BBL IN ZORG EN WELZIJN

Transcriptie

1 BBL IN ZORG EN WELZIJN Onderzoek naar BBL-plaatsen in zorg en welzijn ZorgpleinNoord Petra Molenaars-Kooij Haren, mei 2011 BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 1 van 53

2 ZorgpleinNoord-reeks Beschikbaar op producten arbeidsmarkt 5. BBL in zorg en welzijn Onderzoek naar BBL-plaatsen in zorg en welzijn Petra Molenaars, mei Van reageren naar anticiperen Strategische personeelsplanning voor de Zorg Lotte Speelman, november Uitstroom van personeel onder de loep Arbeidsmarkt voor zorg en welzijn in Noord-Nederland Ellen Offers, oktober Zorgen voor toekomstig personeel Onderzoek naar de uitstroom van personeel in de zorg- en welzijnssector in Noord-Nederland Valerie Rings, juli De arbeidsmarkt voor Zorg en Welzijn in Groningen en Drenthe Kwantitatieve Analyse Ellen Offers, juni 2009 Mei 2011 Petra Molenaars Hanze Hogeschool Groningen Management, Economie en Recht Begeleiding ZorgpleinNoord: E.H. Offers Begeleiding Hanzehogeschool: E. Peters Dit onderzoek is mede uitgevoerd in het kader van het project Scholingsplatform Zorg en Welzijn ZorgpleinNoord Publicatie van cijfers en/of tekst uit dit werk is toegestaan, mits de bron wordt vermeld.

3 VOORWOORD In de vier jaar dat ik bij ZorgpleinNoord werk, heb ik tijdens open dagen, telefonisch of per mail vaak de vraag gekregen, Ik wil graag werken en leren, bij welke organisatie kan ik terecht? Ik heb hier eigenlijk nooit goed antwoord op kunnen geven; iets wat mij vaak heeft gefrustreerd. Vandaar dat deze opdracht mij direct interesseerde met betrekking tot de afronding van mijn studie Management, Economie en Recht aan de Hanzehogeschool Groningen. ZorgpleinNoord ondersteunt en adviseert zorg- en welzijnsorganisaties in Noord-Nederland op het terrein van strategisch arbeidsmarktbeleid. Een kwalitatief goede zorg- en welzijnssector lukt alleen met goed opgeleide en genoeg medewerkers. Eén van de manieren om een medewerker op te leiden is door middel van de beroepsbegeleidende leerweg (BBL). Maar welke zorgorganisaties leiden deze leerlingen eigenlijk op? En zouden ze dat niet samen willen doen met anderen? Zo ja, in welke vorm? Onder meer deze vragen, vormen het onderwerp van mijn afstudeeropdracht. Ik hoop dat mijn onderzoek een waardevolle bijdrage voor ZorgpleinNoord vormt. Voor mij ging er in elk geval een nieuwe wereld open. Ik heb vooral veel plezier beleefd aan het houden van de interviews. Alle organisaties die mee hebben gewerkt aan de interviews en de respondenten van de enquête, wil ik dan ook hierbij bedanken voor hun tijd, geduld en waardevolle informatie. Mijn collega s van ZorgpleinNoord wil ik graag bedanken voor de steun en belangstelling voor mijn studieresultaten de afgelopen vier jaar. Verder wil ik in het bijzonder Ellen Offers, mijn begeleider bij ZorgpleinNoord tijdens mijn onderzoek, bedanken voor haar adviezen en steun. Ook dank aan mijn afstudeerbegeleider van de Hanzehogeschool Eddi Peters. En bovenal mijn man en kinderen, voor de steun en het eindeloze geduld dat zij hebben getoond de afgelopen vier jaar, als ik weer eens mijn weekend achter de computer doorbracht. Haren, 4 april 2011 BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 3 van 53

4 SAMENVATTING Tijdens de Open dag van de zorg en ook bij de Infopunten op de Werkpleinen blijkt dat er veel vraag is naar BBL-plaatsen in de zorg. BBL is een manier om werklozen toe te leiden naar de arbeidsmarkt. Maar ook doorstroom van personeel binnen zorgorganisaties gebeurt door middel van BBL. Er is echter een tekort aan BBL-plaatsen. ZorgpleinNoord wil graag weten of het mogelijk is om het aantal BBL-plaatsen te verhogen. Om daar achter te komen is het allereerst noodzakelijk om inzicht te krijgen waar vooral BBL-plaatsen in zorg en welzijn in Groningen en Drenthe te vinden zijn. Bovendien wil ZorgpleinNoord weten of organisaties die BBL-plaatsen aanbieden geïnteresseerd zijn in samenwerking of gezamenlijk opleiden. Als dit het geval is, hoe moet deze samenwerkingsvorm er dan uit zien en hoe moet dit gefinancierd worden? Door middel van literatuuronderzoek, een internetenquête en zeven interviews met aangesloten organisaties en een collegaorganisatie is getracht hier een antwoord op te vinden. Aan het onderzoek, werkten uiteindelijk 56 organisaties mee. Uit het onderzoek kan het volgende geconcludeerd worden: De meeste BBL-opleidingen worden opgeleid in de Gehandicaptenzorg, Geestelijke gezondheidszorg en Verpleeghuizen, Verzorgingshuizen en Thuiszorg. De vraag naar Verzorgenden IG, Verpleegkundigen niveau-4 en Helpende niveau 2 is het grootst. Om dit tekort te ondervangen wordt personeel vaak intern opgeleid naar een hoger niveau. Er is weinig uitval bij de leerlingen, de grootste uitval doet zich voor bij GHZ en GGZ. Opleiders en P&O-ers ervaren het als lastig om het management van de noodzaak van opleiden te overtuigen. Organisaties vinden het in veel gevallen duur om een BBL-leerling op te leiden, maar weten vaak niet was het kost om ze op te leiden. De meeste organisaties vinden het een voordeel dat de BBL-leerling in dienst blijft en niet meer hoeft te worden ingewerkt na het behalen van het diploma. Veel organisaties werven niet actief leerlingen, maar putten uit een portefeuille met leerlingen. Ze willen de selectie van leerlingen het liefst zelf doen. Bijna de helft van de ondervraagde organisaties blijkt interesse te hebben voor samenwerking. De organisaties willen vooral gezamenlijk opleiden om, indien mogelijk, meer geld te krijgen om op te leiden, meer invloed te kunnen uitoefenen op het onderwijs, minder administratieve handelingen te verrichten en onderling leerlingen uitwisselen of te laten rouleren. Er bestaan reeds vormen van samenwerking op dit gebied, maar er lijkt voldoende draagvlak te zijn voor een nieuwe vorm van samenwerking. Geadviseerd wordt een stichting op te richten, met een bestuur dat is samengesteld uit bestuurders van verschillende deelnemende partijen. De stichting heeft een coördinerende rol. Leerlingen kunnen de opleiding volgen bij de stichting op verschillende niveau s. Hierbij moet bekeken worden of de huidige vorm van onderwijs aangepast kan worden. Leerlingen kunnen beter voorgelicht worden en eventueel voorgeselecteerd worden. De uiteindelijke selectie doen de organisaties zelf. De mogelijkheid voor financiering moet verder onderzocht worden. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 4 van 53

