EENHEID IN VERSCHEIDENHEID

Transcriptie

1 EENHEID IN VERSCHEIDENHEID Een kwalitatieve beschrijving van arbeidszorg in de provincie Limburg Filip De Meyst Wetenschappelijk Medewerker Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg vzw MEI 2006

2

3 Inhoudstafel Tabellenlijst...8 Figurenlijst...8 I. Inleiding en Probleemstelling Arbeidszorg in Limburg en Vlaanderen: een korte geschiedenis Algemene situering van het Pilootproject Arbeidszorg in Limburg Algemene situering van het onderzoeksproject Probleemstelling, doelstelling en algemene onderzoeksvraag II. Onderzoeksopzet Operationalisering van de onderzoeksvraag Uitwerking van de algemene onderzoeksvraag Methodologie: kwalitatieve bevraging Onderzoeksmethoden in de sociale wetenschappen Keuze voor een kwalitatieve onderzoeksmethode...25 III. Resultaten...27 A. Geestelijke Gezondheidszorg Inleiding: arbeidszorg in de sector van de geestelijke gezondheidszorg Situering: arbeidszorg in de dagactiviteitencentra Doelgroep Doelstellingen, visie, werking Arbeidszorg Wettelijk kader Algemene beschrijving Arbeidszorgsetting Wat is een arbeidszorgmedewerker? Setting en integratie begeleiding...40

4 3.3. Setting en integratie samenwerking met andere doelgroepen in de organisatie Setting en integratie infrastructuur Besluit: arbeidszorg is sterk geïntegreerd in het dagactiviteitencentrum Intake, screening en selectie Intakeprocedure Screening Modaliteiten Screening in twee fasen Selectie Modaliteiten Selectie in twee fasen Selectiecriteria Besluit: Intake, screening en selectie Arbeid op maat Werkaanbod en differentiatie Algemene werksetting: gericht op dagbesteding Verwachtingen betreffende arbeidsmatig presteren en algemene functioneren Algemene verwachtingen t.o.v. arbeidszorgmedewerkers Concrete regels, ziekteverlof en vakantieregeling Tijdsstructurering, arbeidsattitudes en arbeidsmatige activiteiten Werkdruk, rendement en strategieën Doorstroming naar een hogere werkvorm Doorstroming is mogelijk, maar niet noodzakelijk Strategieën in functie van arbeidsmatige activering Besluit: arbeid op maat Zorgondersteuning op maat Persoonlijk dossier en begeleidingsplan Interne aanbod Externe zorgondersteuning

5 6.4. Zorgnetwerk Besluit: zorgondersteuning op maat Besluit Geestelijke Gezondheidszorg...83 B. Gehandicaptenzorg Inleiding: arbeidszorg in de gehandicaptensector Arbeidszorg en begeleid werken Niet-categoriale arbeidszorgwerking Wettelijk kader Algemene beschrijving van Limburgse arbeidszorginitiatieven in de Gehandicaptensector Arbeidszorgsetting Wat is een arbeidszorgmedewerker? Setting en integratie begeleiding Setting en integratie samenwerking met andere doelgroepen binnen de organisatie Setting en integratie Infrastructuur Besluit: sterke variatie wat betreft de arbeidszorgintegratie Intake, screening en selectie Intakeprocedure Screening Modaliteiten Screening in twee fasen Selectie Modaliteiten Selectie in twee fasen Selectiecriteria Besluit: intake, screening en selectie Arbeid op maat Werkaanbod en differentiatie...121

