Leven alsof elke dag tien jaar waard is

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Leven alsof elke dag tien jaar waard is"

Transcriptie

1 Leven Afgiftekantoor 3000 Leuven 1 ISSN Driemaandelijks patiëntenmagazine van de Vlaamse Liga tegen Kanker nr. 24 oktober november december 2004 VBO-boegbeeld Tony Vandeputte Leven alsof elke dag tien jaar waard is Alleenstaand met kanker Lief Van Rooy Sofie Devuysere Arts en patiënt Gespreksgroep voor patiënten

2 [ Vragen over kanker? Bel naar de Vlaamse Kankertelefoon op In dit nummer 4 (elke werkdag tussen 9 en 17 uur) of naar: e-kankerlijn@tegenkanker.be Vragen over de preventie van kanker: bel de Gezondheidslijn op 070/ (elke werkdag tussen 9 en 17 uur) Provinciale steunpunten van de VLK voor dienstverlening aan patiënten Antwerpen Carnotstraat 136, 2060 Antwerpen tel. 03/ , antwerpen.vliga@tegenkanker.be Limburg Stadsomvaart 9, 3500 Hasselt tel. 011/ , limburg.vliga@tegenkanker.be Oost-Vlaanderen Grauwpoort 9, 9000 Gent Nieuw adres vanaf half oktober: Coupure 12-14, 9000 Gent tel. 09/ , ovlaanderen.vliga@tegenkanker.be Arr. Leuven Onze-Lieve-Vrouwstraat 44, 3000 Leuven tel. 016/ , leuven.vliga@tegenkanker.be West-Vlaanderen Woensdagmarkt 10, 8000 Brugge tel. 050/ , wvlaanderen.vliga@tegenkanker.be Brussel-Halle-Vilvoorde Koningsstraat 217, 1210 Brussel tel. 02/ , brussel.halle.vilvoorde.vliga@tegenkanker.be Gratis abonnement op Leven Wil u het magazine LEVEN thuis lezen? Vraag een GRATIS abonnement aan bij de Vlaamse Liga tegen Kanker, Koningsstraat 217, 1210 Brussel. Bel naar 02/ of stuur een naar vl.liga@tegenkanker.be (voor- en familienaam, adres en telefoonnummer vermelden). Alleenstaand met kanker Lief Van Rooy: Ik leerde vragen wat ik nodig had zonder mij te schamen 12 Leven alsof elke dag tien jaar waard is VBO-boegbeeld Tony Vandeputte door kanker aangetast maar niet gebroken Kinderen en kanker Over de financiële en praktische problemen van ouders die een kind hebben met kanker Gespreksgroepen Leren leven en omgaan met kanker 6 9

3 14 Bewondering Enkele van mijn vrienden hebben geen vaste partner. Soms hebben ze er bewust voor gekozen om alleen door het leven te gaan, soms ook niet. Ik benijd hun situatie niet, maar ik bewonder hen wel. Ik sta er versteld van hoe ze erin slagen alles alleen te beredderen: ze zorgen alleen voor een inkomen, runnen een huishouden, en voeden dikwijls toch een of meerdere kinderen op. Radiologe Sofie De Vuysere Als de dokter zelf patiënt wordt 16 Alleenstaanden zijn vaak zelfstandiger dan iemand met een vaste partner. Ze kijken ook meer vooruit dan anderen. Ze nemen de touwtjes stevig in handen, zeker wanneer er ziekte dreigt. Zo vertelde een vriendin: Als ik een griep voel opkomen, ga ik alvast boodschappen doen en haal een extra voorraad eten in huis. Dan hoef ik niet meteen de buren of vrienden lastig te vallen. Maar als je kanker krijgt, is zo n voorraad natuurlijk niet genoeg. Hoe red je het dan, als je doodziek van de chemo in bed ligt? Dan moet je op anderen terugvallen. En dat is helemaal geen schande. Ik heb geleerd hulp te vragen zonder me te schamen, vertelt Lief Van Rooy, een alleenstaande borstkankerpatiënte, in dit nummer van Leven. Ze mobiliseerde haar hulptroepen vrienden, familie en kennissen om voor haar te koken, te wassen en te poetsen. En dat lukte wonderwel. Ik heb wel moeten leren loslaten, zegt ze. Als iemand komt koken, dan zit die in je kasten, en als er mensen blijven slapen, dan staan die zelfs naast je bed. Dat is voor niemand vanzelfsprekend. Zeker niet voor alleenstaanden die gewend zijn hun eigen zaken te regelen en opeens afhankelijk worden van de goede wil van anderen. Sommigen ervaren dat als een aanslag op hun zelfstandigheid. 19 Depressie bij kanker Moniek Vermeersch: Ik kwam niet vooruit, maar ik heb nooit gedacht dat ik aan een depressie leed. Vragenlijn Palliatieve behandeling Partners van kankerpatiënten Maar als je te veel vasthoudt aan die zelfstandigheid, dan belet dat juist dat je hulp vraagt. Veel mensen zijn graag bereid een handje toe te steken maar aarzelen om zelf het initiatief te nemen. Het komt er dus op aan dat je hulp durft vragen als het nodig is. Je hoeft daarom de regie niet uit handen te geven. Zo plande Lief haar huishouden zelf. Ze maakte afspraken met haar vrienden om haar te komen helpen in de week na de chemo. En zodra ze zich goed genoeg voelde, nam ze zelf opnieuw alles in handen. Daar stond ik op, stelt ze ferm. Ik kan er alleen maar bewondering voor hebben. 20 Patiënteninfo Hedwig Verhaegen Brievenbus Brieven van lezers Agenda Activiteiten voor kankerpatiënten en mensen uit hun omgeving Leven is het driemaandelijkse magazine van de Vlaamse Liga tegen Kanker, de organisatie achter de campagne Kom op tegen Kanker REKENINGNUMMER: HOOFDREDACTEUR: Hedwig Verhaegen EINDREDACTEUR: Griet Van de Walle REDACTIE: Chris Heremans, Griet Van de Walle en Hedwig Verhaegen WERKTEN MEE AAN DIT NUMMER: Kristel Bruynseels, Marjan De Smet, Ria Goris, Marc Peirs, Els Put, Carla Rosseels, Griet Van de Walle, Hedwig Verhaegen en Leen Wauters FOTO S VOORPAGINA: Karl Bruninx, Eric de Mildt, Ivo Hendrikx en Pol Leemans CONCEPT EN LAY-OUT: Griet Wittoek, Drongen DRUK: Van der Poorten, Kessel-Lo ADVIESRAAD: Sabien Bauwens, Alain Bols, Veronique Capiau, Jan Demol, Titia Dergent, Dhana De Ville, Christel Fontaine, Gerd Koyen, Mieke Peys, Kristien Piette, Johan Reenaers, Vincent Renard, Sylvie Rottey, Lucie Sannen, Hugo Stuer, Guy Stuyck, Jeanine Symoens, Liesbet Van Eycken en Angelique Verzelen VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Leo Leys, Koningsstraat 217, 1210 Brussel Leven wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt papier

4 Leven alsof elke dag tien jaar waard is VBO-boegbeeld Tony Vandeputte door kanker aangetast maar niet gebroken De blik in de ogen van mijn vrouw en kinderen. Die liet me beseffen: ik mag niet dood. Tony Vandeputte leefde als gedelegeerd bestuurder van het Verbond van Belgische Ondernemingen VBO veertien jaar lang in de roetsjbaan van drukte. Half juni van dit jaar nam hij ontslag: De ziekte dwong me. Maar ik blijf actief en mijn strategie is: gewoon doorgaan met het leven. Dat is op zich al zo mooi, zo besef ik nu beter dan ooit. Gewoon léven. Tekst: Marc Peirs Ik leefde altijd zo gezond mogelijk. Sport beoefenen, op mijn voeding letten. Want gedelegeerd bestuurder bij het VBO, dat is een uitermate boeiende maar stresserende job. Daarom ging ik ook sinds jaar en dag om het halfjaar op controlebezoek bij de dokter. En ondanks dat kwam de diagnose kanker als een complete verrassing. Had de dokter het eerder moeten zien aankomen? De vraag doet niet ter zake: praat voor de vaak. Eind juli 2002 werd de diagnose gesteld. Een agressieve, gevaarlijke kanker, zo bleek al snel. Natuurlijk was het een gigantische schok. Maar ik was niet boos, noch opstandig. Ik heb de ziekte snel gerationaliseerd en ben ze vanuit medisch perspectief gaan bekijken. Operatie nodig? Goed, dan ga ik onder het mes. Dat was nauwelijks veertien dagen na de diagnose. Chemotherapie nodig? Oké, dan start ik die kuur. Nu nog ben ik in behandeling. Ik verdraag de therapie goed. Een geluk. Ik zie en ontmoet andere mensen voor wie de chemo veel zwaarder valt. Pol Leemans Natuurlijk ben ik soms bang en stel ik me de vraag Wat zal ik morgen nog kunnen doen? Hoe gaat het nu verder?. Maar het is een enorme steun om te zien hoe mijn gezin, mijn vrouw en vier kinderen, me opvangen en bijstaan. Ook de familie, de vrienden, de collega s: wat een sympathie, wat een mooie menselijkheid. Die ervaring is geweldig. Ik boor gevoelens aan die tijdens de drukke dagen van mijn loopbaan stil sluimerden. Ik geniet intens van zaken die voordien vanzelfsprekend leken de relatie met mijn lieve vrouw, een mooi stuk muziek, een goed boek, lekker eten. Die dingen zitten nu dichter op mijn huid. Dat is een verrijking die de ziekte me geeft al weet ik dat het bizar klinkt