5 INHOUD Voorwoord... 3 Samenvatting Inleiding Missie en activiteiten ZorgpleinNoord Aanleiding onderzoek Doelstelling en probleemstelling onderzoek Begrip BBL-plaatsen nader omschreven Belangrijkste verschillen BBL en BOL BBL-plaatsen in zorg en welzijn Methoden Oriëntatie op het onderwerp Ontwikkeling van onderzoeksinstrumenten Afnemen van de internetenquête Afnemen van de interviews Dataverwerking Rapportage Resultaten onderzoek Algemeen Opleiding en beroepen Dienstverband en organisatie Financiering en kosten BBL-traject Voor- en nadelen BBL-leerlingen ten opzichte van BOL-leerlingen Werving en selectie BBL-leerlingen Mogelijke samenwerking Vormen van samenwerking Het centraal aanmeldpunt BBL Gemeenschappelijk Opleidings Aktiviteit (GOA) Conclusies en aanbevelingen Feiten, gegevens en ervaringen omtrent BBL-leerlingen Branches Opleidingen Dienstverband bij de organisatie financiering en kosten Voor- en nadelen bbl-leerlingen ten opzichte van bol-leerlingen Werving en selectie Bereidheid en voorwaarden samenwerkingsvorm Interesse in samenwerking BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 5 van 53

6 6.2.2 Voorwaarden voor samenwerking Mogelijkheden samenwerkingsvorm en coördinatie constructie samenwerkingsvorm Advies Samenwerkingsvorm opleiding Werving en selectie Coordinatie en uitvoering financiering Terugblik onderzoek Suggesties voor vervolgonderzoek Literatuurlijst Bijlagen BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 6 van 53

7 1. INLEIDING Stichting ZorgpleinNoord adviseert en ondersteunt werkgevers, werknemers en werkzoekenden uit de provincies Groningen, Drenthe en in toenemende mate Friesland op het terrein van de arbeidsmarkt en mobiliteit in de zorg- en welzijnssector. De kern en het bestaansrecht van ZorgpleinNoord worden gevormd door de aangesloten organisaties in Groningen, Drenthe en Friesland. Door het contact met deze organisaties is ZorgpleinNoord in staat het dienstenpakket aan te laten sluiten bij de wensen van de organisaties. Bij ZorgpleinNoord waren in 2010 ruim honderdenvijftig organisaties aangesloten. Uitgaande van het aantal fulltime arbeidsplaatsen in zorg een welzijn vertegenwoordigt ZorgpleinNoord ongeveer 80% van de fte s in zorg en 50% in welzijn. Ten behoeve van een gezonde regionale arbeidsmarkt werkt ZorgpleinNoord samen met diverse andere instanties, zoals het StagebureauExpertisecentrum, VMBO-Carrousel, Provincies Groningen en Drenthe, diverse gemeenten, ROC s, Hanzehogeschool, RUG, Calibris, CMO Groningen, CMO Drenthe/STAMM en het UWV WERKbedrijf. 1.1 MISSIE EN ACTIVITEITEN ZORGPLEINNOORD ZorgpleinNoord acht een kwalitatief goede zorg- en welzijnssector van cruciaal belang voor een goed leefklimaat in Noord-Nederland. Zij gaat ervan uit dat dit niet lukt zonder voldoende, goed opgeleide medewerkers. ZorgpleinNoord acht het van belang dat de arbeidsmarkt voor zorg en welzijn goed functioneert en dat het personeel in de organisaties optimaal wordt ingezet. ZorgpleinNoord heeft daarom de volgende missie: 'ZorgpleinNoord ondersteunt en adviseert zorg- en welzijnsorganisaties in Noord-Nederland op het terrein van strategisch arbeidsmarktbeleid' ZorgpleinNoord biedt de volgende diensten en producten aan zorg- en welzijnsorganisaties: Een vacaturesite waarop zorg- en welzijnsinstellingen hun personeelsadvertenties kunnen plaatsen; Een centrum voor loopbaan en mobiliteit, waarmee ZorgpleinNoord organisaties in zorg en welzijn ondersteunt bij de uitvoering van het mobiliteitsbeleid. Dit gebeurt door middel van een mobiliteitscentrum, loopbaanadviesgesprekken, loopbaanadvisering en re-integratie. Arbeidsmarktprojecten, gericht op instroom, doorstroom en behoud van zorgpersoneel. Een HRM expertisecentrum, dat zich richt op: HRM advies, managementontwikkeling, teambegeleiding en organisatieadvies. Marketing en communicatie waaronder: de jaarlijkse organisatie van de open dag in de zorg, promotieteams en een PR netwerk. Arbeidsmarktonderzoek. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 7 van 53