6 5.2 Werksetting: gericht op arbeid Verwachtingen betreffende arbeidsmatig presteren en algemeen functioneren Algemene verwachtingen t.o.v. arbeidszorgmedewerkers Concrete regels, ziekenverlof en vakantieregeling Tijdsstructurering Werkdruk, rendement en strategieën Doorstroming naar een hogere werkvorm Algemene houding: De poort staat op een kier Strategieën in functie van arbeidsmatige activering Besluit: op maat, vrijwillig, maar niet vrijblijvend Zorgondersteuning op maat Persoonlijk dossier en begeleidingsplan Het interne zorgaanbod Begeleiding naar een extern zorgaanbod Zorgnetwerk Besluit: zorgondersteuning op maat Besluit Gehandicaptenzorg C. Algemeen Welzijnswerk Historiek: arbeidszorg in de sector van het algemeen welzijnswerk Wettelijk kader Algemene beschrijving van het arbeidszorginitiatief Arbeidszorgsetting Wat is een arbeidszorgmedewerker? Setting en integratie begeleiding Setting en integratie samenwerking met andere doelgroepen in de organisatie Setting en integratie infrastructuur Besluit: arbeidszorg als autonome werking binnen het CAW

7 4 Intake, screening en selectie Intakeprocedure Screening en selectie Besluit: intake, screening en selectie Arbeid op maat Werkaanbod en differentiatie Werksetting: gericht op arbeid Verwachtingen betreffende arbeidsmatige presteren en algemene functioneren Doorstroming naar een hogere werkvorm Besluit: arbeid op maat Zorgondersteuning op maat Persoonlijk dossier en begeleidingsplan Het interne zorgaanbod Begeleiding naar een extern zorgaanbod en zorgnetwerk Besluit zorgondersteuning op maat Besluit Algemeen Welzijnswerk D. Sociale Tewerkstelling Inleiding: arbeidszorg in de sector van de Sociale Tewerkstelling Arbeidszorg Doelgroep Arbeidszorg Activiteiten Wettelijk kader: arbeidszorg in de sociale werkplaats Algemene beschrijving van Limburgse arbeidszorginitiatieven in de sector sociale tewerkstelling Arbeidszorgsetting Wat is een arbeidszorgmedewerker? Setting en integratie begeleiding...194

8 3.3. Setting en integratie samenwerking met andere doelgroepen binnen de organisatie Setting en integratie infrastructuur Besluit: sterke integratie van het arbeidszorginitiatief in de sociale werkplaats Intake, screening en selectie Intakeprocedure in het arbeidszorginitiatief Screening Selectie Besluit: intake, screening en selectie Arbeid op maat Werkaanbod en differentiatie Werksetting: gericht op arbeid Verwachtingen betreffende arbeidsmatige presteren en algemene functioneren Doorstroming naar een hogere vorm van arbeid Besluit: arbeid op maat Zorgondersteuning op maat Persoonlijk dossier en begeleidingsplan Het interne zorgaanbod Begeleiding naar een extern zorgaanbod Zorgnetwerk Besluit: zorgondersteuning op maat Besluit Sociale Tewerkstelling IV. Conclusie en Krijtlijnen Algemeen Besluit Probleemstelling Resultaten

9 1.3. De kracht van diversiteit Krijtlijnen voor de toekomst Wat is een arbeidszorgmedewerker? Arbeid op maat Zorg op maat Enkele instrumenten: V. Bibliografie VI. Bijlagen Bijlage 1: deelnemende arbeidszorginitiatieven...261

10 Tabellenlijst Tabel 1: Setting en integratie Geestelijke Gezondheidszorg Tabel 2 Selectiecriteria samengevat Tabel 3: arbeidszorg in de gehandicaptensector Tabel 4 Arbeidszorgsetting: overzicht Tabel 5 Selectiecriteria samengevat Tabel 6 Arbeidszorgsetting: overzicht Tabel 7: Arbeidszorgintegratie - begeleiding Tabel 8: Arbeidszorgintegratie samenwerking met andere doelgroepen Tabel 9: Arbeidszorgintegratie - infrastructuur Figurenlijst Figuur 1: Screeningsmodaliteiten Figuur 2: selectiemodaliteiten Figuur 3 Screeningsmodaliteiten Figuur 4 Selectiemodaliteiten Figuur 5 Screenings- en selectiemodaliteiten Figuur 6 Screeningsmodaliteiten Figuur 7 Selectiemodaliteiten

