+ = Sociaal ondernemerschap?

Transcriptie

1 + = Sociaal ondernemerschap? A Positive Theory of Social Entrepreneurship Filipe M. Santos, INSEAD 2009

2 Het economisch maatschappelijke veld Wie zijn de spelers? Wat onderscheid de sociaal ondernemers van de andere spelers? Bedrijfsleven Commerciële entrepreneurs Overheid en en semi-overheid (incl. zorg, welzijn, onderwijs) Sociale ondernemers Goede doelen fondsen Sociale actiegroepen

3 De doelen waarmee wij ons bezighouden zijn niet beter of socialer dan de doelen van anderen. Ook andere spelers in het maatschappelijk veld houden zich bezig met verwezenlijking van sociale doelen Eén waardebegrip (holistisch): Economische waarde = sociale waarde = maatschappelijk nut

4 In motivatie onderscheiden we ons van bedrijfsleven en commerciële entrepreneurs. Sociale ondernemers zitten er primair in voor de zaak, voor de maatschappelijke waarde (homo empathicus, ander -belang) Bedrijfsleven en commerciële entrepreneurs zitten er primair in voor het eigen geld (homo economicus, eigen -belang) Voor de zaak - of - voor het geld

5 Waardecreatie en waardetoe-eigening Domein voor sociaal ondernemerschap Domein voor commercieel ondernemerschap en het gevestigde bedrijfsleven Geen relevante economische activiteit Domein voor speculatie, gokken, marktmanipulatie, negatieve externe effecten (win-loose: wat jij wint gaat ten koste van de ander, korte termijn gewin) Potentieel voor waardetoe-eigening Waardecreatie is een noodzakelijke voorwaarde voor waardetoe-eigening Je moet kiezen waar je primair voor gaat, daaraan vasthouden en er helder over communiceren

6 Ook wat betreft producten en diensten leveren we iets anders dan het bedrijfsleven en de commerciële entrepreneurs Andere motivatie Ander producten en diensten Sociale ondernemers ontwikkelen vooral producten en diensten waarvan de totale maatschappelijke waarde aanzienlijk uitstijgt boven het genot van de directe afnemers en gebruikers (grote externe effecten) Commerciële partijen ontwikkelen producten en diensten waar je een hek om kan zetten waardoor je jezelf gemakkelijker de waarde kunt toe-eigenen (beperkte externe effecten)

7 Publieke goederen en diensten zijn het domein van de overheid Veiligheid, straatverlichting, onderwijs, het leger. Publieke goederen en diensten: mijn gebruik concurreert niet met jouw gebruik, en we kunnen ook niemand van gebruik uitsluiten. Dat maakt het moeilijk om bij iemand de rekening neer te leggen financiering kan alleen via belastingheffing door de overheid. Ook bij minder publieke goederen en diensten neemt de overheid zijn rol, zolang de indirecte effecten groot en zichtbaar genoeg zijn en de samenleving breed ten goede komen (legitimatie).

8 Publieke goederen concurreert Linus met Lucy?

9 Externe effecten Publieke goederen en diensten Straatverlichting, politie Semi-publieke goederen en diensten Onderwijs, zorg, welzijn Externe effecten voor specifieke (machtige) groepen (bijv. boeren landbouwbeleid en subsidies) Semi publieke goederen en diensten met externe effecten voor specifieke (kwetsbare) groepen (bijv. empowerment van etnische minderheden) Positief Overheid levert de publieke goederen, of laat ze leveren onder strenge regulering Kan alleen via belastingheffing Overheid levert of laat leveren (regulering) Wordt algemeen maatschappelijk gezien als publieke taak Overheid laat zich motiveren door macht en lobby van degenen die profiteren Sociale ondernemers leveren de goederen en diensten De overheid weet er niet van, is niet gemotiveerd (verkiezingen) of kan het niet rechtvaardigen (schaarste) Goederen en diensten met beperkte externe effecten en ruime mogelijkheden voor waardetoe-eigening (bijv. consumptiegoederen) Negatieve externe effecten verbonden aan levering van goederen en diensten Milieuvervuiling, ontbossing, maatschappelijke verharding, beperking van de democratie, producten die gevaarlijk zijn in het gebruik, leegstand Nihil Nihil Negatief Commerciële entrepreneurs en bedrijven leveren de goederen en diensten (en doen dit waarschijnlijk efficiënter dan sociale entrepreneurs Sociale actiegroepen komen in het geweer Gedragsbeïnvloeding, regelgeving Milieubeweging, Amnesty International, Kraakbeweging, Consument en Veiligheid