8 1.2 AANLEIDING ONDERZOEK Een vraag die steeds terugkomt bij ZorgpleinNoord, zowel vanuit onderwijsinstellingen, het UWV als werkzoekenden, is de vraag naar BBL-plaatsen. Een BBL-plaats (Beroeps Begeleidende Leerweg) is een dienstverband dat in combinatie met een BBL-opleiding opleidt tot een beroep op mbo-niveau. Uit arbeidsmarktanalyses blijkt dat er op de middenlange termijn personeelstekorten zullen gaan ontstaan. Leerlingen opleiden voor beroepen in zorg en welzijn kost tijd, het is dus van belang tijdig te anticiperen op de tekorten. Om deze reden heeft ZorgpleinNoord het signaal opgepakt en de volgende afstudeeropdracht geformuleerd: Op welke manier kan het aantal BBL-plaatsen in Groningen en Drenthe worden verhoogd? Hierbij kan gedacht worden aan het tot stand brengen van een samenwerking in de vorm van een scholingsplatform. In dit platform zouden vraag en aanbod bij elkaar kunnen komen. Voor zorg- en welzijnsorganisaties kan het een voordeel zijn om de inspanning te bundelen, ter verbetering van efficiëntie en effectiviteit. Soortgelijke projecten lopen reeds in andere sectoren, zoals de zogenaamde GOA s (Gemeenschappelijke OpleidingsAktiviteit). In het platform zouden werkgevers, leerlingen, scholen, UWV, kunnen samenwerken in een bepaalde vorm. De vraag is echter wat een goede constructie zou zijn voor dit platform, oftewel hoe moet het platform er uit komen te zien? Onder welke voorwaarden zijn zorgorganisaties bereid deel te nemen aan dit platform en welk belang hebben zij daarbij? Welke juridische vorm zou het platform moeten krijgen? Welke middelen zijn er beschikbaar, of zouden er beschikbaar moeten komen om dit platform te financieren en uit welke bronnen? De afstudeeropdracht die vanuit ZorgpleinNoord is gegeven luidt concreet: 1. Doe onderzoek naar: De voorwaarden waaronder zorgorganisaties bereid zijn deel te nemen aan een scholingsplatform; Een goede samenwerkingsvorm. Hoe kunnen partijen het beste deelnemen? Welke juridische vorm zou deze samenwerkingsvorm kunnen krijgen? Op welke manier moeten de financiën beheerd worden en welke geldbronnen zijn er? 2. Stel naar aanleiding van dit onderzoek een adviesrapport op. 1.3 DOELSTELLING EN PROBLEEMSTELLING ONDERZOEK Om de doelstelling van dit onderzoek te kunnen achterhalen, is het van belang de reden van dit onderzoek nog eens uit te lichten. Er is een grote behoefte aan de BBL-plaatsen. Deze BBL-plaatsen worden in verscheidene organisaties aangeboden. Op dit moment is echter onvoldoende bekend welke organisaties BBL-plaatsen aanbieden en om hoeveel dit gaat in de regio Groningen en Drenthe. Mogelijk kan een scholingsplatform bijdragen aan het creëren van extra BBL-plaatsen. Dit scholingsplatform zou vraag en aanbod bij elkaar moeten brengen. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 8 van 53

9 Uit het onderzoek moet het volgende duidelijk worden: 1. Welke organisaties bieden BBL-plaatsen aan, om hoeveel plaatsen gaat het en wat zijn de ervaringen? 2. Is de coördinatie hiervan op dit moment voldoende en kan een scholingsplatform dit eventueel aanvullen? 3. Zijn organisaties bereid deel te nemen aan een platform en zo ja, onder welke voorwaarden? 4. Welke constructie moet het platform krijgen en hoe kunnen alle partijen het beste deelnemen. 5. Welke juridische vorm moet het platform krijgen en hoe moet dit platform gefinancierd worden. De doelstelling van dit onderzoek kan op grond daarvan als volgt worden geformuleerd: Het verkrijgen van inzicht in factoren die bijdragen aan het verhogen van het aantal BBL-plaatsen in de regio Groningen en Drenthe en de constructie van een organisatievorm ten behoeve van het creëren van extra BBL-plaatsen. Deelvragen: Aan organisaties 1. Welke organisaties bieden BBL-plaatsen aan? 2. Om hoeveel plaatsen gaat dit op jaarbasis? 3. Hoeveel uren begeleiding zijn er nodig? 4. Wie doet deze begeleiding? 5. Wat is het percentage uitval? 6. Hoe groot is de kans op een vast dienstverband? 7. Hoe wordt deze begeleiding tot nu toe gefinancierd? ZorgpleinNoord 8. Waar liggen de kansen op het gebied van BBL voor ZorgpleinNoord? 9. Zijn er mogelijkheden om dit te koppelen aan een scholingsplatform Zorg en Welzijn? 10. Zijn de organisaties bereid deel te nemen aan een scholingsplatform? 11. zo ja, onder welke voorwaarden? 12. Wat is het belang van werkgevers om deel te nemen? 13. Welke voor- en nadelen levert dit op voor organisaties? Constructie scholingsplatform 14. Welke constructie moet het scholingsplatform krijgen? 15. Hoe kunnen alle partijen het beste deelnemen? 16. Welke juridische vorm moet het platform krijgen? 17. Hoe moet dit platform gefinancierd worden? 18. Hoe en wie moeten de financiën beheren? 19. Wat zijn de kosten van het traject, begeleiding en werkgeverslasten? 20. Wie coördineert het scholingsplatform? BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 9 van 53

