Wanneer is cognitieve gedragstherapie bij rugklachten geïndiceerd?
|
|
- Cornelia van der Berg
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Wervelkolom 4 punten kennistoets Wanneer is cognitieve gedragstherapie bij rugklachten geïndiceerd? Marjet Blokhorst Mevr. dr. M.G.B.G. Blokhorst, GZ-psycholoog, cognitief gedragstherapeut, directeur Pijnrevalidatie.nu Samenvatting Het ontstaan en voortbestaan van rugklachten wordt significant beïnvloed door verschillende psychologische risicofactoren. Om die reden is een screening door fysiotherapeuten op de aanwezigheid van deze factoren cruciaal wanneer het beloop van de rugklachten afwijkend is (diagnostiek van de gele vlaggen ). Wanneer blijkt dat er gele vlaggen aanwezig zijn die leiden tot een behoorlijke lijdensdruk en disfunctioneel (pijn)copinggedrag, is het een logische stap om een intake uit te laten voeren door een psycholoog, aangezien deze gespecialiseerd is in de analyse van relevante factoren die bijdragen aan de pijnproblematiek. Als er sprake is van complexe pijnproblematiek, is een multidisciplinaire samenwerking van psycholoog en fysiotherapeut geïndiceerd. Alleen door kennis te nemen van elkaars werkwijzen kan een effectieve samenwerking in de eerste lijn ontstaan, uitgaande van het principe van stepped care, dat wil zeggen dat de patiënt die behandeling ontvangt die nodig is, maar ook niet meer dan dat. Leerdoelen Na het lezen van dit artikel: weet u wat de cognitieve gedragstherapie beoogt en wat therapeutische aangrijpingspunten zijn; kent u het verschil tussen kernopvattingen, intermediaire opvattingen en automatische gedachten; begrijpt u de termen enkelvoudige en complexe pijnproblematiek; weet u wanneer een cognitief-gedragsmatige interventie door een psycholoog, in aanvulling op een fysiotherapiebehandeling, geïndiceerd is. Inleiding In de laatste twee decennia heeft wetenschappelijk onderzoek overtuigend aangetoond dat verschillende psychologische factoren een significante en zelfs sterkere risicofactor vormen voor het ontwikkelen en in stand houden van chronische rugklachten dan biomedische of biomechanische factoren. 1,2 De volgende psychologische risicofactoren zijn geïdentificeerd als gele vlaggen voor een slechter functioneren op de lange termijn: lage herstelverwachting, hoog spanningsniveau (distress), depressie, (bewegings)angst, somatisatie, catastroferende pijncognities, passieve copingstrategieën en geringe self-efficacy Inmiddels is er voldoende evidentie dat een behandeling van de psychologische risicofactoren (met name wanneer deze risicofactoren in bovengemiddelde mate aanwezig zijn) in het chronische stadium tot een beter herstel van functioneren leidt, dan wanneer deze genegeerd worden. 1,13 Voor rugklachten in het subacute stadium zijn de resultaten niet eenduidig, hoewel ook dan geadviseerd wordt om een specifieke psychologische behandeling in te zetten indien deze risicofactoren aanwezig zijn. 1,13 Het belang van psychologische factoren bij het ontstaan en voortbestaan van chronische pijn is algemeen bekend onder fysiotherapeuten (zie onder meer de richtlijn Lage-rugpijn van de KNFG). 14 Ook de werkgroep die de vorig jaar verschenen ketenzorgrichtlijn 24 nummer 4 december
2 Aspecifieke Lage Rugklachten heeft ontwikkeld, wijst op het belang om alert te zijn op de aanwezigheid van psychosociale factoren die het beloop van de rugklachten negatief kunnen beïnvloeden. 15 Verder schrijft deze werkgroep: de verwachting is dat eerdere inzet van een multidisciplinair team zal leiden tot reductie van het aantal patiënten dat langdurige chronische klachten heeft. Bovendien raadt deze werkgroep fysiotherapeuten aan om aanvullende diagnostiek met betrekking tot de gele vlaggen uit te voeren als sprake is van een afwijkend beloop en als de rugklachten na drie weken nog onverminderd aanwezig zijn. De vraag is wanneer een psychologische behandeling zou moeten worden ingezet in combinatie met fysiotherapie als er psychologische risicofactoren zijn vastgesteld, en ook de richtlijn geeft hier geen duidelijk antwoord op. Nicolas en collega s omschrijven dit probleem als volgt: Psychological risk factors for poor prognosis can be identified clinically and addressed within interventions, but questions remain in relation to issues such as timing, necessary skills, content of treatments, and context. 1 De meeste behandelprotocollen die door eerstelijnspsychologen worden gebruikt, zijn gestoeld op de cognitieve gedragstherapie (CGT). 16 Cognitief gedragstherapeutische behandelprotocollen zijn niet alleen effectief gebleken, maar zijn vaak ook efficiënter dan andere psychotherapeutische behandelprotocollen aangezien hetzelfde effect vaak in kortere tijd wordt bereikt. 16 In dit artikel wordt uiteengezet wat de cognitieve gedragstherapie beoogt en wat de therapeutische aangrijpingspunten zijn, om vervolgens een antwoord te formuleren op de vraag bij welke patiënten met rugklachten een multidisciplinair traject zou moeten worden uitgevoerd. Wat is cognitieve gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie. Korrelboom en Ten Broeke omschrijven psychotherapie als volgt: Psychotherapie is een proces waarbij een therapeut op transparante en met de patiënt op vooraf overeengekomen wijze, zoveel mogelijk in de wetenschappelijke psychologie verankerde methodes toepast om de emotionele en/of gedragsproblemen van de patiënt zo goed mogelijk, duurzaam en relevant te reduceren. 16 De nadruk op emotionele en/of gedragsproblemen impliceert dat er bij de patiënt sprake moet zijn van lijden. Bij mensen met chronische pijn bestaat dit lijden veelal uit het niet accepteren of kunnen verdragen van klachten en beperkingen, waardoor emoties zoals angst, boosheid, frustratie en somberheid overheersen op momenten dat de klachten intens aanwezig zijn of wanneer zij tegen beperkingen aanlopen. 17,18 Zoals de naam al suggereert, staan cognities binnen de cognitieve gedragstherapie centraal. Cognitieve gedragstherapie gaat ervan uit dat psychische klachten ( nare gevoelens, problematisch gedrag) verband houden met de gedachten die mensen hebben in de situatie waarin ze verkeren. Binnen de cognitieve gedragstherapie wordt de mens beschouwd als een informatieverwerkend systeem. 