HOUDBAARHEIDSDATUM VAN DELTASTEDEN, OVER BODEMDALING IN RELATIE TOT STEDELIJKE PLANNING
|
|
- Floris Klaas de clercq
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 HOUDBAARHEIDSDATUM VAN DELTASTEDEN, OVER BODEMDALING IN RELATIE TOT STEDELIJKE PLANNING Door de mens veroorzaakte bodemdaling vormt een grote bedreiging voor deltasteden, bleek op het symposium Houdbaarheidsdatum van Deltasteden, dat Deltares op 4 juni organiseerde als onderdeel van de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam. Oplossingen zijn er maar de ontwikkeling en uitvoering ervan vragen om nieuwe vormen van stadsplanning en bestuur. 1
2 Vergeleken met bodemdaling is de stijging van de zeespiegel als gevolg van klimaatverandering een langzaam proces, zei Maarten Smits, directeur van Deltares bij de opening van het symposium. De belangrijkste oorzaak van die bodemdaling of relatieve zeespiegelstijging - is man made, namelijk de onttrekking van grondwater, vooral voor het winnen van drinkwater voor de steeds groeiende stedelijke bevolking. Waar het voor Nederlandse steden als Gouda en Boskoop vooral een lastig probleem is, is het voor megasteden als Jakarta levensbedreigend. In sommige delen van Jakarta daalt de bodem met 10 centimeter per jaar en als er niets gebeurt daalt de stad deze eeuw met een meter of vijf. Als gevolg van de bodemdaling neemt de kusterosie toe en daarmee groeit het gevaar van overstromingen, waarbij het bestaan van meer dan vier miljoen mensen wordt bedreigd. Jakarta is niet de enige stad die wordt bedreigd. Smit refereerde aan een presentatie van Deltaresmedewerker Gilles Erkens, een maand eerder over de resultaten van onderzoek naar bodemdaling in vier andere megasteden (Ho Chi Minh, Bangkok, Dhaka en New Orleans), die wereldwijd heel wat stof deed opwaaien. Als Deltares komen we nogal wat problemen tegen die te maken hebben met bodemdaling, zei Smits. De vraag is vooral welke oplossingen er zijn en hoe we ze kunnen toepassen in een stedelijke omgeving. 2
3 Waterplan Om te beginnen moet bodemdaling hoger op de agenda komen van bestuurders en stadsplanners, zo bleek uit de bijdrage van Roelof Stuurman van Deltares. In New Orleans bijvoorbeeld, in 2005 zwaar getroffen door de orkaan Katrina, werd de daling van het maaiveld tot voor kort toegeschreven aan de winning van olie en gas. De grootste oorzaak, grondwateronttrekking bleef buiten beeld, omdat geen enkele instantie verantwoordelijk is voor grondwaterbeheer. Niet alleen wordt er veel opgepompt voor de watervoorziening, er verdwijnen ook grote hoeveelheden grondwater via lekke rioleringsbuizen. Ongelijkmatige zetting van de ondergrond in combinatie met huizen die op palen zijn gebouwd leidt niet alleen tot lekkende rioolbuizen, maar ook tot allerlei andere vormen van schade. Zo gaat in New Orleans meer dan de helft van het drinkwater verloren door kapotte leidingen, moeten wegen en opritten regelmatig worden verhoogd, wordt de vegetatie aangetast door zoute kwel, rotten houten funderingspalen weg omdat ze deels boven het grondwater uitkomen voor zover ze niet naar beneden worden getrokken door negatieve kleef, de zakkende grond die aan de paal hangt. En natuurlijk een groeiend gevaar voor overstromingen, zoals bleek in Deltares is betrokken bij het Greater New Orleans Urban Water Plan, dat in 2010 is geïnitieerd door de staat Louisiana, Regelmatig reist hij af naar New Orleans om over het plan te praten. Het grote probleem is volgens hem nog steeds het beheer van het grondwater. Het wordt nog steeds op (te) grote schaal onttrokken, waardoor bodemdaling en verzilting ook nog steeds doorgaan, maar niemand lijkt de verantwoordelijkheid te nemen. Implementeren van het plan is een lastige zaak, vertelde hij. Je kunt wel met technische oplossingen komen, maar om ze te realiseren is een cultuuromslag nodig. Zetting Nederlandse steden leven al een paar eeuwen langer met water dan New Orleans, maar dat wil niet zeggen dat de problemen van grondwateronttrekking en bodemdaling hier tot het verleden behoren, bleek uit de bijdrage van Rien Swets van de gemeente Gouda. De oorspronkelijke nederzetting is gebouwd op rivierklei, maar de daaropvolgende uitbreidingen vonden plaats op veenpakketten van soms 20 3
4 meter dikte. Ontwatering van het veen zorgt voor zetting, die vaak ook nog eens ongelijkmatig is vanwege kleipakketten in het veen. Zetting ofwel bodemdaling betekent regelmatig ophogen van wegen en vervangen van rioleringen en andere leidingen. Het betekent ook wateroverlast, omdat hemelwater als gevolg van de relatief hoge grondwaterstand soms niet snel genoeg afgevoerd kan worden. Het hoge grondwaterpeil is overigens noodzakelijk om paalrot van houten funderingen te voorkomen. Jaarlijks geeft Gouda ruim 40 miljoen euro uit aan maatregelen om de effecten tegen te gaan, maar netto zakt de bodem nog steeds. De voorgenomen uitbreiding van Gouda in de Zuidplaspolder, de diepste polder van Nederland, is dan ook een uitdaging, aldus Zwets, waarvoor we creatieve oplossingen moeten ontwikkelen. Grachtengordel Bij het vinden van de oplossingen kan het verleden een belangrijke rol spelen, zo bleek uit de bijdrage van Ton Schaap van de gemeente Amsterdam. Aan de hand van historische kaarten