10 2. BEGRIP BBL-PLAATSEN NADER OMSCHREVEN BBL betekent Beroeps Begeleidende Leerweg. Een BBL-opleiding is een beroepsopleiding in de vorm van werkend leren. De BBL-leerling werkt als leerling-werknemer in het algemeen vier dagen per week in een bedrijf of instelling en gaat één dag (of twee avonden) per week naar school. Beide manieren van leren, dus de praktijk in het bedrijf en de theorie op het ROC, vullen elkaar aan en vormen samen de beroepsopleiding. BBL-opleidingen zijn er van het niveau van assistent (niveau 1) tot het niveau van specialist (niveau 4). De leerling start meestal in niveau 2 en kan doorstromen naar niveau 3 en daarna eventueel naar niveau 4 1.Een leerling kan alleen een BBL-opleiding volgen, als deze een arbeidsovereenkomst heeft met een bedrijf of instelling. Als er geen arbeidsovereenkomst is, dan moet de leerling een BBL-plaats zoeken. Het bedrijf beslist in de regel zelf of het de leerling in dienst neemt en of het de leerling een BBL-opleiding laat volgen op het ROC. Een bedrijf of instelling dat het praktijkdeel van een BBLopleiding verzorgt, wordt leerbedrijf genoemd. Het leerbedrijf sluit een arbeidsovereenkomst met de leerling. Dat kan voor bepaalde tijd of onbepaalde tijd, fulltime of parttime, mede afhankelijk van de CAO van de branche. Het kenniscentrum gaat aan de hand van kwaliteitscriteria na, of een bedrijf of instelling als leerbedrijf erkend kan worden. Op het leerbedrijf moeten er mogelijkheden zijn om de kennis en vaardigheden te verwerven die nodig zijn voor de BBL-beroepsopleiding. De leerling moet bijvoorbeeld regelmatig instructie krijgen van een deskundige praktijkopleider in het bedrijf of de instelling. In een Praktijkovereenkomst met het ROC, met het leerbedrijf en met de branchevereniging worden de rechten en plichten van alle betrokkenen vastgelegd. De BBL-opleiding is vooral geschikt voor leerlingen die makkelijker leren in de praktijk dan op school. Ook wordt de BBL-opleiding nogal eens gekozen door oudere leerlingen die willen omscholen. Vaak hebben ze al een gezin of een huishouden en kunnen op deze manier tevens in hun inkomen voorzien. Bij de meeste scholen kan de leerling twee keer per jaar met iedere opleiding beginnen. In september of in februari. Andere startmomenten kunnen afhankelijk zijn van het aantal aanmeldingen of van het individuele startniveau. Een andere vorm van leren op het mbo is de BOL (beroepsopleidende leerweg). Hierbij volgt de leerling dagonderwijs. Deze leerweg is vooral bedoeld voor jongeren die nog wel een paar jaar naar school willen. De leerling wordt eerst volledig opgeleid voordat deze gaat werken. Ook bij de BOL wordt de praktijk van de opleiding (beroepspraktijkvorming of stage) gevolgd in een leerbedrijf. Het aantal praktijkuren verschilt per opleiding, maar ligt tussen de twintig en zestig procent van de totale studieduur. 1 De naamgeving van de opleidingsniveaus in het MBO gaat veranderen. Met ingang van het nieuwe schooljaar heten de niveaus 1 en 2 funderend beroepsonderwijs en de niveaus 3 en 4 middelbaar beroepsonderwijs. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 10 van 53

11 2.1 BELANGRIJKSTE VERSCHILLEN BBL EN BOL Tabel 2.1 Verschillen BOL en BBL BOL School & Stage Er is sprake van meer theorie en zelfstudie Er zijn kortere werkperiodes, in de vorm van een stage, waarbij soms een stagevergoeding wordt geboden. Er is sprake van studiefinanciering en OVjaarkaart. De leerling volgt 1 of 2 dagen per week stage. De leerling gaat 3 of 4 dagen per week naar school Een baan bij een leerbedrijf is niet verplicht. BBL Werken & Leren Er is sprake van meer praktijk Doordat de leerling werkt, ontvangt deze in veel gevallen loon of een soort stagevergoeding. Er is geen sprake van studiefinanciering en OVjaarkaart. De leerling gaat 3 of 4 dagen per week werken. De leerling gaat 1 of 2 dagen per week naar school. De leerling heeft een baan bij een erkend leerbedrijf. 2.2 BBL-PLAATSEN IN ZORG EN WELZIJN De duur van een MBO-opleiding hangt af van het niveau van de opleiding. Hoe hoger het niveau, hoe langer de opleiding duurt. De specialistenopleiding is hierop een uitzondering. Niveau 1 Assistentenopleiding 0,5-1 jaar Niveau 2 Basisberoepsopleiding 1-2 jaar Niveau 3 Vakopleiding 2-4 jaar Niveau 4 Middenkaderopleiding 3-4 jaar Niveau 4 Specialistenopleiding 1-2 jaar De hierboven vermeldde opleidingsduur betreft de standaard duur. Onderwijsinstellingen kunnen hier van afwijken. Verkorte opleidingen komen veel voor, vooral bij de BBL. De opleidingen kunnen in Groningen en Drenthe, zowel voor de BBL als BOL, gevolgd worden op het Noorderpoort, het Alfa-College, ROC Menso Alting en het Drenthe College. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 11 van 53