16 Psychische problemen treden op wanneer er een systematische vertekening is ontstaan in de informatieverwerkingsprocessen of als er fouten zitten in het proces van redeneren. Stelt u zich eens voor dat u op straat een grote hond tegenkomt. Wat denkt u in zo n situatie? Misschien denkt u: Wat een mooi beest. Dan voelt u zich rustig en loopt gewoon verder. Het kan ook zijn dat u denkt: O jee, die gaat me bijten. In dat geval voelt u zich gespannen of angstig en vlucht u misschien weg. Deze tweede gedachte wordt een disfunctioneel denkpatroon genoemd. Dit eenvoudige voorbeeld laat zien dat niet zozeer de situatie, maar veeleer uw interpretatie van die situatie bepaalt hoe u zich voelt en gedraagt. Dit betekent dat als iemand de interpretatie van situaties leert veranderen, ook zijn gevoel en gedrag zullen veranderen. Cognitie: drie niveaus van opvattingen Disfunctionele denkpatronen hebben betrekking op de persoon zelf, de ander of de wereld om hem heen. De cognitieve gedragstherapie stelt zich ten doel om deze disfunctionele denkpatronen op te heffen. 19 Kennis over zichzelf, de ander en de wereld kan worden onderverdeeld in drie niveaus: kernopvattingen, intermediaire opvattingen en automatische gedachten. Kernopvattingen Kernopvattingen zijn vaste denkpatronen die een persoon heeft over zichzelf, anderen en de wereld. 16 Het gaat om uitspraken in de vorm van: Ik ben (bijv. kwetsbaar), Anderen zijn (bijv. niet te vertrouwen) en De wereld is (bijv. slecht). Deze patronen zijn in de jeugd ontstaan, vaak door verschillende leerervaringen. Een kernopvatting is het meest abstracte niveau waarop kennis gerepresenteerd is en dat nog in nummer 4 december
3 Gewrichten Wervelkolom taal kan worden beschreven. 16 Het gaat om absoluut geformuleerde, onvoorwaardelijke, algemeen geldige en rigide opvattingen. Ze hangen dan ook niet af van de omstandigheden waarin de persoon zich bevindt. Ze zijn altijd aanwezig, maar de mate waarin ze actief zijn kan variëren. Bij mensen met een ernstige persoonlijkheidsstoornis zijn negatieve kernopvattingen voortdurend actief en beïnvloeden dan ook continu de manier waarop de persoon omgaat met zichzelf, met anderen en met de wereld. Bij niet-complexe psychische problematiek kan het zijn dat een negatieve kernopvatting wisselend actief is of dat er überhaupt geen negatieve kernopvatting aanwezig is. 16,19 Intermediaire opvattingen en leefregels Intermediaire opvattingen zijn afgeleid van kernopvattingen en vormen het tweede, minder fundamentele kennisniveau. Uit de kernopvatting ik ben kwetsbaar bijvoorbeeld kan de volgende overtuiging ontstaan: Als ik mij kwetsbaar opstel, maken anderen misbruik van mij. Intermediaire opvattingen liggen op hun beurt ten grondslag aan leefregels: dit zijn min of meer dwingende gedragsinstructies. 19 Leefregels die voortvloeien uit de zojuist genoemde intermediaire opvatting zijn bijvoorbeeld: Wees altijd op je hoede, of: Houd anderen op afstand. Door te leven volgens deze regel(s) probeert iemand de pijnlijke overtuiging het hoofd te bieden. Het zijn dus compenserende strategieën waar mensen met psychische problemen overmatig gebruik van maken, ten koste van gezonde leefregels. 20 Automatische gedachten Automatische gedachten maken geen deel uit van kernopvattingen, maar komen er wel uit voort. 16 Automatische gedachten zijn gedachten of beelden die door het hoofd gaan in bepaalde omstandigheden. Ze beïnvloeden het gevoel en gedrag in specifieke situaties. Deze gedachten kunnen positief, neutraal of negatief zijn. En ze kunnen uiteraard meer of minder waar zijn, hoewel ze meestal vanzelfsprekend voor waar worden aangenomen. Ze zijn aangeleerd en hebben een bijna reflexmatig karakter, 16 vandaar de term automatisch. En vanwege deze vanzelfsprekendheid en het automatisme waarmee deze gedachten geactiveerd worden, is de persoon zich vaak niet van de aanwezigheid van deze gedachten bewust. Maar automatische gedachten zijn goed op te sporen, hoewel iemand daar aanvankelijk Voorbeelden van negatieve kernopvattingen over de persoon zelf Ik ben waardeloos. Ik ben machteloos. Ik ben slecht. Ik ben verantwoordelijk. Ik ben dom. vaak enige begeleiding van een psycholoog bij nodig heeft. 19 Omdat deze automatische gedachten toegankelijk zijn voor innerlijke zelfwaarneming (ofwel introspectie), richt de cognitieve gedragstherapie zich allereerst op het leren herkennen van deze automatische gedachten. Meer specifiek gaat het bij psychische problematiek om negatieve interpretaties van interne en externe stimuli. Wanneer iemand een tijd lang deze automatische gedachten opspoort en registreert, komen intermediaire opvattingen en kernopvattingen aan het licht, en ook de eventueel aanwezige onderliggende psychische problematiek. 16,21 Gedrag en onderhoudende factoren Cognities leiden tot (problematisch) gedrag. Wat betreft de gedragsproblemen zijn er verschillende vormen van disfunctioneel (pijn)copinggedrag te onderscheiden. 16 Vermijdingsgedrag: zorgen dat je niet in bepaalde problematische situaties terechtkomt. Bij chronische pijn heeft dit gedrag onder meer betrekking op het vermijden van situaties waarin iemand verwacht veel pijn te krijgen. Maar het kan ook gaan om meer lichamelijk gericht vermijdingsgedrag zoals het niet belasten van bepaalde lichaamsdelen of spiergroepen. Vluchten: je terugtrekken uit problematische situaties. Het kan bij chronische pijn dan bijvoorbeeld gaan om het stoppen met een activiteit wanneer de pijn toeneemt. Veiligheidsgedrag: trucs waarmee je probeert de rampen waarvoor je bang bent niet te laten gebeuren of de gevolgen ervan te neutraliseren. Het (ongewenst) gebruik van hulpmiddelen valt in deze categorie. 26 nummer 4 december
4 Voorbeelden van leefregels Maak geen fouten. Houd mensen op afstand. Niet klagen, maar dragen. Vertrouw niemand. Ledige handen doen niets dan ondeugd. Gedragstekorten (bijvoorbeeld subassertief gedrag of passief gedrag) of gedragsexcessen (bijvoorbeeld patiënten die hoog actief zijn, of middelengebruik zoals excessief gebruik van pijnmedicatie). Zoals ons gedrag beïnvloed wordt door gedachten en opvattingen die wij hebben over onszelf, anderen en de wereld, zo wordt ons toekomstige gedrag ook beïnvloed door de uitkomsten die dit gedrag heeft op de korte en de lange termijn. Er zijn twee soorten bekrachtigers of factoren die het gedrag beïnvloeden: positieve en negatieve bekrachtigers. Van positieve bekrachtigers wordt gesproken wanneer gedrag een positief gevolg heeft. Er gebeurt dan iets positiefs of iets negatiefs gebeurt niet. Gedrag dat positief wordt bekrachtigd, zal in de toekomst toenemen. 