Lesmateriaal bij De Franse tijd in de Regio

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Lesmateriaal bij De Franse tijd in de Regio"

Transcriptie

1 Lesmateriaal bij De Franse tijd in de Regio Lessen en oefenmateriaal bij de website Fivelsgoud2 voor groep 5 t/m 8 van het basisonderwijs

2 Les 1. De Franse Revolutie - rangen en standen Bij het vak geschiedenis De Franse revolutie begint in 1789 en heeft verschillende oorzaken. We zetten ze op een rijtje: 1. Er zijn in die periode grote verschillen tussen de rechten en de plichten van de verschillende standen. Er zijn drie standen: de eerste, de tweede en de derde stand. De eerste stand wordt gevormd door de kerk, de tweede stand door de adel en de derde stand door de burgers en de boeren. De mensen die horen bij de eerste en de tweede stand hebben meer land, betere banen en meer macht dan de mensen in de derde stand. 2. Er is veel honger en armoede in Frankrijk en de staat is bijna failliet. 3. Sinds ongeveer 1650 is er een nieuwe politieke en filosofische beweging gaande die men de Verlichting noemt. Tijdens de Verlichting worden mensen gestimuleerd om zelf meer na te gaan denken en om zich minder afhankelijk op te stellen van anderen (van bijvoorbeeld de kerk en de adel).vrijheid van meningsuiting wordt belangrijk en vooral de burgers en boeren willen zich niet langer meer laten onderdrukken. In Nederland is de revolutie ook merkbaar. Er zijn veel ontevreden burgers die tegen de macht van de adel en de kerk zijn. Zij noemen zich patriotten. Ze willen meer rechten en invloed voor het volk. Ze bewapenen zich en richten milities op. In Appingedam en Loppersum worden ook milities opgericht. Na het uitbreken van de Franse Revolutie op 14 juli 1789 maken de revolutionairen veelvuldig gebruik van politieke motto s en leuzen om reclame te maken voor hun ideeën en idealen. De meest beroemde leus is: liberté, égalité, fraternité. Dit betekent: vrijheid, gelijkheid, broederschap. Ook andere spreuken zijn heel populair onder de Franse bevolking, zoals Unie, kracht en deugd en De natie, de wet en de koning. 1. Wat is de derde stand? En waarom werd dit zo genoemd? Speelde deze stand een belangrijke rol in de Franse revolutie? 2. Tijdens de Verlichting werd vrijheid van meningsuiting heel belangrijk gevonden. Is er in Nederland ook vrijheid van meningsuiting? 3. Wat is een leus? 4. Worden er nu ook nog vaak leuzen ergens voor gebruikt? Welke leuzen ken je? (denk bijvoorbeeld ook eens aan reclames) Opdracht Bedenk een politieke partij met een passende leus De klas wordt in groepjes van 3 a 4 leerlingen verdeeld. Ieder groepje bedenkt een eigen politieke partij. Voor iedere partij bedenken de kinderen een aantal idealen/zaken waar de partij aan wil werken en naar wil streven. De leerlingen bedenken ook een naam voor hun partij. Vervolgens bedenkt ieder groepje een leus voor hun eigen partij. Met behulp van die leus maken ze posters en voeren campagne in de school. Welke partij heeft de beste leus en krijgt de meeste aanhangers? (vragen ter voorbereiding: Wat zou een goede leus zijn voor de PVV? Of voor de VVD? Of voor Groen links?) Museumvraag Wat laat de tentoonstelling zien over de rangen en standen in de Franse tijd? Bekijk goed wat er hangt en staat en lees de bordjes. Noem ten minste 2 dingen in de tentoonstelling die met rangen en standen in de maatschappij te maken hebben. Kijk naar kleding, meubelen, voorwerpen of bezigheden.

3 Les 2. De komst van de Franse troepen (bij het vak geschiedenis) Algemeen: De komst van de Fransen in Nederland Met de komst van de Fransen in 1795 verandert er veel. Veel Franse ideeën worden overgenomen. Vrijheid, gelijkheid en broederschap, noemen de Fransen dat! Zo moeten de jonkers hun oude voorrechten afstaan. Zij mogen niet langer de provincie regeren. Niet zij, maar de burgers komen nu in het bestuur van de provincie. Ook mogen de jonkers niet meer dominees, schoolmeesters en rechters benoemen. Ook dat gebeurt voortaan door de burgers. Ze komen dan bij elkaar in de kerk en stemmen dan wie er bijvoorbeeld de nieuwe dominee mag worden. In 1795 komt een leger uit Frankrijk om de stadhouder weg te jagen. Stadhouder Willem V vlucht naar Engeland. De Fransen worden door de patriotten met open armen ontvangen. De komst van de Fransen wordt gevierd met de oprichting van een Vrijheidsboom, het symbool van de revolutie. Op 14 februari 1795 wordt op de Grote Markt in Groningen en gedanst rond de boom. Vijf dagen later komen de Franse troepen de stad binnen. In veel dorpen in Groningen worden de vrijheidsbomen geplant. In de top van de vrijheidsboom hangt de rode jacobijnenmuts van de revolutie en de rood-wit-blauwe vlag. Wanneer een boom geplant is, wordt er feestgevierd, zo ook in Delfzijl. Er zijn Franse jagers bij, een trompetter, gewapende burgers, vele in wit geklede vrouwen. Uit de torens waaien nationale vlaggen. De gebeurtenis eindigt met hoezee-geroep en het dansen van de Carmagnole, het lied van de Franse revolutie. Nederland heet nu de Bataafse Republiek. De vrijheidsboom (bij het vak beeldend) Een vrijheidsboom, of vrijheidspaal, is een boom, of houten paal, die symbool staat voor vrijheid en democratie. De vrijheidsboom was een veelgebruikt symbool van de vernieuwde maatschappij die bewerkstelligd werd door de Franse Revolutie. Ook stond het symbool voor vergelijkbare omwentelingen in andere landen, zoals de Bataafse Republiek in Nederland. In 1795 komt een leger uit Frankrijk om de stadhouder weg te jagen. De fransen worden door de patriotten met open armen ontvangen. De komst van de Fransen wordt gevierd met de oprichting van een Vrijheidsboom, het symbool van de revolutie. Op 14 februari 1795 wordt op de Grote Markt gezongen en gedanst rond de boom. Vijf dagen later komen de Franse troepen de stad binnen. In veel dorpen in Groningen wordt de vrijheidsboom geplant. In de top van de boom hangt de rode jacobijnermuts van de revolutie en de rood-wit-blauwe vlag. Bij het planten van de vrijheidsboom hoort een feest. Zo ook in Delfzijl. Er zijn Franse jagers bij, een trompetter, gewapende burgers en vele in wit geklede vrouwen. Uit de torens waaien nationale vlaggen. De gebeurtenis eindigt met hoezeegeroep en het dansen van de Carmagnole, het lied van de Franse revolutie. De republiek krijgt nu ook een nieuwe naam. Voortaan heet ons land de Bataafse Republiek, genoemd naar de Bataven. Bataven is de naam van een vrij volk, dat in de tijd van Grieken en Romeinen in de Betuwe heeft gewoond. In 1795 denkt men dat deze Bataven onze voorouders waren. Vandaar deze nieuwe naam. 1. Zien de vrijheidsbomen er altijd hetzelfde uit? 2. Zoek op internet verschillende afbeeldingen van vrijheidsbomen. Welke verschillen zie je? 3. Bekijk het YouTube-filmpje van de Carmagnole. 4. Wat vind je er van? Kun je ook nog meer filmpjes vinden van het dansen om de vrijheidsboom? Opdracht Ontwerp een vrijheidsboom Ontwerp zelf op papier een moderne vrijheidsboom. De vrijheidsbomen uit de Franse tijd hadden bovenin de top een hoedje hangen. Dit was het symbool voor de revolutie, voor de vrijheid. Wat vind jij een mooi symbool voor vrijheid? Dan teken je dat bovenin je boom. De versieringen van de boom