12 3. METHODEN In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksaanpak beschreven. Het onderzoek bestond uit de volgende onderdelen: 1. Oriëntatie op het onderwerp 2. Ontwikkeling van de onderzoeksinstrumenten 3. Afnemen van de internetenquête 4. Afnemen van de interviews 5. Dataverwerking 6. Rapportage 3.1 ORIËNTATIE OP HET ONDERWERP Het onderzoek is gestart met een oriëntatie op het onderwerp door middel van deskresearch. Eerst is onderzocht of er informatie gehaald kan worden uit de database van het contentmanagementsysteem van de vacaturesite van ZorgpleinNoord. De geschiedenis van alle vacatures staat hier namelijk in vermeld. Door simpelweg het woord BBL in het zoekveld in te typen, wordt een lijst getoond met vacatures die in het verleden op de één of andere manier met BBL-plaatsen te maken hebben gehad. Hierdoor kan een globaal beeld gevormd worden welke organisaties regelmatig BBL-leerlingen zoeken. Van de 158 aangesloten organisaties blijken er slechts 8 via deze weg de vacatures voor BBLplaatsen aan te bieden. De indruk bestaat dat er veel meer BBL-leerbedrijven zijn onder de aangesloten organisaties van ZorgpleinNoord. Kennelijk werven die via andere kanalen. Via internet is tevens gezocht naar eventuele verslagen en rapporten over dit onderwerp en eventuele soortgelijke projecten. In de eerste plaats is de internetsite van ZorgpleinNoord bezocht, waar diverse rapporten staan gepubliceerd die te maken hebben met arbeidsmarktverkenning. Eén van deze rapporten bevat conclusies uit een onderzoek dat eerder is gedaan naar ervaringen van leerbedrijven in zorg en welzijnsorganisaties. Een andere interessante website is die van Stichting Regioplus, een landelijk netwerk van regionale werkgevers/arbeidsmarktorganisaties, waarvan ZorgpleinNoord deel uit maakt en in deze structuur de provincies Groningen en Drenthe vertegenwoordigt. Via deze site wordt men doorgelinkt naar zusterorganisaties van ZorgpleinNoord in andere regio s. Op de website van Transvorm (een partner uit Brabant) staat een rapport gepubliceerd dat geheel is geweid aan het opleiden van BOL- en BBLleerlingen in de zorg. Dit rapport bevat veel bruikbare informatie voor de samenstelling van de vragenlijst. Via de website van Regioplus wordt ook een link gelegd naar een partner in Limburg, Zorg aan Zet, die op haar website een centraal aanmeldpunt voor BBL- en duale opleidingen heeft ingericht. Deze organisatie kan mogelijk meer informatie geven over de werking van dit centraal aanmeldpunt. Informatie over mogelijke vormen van samenwerking is verder nog te vinden op een website van GOA Groen (gemeenschappelijke opleidingsactiviteit voor hoveniers en bomenteelt in Zuid-Holland). BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 12 van 53

13 3.2 ONTWIKKELING VAN ONDERZOEKSINSTRUMENTEN Om zicht te krijgen op de factoren die bijdragen aan het verhogen van het aantal BBL-plaatsen in de regio Groningen en Drenthe (zie doelstelling) is het onderzoek gehouden onder alle zorg- en welzijnsorganisaties die zijn aangesloten bij ZorgpleinNoord op 1 oktober Op het moment van onderzoek waren dat er 158. Om een antwoord te krijgen op alle deelvragen die betrekking hebben op de organisaties, zijn alle, bij ZorgpleinNoord aangesloten organisaties benaderd met een internetenquête. Dit is de meest goedkope, tijdbesparende en efficiënte manier om alle organisaties te bereiken. De internetenquête bevat als eerste vraag welke aangesloten organisaties BBL-leerlingen opleiden. Daarbij werd vooral ook gekeken binnen welke branche de organisatie valt en wat de omvang van de organisatie is. Aan de organisaties die BBL-leerlingen opleiden, is verder doorgevraagd naar feitelijke gegevens over het opleiden. Om de juiste informatie te krijgen kan de respondent in de enquête kiezen uit verschillende mogelijkheden. Om te voorkomen dat per vraag te veel uiteenlopende antwoorden gegeven worden, zijn zoveel mogelijk verschillende meerkeuzemogelijkheden gegeven. Om geen informatie te missen wordt de voorgestructureerde vraag vaak gevolgd door een open vraag. Om zicht te krijgen op de constructie van een organisatievorm ten behoeve van het creëren van extra BBL-plaatsen, is aan elke deelnemende organisatie de vraag gesteld of er interesse is in een samenwerkingsvorm voor het opleiden van BBL-leerlingen en, zo ja, onder welke voorwaarden men bereid zou zijn tot samenwerken. Ook is gekeken of er reeds soortgelijke organisaties bestaan die al een samenwerkingsvorm hebben of zijn. De enquête en de interviews moeten een antwoord kunnen geven op de deelvragen in 1.3. Verder is bij het samenstellen van de enquête en de interviews gekeken welke relevante informatie reeds bestond. In 3.1 is vermeld, dat tijdens het deskresearch een tweetal rapporten zijn gevonden, die bruikbare informatie bevatten. In het rapport Hoeveel ga ik opleiden, wordt op pagina 20, in een kader de uitkomsten van een eerder onderzoek getoond, waarbij gevraagd werd naar de redenen waarom organisaties BBL leerlingen opleiden. Deze uitkomsten zijn in vraagvorm gesteld in de enquête, met als doel te achterhalen of de uitkomsten ook stroken met de werkelijkheid anno 2010, in Noord-Nederland. In de interviews is juist dieper op gegevens ingegaan. Voor wat betreft de scholing, is het interessant om te achterhalen of er speciale afspraken met scholen zijn gemaakt. Dit naar aanleiding van het rapport Arbeid in Zorg en Welzijn Op pagina 15 van dit rapport staan conclusies vermeld die zijn getrokken uit een onderzoek dat had plaatsgevonden onder leerbedrijven in de Zorg. Men concludeerde onder andere dat de vakkennis onvoldoende was, dat er een gebrek aan uniformiteit heerste bij de ROC s in het omgaan met de beroepspraktijkvorming en dat de kenniscentra te veel buiten beeld zijn bij de BPV. Ook de achtergrond van de leerlingen is een interessant gegeven. Waar komen zij vandaan en hoe verwerven zij hun leerplaats? Wat vindt men van de inzetbaarheid van de leerlingen? Kunnen ze direct ingezet worden of niet. En zo nee, heeft de organisatie hier misschien een oplossing voor bedacht? Waar loop je tegenaan als leerbedrijf? Wat zijn de knelpunten en wanneer is het aantrekkelijk? Om meer inzicht te krijgen in het financiële aspect is het belangrijk om te weten wat een traject kost aan begeleiding en uit welke bronnen dit gefinancierd wordt. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 13 van 53