16,21 Wanneer gedrag een negatief effect heeft, wordt gesproken van een negatieve bekrachtiger. Er verdwijnt iets aangenaams of er treedt iets onaangenaams op. Gedrag dat negatief wordt bekrachtigd, zal in de toekomst afnemen of verdwijnen. Voorbeelden van negatieve automatische gedachten Ik raak mijn baan kwijt als ik een fout maak. Deze pijn is een teken dat het helemaal mis is met mijn lichaam. Ze vinden me vast een aansteller. Kom op, even doorzetten. Als ik dit artikel niet begrijp, kan ik net zo goed ophouden met werken. Cognitieve gedragstherapie voor chronische pijn De psychologische theorieën die in de loop der jaren zijn ontwikkeld ter verklaring van chronische pijn, volgen de ontwikkeling van de cognitieve gedragstherapie. In de jaren zeventig ontwikkelde Fordyce een model ter verklaring van chronische pijn. 22 Dit model beschrijft de bekrachtigende gevolgen van het waarneembare pijngedrag, waarbij vooral de rol van bekrachtiging uit de omgeving (familie, vrienden, collega s en hulpverleners) van belang is. Met waarneembaar (of overt) pijngedrag wordt bedoeld het voor anderen zichtbare gedrag dat iemand vertoont en waaruit anderen kunnen afleiden dat die persoon pijn ervaart, bijvoorbeeld het aantal malen dat iemand over zijn rug wrijft, kreunt, een pijnlijk gezicht trekt of verbaal aangeeft pijn te hebben. Ook het vermijden van activiteiten, (overmatig) rusten en medisch shoppen zijn vormen van overt pijngedrag. In de loop der jaren ontstond steeds meer kritiek op de operante zienswijze. Die was te beperkt en had bijvoorbeeld geen aandacht voor cognities en emoties van een patiënt. Een nieuwe ontwikkeling in de jaren tachtig was het cognitieve model van Turk. 23,24,25 Turk heeft de ontwikkelingen op het vlak van de cognitieve therapie geïntroduceerd bij de behandeling van patiënten met chronisch pijn, met als doel stressreductie en een snelle, effectieve psychologische adaptatie aan de pijn. Een belangrijk kenmerk van deze cognitieve therapieën is dat ze een beroep doen op de self-efficacy van patiënten, dat wil zeggen het vermogen dat mensen hebben om hun eigen klachten en gezondheid in positieve zin te beïnvloeden in plaats van afhankelijk te worden van een therapeut. Geleidelijk ontstonden uit deze visie allerlei vormen van zelfmanagementtherapieën. 26 Enkele cognitief-gedragsmatige technieken die daarbij werden toegepast, zijn systematische desensitisatie, cognitieve herstructurering, zelfcontroletechnieken en progressieve spierrelaxatie. In de jaren negentig werden de theorieën van Fordyce en Turk geïntegreerd en zo ontstond het fear avoidanceendurance-model (zie figuur 1). Dit model wordt tot op heden toegepast bij de psychologische behandeling van chronische pijn. 17,18,27,28 Het model maakt duidelijk dat klachten en beperkingen elkaar versterken. In de cirkels wordt weergegeven hoe mensen hierop kunnen reageren. In het model wordt duidelijk dat (interne en externe) stimuli, cognities, emoties, gedrag en de gevolgen van dit gedrag met elkaar interacteren en kunnen leiden tot een neerwaartse spiraal van functioneren, waarin het ten eerste het disfunctionele gedrag nummer 4 december
5 Gewrichten Wervelkolom Diagnostiek door de psycholoog De psycholoog relateert de klachten en problemen van de patiënt aan diens leergeschiedenis, die een samenspel is van vroege relevante (negatieve) leerervaringen of life-events, modelgedrag van de ouders, erfelijke factoren, en de eventuele aanwezigheid van specifieke negatieve kernopvattingen, intermediaire opvattingen en leefregels. Tevens worden de klachten en problemen beschouwd in relatie tot de context of het systeem waarin de patiënt leeft. Aldus ontstaat een cognitieve theorie die de psycholoog therapeutische aangrijpingspunten biedt (zie figuur 2). 19 Op basis van deze cognitieve theorie stelt de psycholoog een behandelonderbelasting/ beperkingen letsel overbelasting/ beperkingen gedrag vermijding hypervigilantie emotie vrees cognities catastroferen pijnervaring reële inschatting flexibele afwisseling van normale belasting en ontspanning cognities minimaliserend emotie opgewekt woede gedrag overactiviteit negeren lichaamssignalen herstel Figuur 1 Het fear avoidance-endurance-model. 18 toeneemt en ten tweede de disfunctionele cognities en negatieve emoties een steeds grotere rol gaan spelen. Dit model is ook geschikt om individuele problematiek in kaart te brengen. De laatste jaren wordt de zogenaamde cognitieve gedragstherapie van de derde generatie steeds populairder. De technieken van acceptance and commitment therapy (ACT) en mindfulness worden steeds vaker toegepast bij de behandeling van chronische pijn, al dan niet in combinatie met bestaande cognitief-gedragsmatige interventies. ACT is niet gericht op medische, psychologische of sociale oorzaken van pijnklachten, maar heeft als focus het accepteren van onvermijdelijke en oncontroleerbare chronische pijn, in combinatie met het ontwikkelen van gedrag dat in overeenstemming is met wat iemand echt belangrijk vindt in het leven. 29,30,31 Multidisciplinaire diagnostiek bij rugklachten Ondanks de wetenschappelijke evidentie dat een vroegtijdige psychosociale interventie in combinatie met fysiotherapie bij patiënten met een verhoogd risico op chronische rugklachten een positief effect heeft op het herstel, wordt de psycholoog nog al te vaak pas in een laat stadium bij de behandeling betrokken. Het blijven speuren naar biomedische oorzaken en/of een effectieve somatische interventie kan het functioneren en herstel van de patiënt belemmeren. Volgens Hullegie & Van Cingel kan deze eindeloze speurtocht naar het zoeken van weefselschade of functiestoornissen, in de hoop op pijnreductie, ertoe leiden dat de patiënt hierdoor juist vaster in zijn ziekteopvatting wordt gezet. 32 Signaleren van gele vlaggen Gezien de wetenschappelijke bevindingen, ligt het voor de hand dat fysiotherapeuten bij patiënten met chronische (rug)klachten standaard screenen op de aanwezigheid van zogenoemde gele vlaggen. Hiervoor bestaan verschillende instrumenten, namelijk: de 4-DKL (Vierdimensionale klachtenlijst); 33 de PCS (Pain Catastrophizing Scale), 34,35 zie bijlage 1 en bijlage 2 op de specifiek voor rugklachten ontwikkelde vragenlijst ALBPSQ (Acute Low Back Pain Screenings Questionnaire). 36 Wanneer blijkt dat er gele vlaggen aanwezig zijn die leiden tot een behoorlijke lijdensdruk en disfunctioneel (pijn)copinggedrag, is het een logische stap om een intake uit te laten voeren door een psycholoog, aangezien deze gespecialiseerd is in de analyse van relevante factoren die bijdragen aan de pijnproblematiek. 28 nummer 4 december
