Onderzoek naar verband tussen welzijnsindicatoren en bedrijfseconomische kengetallen op melkveebedrijven

Transcriptie

1 Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Academiejaar Onderzoek naar verband tussen welzijnsindicatoren en bedrijfseconomische kengetallen op melkveebedrijven Sarah Dendauw Promotor: Prof. dr. ir. B. Sonck Tutor: ir. S. de Graaf Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van Master of Science in de biowetenschappen: land- en tuinbouwkunde

2

3 Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Academiejaar Onderzoek naar verband tussen welzijnsindicatoren en bedrijfseconomische kengetallen op melkveebedrijven Sarah Dendauw Promotor: Prof. dr. ir. B. Sonck Tutor: ir. S. de Graaf Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van Master of Science in de biowetenschappen: land- en tuinbouwkunde

4 Auteursrechterlijke bescherming De auteur en de promotor geven de toelating deze masterproef beschikbaar te stellen voor consultatie en delen van de masterproef te kopiëren, enkel voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, dit in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van resultaten uit deze masterproef. The author and the promoter give the permission to use this thesis for consultation and to copy parts of it for personal use. Every other use is subject to the copyright laws, more specifically the source must be extensively specified when using the results from this thesis. Juni 2015, Student Promotor Tutor Sarah Dendauw Prof. dr. ir. Bart Sonck Ir. Sophie de Graaf

5 Woord vooraf Deze masterproef had niet tot stand kunnen komen zonder de hulp van enkele mensen en dus zou ik graag gebruik maken van het moment om iedereen te bedanken die aan deze masterproef heeft bijgedragen. Als eerste had ik graag mijn promotor Bart Sonck en tutor Sophie de Graaf willen bedanken voor de goede begeleiding en de hulp bij problemen, de uitleg rond het MELKWEL-project en de kansen om deze masterproef te starten. Hierbij had ik ook graag Jo Bijttebier en Dakerlia Claeys willen bedanken voor de hulp bij het economische gedeelde van de masterproef. Ik wil ook graag mijn dank betuigen aan alle melkveehouders die hun bedrijf en bedrijfseconomische gegevens ter beschikking stelden voor de bedrijfsbezoeken en het onderzoek binnen het MELKWEL-project. Daarenboven gaat mijn dank uit naar de boekhoudkantoren SBB, LIBA, CCAB, Boerenbond, AMS en CERES voor het verlenen van hun diensten aan ons. Ook hun contactpersonen verdienen een woord van dank voor de hulp bij de vragen rond hun bedrijfseconomische boekhoudingen. Als laatste had ik ook graag mijn familie en mijn vriend bedankt voor de steun tijdens mijn studies en bij het schrijven van deze masterproef. Juni 2015, Sarah Dendauw

6 Abstract Nederlands Voor de veehouder is het doel om een zo groot mogelijk arbeidsinkomen te produceren met zijn melkvee. Hiertoe werd de laatste decennia meer en meer geselecteerd op melkproductie. Daarenboven is sinds de tweede helft van de twintigste eeuw de aandacht van de consument voor dierenwelzijn sterk gestegen. In deze masterproef werd dan ook de relatie tussen de bedrijfseconomische gegevens en de welzijnsindicatoren van het Welfare Quality protocol onderzocht voor 46 bedrijven die binnen het MELKWEL-project onderzocht werden. Het Welfare Quality protocol is een evaluatiemodel opgesteld door een samenwerkingsverband van voornamelijk Europese instituten en werd gesubsidieerd door de Europese Unie. Door middel van dit protocol wordt aan ieder melkveebedrijf een classificatie toegekend, dit via 32 verschillende metingen op het bedrijf die in 12 welzijnscriteria werden samengevat en vervolgens in 4 welzijnsprincipes. Hieruit blijkt dat er significante correlaties bestaan tussen enerzijds een stijgend arbeidsinkomen en een dalend percentage koeien met mastitis en anderzijds tussen een stijgend arbeidsinkomen en een dalende incidentie aan buitenbeloop. Daarenboven blijkt een stijgende meetmelkproductie gecorreleerd te zijn met een dalende welzijnsclassificatie terwijl de totale opbrengsten een positieve correlatie vertonen met de welzijnsclassificatie. Om tot deze bevindingen te komen werd eerst een uniforme lijst bedrijfseconomische kengetallen opgesteld. Hiertoe werden eerst de bedrijfseconomische kengetallen uit de boekhoudingen van SBB, LIBA, CCAB, Boerenbond, AMS en CERES met elkaar vergeleken. Kernwoorden: Dierenwelzijn, melkvee, Welfare Quality, bedrijfseconomische kengetallen

7 Abstract Engels For the farmer the main objective is to get a gaining out of his labor for the dairy cattle as high as possible. To get to this, the last few decades farmers mainly selected for milk production. Moreover, since the second half of the twentieth century, the attention of costumers for animal welfare increased significantly. This mastercase therefore examined the relationship between the economic data and the welfare indicators that come from the Welfare Quality protocol were examined for 46 dairy farms within the MELKWEL project. The Welfare Quality protocol is a model for evaluation that is drawn up by a consortium of mainly European institutions that was funded by the European Union. This protocol allows an assessment of a dairy farm through 32 different measurements at the dairy farm. These measurements are reviewed in 12 welfare criteria and then in four welfare principles. The outcome of the mastercase shows that there is a significant correlation between a rising income out of the own labor and a declining percentage of cows with mastitis. Secondly there is shown a significant correlation between a rising income out of own labor and a declining incidence of access to an outside area where the cows have access to. Moreover, there appears that a rising FPCM-production is correlated with a decrease in classification of the welfare. The total proceeds are significant correlated with an increased classification of the welfare. To get to these findings, first a unified list of economic data was needed. Therefore, the economic indicators of the accounts of SBB, LIBA, CCAB, Boerenbond, AMS and CERES were compared with each other. Keywords: Animal Welfare, dairy cattle, Welfare Quality, economics

8 Inhoudsopgave Woord vooraf Abstract Nederlands Abstract Engels Lijst met afkortingen Lijst met figuren Lijst met tabellen Inleiding Deel 1: Literatuurstudie Welzijn Definitie Maatregelen om welzijn te verhogen Houding ten opzichte van dierenwelzijn Welfare Quality protocol (Welfare Quality, 2009) Ontstaan Basisprincipes Bedrijfseconomische kengetallen Belangrijkste bedrijfseconomische kengetallen Bruto-saldo Kostprijs per 100 l melk Arbeidsinkomen Beïnvloedende technische kengetallen Krachtvoedergift Ruwvoedermelkproductie Melkproductie en melkprijs Afkalfleeftijd Tussenkalftijd Vervangingspercentage Conclusie: mee te nemen kengetallen Relatie welzijn en bedrijfseconomische kengetallen Algemeen Relatie mastitis en bedrijfseconomische kengetallen Relatie kreupelheid en bedrijfseconomische kengetallen