4 mag je zelf bedenken en hoeven ook helemaal niet te lijken op de oude vrijheidsbomen. Als iedereen een vrijheidsboom heeft getekend worden alle ontwerpen opgehangen in de klas. Ze worden klassikaal bekeken. Wat vinden de leerlingen mooie symbolen? En welke ontwerpen spreken de kinderen het meeste aan? Zou je je kunnen voorstellen dat mensen nu zo/n vrijheidsboom zouden maken en er met zijn allen omheen gaan dansen? Er wordt nu een klassikale vrijheidsboom ontworpen, samengesteld uit alle mooie en goede elementen van de ontwerpen van de leerlingen. Deze boom gaat de klas nu echt maken. De klas wordt verdeeld in groepjes. Ieder groepje maakt een bepaald onderdeel van de boom. Neem als basis een lange paal, of een sparren- of dennenboom. De versieringen kunnen van allerlei verschillende materialen worden gemaakt. Uiteindelijk kan de vrijheidsboom op het schoolplein worden geplaatst en kunnen de kinderen er om heen zingen en dansen. Museumvraag Laat de tentoonstelling die je bezoekt iets zien over het vieren van de bevrijding door de Franse soldaten? Dat kan een afbeelding van de vrijheidsboom zijn, maar ook iets heel anders. Zo ja, wat?

5 Les 3. Wat lieten de Fransen ons na? (bij rekenen, taal, muziek) De Franse tijd heeft veel invloed gehad op Nederland. Veel dingen die toen zijn bedacht en ingevoerd, merken we vandaag nog steeds. Een aantal van deze belangrijke invloeden zijn: het invoeren van een burgerlijke stand waar de achternamen worden vastgelegd, de Nederlandse vlag, het rechtssysteem, en het metriek stelsel. Hieronder vind je over ieder van deze zaken een les. Achternamen Veel Nederlanders hebben in deze tijd nog geen achternaam. Dat is best lastig, want je weet nooit precies wie er bedoeld wordt. Je hebt het bijvoorbeeld over Jan, maar er zijn natuurlijk meer mannen die zo heten. Daarom zegt men al snel Jan bij de toren, of Jan de smid. In 1811 voert Napoleon een wet in dat alle Nederlanders, een familienaam moeten hebben. Die naam wordt opgeschreven in de burgerlijke stand. Deze en andere wetten worden voor het eerst opgeschreven en gelden voor iedereen. Dit wordt de code Napoleon genoemd. Achternamen kunnen goed in groepen worden onderverdeeld: - Afstammingsnamen. Zij kunnen worden onderverdeeld in de volgende subgroepen: Vadersnamen (patroniem): de naam vader. Voorbeelden hiervan zijn: Pietersen (zoon van Pieter), Janssen (zoon van Jan), Willemsen (zoon van Willem) Dit zijn de meest voorkomende achternamen. Moedernaam (metroniem): Ontstaan uit de voornaam van de moeder en overige verwantsnamen. (Ooms, De Neef) - Geografische namen. Deze namen duiden plaats of streek van herkomst aan, de boerderij waar men woonde, maar ook wel de achternaam van de heer die men vroeger diende. Voorbeelden hiervan kunnen zijn: van Tlburg, van Brussel, van Velzen, van Groningen. - Beroepsnamen. Deze namen duiden de naam van het beroep aan wat men uitoefende. Bekende voorbeelden hiervan zijn: Smid, Bakker, Mulder, Visser, Kuiper, de Boer. - Eigenschapsnamen. Zij duiden bepaalde lichamelijke of geestelijke kenmerken aan en ook diernamen behoren tot deze namengroep. Voorbeelden zijn: De Lange, De Groot, de Kleine, de Vos, de Leeuw, de Hond, Kat. De 10 meest voorkomende achternamen in Nederland zijn: De Jong, Jansen, De Vries, van de Berg, Bakker, van Dijk, Janssen, Visser, Smit en De Boer. 1. Als je nu een achternaam voor jezelf zou moeten bedenken, welke naam zou je dan kiezen? Denk daarbij aan de verschillende groepen achternamen die er zijn. Vervolgens maken alle leerlingen voor zichzelf een naambordje met hun nieuwe naam en zetten deze gedurende het project (of voor bepaalde tijd) op hun tafel. Iedereen spreekt elkaar dan ook gedurende die periode met die naam aan. De leerkracht bedenkt natuurlijk ook een nieuwe naam! 2. Leg uit waar de volgende achternamen vandaan komen, bij welke groep horen ze?: - Jan Smit - Sven Kramer - Ronald Koeman - Emme Groot Opdracht: bedenk een naam Als je nu een achternaam voor jezelf zou moeten bedenken, welke naam zou je dan kiezen? Denk daarbij aan de verschillende groepen achternamen die er zijn. Vervolgens maken alle leerlingen voor zichzelf een naambordje met hun nieuwe naam en zetten deze gedurende het project (of voor bepaalde tijd) op hun tafel. Iedereen spreekt elkaar dan ook