5 om zoiets te zeggen. De voorwaarde is evenwel dat je fysiek en mentaal nog voldoende gezond bent om te kunnen genieten. Als je pijn hebt, als je lijdt, dan verlies je die sensitiviteit, vrees ik. Maar tot zolang is het mij vreemd om nurks of neerslachtig te worden. Ik denk wel dat ook mijn omgeving merkt dat ik ánders ben geworden. De relatie met mijn vrouw en kinderen beleef ik intenser en het zou me uitermate verbazen mochten zij dat niet zo ervaren. Ook in contacten met vrienden en collega s merk ik meer warmte. De schuchterheid, de noordelijke reserve is afgebrokkeld. Gaat het om ware warmte en vriendschap of om medelijden met een zieke? Ik heb me die vraag nog niet eerder gesteld maar ze is wel terecht. (aarzelt even, dan gedecideerd:) Nee, de hartelijkheid is oprecht. Ik geef geen aanleiding tot medelijden. Medeleven is puik, medelijden hoeft niet. Ik heb geen enkele behoefte om te praten over de precieze details van de ziekte of de behandeling. Dat hoort in mijn privéladenkast, vind ik. Maar tegelijkertijd heb ik geen moeite om aan vrienden of collega s te vertellen hoe ik me voel. Het moet erg moeilijk zijn voor kankerpatiënten die er niet willen over praten. Onnatuurlijk, toch? Bovendien, als je er niks over zegt, kan je ook niet verwachten dat mensen medeleven en warmte tonen, terwijl net dát zo n mooi geschenk is. Na vijf maanden behandeling ben ik begin 2003 teruggekeerd op het VBO. In een publieke toespraak heb ik alle medewerkers verteld dat ik kanker heb, dat ik soms wat sneller vermoeid kan zijn, dat ik een behandeling onderga. Een half jaar lang heb ik geprobeerd om mijn job te doen met de bezieling die hij vraagt. Maar stilaan groeide het besef dat ontslag nemen de enige optie was. Ik zou het niet kunnen uitstaan om mijn werk maar half en half te doen. En van de weeromstuit zou de job zoveel beslag op me leggen dat ik mijn gezin en vrienden niet de nabijheid zou kunnen geven die ik hen nu wil geven. Iederéén zou verliezen. Ik ben gelovig, maar ik heb niet de indruk dat mijn geloof me veel helpt in het omgaan met de ziekte. Ik ben 58. Hoe dan ook zou ik over enkele jaren de job vaarwel zeggen. Dat besef maakte het ontslag minder zwaar. Maar ik wil wél actief blijven. Sinds halfweg juni dit jaar zit een collega in de stoel van gedelegeerd bestuurder, maar ik blijf betrokken bij het VBO en ik blijf professioneel bezig. Ik wil me nuttig maken. Of is mijn activiteit vooral bedoeld om mijzelf het idee te geven dat ik nuttig ben? Soit: die vraag kan iedereen zich stellen, ook wie niet ziek is. Mijn aanpak is eenvoudig: zoveel mogelijk gewoon leven. Blij zijn met elk nieuw teken van verder leven: toen ik na máánden opnieuw kon genieten van een glas goede wijn, dát geluksmoment. Of merken dat ik nog altijd kan sporten. Fietsen, mijn passie. Vroeger reed ik vlot 100 kilometer tijdens een tocht in het weekend, nu fiets ik een uur, of twee uur. Bergop kan ook nog, al gaat het dan trager (lacht). Ik ben gelovig, maar (lacht) ik had van mijn geloof meer verwacht. Misschien schat ik de zaken slecht in, maar ik heb niet de indruk dat mijn geloof me veel helpt in het omgaan met de ziekte. Ik bid, maar niet meer dan vroeger. Het geloof schenkt me ook niet meteen een grotere rust bij gedachten aan de dood. Het idee dat je na de dood verder leeft... Zelfs al ben je gelovig, dan nog blijf je op dat vlak toch met vragen zitten? Ik blijf in elk geval sceptisch. Ik weet niet wat er na de dood zal zijn. Maar ik ben niet bang. Ik mag terugkijken op een gelukkig leven. Ik ben 58, dat is jong, dat is waar. Ik doe mijn best om door te gaan. Wat me vooral sterkte geeft, is de herinnering aan de blik van mijn vrouw en kinderen toen ze de diagnose vernamen. Die blik zei één ding: Je mág niet sterven. Mijn echtgenote en kinderen, allemaal jonge volwassenen tussen 22 en 26 jaar, gaan op een bijzonder integere manier met mijn ziekte om. We zijn een hecht gezin: we gaan nog altijd elk jaar samen op reis. En het zijn niet de ouders die de kinderen moeten overtuigen om dat te doen (lacht). Pol Leemans Ik heb geen enkele behoefte om te praten over de precieze details van mijn ziekte. Dat hoort in mijn privéladenkast. Mijn blik op de samenleving blijft dezelfde. Mijn analyses en overtuigingen zijn ongewijzigd gebleven. Mocht ik nu sociale onderhandelingen voeren, dan zou ik vast even hard mijn punt maken als voor ik ziek werd (lacht). Maar de individuele mens bekijk ik wél anders. Politici en sociale partners van alle gezindten en alle regio s hebben me bezoeken gebracht of brieven geschreven. Dat had ik niet verwacht. Het maakt me ontzettend blij. En ik heb het vaste voornemen gemaakt om in de toekomst ook vaker persoonlijk contact te nemen wanneer iemand in een probleemsituatie terechtkomt. Onlangs las ik de novelle Oscar et la Dame Rose van Eric Emmanuel Schmitt. Het is het verhaal van een jongetje van tien dat aan kanker lijdt. Hij gaat sterven. Een dame die vaak op bezoek komt, overtuigt hem ervan te leven alsof elke dag van zijn leven tien jaar waard is. Zo krijgt de kleine knaap toch de indruk dat hij het volle, het volledige bestaan meemaakt, alsof hij zeventig of tachtig jaar lang zou hebben geleefd. Weet je: met die jongen voel ik me soms verwant. Reageer Uw reactie op dit artikel is welkom in onze lezersrubriek zie pagina 21.

6 ALLEENSTAAND MET KANKER Lief Van Rooy: Ik leerde vragen wat ik nodig had zonder mij te schamen Toen Lief Van Rooy (49) drie jaar geleden borstkanker kreeg, was dat erg, heel erg. En toch had ze het gevoel dat ze het allerergste al achter de rug had. Op mijn vijfenveertigste besloot mijn man mij te verlaten, vertelt Lief. Dat was het allerergste wat kon gebeuren. Tekst: Carla Rosseels Mijn wereld stortte in. Mijn man was Ik kon nauwelijks eten en slapen en vermagerde mijn grote liefde, ziendero- mijn steun en toeverlaat. Ik verhuisde Waar het op aan komt, is hand heb ik leren losgen. Maar langzamer- van ons grote huis met prachtige tuin vrienden ook echt te durven vragen wat je laten, zegt Lief, ik raakte gesetteld in naar een kleinere nodig hebt. mijn nieuwe woonst woonst en zag mijn drie kinderen slechts om de week. Verschrikkelijk vond ik dat. en startte een nieuw leven. Mijn passie voor andere culturen bracht me in Nepal, China en Zuid-Afrika. Mijn contacten met mensen werden intenser. Ik raakte geïnteresseerd in de cultuur van de Indianen. In oktober 2000 maakte ik een Indianenceremonie mee die een diepe indruk op mij maakte en me bevrijdde van veel verdriet. Kort daarna merkte ik dat er iets aan de hand was met mijn borst. Onderzoek wees uit dat ik een kwaadaardige tumor had. In november 2000 ben ik geopereerd. Geen medelijden maar medeleven Omdat ik er alleen voor stond, had ik veel hulp nodig van mensen uit mijn

7 ondertussen twee jaar alleen en was het gewend geraakt om alles zelf te doen. Nu moest ik opnieuw veel uit handen geven. Tijdens de week die aan een chemobehandeling voorafging, maakt ik een planning op voor de week nadien. Van de chemo werd ik doodziek, zodat ik de week na de behandeling alleen maar op de sofa kon liggen. Dus plande ik wie er voor mij zou koken, wie de was zou doen, wie zou poetsen en ik belde die mensen op. Dat lukte wonderwel. Ook dat betekent loslaten: als er iemand komt koken, zit die ook in je kasten en als er mensen bleven slapen, dan stonden ze zelfs naast mijn bed. Toch had ik op dat moment geen energie om me druk te maken over het verlies aan privacy. Er restte mij niets anders dan dat Reageer Uw reactie op dit artikel is welkom in onze lezersrubriek zie pagina 21. Ivo Hendrikx Vooral de chemotherapie in het ziekenhuis vond ik moeilijk om alleen te dragen. Vrienden mochten mij tot aan het ziekenhuis brengen, maar ik wilde ze niet bij mij hebben aan mijn ziekenhuisbed. Een partner had ik in die ellendige situatie wel verdragen, vrienden niet. Ivo Hendrikx omgeving. Dat aanvaardde ik, behalve als ze teveel medelijden hadden en mij voortdurend bekloegen om mijn lot. Dat kon ik niet hebben. Heel wat mensen bevriende koppels, vriendinnen, vrienden van vroeger namen contact op en boden hun hulp aan. Dat was fijn, zegt Lief, Je bedankt mensen als ze dat doen, maar waar het op aan komt, is hen ook echt te durven vragen wat je nodig hebt. Als er iemand op bezoek is en vraagt of zij iets kan doen, moet je durven antwoorden: Ja, zou je de woonkamer even willen stofzuigen? Dat heb ik geleerd: hulp te vragen zonder me te schamen. Ik woonde op dat moment niet erg te vinden. Ook als iemand een afspraak afbelde en zei dat het niet lukte om te komen koken, kon ik daar niet boos om zijn, want zoveel energie had ik niet over. Dus liet ik mijn ergernis onmiddellijk los en begon ik na te denken over een alternatieve oplossing. Gelukkig was mijn zus altijd beschikbaar als redder in nood. Zo leerde ik het kleine beetje energie dat ik had echt goed voor mezelf te houden. Anders hield ik het niet vol. Als er iemand komt koken, zit die ook in je kasten. Maar ik had op dat moment geen energie om me druk te maken over het verlies aan privacy. Tijdens de week voor een behandeling plande Lief haar huishouden, tijdens de week daarna liet ze zich verzorgen, maar tijdens de derde week voelde ze zich meestal zo goed dat ze opnieuw zelf alles in handen nam. Daar stond ik op, zegt Lief. Als het lukte, wilde ik het zelf doen. Ik wilde voorkomen dat ik afhankelijk werd van anderen. Uiteindelijk zou ik het toch weer alleen moeten doen. Ook mijn kinderen heb ik bewust gespaard. Ik wilde absoluut voorkomen dat ik hen tot last zou zijn. Twee van hen studeerden en woonden op een studentenkamer. Mijn jongste dochter was nog thuis. Misschien heb ik haar er wat teveel buiten gelaten. Na mijn genezing bleek dat ze liever wat meer voor mij had gedaan, maar dat kon ik tijdens mijn ziekte niet toelaten. Geven en nemen Financieel en praktisch had Lief tijdens de behandeling geen zorgen. Ik weet dat dat voor andere alleenstaanden anders kan zijn. Toen ik ziek werd, werkte ik halftijds als kleuterleidster. Ik kreeg