9 3.4 Relatie mortaliteit en bedrijfseconomische kengetallen Conclusie literatuurstudie Deel 2 : Proef Materiaal en methoden Technische- en economische kengetallen Welfare Quality protocol (Welfare Quality, 2009) Dataverzameling Welfare Quality toegepast op melkkoeien Benodigd materiaal voor de bedrijfsbezoeken Statistische analyse Resultaten Vergelijking van verschillende boekhoudsystemen Algemeen Bedrijfseconomische kengetallen Beschrijvende statistiek Bedrijfseconomische kengetallen Welzijnsclassificatie en -principes Welzijnscriteria Welzijnsmetingen Verband bedrijfseconomische kengetallen Welfare Quality data Verband met welzijnsclassificatie Verband met welzijnsprincipes Verband met welzijnscriteria Verband met welzijnsmetingen Deel 3 : Discussie Deel 4 : Conclusie Literatuurlijst Appendix Criterium 1 & 2: Afwezigheid van langdurige honger en langdurige dorst Criterium 3: Comfort rond rusten Criterium 5: Bewegingsvrijheid Criterium 6: Afwezigheid van verwondingen Criterium 7: Afwezigheid van ziekten Criterium 8: Afwezigheid van pijn geïnduceerd door managementprocedures

10 Criterium 9: Expressie van sociaal gedrag Criterium 10: Expressie van ander gedrag Criterium 11: Goede mens-dierrelatie Criterium 12: Positieve emotionele status

11 Lijst met afkortingen AD = avoidance distance, afwijkafstand ADF = avoidance distance at the feeding place, afwijkafstand aan het voederhek BCS = body condition score, lichaamsconditiescore FPCM = Fat and Protein corrected milk GVE = grootvee-eenheden p = significantieniveau QBA = quality behaviour assessment, kwalitatieve gedragsbeoordeling R = Spearman s rho correlatiecoëfficiënt VAK = volwaardige arbeidskracht 11

12 Lijst met figuren Figuur 1: Voorbeelden van rundveebedrijven in de vier welzijnscategorieën (Welfare Quality, 2009) Figuur 2: Evolutie van de criteriumscore voor afwezigheid van langdurige honger in functie van het percentage zeer magere koeien (Welfare Quality, 2009) Figuur 3: Beslissingsboom ter bepaling van de criteriumscore rond afwezigheid van langdurige dorst (Welfare Quality, 2009) Figuur 4: Evolutie van de criteriumscore van comfort rond rusten in functie van de problemen rond rusten (Welfare Quality, 2009) Figuur 5: Beslissingsboom voor bepalen van de criteriumscore voor bewegingsvrijheid (Welfare Quality, 2009) Figuur 6: Evolutie van de partiële criteriumscore van huidaandoeningen in functie van het percentage huidaandoeningen dat voorkomt (Welfare Quality, 2009) Figuur 7: Evolutie van de partiële criteriumscore voor huidaandoeningen in functie van het percentage kreupelheid dat voorkomt (Welfare Quality, 2009) Figuur 8: Evolutie van de criteriumscore voor afwezigheid van ziektes in functie van het aandeel gezondheidsproblemen (Welfare Quality, 2009) Figuur 9: Beslissingsboom voor de partiële score voor onthoornen binnen het criterium afwezigheid van pijn geïnduceerd door managementprocedures (Welfare Quality, 2009). 46 Figuur 10: Beslissingsboom voor de partiële score voor staartknotten binnen het criterium afwezigheid van pijn geïnduceerd door managementprocedures (Welfare Quality, 2009). 46 Figuur 11: Criteriumscore voor expressie van sociaal gedrag in functie van de proportie aan kopstoten en kopstoten met verplaatsingen (Welfare Quality, 2009) Figuur 12: Criteriumscore voor expressie van ander gedrag in functie van het percentage dagen met minstens zes uur weidegang per dag (Welfare Quality, 2009) Figuur 13: Criteriumscore voor goede mens-dierrelatie in functie van het percentage dieren dat kan aangeraakt worden (Welfare Quality, 2009) Figuur 14: Criteriumscore voor positieve emotionele status in functie van de kwalitatieve gedragsbeoordeling (Welfare Quality, 2009)

13 Lijst met tabellen Tabel 1: Verdeling welzijnscriteria over welzijnsprincipes en belangrijkheid...19 Tabel 2: Verschil in bedrijfsparameters voor de verschillende groepen van bruto-saldo (Anthonissen et al., 2010). (Met het gemiddeld bruto-saldo in euro/100 l melk: groep 1: 22,23; groep 2: 25,66; groep 3: 28,93; groep 4: 31,85; alle: 27,17.)...22 Tabel 3: Arbeidsinkomen voor de groep melkveebedrijven met het laagste en het hoogste bruto-saldo (Anthonissen et al., 2010) Tabel 4: Gemiddelde waarden kengetallen rond voeder (Decaesteker et al., 2013) Tabel 5: Bruto-saldo en arbeidsinkomen in fuctie van de ruwvoedermelkproductie (Anthonissen & Ryckaert, 2012). (Met gemiddelde ruwvoedermelkproductie in l per koe: groep 1: 2589; groep 2: 4019; groep 3: 4717; groep 4: 5606) Tabel 6: Kengetallen vruchtbaarheid (gemiddelden van 50 bedrijven, boekjaar 2012) (Decaesteker et al., 2013) Tabel 7: Limieten van welzijnscategorieën voor de verschillende metingen...40 Tabel 8: Waarschuwings- en alarmdrempels voor de verschillende ziektes die in rekening gebracht worden binnen het criterium afwezigheid van ziektes...45 Tabel 9: De verschillende termen binnen QBA en hun wegingscoëfficiënt...49 Tabel 10: Significantieniveaus voor normaliteit van welzijnsclassificatie en welzijnsprincipes...50 Tabel 11: Significantieniveaus voor normaliteit van welzijnscriteria...50 Tabel 12: Significantieniveaus voor normaliteit van welzijnsmetingen...51 Tabel 13: Significantieniveaus voor normaliteit van de bedrijfseconomische kengetallen...53 Tabel 14: Algemene vergelijkingen verschillende boekhoudingen...54 Tabel 15: Vergelijking van de vermelding van melkproductie in verschillende boekhoudsystemen...55 Tabel 16: Vergelijking van kostenpost kosten aan gebouwen in verschillende boekhoudsystemen...56 Tabel 17: Vergelijking van de vaste kosten in verschillende boekhoudsystemen...57 Tabel 18: Vergelijking variabele ruwvoederkosten in verschillende boekhoudsystemen...60 Tabel 19: Vergelijking krachtvoederkosten in verschillende boekhoudsystemen...62 Tabel 20: Vergelijking geneeskundige kosten in verschillende boekhoudsystemen...63 Tabel 21: Vergelijking krachtvoederverbruik in verschillende boekhoudsystemen...64 Tabel 22: Vergelijking ruwvoedermelkproductie-berekening in verschillende boekhoudsystemen...65 Tabel 23: Vergelijking berekening areaal voederteelt voor melkvee in verschillende boekhoudsystemen...66 Tabel 24: Vergelijking afkalfleeftijd in verschillende boekhoudsystemen...67 Tabel 25: Vergelijking tussenkalftijd in verschillende boekhoudsystemen...67 Tabel 26: Vergelijking berekening opfokkost in verschillende boekhoudsystemen...67 Tabel 27: Vergelijking prijs per verkochte reforme koe in verschillende boekhoudsystemen 68 Tabel 28: Vergelijking prijs per verkocht nuchter kalf in verschillende boekhoudsystemen...69 Tabel 29: Vergelijking berekening moderniteitsgraad in verschillende boekhoudsystemen..69 Tabel 30: Beschrijvende statistiek van de bedrijfseconomische kengetallen...71 Tabel 31: Beschrijvende statistiek van de welzijnsprincipes...72 Tabel 32: Beschrijvende statistiek van de welzijnscriteria...72 Tabel 33: Beschrijvende statistiek van de welzijnsmetingen