6 gedurende die periode met die naam aan. De leerkracht bedenkt natuurlijk ook een nieuwe naam! De Nederlandse vlag In 1787 wordt eerst nog vastgesteld dat de vlag oranje-wit-blauw moet zijn (met name door de prinsgezinden, de aanhangers van de Oranjes, oftewel de Oranjeklanten). Maar in 1796 besluit de Staten Generaal van de Bataafse Republiek dat de kleuren rood-wit-blauw moeten zijn. Zij willen alles wat herinnert aan de oranjes verwijderen. Dat lukt niet. In 1806 wordt Nederland deel van het Franse Koninkrijk en krijgt dan dus ook de Franse vlag. Ook na de Franse Tijd wordt de vlag opnieuw ingevoerd als rood-wit-blauw. En in 1813 is de vlag definitief veranderd naar rood wit blauw. Rood zou een duidelijkere kleur zijn. 1. De vlag van Nederland veranderde in de Franse tijd van oranje wit blauw naar rood wit blauw. Waarom denk je? 2. De patriotten wilden alles wat herinnerde aan de Oranjes verwijderen uit de vlag. Dat is niet gelukt. Hoe weet je dat? Opdracht: ontwerp een schoolvlag Alle leerlingen maken op papier een ontwerp voor een vlag voor de school. Als het ontwerp helemaal goed en duidelijk is, krijgen alle leerlingen een stuk witte stof. Daarop mogen ze hun vlag met (textiel)verf schilderen. Vervolgens worden de vlaggen aan stokken gebonden en buiten voor de school neergezet. Rechtspraak In 1804 wordt in Frankrijk de Code Civil, ook wel Code Napoleon genoemd, ingevoerd. De Code Civil is een poging om eenheid te brengen in de verschillende vormen van rechtspraak tussen burgers. Dit wordt ook wel burgerlijke rechtspraak genoemd. Het gaat dus niet om strafrecht. Het strafrecht gaat over het berechten en straffen van misdadigers. Burgerlijk recht gaat bijvoorbeeld over wat van wie is (eigendom) en wie bij wie hoort (familie en familierecht). Deze twee hebben ook met elkaar te maken, want door een huwelijk met iemand kon je aanspraak maken op het eigendom van die familie. Voor de invoering van de Code Civil bestonden er grote verschillen in rechtspraak; wat in de ene regio of stad wel mocht, mocht in de andere niet. De rechtspraak was vaak gebaseerd op 'gewoonterecht', de naam zegt het eigenlijk al 'hoe men het gewoonlijk in die streek of stad regelde'. Maar er waren niet alleen verschillen in het recht, ook degene die recht sprak - zeg maar: wie de rechter was - kon verschillen. In de steden werd recht gesproken door de schepenen (zo noemden ze vroeger de wethouders van de stad, door de gilden en de gildemeesters of door de stadsheer. In de gebieden buiten de stad had de kerk veel invloed en trad zij ook op als rechter. Ook de plaatselijke jonker of heer kon als rechter optreden om een einde te maken aan ruzies tussen de burgers en boeren van zijn streek. De Code Civil moest aan al deze verschillen een einde maken, voortaan moest de rechter een onafhankelijke rechter zijn die onpartijdig en op basis van een door de regering vastgesteld wetboek recht zou spreken. Het doel van het invoeren van het nieuwe Wetboek was: dat de wet geschreven en duidelijk zou zijn en dat eenieder zijn rechten zou kennen; de wet moest dezelfde zijn voor het hele land; de burgerlijke staat, de burgerlijke stand en met name het huwelijk werden weggehaald bij de kerken; conflicten en ruzies over het eigendom van onroerende goederen (land en huizen) werden weggehaald bij de stadsheer of de landheer. In Nederland werd de Code Civil in 1811 ingevoerd en zij vormt nog steeds de basis van de

7 burgerlijke rechtspraak in Nederland en vele andere landen in Europa. : 1. Waarom is het zo belangrijk dat een rechter onafhankelijk is? 2. De rechten van burgers waren voortaan opgeschreven en voor iedereen hetzelfde. Was dat voor die tijd dan niet zo? 3. Hoe konden mensen die niet konden lezen kennis nemen van de wet, denk je? 4. Wie spreekt er eigenlijk recht bij jullie op school? Opdracht: organiseer een rechtszaak Bedenk eerst wetten (regels) waaraan de klas zich moet houden. Noteer deze op een groot vel en hang ze op in de klas. Houd een rechtszaak als iemand de wet overtreedt en bepaal een straf. Kies daarbij een leerling die de rechter speelt en een verdediger en een aanklager. De rechter mag met de rest van de klas overleg plegen over de soort straf. Noteer de straffen bij de verschillende regels op de poster. Metriek stelsel Vroeger had iedere landstreek zijn eigen maten. Die maten waren meestal aangepast aan de mogelijkheden om te meten. Zo was ooit een veelgebruikte lengtemaat 'uren gaans'. En als je slecht ter been was dan wist je wel dat 10 uren gaans voor jou misschien wel 15, 20 of misschien wel 30 uur lopen of strompelen kon zijn. Veel maten waren afgeleid van het menselijk lichaam. En ook daarin had iedere landstreek zijn eigen maten. Napoleon is degene geweest die heeft bepaald dat in alle landen die hij regeerde de oude maten moesten worden afgeschaft. Hij heeft het metriek stelsel ingevoerd. Het metriek stelsel is een systeem van uniforme standaardeenheden voor het meten van bijvoorbeeld afstand, gewicht en temperatuur. Op 10 december 1799 werd het stelsel officieel in gebruik genomen als lengtemaat. Om de overgang van de oude lengtematen naar de meter te bevorderen, werden er door de Franse regering omrekentabellen verspreid onder de bevolking. Met de ijkwet van 21 augustus 1816 nam ook het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden het stelsel over. Hoe het voor de Franse tijd was De oude maten op een rijtje: Duim Oude Nederlandse lengtemaat die ongeveer gelijk is aan de breedte van het bovenste kootje van de duim van een volwassen man. Een duim heeft afhankelijk van de streek een andere lengte. El Een el is een oude lengtemaat en bedroeg (althans in Nederland) circa 69,4 cm. De maat werd lokaal, in ieder belangrijk handelscentrum, vastgesteld waardoor er verschillen optraden. Voet De voet kan zowel een lengtemaat als een oppervlaktemaat zijn en heeft afhankelijk van de plaats een verschillende maat. Mijl (Nederland) De Nederlandse mijl kwam overeen met 1 uur gaans, wat overeenkomt met ongeveer 4 km. Na de invoering van het decimale stelsel rond 1820 was de benaming mijl enige tijd het synoniem van de

8 kilometer. Morgen Een morgen is een oud-nederlandse oppervlaktemaat. Met een morgen werd een gebied aangeduid dat in een ochtend kon worden geploegd. Roede De Roede is een oude lengtemaat en een oude oppervlaktemaat, die van plaats tot plaats een verschillende maat heeft. Bij de oppervlaktemaat wordt ook wel gesproken van een vierkante roede. Pond Het traditionele Nederlandse pond woog 480 gram, doch om de naam van deze traditionele gewichtsmaat te handhaven werd bij de invoering van het decimale stelsel een pond verondersteld een halve kilogram te wegen. Mud Een mud (ook mudde) is een oude inhoudsmaat. Indien het gemeten product betrekking heeft op vaste goederen (kolen, aardappelen,...) wordt in wezen het gewicht bedoeld. Bijvoorbeeld: een mud aardappelen weegt (ongeveer) 70 kg. Schepel Een schepel is een oud-nederlandse eenheid voor het aangeven van de inhoud. Een schepel is 0,25 mud is 43,6 liter. 1 mud is 4 schepel. Een SCHEPEL was een holle houten schop aan een lange steel en diende om bijvoorbeeld graan, aardappelen en soms eierkolen op te scheppen. 1.Hoe werden de maten die wij nu kennen vroeger genoemd? De leerlingen kunnen dit opzoeken op het web of in deze tabel. Download dit formulier en print het uit, je kunt dan de tabel invullen en aan de leraar geven. 2.Bedenk een reden waarom Napoleon het metrieke stelsel wilde invoeren in zijn gehele rijk. Opdracht: meten en omrekenen De klas wordt verdeeld in tweetallen. Zij gaan samen meten en vullen de vakjes van de tabel in. Daarbij kunnen ze eerst eens nadenken hoe ze dat het slimste kunnen berekenen. Als je bijvoorbeeld weet hoeveel duim een voet is, dan hoef je niet het hele klaslokaal met je duim op te meten. Museumvraag Welke maten en gewichten kun je op de tentoonstelling vinden? Laat de tentoonstelling zien wat er tijdens de Franse tijd is veranderd? Geef een voorbeeld.