8 ALLEENSTAAND MET KANKER Als er iemand op bezoek is en vraagt of zij iets kan doen, moet je durven antwoorden: Ja, zou je de woonkamer even willen stofzuigen? ziekteverlof, maar als vastbenoemd ambtenaar in openbare dienst behield ik tijdens dat ziekteverlof mijn loon. Bovendien had ik een hospitalisatieverzekering, waardoor ik bijna alle kosten Nood aan een gesprek of meer info? Bel de Kankertelefoon, tel. 078/ (werkdagen van 9-17 uur) voor een gesprek of meer info over financiële opvangmogelijkheden, gezinshulp, thuisverpleging en andere sociale voorzieningen. terugbetaald kreeg. Toch zijn administratieve beslommeringen soms een last. Ik herinner me dat ik eens naar een andere stad moest om een adviserend geneesheer op te zoeken. Terwijl je er slecht aan toe bent, moet je dan alleen op zoek naar het juiste adres, het juiste gebouw, de juiste afdeling, etcetera. Op zo n moment is dat er vaak teveel aan. Ivo Hendrikx Ik plande wie er voor mij zou koken, wie de was zou doen, wie zou poetsen. En dat lukte wonderwel. Je komt ook terecht in een wereld die je helemaal niet kent en dat is moeilijk. Lief vindt zelf dat ze het enorm getroffen heeft met de hulp die ze uit haar omgeving aangeboden kreeg: Ik vond het wonderlijk dat zoveel mensen wilden helpen en ze hebben zich dat zeker niet beklaagd. Het was bij mij thuis doorgaans geen trieste boel. Er is uiteraard geweend, maar er is ook gelachen. Ik had een pruik die ik nooit opzette, maar waar ik soms grapjes mee uithaalde. Het was geven en nemen. Nadat de behandeling was stopgezet, heb ik trouwens een groot feest gegeven om iedereen te bedanken. Kanker werpt je op jezelf terug Opgelet, zegt Lief, kanker krijgen was niet de meest fantastische ervaring uit mijn leven. Het was geen geweldige tijd. Kanker krijgen is vreselijk en brengt heel wat pijn en verdriet met zich mee. Ondanks al die steun uit mijn omgeving, stond ik er toch ook wel echt alleen voor. Vooral de chemotherapie in het ziekenhuis vond ik moeilijk om alleen te dragen. Vrienden mochten mij totaan het ziekenhuis brengen, maar ik wilde ze niet bij mij hebben aan mijn ziekenhuisbed. Een partner had ik in die ellendige situatie wel verdragen, vrienden niet. Zo n behandeling werpt je helemaal op jezelf terug. Al je angsten, al je pijn en verdriet moet je uiteindelijk toch alleen verwerken. Dat is me gelukt, zegt Lief. door te leren om van moment tot moment te leven. Wat zijn de zorgen van vandaag en hoe los ik die op? De zorgen van gisteren en de zorgen van morgen zijn vandaag niet belangrijk. Zo los ik nu ook problemen op. Financieel heb ik het nu bijvoorbeeld minder gemakkelijk dan tijdens de behandeling, want ik kon niet terug aan het werk en ging met vervroegd pensioen. Wanneer ik nu zorgen heb, dan vraag ik me altijd af hoe ik het toen deed. Dat brengt me telkens weer bij leven van dag tot dag.

9 GEZINNEN MET KIND MET KANKER Bij je zieke kind blijven Ieder jaar krijgen 150 kinderen, jonger dan 15 jaar, in Vlaanderen kanker. Marieke is een van hen. Haar ouders werken halftijds en nemen halftijds zorgverlof zodat ze tijd hebben om bij haar te zijn. Haar vader Dominiek Van Dooren vertelt hun verhaal. Karl Bruninx Tekst: Els Put Twee en een half jaar geleden, na een vastenvoettocht, bleef Marieke klagen over pijn in haar been. Groeipijnen denk je dan, bij een dochter van dertien, maar we stapten toch naar een arts. Het verdict viel: Marieke had een bottumor. Meteen werd chemotherapie gestart. Die was erg zwaar; Marieke werd doodziek, vermagerde heel erg en kreeg er enkele complicaties bovenop. Daarna volgde een operatie. Die kon gelukkig haar been sparen en Marieke startte met revalidatie en een nieuwe chemotherapie. Op Kerstavond vorig jaar, na een controle, viel een nieuw verdict: Marieke had een uitzaaiing in haar longen. Toch gaan we naar onze familie en vieren we feest, besliste ze. Dapper, hé. De klap kwam hard aan. We waren net plannen aan het maken om ons leven weer op te nemen maar opnieuw wachtte een operatie en chemotherapie. Tijd vrijmaken noodzakelijk Al die tijd hebben mijn vrouw en ik gezorgd dat Marieke dit niet alleen moet doen. We hebben het eerste jaar om de beurt drie maanden zorgverlof genomen. Mijn vrouw werkt als bediende bij een overheidsinstelling en ik bij een vakbond. Onze beide werkgevers hebben hier nooit over gediscussieerd, we kregen meteen vrij om bij onze dochter te kunnen zijn. Van het allereerste moment kregen we veel begrip. Niet alleen van onze werkgevers, ook van onze collega s. Een kind met kanker raakt andere mensen, weet je. Nu doen we het anders. Bettie en ik nemen allebei halftijds zorgverlof zodat we samen de zorg voor onze dochter kunnen delen. Want als je volledig vrij neemt, sta je er als ouder helemaal alleen voor. Je partner zit hele Tijd maken voor je kind is één ding, de papieren rompslomp is iets anders. Die hele administratie kost een heleboel tijd. dagen op zijn werk met zijn hoofd bij zijn kind en onze zorg. Door halftijds te werken en vaker thuis te zijn, kunnen we onze aandacht en aanwezigheid bij Marieke beter plannen, hebben we steun aan elkaar en wegen de dagen op het werk ook minder zwaar. Alleen zullen we dit najaar allebei ons zorgverlof helemaal opgebruikt hebben. Eén jaar is immers niet voldoende wanneer je kind hervalt. De wet houdt geen rekening met de situatie van een langdurig ziek kind. Nadien zullen we ons tijdskrediet moeten aanspreken, al is dat daar niet voor bedoeld. Voor onze werkgevers geen probleem gelukkig al kan ik me best voorstellen dat andere werkgevers moeilijker doen. Tijd vrij hebben als je kind ziek is, is

10 Karl Bruninx onmisbaar. Marieke is geruster als we bij haar zijn. Dan is haar ziekte en de hele ziekenhuiswereld minder bedreigend. Ziek van de chemo en met haar been in het gips heeft ze ook steeds hulp nodig. Voortdurend een nieuw nierbekken aanreiken of haar even op een toiletstoel helpen, is niet haalbaar voor de verpleegkundigen; ze hebben er gewoon niet genoeg handen voor. Ook thuis kon Marieke niet alleen blijven, ze was veel te ziek. En naast dat alles: je wilt toch liever zelf bij je zieke kind zijn. Ook al hadden we alles goed overdacht, we hebben nog dingen uit het oog verloren: Jonathan is nu twaalf jaar. In het begin van Mariekes ziekte werd hij door familie fantastisch opgevangen. Ook buren en vrienden zeiden vaak: Laat hem maar komen. Maar eigenlijk hadden we zelf meer aandacht voor onze zoon moeten hebben. Met onze halftijdse job loopt dat nu ook beter. De papieren rompslomp Tijd maken voor je kind is één ding, de papieren rompslomp is iets anders. Die hele administratie kost een heleboel tijd en je moet het goed opvolgen. Zo kan je zorgverlof maar voor maximum drie maanden in één keer aanvragen. Een beetje gek als je op voorhand weet dat je dochter zeker een jaar ziek zal zijn. Je dochter wordt ook door verschillende artsen in het ziekenhuis gevolgd en behandeld maar toch moet je naar een controlearts van het ministerie van Sociale Zaken die checkt of je voor een verhoogde kinderbijslag in aanmerking komt. Net alsof je moet bewijzen dat je dochter echt bestaat of dat je geen fraude wil plegen. Een nare ervaring. Gelukkig weet de sociaal assistente van het ziekenhuis raad en helpt ze met voorzieningen en aanvragen. Alleen duurt het allemaal verschrikkelijk lang: eerst vroegen we de verhoogde kinderbijslag aan. Dat duurde een maand of vijf en nadien nog Sociaal werk: puzzelen voor elk gezin Als je kind ernstig ziek is, krijg je er als ouder een hoop financiële en praktische beslommeringen bovenop. Begeleiding hierbij is dan ook meer dan welkom. Daarvoor zijn er de sociale diensten van de ziekenhuizen. Janine Symoens, sociaal verpleegkundige op de kinderkankerafdeling van het UZ Gent, vertelt over de omkadering voor gezinnen met een kind met kanker. Tekst: Els Put De wet voorziet heel wat mogelijkheden, maar het is vaak een puzzel om uit te zoeken wat voor wie wanneer kan. Ik wijs ouders de weg in de papierberg die het aanvragen van loopbaanonderbreking, verhoogde kinderbijslag en terugbetaling van medische kosten met zich meebrengt. Ik bekijk wat voor hen kan en help hen zoeken naar oplossingen op maat voor hun gezin. Loopbaanonderbreking medische bijstand Een ouder heeft recht op één jaar voltijdse loopbaanonderbreking voor medische bijstand (ook zorgverlof genoemd), twee jaar halftijds of een vermindering met een vijfde. De meeste werkgevers kennen dit verlof vrij soepel toe, maar er zijn toch verschillen volgens sector, plaats van tewerkstelling en statuut bij de toekenning en de invulling van het zorgverlof. Loopbaanonderbreking voor medische bijstand komt voor een groot deel wel tegemoet aan de vragen van ouders om bij hun kind te blijven maar is voor een langdurig ziek kind te beperkt in tijd. En voor zelfstandigen zijn er bijvoorbeeld geen voorzieningen voor loopbaanonderbreking. Nog een probleem: meer tijd bij je kind, geeft je minder inkomen. Je krijgt een Eric de Mildt