14 Tabel 34: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor correlaties tussen bedrijfseconomische kengetallen en welzijnsclassificatie...75 Tabel 35: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor correlaties tussen bedrijfseconomische kengetallen en welzijnsprincipes...76 Tabel 36: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor correlaties tussen bedrijfseconomische kengetallen en welzijnscriteria...78 Tabel 37: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor correlaties tussen de metingen van criteria 1 en 2 en de bedrijfseconomische kengetallen...95 Tabel 38: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 3 en de bedrijfseconomische kengetallen Tabel 39: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 5 en de bedrijfseconomische kengetallen Tabel 40: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 6 en de bedrijfseconomische kengetallen...98 Tabel 41: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 7 en de bedrijfseconomische kengetallen...99 Tabel 42: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 8 en de bedrijfseconomische kengetallen Tabel 43: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 9 en de bedrijfseconomische kengetallen Tabel 44: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 10 en de bedrijfseconomische kengetallen Tabel 45: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 11 en de bedrijfseconomische kengetallen Tabel 46: Spearman's-rho correlatiecoëfficiënten voor de correlaties tussen de metingen van criterium 12 en de bedrijfseconomische kengetallen

15 Inleiding Deze masterproef kadert in het MELKWEL-project, een project van het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) in samenwerking met Universiteit Gent. De centrale doelstelling van het MELKWEL-project is het ontwikkelen van een goede marketingstrategie omtrent het welzijn bij melkvee. Om dit te bereiken worden drie deelonderzoeken uitgevoerd: (1) het scoren van het welzijn van het melkvee op verschillende melkveebedrijven in Vlaanderen met behulp van het Welfare Quality protocol waardoor er in kaart kan gebracht worden op welke punten het dierenwelzijn nog kan verbeteren; (2) een consumentenonderzoek naar de verwachtingen rond producten die diervriendelijk vervaardigd worden om zo te kunnen besluiten hoe consumenten gemotiveerd kunnen worden om een meerprijs te betalen voor diervriendelijke melk ;(3) een onderzoek bij de veehouders zelf omtrent de efficiëntie en bedrijfseconomische kant van het melkbedrijf. Hiermee wordt gepoogd een goede marketingstrategie omtrent deze materie te ontwikkelen (de Graaf, 2014). De interesse in dierenwelzijn kwam er eind de twintigste eeuw na de intensifiëring van de landbouw. Enkele grote ziekteplagen zoals mond-en-klauwzeer zorgden er voor dat er tijdelijk een voedselschaarste heerste, waardoor de consumenten wakker geschud werden (Webster, 2001). Aangezien consumenten de landbouwer verantwoordelijk achten om er op toe te zien dat producten diervriendelijk geproduceerd worden, is het ook voor de veehouder van belang zich te mengen in de discussie (Eurobarometer, 2007). Het belangrijkste voor de veehouder blijft echter het bekomen van een degelijk arbeidsinkomen (Coulier, 2010), waardoor het steeds meer van belang wordt om dierenwelzijn en een goede economische status te verenigen. Hiertoe bekijkt deze masterproef binnen het MELKWEL-project het deel dat handelt over de economische zijde van het melkveebedrijf. Het doel is om te bekijken of er een relatie bestaat tussen de bedrijfseconomische kengetallen en de welzijnsindicatoren bij melkvee, zoals gescoord met het Welfare Quality protocol. Om dit mogelijk te maken zullen eerst de verschillende bedrijfseconomische kengetallen vergeleken en beschreven worden voor de verschillende boekhoudkantoren om zo tot een uniforme reeks data te komen. Om tot een algemeen geldig besluit te komen wordt eerst een literatuuronderzoek gedaan, hierin wordt verder ingegaan op wat dierenwelzijn is en hoe consumenten dierenwelzijn ervaren. Verder worden de bedrijfseconomische kengetallen besproken en hun berekening. Daarenboven wordt in de literatuur gezocht naar reeds bestaande studies omtrent de link tussen enkele typerende welzijnsindicatoren en de economie op het melkveebedrijf. Voor het MELKWEL-project werden in de winters van en bedrijfsbezoeken uitgevoerd om het welzijn te scoren met behulp van het Welfare Quality protocol. 15

16 Deel 1: Literatuurstudie 1 Welzijn 1.1 Definitie De discussie rond dierenwelzijn is ontstaan nadat de Europese landbouw in de tweede helft van de twintigste eeuw een omschakeling kende naar een intensievere en technisch meer ontwikkelde landouw. Tijdens deze periode waren er ook uitbraken van vogelgriep, gekke koeienziekte, mond en klauwzeer en varkenspest waardoor een tijdelijke voedselschaarste ontstond. Hierdoor groeide de belangstelling en ongerustheid rond dierenwelzijn bij de consument (Webster, 2001; Miele et al., 2011). De overblijvende landbouwbedrijven werden voornamelijk gespecialiseerde bedrijven en met het verminderen van gemengde bedrijven ging men over van stalsystemen op basis van stro naar stalsystemen op basis van betonroosters. Door de grotere veebezettingen op deze bedrijven wordt ook weidegang minder toegepast. Deze twee punten zijn gerelateerd aan een verhoogde kans op kreupelheid (Carruthers et al., 1998). Daarenboven is ook door deze intensifiëring het gemiddelde melk-leven van een koe verlaagd tot 3 à 4 lactaties. Om dierenwelzijn te evalueren is een goede definitie nodig, echter een eenduidige definitie voor dierenwelzijn bestaat niet. Dit komt door een diversiteit aan morele geloven rond dieren en de omgeving in het algemeen (Carruthers et al., 1998). Daarenboven is dierenwelzijn nog steeds een subjectief gegeven dat afhankelijk is van cultuur en persoon (Miele et al., 2011). Binnen de Europese dierenwelzijnswetgeving worden de vijf vrijheden, ontwikkeld door de Britse onderzoekscommissie in 1965, gebruikt als definitie. De vijf vrijheden geven de behoeften van dieren weer die onder alle omstandigheden zouden moeten nagekomen worden: 1) Vrij zijn van honger, dorst en foute voeding, 2) Vrij zijn van fysiek en fysiologisch ongemak, 3) Vrij zijn van pijn, verwondingen en ziektes, 4) Vrij zijn van angst en chronische stress, 5) Vrij zijn om het natuurlijke en soorteigen gedrag te vertonen. Naast de vijf vrijheden kan dierenwelzijn ook samengevat worden in drie visies: dieren moeten gehouden worden in omstandigheden die het goed fysiek welzijn of biologisch functioneren niet in gevaar brengen, dieren moeten gehouden worden op een manier die het lijden minimaliseert en waarbij men ernaar streeft dat het dier zich goed voelt (emotioneel welzijn), dieren moeten gehouden worden in omstandigheden die het natuurlijk gedrag benadrukken, evenals de mogelijkheid van het dier om te leven in overeenstemming met zijn eigen aard (Fraser, 2009). 16