14 Tenslotte is bij het interview aan Zorg aan Zet voornamelijk gekozen om vragen te stellen die betrekking hebben op het ontstaan van het centraal aanmeldpunt. Wat de aanleiding is geweest, hoe deze tot stand is gekomen, wat de achtergrond is van de leerlingen die zich aanmelden en hoe de organisaties hun dienstverlening ervaren. De resultaten van dit interview worden uiteengezet in hoofdstuk AFNEMEN VAN DE INTERNETENQUÊTE Allereerst is een vragenlijst opgesteld (bijlage 1). De enquête is gemaakt in Google Docs. Alle aangesloten organisaties zijn benaderd met een met begeleidende tekst en een link naar de enquête (bijlage 2), waarbij ze zijn uitgenodigd om mee te doen met de enquête. Door op een link te klikken, kan de enquête worden gestart. In de tekst van de is een uiterste datum gegeven, waarop de organisaties kunnen reageren. Na verstrijking van deze uiterste termijn, is nogmaals een herinnering verstuurd, met een nieuwe termijn. 3.4 AFNEMEN VAN DE INTERVIEWS Meer gedetailleerde informatie wordt verkregen door middel van open interviews met een aantal organisaties. Telefonisch zijn een aantal organisaties benaderd met de vraag om mee te werken aan een open interview. Dit interview vond plaats tijdens een persoonlijk bezoek. In eerste instantie was het de bedoeling tien organisaties uit te nodigen om mee te werken aan zo n interview. Het liefst uit elke branche één of twee organisaties, waarbij er dieper ingegaan wordt op de onderzoeksvragen. In de praktijk bleek dit niet haalbaar te zijn. Vanwege tijdgebrek en volle agenda s bij de respondenten, zijn uiteindelijk zes organisaties geïnterviewd in plaats van tien. Verder werd al snel duidelijk uit de internetenquête, dat het opleiden van BBL-leerlingen, branchegebonden was. Enkele branches konden daarom in dit deel van het onderzoek buiten beschouwing worden gelasten. Voorwaarde voor het houden van een open interview was dat de organisatie BBL-leerlingen opleidt. Er werd gebruik gemaakt van een half gestructureerd interview, waarbij ruimte gecreëerd werd voor eigen inbreng van de respondent. Vaak kwamen gaandeweg het interview nieuwe vragen naar voren en naarmate er meer interviews werden gehouden, werd besloten bepaalde vragen te schrappen en andere vragen toe te voegen. Om antwoord te krijgen op de deelvragen over de constructie van het scholingsplatform, is alleen de partner in Limburg, Zorg aan Zet, benaderd. Zorg aan Zet is op 17 december telefonisch geïnterviewd. In hoofdstuk 6 wordt een korte samenvatting van dit gesprek weergegeven. Aanvankelijk was het de bedoeling meerdere, soortgelijke, organisaties te benaderen. In de praktijk bleek dit toch moeilijk uitvoerbaar. In overleg met de opdrachtgever is besloten in verband met de tijd hier van af te zien. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 14 van 53

15 3.5 DATAVERWERKING De antwoorden van de vragenlijst komen binnen in een centraal bestand via gmail en kunnen direct geëxporteerd worden naar Excel. Hierin worden de antwoorden van de vragenlijst en de interviews verzameld. Een gedeelte van deze antwoorden is daarna weer geïmporteerd in SPSS, zodat door middel van kruistabellen verbanden gelegd kunnen worden tussen verschillende factoren. De verschillende grafieken en tabellen zijn deels door middels van Excel en deels door middel van SPSS gemaakt. 3.6 RAPPORTAGE De verzamelde informatie heeft geleid tot dit rapport. In het volgende hoofdstuk worden de kwantitatieve resultaten van de internetenquête, in combinatie met de resultaten van de open interviews gepresenteerd. Dit biedt de mogelijkheid om uitspraken te doen over, zowel de mate waarin de diverse antwoorden voorkomen, als meer inhoudelijke achtergronden ervan. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 15 van 53