11 een maand of twee vooraleer ons dossier bij de mutualiteit in orde was, en we onze eerste verhoogde terugbetalingen kregen. Ondertussen ontvingen we wel voortdurend facturen van consultaties, medicatie, ingrepen, kinesitherapie, Dat verhoogde kindergeld en die terugbetalingen zijn welkom want een ziek kind kost geld. Gelukkig is er de maximumfactuur: die werkt. Dan krijg je ineens BAF! een som geld op je rekening gestort met de eenvoudige vermelding MAF! Wat meer uitleg over die verrekening zou welkom zijn, maar het geld is dat zeker! Want de vergoeding voor zorgverlof is natuurlijk een pak minder dan ons gewone loon. En de verhoogde kinderbijslag als die eindelijk in je bus valt helpt maar dekt niet alle extra kosten. Bovendien vallen een heleboel onkosten niet onder de maximumfactuur en spijker je die bij uit je eigen zak: de benzine van alle verplaatsingen naar het ziekenhuis voor onderzoek, opname en bezoek. De terugbetaalde beurten kinesitherapie zijn beperkt en ook telefoonkosten lopen hoog op. Marieke houdt contact met haar vriendinnen via de telefoon want ze mag niet steeds bezoek ontvangen. Inslapen in het ziekenhuis is een pracht van een mogelijkheid maar je moet wel tweemaal per dag in de cafetaria eten. We schatten dat we in 2002 voor minstens 4645 extra kosten hadden, na terugbetaling door het ziekenfonds en aanvullende verzekeringen. En ja, als Marieke graag iets heeft, dan zal ik dat makkelijker dan vroeger voor haar kopen; het laatste boek van Dirk Bracke of lange streepjeskousen voor onder haar brace, een orthopedisch apparaat om haar kwetsbare rechterbeen te beschermen en te steunen. Ze krijgt niet alles wat ze vraagt, maar toch. Kennis maken met Marieke? Surf naar Een controlearts checkt of je voor een verhoogde kinderbijslag in aanmerking komt, alsof je moet bewijzen dat je geen fraude wil plegen. Superverse soesjes De sociale zekerheid in ons land werkt. We hebben nu minder inkomen en meer onkosten maar we komen er wel. Alleen moet zorgverlof uitgebreider kunnen als je dat nodig hebt en administratie en terugbetalingen eenvoudiger en sneller. En weet je, kleine dingen doen deugd. De bakker die zegt: die taartjes zijn niet goed voor Marieke, de botervulling is van gisteren maar de soesjes zijn supervers! Da s iemand die weet wat belangrijk is voor haar! Reageer Uw reactie op dit artikel is welkom in onze lezersrubriek zie pagina 21. vervangingsinkomen als je loopbaanonderbreking aanvraagt. Voor een voltijdse onderbreking is dat bijvoorbeeld 491,93 netto, aangevuld met een variabele aanmoedigingspremie een pak minder dan je wedde dus. Jonge gezinnen met kinderen, en zeker alleenstaande ouders, hebben vaak niet meteen die spaarpot klaar staan om dat verschil op te vangen. Verhoogde kinderbijslag Een ziek kind brengt ook een heleboel extra rekeningen met zich mee, voor behandeling, hospitalisatie, geneesmiddelen, vervoer, gezinshulp, extra kinderoppas enz. De maximumfactuur (MAF) beperkt de jaarlijkse remgelden voor kinderen tot en met 18 jaar tot 650 of tot 450 wanneer je kind recht heeft op een verhoogde kinderbijslag. Dat is een goede maatregel. Daarnaast kan je ook een verhoogde kinderbijslag aanvragen, maar de toekenning duurt meerdere maanden en de procedure daarvoor via een externe controlearts is belastend zoals de ouders van Marieke ook ondervonden. Waarom kan die verhoogde kinderbijslag niet gewoon toegekend worden op basis van een medisch verslag door de behandelende kinderoncoloog? Dat zou veel nodeloze belasting en administratieve rompslomp vermijden. Thuiszorgequipes Het kostenplaatje is nog niet rond. Niet alle kosten vallen onder de maximumfactuur gezinshulp of kinderoppas bijvoorbeeld niet - en voor een aantal nieuwe geneesmiddelen bestaat bijvoorbeeld nog geen terugbetaling. Ook het toedienen van geneesmiddelen thuis wordt minder goed terugbetaald dan in het ziekenhuis. En bovendien zijn de thuiszorgequipes voor patiëntjes van de kinderkankercentra nog steeds afhankelijk van de steun van de VLK en andere sponsors. Thuiszorgequipes geven ondersteuning aan bijvoorbeeld de huisarts en de thuisverpleegkundige. Zij zorgen ervoor dat kinderen niet langer in het ziekenhuis blijven dan strikt noodzakelijk is, want het ziekenhuis blijft voor een kind een vreemde wereld. Alles over loopbaanonderbreking VLK komt op voor ouders met een kind met kanker De Vlaamse Liga tegen Kanker bracht samen met de sociale diensten van de kinderafdelingen van de universitaire ziekenhuizen alle problemen van ouders in kaart en legde begin dit jaar een nota met voorstellen voor aan de bevoegde ministers. De reacties uit de politieke wereld waren alvast bemoedigend: Senator Myriam Vanlerberghe (sp.a) wil dat ouders die een aanvraag indienen voor loopbaanonderbreking omdat ze een ernstig ziek kind hebben, op basis van een medisch attest onmiddellijk van dat recht gebruik kunnen maken. De senator wil ook dat er werk wordt gemaakt van een één-loketsysteem dat de administratieve papierwinkel van de ouders overneemt. Kamerlid Magda De Meyer (sp.a) diende een wetsvoorstel in om het recht op loopbaanonderbreking voor ouders van een zwaar ziek kind uit te breiden tot vijf jaar met een vergoeding gelijk aan 82 procent van het gederfde loon. Ook federaal staatssecretaris voor de gezinnen Isabelle Simonis (PS) erkent dat ouders met een langdurig ziek kind langer dan een jaar zorgverlof moeten kunnen opnemen.

12 GESPREKSGROEP Eric de Mildt Leren leven en omgaan met kanker Marileen Hoornaert: Gespreksgroep leerde me wie ik in wezen ben Kanker treft niet alleen het lichaam. Heel het leven van mensen met kanker komt op de helling te staan. Ze verliezen greep op hun leefsituatie. Alles wat tot dan toe vanzelfsprekend was, is het niet meer. Gevoelens van onzekerheid, kwaadheid, verdriet, angst en onmacht overspoelen hen. Om mensen te ondersteunen in het omgaan met hun ziekte zijn er in de schoot van de Vlaamse Liga tegen Kanker gespreksgroepen ontstaan. In een gespreksgroep praten lotgenoten met elkaar onder de deskundige begeleiding van een psycholoog. Een deelneemster en een begeleidster getuigen. Marileen Hoornaert is vijftig jaar, getrouwd en moeder van drie volwassen kinderen. In januari 2003 werd ze geopereerd aan de eierstokken en de baarmoeder wegens kanker. Wij ontmoeten haar in het gezellige inloophuis in Brugge, waar ze zich ontpopt tot een warme vrouw die enthousiast vertelt over de bijeenkomsten. Marileen Hoornaert: Ook al ben ik kankerpatiënte, toch ben ik erg actief: ik Tekst: Kristel Bruynseels zing in een koor, ik verzorg de cafetaria van een dansgroep, ik ben leesmoeder in een school, ik ben er voor mijn gezin Door de gespreksgroep heb ik geleerd wie ik in wezen ben en wat ik nodig heb om me goed te voelen. Bij mij is dat sociaal contact en activiteit. Zet me niet alleen achter een computer want dat loopt mis. Vanuit dat Marileen: Het effect is dat je jezelf weer de moeite waard vindt en dat waarmee je zit ook. inzicht ben ik zelf in actie geschoten, want als je thuis zit te wachten, gebeurt er niks. Ook datheb ik tijdens de sessies geleerd: beseffen dat je niet zonder de ander kunt, maar tegelijk dat je zelf initiatief moet nemen. De moeite waard Na de behandelingen viel ik in een zwart gat: niks om handen en veel tijd om te piekeren. Een vriendin vertelde me over de gespreksgroep en zo ben ik erin gerold. Ik kan je haast niet uitleggen hoe ondersteunend het praten met lotgenoten is. Wij hoeven elkaar niets uit te leggen, met twee woorden weet een ander wat je bedoelt. Wij hebben het niet zo veel over onze ziekte, wel over onszelf. Zo leren we onszelf kennen, wat we nodig hebben, wat energie neemt of geeft, we leren uiting geven aan onze opgekropte emoties, en heel belangrijk: Eric de Mildt

13 Wat is en doet een gespreksgroep? Edith Ide is psychologe en begeleidt al tien jaar gespreksgroepen die de VLK organiseert. We werken in de gespreksgroep rond een aantal thema s: hoe leer je de signalen van je lichaam gewaarworden en je fysieke mogelijkheden en beperkingen erkennen? We staan stil bij het beeld dat je hebt van jezelf en werken aan een positief zelfwaardegevoel. Welke gevoelens en emoties ervaar je, waar ben je bang voor, waar voel je dat in je lijf, welke gevoelens onderdruk je, hoe kan je er uiting aan geven? Wat is belangrijk voor jou, wat maakt jou gelukkig en wat wil je met je leven, nu? We werken met deze thema s, maar we passen ons voortdurend aan aan wat er in de groep gebeurt en wat op een bepaald moment voor de groep belangrijk lijkt. Concreet zijn de sessies zo opgebouwd: de deelnemers vertellen eerst hoe het Edith Ide: Niet zelden vinden mensen hun levensvreugde en creativiteit terug. met hen gaat; daarna wordt gewerkt en gepraat rond een thema en meestal eindigen we met een moment van ontspanning, stil worden, een ademhalingsoefening Er zijn tien sessies met groepjes van 8 tot 12 deelnemers. De gespreksgroep staat open voor alle mensen met kanker. Het is net door de grote verscheidenheid in beleving dat mensen veel van elkaar kunnen leren. Het enige wat ik vraag is dat mensen bereid zijn stil te staan bij wat die ervaring met kanker voor hen betekent. En ze moeten dit met andere mensen willen delen om daardoor zelf beter met hun ziekte te kunnen omgaan. Wat ik zie gebeuren in de loop van de tien sessies, is dat mensen erachter komen dat ze meer zijn dan hun zieke lichaam, dat ze zichzelf beter leren begrijpen. Ze weten wat belangrijk is voor hun leven en gaan ervoor. Ze streven Eric de Mildt nieuwe levensdoelen na en leren intenser genieten van elk moment. Niet zelden vinden mensen hun levensvreugde en creativiteit terug, werken actief mee aan hun genezingsproces en krijgen weer zin in het leven. Ik ben dan ook ontzettend gelukkig en dankbaar veel mensen te zien bewegen, te zien groeien in zelfbewustzijn en op die manier hun levenskwaliteit te verbeteren. En dat is, denk ik, de uiteindelijke bedoeling van onze gespreksgroepen. En eerlijk, heel vaak slagen we daar samen heel goed in. In de agenda op pagina 22 staat waar en wanneer dit najaar gespreksgroepen plaatsvinden. Eric de Mildt Marileen: De gespreksgroep heeft me veel goeds gebracht, assertiviteit bijvoorbeeld. we luisteren zonder een oordeel te vellen. Het effect daarvan is dat je jezelf weer de moeite waard vindt en dat waarmee je zit ook. Dat kan allemaal omdat er heel veel vertrouwen en respect is in zo n groep. Je mag praten als je wil, maar je moet niet. Er is heel veel begrip voor elkaar en van daaruit is er een hechte band ontstaan. Wij zijn vrienden voor het leven, daar ben ik zeker van. De gespreksgroep heeft me veel goeds gebracht, assertiviteit bijvoorbeeld. Tegen wie me wil sparen, zeg ik: Laat me zelf mijn keuzes maken. Als ik je vanavond niet kan komen helpen, dan zeg ik dat wel, maar ik wil niet dat jij de beslissing in mijn plaats neemt. Mensen denken algauw dat je toch te moe bent om nog zinvol bezig te zijn en dat is niet zo. En gaat het een dag niet, dan kan ik daar droevig over zijn en rusten, zonder me schuldig te voelen. Dat heb ik hier ook geleerd, dat alle gevoelens er mogen zijn. Zo ga ik ook om met mijn kankerpatiënt-zijn. Ik ben veel milder voor mezelf en anderen geworden. Mijn beste vriendin zegt me: Onze vriendschap is tederder geworden. Is dat niet mooi? Leesmoeder Het klinkt misschien hoogdravend, maar door te praten met lotgenoten en door de begeleiding van de psychologe, weet ik nu dat ik een talent heb en dat ik daar Marileen: De gespreksgroep is het beste wat me in jaren overkomen is nog wat mee kan doen. Mijn leven is niet voorbij en ik kan me zelfs nog nuttig maken ook! Ik ben een prater en ik ben een diepe ervaring rijker, daarmee kan ik weer anderen verder helpen, want ik heb tijd! Met Nieuwjaar kregen we als opdracht een nieuwjaarsbrief te schrijven aan onszelf: waar we naartoe wilden, wat we al bereikt hadden, waar we nu stonden. Ik besloot dat ik dolgraag opnieuw leesmoeder wilde worden in de school. Een week later ben ik zelf naar de directeur gestapt en na een paar dagen zat ik al in de klas te lezen! Zonder de steun van de groep had ik dat nooit gedaan. De gespreksgroep is het beste wat me in jaren overkomen is en wat ik daar heb opgedaan aan inzichten en ervaringen, neemt niemand me nog af. Reageer Uw reactie op dit artikel is welkom in onze lezersrubriek zie pagina 21.