9 Les 4. Het leger in de Franse tijd (bij theater, beeldend) In dienst In de Franse tijd wordt de dienstplicht ingevoerd. Dit betekent dat alle mannen van 20 jaar een tijd dienst moeten doen in het leger. Voor die tijd bestonden legers vooral uit huurlingen: soldaten uit verschillende landen die zich verhuurden als soldaat aan de mensen die hen betaalden. Vandaar dat het Nederlandse leger toen uit grote groepen Kozakken, Polen, Zwitsers bestond. De manschappen van kolonel Markus Busch belegeren de vesting Delfzijl. Een beleg betekent dat de uitgangen van de stad worden bewaakt en een leger in de stad wordt opgesloten. De bedoeling is om de tegenstander zolang op te sluiten dat het leger zich door honger en uitputting uiteindelijk moet overgeven. Zonder echt te hoeven vechten kun je dan een vesting veroveren. Tijdens het Beleg van Delfzijl heeft kolonel Maufroy ongeveer 1600 soldaten die het op moeten nemen tegen meer dan 5000 soldaten van de Nederlanders, waaronder Engelsen en Kozakken, onder leiding van kolonel Markus Busch. Sommige soldaten van de Fransen lopen over naar de Nederlanders tijdens het beleg van Delfzijl. Volgens Maufroy zijn dit vooral Polen, Pruisen en Duitsers. Een echte Fransman loopt niet over naar de vijand, volgens Maufroy. 1. Maufroy was een kolonel. Ken je meer rangen in het leger? Zoek ze op en maak een overzicht van hoog naar laag. 2. Overlopen naar de vijand noem je deserteren. Welke straf stond daarop denk je? Is dat nog steeds zo? Zoek het uit. 3. Het beleg van Delfzijl duurde van 13 november 2013 tot 23 mei Hoe hebben de Fransen het zolang volgehouden? Hoe komt het dat de Nederlanders de vesting van Delfzijl niet zomaar in konden nemen? Opdracht: maak een musket Benodigde materialen: - Afbeeldingen van een musket - Tekenpapier en potlood - Hout - PVC buis - Een veer De soldaten in die tijd vochten vaak met een musket als wapen. Bekijk eens goed hoe een musket er uit ziet en maak een werktekening ervan. Neem de werktekening over op een houten plaat van ong. 18mm dikte. Zaag de vorm uit. Dit wordt de kolf. Neem een pvc buis en zag een stuk af van 120 cm. Bevestig deze op de uitgezaagde kolf. Aan het eind van de pvc-buis bevestig je de veer als bajonet. Als alle kinderen een musket hebben, kun je beginnen met paraderen en marcheren. De musket is alles bij elkaar ong. 180 cm lang. Laat de kinderen ervaren hoe lastig het is om het te hanteren en goed te richten. Museumvraag Kijk goed rond op de tentoonstelling. Noem 2 tentoongestelde voorwerpen die iets met het leger te maken hebben. Beschrijf ze. Geef daarbij aan of het een afbeelding, een document, of een ander voorwerp is.

10 Les 5. Communicatie (bij taal, beeldend) Proclamatie Tijdens het beleg van Delfzijl lukt het de Nederlandse kolonel om een bericht Delfzijl binnen te smokkelen waarin in het Frans en het Nederlands wordt uitgelegd dat de Franse keizer Napoleon zich heeft overgegeven en men het gezag van de Franse kolonel niet meer moet erkennen. Op zijn beurt laat de Franse kolonel ook allerlei berichten bekendmaken (voorlezen) in de vesting om het bericht tegen te spreken. Na de aftocht van kolonel Maufroy wordt een bekendmaking gepubliceerd waarin het vertrek van de Fransen wordt bevestigd. Zo n bekendmaking wordt een proclamatie genoemd. Aan het eind van het beleg van Delfzijl en na het vertrek van de Fransen wordt ook zo n proclamatie opgehangen en voorgelezen waarin wordt verteld dat Delfzijl weer in handen is van de Nederlandse regering. 1. We gaan wat dieper in op de vraag hoe mensen vroeger op de hoogte werden gebracht van belangrijke gebeurtenissen. Dit deed men door op een plein een zogenaamde bekendmaking voor te laten lezen. Waarom deed men dit op deze manier? 2. Kon iedereen toen al lezen, denk je? Waarom denk je dat? Waarom smokkelde de Nederlandse kolonel bekendmakingen de vesting van Delfzijl binnen? Wat wilde hij hiermee bereiken? 3. Lees eens de proclamatie op de volgende bladzijden (of klik hier>>>). Wat wordt hier gezegd? Wat valt je op aan deze tekst? Hoe reageerden de mensen in Nederland denk je op deze mededeling? Opdracht: maak een proclamatie De leerlingen maken zelf een proclamatie. Bedenk samen met de klas een onderwerp voor de proclamatie. Staat er binnenkort iets bijzonders te gebeuren op school? Dan is dat een mooi onderwerp. Of schrijf bijvoorbeeld een proclamatie over het feit dat de leerlingen het gezag van de school hebben overgenomen van de directeur. Vervolgens lezen de leerlingen hun proclamaties voor op het schoolplein aan hun medeleerlingen. Museumvraag Communicatie is heel belangrijk, door de hele geschiedenis heen. Een proclamatie is een voorbeeld van communicatie tussen de overheid en de bevolking. Laat de tentoonstelling die jij bezoekt een proclamatie zien? Zo niet, dan wordt er misschien op een andere manier aandacht besteed aan communicatie? (Zoek naar brieven, aanplakbiljetten, uitdeelplakkaten, kranten). Schrijf zoveel mogelijk voorbeelden van communicatie op.

11

12 Les 6 De Laatste Vriend van Napoleon (bij filosofie) Kolonel Maufroy, de bevelhebber van de Franse troepen in Delfzijl blijft trouw aan Napoleon. Hij kan niet geloven dat zijn keizer is verslagen. Hij wil zich alleen overgeven als hij daarvoor officiële orders krijgt van zijn militaire bazen. Tijdens het beleg krijgt hij een keer bezoek van een andere Franse officier die hem ervan moet overtuigen dat Napoleon zich echt heeft overgegeven. Dit mislukt. Op 31 maart 2014 krijg Maufroy het aanbod een van zijn officieren naar Parijs te laten sturen om daar te horen dat keizer Napoleon zich echt heeft overgegeven. Deze officier wordt echter bij Den Haag tegengehouden en mag niet verder naar Parijs. Er wordt nog een keer een Franse officier naar Maufroy gestuurd maar die heeft papieren bij zich waarin de verkeerde rang van Maufroy wordt genoemd. Ook nu gelooft Maufroy niet in de boodschap dat de Franse keizer zich heeft overgegeven. Daarna mag Maufroy opnieuw een officier naar Parijs sturen. Dit gebeurt en als deze officier terugkomt met officiële orders is Mayufroy bereid om te onderhandelen over het verlaten van de vesting Delfzijl. 1. Trouw Kun je redenen bedenken waarom kolonel Maufroy zo trouw is aan Napoleon? Ben jij trouw? Hoe zou je zelf reageren als iemand die jij zeer bewondert iets zou doen dat je maar moeilijk kunt geloven? Maufroy is een officier in het leger en militairen zijn trouw. Overgave van Maufroy zou roemloos zijn. Maufroy accepteert geen ander gezag dan alleen dat van zijn keizer. Trouw is een goede eigenschap, maar ook tot de dood er op volgt? Of als je je manschappen ermee in gevaar brengt? Maufroy is als bevelhebber toch ook verantwoordelijk voor zijn mannen? 2. Bewijs Tijdens het Beleg van Delfzijl weigert kolonel Maufroy de berichten te geloven dat Napoleon echt is verslagen. Welk bewijs zou Maufroy wel hebben kunnen overtuigen? Bedenk ook dat dingen als fotografie, telefoon, mail, fax, televisie, radio toen nog niet bestonden. Bedenk een manier waarop er toen over grote afstanden met elkaar werd overlegd. Wat zijn de voor- en nadelen hiervan? Hoe zou dat tegenwoordig gaan? Kun je een oplossing bedenken hoe ze in die tijd boodschappen over een grote afstand redelijk snel zouden kunnen overbrengen? Opdracht: maak een semafoor Materialen: - Potlood en papier - Hout, latten - Hamers en spijkers - Touw In de Franse tijd wordt er gebruik gemaakt van semaforen om over grote afstanden met elkaar te communiceren. De klas wordt in groepjes verdeeld en ieder groepje maakt zelf een semafoor. Ze beginnen met het maken van een werktekening hiervan. De groepjes bedenken ook zelf een alfabet voor hun eigen semafoor en noteren dot op papier. Als de semaforen klaar zijn, kunnen ze buiten op grote afstand van elkaar worden opgesteld. De leerlingen kunnen nu proberen om boodschappen naar elkaar door de seinen. Hieronder meer informatie over wat een semafoor precies is en hoe hij er uit ziet. Iets meer over semaforen Al sinds heel vroeger zijn mensen aan het experimenteren geweest met signalen om boodschappen over grote afstanden te kunnen overbrengen. Denk bijvoorbeeld aan de rooksignalen van de