6 Aanleg en (vroege) ervaring Vorming opvattingen Kernopvattingen: zelf/anderen + wereld/toekomst Intermediaire opvatting Lichamelijke reacties Strategie/leefregels Kritieke gebeurtenis(sen) Activering disfunctionele opvattingen Automatische gedachte(n) Gevolgen Gevoel en gedrag Figuur 2 Cognitief model ter verklaring van emotionele en gedragsproblemen. plan op, waarin de behandeldoelen gekoppeld worden aan verschillende therapeutische interventies. Het behandelen van psychologische risicofactoren is natuurlijk niet alleen een zaak van psychologen. Cognities en emoties zijn onlosmakelijk verbonden met gedrag in de breedste zin van het woord en een effectieve fysiotherapeutische behandeling integreert alle factoren die van invloed zijn op het herstel van bewegingsprocessen. Dat werpt de vraag op wanneer een psychologische behandeling noodzakelijk is. Deze vraag is te beantwoorden door een onderscheid te maken tussen enkelvoudige en complexe pijnproblematiek. Het begrip pijnproblematiek omvat zowel de emotionele als de gedragsproblemen. Uiteraard is er geen strikte grens tussen enkelvoudige en complexe pijnproblematiek, maar kan de pijnproblematiek ingedeeld worden op een continuüm van enkelvoudig naar complex. Enkelvoudige pijnproblematiek Bij enkelvoudige pijnproblematiek zijn er disfunctionele automatische gedachten aanwezig. Deze cognities verdwijnen met een paar geruststellende en motiverende gesprekken en een adequate begeleiding tijdens het oefenen. Zij hangen niet of nauwelijks samen (en dat is cruciaal) met geactiveerde negatieve kernopvattingen. Een voorbeeld van de aanwezigheid van enkelvoudige pijnproblematiek is een patiënt met bewegingsangst, veroorzaakt door de cognitie dat pijn een teken is van lichamelijk letsel. De zorgen die deze patiënt heeft omtrent de klachten en beperkingen, kunnen met een (monodisciplinaire) fysiotherapeutische behandeling worden verminderd, waarna het bewegingspatroon kan worden genormaliseerd. Bij enkelvoudige pijnproblematiek is er ook niet of nauwelijks sprake van onderhoudende of bekrachtigende factoren vanuit de denkwereld en leefomgeving van de patiënt. Complexe pijnproblematiek Van complexe pijnproblematiek is sprake wanneer de klachten en problemen (mede) worden veroorzaakt door een of meer geactiveerde negatieve kernopvattingen van de patiënt en/of samenhangen met sterk bekrachtigende factoren in de omgeving. Een voorbeeld hiervan is een patiënt met chronische rugpijn bij wie de voorheen latent aanwezige kernopvatting ik ben de moeite niet waard geactiveerd is doordat de compenserende strategie van volmaakt willen zijn door de pijn en het wegvallen van werk niet meer in stand te houden is. Dit leidt tot een sterke toename van de pijn en de beperkingen. In een dergelijk geval worden negatieve kerncognities dus manifest en compliceren het pijnprobleem. In dat geval is een cognitief-gedragsmatige behandeling door een GZ-psycholoog geïndiceerd. Gebeurt dit niet en ontvangt de patiënt met complexe pijnproblematiek alleen een monodisciplinaire behandeling van een fysiotherapeut, dan is de kans groot dat de patiënt in zijn disfunctionele gewoontes volhardt of dat het emotionele lijden (angst, depressie) blijft bestaan, waardoor de rugklachten en beperkingen toenemen of telkens terugkeren (recidiverende klachten). Zo zal de hiervoor geschetste patiënt tijdens een graded activity-programma door zijn leefregel volmaakt willen zijn, zichzelf telkens overbelasten. 37 Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de patiënt die leeft naar de regel maak het anderen altijd naar de zin. Een ander voorbeeld is de patiënt met bewegingsangst op grond van complexe pijnproblematiek ten gevolge van de kernopvatting ik ben zwak en machteloos en de hieruit voortvloeiende leefregel wees voorzichtig. Die zal steeds opnieuw den- nummer 4 december
7 Gewrichten Wervelkolom Stappenplan multidisciplinair diagnostisch proces bij rugklachten Begin direct bij stap 2 bij patiënten met chronische rugklachten (langer dan 3 maanden). Stap 1: Is er sprake van een afwijkend beloop van de acute rugklachten? Aanwijzingen voor een afwijkend beloop zijn gerelateerd aan (lage) rugpijn, een klachtenperiode van drie weken en aan de ondernomen activiteiten van de patiënt: de klachten blijven gelijk of nemen toe; het aantal rustmomenten op een dag neemt toe; het gebruik van analgetica houdt aan of neemt toe; activiteiten en/of participatie worden niet hervat; patiënt vraagt nadrukkelijk om medisch-specialistisch onderzoek en behandeling. Indien één of meerdere aanwijzingen van toepassing zijn, volgt stap 2. Stap 2: Bij een afwijkend beloop: zijn er aanwijzingen voor de aanwezigheid van psychosociale factoren die de klachten in stand houden of verergeren? (gele vlaggen) Maak gebruik van één van de volgende vragenlijsten. Vier dimensionale klachtenlijst (4-DKL) Pain Catastrophizing Scale (PCS) Acute Low Back Pain Screenings Questionnaire (ALBPSQ) Als de patiënt bovengemiddeld scoort op één van de volgende factoren: distress (4-DKL), depressie (4-DKL), angst (4-DKL), somatisatie (4-DKL), piekeren over pijn (PCS), uitvergroten van pijn (PCS), hulpeloosheid ten aanzien van pijn (PCS) of negatieve herstelverwachting (ALBPSQ), psychologische factoren (ALBPSQ), bewegingsangst (ALBPSQ), volgt stap 3: nader onderzoek door een psycholoog. Stap 3: Intake door een psycholoog: analyse van de mate van complexiteit van de pijnproblematiek op basis van de opgestelde cognitieve theorie. De pijnproblematiek wordt gerelateerd aan de leergeschiedenis van de patiënt, zijnde een samenspel van: vroege relevante (negatieve) leerervaringen of life-events; modelgedrag van de ouders; erfelijke factoren; negatieve kernopvattingen; intermediaire overtuigingen; leefregels; context of systeemfactoren. Indien de pijnproblematiek enkelvoudig is, volstaat een mono - disci plinaire fysiotherapiebehandeling. Indien de pijnproblematiek complex is, is een multidisciplinaire behandeling geïndiceerd, waarbij de fysiotherapeut en de psycholoog samenwerken. ken dat er iets grondig mis is met zijn lichaam, ondanks geruststellende woorden van de (para) medicus. En de patiënt die zich onzeker voelt op zijn werk door de kernopvatting ik ben dom zal zijn ziekteverlof zo lang mogelijk proberen te rekken (ziektewinst als onderhoudende factor). Tot slot Patiënten met complexe pijnproblematiek komen in aanmerking voor een multidisciplinaire behandeling, waarbij de fysiotherapeut en de psycholoog samenwerken. De fysiotherapeut kan bij een afwijkend beloop met gevalideerde vragenlijsten kijken of er psychologische