10 Sociale ondernemers komen in beeld waar maatschappelijke waarde blijft liggen Grote positieve externe effecten van producten of diensten blijven onbenut Raakt meestal het belang van kwetsbare groepen Tegelijk: Sociaal ondernemerschap niet alleen gericht op kwetsbare groepen (vergelijk Wikipedia).

11 Sociale activisten beïnvloeden de maatschappelijke agenda door actievoeren en lobbyen Sociale activisten adresseren negatieve externe effecten van andere spelers in het veld: gedragsverandering, regelgeving, verandering van het sociale systeem, awareness Sociale ondernemers zijn gericht op positieve externe effecten, we creëren duurzame oplossingen voor problemen met een grote maatschappelijke impact

12 Wie voert actie tegen wie?

13 Goede doelen fondsen zijn de wel -doeners in het maatschappelijk veld: ze krijgen van de rijken en geven aan kwetsbare mensen en groepen Herverdeling van maatschappelijk vermogen (verkregen uit loterijen, de overheid, vermogende particulieren, erfenissen) Charitas: soep voor zwervers, kleding voor de armen herverdeling van rijk naar arm Steun voor sociale ondernemers en activisten: Katalysator voor versterking van de positie van kwetsbare groepen en algemene versterking van de kwaliteit van de samenleving.

14 De spelers met hun activiteiten in beeld Institutionele spelers in moderne kapitalistische economieën Institutionele speler Bedrijfsleven Commerciële entrepreneurs Overheid en en semi-overheid (incl. zorg, welzijn, onderwijs) Sociale ondernemers Goede doelen fondsen Sociale actiegroepen Herkenbaar aan. Big business Zakelijke niche spelers Hoeder van het algemeen belang Sociale pioniers, doeners Weldoeners Beïnvloeders Rol in het economische systeem Maatschappelijke waarde met focus op winst, consolidatie Maatschappelijke waarde met focus op winst, innovatie Publieke goederen en diensten, regelgeving, inkomensherverdeling (Semi-)publieke goederen en diensten, sociale innovatie Privaat geld voor publieke en charitatieve doelen Campagne voeren, lobby Primair institutioneel doel Onderscheidend kenmerk van de activiteiten Dynamiek Duurzaam concurrentie-voordeel Waardetoe-eigening door belanghebbenden Behartiging publieke belang Duurzame maatschappelijke oplossingen Ondersteunen van kwetsbare mensen/groepen Verandering van het sociale systeem Hoe onderscheiden we ons in de manier waarop we de dingen doen? Controle Innovatie Regulering Empowerment Goodwill Politieke actie Commerciële innovatie Funding Vrij naar Filipe Wat M. Santos: A positive is Theory onze of Social Entrepreneurship, rol INSEAD in 2009 de dynamiek van verandering van het Sociale innovatie maatschappelijke veld? Maatschappelijke agendering

15 Welk proces zetten we in gang als sociale ondernemers? We doen: we ontwikkelen het product of de dienst, we creëren de oplossing We maken de directe en indirecte waarde zichtbaar We zoeken duurzame oplossingen en een duurzame inbedding

16 Hoe vinden we duurzame inbedding? Duurzame oplossingen (inbedding): We lossen het op bij de bron en maken onszelf overbodig (mission accomplished, bijvoorbeeld ontwikkeling van een vaccin) Nieuwe markten (vgl. microkrediet, producten en diensten tegen kostprijs brillen in Afrika) Sponsoring en subsidie: institutionalisering, we creëren door overheden of anderen duurzaam gesponsorde programma s (onderwijs, welzijn, zorg) Door de gemeenschap gedragen oplossingen (eigen inzet van betrokkenen, empowerment, peer-to-peer, vrijwilligerswerk). - of een combinatie daarvan -