11 Voorwoord In februari 2004 begon ik te werken aan het onderzoek in het kader van het Vlaams Pilootproject Arbeidszorg in Limburg. Dit bleek algauw een boeiende en uitdagende taak. Wie zich wil verdiepen in arbeidszorg, raakt hierbij onwillekeurig verschillende maatschappelijke domeinen aan: werkgelegenheid, sociale economie en welzijn tonen elk belangrijke raakpunten met arbeidszorg. Wat kan een socioloog nog meer wensen? Het rapport dat voor u ligt is er alleen gekomen dankzij de inspanning en ondersteuning van heel wat mensen. Ik wil hier uitdrukkelijk de tijd en ruimte nemen om een aantal mensen te bedanken. Alles begon bij de samenwerking met Lut Ghaye, voormalig coördinator van het Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg vzw. Haar kennis omtrent arbeidszorg, de persoonlijke aanpak, motivatie en ondersteuning hebben mij op de juiste weg geholpen. De bijdrage van de Stuurgroep was essentieel tijdens het onderzoeksproces. Karine Beckers, Mieke Frans, Sonja Schreurs en Steven Lenaers hebben bijgedragen tot de inhoudelijke en methodologische correctheid van het rapport. Een speciale vermelding verdienen Veerle Van Houdenhove en Jan Raymaekers. In de laatste maanden van het onderzoek kon ik steeds voor de nodige inhoudelijke feedback of voor een persoonlijk gesprek bij hen terecht. Rina Simons heeft als voorzitter van het Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg vzw het hele onderzoekstraject van nabij gevolgd. Het was fijn samenwerken. De samenwerking met Peter Reynders, coördinator van het Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg vzw, was essentieel voor de goede afloop van het onderzoek. De afgelopen weken hebben wij zes dagen op zeven gewerkt om dit onderzoeksproject tot een goed einde te brengen. Alle praktische beslommeringen kon ik uit handen geven en hij stond op alle mogelijke manieren klaar om te helpen waar hij kon. Bedankt dat ik steeds op je kon rekenen. Uiteraard wil ik alle arbeidszorginitiatieven en respondenten bedanken voor de goede samenwerking gedurende de afgelopen twee jaar. Tot slot gaat mijn dank uit naar het Provinciebestuur Limburg, met name gedeputeerde voor Welzijn Sonja Claes, voor de financiering van het onderzoek, neer het Provinciaal Steunpunt Sociale Economie (PSSE), en naar SEIN voor de wetenschappelijke begeleiding. 9

12 10

13 Inleiding en probleemstelling I. Inleiding en Probleemstelling 1. Arbeidszorg in Limburg en Vlaanderen: een korte geschiedenis In 1996 verenigen een zestal Limburgse organisaties die arbeidszorg aanbieden zich in het Consortium Arbeidszorg Limburg. Tot 1999 werkt het consortium als een feitelijke vereniging, zonder juridisch statuut. In deze periode worden de eerste contacten gelegd met het provinciebestuur van Limburg. Deze contacten monden uit in logistieke ondersteuning van arbeidszorg door de Provinciebestuur Limburg Afdeling Welzijn. In 1999 wordt de samenwerking tussen de verschillende arbeidszorginitiatieven geformaliseerd met de oprichting van een overkoepelende VZW: Consortium Arbeidszorg Provincie Limburg. Het consortium telt op dat moment 12 leden. In 2002 sluit het consortium een Convenant met de provincie Limburg: het Consortium krijgt een nieuwe naam en 8 opdrachten. Onder de naam Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg VZW (PSAZ) is de koepelorganisatie voor arbeidszorginitiatieven in Limburg momenteel werkzaam. Het PSAZ krijgt een aantal opdrachten mee. In een notendop: Het organiseren van overleg tussen de leden van het PSAZ; het ondersteunen en uitbouwen van arbeidszorg in Limburg; en een forum bieden voor de arbeidszorginitiatieven naar de verschillende overheden toe. In 2006 bestaat het Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg (PSAZ) tien jaar. Het PSAZ is blijven groeien en telt in 2006 eenendertig leden allen Limburgse organisaties die arbeidszorg aanbieden aan kansengroepen. De ledenorganisaties van het PSAZ komen uit 4 sectoren: Geestelijke Gezondheidszorg; Gehandicaptensector; Sociale Tewerkstelling; en Algemeen Welzijnswerk. In tussentijd komt er ook op Vlaams niveau beweging in het arbeidszorggebeuren. In november 1999 wordt onder impuls van het Steunpunt Sociale Tewerkstelling (SST), en op initiatief van de Koning Boudewijn Stichting de Rondetafel Arbeidszorg opgericht. In deze Rondetafel zijn afgevaardigden van de vier belangrijkste arbeidszorgsectoren vertegenwoordigd: de Sociale Tewerkstelling; de Gehandicaptensector; de Geestelijke Gezondheidszorg; en het Algemeen Welzijnswerk. Met de Rondetafel Arbeidszorg is structureel overleg voorzien op Vlaams niveau, over de verschillende sectoren heen. Rond de meeste thema s, zoals doelgroepomschrijving, doelstelling en toeleiding, vinden de verschillende sectoren in 2001 een consensus, neergeschreven in een Consensustekst 11