risicofactoren bestaan. Bij aanwezigheid van psychologische risicofactoren kan de psycholoog vervolgens de pijnproblematiek nader analyseren op een continuüm van enkelvoudig tot complex en zo nodig een psychotherapeutisch behandelplan opstellen. Om de eventueel aanwezige weerstand te overwinnen die patiënten met chronische pijn kunnen hebben ten aanzien van een psychologische intake of behandeling (vanwege het idee dat de klachten als psychisch worden geduid), is het van belang dat de fysiotherapeut de patiënt informeert over de werking van het pijnsysteem waardoor duidelijk wordt dat lichaam en geest één zijn. Een goede verwijzing en effectieve samenwerking vereist wederzijdse kennis van de toegepaste analyse- en behandelmethoden, waarbij het principe van stepped care als uitgangspunt dient te worden genomen. Dat wil zeggen dat de patiënt die behandeling ontvangt die nodig is, maar ook niet meer dan dat. XXBijlage 1: De PCS XXBijlage 2: PCS-scoringsformulier XXLiteratuurverwijzingen zijn te vinden op 30 nummer 4 december
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn
Nadere informatieBewegingsangst: een sterk invaliderende factor
Bewegingsangst: een sterk invaliderende factor Definitie: Bewegingsangst is een specifieke cognitie, gekoppeld aan een emotie en gekoppeld aan gedrag Eén van de yellow flags is: vrees-vermijdingsgedrag
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie
Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen
Nadere informatieMEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG
MEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG Medinello is een nieuw ZBC, een zelfstandig behandelcentrum, voor poliklinische revalidatie in Amersfoort. Een multidisciplinair team behandelt hier cliënten met
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie. Afdeling Psychiatrie
Cognitieve gedragstherapie Afdeling Psychiatrie Cognitieve gedragstherapie Wat is cognitieve gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie bestaat uit twee onderdelen; cognitieve therapie en gedragstherapie.
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieAfdeling revalidatie. Psychosomatische fysiotherapie
Afdeling revalidatie Psychosomatische fysiotherapie Gespannen??? Pijn??? Vermoeid???? UIT BALANS. IN BALANS In deze folder krijgt u informatie over psychosomatiek, over wat psychosomatische klachten zijn
Nadere informatieLEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN
In deze huiswerkopdracht wordt uitgelegd wat leefregels en ik-ben-opvattingen zijn en het belang ervan bij het doorbreken van gewoontepatronen. Een voorbeeld van Marjolijn illustreert hoe leefregels en
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij het leren omgaan met lichamelijke klachten
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie, angststoornissen en alcoholverslaving. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren,
Nadere informatieEducatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren.
Educatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren. Carla Palmen, psychosomatisch fysiotherapeut Adelante Zorgroep, Volwassenen, Afd. pijn, Hoensbroek
Nadere informatieHoe doorbreek je als begeleider de dynamiek : Alsmaar doorgaan ondanks de pijn en/of aanhoudende lichamelijke klachten (overactiviteit)
Hoe doorbreek je als begeleider de dynamiek : Alsmaar doorgaan ondanks de pijn en/of aanhoudende lichamelijke klachten (overactiviteit) Doelstelling - Dynamiek m.b.t. doorzetten (persisteren ondanks pijn,
Nadere informatieGraded exposure. Zuyderland Revalidatie
Graded exposure Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder wordt informatie gegeven over de behandeling van langdurige pijn door graded exposure. Deze folder is bedoeld als ondersteuning van de informatie
Nadere informatieDe rol van de psycholoog. Prof. dr. Geert Crombez Geert.Crombez@UGent.be
De rol van de psycholoog Prof. dr. Geert Crombez Geert.Crombez@UGent.be Chronisch VermoeidheidsSyndroom Fukuda et al., 1994 Natuurlijk verloop 80% Costs 26% 17% 13% 8% 7 days 4 weeks 7 weeks 12 weeks 6
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik
Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling
Nadere informatieINTER&PSY*Lente*Symposium*2013!
INTER&PSYLenteSymposium2013! Angst voor Pijn Paul van Wilgen PhD Gezondheidspsycholoog Fysiotherapeut Epidemioloog Workshop -Wat is pijn -Wat is chronische pijn -Sensitisatie -De rol van angst -Bewegingsangst
Nadere informatieDe kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien
De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen De wijsheid om het verschil te zien De psychologie van pijn. Sint-Jozefkliniek Bornem - Willebroek Barbara
Nadere informatieWaarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling?
Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling? Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Waarom is het nuttig en prettig gezinsleden te betrekken bij uw behandeling?
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie
Nadere informatieRita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION
Rita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION Chronische pijn en hulpmiddelen, voorzieningen en aanpassingen Chronische pijn 3 miljoen Nederlanders Kosten Medische
Nadere informatieHandleiding bouwstenen zorgpaden basis ggz
Handleiding bouwstenen zorgpaden basis ggz 3. Zorgpad Signaleren en Screenen Handleiding bouwstenen zorgpaden 2012-12 27 Signaleren en screenen van psychische klachten Inleiding 29 1. Signaleren en screenen
Nadere informatiePsychosomatische fysiotherapie
Psychosomatische fysiotherapie bij DE KERN boz Praktijk voor Natuurgeneeskunde De Snoostraat 13 4624 VJ Bergen op Zoom Telefoon 0164-210700 Email: info@dekernboz.nl Website: www.dekernboz.nl Kamer van
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme
Cognitieve gedragstherapie bij autisme Caroline Schuurman, gz-psycholoog Centrum Autisme Rivierduinen Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling van autisme bij volwassenen Utrecht, 14 juni 2011 CGT bij autisme
Nadere informatieDE KERN boz Centrum voor biodynamische osteopathie, bewustwording, ontplooiing, spiritualiteit
DE KERN boz Centrum voor biodynamische osteopathie, bewustwording, ontplooiing, spiritualiteit DE KERN boz is lid van: VBAG (Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze) Shibumi (International
Nadere informatieFYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met ASPECIFIEK LAGE RUGPIJN. September 2011, blok 6, Gerard Koel.
FYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met ASPECIFIEK LAGE RUGPIJN. September 2011, blok 6, Gerard Koel. GRADED ACTIVITY & GRADUAL EXPOSURE. 1. Aanleiding / implicatie / modellen; respondente &
Nadere informatieMultidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Zuyderland Revalidatie
Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Inleiding U bent doorverwezen naar het Multidisciplinair aspecifiek lage rugpijn screeningsteam (MARS) bij. Binnen dit team wordt samen met u bekeken
Nadere informatieHet gevolgenmodel. SOLK Carolien Kruyff, GZ-psycholoog Praktijk Kruyff, Den Haag
Het gevolgenmodel Behandeling van kinderen en jongeren met Somatisch On-(voldoende) verklaarde Lichamelijke Klachten: SOLK Carolien Kruyff, GZ-psycholoog Praktijk Kruyff, Den Haag 6 november 2014 Lichamelijke
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod
Persoonlijkheidsstoornissen Kortdurend Behandelaanbod U bent niet de enige Een op de tien Nederlanders heeft te maken met een persoonlijkheidsstoornis of heeft trekken hiervan. De Riagg Maastricht is gespecialiseerd
Nadere informatieWelkom op de implementatie cursus KNGF-richtlijn Manuele Therapie bij Lage-rugpijn
Welkom op de implementatie cursus KNGF-richtlijn Manuele Therapie bij Lage-rugpijn Samengesteld door: Marcel Heijmans, MSc Leo Hagenaars Dr. Erik Hendriks Prof.dr. Rob Oostendorp RESPONSIE Richtlijn m.b.t.
Nadere informatieGraded Activity. Zuyderland Revalidatie
Graded Activity Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder geven we u informatie over de behandeling van langdurige pijn door graded activity.deze therapie is niet gericht op het verminderen van uw
Nadere informatieDagbehandeling SOLK (Somatische Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten)
Dagbehandeling SOLK (Somatische Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten) Deze folder geeft u informatie over de dagbehandeling SOLK (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten). Voor wie?
Nadere informatieEmoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Nadere informatieZorgprogramma Angststoornissen
Zorgprogramma Angststoornissen Doelgroep Het Zorgprogramma Angststoornissen is bedoeld voor volwassenen die een angststoornis hebben. Mensen met een angststoornis hebben last van angsten zonder dat daar
Nadere informatieMultidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie
Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie Inleiding U bent doorverwezen naar het Multidisciplinair aspecifiek rugpijnteam (MARS) bij Orbis Revalidatie. Binnen dit team wordt
Nadere informatieFEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Simon Janzen ID 4589-2 Datum 11.11.2015. Zelfrapportage
FEEL-E Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen HTS Report ID 4589-2 Datum 11.11.2015 Zelfrapportage FEEL-E Inleiding 2 / 14 INLEIDING De FEEL-E brengt de strategieën in kaart die volwassenen gebruiken
Nadere informatieGEZONDHEID SUBSTANTIEEL VERBETERD
RESULTATEN ANALYSE 2014 GEZONDHEID SUBSTANTIEEL VERBETERD De Rughuis Methode heeft aangetoond dat de gezondheidstoestand en kwaliteit van leven bij patiënten met chronische rugklachten enorm kan toenemen.
Nadere informatieKennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn
Vernieuwend - Attent - Samen Kennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn Anita Eijkelenkamp, GZ-psycholoog pijnrevalidatie Lisanne Heijboer, stagiaire psychologie Roessingh,
Nadere informatieOver angst en chronische pijn
Over angst en chronische pijn Maurice Theunissen afdeling Anesthesiologie & Pijnbehandeling Maastricht UMC+ Ik ga naar huis.. Preoperatieve angst Angst Operatie Postoperatieve pijn Angst Acute pijn
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis: schematherapie en dialectische gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis: schematherapie en dialectische gedragstherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Cognitieve gedragstherapie:
Nadere informatieDe Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk. 2013 Universitair Ziekenhuis Gent
De Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk Dr. Leyman Lemke Deswarte Annelies 2013 Universitair Ziekenhuis Gent Inhoud workshop Kapstok: Het neurotische lussenmodel (NLM) (R. Schacht
Nadere informatieRisicofactoren voor chronificatie van pijn
PIJN Samen maken we er een punt van. Risicofactoren voor chronificatie van pijn Annemie Verwimp, Psycholoog ZNA Multidisciplinair Algologisch Team Introductie Zijn de gele vlaggen gekend? ORANJE: ik ken
Nadere informatieOmgaan met chronische verm index:omgaan met chronische verm index :39 Pagina. Voorwoord 13
Inhoud Voorwoord 13 1 Wat is er aan de hand? 17 Twee typerende voorbeelden 17 Vermoeidheid 19 Vermoeidheid als een nuttig signaal 19 Vermoeidheid en stress 20 Vermoeidheid bij een ziekte 20 Vermoeidheid
Nadere informatieChronische pijn rol van de mantelzorger. 7 oktober 2017 Toon van Helmond Marja Smit
Chronische pijn rol van de mantelzorger 7 oktober 2017 Toon van Helmond Marja Smit Inhoud 1. Wetenschappelijk onderzoek 2. Praktijk 3. Aanbevelingen Vooraf Zorgstandaard chronische pijn 2017 Uitgangspunt
Nadere informatieDokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica
Dokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica 2 Geef me de kalmte om te accepteren wat ik niet kan veranderen, De moed om te
Nadere informatieSamenvatting Richtlijn
Samenvatting Richtlijn Aanpassingsstoornis bij patiënten met kanker Multidisciplinaire richtlijn ter ondersteuning van de dagelijkse praktijkvoering van zorgverleners, gericht op patiënten met kanker en/of
Nadere informatiePsychologie Inovum. Informatie en productenboek voor cliënten, hun naasten en medewerkers
Psychologie Inovum Informatie en productenboek voor cliënten, hun naasten en medewerkers Waarom psychologie Deze folder is om bewoners, hun naasten en medewerkers goed te informeren over de mogelijkheden
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieChronische pijn. Locatie Arnhem
Chronische pijn Locatie Arnhem Chronische pijn We spreken van chronische pijn als pijnklachten langer dan zes maanden blijven bestaan. De pijn kan in verschillende delen van het lichaam voorkomen. Soms
Nadere informatieAcute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton & K. Halldén (1996)
Acute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton & K. Halldén (1996) DOEL(GROEP): Inventariserende vragenlijst De Acute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) is een biopsychosociaal
Nadere informatieKritische vlaggen bij pijn: Sarah Renders, Psychotherapeut ZNA Multidisciplinair Algologisch Team
Kritische vlaggen bij pijn: Sarah Renders, Psychotherapeut ZNA Multidisciplinair Algologisch Team Inhoud Yellow Flags beste voorspeller attitude, emoties, gedrag Pijnpersistentie Pijnvermijding Uitbreiding:
Nadere informatieZorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen. Zorgpad Somatische symptoomstoornis
Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. En welke behandelmethode wordt gebruikt. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen
9 Wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen Samenvatting Dit hoofdstuk geeft een overzicht van het wetenschappelijk onderzoek naar somatisatie en somatoforme stoornissen. De
Nadere informatiePreventie van Chronische Pijn na Operatie
Preventie van Chronische Pijn na Operatie De Rol van de Psychologie DR FRITS WINTER Eén dag op een punaise Je bent bek en bek af. Je bent zwaar gefrustreerd en prikkelbaar. Je hebt je dankzij die rot punaise
Nadere informatieVraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag.