14 BORSTKANKER Karl Bruninx Radiologe Sofie De Vuysere Als de dokter zelf patiënt wordt Een jonge vrouw in spannende jeans en met een bos weelderig krulhaar opent de deur. Is dit misschien de jongere zus van Sofie De Vuysere? Ze lacht erom: Ben je verward door mijn haar? Deels aangeplakt, hoor, maar wel precies zoals mijn echte haar nu is. Mensen vragen me soms of ik een verjongings- in plaats van een chemokuur achter de rug heb. Sofie De Vuysere (33), radiologe in het Imeldaziekenhuis van Bonheiden, vertelt hoe ze als arts met haar borstkanker omging. Ik heb het altijd belangrijk gevonden er goed uit te zien, maar dat heeft twee kanten: voor mijn zelfbeeld was het goed, maar voor mijn omgeving soms verwarrend. Ik had met mijn collega s op radiologie de afspraak dat ik de eerste week na de chemo niet zou werken, daarna twee weken wel. Mensen begrepen niet altijd hoe dat kon: de ene week ziek, de andere week gewoon aan het werk, fietsen of tennissen De omgeving denkt snel: ze heeft kanker, dus is Tekst: Ria Goris ze per definitie ziek. Neen, kanker maakt mensen niet noodzakelijk ziek, het is voornamelijk de behandeling die mensen tijdelijk ziek maakt door alle neveneffecten. Ik wilde mijn gewone ritme thuis en op het werk zoveel mogelijk voortzetten. Onze samenleving is te weinig flexibel voor zieke mensen. Ik besef dat ik veel geluk heb dat ik een goed werkschema kon regelen met mijn collega s. Het zou voor iedereen mogelijk moeten zijn. Lezen over kanker Toen ik het knobbeltje in mijn borst voelde, was mijn eerste reactie ontkenning. Ik heb gewacht tot een bevriende collega terug van vakantie was om het te onderzoeken. Toen de diagnose viel, stortte mijn wereld in. Mijn vriend en ik hebben in mekaars armen staan wenen op de parking van het ziekenhuis. Ik dacht dat ik dood zou gaan, dacht aan mijn twee kinderen die nog zo klein waren Toen mijn oncoloog, een collega van de borstgroep binnen ons ziekenhuis, chemotherapie voorschreef, voelde dit als een bijkomende klap in mijn gezicht. Als arts kende ik natuurlijk de neveneffecten van die behandeling. Na die eerste, felle emoties ben ik alles gaan lezen wat ik vanuit mijn eigen medische kennis nog niet wist over borstkanker. Ik zocht ook naar wat me allemaal kon ondersteunen bij mijn herstel: paarden-

15 melk bijvoorbeeld, en voedingssupplementen. Het gaf me ook een gevoel van controle, van zelf actief mijn gezondheid mee in de hand te nemen. In de beginperiode van de behandeling waren het vooral de fysieke veranderingen waar ik moeite mee had. Ik vond mijn haaruitval een zwaar offer voor de behandeling. Ik droeg lange tijd een haarstuk dat naar mijn natuurlijke kapsel gemaakt was en liet mij na de eerste dagen van misselijkheid altijd verwennen door een schoonheidsspecialiste. Mijn haaruitval was ook voor mijn vriend confronterend. Gelukkig konden we er samen om lachen. Hij trof me eens wenend aan in de badkamer. Hij nam mijn haarstukje en zette het op zijn hoofd. Dat was zo n gek zicht, dat te kleine ding op zijn hoofd, dat we allebei in de lach schoten. Humor helpt relativeren en de barrière tussen mensen met kanker en hun omgeving doorbreken. Confronterend Natuurlijk had ik als arts het grote voordeel dat ik op gelijk niveau kon overleggen met mijn behandelende artsen, over een borstsparende operatie of borstamputatie bijvoorbeeld. Een makkelijke patiënte ben ik zeker niet geweest in het begin. Gelukkig kreeg ik steun bij mijn voornemen mijn werk voort te zetten. Na de eerste, misselijke dagen die op de chemo volgden, nam ik de draad gewoon weer op. Soms deed ik me daarbij wel flinker voor dan ik me voelde, ook thuis, waardoor ik na verloop van tijd de weerslag voelde. Mijn omgeving stond dan soms versteld wanneer ik in tranen uitbarstte: het liep toch allemaal zo goed? Arts zijn was soms ook een nadeel. Ik ken de statistieken en de overlevingskansen. Ik wist in welke gevaarcategorie mijn tumor zat. Als radiologe krijg ik dagelijks te maken met mensen met een uitgezaaide borstkanker. Heel confronterend was dat in het begin. Bij zulke onderzoeken vroeg ik mij meteen af hoe Arts zijn was soms ook een nadeel. Ik ken de statistieken en de overlevingskansen. Ik wist in welke gevaarcategorie mijn tumor zat. groot de tumor geweest zou zijn. Ik vermande me dan en zei tegen mezelf: Neen, Sofie, ga dat nu niet opzoeken. Na verloop van tijd is dat weer makkelijker geworden. Tijd lost veel op. Ik weet dat de behandeling die ik mee gekozen heb, borstamputatie gevolgd door chemo en bestraling, voor mij de beste kansen geeft om uitzaaiingen te voorkomen. Dat neemt niet weg dat wanneer ik een dipdag heb, de angst soms terugkeert. Dan ga ik sporten of doe iets leuks met vrienden. Het leven is te kostbaar om het te verdoen met kniezen. Ik ben nu nog meer dan vroeger betrokken bij de ziekte van mijn patiënten. Ik weet hoe groot de klap is om de diagnose kanker te krijgen. Ik krijg vrouwen op de afdeling die mijn boek gelezen hebben en me vragen: Na hoeveel weken kon je weer tennissen? of Waar kan je je haren laten namaken? Ik praat met mijn patiënten enkel over mijn eigen ervaring als ik denk dat het kan helpen. Onlangs besprak ik de slechte uitslag van een echo met een vrouw met rood doorlopen ogen en een heel bezorgde partner. De vrouw was in paniek en meende dat haar leven minstens een heel jaar stil zou liggen. Ik heb tegen die vrouw gezegd: Een jaar geleden heb ik ook borstkanker gehad, en kijk eens hoe ik er nu uitzie. Het hielp haar weer perspectief te zien. Er zou veel meer patiëntenbegeleiding moeten zijn in onze ziekenhuizen. Mensen kunnen heel erg ongerust worden over iets, dat heb ik zelf ervaren. In het ziekenhuis waar ik werk zijn er wel vrijwilligers en sociaal verpleegkundigen die mensen bijstaan. Zij kunnen helpen bij de emotionele opvang maar niet altijd op het vlak van medische raad of informatie. Niet kankeren Of ik nu anders leef? Gezond eten en sporten deed ik vroeger ook al, maar in mijn houding ben ik zeker veranderd. Lastige zaken domineren mijn leven niet meer. Ik relativeer meer en zal ook Als radiologe krijg ik dagelijks te maken met mensen met een uitgezaaide borstkanker. Heel confronterend was dat in het begin. sneller praten over wat me stoort. Vrienden en collega s zeggen dat ik directer geworden ben. Ofwel heb je een probleem en los je het op, ofwel zwijg je. Geen gezever. Laatst schrok ik ervan dat ik tegen iemand eruit flapte: Over zulke zaken moet je tegen mij niet komen kankeren! Ik wilde me excuseren omdat ik het nogal ruw vond, maar die ander zei: Je hebt gelijk. Vroeger bestond mijn leven meer uit werken, zorgen, studeren. Als er tijd over was, ging ik sporten. Nu heb ik veel meer aandacht voor de leuke dingen van het leven: sporten, plezier maken met vrienden en familie, gewoon genieten van elke dag. Ik wil omgaan met mensen die ook positief in het leven staan, niet met mensen die van een mug een olifant maken. Ik had een lastige ochtend vandaag. Daar wil ik niet over kniezen. Zo dadelijk trek ik mijn loopschoenen aan en ga ik joggen. Sofie De Vuysere schreef ook een boek over haar ziekteproces: Borstkanker; mijn ervaringen als arts en borstkankerpatiënte, Lannoo, Reageer Uw reactie op dit artikel is welkom in onze lezersrubriek zie pagina 21. Karl Bruninx