en ander beeldmateriaal liet hij zien hoe zeer de ontwikkeling van de fameuze grachtengordel is gebaseerd op waterhuishouding van het gebied. Stedenbouw was watermanagement, waarbij op de tekentafel de beste oplossing werd ontwikkeld afhankelijk van de omstandigheden ter plekke. In feite is de grachtengordel het resultaat van een rationeel en pragmatische ontwerpproces met de moddermolen als belangrijkste instrument. Zelfs bij de bouw van de grachtenhuizen werd rekening gehouden met de zachte ondergrond. Anders dan in de meeste Europese steden is de schil heel licht dankzij grote ramen en halfsteensmuren, meer een scheepshuid dan een woning. Dat heeft echter niet kunnen verhinderen dat ook Amsterdam te maken heeft met bodemdaling, met name in de vroegere uitbreidingen, zoals de Watergraafsmeer, maar ook in de binnenstad. 4
5 Ook in Rotterdam wordt veel gebruik gemaakt van historische gegevens over de ontwikkeling van de stad in relatie tot de waterhuishoudkundige en geomorfologische omstandigheden. De ontstaansgeschiedenis is belangrijk, zo bleek ook uit de bijdrage van Martin Hanning van de gemeente Rotterdam, omdat de ontwikkeling van de verschillende delen van de stad inzicht geeft in zettingsverschillen die zich kunnen voordoen. Je weet wat je te wachten staat. Ambities De grote uitdaging is vervolgens hoe je stedelijke ambities kunt combineren met de waterhuishoudkundige condities. Dat vergt de nodige inventiviteit, vertelde Hanning van de gemeente Rotterdam. In het centrum is de ruimte beperkt,maar zijn de ambities hoog, vertelde hij. Zo is het Centraal Station onlangs geheel verbouwd. Om zetting te voorkomen en de stabiliteit van de naastgelegen hoogbouw te garanderen, moesten de bouwers wel hun toevlucht nemen tot het bevriezen van de bodem tijdens de bouw. Ook bij de aanleg van IJburg, de jongste uitbreiding van Amsterdam noopten stedelijke ambities de ontwerpers tot creatieve oplossingen een rol. In dit geval ging het om de ambitie dat Amsterdam een ongedeelde stad moet blijven. Tegelijkertijd moeten de opgespoten eilanden waaruit IJburg bestaat, worden beschermd tegen overstromingen ook en vooral als het waterpeil in het IJsselmeer gaat fluctueren om de voorraad zoet water, ook in hete en droge zomers veilig te stellen. Anticiperend daarop zijn de buitenkeringen ophoogbaar gemaakt, vertelde Ton Schaap van de gemeente Amsterdam, dat wil zeggen dat er extra ruimte is gereserveerd voor het verhogen van de keringen. Kentering Het achterliggende probleem is echter dat bij het realiseren van stedelijke ambities de lokale (grond)waterhuishouding gezien wordt als een min of meer belangrijke randvoorwaarde, maar niet als een integraal deel van het stedenbouwkundig ontwerp. Maar misschien moeten we zeggen werd, want uit de bijdrage van Stijn Koole van Bosch & Slabbers Landscape + Urban 5
6 design bleek sprake van een kentering. Met gepaste trots wist hij te melden dat drie samenwerkende Nederlandse ontwerpbureaus, samen met Deltares, tot de winnaars behoren van de Rebuild by Design competitie, uitgeschreven als reactie op de verwoestende uitwerking van orkaan Sandy in het noordoosten van de Verenigde Staten. In hun voorstel Living with the bay wordt stadsplanning daadwerkelijk geïntegreerd met waterbeheer inclusief bescherming tegen overstromingen - want alleen dan kun je, aldus Koole, komen tot duurzame oplossingen. Wat in ieder geval niet duurzaam is, is het bouwen van megacentrales om de energie te leveren om onszelf steeds verder omlaag te pompen, waardoor we de dijken steeds verder moeten verhogen. In plaats van het water zo snel mogelijk weg te pompen, moeten we de stad veel meer als spons gaan zien, die het water juist vasthoudt. Als voorbeeld noemde hij de blue green streets, waarbij wegen en wadi s worden gecombineerd met groenstroken. Daarmee pak je niet alleen het probleem van de bodemdaling aan, maar verbeter je ook nog het stedelijk klimaat. 6
7 Dilemma s Hoewel bodemdaling niet dateert van vandaag of gisteren, neemt de urgentie toe omdat de risico s groter worden. Enerzijds neemt de kans op overstromingen toe, anderzijds zijn de gevolgen ervan steeds groter vanwege de groeiende aantallen mensen die de deltametropolen bevolken en de groeiende economische waarde in het gebied. Toch gebeurt er nog betrekkelijk weinig en wat er gebeurt is het dempen van de put als het kalf verdronken is. Pas na de verwoestende gevolgen van orkaan Katrina en enkele jaren later Katrina, besloten respectievelijk New Orleans en New York om de problemen aan te pakken. Erg van harte gaat dat overigens niet, getuige het feit dat in New Orleans nog steeds op grote schaal grondwater wordt onttrokken. De vraag is dan ook, wat maakt bestuurders huiverig voor een integrale aanpak van bodemdaling. Volgens Gerard Jan van Ellen van Deltares heeft dat vooral te maken met de dilemma s waar bestuurders tegenaan lopen. In een variant op de uitspraak van Von Clausewitz noemde Van Ellen implementatie een voortzetting van de politiek met andere middelen. Vragen waar bestuurders mee kampen hebben vooral betrekking op de verdeling van kosten en baten (wie betaalt en wie profiteert?), van verantwoordelijkheden (welke organisatie is waarvoor verantwoordelijk?) en van