Feedbackvragen Casus Martijn Vraag 1 Lees de tekst Internaliserend gedrag en co-morbiditeit en beantwoord daarna de vraag. Bij Martijn is sprake van sociaal isolement, somberheid, niet eten. Dat duidt
Nadere informatieAchtergrondinformatie. Hoe is het beloop van vermoeidheid na kanker? Internationale literatuur Prevalentie: uitgezet tegen tijd sinds behandeling
Achtergrondinformatie Ongeveer 99% van alle patiënten ervaart tijdens de behandeling van Drie maanden na de behandeling van heeft 2-4% van de ziektevrije patiënten last van ernstige Hoe is het beloop van
Nadere informatieInleiding Wat is fibromyalgie? Oorzaak van fibromyalgie
FIBROMYALGIE 286 Inleiding Uw reumatoloog heeft u verteld dat u fibromyalgie hebt. Er komen ongetwijfeld veel vragen in u op. In deze folder proberen wij antwoord te geven op uw vragen. U leest meer over
Nadere informatieAcute Low Back Pain Screenings Questionnaire (ALBPSQ)
Acute Low Back Pain Screenings Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton en K. Halldén, 1996 Instructie DOEL(GROEP): Prognostische en inventariserende vragenlijst De Acute Low Back Pain Screening Questionnaire
Nadere informatiePsychosomatische fysiotherapie als hulp voor zin in seks?
Psychosomatische fysiotherapie als hulp voor zin in seks? Jolanda Kragten Bekkenfysiotherapeut, psychosomatisch fysiotherapeut,haptonomisch werkend fysiotherapeut Zorggroep Almere, NPI 22-03-2013 Verwijzingen
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie op maat voor fibromyalgie Saskia van Koulil UMC St. Radboud Afdeling Medische Psychologie
Fibromyalgie Cognitieve gedragstherapie op maat voor fibromyalgie Saskia van Koulil UMC St. Radboud Afdeling Medische Psychologie Wijdverspreide pijn Etiologie grotendeels onbekend Hoge impact voor de
Nadere informatieVroegsignalering van angst bij kanker
Vroegsignalering van angst bij kanker Symposium juni 2016, Amsterdam Hoe harder we angst bevechten, hoe meer ze ons verleidt en verstikt. Hoe meer we de angst in de ogen zien, hoe sneller ze vrijheid biedt.
Nadere informatieAnke van den Beuken Straat Postcode Mail. De heer Jansen Kapittelweg EN Nijmegen. Horst,
Anke van den Beuken Straat Postcode Mail De heer Jansen Kapittelweg 33 6525 EN Nijmegen Horst, 13-1-2017 Betreft: terugkoppeling behandeling meneer D*****, 12-**-1988 Geachte Meneer Jansen, Met toestemming
Nadere informatieGeen energie, moe, ernstig vermoeid, uitgeput Bij (ex) oncologische patienten. Joyce Vermeer 21 September 2018
Geen energie, moe, ernstig vermoeid, uitgeput Bij (ex) oncologische patienten Joyce Vermeer 21 September 2018 Oefening Ga eens met je blik naar binnen Let op de beweging van je adem. Hoe is het eigenlijk
Nadere informatieVermoeidheid na kanker. Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht
Anneke van Wijk, GZ psycholoog Helen Dowling Instituut Utrecht Helen Dowling Instituut: Begeleiding bij kanker voor (ex-) kankerpatienten en hun naasten: Onder andere: Individuele begeleiding Lotgenotengroepen
Nadere informatieBehandeling & Diagnostiek
Behandeling & Diagnostiek Inhoud Voorwoord Wat doet de GGZ Groep? Werkwijze Wanneer kan de GGZ Groep u helpen? Wanneer kan de GGZ Groep u niet helpen? Diagnostiek Werkwijze Kwaliteit Vergoeding Tot slot
Nadere informatieInhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14
Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting
Nadere informatieDe behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut
De behandeling van complexe rouw Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut Disclosure of interest Mogelijke belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieAu-tomutilatie. Een groot probleem, een grote uitdaging. Carmen van Bussel Orthopedagoog/GZ-psycholoog
Au-tomutilatie Een groot probleem, een grote uitdaging Carmen van Bussel Orthopedagoog/GZ-psycholoog Inhoud Waarom verwonden cliënten zichzelf? Handelingsverlegenheid en machteloosheid bij begeleiders
Nadere informatieCentrum voor Psychotherapie
Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen
Nadere informatieSTAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN
STAPPENPLAN ANGST IN DE EERSTE LIJN Doel Vroegtijdige opsporing en behandeling van angst bij zelfstandig wonende ouderen. STAP 1: Screenen op angst in de eerste lijn (kruis aan). Voelde u zich de afgelopen
Nadere informatiePersoonlijkheidsstoornis Cluster C
Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Deze folder geeft informatie over de diagnostiek en behandeling van cluster C persoonlijkheidsstoornissen. Wat is een cluster C Persoonlijkheidsstoornis? Er bestaan verschillende
Nadere informatieKanker en Werk Begeleiding en Re-integratie Stap.nu in mogelijkheden
Kanker en Werk Begeleiding en Re-integratie Stap.nu in mogelijkheden Regionaal Genootschap Fysiotherapie Midden Nederland Zelfmanagement bij kanker De realiteit 100.000 nieuwe diagnoses in 2012 Het aantal
Nadere informatieWat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken
Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden
Nadere informatieEMDR bij adolescenten
EMDR bij adolescenten Een vorm van traumabehandeling Marijke de Koning-Groothuizen ZMC Kinderen en Jongeren van de Gelderse Roos Voorbeelden uit de praktijk Sofie, 16 jaar. Klachten, sinds ongeveer een
Nadere informatieU gezondheid, onze uitdaging!
Hertsteltraject Grip- krijgen- op- stress. Een te hoge werkdruk, te veel drukte thuis, ingrijpende gebeurtenissen in ons leven, zorgen, problemen, conflicten of dagelijkse ergernissen kunnen stress opleveren.