16 DEPRESSIE BIJ KANKER Toen Moniek Vermeersch vier jaar geleden borstkanker kreeg, daverde haar wereld even op zijn grondvesten. Toch hield ze de moed erin. Ondertussen heeft Moniek uitzaaiingen in haar botten. In de nasleep van de behandeling na haar herval werd ze lusteloos en depressief. tekst: Carla Rosseels Moniek Vermeersch Ik kwam niet vooruit, maar ik heb nooit gedacht dat ik aan een depressie leed. Vier jaar geleden zag mijn situatie er nog heel rooskleurig uit, vertelt Moniek. Tijdens een jaarlijkse controle ontdekte de gynaecoloog een bolletje in mijn borst. Het werd verwijderd en bleek goedaardig, dus verkeerde ik in een opperbeste stemming. Maar toen ik twee weken later bij de dokter langsging, had onderzoek in het lab uitgewezen dat er aan het goedaardige bolletje een aanhangsel vast zat dat kwaadaardig was. Het was een groot geluk dat ze zo n kleine tumor Ik keek erg uit naar de tijd die ik thuis zou doorbrengen. Dit wordt zalig, dacht ik; maar het draaide heel anders uit.stilaan voelde ik me meer en meer wegzakken. hadden opgemerkt, maar de klap was hard. Er volgende een tweede operatie, waarbij een stuk van de borst en de okselklieren weggenomen werden. Ik liet me om de drie maanden controleren en deed dapper door. Ik heb een beleidsfunctie in het buitengewoon onderwijs en bleef mijn job met hart en ziel uitoefenen. Op familiaal vlak was het een moeilijk jaar: mijn vader overleed in december in dat jaar plots, waardoor mijn moeder, die al zestien jaar half verlamd is door een hersenbloeding, alleen achterbleef. Mijn schoonmoeder overleed twee maanden later aan een hersentumor. Er was weinig tijd en ruimte voor mezelf en voor het verwerkingsproces. In september 2002 voelde ik dat ik mijn kanker en de vele verliezen een plaats had kunnen geven. Ik probeerde de draad van mijn leven weer op te pakken en startte vol levensmoed met een nieuw schooljaar. Tot ik in oktober na onderzoek onverwacht slecht nieuws te horen kreeg: de kanker was uitgezaaid naar mijn heup, mijn staartbeen en een rib. Met hormoontherapie zou men de ziekte

17 Depressie: tijdig aan de bel trekken Het woord depressie wordt vaak in verschillende betekenissen gebruikt, zegt Erwin Mortier, psycholoog op de afdeling Oncologie van het UZ in Gent. Depressief zijn kan betekenen dat je geregeld lijdt aan depressieve stemmingen. Of het kan betekenen dat je te kampen hebt met een syndroom dat in de psychiatrie omschreven wordt als een majeure depressie. Bij een majeure depressie lijdt iemand gedurende langere tijd aan een groter aantal symptomen. Behalve een aantal fysieke symptomen zijn vaak ook gevoelens van schuld en waardeloosheid en zelfmoordgedachten aanwezig. Maar we moeten ook oppassen om de ziekteverschijnselen die met kanker gepaard gaan niet met depressieve gevoelens te verwarren. Vooral in de laatste fase van de behandeling, na een aantal chemokuren, kunnen de uitputting en de vermoeidheid die bij het ziek zijn horen, erg op een depressie gelijken. Het verschil is dat bij normaal ziektegedrag geen gevoelens van zinloosheid, hopeloosheid, interesseverlies en zelfmoordgedachten aanwezig zijn, wat bij depressie wel het geval is of kan zijn. Het is daarom van groot belang om het individuele verhaal van de patiënt te beluisteren en uit te zoeken waar de symptomen vandaan komen. En vooral belangrijk is alle klachten, ook die van mensen die aan een mildere vorm van depressie lijden, ernstig te nemen. Een depressie kan iedereen op elk moment overkomen: oud of jong, bij het begin of aan het eind van een behandeling. Helemaal aan het begin, na het Erwin Mortier: Een depressie kan iedereen op elk moment overkomen: oud of jong, bij het begin of aan het eind van een behandeling. Eric de Mildt proberen te stabiliseren. Dit lukte echter niet, zodat chemotherapie volgde. De chemo putte me erg uit. Ik kon nauwelijks eten en drinken en viel al eens flauw. Mijn zelfvertrouwen kreeg een flinke knauw. Ik was altijd erg zelfstandig geweest, maar durfde nu niet meer alleen op stap. Ik had ook graag controle over een situatie, maar die controle raakte ik nu helemaal kwijt. Mijn man en een heleboel dichte vrienden hebben me door die moeilijke tijd geloodst. De zomer was mooi en vrienden liepen af en aan. Ons terras was bijna een openluchtcafé en ondanks alles heb ik mooie herinneringen aan die tijd. Van euforie naar depressie Toen ik begin augustus mijn chemotherapie achter de rug had, was ik euforisch. Eindelijk weer energie, dacht ik. Ik had ondertussen wel besloten om in september niet terug aan het werk te gaan. Na mijn borstkanker had ik teveel van mezelf geëist. Ik had het gevoel dat ik de voorbije jaren wérd geleefd, nu wou ik zelf leven. Ik wou en zou meer ruimte nemen om te herstellen. Ik keek erg uit naar de tijd die ik thuis zou doorbrengen. Dit wordt zalig, dacht ik, nu heb ik tijd zat om creatief te zijn, lekkere recepten uit te proberen, en nog zoveel meer. Maar het draaide heel anders uit. Stilaan voelde ik me meer en meer wegzakken. Ik werd lusteloos en had nergens nog zin in. Het kostte mij enorm veel moeite om me s morgens te wassen en aan te kleden. Ik had geen zin om me op te maken en wilde niet naar buiten. Het liefst bleef ik thuis veilig tussen vier muren. Goeie vrienden wilden me op sleeptouw nemen, soms ging ik mee. Weinigen wisten hoe slecht ik me voelde. Ik kwam niet vooruit maar ik heb zelf nooit gedacht dat Er was weinig tijd en ruimte voor mezelf en voor het verwerkingsproces. ik aan een depressie leed. Achteraf denk ik dat het vooral te maken had met angst. Toen ik borstkanker kreeg, heb ik nooit aan de dood gedacht, want de genezingskansen waren erg hoog. Toen ik het verdict uitzaaiingen in de botten te horen kreeg, dacht ik dat ik de dood recht in de ogen keek. De gedachte daaraan liet me niet meer los. Bovendien was mijn levenskwaliteit er enorm op achteruitgegaan. Ik ben vooraan in de veertig, maar ik voelde me een vrouw van tachtig. Mijn gewrichten en mijn spieren deden pijn en ik was zeer kortademig. Wat ik vroeger kon, kon ik nu niet meer en ik vond het enorm moeilijk om met mijn beperkingen te leven. Wat me erbovenop geholpen heeft, is een mix van verschillende factoren. Ik ben voedingssupplementen beginnen te

18 horen van de diagnose, voelen patiënten zich vaak machteloos, zegt Erwin Mortier. Hun leven is bedreigd en ze hebben zelf nog maar weinig controle over hun situatie. Ze zijn overgeleverd aan dokters en ziekenhuizen, terwijl onderzoeken en behandelingen hun agenda bepalen. Dat levert heel wat aanpassingsproblemen op, die een depressie kunnen uitlokken. Ook de behandeling van de ziekte kan symptomen van depressiviteit uitlokken. Zelfs nadat mensen genezen zijn verklaard, kunnen ze in een depressie terechtkomen. Soms is de druk van de omgeving om het normale leven weer op te pakken zo groot, dat een patiënt het gevoel krijgt niet aan de verwachtingen te kunnen voldoen. Ook dat kan tot stress en Soms is de druk van de omgeving om het normale leven weer op te pakken zo groot, dat een patiënt het gevoel krijgt niet aan de verwachtingen te kunnen voldoen. tot gevoelens van depressiviteit leiden. Medicatie en psychotherapie Sommige mensen slagen erin hun depressie zelf te overwinnen, zegt Erwin Mortier. Meestal gaan het dan om een mildere vorm van depressie. Vooral wanneer mensen al strijdbaar waren voor hun ziekte en wanneer ze de juiste steun krijgen uit hun omgeving, slagen ze erin om zelf uit het dal te kruipen. In geval van een majeure depressie is het niet mogelijk om zonder professionele hulp te genezen. Een behandeling met medicijnen, gecombineerd met psychotherapie zijn dan aangewezen. Ook de juiste hulp uit de omgeving is erg belangrijk want meer hulp is niet steeds beter. De beste steun is Eric de Mildt Het is geen schande om depressief en angstig te zijn, integendeel, het is bijna een normale reactie wanneer je draagkracht door kanker extreem wordt uitgedaagd. Mijn man en ik gaan nog vaak op reis. Tijdens die vakanties voel ik me als herboren. Eric de Mildt nemen. Sindsdien lijkt de pijn afgenomen en mijn lichaam werd weer wat jonger en energieker. Sommige vrienden kwamen op bezoek en dat gaf me energie. Dan had ik weer een paar uren de fut om iets aan te pakken. Zo hielpen ze mij letterlijk overleven. Samen met mijn man ben ik een week naar Tenerife gereisd. Ik had er aanvankelijk helemaal geen zin in, maar toen ik terugkwam was mijn gemoed toch wat opgehelderd. Ik volgde ook een paar avonden over angsten en depressies op de afdeling oncologie in het UZ van Gent. Alles leek zo herkenbaar en toen pas wou ik voor mezelf toegeven dat de term depressie misschien wel de juiste term was, die alle symptomen en gevoelens van de laatste maanden dekte. Daar viel me ook op dat vele mensen er in hun ziekteproces alleen voor staan, Het werk en de zorgen van anderen kwamen altijd op de eerste plaats. Nu zorg ik beter voor mezelf. door echtscheiding of familiale problemen, maar ook door onbegrip van hun omgeving. Ook ik werd jammer genoeg geconfronteerd met onbegrip in mijn familie en omgeving, maar ik heb een heel lieve, begripvolle man, en samen ervaren wij zeer veel steun en begrip uit onze dichte vriendenkring. Bovendien laat ik me ondersteunen door allerhande aanvullende behandelingen die mijn levenskwaliteit verhogen en me een andere kijk op het leven bieden. En er is vooral de voorlopige stabilisatie van de ziekte, die me weer wat hoop geeft en ervoor zorgt dat wij opnieuw iets in de toekomst durven plannen. Stilaan werd ik weer levenslustiger en in april ben ik opnieuw halftijds beginnen te werken. Het is zwaar, maar het lukt. Mijn man en ik gaan nog vaak op