aansprakelijkheden (hoe groot is het risico?). De zaak wordt nog eens extra gecompliceerd doordat burgers en media zich ermee bemoeien en druk zetten op het proces. Tegen de tijdgeest van transparantie in, pleitte Van Ellen voor decompressie van vraagstuk. In een besloten omgeving zouden bestuurders van betrokken organisaties moeten overleggen over mogelijke oplossingen voor eerdergenoemde verdelingsvraagstukken en op basis daarvan een afwegingskader ontwikkelen voor de verschillende technische maatregelen om het vraagstuk aan te pakken en bijbehorende strategieën voor governance. In wezen worden de bestuurlijke arrangementen voor het aanpakken van bodemdaling daarmee onderdeel van het ontwerpproces. Op die manier kun je het wenkend perspectief van de ontwerper, omzetten in een handelingsperspectief waar bestuurders, maar ook burgers en bedrijven iets mee kunnen, aldus Van Ellen. 7
8 8
9 9
10 Etalage Tijdens het debat onder leiding van Guido Wallagh, partner/adviseur bij Inbo bleek dat bodemdaling wel wat hoger op de bestuurlijke agenda zou mogen staan. Het gevoel van urgentie neemt wel toe, maar omdat het een geleidelijk proces is, in de orde van millimeters per jaar, is er niet echt sprake van een crisis. Een ramp a la Katrina of Sandy helpt waarschijnlijk wel om het probleem hoger op de agenda te krijgen, maar het is natuurlijk veel beter om bestuurders, burgers en bedrijven te verleiden met het uitzicht op nieuwe kansen en nieuwe verdienmodellen, zoals het streven om steden klimaatbestendig te maken. In principe is er voldoende kennis in huis om oplossingsrichtingen te ontwikkelen. Dat blijkt wel uit het feit dat Nederlandse bureaus en bedrijven hoog scoren met hun plannen voor respectievelijk New Orleans en New York, maar het probleem is dat dat zich (nog) niet vertaalt in een strategie om het probleem aan te pakken. Daarvoor zou je eigenlijk een aantal proefprojecten moeten uitvoeren: Integrale projecten waarin stadsplanners en waterexperts samen met burgers en bestuurders een plan ontwerpen, inclusief de bijbehorende bestuurlijke arrangementen. De Zuidplaspolder bijvoorbeeld, waar de gemeente Gouda wil gaan bouwen, of de polder Rijnenburg in het zuidwesten van de gemeente Utrecht zouden een etalage kunnen worden van zowel technische als bestuurlijke vernieuwing. Een nieuwe variant van Dutch Design en een potentieel exportproduct. Alle presentaties staan op Contactgegevens Deltares: Boussinesqweg HV Delft P.O. Box MH Delft tel: +31 (0) Contactpersoon Deltares: Maaike Bos tel: +31 (0) Maaike.bos@deltares.nl 10
Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta)
Agenda Stad Concernstaf CSADV Stadhuis Grote Kerkplein 15 Postbus 538 8000 AM Zwolle Telefoon (038) 498 2092 www.zwolle.nl Klimaatadaptatie in Zwolle (IJsselvechtdelta) Hoe houden we onze delta leefbaar
Nadere informatieVerkenning Bodemdaling
Verkenning Bodemdaling Versterking bestaande aanpak Foto: G. Boerekamp Aanpak De verkenning is uitgevoerd door Tommy Bolleboom (RWS/Bodem+) i.s.m. Niels Kinneging (RWS), Gilles Erkens (Deltares) en Michiel
Nadere informatieDroogte in de stad Geohydrologie, civiele techniek en bouwkunde verbonden
Droogte in de stad Geohydrologie, civiele techniek en bouwkunde verbonden drs. ing. Maarten Kuiper Wareco ingenieurs ing. Arjen van Maanen Wat gaan we doen? Geohydrologische effecten van droogte (we meten,
Nadere informatie- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)
Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van
Nadere informatieVersie 28 februari 2014. Tijd voor een grondige aanpak, Fundering voor een nationale strategie.
Versie 28 februari 2014 Tijd voor een grondige aanpak, Fundering voor een nationale strategie. 250 miljoen euro per jaar wordt geraamd als extra onderhoudskosten voor infrastructuur (wegen en rioleringen)
Nadere informatieKennisinnovaties slappe bodems
Kennisinnovaties slappe bodems Agenda 10 min 15 min 15 min 5 min Introductie Enrico Moens (program manager Climate and Sustainability bij Grontmij) Leon van Paassen (assistant professor Geo- Engineering
Nadere informatieVragen en antwoorden Aanpak Agniesebuurt
Vragen en antwoorden Aanpak Agniesebuurt Waarom aan de slag in de Agniesebuurt? Oude stadswijken zoals de Agniesebuurt, die dichtbebouwd zijn met veel verharding en weinig open water en groen, zijn kwetsbaar
Nadere informatieMulti-Layer Safety in Dordrecht. Ellen Kelder City of Dordrecht
Multi-Layer Safety in Dordrecht Ellen Kelder City of Dordrecht Dordrecht: Water and History. Interreg IVb project: MARE. The primary defence ring (22) Deltacity Dordrecht Dordrecht About 120.000 residents
Nadere informatieIntegraal Waterplan Haarlem. Erhard Föllmi afd. OGV/SZ 17 sept. 2014
Integraal Waterplan Haarlem Erhard Föllmi afd. OGV/SZ 17 sept. 2014 Inhoud presentatie 1. Enkele begrippen 2. Waterplan Haarlem Aanleiding en doel Gerealiseerde maatregelen Actualisatie Geplande maatregelen
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieFormulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland
Formulier ten behoeve van het indienen van schriftelijke vragen als bedoeld in artikel 37 van het Reglement van Orde Verenigde Vergadering Delfland Schriftelijke vragen bodemdaling Zaterdag 6 januari j.l.