17 1.2 Maatregelen om welzijn te verhogen Welzijn kan niet op een directe en eenduidige manier gemeten worden, men kan wel de mate waarin met behulp van de bedrijfsopzet en het management is voorzien in de randvoorwaarden voor een goed welzijn opmeten. Op deze manier kan men een idee krijgen over hoe het met het dierenwelzijn gesteld is. Uit dit onderzoek kwam dat welzijnsproblemen sneller kunnen voorkomen op snelgroeiende en hoogproductieve bedrijven (Carruther et al., 1998). Wat de belangrijkste maatregelen zijn om het welzijn bij melkvee te verhogen uit wetenschappelijk onderzoek blijkt anders te zijn dan wat de veehouders de belangrijkste maatregelen vinden. Zo bleek uit een onderzoek van Bondt, Hoste en Jansen (2011) dat veehouders een optimale ventilatie, schone waterbakken en onthoornen als de meest belangrijke maatregelen gaven, terwijl uit eerdere onderzoeken aan het LEI was gebleken dat loopruimte in de stal, lengte van de ligboxen en minimaal één ligbox per koe voorzien de belangrijkste welzijnsmaatregelen zijn. Opvallend is dat een goede productie van het melkvee wel door de melkveehouders wordt genoemd, maar niet bovenaan de lijst staat. 1.3 Houding ten opzichte van dierenwelzijn Dierenwelzijn is van groot politiek belang geworden sinds eind de twintigste eeuw, wat onder andere geïnduceerd werd door een groeiende interesse van de consument. Deze interesse wordt onder andere geuit door de groeiende vraag van consumenten naar eieren van kippen met vrije uitloop (Carruthers et al., 1998). Eurobarometer (2007) voerde een onderzoek uit naar wat de Europeanen denken over dierenvwelzijn. Uit dit onderzoek kwam dat Belgen gemiddeld 7,7 op 10 geven voor de belangrijkheid van dierenwelzijn, wat ook het gemiddelde is voor Europa. Deze mening is vooral gevormd door persoonlijke mening, de socio-demografische achtergrond van de personen in het onderzoek bleek hier geen invloed op te hebben. Wanneer gevraagd werd naar hoeveel de proefpersonen wisten over de omstandigheden van dieren op boerderijen in hun land beweerde 68 % van de Belgen hierover iets te weten. Deze kennis was afhankelijk van de opleiding, leeftijd en demografische achtergrond van de proefpersonen. Tevens denkt 68 % dat het dierenwelzijn van landbouwdieren de laatste 10 jaar verbeterd is, maar 77 % van de Europeanen is het er over eens dat er verdere vooruitgang nodig is. 40 % van de Belgen denkt dan weer dat de landbouwers die voedsel produceren het best kunnen verzekeren dat producten op een diervriendelijke wijze geproduceerd zijn. Consumenten uit België zouden producten die op diervriendelijke wijze geproduceerd zijn voornamelijk kopen omdat ze gezonder zijn (51 %), omdat ze van betere kwaliteit zijn (48 %), omdat ze van gezondere dieren komen (43 %) en omdat ze beter smaken (34 %). Uit het onderzoek van Miele et al. (2011) bleek dat er twee grote tegenstellingen zijn tussen de publieke opinie en deze van wetenschappers rond dierenwelzijn. Een eerste tegenstelling is dat voor het publiek dierenwelzijn vooral te maken heeft met positieve emoties terwijl voor 17

18 de wetenschappers dit vooral te maken zou hebben met de afwezigheid van lijden. De tweede tegenstelling handelde rond de omstandigheden om een goed dierenwelzijn te verkrijgen. De publieke opinie hierin was dat dieren in een omgeving zouden moeten kunnen leven waarin zij natuurlijk leven, met andere woorden buiten zouden moeten kunnen lopen en leven. De wetenschappers echter hadden hier de opinie dat het huisvestingssysteem op productie moet gericht zijn maar waarin ook het dierenwelzijn gewaarborgd kan worden. 1.4 Welfare Quality protocol (Welfare Quality, 2009) Ontstaan Het Welfare Quality project ontstond door een stijgende vraag naar informatie en de bezorgdheid van consumenten rond dierenwelzijn. Eén van de doelen was een wetenschappelijk onderlegde tool ontwikkelen om dierenwelzijn te beoordelen. Welfare Quality is gesubsidieerd door de Europese Unie en werd opgestart in Het is een samenwerkingsverband tussen 40 instituten in Europa en sinds 2006 zijn ook vier instituten in Latijns-Amerika mede partner Basisprincipes Welzijn is multifactorieel en omvat zowel fysieke als mentale gezondheid en verschillende andere aspecten als fysiek comfort, afwezigheid van honger en ziekte, mogelijkheid tot het vertonen van gemotiveerd gedrag, etc. De verschillende meetbare aspecten van welzijn worden samengevat in verschillende welzijnscriteria. Deze welzijnscriteria tonen wat van belang is voor de dieren volgens de wetenschap van het dierenwelzijn. De twaalf onafhankelijke criteria zitten op hun beurt vervat in vier welzijnsprincipes: goede voeding, goede huisvesting, goede gezondheid en gepast gedrag Welzijnsprincipes en welzijnscriteria Het Welfare Quality protocol is voornamelijk gebaseerd op diergebonden metingen. Dit omdat het protocol onafhankelijk van het stalsysteem en het dier toepasbaar moet kunnen zijn. Naast diergebonden metingen zijn er enkele vragen die de landbouwer dient te beantwoorden zoals het aantal uur beweiding, de ziekteincidenties, en andere omgevingsgebonden aspecten. Elk welzijnsprincipe staat voor een basisbehoefte van een dier: goede voeding, goede huisvesting, goede gezondheid en gepast gedrag. Elk principe bestaat uit enkele criteria en deze zijn weergegeven in tabel 1. De criteria zijn grotendeels onafhankelijk van elkaar aangezien alle verschillende aspecten die bekeken worden niet al te veel wenst te vermengen. Om tot de principescores te komen wordt aan elk criterium een meer of mindere belangrijkheid toegekend door Welfare Quality (2009) zoals in tabel 1 weergegeven wordt. 18