14 Arbeidszorg (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2001). Hiermee is een aanzet gegeven om op Vlaams niveau voor arbeidszorg naar meer uniformiteit en consensus te streven. 2. Algemene situering van het Pilootproject Arbeidszorg in Limburg. Vanuit de nood om arbeidszorg in Limburg en Vlaanderen verder uit te bouwen en te streven naar een structurele erkenning van arbeidszorg is in 2004 het Pilootproject Uitbouw en ondersteuning van arbeidszorg in Limburg van start gegaan. Drieëntwintig Limburgse arbeidszorginitiatieven tekenden in op dit project. Het project heeft een tweevoudige doelstelling. Vooreerst wil men een aanzet geven tot verdere uitbouw van arbeidszorg. Dit gebeurt door aan elk deelnemend arbeidszorginitiatief, gedurende een experimentele fase van twee jaar, een extra pedagogische begeleider toe te voegen. Op die manier wordt tijd en ruimte gecreëerd om meer mensen in arbeidszorg te begeleiden en de arbeidszorgwerking te optimaliseren en professionaliseren. Daarnaast loopt er een onderzoek naar arbeidszorg in Limburg. Met het onderzoek wil men uiteenlopende aspecten van arbeidszorg in kaart brengen en op deze wijze het pilootproject opvolgen en ondersteunen. Door middel van het onderzoek wordt de limburgse arbeidszorgwerking en doelgroep op kwalitatieve en kwantitatieve wijze in kaart gebracht. De resultaten van dit onderzoek moeten uitmonden in krijtlijnen voor een toekomstige arbeidszorgwerking. 3. Algemene situering van het onderzoeksproject Het onderzoeksproject werd opgedeeld in een kwantitatief onderzoeksluik en een kwalitatief onderzoeksluik. In een eerste onderzoeksluik wordt de doelgroep arbeidszorg in Limburg, samen met de Limburgse arbeidszorginitiatieven op kwantitatieve wijze in kaart gebracht. Het profiel van de arbeidszorginitiatieven en het socio-demografisch profiel van de arbeidszorgmedewerkers (doelgroep arbeidszorg) wordt in het eerste onderzoeksluik uitgetekend, naast gegevens over in- en uitstroom van arbeidszorgmedewerkers. Dit onderzoeksluik wordt in een ander rapport uitgewerkt. Het rapport dat nu voor u ligt behandelt de beschrijvende analyse van het kwalitatieve onderzoeksluik. In dit rapport worden uiteenlopende aspecten van de arbeidszorgwerking in Limburg in kaart gebracht. We pogen een duidelijk beeld te schetsen van de concrete 12