Nadere informatieNotitie. Aanmeldnotitie vormvrije m.e.r. beoordeling
Aan Waternet, T.a.v. de afdeling vergunningverlening & handhaving, Korte Ouderkerkerdijk 7, 1096 AC Amsterdam Aanmeldnotitie vormvrije m.e.r. beoordeling In het kader van project De Nieuwe N200 zal de
Nadere informatieToepassing van onderwaterdrains in stad en land: mogelijkheden en kansen
Toepassing van onderwaterdrains in stad en land: mogelijkheden en kansen Workshop 1.4 Kennisconferentie Deltaprogramma Jan van den Akker Alterra / Wageningen UR janjh.vandenakker@wur.nl Bodemdaling Component
Nadere informatieFunderingsproblematiek Tweede kamer commissie BiZa en I&M 28 maart 2013
. Funderingsproblematiek Tweede kamer commissie BiZa en I&M 28 maart 2013 Agenda: 1. Presentatie Ing. Ad van Wensen, Ir. Dick de Jong, Ir. Peter Ligthart 2. Aanbieding noodkreet Martine Coevert 3. vragen?
Nadere informatieGOUDA STEVIGE STAD AANPAK OVERLAST BODEMDALING BINNENSTAD
GOUDA STEVIGE STAD AANPAK OVERLAST BODEMDALING BINNENSTAD De bodem onder onze binnenstad daalt al eeuwen. Dat leidt tot overlast. In deze folder leest u meer over oorzaak, gevolgen en aanpak. STAD MET
Nadere informatieDe klimaatbestendige (oude) stad
De klimaatbestendige (oude) stad Peter den Nijs Wareco ingenieurs F3O KANS OP PAALROT Groot deel Nederland Grote verschillen bodemopbouw Grote verschillen in klimaateffect Grote spreiding in risico s 1
Nadere informatieCOASTAR. Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND
COASTAR Zout op afstand, zoet op voorraad ROBUUSTE ZOETWATERVOORZIENING VOOR LAAG-NEDERLAND SCHUILT IN DE ONDERGROND Klaasjan Raat Koen.zuurbier@kwrwater.nl Bestuurlijk Overleg Zoetwater West 5 maart 2018
Nadere informatieNieuwe riolering in uw straat
R Nieuwe riolering in uw straat Vervangen riolering Binnenkort wordt de riolering in uw straat vervangen. Wat doet de gemeente en waarvoor bent u verantwoordelijk? We hopen in ieder geval dat u zo min
Nadere informatieRuimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018
Ruimtelijke Adaptatie en Zoetwater Voor watertekort kennisvragen te over? Kennisdag Zoetwater, Utrecht 15mei 2018 Afspraken verdeling van focus DP Ruimtelijke Adaptatie Stedelijk gebied Gemeenten (verbinding
Nadere informatieMiddelburg Polder Tempelpolder. Polder Reeuwijk. Reeuwijk. Polder Bloemendaal. Reeuwijksche Plassen. Gouda
TNO Kennis voor zaken : Oplossing of overlast? Kunnen we zomaar een polder onder water zetten? Deze vraag stelden zich waterbeheerders, agrariërs en bewoners in de Middelburg-Tempelpolder. De aanleg van
Nadere informatieDe bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt. Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling!
De bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling! In de Nederlandse Delta wonen negen miljoen mensen. Hier wordt zeventig procent van ons inkomen
Nadere informatieDe funderingsproblematiek is vooral een maatschappelijk probleem 8 e Nationale Houten Heipalendag 17 januari 2013
0 De funderingsproblematiek is vooral een maatschappelijk probleem 8 e Nationale Houten Heipalendag 17 januari 2013 Ing. Ad van Wensen, directeur KCAF Het is onmogelijk binnen 10 minuten een compleet beeld
Nadere informatieEen week vol activiteiten rondom het water
Persbericht Vandaag lanceren Stad-Forum en haar partners het programma van de eerste editie van de Week van de Stad. Deze vindt plaats van 6 t/m 10 november 2013. De Week van de Stad is gevuld met activiteiten
Nadere informatieZoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019
Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat
Nadere informatieVoorkomen van natte terreinen tijdens en na de bouw
Voorkomen van natte terreinen tijdens en na de bouw Henny van Dijk Adviseur/projectleider regionale en stedelijke infrastructuur Royal Haskoning Inhoud presentatie Wateroverlast tijdens het bouwen: problematiek
Nadere informatieSAMENVATTING. www.woerden.nl/onderwerpen/wonen-en-leefomgeving/grondwaterstand en funderingen
SAMENVATTING Aanleiding In het westelijke deel van het Schilderskwartier zijn de woningen gefundeerd op houten palen met betonopzetters. Uit onderzoeken in de jaren 90 is gebleken dat de grondwaterstand
Nadere informatieNegentien windmolens van rond 1740
Wandelroute Kinderdijk Lengte: 11 en 20 kilometer Landschap: veenweidegebied, soms zacht en drassig Routebeschrijving: zie pagina 70 Markering: geen Plattegrond: beschikbaar (zie: www.klikprintenwandel.nl)
Nadere informatieBusinesscase Van Deltadialoog naar Deltaplan naar Deltabusiness
Businesscase Van Deltadialoog naar Deltaplan naar Deltabusiness Van Deltadialoog naar Deltaplan naar Deltabusiness Een businesscase voor overheid, kenniswereld en bedrijfsleven om de Nederlandse state
Nadere informatieGrondwater onder de Oude en de Nieuwe Delf. Jelle Buma
Grondwater onder de Oude en de Nieuwe Delf Jelle Buma Inhoud - Voorstellen - Grondwatersysteem - Wetgeving - Maatregelen Waterschade Binnenhof (1998) Oorzaak: te diep gebaggerd Inhoud - Voorstellen - Grondwatersysteem
Nadere informatieDeltaprogramma. De programmatische aanpak om Nederland veilig en leefbaar te houden. Onze delta. Uitdagingen. Kern Deltaprogramma
Deltaprogramma De programmatische aanpak om Nederland veilig en leefbaar te houden Bart Parmet 5 februari 2015 1 Onze delta 60% overstroombaar, 9 miljoen mensen, 2/3e BNP, 16% economie afh. zoetwater Uitdagingen
Nadere informatieDoetinchem, 21 juli 2014
Doetinchem, 21 juli 2014 Deze notitie over het risico op verzakking van bebouwing als gevolg van de plannen is opgesteld in 2011. In de notitie wordt een verwachte grondwaterstandstijging in de bebouwde
Nadere informatieGrondwater en de fundering van uw huis
Grondwater en de fundering van uw huis Vlak onder de grond is de bodem verzadigd met water: dit is het grondwater. Als uw huis houten funderingspalen heeft of géén funderingspalen, dan kan een lage grondwaterstand
Nadere informatiePaalrot door lekke drainerende riolen
Stichting Platform Fundering Nederland (SPFN) Postbus 192 3300 AD Dordrecht e-mail: fundering@cs.com. internet: www.platformfundering.nl bankrek 10.22.67.847 KvK: 24370117 Paalrot door lekke drainerende
Nadere informatieVital soil lezing. Rode draad: Professionele verwondering over het bodem-water ecosysteem. Beijng, november 2004
Joke van Wensem ODE Vital soil lezing Rode draad: Professionele verwondering over het bodem-water ecosysteem Beijng, november 2004 W.H.O. Ernst (2004). Uit: Vital Soil, Function, Value and Properties.
Nadere informatieIMPRESSIE INSPREKEN VASTSTELLING KEUR HHSK, NOVEMBER 2015
IMPRESSIE INSPREKEN VASTSTELLING KEUR HHSK, NOVEMBER 2015 Inleiding Op 25 november 2015 vergaderde de Verenigde Vergadering (VV) van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK). De
Nadere informatieWordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen
Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland Rond 800! veenpakket / 1350! eilanden met duinenrij 3 Landwinning
Nadere informatieBodem & Klimaat. Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer
Bodem & Klimaat Op weg naar een klimaatbestendig bodembeheer Jaartemperaturen en warmterecords in De Bilt sinds het begin van de metingen in 1706 Klimaatverandering KNMI scenarios Zomerse dagen Co de Naam
Nadere informatieWelkom! Wateravond Noord. 27 juni 2017
Welkom! 27 juni 2017 Wateravond Noord 19.00 Inloop 19.30 Opening avondvoorzitter 19.35 Inleiding gebiedscommissie 19.45 Presentatie wateropgave Rotterdam 19.55 Presentatie Aanpak Buitenruimte Agniesebuurt
Nadere informatieZoekopdrachten bij Het water komt. **
Module 1 De geschiedenis van de Delta. 1 Strijd tussen land en water 2 Overstromingen door de eeuwen heen 3 Oorzaken van overstromingen: de mens zelf 4 Waterbeheer. Blz. 4 Achter de duinen had je veengronden
Nadere informatieKlimaatbestendige stad Noodzaak én kans
Klimaatbestendige stad Noodzaak én kans dr ir Frans H M van de Ven W203 - KIVI Jaarcongres Delta Cities 11 november 2014 Overzicht Inleiding: Waarom? Stresstest Klimaatbestendigheid DPNH Tools voor de
Nadere informatieRichtlijnen ter voorkoming van grondwateroverlast in nieuw bebouwd gebied
Richtlijnen ter voorkoming van grondwateroverlast in nieuw bebouwd gebied mei 2003 (op enkele punten in juni 2007 herzien vanwege de herziening van de Keur in maart 2006) De in deze notitie voorgestelde
Nadere informatieGevolgen van klimaatverandering voor Nederland
Gastcollege door Sander Brinkman Haagse Hogeschool Climate & Environment 4 september 2008 Introductie Studie Bodem, Water en Atmosfeer, Wageningen Universiteit Beroepsvoorbereidendblok UNFCCC CoP 6, Den
Nadere informatiePraktijkvoorbeeld VAF Argonautenstraat Amsterdam
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Argonautenstraat Amsterdam Beschrijving van een praktijkvoorbeeld van de uitwerking van een funderingsvraagstuk conform de VAF. In beknopte vorm
Nadere informatie[COLUMN] Game Changers in het landschap
[COLUMN] Game Changers in het landschap AUTEUR LECTORAAT BRAINPORT DATUM 22 APRIL 2016 REACTIES: REAGEER Fontys is niet alleen een onderwijsinstelling maar ook een organisatie die nadrukkelijk wil bijdragen
Nadere informatieAANPAK BINNENSTAD SCHIEDAM
AANPAK BINNENSTAD SCHIEDAM OPGAVE Tijdens het werken aan binnenstedelijke opgaven merken wij een grote betrokkenheid van inwoners en ondernemers. Zij spreken vaak vol passie over hun stad en komen met
Nadere informatiePresentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018
Presentatie van gebiedsavond Peilbesluit Zegveld Gebiedsavond De Haak 29 oktober 2018 In gesprek over het water(peil) in De Haak, Zegveld en alternatieven voor het toekomstig waterpeil Programma Welkom
Nadere informatieVerdroging: tegen gaan van verdroging in het algemeen door beperken van verharding, ruimte voor infiltratie, hydrologisch neutraal ontwikkelen etc.