13 indianen of aan het seinen met vlaggen. Maar al deze methodes bleven tot aan de uitvinding van de telescoop een niet echt betrouwbaar. Een grote sprong voorwaarts in het overbrengen van signalen wordt gemaakt door de uitvinding van de Fransman Claude Chappe. Hij presenteert in 1792 het apparaat: een houten toestel met beweegbare seinarmen, waarmee het mogelijk is om op eenvoudige wijze een bericht over te brengen. Door dergelijke toestellen op heuveltoppen of kerktorens te plaatsen kunnen berichten over aanzienlijke afstanden worden overgebracht. In 1794 werd de eerste lijn met Chappe-telegrafen geopend tussen Parijs en Lille. De lijn telde over een afstand van 220 kilometer 12 stations. In 15 minuten kon een bericht overgebracht worden van Parijs naar Lille of omgekeerd. Een bode te paard deed daar meer dan 24 uur over! In de daaropvolgende jaren worden optische telegrafen in Frankrijk zelf, maar ook in de door de Fransen bezette landen opgesteld, dus komt er ook een verbinding met Nederland tot stand. Na de verbanning van Napoleon naar Elba wordt het Nederlandse deel van de lijnen opgeheven en worden de toestellen verwijderd. Naast de Chappe-telegraaf zijn in Nederland tijdens de Franse tijd nog minstens twee andere telegraaftypen in gebruik geweest. De Franse Marine gebruikte in Zeeland een eigen systeem, dat naar zijn uitvinder, de marine-officier Depillion, werd genoemd. Langs de rest van de Noordzeekust stond een eenvoudige semafoor, de Hollandse kusttelegraaf. Tijdens de Bataafse periode wordt in Nederland een eigen kusttelegraaf of semafoor ontwikkeld door Schout-bij-nacht Joan van Woensel, de Bataafse Telegraaf,. Aan een hoog geplaatste paal zit een dwarsbalk waaraan overdag bollen worden opgehesen. Aan de paal zitten ook twee wieken die in diverse standen konden worden geplaatst. De onderlinge hoogteverschillen van de bollen en de positie van de wieken bepalen de berichten die via bestaande codes worden doorgegeven. s Nachts kunnen er in plaats van bollen ook brandende pektonnen worden gebruikt. De hele installatie kan ook draaien, zodat niet alleen over land maar ook richting zee berichten kunnen worden doorgegeven. Museumvraag Kun je in de tentoonstelling die je bezoekt iets vinden dat wijst op een grote bewondering voor Napoleon? Wat is het? Beschrijf het grondig, één voorbeeld is genoeg, maar je moet wel aangeven waarom je denkt dat het voorwerp bewondering voor Napoleon uitdrukt.

Het begin van de speurtocht en het ontstaan van de stamboom van de Familie Peihak.

Het begin van de speurtocht en het ontstaan van de stamboom van de Familie Peihak. Het begin van de speurtocht en het ontstaan van de stamboom van de Familie Peihak. We zijn in het jaar 1999 begonnen met een stamboom van de familie Peihak te maken. Na veel speurwerk en alles wat we verzamelt

Nadere informatie

Het begin van de speurtocht en het ontstaan van de stamboom van de Familie Peihak. Helaas geen groepsfoto gemaakt

Het begin van de speurtocht en het ontstaan van de stamboom van de Familie Peihak. Helaas geen groepsfoto gemaakt Het begin van de speurtocht en het ontstaan van de stamboom van de Familie Peihak. We zijn in het jaar 2000 begonnen met een stamboom van de familie Peihak te maken. We hadden al enige materiaal verzameld,

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Hoofdstuk 2 Samenvatting door Y. 1162 woorden 6 september 2012 10 1 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 2.1 In Frankrijk regeerde absolute vorsten. Rond

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door S. 1030 woorden 18 mei 2017 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis samenvatting H2 1: Wetenschappelijke Revolutie 17 e eeuw Kenmerken: Observeren

Nadere informatie

Voorbereidende les bij:

Voorbereidende les bij: Voorbereidende les bij: 1 U heeft een bezoek aan de tentoonstelling 24 uur met Willem in het Nationaal Archief gepland. Wij verheugen ons op uw komst, u bent van harte welkom! Om uw bezoek aan het Nationaal

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Hoe probeerde men tijdens de Franse Revolutie enkele Verlichtingsidealen in praktijk te brengen? Kenmerkende aspect: De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies

Nadere informatie

Thema: kom er maar eens achter. Moeilijkheid : **** Tijdsduur : *** Juf Yvonne. Natuurkunde en techniek Licht en geluid Geluid&communicatie

Thema: kom er maar eens achter. Moeilijkheid : **** Tijdsduur : *** Juf Yvonne. Natuurkunde en techniek Licht en geluid Geluid&communicatie Thema: kom er maar eens achter Natuurkunde en techniek Licht en geluid Geluid&communicatie Moeilijkheid : **** Tijdsduur : *** Juf Yvonne Doel: Na deze opdracht weet je hoe de ontwikkeling van tele-communicatie

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Hoe probeerde men tijdens de Franse Revolutie enkele Verlichtingsidealen in praktijk te brengen? Kenmerkende aspect: De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies

Nadere informatie

De patriotten hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

De patriotten hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 September 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61319 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor

Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenis H2 wetenschappelijke revolutie, verlichting en Franse Revolutie 2tm5 2 De verlichting De samenleving wetenschappelijk

Samenvatting geschiedenis H2 wetenschappelijke revolutie, verlichting en Franse Revolutie 2tm5 2 De verlichting De samenleving wetenschappelijk Samenvatting geschiedenis H2 wetenschappelijke revolutie, verlichting en Franse Revolutie 2tm5 2 De verlichting De samenleving wetenschappelijk De samenleving moest op dezelfde manier worden onderzocht

Nadere informatie

Vragen bij les 1. Werkboekje bij de Pyramide van Austerlitz ...