15 Inleiding en probleemstelling arbeidszorgwerking in het werkveld. De rapportering en beschrijving gebeurt afzonderlijk voor de vier arbeidszorgsectoren: Geestelijke Gezondheidszorg; Gehandicaptensector; Algemeen welzijnswerk; en Sociale Tewerkstelling. Achteraan in deze tekst vindt u aanbevelingen onder de titel krijtlijnen voor de toekomst. Dit onderdeel van de tekst werd geschreven naar aanleiding van verschillende overlegmomenten in de Stuurgroep Pilootproject Arbeidszorg in Limburg. 4. Probleemstelling, doelstelling en algemene onderzoeksvraag. Ondanks het bestaan van de Visietekst Arbeidszorg (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006), blijft arbeidszorg in de praktijk een containerbegrip: hoe dit in de praktijk ingevuld wordt hangt in grote mate af van de particuliere arbeidszorginitiatieven. Dit is niet verwonderlijk: arbeidszorg is een arbeids- en zorgmethodiek die in verschillende sectoren, min of meer onafhankelijk gegroeid is. kreeg de afgelopen jaren vorm van onderuit, vanuit de verschillende initiatieven, als vangnet voor personen die niet in het normale of gesubsidieerde arbeidscircuit terechtkunnen. De nood aan meer uniformiteit en structuur is daarom groot. De tijd is rijp voor een evaluatie en professionalisering van de arbeidszorgwerking. Om de bestaande arbeidszorgwerking te structureren werd voorgesteld om krijtlijnen voor arbeidszorg uit te werken. Deze krijtlijnen willen richting geven aan de toekomstige Vlaamse arbeidszorgwerking. Als basis voor de krijtlijnen wordt enerzijds beroep gedaan op de theoretische en beleidsmatige documenten die in 2004 reeds voorhanden waren: de consensustekst opgesteld door de rondetafel arbeidszorg, decretale voorwaarden voor arbeidszorg binnen Sociale Werkplaatsen, onderzoeksliteratuur en beleidsdocumenten van het PSAZ. Anderzijds: essentieel voor de uitwerking van werkbare en relevante krijtlijnen is een duidelijk zicht op de huidige empirische realiteit in het werkveld. Vandaar de nood aan een beschrijvende analyse van de sociale realiteit wat arbeidszorg betreft. De nood aan een duidelijke, empirische weergave van de arbeidszorgwerking bestaat niet enkel binnen het PSAZ. Vanuit contacten met de Vlaamse overheid blijkt dat arbeidszorg tot op heden een erg vaag begrip blijft. Met dit onderzoeksrapport pogen we het begrip arbeidszorg dieper uit te klaren. 13

16 De voornaamste doelstelling van dit onderzoeksrapport is het invullen van deze nood aan empirisch materiaal omtrent arbeidszorg. De algemene onderzoeksvraag luidt daarom: Op welke manier wordt vorm gegeven aan de arbeidszorgwerking in Limburg? In wat volgt worden verschillende aspecten van de arbeidszorgwerking in Limburg in kaart gebracht. 14

17 Onderzoeksopzet II. Onderzoeksopzet 1. Operationalisering van de onderzoeksvraag. De doelstelling van dit onderzoek kunnen we als volgt verwoorden: we willen een duidelijk en concreet beeld krijgen van de arbeidszorgwerking in Limburg. De focus ligt op de praktijk in het werkveld: de concrete werking in elk van de Limburgse arbeidszorginitiatieven. Om dit doel te bereiken wordt de algemene onderzoeksvraag verder uitgewerkt in verschillende deelvragen. Hierbij gaan we als het ware hiërarchisch te werk. Om een antwoord te krijgen op de algemene en eerder abstracte onderzoeksvraag, dient deze vraag vertaald te worden naar concrete bijvragen die verder uitgewerkt kunnen worden tot een vragenlijst of topiclijst. Deze operationalisering maakt het mogelijk om de concrete data te verzamelen tijdens het onderzoek. In een eerste fase wordt de onderzoeksvraag als volgt gespecificeerd: Welke gelijkenissen en verschillen zijn er tussen de Limburgse arbeidszorginitiatieven, wat betreft de verschillende aspecten van hun arbeidszorgwerking? Concreet worden de arbeidszorginitiatieven en hun werking onder de loep genomen. Om praktische redenen worden de initiatieven in dit onderzoek opgedeeld per sector. De Limburgse arbeidszorginitiatieven zijn praktisch gezien steeds verbonden met een van de voornoemde vier sectoren: de Gehandicaptensector, de sector van de Geestelijke Gezondheidszorg, de Sociale Tewerkstellingssector en het Algemeen Welzijnswerk. Hiermee is reeds veel duidelijk gemaakt: we gaan op zoek naar gelijkenissen en verschilpunten tussen Limburgse arbeidszorginitiatieven wat betreft de concrete werking van de initiatieven en de gebruikte procedures en de structuren die daarbij voorhanden zijn. Dit doen we door de initiatieven op te delen per sector en binnen elke sector individuele initiatieven te vergelijken. De enige vraag blijft nog: welke aspecten van de arbeidszorgwerking willen we vergelijken? Met andere woorden: op welke aspecten willen we ons focussen? Welke inhoudelijke thema s staan centraal bij de beschrijving van de arbeidszorgwerking? Om een antwoord op deze vraag te krijgen is een kleine omweg aangewezen. 15