WATERTOETSPROCES Globale checklist waterbelangen in de ruimtelijke ordening Bij het watertoetsproces let het waterschap op alle wateraspecten. Doorgaans krijgen het voorkomen van wateroverlast en de zorg
Nadere informatieCASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT
Exact Online CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY GROEI DOOR PROACTIEF ADVIES Het gaat goed bij Joanknecht & Van Zelst: dit Eindhovens
Nadere informatieGrondwaterstudie Fryslân
Nieuwsbrief Grondwaterstudie Fryslân Januari 2019 Terugblik en vooruitblik Een waterrijke provincie, dat is Fryslân! In de vorige nieuwsbrief vertelden we u al over het hoe en waarom van de Strategische
Nadere informatieBodemdaling. Tommy Bolleboom, Welmoed Visser, Jeroen Jansen, Bern vd Berg, Arend van Woerden, Sien Kok
1 Bodemdaling Tommy Bolleboom, Welmoed Visser, Jeroen Jansen, Bern vd Berg, Arend van Woerden, Sien Kok 2 Thema Bodemdaling 3-luik van sessies vandaag: 2.1 Naar een duurzamer beheer van de openbare ruimte
Nadere informatieProvinciale Staten van Noord-Holland. Voordracht 64
Provinciale Staten van Noord-Holland Voordracht 64 Haarlem, 17 augustus 2004 Onderwerp: Agenda Provinciaal Waterplan Bijlagen: - ontwerpbesluit - procesplanning provinciaal waterplan - op weg naar een
Nadere informatieInformatiebijeenkomst funderingsproblematiek
Urgente Aanpak Ferry van der Kwaak Deze avond algemeen doel van dit project oorzaken van funderingsproblemen bloksgewijs funderingsonderzoek en subsidie hoe nu verder? Algemeen In Rotterdam ongeveer 60.000
Nadere informatieBeleidsuitgangspunten afbouw grondwateronttrekking Delft Noord
Beleidsuitgangspunten afbouw grondwateronttrekking Delft Noord Aanleiding Op de locatie van DSM in Delft-Noord vindt sinds 1916 een grondwateronttrekking plaats. Oorspronkelijk werd het grondwater gebruikt
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatiePersinformatie. Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen. Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten
Persinformatie Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten Mario Mehren: strategie Wintershall blijkt succesvol 2 juni 2015 Michael Sasse Tel. +49 561 301-3301
Nadere informatieKlimaatadaptatie. Charles Aangenendt
Klimaatadaptatie Charles Aangenendt Adaptatie Ruimte en Klimaat 2006: start Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK) Doel: klimaatbestendig maken van ruimtelijke inrichting lange termijn:
Nadere informatieProf. Dr. Henk Saeijs
Nationaal archief 281102 def.doc [1] Blijft het bij pompen of verzuipen? Zullen we het ooit nog eens leren? Prof. Dr. Henk Saeijs I. POMPEN OF VERZUIPEN [2] Een oud Nederlands gezegde luidt Overleven is
Nadere informatiePaalrot door lekke drainerende riolen
Paalrot door lekke drainerende riolen Tot 1960-1970 soms ook nog daarna zijn houten heipalen gebruikt in klei en veengebieden voor de fundering van woningen. Tot ongeveer 1910 als Amsterdamse en Rotterdamse
Nadere informatieIJburg, Amsterdam. Data. Voorbeeldprojecten IJburg, Amsterdam. atelier GROENBLAUW, Madeleine d Ersu
Voorbeeldprojecten IJburg, Amsterdam IJburg, Amsterdam atelier GROENBLAUW, Madeleine d Ersu Data Locatie: IJburg, Amsterdam Contact: Projectbureau IJburg Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam Ontwerper/waterconcept:
Nadere informatieSneak preview Museum Het Grachtenhuis
Luister naar het verhaal van onze grachten Sneak preview Museum Het Grachtenhuis Museum Het Grachtenhuis De Amsterdamse grachten maken de stad. Hier wordt al eeuwen geld verdiend, kunst gemaakt, feest
Nadere informatieTransparantie in financiën
Toekomstbestendige en duurzame financiering waterbeheer Transparantie in financiën - toekomstbestendige en duurzame financiering waterbeheer - opbouw! aanleiding! uitwerking vragen o beter vergelijkbaar
Nadere informatieNota van beantwoording
Nota van beantwoording Ontwerp-peilbesluit polder Capelle aan den IJssel Behorende bij besluit van verenigde vergadering 27 juni 2012 peilbesluit polder Capelle aan den IJssel Status Definitief Datum 27
Nadere informatieNaar minder harde grenzen. Luc Kohsiek Dijkgraaf
Naar minder harde grenzen Luc Kohsiek Dijkgraaf Inhoud Het klimaat verandert De samenleving verandert Van scherpe scheiding tussen overheid en burgers naar participerende samenwerking Van scherpe scheiding
Nadere informatieTHIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1
THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 4 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: NU EN DE TOEKOMST (1941 TOT NU) DE RAMP VAN 1953 Bekijk de video Kustbescherming. 1 A. Welke natuurlijke oorzaken zorgden ervoor dat de watersnoodramp
Nadere informatieBodemdaling van A tot Z
Bodemdaling van A tot Z Arjen Snaterse (Gemeente Almere) Alison Jenkins (Gemeente Zaanstad) John Lambert (Deltares) 1 april 2016 Bodemdaling van A tot Z (1) 1 Bodemdaling in Internationaal Perspectief
Nadere informatieVoorstellen. Waterschap Hollandse Delta. John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie
Voorstellen Waterschap Hollandse Delta John Ebbelaar Hoofd afdeling Plannen en Regie Waterschap Hollandse Delta Dynamiek in de Delta [2] Inhoud De taken van het waterschap De dynamiek in de tijd Een dynamische
Nadere informatieNederland Waterland Basisonderwijs
Nederland Waterland Basisonderwijs Introductie Nederland is een land vol met water. Water in rivieren en meren. De zee klotst tegen onze duinen. En de zachte bodem van Nederland zit ook vol met water.