Vragen bij les 1. Werkboekje bij de Pyramide van Austerlitz ... Werkboekje bij de Pyramide van Austerlitz Je gaat luisteren naar een stukje uit het dagboek van een Franse generaal. Daarna ga je een film kijken over de Franse Tijd en de Pyramide van Austerlitz. Als

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Werkboekje bij de Pyramide van Austerlitz

Werkboekje bij de Pyramide van Austerlitz Werkboekje bij de Pyramide van Austerlitz Wat is een piramide? De eerste piramides waren grafmonumenten voor Egyptische koningen. Ze waren van steen. Met de hand gebouwd in de vorm van piramide. De oudste

Nadere informatie

Ontwerp je eigen prefabhuis

Ontwerp je eigen prefabhuis Ontwerp je eigen prefabhuis Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Wist jij dat er in Nederland iets meer dan 7 miljoen huizen staan? Tegenwoordig worden de meeste

Nadere informatie

GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT

GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning

Nadere informatie

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.

1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje. Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme

Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk Geschiedenis Frankrijk in de tijd van het absolutisme Werkstuk door een scholier 1970 woorden 12 oktober 2005 6,7 72 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag: Hoe beschrijven en verklaren we

Nadere informatie

Lesidee: Oorlog en verzet

Lesidee: Oorlog en verzet Lesidee: Oorlog en verzet Tussen 1940 en 1945 was Nederland bezet door Duitse troepen. Die waren in de nacht van 9 op 10 mei 1940 in opdracht van Adolf Hitler het land binnengevallen. Het Nederlandse leger

Nadere informatie

Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin.

Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin. Opdracht 1 Deze opdracht maak je in een groepje van vier. Nodig: 1 vel A3-papier, zwarte en een rode stift Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin. Je doet het zo:

Nadere informatie

Napoleon. bekendste persoon uit de geschiedenis

Napoleon. bekendste persoon uit de geschiedenis Napoleon bekendste persoon uit de geschiedenis Napoleon behoort tot de meest bekende personen uit de geschiedenis. Hij wist zich van eenvoudige komaf op te werken tot keizer van Frankrijk en heerser over

Nadere informatie

7,2. 1 Wetenschappelijke revolutie. 2 Gevolgen van de wetenschappelijke revolutie. 3 Kenmerken van de verlichting

7,2. 1 Wetenschappelijke revolutie. 2 Gevolgen van de wetenschappelijke revolutie. 3 Kenmerken van de verlichting Samenvatting door een scholier 1776 woorden 11 december 2007 7,2 240 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Geschiedenis samenvatting Hoofdstuk 2; Wetenschappelijke revolutie, verlichting

Nadere informatie

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1:

lesbrieven water verzamelen avonturenpakket de uitvinders en de verdronken rivier leerlingen werkblad Lesbrief 1: lesbrieven leerlingen werkblad Lesbrief 1: water verzamelen Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

Er is post! LES 1. gemeente Hengelo

Er is post! LES 1. gemeente Hengelo LS 1 Opdracht 1 Je juf of meester leest je een verhaal voor. Het gaat over reizen met de postkoets. Aan het einde van het verhaal stelt je juf of meester een aantal vragen over het verhaal. Foto uit 1870,

Nadere informatie

NEDERLAND IN DE 16e EEUW

NEDERLAND IN DE 16e EEUW NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten

Nadere informatie

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali

Voor jongeren in het praktijkonderwijs. Nederlandse soldaten naar Mali PrO -weekkrant Week 45 november 2013 Voor jongeren in het praktijkonderwijs 4-1 0 november 2013 Eenvoudig Communiceren Nederlandse soldaten naar Mali Foto: ANP In Mali helpen buitenlandse soldaten de inwoners.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Staatsinrichting hoofdstuk 1 VMBO

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Staatsinrichting hoofdstuk 1 VMBO Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Staatsinrichting hoofdstuk 1 VMBO Samenvatting door Marieke 1467 woorden 30 april 2015 7,4 34 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hoofdstuk 1: Het

Nadere informatie

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK

Brandaan. Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK 7 Brandaan Geschiedenis WERKBOEK THEMA 4 Eindredactie: Monique Goris Leerlijnen: Hans Bulthuis Auteurs: Juul Lelieveld, Frederike Pals, Jacques van der Pijl Controle historische

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Suriname Voorwoord Ik houd mijn werkstuk over het land Suriname. Ik heb het onderwerp gekozen omdat mijn oom uit Suriname komt en ik het daarom ook een heel interessant land vind waar ik graag meer over

Nadere informatie

Lees Zoek op Om over na te denken

Lees Zoek op Om over na te denken Welkom bij de Online Bijbelcursus van Praise De bijbelcursus is wat voor jou als je: 1. Als je wilt weten wat christenen geloven. 2. Als je meer wilt begrijpen van de bijbel. 3. Als je wilt groeien in

Nadere informatie

Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3

Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Marco Harmsen 13 oktober 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/67292 Dit lesmateriaal is gemaakt

Nadere informatie

1. Verdeel de klas in 8 groepen van 3 à 4 leerlingen. 3 liberalen, 3 confessionelen en 2 socialisten.

1. Verdeel de klas in 8 groepen van 3 à 4 leerlingen. 3 liberalen, 3 confessionelen en 2 socialisten. FORMATIESPEL PACIFICATIE KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM De leerlingen spelen in groepjes een onderhandelingsspel, gesitueerd in de jaren 10 van de twintigste eeuw. Bij dit spel moeten de leerlingen zich verplaatsen

Nadere informatie

Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A

Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat

Nadere informatie

een zee Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in

een zee Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in Werkblad 9 Ω Grieken en Romeinen Ω Les : Grieken: goden en mensen Sparta Sparta is een stad in Griekenland. Rond 600 voor Christus waren de steden in Griekenland heel belangrijk. Ze werden stadstaten genoemd.

Nadere informatie

Kastelen in Nederland

Kastelen in Nederland Kastelen in Nederland J In ons land staan veel kastelen. Meer dan honderd. De meeste van die kastelen staan in het water. Bijvoorbeeld midden in een meer of een heel grote vijver. Als er geen water was,

Nadere informatie

LANG LEVE RO DE LINIE? ME Opdrachtbladen VERBODEN KRINGEN

LANG LEVE RO DE LINIE? ME Opdrachtbladen VERBODEN KRINGEN LNG LEVE RO DE LINIE? ME Opdrachtbladen W Naam Groep Datum LNG LEVE Opdrachtblad Land onder water Opdracht 1 Lees het artikel Toen zou het hier onder water komen op bladzijde 2 van de krant en beantwoord

Nadere informatie

Een nieuwe bank. Lesvoorbereiding Crisis graad 2. Verwondering

Een nieuwe bank. Lesvoorbereiding Crisis graad 2. Verwondering Een nieuwe bank Lesvoorbereiding Crisis graad 2 Voorzie speelgoed - geld, echte kleine muntstukken of print het blad met de centen. Op elk blad staan 100 centen in rijen van 10. Zo kan je gemakkelijk het

Nadere informatie

In deze les werk je in groepen van drie of vier personen. Vul hier de namen van de groepsleden in:

In deze les werk je in groepen van drie of vier personen. Vul hier de namen van de groepsleden in: Congo De Democratische Republiek Congo is nu vaak in het nieuws. Er is een verschrikkelijke burgeroorlog aan de gang. Verschillende groepen in het land vechten met elkaar. De Europese Unie wil misschien