18 1.1 Uitwerking van de algemene onderzoeksvraag De onderzoeksvraag is erg ruim: we streven er naar om zo veel mogelijk relevante aspecten van de arbeidszorgwerking in kaart te brengen. We gaan nu op zoek naar een leidraad bij het onderzoek. Op basis van een leidraad kan naderhand de algemene onderzoeksvraag uitgewerkt worden in concrete bijvragen. Om een antwoord te krijgen op de algemene onderzoeksvraag dienen een aantal bijvragen uitgewerkt te worden. Met andere woorden: welke aspecten van de arbeidszorgwerking willen we in kaart brengen? Voor de concrete uitwerking van de bijvragen werd beroep gedaan op bestaande onderzoeksliteratuur, en op de visietekst arbeidszorg (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006). Uit deze teksten worden een aantal items gekozen die vorm geven aan de concrete onderzoeksvragen. 16

19 Onderzoeksopzet Van A tot Z Een Visie op Arbeidszorg. In november 1999 werd gestart met de Ronde Tafel Arbeidszorg. Hieraan nemen verschillende Vlaamse vertegenwoordigers vanuit het werkveld deel. Anno 2006 werkt de Ronde Tafel Arbeidszorg onder voorzitterschap van Jan Vranken gewoon hoogleraar Universiteit Antwerpen. Daarnaast nemen deel aan de Ronde Tafel Arbeidszorg 1 : - Sector Geestelijke Gezondheid. o Federatie van Diensten voor Geestelijke Gezondheidszorg. o Verbond der Verzorgingsinstellingen (VVI). - Sector Sociale Tewerkstelling. o Samenwerkingsverband Sociale Tewerkstelling (SST). - Gehandicaptenzorg. o Vlaamse Federatie van Beschutte Werkplaatsen (VLAB). o Pluralistisch Platvorm Gehandicaptenzorg (PPG). o Vlaams Welzijnsverbond. - Provinciale Steunpunten. o Provinciaal Overleg Arbeidszorg Antwerpen. o Provinciaal Steunpunt Arbeidszorg Limburg. o Samenwerkingsverband Arbeidszorg West-Vlaanderen. - Provinciale ambtenaren vanuit elke Vlaamse provincie. Vanuit deze Rondetafel werd reeds in februari 2001 een visie op arbeidszorg uitgewerkt, onder de titel Consensustekst Arbeidszorg (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2001). Sindsdien werd op regelmatige basis overlegd over diverse aspecten en knelpunten in verband met arbeidszorg. Dit resulteerde in een vernieuwde visie over arbeidszorg. In 2006 verscheen Van A tot Z een Visie op Arbeidszorg (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006), of kortweg: de Visietekst Arbeidszorg 2. De visietekst integreert nieuwe inzichten in arbeidszorg en wil richtinggevend zijn voor de verdere ontwikkeling van arbeidszorg in Vlaanderen. 1 Een volledig overzicht van de leden van de Rondetafel Arbeidszorg in bijlage. 2 De Visietekst Arbeidszorg kan u downloaden via 17