19 Tabel 1: Verdeling welzijnscriteria over welzijnsprincipes en belangrijkheid (Welfare Quality, 2009) Welzijnsprincipes Welzijnscriteria Belangrijkheid (+: belangrijker) Goede voeding 1 Afwezigheid van langdurige honger + 2 Afwezigheid van langdurige dorst ++ Goede huisvesting 3 Comfort rond rust ++ 4 Thermisch comfort + 5 Bewegingsvrijheid ++ Goede gezondheid 6 Afwezigheid van verwondingen ++ 7 Afwezigheid van ziektes Afwezigheid van pijn door management + procedures Gepast gedrag 9 Expressie van sociaal gedrag Expressie van ander gedrag + 11 Goede mens-dier relatie Positieve emotionele status Welzijnsscore Uit de verschillende scores voor de metingen wordt telkens een criteriumscore bekomen en deze worden verder gecombineerd tot principescores, dit volgens de verdeling zoals in figuur 1. De principescores worden berekend volgens de Choquet-integraal van de verschillende criteriumscores. De Choquet-integraal berekent het verschil tussen de minimum score en de volgende minimum score en geeft een bepaald gewicht ( capaciteit ) aan dit verschil. Dit proces wordt herhaald tot de hoogste score is bereikt. Met behulp van deze principescores kan een totale welzijnsscore bekomen worden. Scores variëren tussen nul (laag welzijn) en honderd (hoog welzijn) en de scores worden toegekend met behulp van vooropgestelde grenzen en wegingen. Uit de principescores volgen vier welzijnscategorieën (figuur 1): - Excellent: score : het dierenwelzijn is op het hoogste niveau - Onderscheidend: score 55-80: het dierenwelzijn is goed - Acceptabel: score 20-55: er is aan de minimale eisen voor dierenwelzijn voldaan - Niet geclassificeerd: score 0-20: het dierenwelzijn is ondermaats en wordt bijgevolg als onacceptabel beschouwd 19

20 Figuur 1: Voorbeelden van rundveebedrijven in de vier welzijnscategorieën (Welfare Quality, 2009) 2 Bedrijfseconomische kengetallen Binnen de melkveehouderij is het voornaamste doel een voldoende arbeidsinkomen (ongeveer euro per arbeidskracht) te realiseren. Het inkomen bepaalt immers de mogelijkheden tot investeren in de melkveehouderij van morgen. Echter, in de melkveehouderij fluctueert het inkomen sterk het ene jaar ten opzichte van het andere jaar. Dit valt te verklaren door onder andere de fluctuaties in de melkprijs, fluctuaties in de vleesprijzen en stijging van de diverse kosten zoals krachtvoeder en meststoffen. Bovenop de jaarlijkse fluctuaties is er een groot verschil tussen het inkomen van verschillende gelijkaardige bedrijven (Anthonissen et al., 2010). De oorzaken van deze onderlinge verschillen worden hier verder toegelicht, naast de verschillende bedrijfseconomische kengetallen waarop een bedrijf beoordeeld kan worden. Om tot dit arbeidsinkomen te komen is het essentieel voor de veehouder te weten waar hij rekening mee moet houden of waar de grootste verliesposten voorkomen. Zo is het interessant te weten dat het arbeidsinkomen rekening houdt met zowel de variabele als vaste kosten terwijl het bruto saldo enkel rekening houdt met de variabele kosten. De verschillende beïnvloedende technische kengetallen als krachtvoedergift, ruwvoedermelkproductie, totale melkproductie, afkalfleeftijd, tussenkalftijd en vervangingspercentage kunnen reeds een indicatie geven van eventuele posten die minder rendabel zijn op het melkveebedrijf. Binnen deze literatuurstudie wordt uitsluitend gewerkt met kengetallen die berekend kunnen worden uit de gegevens van de bedrijfseconomische boekhoudingen die opgevraagd werden en de technische kengetallen die tevens uit de opgevraagde boekhoudingen kunnen komen of uit de enquête die de melkveehouders dienden in te vullen. 20

21 2.1 Belangrijkste bedrijfseconomische kengetallen Melkveebedrijven kunnen op economisch vlak enkel met elkaar vergeleken worden op basis van universele bedrijfseconomische kengetallen, dit aangezien enkel een vergelijking tussen de kosten- of opbrengstenposten niet mogelijk is. Dit gezien de verschillende bedrijfsstadia, zoals een recent bedrijf of een bedrijf waarvan de infrastructuur al enkele jaren afgeschreven is, waarin de melkveebedrijven verkeren. De belangrijkste universele bedrijfseconomische kengetallen worden hiertoe opgesomd Bruto-saldo Het saldo wordt berekend uit enerzijds de opbrengsten van de melkveetak uit melk en vlees en anderzijds uit de variabele kosten waaronder bijvoorbeeld krachtvoeder, ruwvoeder, gezondheid en vruchtbaarheid gerekend worden. Vaste kosten worden bij het kengetal saldo doelbewust niet meegerekend aangezien investeringen sterk afhangen van de fase waarin het bedrijf zich bevindt en of er al dan niet recente investeringen gebeurd zijn. Hierdoor kan op basis van het saldo per 100 l melk het inkomen van de bedrijven, ondanks eventuele structurele verschillen als huisvesting, onderling beter vergeleken worden. Het saldo per koe wordt berekend als volgt: En Het saldo kan bijgevolg per koe berekend worden of per 100 l geproduceerde melk. Het saldo per koe zou in Vlaanderen gemiddeld rond 1500 euro per koe zijn over de laatste jaren heen. Dit ondanks een stijging van de kosten die voor dit melkvee gedaan worden. De melkproducties per koe zijn namelijk ook gestegen over de laatste jaren heen, onder andere door een beter rantsoen. Het bruto-saldo geeft weer wat er kan verdiend worden wanneer er één liter melk extra geproduceerd wordt. Het kengetal saldo per koe is dan ook een maatstaf voor het vakmanschap op het melkveebedrijf. Decaesteker et al. (2014) vond dat het saldo, naast positief gecorreleerd met de melkprijs, de melkproductie en de verkoopprijs van de reforme koeien, verder ook negatief gecorreleerd zou zijn met de parameters ruwvoedersaldo en krachtvoedergift, afkalfleeftijd, tussenkalftijd, vervangingspercentage en uiergezondheid. Uit het onderzoek van Anthonissen et al. (2010, met behulp van bedrijfseconomische gegevens van 2006 en 2007) blijkt dat met stijgend saldo per 100 l (zie tabel 2) gemiddeld ook het aantal koeien op het bedrijf groter is (evenals het aantal geproduceerde liters melk), de oppervlakte ruwvoederteelten (vooral grasland) iets groter is en ook het aantal liter melk per hectare ruwvoederteelt ligt hoger bij een hoger saldo. De melkproductie per koe is slechts licht hoger bij een hoger saldo, echter het krachtvoederverbruik per liter melk is hier opvallend lager (313 kg per koe minder op jaarbasis) en de ruwvoedermelkproductie 21