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieMKBA Rotterdamse Klimaatadaptatie Strategie. Rotterdam, november 2012
MKBA Rotterdamse Klimaatadaptatie Strategie Rotterdam, november 2012 Overzicht Page 2 1. Projectbeschrijving 2. Analyse 3. Afwegingskader Page 3 1. Projectbeschrijving Rotterdamse Adaptatie Strategie (RAS)
Nadere informatieWaterafhankelijke economie
Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Waterafhankelijke economie Industrie en Water Chemie Raffinaderijen
Nadere informatieWERKBLAD - GROEP 7/8 DIJKEN DIJKEN IN FRYSLÂN
WERKBLAD - GROEP 7/8 DIJKEN Je woont veilig in Nederland. Dat lijkt heel normaal. Maar zo gewoon is dat niet. Een groot deel van Nederland ligt namelijk onder zeeniveau. Het gevaar van een overstroming
Nadere informatieInformatieavond Bouwkavels Molenbeek
Informatieavond Bouwkavels Molenbeek Informatieavond Bouwkavels Molenbeek Programma informa+eavond 1. Welkom en uitleg van het proces na de ondertekening van de reserveringsovereenkomst door Ariën Schaap
Nadere informatieBodemdaling door diepe en ondiepe oorzaken in Groningen
Bodemdaling door diepe en ondiepe oorzaken in Groningen In Groningen kunnen de volgende oorzaken van bodemdaling worden onderscheiden (op basis van Hannink, 1990): Diepte in m- mv Natuurlijke oorzaken
Nadere informatieVisie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1
Visie Water en Ruimtelijke Ontwikkeling bijlage 1 Kaarten Waterbelangen DM: 303052 1 Wateropgaven 2015 / 2027 Kaart 1. Gebieden met een WB21 wateropgave In 2005 is een studie wateropgave uitgevoerd (conform
Nadere informatieExtra CaseQuest 1 Blijft Nederland ook in de verre toekomst veilig?
Extra CaseQuest 1 Blijft Nederland ook in de verre toekomst veilig? 1/5 Inleiding Nederland bereidt zich voor op een warmer wordend klimaat met in de winter meer neerslag. In deze eeuw wordt een zeespiegelstijging
Nadere informatieVersterking bestaande zeewering. Type Maatregelen Masterplan Kustveiligheid
Versterking bestaande zeewering Type Maatregelen Masterplan Kustveiligheid Ir. Peter Van Besien MDK-Afdeling Kust 28/09/17 1. Historiek kustlijn & bestaande zeewering 2. Risico s kustgebied 3. Masterplan
Nadere informatieDe Geo H3 Nederland duurzaam: energie en water 3.1 Energie en klimaatverandering Energie de kracht die dingen laat werken aardgas Slochteren
Samenvatting door Stressedstudent 1304 woorden 14 januari 2018 7,5 21 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo De Geo H3 Nederland duurzaam: energie en water 3.1 Energie en klimaatverandering
Nadere informatieStrategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens
Strategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens Peter Salverda Omgevingsmanager Vitens 20 Maart 2013 Opzet presentatie Waarom strategische planning? Ambitie en lange termijn visie Duurzaamheid
Nadere informatieBodemgeschiktheidseisen stedelijk gebied
Bodemgeschiktheidseisen stedelijk gebied uit: Riet Moens / Bouwrijp maken http://team.bk.tudelft.nl/publications/2003/earth.htm Uit: Standaardgidsen (1999) 1.7.3 Uitwerking voor stedelijke functies De
Nadere informatieVerkenning kansen Meerlaagsveiligheid Roermond en Leudal
Verkenning kansen Meerlaagsveiligheid Roermond en Leudal Resultaten risicoberekeningen 3 september 2013 Teun Terpstra (HKV) Laurens Bouwer (Deltares) Doelstelling Verkennen van kansen voor de waterveiligheid
Nadere informatieWinnen van brak grondwater om brakke kwel te beperken?