20 De Visietekst Arbeidszorg is de eerste en voornaamste richtinggever voor dit onderzoek. In wat volgt worden een aantal doelstellingen en basisprincipes uit de visietekst geciteerd. Hieruit distilleren we vervolgens een aantal concrete onderzoeksvragen. In de Visietekst staan enkele basisprincipes voorop: arbeidszorg werkt inclusiebevorderend. Via arbeidszorg worden de latente functies 3 van arbeid bereikbaar gemaakt voor de doelgroep. Om dit alles mogelijk te maken dient in arbeidszorg (1) kwaliteitsvolle arbeid aangeboden te worden; (2) men biedt aan de doelgroep maatwerk en geïntegreerde maatzorg; (3) de arbeidszorginitiatieven werken niet-categoriaal; en (4) arbeidszorg biedt trajectbegeleiding aan de doelgroep Uit de visietekst: Doelgroepomschrijving. De Visietekst Arbeidszorg zegt hierover: Arbeidszorg is bedoeld voor mensen die niet, nog niet of niet meer terechtkunnen in het reguliere of beschermde arbeidscircuit. De arbeidszorg wil ook voor deze mensen het recht op arbeid waarborgen. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006) Centraal hierbij staat de niet-categoriale werking van de arbeidszorginitiatieven. Deze doelstelling heeft twee betekenissen. Enerzijds staat de sociale integratie van de doelgroep voorop. Arbeidszorg mag daarom niet afgesloten zijn van de rest van de samenleving. Openheid naar de maatschappij toe is belangrijk. Anderzijds wil niet-categoriaal ook zeggen dat men in de initiatieven met een gemengde doelgroep werkt. De deelname in een bepaald arbeidszorginitiatief mag niet afhankelijk zijn van de specifieke problematiek van de doelgroep. Hierbij plaatst men een voetnoot: in de praktijk is het in sommige gevallen aangewezen om met een homogene doelgroep te werken. De Visietekst besluit hieromtrent: de arbeidszorginitiatieven werken zo breed als het kan, enkel specialistisch als het moet. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006). 3 De latente functies van arbeid zijn: tijdsstructurering; arbeid is een bron van sociale contacten; arbeid verbindt individuele doeleinden met ruimere doelen; arbeid biedt status en identiteit; arbeid draagt bij tot de ontwikkeling van competenties en vaardigheden. 18

21 Onderzoeksopzet Onderzoeksvragen - In welke mate staan de arbeidszorginitiatieven open voor een niet-categoriale doelgroep? - Welke zijn gehanteerde selectiecriteria voor arbeidszorgmedewerkers? - Hoe gebeurt de intake, screening en selectie van arbeidszorgmedewerkers? - Welke zijn de verschillen en gelijkenissen per sector? Uit de Visietekst Arbeidszorg: Arbeid op maat. De arbeidszorg biedt hen arbeidsmatige activiteiten aan in een werkomgeving die ofwel op productie ofwel op dienstverlening is gericht en ondersteunt hen daarbij. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006) Aan de arbeidszorgmedewerkers wordt arbeid op maat aangeboden. Dit wil zeggen dat men vraaggestuurd te werk gaat. Men vertrekt steeds van de mogelijkheden en beperkingen van de individuele arbeidszorgmedewerker. De arbeidszorginitiatieven begeleiden de medewerker naar het meest gewenste, en/of maximale niveau van arbeid. Hiertoe wordt een traject aangeboden. Deze trajecten kunnen horizontaal zijn, naar een ander arbeidszorginitiatief toe. Ze kunnen ook verticaal zijn, naar een vorm van bezoldigde arbeid toe. De arbeidszorgmedewerker geeft zelf aan waar zijn grens ligt, en bepaalt zelf of en wanneer hij een volgende stap zet in het traject. Arbeid op maat wordt op verschillende manieren mogelijk gemaakt. Vooreerst vanuit het aanbod aan arbeidsmatige activiteiten. Het aanbod moet daarom voldoende gedifferentieerd zijn. Daarnaast komt dit tot uiting in de verwachtingen die men heeft ten opzichte van de arbeidszorgmedewerker. Ook deze zijn vraaggestuurd en houden steeds rekening met ieders mogelijkheden en beperkingen. Hierbij werkt men met een minimaal aantal regels, maar binnen een bepaalde structuur. Structuur in de werkplaats kan een aanzet zijn tot structuur in het leven van de arbeidszorgmedewerkers. Daarenboven is arbeidszorg vrijwillig maar niet vrijblijvend. Dit impliceert een engagement van de arbeidszorgmedewerker. De arbeidszorgmedewerker moet kunnen groeien: hij krijgt voldoende leermogelijkheden en uitdagingen aangereikt. Dit wil zeggen dat een gezonde vorm van stress aanwezig mag zijn, mits 19