22 opvallend hoger (4471 l ten opzichte van 3566 l). Er wordt dan ook een meeropbrengst uit melk gehaald bij de bedrijven met een hoger saldo van 0,48 euro per 100 l melk. Daarenboven krijgen de bedrijven met een hoger saldo in het onderzoek van Anthonissen et al. een iets hogere verkoopprijs van de nuchtere kalven en koeien. Verder is hier het vervangingspercentage iets lager dan in de groepen met een lager saldo en het aantal stuks jongvee dat nodig is, is iets meer beperkt wat er voor zorgt dat de opbrengsten uit omzet en aanwas significant hoger zijn (1,63 euro/100 liter) bij de melkveebedrijven met hoger saldo. Daarentegen werd echter wel een licht verhoogde tussenkalftijd opgemerkt bij de melkveebedrijven met een hoger saldo. Tabel 2: Verschil in bedrijfsparameters voor de verschillende groepen van bruto-saldo (Anthonissen et al., 2010). (Met het gemiddeld bruto-saldo in euro/100 l melk: groep 1: 22,23; groep 2: 25,66; groep 3: 28,93; groep 4: 31,85; alle: 27,17) Bedrijfsparameters Gemiddeld groep 1 groep 2 groep 3 groep 4 Alle Aantal koeien 51,78 55,33 60,92 61,06 57,34 Geproduceerde melk (l) Effectief quotum (l) Oppervlakte ruwvoederteelten (ha) 29,56 31,92 34,22 34,63 32,65 Blijvend + tijdelijk grasland (ha) 17,30 19,03 20,86 24,87 20,45 Kuilmaïs (ha) 12,72 14,08 15,50 15,50 14,45 Totaal beteelde oppervlakte (ha) 42,19 39,19 42,17 46,49 42,44 Liter melk per ha ruwvoederteelt Kostprijs per 100 l melk De kostprijs per 100 l geproduceerde melk bestaat uit de vaste en variabele kosten per 100 l melk, exclusief de kosten voor eigen arbeid. Dit kengetal wordt berekend om de landbouwer te laten weten welke kosten hij moet terugverdienen om rendabel te zijn, dit aangezien de opbrengsten schommelend zijn en het saldo dus niet op ieder moment representatief is. Operationele kosten In de operationele kosten zitten de kosten voor de aankoop van verschillende voedermiddelen, de kosten voor de productie van voedermiddelen op het bedrijf en de kosten van werk door derden (dierenartskosten inbegrepen). Zoals reeds vermeld uit het onderzoek van Anthonissen et al. (2010) zijn bij de bedrijven met een hoger saldo de krachtvoederkosten lager. Op deze bedrijven is de kost voor het produceren van ruwvoeder op het eigen bedrijf significant lager (5,44 t.o.v. 8,20 euro per 100 l melk). Door voornamelijk deze beide eigenschappen is de totale voederkost bij de bedrijven met een hoger saldo slechts 10,02 euro per 100 l melk ten opzichte van 14,56 euro per 100 l melk bij de bedrijven met een lager saldo. 22

23 Structurele kosten De structurele kosten worden onderverdeeld in de grond- en gebouwkosten en de algemene kosten. De structurele kosten blijken in het onderzoek van Anthonissen et al. (2010) lager bij de groep met een hoger saldo (9,62 t.o.v. 11,99 euro per 100 l melk) ondanks dat het saldo geen rekening houdt met de vaste kosten. Hierin hebben de grond- en gebouwkosten een relatief groot aandeel, wat betekent dat de huisvesting van melkvee een belangrijk aandeel heeft in de grootte van de vaste kosten Arbeidsinkomen Het arbeidsinkomen per volwaardige arbeidskracht (VAK) dient om de eigen arbeid die op het bedrijf uitgevoerd wordt te vergoeden. Om een gezond bedrijf te bekomen moet dit arbeidsinkomen minstens even hoog zijn als een inkomen dat buiten het bedrijf verdiend kan worden. Het verschil in arbeidsinkomen tussen de beste (1/4 bedrijven dat het hoogst scoort) en de minst goede (1/4 bedrijven dat het laagst scoort) bedrijven neemt toe per boekjaar doordat de kostprijzen stijgen en doordat per VAK meer koeien en dus meer liters gemolken worden (Anthonissen et al., 2010). Dit laatste is een algemene trend maar doordat bij de minst goede bedrijven voor elke liter melk minder overgehouden wordt (het saldo per 100 l melk is lager bij deze bedrijven) is het verschil in arbeidsinkomen hoger. Verder kan het arbeidsinkomen op een melkveebedrijf ook uitgedrukt worden per honderd liter geproduceerde melk of per melkkoe. Het verschil tussen het arbeidsinkomen en het familiaal arbeidsinkomen is dat bij deze laatste de gemaakte kosten voor betaalde arbeid ook meegerekend zijn en bij het arbeidsinkomen niet. Het arbeidsinkomen wordt berekend door de variabele kosten en vaste kosten af te trekken van de opbrengsten uit het melkvee en de ontvangen premies. De variabele kosten worden berekend uit de voederkosten, de dierenartskosten, transport- en loonwerkkosten, energiekosten en overige variabele kosten. De vaste kosten zijn de som van de werktuigkosten, kosten van grond en gebouwen en overige vaste kosten. Bijgevolg is het arbeidsinkomen vergelijkbaar met het bruto-saldo, enkel wordt hier ook rekening gehouden met de vaste kosten. ( ) Tabel 3: Arbeidsinkomen voor de groep melkveebedrijven met het laagste en het hoogste bruto-saldo (Anthonissen et al., 2010) Bedrijfsparameters Gemiddeld groep 1 groep 4 Alle Arbeidsinkomen / 100 l 10,60 22,10 17,32 Arbeidsinkomen / koe Arbeidsinkomen / ha ruwvoederteelt Relatief arbeidsinkomen tov het gemiddelde van alle bedrijven (=100) 54,00 138,00 100,00 23