19 hulp die is afgestemd op de vraag van de patiënt. Het is belangrijk om de autonomie van de patiënt te respecteren. Met andere woorden, als je hem alles uit handen neemt, kan de patiënt zich waardeloos gaan voelen, wat het risico op depressiviteit verhoogt. Taboe op depressie Om patiënten echt te helpen, is het ook nodig om depressie uit de taboesfeer te halen, besluit Erwin Mortier. Het is geen schande om depressief en angstig te zijn, integendeel, het is bijna een normale reactie wanneer je draagkracht door kanker extreem wordt uitgedaagd. Elk gevoel van depressie of angst, hoe mild het ook is, moet ernstig genomen worden. Wacht daarom niet te lang, maar spreek erover met je partner, met een vertrouwenspersoon, met je arts-specialist of met een psycholoog op de afdeling oncologie. reis. Tijdens die vakanties voel ik me als herboren. Op reis ben ik ver weg van het ziekenhuis en van alles wat me aan mijn ziekte herinnert. Met wat geluk kan men mijn kanker ombuigen tot een chronische ziekte. Ik kan opnieuw genieten, maar het wordt natuurlijk nooit meer zoals vroeger. Het echte zorgeloze is weg, maar geleidelijk heb ik een andere houding leren aannemen. Vroeger voelde ik me overal verantwoordelijk voor: het werk en de zorgen van anderen kwamen altijd op de eerste plaats. Nu zorg ik beter voor mezelf. Ik heb geleerd mijn beperkingen te aanvaarden en met de pijn te leven. Ik neem de dag zoals hij komt, al heeft het me veel moeite gekost om dat te bereiken. Reageer Uw reactie op dit artikel is welkom in onze lezersrubriek zie pagina 21. Vragenlijn In deze rubriek geven we een antwoord op enkele van de meest gestelde vragen die binnenkomen bij de Vlaamse Kankertelefoon. Hebt u een vraag over kanker? U kan elke werkdag tussen 9 en 17 uur bellen naar de Vlaamse Kankertelefoon op nummer 078/ en kan ook, naar e-kankerlijn@tegenkanker.be. Samenstelling: Marjan De Smet, Leen Wauters en Griet Van de Walle Partners van kankerpatiënten Alle aandacht gaat steeds naar mijn zieke vrouw, terwijl niemand vraagt hoe het met mij gaat. Sta ik er dan helemaal alleen voor als partner? Uw reactie is inderdaad terecht. Partner zijn van een kankerpatiënt brengt vaak eenzaamheid met zich mee: de aandacht van de mensen uit de omgeving gaat vooral naar de zieke en veel minder naar de partner. Dat het ook voor de partner zwaar en moeilijk is en dat u als partner eveneens te maken krijgt met gevoelens als ongeloof, angst, verdriet, woede blijft vaak buiten beeld. Net zoals het goed is om na te denken over de praktische gang van zaken, is het goed om geregeld stil te staan bij hoe u zich voelt en u bijvoorbeeld af te vragen: waar heb ik behoefte aan? Met wie wil ik praten, en met wie zeker niet? Wie kan ik midden in de nacht bellen als angst of verdriet toeslaan? Misschien wil u liever niet praten maar schrijven, tekenen, naar muziek luisteren of lezen. Als u voelt méér hulp en steun nodig te hebben dan van uw vrienden of familie, zijn er de volgende mogelijkheden. Palliatieve behandeling Mijn zus krijgt momenteel een palliatieve behandeling. Wat betekent dat? Wil dat zeggen dat zij uitbehandeld is en er geen hoop meer is op herstel? Een palliatieve behandeling wordt aangeboden als er geen behandeling meer mogelijk is die gericht is op genezing. Een palliatieve behandeling zal proberen om de ziekte of symptomen van de ziekte (zoals pijn) onder controle te houden met bijvoorbeeld radioof chemotherapie. Sommige patiënten leven nog maanden of jaren zonder veel klachten en met een goede levenskwaliteit. In het ziekenhuis kan u voor één of meerdere ondersteunende gesprekken terecht bij de sociaal werker of psycholoog van de afdeling oncologie. Ook de behandelende specialist of de huisarts kunnen gesprekspartners zijn. Voor psychosociale ondersteuning kan u ook terecht bij een Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW), een Centrum Levens- en Gezinsvragen (CLG) of een Dienst Geestelijke Gezondheidszorg (DGGZ). Lotgenotencontact kan eveneens waardevol zijn voor partners van kankerpatiënten. Sommige zelfhulpgroepen hebben groeiende aandacht voor hen. Om te weten welke zelfhulpgroepen een partnerwerking hebben, kan u terecht bij de Vlaamse Kankertelefoon, 078/ , elke werkdag van 9 tot 17 uur. Daarnaast organiseert de VLK in een aantal ziekenhuizen een cursus Mijn partner heeft kanker, die bestaat uit een algemene infoavond en vier thema-avonden. De algemene infoavond (waarbij ook de patiënt zelf welkom is) gaat over de situatie van de partner ten gevolge van de ziekte. De vier thema-avonden zijn enkel bedoeld voor de partners en hebben telkens één thema zoals de eigen beleving van de ziekte als partner, omgaan met de omgeving (kinderen, familie, vrienden, werk), uw relatie met een kankerpatiënt en de zorg voor uzelf. De cursus wordt begeleid door een deskundige (sociaal werker, psycholoog e.a.). Data en plaatsen van deze cursus vindt u in de agenda op pagina 22. Het woord palliatie verwijst naar het Latijnse pallium wat mantel betekent. Palliatieve zorg legt als het ware een mantel rond de patiënt en richt zich buiten de medische zorgen vooral op de psychische en sociale noden. Hoofddoel is de kwaliteit van het leven verhogen en zo goed mogelijk inspelen op de behoeftes van de patiënt en zijn naaste omgeving. Palliatief staat echter niet gelijk met terminaal. Iemand die terminaal is, zit in zijn laatste levensfase. Met de palliatieve behandeling die ze krijgt, heeft uw zus mogelijk nog een min of meer klachtenvrije tijd voor zich.

20 Patiënteninfo Samenstelling: Griet Van de Walle Vakantie met lotgenoten Kinderen met kanker op kamp Eric de Mildt Eric de Mildt Erwin De Clerck Erwin De Clerck Samen ontspannen met lotgenoten: het kan tijdens de vakantieweek voor volwassenen die de Vlaamse Liga tegen Kanker elk jaar organiseert. De midweek vakantie is bedoeld voor patiënten die door hun ziekte niet meer kunnen genieten van het gewone vakantieaanbod. De vakantie vindt plaats in Nieuwpoort aan zee (data in de agenda op pagina 22) en kost tussen 42 en 157 euro, afhankelijk van het maandelijkse nettogezinsinkomen. Voor jongeren van 16 tot 25 jaar met kanker is er een aparte vakantieweek. Zij zijn tussen 25 en 29 oktober 2004 welkom in het Thermae Palace-hotel in Oostende. Geïnteresseerd? Bel Leen Wauters van de VLK: tel. 02/ Circus! Van 26 juni tot 2 juli waren 59 kinderen van 6 tot 16 jaar samen op kamp in Spa. Een week lang leefden ze in de wereld van circus Picolini ver weg van hun ziekenhuisbed. Het kinderkamp is een jaarlijks initiatief van de Vlaamse Liga tegen kanker, in samenwerking met vrijwillige monitoren en artsen en verpleegkundigen van de vier kinderkankerziekenhuizen in Vlaanderen. Eric de Mildt Eric de Mildt Nieuwe VLK-publicaties Meer weten over blaaskanker: brochure over blaaskanker, onderzoeken, behandelingsmogelijkheden en nazorg. Pijnbestrijding bij kanker: folder over kankerpijn, pijndiagnose en mogelijkheden om pijn te bestrijden Chemotherapie: uitgebreide brochure over chemotherapie en hoe verschillende nevenwerkingen op te vangen (o.a. spijsverteringsproblemen, mond- en keelproblemen,...). Jaarverslag 2003 Vlaamse Liga tegen Kanker BESTELLEN: Alle publicaties zijn gratis verkrijgbaar bij de VLK, tel. 02/ of per vl.liga@tegenkanker.be (voor- en familienaam, adres en telefoonnummer vermelden + welke publicaties u wil). U kan ze ook lezen of afdrukken via de VLK-website publicaties.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen. Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De afgelopen weken was het niet zo leuk bij Pim thuis. Zijn moeder lag de hele dag in bed. Ze stond niet meer op, deed geen boodschappen

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Levende Verhalen Het verhaal van Anke

Levende Verhalen Het verhaal van Anke 1 Levende Verhalen Het verhaal van Anke Anke is een krachtige, levenslustige vrouw die midden in haar leven staat. Ze heeft een intensieve baan als leidinggevende in de zorg en naast haar drukke baan is

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

TOOLKIT ROUW EN VERDRIET

TOOLKIT ROUW EN VERDRIET TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil

Nadere informatie

Vragenlijst Depressie

Vragenlijst Depressie Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en

Nadere informatie

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16 Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Lia (21) is klaar met krassen en wil taboe doorbreken - Samenle...

Lia (21) is klaar met krassen en wil taboe doorbreken - Samenle... ! Lia (21) is klaar met krassen en wil taboe doorbreken 04/01/19 om 07:15 Bijgewerkt op 14/02/19 om 11:09 Redactie KW (//kw.be/auteurs/redactie-kw-11.html) Lia is 12 als ze begint met zichzelf te snijden.

Nadere informatie

En hoe blijf jij fit in je hoofd?

En hoe blijf jij fit in je hoofd? En hoe blijf jij fit in je hoofd? boekje-105x105-def.indd 1 30-01-2009 12:05:22 1,2,3,..., 10 stappen boekje-105x105-def.indd 2 30-01-2009 12:05:23 Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

Partner ondersteuning 1

Partner ondersteuning 1 Partnerondersteuning 1 Je partner heeft borstkanker, wat nu? Informatie voor je partner Kanker heb je niet alleen. Ook jij als partner wordt mee betrokken in de strijd. Het bericht is voor jou net zo n

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les één Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

En hoe blijf jij fit in je hoofd?

En hoe blijf jij fit in je hoofd? En hoe blijf jij fit in je hoofd? 1,2,3,..., 10 stappen Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees rustig de tien stappen. Ze inspireren je om fit te blijven in je hoofd en hebben al heel

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 1 Je ouders zijn ook maar mensen 11 2 Eerst ruzies, nu ook nog de scheiding 21 3 Dit is niet eerlijk! 31 4 Wat cijfers ons leren 41 5 En toen veranderde mijn wereld 51 6 Bij wie

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen

Nadere informatie

Borstkanker ''Angst voor het onbekende''

Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken

Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden

Nadere informatie

ER IS ALTIJD EEN BRUG (Leren) leven met goesting na een verlies

ER IS ALTIJD EEN BRUG (Leren) leven met goesting na een verlies ER IS ALTIJD EEN BRUG (Leren) leven met goesting na een verlies 7 inzichten die je kunnen helpen na een ingrijpend verlies. Karin Verheyen www.senkaflex.be WELKOM Februari 2010: ik moet afscheid nemen

Nadere informatie

Kanker in de familie. een anonieme patiënt

Kanker in de familie. een anonieme patiënt een anonieme patiënt Kanker in de familie Ik was veertig jaar toen ik besloot mijn loopbaan te veranderen. Een keuze waar ik tot de dag van vandaag nog veel plezier aan beleef. Ik ging er helemaal van

Nadere informatie

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden.