Winnen van brak grondwater om brakke kwel te beperken? symposium zoetwatervoorziening in zilte delta's KWR, Nieuwegein, 4 april 2013 Amsterdam, 9 april 2013 Dienst Waterbeheer en Riolering Waterschap Amstel,
Nadere informatieRegionale Klimaateffectatlas
Regionale Klimaateffectatlas Projectcode MR12039 Datum Regionale Klimaateffectatlas Versie 1.0 Opdrachtgever stadsregio Rotterdam Opdrachtnemer IGWR Inleiding De stadsregio Rotterdam werkt sinds 2008 aan
Nadere informatieRuimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE
Ruimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE Ruimte voor de maatschappij van morgen De maatschappij van morgen is fundamenteel anders dan die van gisteren. De wereld wordt kleiner door
Nadere informatieAnna Schoemakers Klimaat voor Ruimte
Workshop: De klimaatrobuuste stad Voorzitter: Prof. dr.ir. C. Zevenbergen (Chris), Dura Vermeer/UNESCO IHE Sprekers en presentaties: Drs. A.J. Schoemakers (Anna) Projectbegeleider Klimaat voor Ruimte,
Nadere informatieTrapdijk. Dé multifunctionele stadsdijk. www.rotterdam.nl. nieuwe Trapdijk. oude dijk
www.rotterdam.nl Trapdijk Dé multifunctionele stadsdijk Gemeentewerken Rotterdam ontwikkelt de Trapdijk. Dit is een trapsgewijze dijk, waarvan de treden gebruikt kunnen worden voor wegen, groen, bebouwing,
Nadere informatieWaterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta
Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang
Nadere informatieWat doen... 4. Door de grote vraag werden dan ook massaal bomen omgehakt.
Wat doen... 4 Bomenteelt in ontwikkelingslanden. Aran staat er een beetje mistroostig bij. Alweer heeft een van de straatolifanten een spoor van vernieling getrokken door de stad. In heel wat Thaise steden
Nadere informatietoekomst veenweide Inspiratieboek
toekomst veenweide Inspiratieboek BOSCH SLABBERS toekomst veenweide Inspiratieboek Opdrachtgever Kennis voor Klimaat In samenwerking met Alterra, DHV, Gemeente Midden-Delfland, Provincie Zuid-Holland,
Nadere informatieKlimaatverandering, toenemende verzilting en landbouw
Klimaatverandering, toenemende verzilting en landbouw Nieuwe inzichten neerslaglenzen en oplossingen Jouke Velstra Onderzoeksvragen Hoe ontwikkelt de verzilting in Noord-Nederland zich op perceelsniveau
Nadere informatieSteden. Toekomst. van de. BOUWLOKALEN Steden van de Toekomst WATERBASED URBAN DEVELOPMENT
Steden van de Toekomst DeltaSync Bouwen op het water - Multidisciplinair Architectuur/Stedenbouw Constructief ontwerp Waterbeheer - Advies (marktverkenning, gebiedsanalyse, toekomstvisies) -Ontwerp (Constructie,
Nadere informatieKennisagenda NKWK- KBS. Groeidocument versie 0.1
Kennisagenda NKWK- KBS Groeidocument versie 0.1 November 2015 Voorwoord Dit is de eerste versie (versie 0.1) van het Groeidocument van de Kennisagenda NKWK- KBS. Dit document is een eerste aanzet voor
Nadere informatieDeltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering. Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie
Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie Wateroverlast Wateroverlast is waarschijnlijk het meest zichtbare probleem. Steeds vaker staan winkels en kelders vol
Nadere informatieVERBINDEN, VERSTERKEN EN ONTWIKKELEN
Foto: Platform Slappe Bodem, Vincent Basler VERBINDEN, VERSTERKEN EN ONTWIKKELEN In oktober 2016 is het Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling (voorheen kennisprogramma Klimaat, Water en Bodemdaling (KWB))
Nadere informatieWaterschap Hunze en Aa s Ontvangen d.d.: Documentnummer: Raakvlak waterbeheer: ja/nee. gemeente Assen Verbouwing woning Venestraat 175 9402GM ASSEN
Waterschap Hunze en Aa s Ontvangen d.d.: Documentnummer: Raakvlak waterbeheer: ja/nee gemeente Assen Verbouwing woning 9402GM ASSEN Algemeen Betrokkenheid waterschap Voor de verdere procedurele afhandeling
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatie1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen. Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen
1 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking
Nadere informatieWelkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve
Welkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve 1 29 maart 2018 Deze presentatie Doel bijeenkomst: toelichten en dialoog Ambities gemeente Den Haag Waarom Mariahoeve als pilotwijk Wat willen we bereiken
Nadere informatieKlimaatverandering in Utrecht. Erwin Rebergen Beheerder/Beleidsadviseur stedelijk water gemeente Utrecht Groenmoetjedoen!
Klimaatverandering in Utrecht Erwin Rebergen Beheerder/Beleidsadviseur stedelijk water gemeente Utrecht Groenmoetjedoen!-dag,12 juni 2016 De klimaatopgave, omgaan met 1. Intensievere neerslag 2. Stijging
Nadere informatieKennisdoorwerking van het project Scenariostudies (KB ) Wim Timmermans
Kennisdoorwerking van het project Scenariostudies (KB-25-009-004) Wim Timmermans 1. Panacea Green Infrastructure: Presentatie Potential economic co-benefits from Nature Based Solution Approaches in Cities.
Nadere informatie