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam

Leerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt

Nadere informatie

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6

Naam: KASTELEN. Vraag 1a. Waarvoor moeten we onze huizen tegenwoordig beschermen? ... pagina 1 van 6 Naam: KASTELEN Heb jij je wel eens afgevraagd hoe je jouw huis zou verdedigen als anderen het probeerden te veroveren? Nou, vroeger dachten de mensen daarr dus echt wel over na. Ze bouwden hun huis zelfs

Nadere informatie

1 Het ontstaan van het Koninkrijk 10. 2 De geboorte van een prins 16. 3 De jeugd van prins Willem-Alexander 20

1 Het ontstaan van het Koninkrijk 10. 2 De geboorte van een prins 16. 3 De jeugd van prins Willem-Alexander 20 Inhoud Stamboom van het Koninklijk Huis 6 Inleiding 9 e 1 Het ontstaan van het Koninkrijk 10 2 De geboorte van een prins 16 3 De jeugd van prins Willem-Alexander 20 4 De studententijd van prins Willem-Alexander

Nadere informatie

Het metriek stelsel. Grootheden en eenheden.

Het metriek stelsel. Grootheden en eenheden. Het metriek stelsel. Metriek komt van meten. Bij het metriek stelsel gaat het om maten, zoals lengte, breedte, hoogte, maar ook om gewicht of inhoud. Er zijn verschillende maten die je moet kennen en die

Nadere informatie

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.

Mijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum. 2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje

Nadere informatie

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt. Examen VWO 2008 tijdvak 2 woensdag 18 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 25 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer

Nadere informatie

De laatste wens van Maarten Ouwehand

De laatste wens van Maarten Ouwehand De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief

Nadere informatie

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS

AVONTURENPAKKET DE UITVINDERS LESBRIEVEN LEERLINGENBESTAND LESBRIEF 1: WATER VERZAMELEN Verhaal: De Uitvinders en De Verdronken Rivier Opdracht 1: Opdracht 2: Opdracht 3: Opdracht 4: Brainstorm over water Bouw een water-takel-kraan

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo 2008-II

Eindexamen geschiedenis vwo 2008-II De koloniale relatie tussen Nederland(ers) en Nederlands-Indië In 1596 bereikte een Nederlandse expeditie onder Cornelis de Houtman Bantam. 2p 1 Leg uit welk verband er bestaat tussen deze expeditie en

Nadere informatie

EDUCATIE PROGRAMMA. Geschikt voor leerlingen van groep 8. Weegschaalmuseum. Turfpoortstraat 27. 1411 ED Naarden. Tel.035 5447153

EDUCATIE PROGRAMMA. Geschikt voor leerlingen van groep 8. Weegschaalmuseum. Turfpoortstraat 27. 1411 ED Naarden. Tel.035 5447153 EDUCATIE PROGRAMMA Geschikt voor leerlingen van groep 8 Weegschaalmuseum Turfpoortstraat 27 1411 ED Naarden Tel.035 5447153 www.weegschaalmuseum.nl info@weegschaalmuseum.nl Gang van zaken bij het educatieve

Nadere informatie

LEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog

LEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog Wereldoorlogen en Holocaust LES 1 LEVEN IN DE OORLOG JE LEERT wat er in het begin van de Tweede Wereldoorlog gebeurt; wat er verandert in het dagelijks leven van de mensen; wat de mensen doen bij een luchtalarm.

Nadere informatie

DE ENERGIE[R]EVOLUTIE

DE ENERGIE[R]EVOLUTIE DE LEERLINGENHANDLEIDING HAVO/VWO Naam: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING De mens maakt op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen. Dit zijn bijvoorbeeld aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele brandstoffen

Nadere informatie

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen

Nadere informatie

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren

Geschiedenis kwartet Tijd van jagers en boeren Geschiedenis kwartet jagers en boeren jagers en boeren jagers en boeren Reusachtige stenen die door mensen op elkaar gelegd zijn. Zo maakten ze een begraafplaats. * Hunebedden * Drenthe * Trechterbekers

Nadere informatie

Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou.

Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Voor jou! 9 Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Het boek gaat over geloven. Het gaat over jouw geloof! Lees en bekijk alles goed. Je

Nadere informatie

Lesmateriaal bovenbouw

Lesmateriaal bovenbouw Lesmateriaal bovenbouw Workshopdag Satellieten 8 oktober 2008 Space Expo, Noordwijk Bouw je eigen telescoop Benieuwd naar het oppervlak van de maan? Of de ringen van Saturnus? Deze dingen staan te ver

Nadere informatie

Hoeveel water verbruik ik?

Hoeveel water verbruik ik? Eventuele vervolgles: Zuinig met water! Doelen Kerndoel 39: De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu Materialen Varieert naar aanleiding van de vragen van de kinderen. In ieder geval: Waterdagboeken

Nadere informatie

Lesschema 2 graad t.g.v. 500 jaar Koninklijke Sint Sebastiaansgilde Essen

Lesschema 2 graad t.g.v. 500 jaar Koninklijke Sint Sebastiaansgilde Essen Lesschema 2 graad t.g.v. 500 jaar Koninklijke Sint Sebastiaansgilde Essen 1 Naamsverklaring: Een gilde is een vereniging van mensen die hetzelfde beroep uitoefen(d)en, vb bakkers of wevers waren allemaal

Nadere informatie

DEMOCRATIE OF DICTATUUR?

DEMOCRATIE OF DICTATUUR? JUNI 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #4 WAT HEB JE NODIG (Kleuren)prints van de leestekst en werkbladen A en B. Elke leerling een pen of potlood. DE WERKVORM IN HET KORT Aan de hand van twee korte verhaaltjes

Nadere informatie

De Drakendokter: Gideon

De Drakendokter: Gideon De Drakendokter: Gideon Om hulp vragen Vervolgverhalen Groep 5 en 6 (SO en SBO) Overzicht De opdrachten zijn het leukst om te doen, als het hele boek in de klas is voorgelezen. Dit kan door elke dag in

Nadere informatie

Soorten bronnen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62210

Soorten bronnen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62210 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 25 June 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62210 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

t Fort, een vesting vol vroeger les 3 Handleiding voor de leerlingen

t Fort, een vesting vol vroeger les 3 Handleiding voor de leerlingen t Fort, een vesting vol vroeger les 3 Handleiding voor de leerlingen Les 3: Foto s kiezen en presenteren 1. Foto s kiezen Op het fort hebben jullie op drie verschillende locaties foto s gemaakt. De leerkracht

Nadere informatie

Hoe gelukkig ben je? Opdracht 1

Hoe gelukkig ben je? Opdracht 1 Hoe gelukkig ben je? Geluk is een veranderlijk iets. Het ene moment kun je jezelf diep gelukkig voelen, maar het andere moment lijkt het leven soms maar een zware last. Toch is voor geluk ook een soort

Nadere informatie

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4.