22 de medewerker deze met eigen middelen kan hanteren. Dit alles gebeurt in een beschermd milieu, waarbinnen de medewerker fouten kan en mag maken zonder risico s. Onderzoeksvragen - Algemene onderzoeksvraag: Op welke manier krijgt de arbeid op maat filosofie vorm in de arbeidszorginitiatieven? o o o o o o o o Welke zijn de gelijkenissen en verschillen tussen de sectoren? Welke arbeidsmatige activiteiten worden aangeboden? Hoe groot is de differentiatie? Welke initiatieven worden genomen om horizontale en verticale trajecten mogelijk te maken? Welk is de houding ten opzichte van verticale doorstroming? Welke zijn de algemene en concrete verwachtingen ten opzichte van de arbeidszorgmedewerkers? Welke structuur wordt aangeboden? Gebruikt men strikte week- en dagplanningen? Welke is de houding ten opzichte van werkdruk en stress? Op welke manier worden deze beperkt? Hoe ziet de arbeidssetting er uit? In welke mate benadert deze een reële werksituatie? Uit de Visietekst Arbeidszorg: Zorgondersteuning op maat. Zorg naar maat. Omdat achterstelling op het vlak van arbeid doorgaans gepaard gaat met achterstelling op andere levensdomeinen, heeft de medewerker ook nood aan ondersteuning op het vlak van huisvesting, gezondheid, relaties met de omgeving, inkomen en dergelijke. ( ) De maatzorg is altijd geïntegreerd: hij wordt verleend samen met andere instanties die op deze aspecten focussen. Dat vergt een niet-categoriale aanpak en trajectbegeleiding. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006) 20

23 Onderzoeksopzet Geïntegreerde maatzorg betekent ook dat de arbeidszorgbegeleiding niet op haar eentje werkt maar altijd in netwerken, samen met andere gespecialiseerden en ook op andere domeinen dan de arbeid. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006) Tijdens het arbeidsproces moet altijd tijd vrijgemaakt kunnen worden voor nuldelijnsopvang op de werkvloer. De inspanningen voor de socio-professionele inschakeling van de arbeidszorgmedewerkers beogen (immers) niet alleen de verwerving van specifieke vaktechnische vaardigheden, maar ook de persoonlijke en sociale ontwikkeling, de ontplooiing en het welzijn van de medewerker. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006) Onderzoeksvragen - Algemene onderzoeksvraag: Op welke manier krijgt de zorg op maat filosofie vorm in de arbeidszorginitiatieven? o o o o Hoe ver reikt de aangeboden zorgondersteuning? Welke zorg wordt intern aangeboden? Voor welke zorg doet men beroep op een externe zorgverstrekker? Worden er persoonlijke dossiers en begeleidingsplannen gebruikt? Hoe frequent worden deze bijgewerkt naar aanleiding van evaluatie of functioneringsgesprekken met de medewerker? Is het arbeidszorginitiatief in een (formeel of informeel) zorgnetwerk ingebed? Uit de visietekst: Arbeidszorgsetting. De arbeidszorg bestaat in diverse sectoren: in de geestelijke gezondheidszorg, de zorg voor personen met een handicap, het algemeen welzijnswerk en de sociale werkplaatsen. (De Ronde Tafel Arbeidszorg, 2006) Arbeidszorg wordt in diverse sectoren aangeboden en de arbeidszorgwerking streeft ernaar om nietcategoriaal te werk te gaan. 21