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden. Bidden met jongeren Voorbede Ben je teleurgesteld in het leven? Ben je gekwetst door anderen? Draag je vervelende herinneringen met je mee? A. God, wij bidden U voor alle mensen die hun leven graag anders

Nadere informatie

Neovida. Evelyne Smeyers

Neovida. Evelyne Smeyers Neovida Evelyne Smeyers Woord kanker dat valt Ontwrichting Angst Zeer veel onzekerheid Verlies Quote Misschien angst en onzekerheid ja, in ieder geval. Niet zozeer angst voor de ingreep, maar toch wel

Nadere informatie

En hoe blijf jij Fit in je Hoofd?

En hoe blijf jij Fit in je Hoofd? En hoe blijf jij Fit in je Hoofd? 1,2,3,..., 10 stappen Fit in je Hoofd, Goed in je Vel. Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees rustig de tien stappen. Ze inspireren je om fit te blijven

Nadere informatie

Maatschappelijk werk (alweer)

Maatschappelijk werk (alweer) Maatschappelijk werk (alweer) Na mijn tweede miskraam heb ik toch weer besloten om het er op te wagen naar maatschappelijk werk te gaan. Ik vond de stap echt wel heel zwaar, want ik hou er niet zo van.

Nadere informatie

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.

Niet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf. Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel

Nadere informatie

Een Berbers dorp. Mijn zussen en ik mochten van mijn vader naar school. Meestal mochten alleen jongens naar school.

Een Berbers dorp. Mijn zussen en ik mochten van mijn vader naar school. Meestal mochten alleen jongens naar school. Een Berbers dorp Ik ben geboren en opgegroeid in het noorden van Marokko. In een buitenwijk van de stad Nador. Iedereen kent elkaar en altijd kun je bij de mensen binnenlopen. Als er feest is, viert het

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan

Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders vragen

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

Elke miskraam is anders (deel 2)

Elke miskraam is anders (deel 2) Elke miskraam is anders (deel 2) Eindelijk zijn we twee weken verder en heb ik inmiddels de ingreep gehad waar ik op zat te wachten. In de tussen tijd dacht ik eerst dat ik nu wel schoon zou zijn, maar

Nadere informatie

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op.

Zelfmoordgedachten. Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Zelfmoordgedachten Praat over wat je denkt, voelt, ervaart. Praten lucht op. Alles over zelfmoordgedachten Zelfmoordlijn 1813 Die kan je bellen, chatten of mailen als je aan zelfdoding denkt. Op de website

Nadere informatie

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit Preek Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst Thema: @Home Voorganger: ds. Bert de Wit Schriftlezing: Lucas 15:11-32 Een vader had twee zonen zo begint het verhaal. Met de beschrijving van een gezin.

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Ervaringen van deelnemers Individuele begeleiding

Ervaringen van deelnemers Individuele begeleiding PRAKTIJK VOOR VERLIESVERWERKING Wilma Luyke Doetinchem Ervaringen van deelnemers Individuele begeleiding "Ik kan U vertellen dat ik in zak en as zat voordat ik bij Wilma aanklopte. Mijn vrouw is plotseling

Nadere informatie

Heilig Jaar van Barmhartigheid

Heilig Jaar van Barmhartigheid Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra

Nadere informatie

INHOUD. 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN

INHOUD. 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN INHOUD 3 Inleiding 4 Kiezen voor het leven DRIE GOUDEN TIPS OM VOLUIT TE LEVEN 7 Verdriet uit je hart en verdriet om je zorgen 11 De belangrijkste relatie is die met jezelf 14 In dankbaarheid ligt geluk

Nadere informatie

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

NOOIT GENOEG DE KWETSBAARHEID VAN

NOOIT GENOEG DE KWETSBAARHEID VAN TEKST: Annick Geets DE KWETSBAARHEID VAN NOOIT GENOEG Kwetsbaarheid is niet een kwestie van winnen of verliezen, maar een kwestie van inzien en accepteren dat beide bij het leven horen. Een kwestie van

Nadere informatie

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen

zorgwijzer Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen zorgwijzer 2012/2013 Weet u waar u de beste zorg kunt krijgen? Uw verzekering snel en digitaal regelen Zorg of advies nodig? CZ wijst u de weg Medische vraag? Stel hem aan onze deskundigen Toen mijn vriendin

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

Emoties, wat is het signaal?

Emoties, wat is het signaal? Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel

Nadere informatie

Toetsopdracht. Communicatieve vaardigheden 2 de stage(cova 2S) Naam: Sanne Terpstra. Studentnummer: 500646500. Klas: 2B2

Toetsopdracht. Communicatieve vaardigheden 2 de stage(cova 2S) Naam: Sanne Terpstra. Studentnummer: 500646500. Klas: 2B2 Toetsopdracht Communicatieve vaardigheden 2 de stage(cova 2S) Naam: Sanne Terpstra Studentnummer: 500646500 Klas: 2B2 Datum: 15 januari 2013 Reflectieverslag bijeenkomst 1,2 en 3 Zingevingsgesprekken Dit

Nadere informatie

Dialogen website Motiveren tot rookstop

Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialoog verandertaal uitlokken en versterken Goedemorgen. Heeft u problemen gehad sinds uw vorige controle? Ja, eigenlijk wel. Mijn tanden zijn sterk verkleurd.

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Ben je slachtoffer? Folder voor jongeren

Ben je slachtoffer? Folder voor jongeren Ben je slachtoffer? Folder voor jongeren Mijn leven veranderde zo n drie jaar geleden. Juist de dag voor mijn mama s verjaardag kreeg ze van mijn vader een kogel door het hoofd. Wonder boven wonder overleefde

Nadere informatie

Het leven stopt niet als je ziek bent

Het leven stopt niet als je ziek bent Het leven stopt niet als je ziek bent Vernemen dat je aan kanker lijdt, is verschrikkelijk. Ik heb moeilijke momenten doorgemaakt. Maar ik had het geluk fantastisch omringd te worden door mijn naasten,

Nadere informatie

Waar een wil is, is een Weg!

Waar een wil is, is een Weg! 5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 9. 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42

Inhoud. Woord vooraf 9. 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42 Inhoud Woord vooraf 9 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42 2. Papa, ik ben bang dat jij ook dood gaat 44 Overdenking over 1 Korintiërs 15: 35-49 78 3. Ik ben mijzelf niet meer

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

In 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie

In 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie In 5 stappen naar meer vrijheid én verbinding in je relatie Hallo! Je houdt van je partner. Jullie zijn al geruime tijd samen en hebben misschien samen kinderen. Jullie leiden een druk bestaan en tijd

Nadere informatie

Wat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt.

Wat er ook aan de hand is, de gevolgen zijn hetzelfde. Je bent een aantal lichamelijke functies, die je voorheen als vanzelfsprekend aannam, kwijt. Hoofdstuk 7 Emoties Nu is het tijd om door te gaan. Je hebt je dwarslaesie, je bent hopelijk klaar met al de medische dingen, nu is het tijd om ook je gevoelens aandacht te geven. Dus: ga lekker zitten,

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

HELP MIJN DOCHTER HEEFT KANKER INGE VAN LIMBERGEN

HELP MIJN DOCHTER HEEFT KANKER INGE VAN LIMBERGEN HELP MIJN DOCHTER HEEFT KANKER INGE VAN LIMBERGEN 1 INGE VAN LIMBERGEN Eerste druk, juni 2014. Uitgegeven door Uitgeverij Het Punt www.uitgeverijhetpunt.be Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

levend en dood tegelijk

levend en dood tegelijk levend en dood tegelijk levend en dood tegelijk lezing over NAH in een gezin 9 april 2015 Carina van Welzenis alias Karin van Leeuwen 28 december 2004 rtl nieuws Twee bomen geraakt Een enorme klap, daarna

Nadere informatie

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!

Gevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet! Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je

Nadere informatie

Vroeg Interventiedienst Drugs

Vroeg Interventiedienst Drugs VRIND Vroeg Interventiedienst Drugs Als aan ouders gevraagd wordt wat hun grootste bekommernissen zijn voor hun kinderen in de toekomst, dan scoort 'drugs' zeer hoog. Ouders maken zich zorgen over drugs.

Nadere informatie

"Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5"

Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5 "Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5" Voor het eerst alleen Ik werd wakker in een kamer. Een witte kamer. Ik wist niet waar ik was, het was in ieder geval niet de Isolatieruimte. Ik keek om me

Nadere informatie

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,

Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze

Nadere informatie

Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal

Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal Veel mooie herinneringen verzachten onze smart. Voorgoed uit ons midden, voor altijd in ons hart. Iedere moeder is uniek: Zij was dat heel speciaal De mensen van voorbij Zij worden niet vergeten De mensen

Nadere informatie

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb

hoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.

Nadere informatie

Over schulden gesproken

Over schulden gesproken Over schulden gesproken Verhalen uit de praktijk Sandra van der Stege 8 Inleiding In Nederland zijn veel mensen met schulden. Ongeveer 1 op de 5 mensen heeft moeite om elke maand rond te komen. In de schulden

Nadere informatie

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT

WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT 1 Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Laterale Sclerose heeft. Het is een lang woord en

Nadere informatie

OOGGETUIGE. Johannes 20:30-31

OOGGETUIGE. Johannes 20:30-31 1 januari OOGGETUIGE Johannes 20:30-31 Een nieuw jaar ligt voor ons. Wat er gaat komen, weten we niet. Al heb je waarschijnlijk mooie plannen gemaakt. Misschien heb je goede voornemens. Om elke dag uit

Nadere informatie

EEN DIERBARE VERLIEZEN

EEN DIERBARE VERLIEZEN EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Kinderen en vrijwillige terugkeer Tips voor ouders die vrijwillig terugkeren met minderjarige kinderen

Kinderen en vrijwillige terugkeer Tips voor ouders die vrijwillig terugkeren met minderjarige kinderen Kinderen en vrijwillige terugkeer Tips voor ouders die vrijwillig terugkeren met minderjarige kinderen Deze brochure kan ook ondersteunend zijn voor iedereen die met het gezin in contact komt: maatschappelijk

Nadere informatie

narratieve zorg Elder empowering the elderly

narratieve zorg Elder empowering the elderly narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming

Nadere informatie

Heb ik een depressie?

Heb ik een depressie? Heb ik een depressie? 2 Heb ik een depressie? Iedereen voelt zich wel eens somber of neerslachtig. Wanneer het niet botert met collega s, je piekert over je relatie of wanneer je de tentamenweek hebt verpest,

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken)

Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Een leerling van Jezus vertelt ('walking sermon' langs kunstwerken) Doek achter de tafel Even kijken hoor. U en jullie hebben er al naar kunnen kijken, maar ik nog niet. Nu wil ik het goed zien. Ja, zo

Nadere informatie