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4. 4 Gedrag DO-IT Datum 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? PARAGRAFEN Datum 4.1 Opdrachten 1-24 4.2 Opdrachten 1-20 4.3 Opdrachten 1-16 4.4 Opdrachten 1-16 Samenvatten Test

Nadere informatie

Voorbereidend gesprek Vragen die de leerkracht kan stellen: Introductielessen Primair Onderwijs. 1.1- Introductieles 1: Schetsen voor het schoolplein

Voorbereidend gesprek Vragen die de leerkracht kan stellen: Introductielessen Primair Onderwijs. 1.1- Introductieles 1: Schetsen voor het schoolplein Introductielessen Primair Onderwijs 1.1- Introductieles 1: Schetsen voor het schoolplein - De leerlingen worden met kunst geconfronteerd - De leerlingen ontdekken dat kunst niet altijd in een museum staat

Nadere informatie

Geschied- en Heemkundige Kring vzw PEPIJN@LANDEN

Geschied- en Heemkundige Kring vzw PEPIJN@LANDEN Geschied- en Heemkundige Kring vzw PEPIJN@LANDEN Secretariaat/Documentatiecentrum: Bezoekerscentrum Rufferdinge Molenberg 4 3400 Landen Tel. 011 88 34 68 Fax 011 83 27 62 info@ghklanden.be www.ghklanden.be

Nadere informatie

Liefde, voor iedereen gelijk?

Liefde, voor iedereen gelijk? Seksuele diversiteit graad 2 Lesvoorbereiding Liefde, voor iedereen gelijk? Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print de verhalen 'Het geheim van Mirjam'

Nadere informatie

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over

Nadere informatie

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

lesprogramma PO activerende lessen over respect voor het primair onderwijs

lesprogramma PO activerende lessen over respect voor het primair onderwijs lesprogramma PO activerende lessen over respect voor het primair onderwijs Wordle van respect Duur Materialen een computer met internetverbinding Introductie Op 8 november is het de Dag van Respect. Deze

Nadere informatie

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN

SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo II

Eindexamen geschiedenis vwo II Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

Naam van het project

Naam van het project Kijk Kaart Als je deze kaart maakt leer je: Uitleg opdracht: Klaar? Informatie: Benodigde materialen: : Naam van het project Samen Kaart Als je deze kaart maakt kom je meer te weten over de vlag van een

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

klas 2-3 - 4 "Eenheden"

klas 2-3 - 4 Eenheden Naam: klas 2-3 - 4 "Eenheden" Klas: Het woord eenheid betekent dat dingen hetzelfde zijn. In de natuurkunde, scheikunde en techniek kan van alles gemeten worden. Iedereen kan elkaars metingen pas gebruiken

Nadere informatie

Naam: DE FRANSE TIJD Napoleon-Willem l

Naam: DE FRANSE TIJD Napoleon-Willem l Naam: DE FRANSE TIJD Napoleon-Willem l De Franse tijd in Nederland. In 1795 trokken de Franse legers van Napoleon over onze grenzen. Ineens stonden duizenden Franse soldaten al aan onze rivieren. De Nederlandse

Nadere informatie

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.

Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt. Examen VWO 2009 tijdvak 2 woensdag 24 juni 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer

Nadere informatie

Wat kan ik voor u doen?

Wat kan ik voor u doen? 139 139 HOOFDSTUK 9 Wat kan ik voor u doen? WOORDEN 1 1 Peter is op vakantie. Hij stuurde mij een... uit Parijs. a brievenbus b kaart 2 Ik heb die kaart gisteren.... a ontvangen b herhaald 3 Bij welke...

Nadere informatie

De franse revolutie vmbo12

De franse revolutie vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 10 july 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62187 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

ONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS. Van:

ONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS. Van: ONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS Van: Ieder groepje gaat op ontdekkingsreis, deze gebieden worden verdeeld: heelal, de zee, een onderaards gebied, een vulkanisch gebied, een bergachtig gebied, een woestijn

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 1948 woorden 27 mei 2009 6,9 216 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Geschiedenis samenvatting hoofdstuk 2 1

Nadere informatie

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?

Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij? Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2009 - I

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2009 - I Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. Staatsinrichting van Nederland Gebruik bron 1 en 2. 1p 1 De twee bronnen hebben te maken met de constitutionele monarchie. Welke

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1669 woorden 17 januari 2005 5,6 10 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdstuk 3: de Franse Revolutie. Paragraaf 1: het oude Koninkrijk.

Nadere informatie

De gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten

De gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel

Nadere informatie

Samenvatting door een scholier 2007 woorden 29 januari keer beoordeeld. Geschiedenis Sprekend verleden

Samenvatting door een scholier 2007 woorden 29 januari keer beoordeeld. Geschiedenis Sprekend verleden Samenvatting door een scholier 2007 woorden 29 januari 2005 7 334 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1 Wat is een revolutie? Een grote verandering in de samenleving in een korte

Nadere informatie

columbus Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika lesbrief HAVO/V leerjaa brengt het beste uit twee werelden samen

columbus Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika lesbrief HAVO/V leerjaa brengt het beste uit twee werelden samen columbus brengt het beste uit twee werelden samen lesbrief HAVO/V leerjaa WO r3 Boeren tegen Britten: oorlog in Zuid-Afrika columbus Inleiding Deze zomer vindt het WK voetbal plaats in Zuid-Afrika. Allerlei

Nadere informatie

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer

Nadere informatie

Dag van Respect & Twinning

Dag van Respect & Twinning Dag van Respect & Twinning In contact met een klas aan de andere kant van de wereld De Dag van Respect heeft in samenwerking met Cordaid Kinderstem, een lesprogramma ontwikkeld om vorm en inhoud te geven

Nadere informatie

voorbereiding Maatschappelijke Stage VERANTWOORDELIJKHEID IS EEN DEUGD

voorbereiding Maatschappelijke Stage VERANTWOORDELIJKHEID IS EEN DEUGD voorbereiding Maatschappelijke Stage VERANTWOORDELIJKHEID IS EEN DEUGD OPDRACHTEN: INDIVIDU DUO GROEP KLAS 1. Introductie 3 2. Interview 5 Inhoud 3.Stage voorbereiding 6 4. Reflectie 11 Naam: Klas: Datum:

Nadere informatie

WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede

WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede 2.3.1. Wereldoorlog I INHOUD OEFENBOEK De Eerste Wereldoorlog 02-03 2.3.2. Wereldoorlog II De Tweede Wereldoorlog 04-05 La Vita è Bella 06-07 3.1. Geweldige personen Jezus

Nadere informatie

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd

Inleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op

Nadere informatie

Leerlingen weten dat er in een democratische rechtsstaat verschillende manieren zijn om conflicten op te lossen en dat rechtspraak daar één van is.

Leerlingen weten dat er in een democratische rechtsstaat verschillende manieren zijn om conflicten op te lossen en dat rechtspraak daar één van is. HOE LOSSEN WE DIT OP? DE WERKVORM IN HET KORT Wat doe je als je een probleem of ruzie hebt? In het ergste geval moet je naar een rechter. Die bepaalt dan wie er gelijk heeft. Maar meestal kun je problemen

Nadere informatie

Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek)

Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek) Naam: Werkboek Werkblad 1 (Bij bladzijde 2 en 3 van het lesboek) Op het plaatje hieronder zie je de beurs nog een keer. Dit keer zie je ook vier tekstballonnetjes. De mannen die een tekstballon boven hun

Nadere informatie

Over taaie taboes en lastige liefdes

Over taaie taboes en lastige liefdes Seksuele diversiteit graad 3 Lesvoorbereiding Over taaie taboes en lastige liefdes Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print het artikel Huwelijken

Nadere informatie