Nadere informatieVragenlijst bij rugpijn
Vragenlijst bij rugpijn Naam: Geb.datum: - - Pijn en coping en cognitie lijst Instructie: Bij een persoon, die pijn heeft zullen er andere gedachten door het hoofd gaan dan wanneer die persoon geen pijn
Nadere informatieGeheugenkliniek: Behandeling
Als zorgverlener willen we graag helpen; tegemoet komen en adviezen aanreiken. We wensen de patiënt en zijn omgeving dan ook met dit document te informeren over de mogelijke behandelingen die plaatsvinden
Nadere informatieLet s talk. Trea Broersma psychiater
Let s talk about SOLK Trea Broersma psychiater SOLK??? Let s talk about..solk SOLK in de huisartsenpraktijk Lichamelijke klachten zonder somatische oorzaak SOLK en somatisatie Problemen bij SOLK en somatisatie
Nadere informatieDurf te kiezen. Fydee Eindejaarscongres Geert van t Hullenaar Rughuis Kennis Academy
Durf te kiezen Fydee Eindejaarscongres Geert van t Hullenaar Rughuis Kennis Academy Het Rughuis Ernstige chronische bekken-, rug-, en nekpijn Specialistische tweedelijns GGZ instelling 5 locaties State
Nadere informatieSAMENVATTING. Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift
153 SAMENVATTING Achtergrond en doelstellingen van dit proefschrift Angst en depressie zijn de meest voorkomende psychische stoornissen, de ziektelast is hoog en deze aandoeningen brengen hoge kosten met
Nadere informatieBehandelingen. 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Doel van de screening. De screeningsdag
19/01/2019 Behandelingen 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat Uw revalidatiearts kan u aanmelden voor de multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Hierbij gaan we met meerdere behandelaren uw problemen
Nadere informatiecoping en emotionele aanpassing na NAH
Het venijn zit in de staart 29 maart historic perspective: the 1980s decade of the severe TBIs introduction of the concept golden hour coping en emotionele aanpassing na NAH Dr. S.Z. Stapert Neuropsycholoog
Nadere informatieA-specifieke lage rugpijn
A-specifieke lage rugpijn A-SPECIFIEKE LAGE RUGPIJN INLEIDING Lage rugpijn komt veel voor. Bij de meeste mensen worden geen duidelijke afwijkingen gevonden. Artsen spreken dan over a-specifieke lage rugpijn.
Nadere informatieStranded Whale Syndroom : de man die niet meer bewoog
Stranded Whale Syndroom : de man die niet meer bewoog Vier jaar terug ben ik met alles gestopt. Ik kreeg een rugblokkage en kon niks meer. Ik lag 22 u en bewoog amper 2 u per dag. Mijn pijngeheugen is
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij autisme. Psycho-sociale problemen. Uitingsvormen autisme. Autisme? Coping? Of? 12-7-2013
Cognitieve gedragstherapie bij autisme "Het resultaat telt, de weg er naar toe nog meer! Behandelmethodieken bij ontwikkelingsstoornissen." GGNet, Apeldoorn, 27 juni 2013 Caroline Schuurman gz-psycholoog,
Nadere informatieEmoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Nadere informatieZelfcoaching? Gebruik de R.E.T.!
Zelfcoaching? Gebruik de R.E.T.! Individuele Coaching wordt steeds bekender tegenwoordig. Er wordt door veel mensen ingezien welke toegevoegde waarde het kan hebben. Een voordeel van coaching is onder
Nadere informatieSTAPPENPLAN PREVENTIE VAN EENZAAMHEID IN DE EERSTE LIJN
STAPPENPLAN PREVENTIE VAN EENZAAMHEID IN DE EERSTE LIJN Doelen Het voorkomen, oplossen en/of verwerken van eenzaamheid bij ouderen: 1. Het vaststellen van de mate van eenzaamheid; 2. Het onderscheiden
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieVitaliteit en pijn, een lastige combinatie?
Supporting self-help ACT with e-mail counseling Vitaliteit en pijn, een lastige combinatie? Reade 13-06-2013 Prof. dr. Karlein Schreurs Psychologie, Gezondheid en Technologie Revalidatiecentrum Roessingh,
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatieBehandeling informatie.
Behandeling informatie. Bij een wachttijd langer dan een maand wordt de mogelijkheid geboden om door te verwijzen naar een andere GBGGZ- aanbieder. Psychologenpraktijk NK heeft nauwe contacten met een
Nadere informatieZorgpad Angst. Angst. Behandelmethode
Zorgpad Angst 1 Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor iedereen. Evenetueel aangevuld met Plusmodules, zoals bijvoorbeeld relatie- of groepstherapie.
Nadere informatieVermoeidheid bij MPD
Vermoeidheid bij MPD Landelijke contactmiddag MPD Stichting, 10-10-2009 -van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant Toon Hermans Huis Amersfoort Welke verschijnselen? Gevoelens van totale
Nadere informatieKennislacunes NHG-Standaard Depressie
Kennislacunes Kennislacunes 1. Het nut van screening naar depressie bij mensen met een chronische somatische aandoening in de (noot 15-16). 2. De 4DKL als instrument om het verloop van de (ernst van de)
Nadere informatieInzet maatschappelijk werk voor tinnitusbegeleiding
Inzet maatschappelijk werk voor tinnitusbegeleiding Marieke Rutgers Maatschappelijk werker Dag der Akoepedie 24 april 2014 Inhoud van presentatie Tinnitusspreekuur Kerntaak maatschappelijk werk Model somato-psychische
Nadere informatieLeven met een amputatie. Chris Leegwater Vinke Psycholoog
Leven met een amputatie Chris Leegwater Vinke Psycholoog Amputatie 2 Amputatie is voor de geamputeerde meestal een ernstig trauma, niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk. Naast het verlies van de
Nadere informatieKanker is niet voor watjes
Kanker is niet voor watjes SPKS 22 september 2018 2 ele Helen Dowling Instituut Mensen met kanker en hun naasten helpen de ziekte emotioneel te verwerken specialistische psychologische zorg (1100 cliënten
Nadere informatieHerstel en Balans. Kanker zet je leven op zijn kop. De rol van de psycholoog. Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010
Herstel en Balans De rol van de psycholoog Maria Poppe GZ-psycholoog De Vruchtenburg maart 2010 Kanker zet je leven op zijn kop 1 Kanker, gevolgen voor de patiënt Heftige emoties. Verlies van controle
Nadere informatieHet schrijven van een N=1 studie voor de VGCt: tips en pitfalls
Dia 1 Het schrijven van een N=1 studie voor de VGCt: tips en pitfalls Erik ten Broeke & Kees Korrelboom Dia 2 De beginfase van de behandeling: Intake, metingen, classificatie en taxatie Dia 3 Klachten?
Nadere informatieAngst voor terugkeer van kanker. November 2011, VGCT. Coen Völker cvolker@hdi.nl GZpsycholoog & Eerstelijnspsycholoog
Angst voor terugkeer van kanker November 2011, VGCT Coen Völker cvolker@hdi.nl GZpsycholoog & Eerstelijnspsycholoog programma 1a Casus 1b Diagnostiek van angst voor terugkeer van kanker 1c Behandeling
Nadere informatieResocialiserende dagbehandeling
Resocialiserende dagbehandeling Een driedaagse dagbehandeling voor volwassenen met psychiatrische problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Resocialiserende dagbehandeling betekent dat u 3
Nadere informatie