16 4. RESULTATEN ONDERZOEK In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek weergegeven. De resultaten zijn onderverdeeld in verschillende paragrafen. Dit zijn achtereenvolgens: algemene gegevens, scholing en opleiding, dienstverband, financiering van het traject, voor- en nadelen van BBL-leerlingen, werving en selectie en uiteindelijk de bereidheid tot samenwerking. In hoofdstuk 5 worden de resultaten beschreven van het interview met Zorg aan Zet en het onderzoek naar de GOA. 4.1 ALGEMEEN De internetenquête is verstuurd naar alle aangesloten organisaties van ZorgpleinNoord. Dit zijn in totaal 158 organisaties. Van deze 158 organisaties hebben 56 organisaties de enquête ingevuld. Hiervan waren 34 organisaties in de provincie Groningen gevestigd, 17 in de provincie Drenthe en 5 in de provincie Friesland. De open interviews zijn gehouden met zes organisaties. Twee organisaties vielen onder de branche gehandicaptenzorg, twee onder de branche verpleging, verzorging en thuiszorg, één organisatie viel onder de branche geestelijke gezondheidszorg en één in de branche ziekenhuizen. Tabel Branches deelnemende organisaties Branches deelnemende organisaties Leidt u BBLleerlingen op? ja nee Geestelijke gezondheidszorg 3 4 Gehandicaptenzorg 7 4 Gezondheidscentra 0 1 Jeugdhulpverlening 1 6 Kinderopvang 0 0 Verpleging, verzorging en thuiszorg 11 2 Welzijn en maatschappelijke 0 6 dienstverlening Ziekenhuizen 2 4 Overige branches 1 4 Totaal Op de eerste vraag: leidt uw organisatie BBL-leerlingen op? Hebben 25 bevestigend geantwoord en 31 ontkennend. Hierbij valt direct op dat de geestelijke gezondheidszorg (GGZ), gehandicaptenzorg (GHZ) en verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT) het beste vertegenwoordigd zijn bij het opleiden van leerlingen. In deze branches is veel personeel nodig op de niveaus 3 en 4 en heerst krapte in bepaalde beroepsgroepen, zoals verzorgenden-ig. De jeugdhulpverlening (JHV) leidt weinig BBL-leerlingen op. Een van de deelnemende organisaties in de jeugdhulpverlening, verklaarde dit door op te merken dat men alleen met niveau 5, of hoger opgeleide stagiairs werkt (SPH of MWD). Ook in de sector welzijn en maatschappelijke dienstverlening leidt men in de regel geen BBL-leerlingen op. Als reden werd daarbij in veel gevallen BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 16 van 53

17 aangegeven dat men niet over de financiële middelen beschikt of met andere stagiairs werkt (niveau 5). Bij de ziekenhuizen (ZH) werkt men in de regel liever met BOL-leerlingen dan met BBL-leerlingen. Vaak zijn hier geen financiële middelen voor. En doordat BOL-leerlingen op school al veel leren, voordat ze op stage gaan, zijn ze direct inzetbaar. BBL-leerlingen werken vanaf de eerste dag en zijn vaak niet direct inzetbaar. Het ziekenhuis dat geïnterviewd is, lost dit op door de BBL-leerlingen die ze opleiden, eerst een tweejarig BOL-traject te laten volgen. De organisaties in de categorie overig gaven aan dat de organisatie zich niet leende tot BBL-opleidingen in de zorg. Tabel Aantal leerlingen dat per jaar wordt opgeleid gerelateerd aan grootte organisatie Hoeveel medewerkers werken er binnen uw organisatie? Hoeveel leerlingen worden er per jaar opgeleid? minder dan meer dan 20 minder dan meer dan Totaal Het ligt voor de hand dat grotere organisaties meer capaciteit hebben om op te leiden dan kleinere. Toch lijkt er geen direct verband te zijn tussen de grootte van de organisatie en het aantal leerlingen dat wordt opgeleid. Dit blijkt ook uit de open interviews. Aan drie organisaties met ongeveer hetzelfde aantal medewerkers, 2.100, en 2.500, is de vraag gesteld hoeveel leerlingen zij jaarlijks opleiden. De antwoorden waren respectievelijk 28, 100 en 48 leerlingen. Uit de enquête en de interviews is gebleken dat het aantal opleidingsplaatsen vaak afhankelijk is van budget. Er wordt in veel organisaties flink bezuinigd en opleidingsplaatsen zijn in veel gevallen een sluitpost. Ook is het bestuur van organisaties niet altijd bezig met personeelsplanning op de lange termijn. Verschillende P&O ers gaven aan moeite te hebben met het overtuigen van bestuurders, dat er, door vergrijzing, in de toekomst tekorten zullen ontstaan in de zorg en men daar nu al op moet inspelen. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 17 van 53

18 4.2 OPLEIDING EN BEROEPEN Tabel Opleidingen per branche Welke opleiding volgen de BBLleerlingen? Verzorgende IG niveau 3 Verpleegkundige niveau 4 Helpende Zorg en Welzijn niveau 2 Medewerker maatschappelijke zorg niveau 3 Persoonlijk begeleider niveau 4 Doktersassistent niveau 4 Anders Pedagogisch medewerker jeugdzorg niveau 4 Zorghulp niveau 1 Apothekersassistent niveau 4 GGZ GHZ JHV VVT ZH Overige Totaal Opvallend bij tabel is het hoge aantal BBL-plaatsen voor verzorgende-ig. Verzorgenden zijn moeilijk te krijgen en daarom leiden organisaties ze zelf op. Vaak wordt personeel met als opleiding Helpende Zorg en Welzijn, waar nog geen tekort aan is aangenomen en verder opgeleid tot verzorgende. Soms ook stroomt personeel binnen de organisatie zelf via BBL door van niveau 2 naar niveau 3. Figuur Waarom leiden werkgevers BBL-leerlingen op? In bovenstaande kolom zien we antwoorden op de vraag: Wat is de reden dat uw organisatie BBL- leerlingen opleidt? verdeeld onder de verschillende branches. Bij deze vraag waren meerdere antwoorden mogelijk. Opvallend is dat vooral VVT en GHZ als voornaamste redenen geven: potentiële werknemers en dreigend tekort arbeidsmarkt. Eerder zagen we al dat in deze branches voornamelijk BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 18 van 53