17 Samenwerking versus competitie: de waarde van vrijheid van organisatie Commercieel succes wordt gedefinieerd op het niveau van de organisatie en vraagt om duurzaam concurrentievoordeel. Succes van sociaal ondernemers wordt gedefinieerd op systeemniveau, op het niveau van de bredere samenleving: succes betekent een duurzame oplossing met maximaal maatschappelijk effect. Sociale ondernemers kunnen zich vrijer organiseren. Innovatieve organisatiemodellen open-source (Open Office, Wikipedia, nieuwe vormen van copyright) door de gemeenschap gedragen structuren (mobilisatie van eigen-wijsheid en kracht van mensen) peer-to-peer, vrijwilligerswerk, open coöperatieve structuren. P2P Delen wordt vermenigvuldigen

18 Competitie versus samenwerking: controle en macht of empowerment Focus op winstmaximalisatie vraagt om macht, controle en afhankelijkheid; hoe afhankelijker anderen van jou zijn, hoe meer mogelijkheden om winst toe te eigenen (vgl. autobedrijven en toeleveringsindustrie) Focus op waardecreatie gaat samen met het optimaal functioneren van het hele systeem, en daarmee met empowerment van alle betrokkenen binnen en buiten de organisatie

19 Samenvatting Sociaal ondernemerschap Doelen: niet onderscheidend, holistisch waardebegrip Motivatie: waardecreatie versus waardetoe-eigening Producten en diensten: veel externe effecten in relatie tot kwetsbare groepen Duurzame maatschappelijke oplossingen tegenover duurzame concurrentievoordelen Empowerment tegenover controle, macht en afhankelijkheid Samenwerking tegenover concurrentie, innovatieve organisatievormen Maatschappelijke dynamiek Commerciële entrepreneurs creëren dynamiek in het commerciële veld Sociale ondernemers creëren dynamiek primair richting overheid Sociale activisten creëren brede maatschappelijke awareness Fondsen als katalysator van de sociale dynamiek

20 Samenvatting Institutionele spelers in moderne kapitalistische economieën Institutionele speler Bedrijfsleven Commerciële entrepreneurs Overheid en en semi-overheid (incl. zorg, welzijn, onderwijs) Sociale ondernemers Goede doelen fondsen Sociale actiegroepen Herkenbaar aan. Big business Zakelijke niche spelers Hoeder van het algemeen belang Sociale pioniers, doeners Weldoeners Beïnvloeders Rol in het economische systeem Maatschappelijke waarde met focus op winst, consolidatie Maatschappelijke waarde met focus op winst, innovatie Publieke goederen en diensten, regelgeving, inkomensherverdeling (Semi-)publieke goederen en diensten, sociale innovatie Privaat geld voor publieke en charitatieve doelen Campagne voeren, lobby Primair institutioneel doel Duurzaam concurrentie-voordeel Waardetoe-eigening door belanghebbenden Behartiging publieke belang Duurzame maatschappelijke oplossingen Ondersteunen van kwetsbare mensen/groepen Verandering van het sociale systeem Onderscheidend kenmerk van de activiteiten Controle Innovatie Regulering Empowerment Goodwill Politieke actie Relatie met burgers Consumenten Consumenten Stemmers, gebruikers, cliënten, consumenten, belastingbetalers Cliënten, vrijwilligers, peer-topeer Donateurs Leden, vrijwilligers, donateurs Maatschappelijke agendering Dynamiek Commerciële innovatie Sociale innovatie Funding Vrij naar Filipe M. Santos: A positive Theory of Social Entrepreneurship, INSEAD 2009

21 Aan het werk Geschiedenis, traditie Jos van der Lans NU Het systeem Onze plaats daarin Relatie met anderen? 2020 Waar staan we straks Hoe bedden we onze initiatieven in?