24 Arbeidsinkomen per liter Om een idee te krijgen van het arbeidsinkomen per liter geproduceerde melk, creëerde Coulier (2010) een formule met dewelke dit arbeidsinkomen voorspeld kan worden. Deze formules zijn op basis van de kosten- en opbrengstenposten enerzijds en op basis van technische kengetallen anderzijds. Voorspelling van het arbeidsinkomen per liter op basis van kosten- en opbrengstenposten In het onderzoek van Coulier (2010) kon men besluiten dat het verschil in arbeidsinkomen voorspeld kan worden door middel van verschillende kosten- en opbrengstenposten. Uit zijn bevindingen heeft Coulier een formule gecreëerd voor het voorspellen van het arbeidsinkomen aan de hand van enkele economische gegevens, waardoor 95 % van de variatie wordt verklaard (de opbrengsten hebben een positief teken en de kosten een negatief teken): ( ) Vaste kost voor grond en gebouwen Coulier (2010) vond dat het verschil in arbeidsinkomen tussen verschillende bedrijven al voor meer dan 45 % kan verklaard worden door het verschil in kosten voor gronden en gebouwen. Deze kost voor grond en gebouwen bevat de afschrijvingen van de gebouwen, de fictieve intresten op de boekwaarde van de gebouwen, de onderhoudskosten en belastingen op de gebouwen en de pacht van de gronden waarop de gebouwen staan (ev. fictief). Deze kost is algemeen gezien de grootste kost van allemaal, maar deze heeft ook een grote spreiding doordat de melkveebedrijven in een verschillend bedrijfsstadium zitten. Ruwvoederkost Wanneer de kosten voor ruwvoeders bovenop de kost van grond en gebouwen in rekening gebracht worden, kan al een verschil van 67 % van het arbeidsinkomen verklaard worden. Deze kost is ook de op één na grootste kost in de boekhouding van de melkveehouder en ook hier kan een grote variatie voorkomen. Deze kost omvat zowel de variabele kosten als zaaizaad, meststoffen, loonwerk en bestrijdingsmiddelen als de vaste kosten voor afschrijvingen van werktuigen, de pacht van de gronden (ev. fictief) en de afschrijvingen van de gebruikte bewaarsilo s. Wanneer de melkveehouder zijn ruwvoeder goedkoop kan produceren biedt dit dan ook een groot voordeel. 24

25 Kost verbruik plantaardige nevenproducten (aangekochte ruwvoeders en krachtvoederachtigen) De kost voor verbruik van plantaardige nevenproducten is geen grote kost maar verklaart in het onderzoek van Coulier (2010) meer dan 8 % van het verschil in arbeidsinkomen tussen de verschillende bedrijven. Krachtvoederkost Hierna wordt nog 8 % verklaard door de variatie in krachtvoederkosten, samen met bovenstaande kosten wordt dus al 84 % van het verschil in arbeidsinkomen veroorzaakt door de bovenstaande kostenpunten. Opbrengst Wanneer men de opbrengsten uit omzet en aanwas in rekening neemt, wordt reeds 91 % van de variatie in het arbeidsinkomen verklaard, als ook de opbrengst uit de verkoop van melk meegerekend wordt kan meer dan 95 % van de variatie verklaard worden. Na deze verschillende factoren wordt telkens minder dan 2 % van de variatie verklaard door de vaste kost voor werktuigen, overige variabele kosten, overige vaste kosten, diergeneeskundige zorgen, overige opbrengsten, de variabele kost voor energie en de variabele kost voor loonwerk en transport. Voorspelling van het arbeidsinkomen per liter op basis van technische kengetallen Coulier (2010) deed hetzelfde om het arbeidsinkomen per liter te voorspellen aan de hand van technisch-economische kengetallen van het melkvee. Door deze parameters wordt echter maar 60 % van de variatie verklaard waardoor dit een minder goede voorspeller is dan de kostenposten waar 8 parameters 98 % van de variatie verklaren. De belangrijkste technische parameter in deze voorspelling is de opfokkost van het jongvee die 29 % van de variatie verklaart in het arbeidsinkomen per liter. Verder wordt 9 % van de variatie verklaard door de ruwvoedermelkproductie per koe en 7 % wordt verklaard door de prijs per verkochte koe. Het totaal areaal voederteelten per koe en het ruwvoederverbruik per melkkoe zijn respectievelijk voor 3 en 4 % van de variatie verantwoordelijk. Verder zijn de prijs per verkocht kalf (2 %), de kalvingsindex (1 %) en de melkprijs (1 %) ook nog relatief belangrijk ter verklaring van de variatie Arbeidsinkomen per koe Coulier (2010) ontwikkelde verder ook voorspellingen van het arbeidsinkomen per koe, dit op basis van de kosten- en opbrengstenposten enerzijds en op basis van technische kengetallen anderzijds. Op deze manier kan op basis van enkele kengetallen reeds geschat worden welke grootte het arbeidsinkomen per koe heeft. 25

26 Voorspelling van het arbeidsinkomen per koe op basis van kosten- en opbrengstenposten Ook bij de voorspelling van het arbeidsinkomen per koe is in het onderzoek van Coulier (2010) de vaste kost voor grond en gebouwen de parameter die het meest invloed heeft, het verklaart 30,6 % van de variatie in arbeidsinkomen. De op één na belangrijkste parameter hier is de opbrengst uit melkverkoop die 23,8 % van de variatie verklaart. Wanneer ook de ruwvoeder- en werktuigenkost in beschouwing worden genomen wordt samen 83 % van de variatie verklaard. De variabele kost voor aankoop van ruwvoeders en plantaardige nevenproducten en de variabele kost voor krachtvoeder toevoegen levert een verklaring van 92 % van de variatie in het arbeidsinkomen op. De opbrengst uit omzet en aanwas, de overige variabele kosten, de variabele kost voor loonwerk en transport en de variabele kost voor energie vervolledigen de lijst. Voorspelling van het arbeidsinkomen per koe op basis van technische kengetallen Hier zou volgens Coulier (2010) de belangrijkste parameter de opfokkost van het jongvee (29 %). Als ook de hoeveelheid ruwvoedermelk per koe opgenomen wordt in het model stijgt de verklaring van de variatie in het arbeidsinkomen tot 38 %. Met de prijs voor verkochte koeien zorgt het model voor een verklaring van 45 % en met het areaal voederteelten per koe tot 48 %. Vervolgens heeft het ruwvoederverbruik per melkkoe een invloed, de kalvingsindex, melkprijs en kalverprijs. 2.2 Beïnvloedende technische kengetallen Volgende parameters en kengetallen blijken in grote mate bepalend te zijn voor bovengenoemde bedrijfseconomische kengetallen van melkveebedrijven Krachtvoedergift Het krachtvoederverbruik is van groot belang voor de grootte van de variabele kosten, waarbij het Vlaamse minimum (gemiddelde van 25 % beste bedrijven qua saldo) in 2012 ongeveer rond 24 kg krachtvoeder per 100 l melk lag en het maximum rond 30 kg krachtvoeder per 100 l melk (Anthonissen et al., 2010). Bedrijfseconomisch gezien is een krachtvoedergift van minder dan 200 g per l melk aan te bevelen (Anthonissen en Ryckaert, 2012). Met andere woorden, het streefdoel is het efficiënt inzetten van duurdere krachtvoeders zoals sojaschroot en eiwitkernen. Echter, bij dit alles dient rekening gehouden te worden met de behoefte van de koe. Deze verschilt namelijk met de productiviteit; het aanpassen van de krachtvoedergift wanneer de koeien in de tweede helft van de lactatie zijn kan het saldo doen dalen. Krachtvoederverbruik kan verminderd worden door het vervoederen van een kwaliteitsvol ruwvoeder (graskuil met een hoge DVE-waarde) of door het bekomen van een kortere tussenkalftijd. De krachtvoedergift per 100 l geproduceerde melk hangt sterk samen met de beschikbare hoeveelheid grond van de melkveehouder en de ruwvoederopbrengsten. Wanneer 25 % bedrijven met de hoogste ruwvoedermelkproductie vergeleken worden met de 25 % 26