19 verzorgenden IG, verpleegkundigen en helpenden worden opgeleid (tabel 4.2.1). Hierdoor kunnen we al een voorzichtige conclusie trekken dat het steeds lastiger wordt personeel te vinden in deze beroepsgroepen. Zeven organisaties hebben als reden anders aangevinkt. Zes van deze organisaties gaven als reden dat men intern medewerkers door middel van BBL lieten doorstromen naar een hogere functiegroep en een organisatie voegde eraan toe dat de aanstaande medewerkers op deze manier beter gevormd kunnen worden. Een betere aansluiting aan de eisen van de werkvloer dan BOL-leerlingen, werd 10 keer als reden opgegeven. Een verklaring hiervoor zou gevonden kunnen worden in het volgende. Tijdens de open interviews is aan alle organisaties gevraagd of er speciale afspraken waren gemaakt met de school voor wat betreft het opleiden. Vier organisaties in Drenthe (GGZ, GHZ en VVT) hebben aparte afspraken gemaakt om in een verkort traject op te leiden in organisatieverband. Twee organisaties in Oost Groningen (VVT) hadden gezamenlijk enige invloed op opleidingsplannen bij één en dezelfde school. Deze afspraken hadden betrekking op de snelheid waarmee basiszorg wordt aangeleerd, waardoor de leerlingen beter inzetbaar zijn. Bij een groot ziekenhuis in Groningen volgen de leerlingen eerst twee jaar de reguliere BOL opleiding, voordat ze als BBL-er aan het werk kunnen. Een voorwaarde is dat deze leerlingen geen studie achterstand hebben en de school ziet hierop toe. Aan de andere organisaties die deelnamen aan het open interview, is gevraagd of het een optie zou zijn om leerlingen eerst een verkorte BOL opleiding te laten volgen en daarna een BBL opleiding. Bijna alle organisaties vonden dat een goed idee. BBL-leerlingen zijn in de zorg vaak niet direct inzetbaar, waardoor men veel tijd kwijt is aan begeleiding en de leerling in het begin vaak niets kan doen. Dit geldt niet voor organisaties die intern medewerkers door laten stromen via een BBL-traject. 4.3 DIENSTVERBAND EN ORGANISATIE Tabel Aantal uren begeleiding per BBL-leerling op jaarbasis Hoeveel uren begeleiding zijn er op jaarbasis nodig om een BBL-leerling op te leiden? organisaties Minder dan 25 uren uren uren uren uren uren 3 meer dan 200 uren 2 Op de vraag hoeveel uren begeleiding er nodig zijn om één leerling op te leiden, liepen de antwoorden nogal uiteen. Het is niet bekend wat daar de reden van is. Mogelijk is de berekening van het aantal uren door de ondervraagden verschillend geïnterpreteerd. Er is geen verband aan te tonen tussen opleiding en aantal uren begeleiding. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 19 van 53

20 Tabel Percentage uitval van BBL-leerlingen per branche Wat is het percentage uitval van de BBLleerlingen? GGZ GHZ Jeugdzorg Overig VVT ZH Totaal Minder dan 10% % % organisaties verklaarden dat het percentage uitval van de leerlingen minder was dan 10%. Bij de GHZ en VVT gaven 2 organisaties aan een uitval te hebben die tussen de 26 en de 50% in ligt. Deze twee organisaties zijn niet geïnterviewd, zodat de achterliggende reden van dit hoge aantal uitvallers niet bekend is. Wel werd tijdens de interviews duidelijk dat de leerlingen met name in de GHZ en de GGZ nogal eens een verkeerd beeld hebben van de doelgroep waarmee ze gaan werken en daardoor vroegtijdig afhaken. Een andere reden voor uitval die werd opgegeven is dat men de combinatie leren en werken niet altijd aankan. Tijdens de open interviews verklaarde een organisatie dat zij dat jaar veel last hadden van uitval. Zij deden mee aan een project, waarbij de gemeente leerlingen (werkzoekenden) aanlevert. Deze mensen hebben meer begeleiding nodig. Dat de uitval groter is, heeft meestal te maken met privé omstandigheden. Het betreft vaak jonge vrouwen met kinderen, die daar alleen de zorg voor hebben. Dit is een kwetsbare groep, die vaak ook in de schuldsanering zit of andere problemen heeft. Tabel Percentage leerlingen dat onderdeel uitmaakt van de formatie, uitgezet tegen het percentage leerlingen dat na het behalen van het diploma een vast dienstverband krijgt. Zijn de BBL-leerlingen een onderdeel van de afdelingsformatie (niet boventallig)? Hoe groot is het percentage leerlingen dat na het behalen van het diploma wordt omgezet in een vast dienstverband? Minder dan 10% 11-25% 51-75% meer dan 75% Totaal Ja Nee Totaal In tabel zien we dat 22 organisaties aangeven dat de leerlingen een onderdeel vormen van de formatie. Bij 17 organisaties krijgen de meeste leerlingen een vast dienstverband aangeboden na het behalen van het diploma. Zij worden al min of meer gezien als werknemer en zijn al goed ingewerkt. Tijdens de open interviews is de organisaties gevraagd wanneer opleiden aantrekkelijk is voor de werkgever. Wat men het belangrijkste vond was: Als de werkgever ziet dat het iets oplevert en men beseft dat je bezig bent toekomstige, goede medewerkers op te leiden. Vooral als men er zich van bewust is dat binnen afzienbare tijd een personeelstekort zal ontstaan. BBL-plaatsen in Zorg en Welzijn Pagina 20 van 53