27 bedrijven met de laagste ruwvoedermelkproductie valt te besluiten dat deze eerste een 40 % lagere krachtvoedergift per 100 l melk hanteren, wat belangrijk is voor de voederkosten. Dit hoeft echter niet gepaard te gaan met een lagere melkproductie aangezien de melkproductie 20 % hoger lag bij de bedrijven met de hoogste ruwvoedermelkproductie Ruwvoedermelkproductie Om de krachtvoederkosten te kunnen drukken is het aangewezen om binnen de totale droge stof opname de hoeveelheid ruwvoeder te maximaliseren. Hier geldt dat een hogere ruwvoedermelkproductie beter is aangezien dit impliceert dat een hoge melkproductie bereikt kan worden met een relatief laag aandeel aan krachtvoeder. De berekening van dit kengetal is echter moeilijk, eerst moet afgelijnd worden welke voedermiddelen als krachtvoeder en welke voedermiddelen als ruwvoeder beschouwd worden. Zo kan maïs gehakseld als ruwvoeder gebruikt worden terwijl gedorste maïs dan weer kan gebruikt worden als krachtvoeder. Het gebruikte ruwvoeder kan nog verder opgesplitst worden in ruwvoeder uit eigen productie en aangekocht ruwvoeder. Daarenboven dient een correcte afsplitsing gemaakt te worden tussen de hoeveelheid melk die uit krachtvoeder gemaakt wordt en de hoeveelheid die uit ruwvoeder gemaakt wordt. De ruwvoedermelkproductie wordt bijgevolg benaderend berekend met behulp van de gemiddelde melkproductie per koe en het gemiddeld aantal kg vervoederd krachtvoeder van de koeien, en hiertoe gaat men ervan uitgaat dat er per kg verstrekt krachtvoeder twee kg melk geproduceerd wordt (Decaesteker et al., 2013). ( ) De eigen productie van kwaliteitsvol ruwvoeder is van groot economisch belang op het melkveebedrijf. Zo bleek bij de bedrijven met de 25 % hoogste ruwvoederproductie de krachtvoederkost slechts 6,2 euro per 100 liter melk te bedragen tegenover 9,1 euro bij de bedrijven met de 25 % laagste ruwvoederproductie terwijl de prijs van het gebruikte ruwvoeder licht steeg. De totale voederkost bedroeg bij de bedrijven met de hoogste ruwvoedermelkproducties 13,4 euro, terwijl dit bij de bedrijven met de laagste ruwvoedermelkproducties 16,0 euro was. Het netto arbeidsinkomen bedroeg voor de eerste groep 8,83 euro per 100 l melk tegenover 4,84 euro bij de tweede groep. Wanneer dezelfde bedrijven opgesplitst werden naar saldo kon opgemerkt worden dat de krachtvoederkost per 100 l melk voor de 25 % bedrijven met het hoogste saldo (per honderd l melk) 30 % lager was dan voor de 25 % bedrijven met het hoogste saldo (tabel 4). Dit kan mede verklaard worden doordat het melkvee op deze goede bedrijven tot 40 % meer ruwvoedermelk produceerden (Decaesteker et al.,2013). 27

28 Tabel 4: Gemiddelde waarden kengetallen rond voeder (Decaesteker et al., 2013) 25% bedrijven met 25% bedrijven met laagste RVMproductie hoogste RVMproductie Ruwvoedermelk (l) Aantal koeien Melkproductie per koe (l) Krachtvoeder per koe (kg) RVM t.o.v. totale productie 28% 57% Krachtvoederkost per 100 l 9,1 6,2 melk Ruwvoederkost per 100 l melk 6,9 7,2 Uit de gegevens van Anthonissen en Ryckaert (2012) bleek dat de melkveebedrijven met de hoogste ruwvoedermelkproductie een significant hogere melkproductie hadden terwijl er geen significant verschil was in vet- en eiwitgehalte. Het aantal stuks jongvee per koe was significant lager voor bedrijven met een hogere ruwvoedermelkproductie, maar de tussenkalftijd was hier wel opvallend langer dan in bedrijven met een lagere ruwvoedermelkproductie (414 dagen t.o.v. 389 dagen). Dit laatste kan verklaard worden door een minder diepe negatieve energiebalans (NEB) op de bedrijven met een lage ruwvoedermelkproductie doordat de koeien minder produceren en procentueel gezien meer krachtvoeder (energie) verstrekt worden. Een NEB wordt veroorzaakt doordat net na het afkalven een koe niet genoeg voeder kan opnemen voor de melkproductie die zij heeft, hierdoor komt zij in een negatieve energiebalans. Uit hetzelfde onderzoek van Anthonissen en Ryckaert (2012) blijkt dat de opbrengsten per 100 l melk hoger zijn op bedrijven met een lagere ruwvoedermelkproductie, vooral door een verschil bij de opbrengsten uit omzet en aanwas (4,90 euro/100 l t.o.v. 2,95 euro/100l). Hierdoor varieert de totale opbrengst van 43,58 euro tot 39,88 euro per 100 l. Echter, ook de krachtvoederkosten per 100 l en variabele kosten voor het ruwvoeder zijn hier hoger. De totale kosten zijn bij bedrijven met een minder hoge ruwvoederproductie iets hoger (37,13 euro/100 l t.o.v. 29,82 euro/100 l). Doordat deze verschillende parameters gecombineerd worden in het arbeidsinkomen is dit met 6,45 euro/100 l voor de groep met de laagste ruwvoedermelkproductie (groep 1) significant lager dan dit van 10,06 euro voor de groep met de hoogste ruwvoedermelkproductie (groep 4), zoals te zien is in tabel 5. 28