Positieve effecten van blootstelling aan zonlicht/uv. Han van der Rhee Hagaziekenhuis Den Haag

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Positieve effecten van blootstelling aan zonlicht/uv. Han van der Rhee Hagaziekenhuis Den Haag"

Transcriptie

1 Positieve effecten van blootstelling aan zonlicht/uv Han van der Rhee Hagaziekenhuis Den Haag Amersfoort,

2 mediaberichten 2009 Door een veranderende leefstijl, maar ook door een sterkere schoonheidswens is in de loop der jaren de zon steeds dominanter op de menselijke huid aanwezig, weet dermatoloog B. Sinds de jaren zestig brengen we meer uren door in de zon door. Hij stelt dat de verkoop van zonnebrandcrème veel lager ligt dan de verkoop van vakanties.

3 mediaberichten 2009 Het is komende week uitzonderlijk gevaarlijk om onbeschermd in de zon te vertoeven. KWF Kankerbestrijding waarschuwt voor een bijzondere situatie met extra zonkracht. Er is spraken van een huidkanker pandemie.

4 media berichten 2009 Als we er niets aan doen hebben we over tien jaar een onoplosbaar probleem. Huidkanker is weliswaar in veel gevallen te genezen, maar niemand wil toch een operatie aan zijn gezicht.

5 Casus mw. C. 70 jaar: fractuur li onderarm 1997 actinische keratose: cryo en voorlichting 2006 fractuur re arm: h.a. Ca + middel tegen botresorptie 2007 klein BCC linker wang en AK + fractuur li onderarm na gering trauma 2009 rugpijn: inzakking diverse wervels: 20 cm kleiner. Internist: ernstig vitamine D tekort vanaf 1997 vrijwel volledige zonvermijding

6 Positieve effecten van zonlicht: Vanuit evolutionair/antropologisch perspectief Positieve effecten bij huidkanker en veroudering Andere positieve effecten

7 Eva: onze oermoeder Reconstructie van een schedel Gevonden in Oost- Afrika Skelet Homo sapiens jaar oud

8 Homo sapiens jr geleden ontstaan in Oost-Afrika jr geleden: Out of Africa jr geleden intocht in Europa

9

10 Overal ter wereld een duidelijke relatie tussen de huidskleur van de autochtone bevolking en de hoeveelheid beschikbare zon Huid ± jaar nodig om aan te passen aan het klimaat voor een goede balans van voor- en nadelen zon Donkere huid in landen met weinig zon: laag vit D niveau: zwakke botten, spieren, verminderde vruchtbaarheid: survival of the fittest in casu de bleekste variant Zo zijn we van donkere Oostafrikanen witte Nederlanders geworden

11 Onze huid is in principe perfect toegerust voor ons klimaat Voorouders dagelijks in de zon: geleidelijke gewenning; chronische (beroepsmatige) expositie. Onze voorouders werden minder oud

12 zonexpositie Industrialisatie: toenemend binnenberoepen Laatste decennia steeds minder zonexpositie: van chronisch naar intermitterend. Veel binnenberoepen, TV, computer, videogames, binnensporten, onveiligheid op straat, hoogbouw, kinderen spelen binnen, angst voor huidkanker, bejaarden, allochtonen. Toename zonvakanties

13 Zonexpositie in de zomer van handen en gelaat Nederland (Slaper 1987): binnenwerkers ±3% beschikbare hoeveelheid UV excl. vakanties Denemarken (Thieden, 2008) binnenwerkers: 3,4%, waarvan 22% tijdens vakanties. Tijdens werkdagen < 0,1 MED Duitsland (Knuschke et al., 2007): 2-2,4% excl. vakanties

14 lichtexpositie Canada (Young 2007) Gemiddeld 90 min 1000 Lux of meer Volle zon: Lux indirect zonlicht: Lux bewolkt weer: 1000 Lux kantoor: 400 Lux We may be living in a light-deprived society (relatie met toename depressie)

15 Conclusies Antropologie: chronische zonblootstelling is ideaal voor onze gezondheid. Wij worden ouder dan onze voorouders: gematigde (gehalveerde?) chronische blootstelling Veel Nederlanders komen niet te veel, maar te weinig en verkeerd in de zon (intermitterend: zonnebrand)

16 Negatieve effecten zonlicht Huidkanker Veroudering van de huid PLE en andere fotodermatosen Oogafw.: pterygium, staar (?) Interne Ziekten: LE, PCT

17 Lengte telomeren leukocyten een goede maat voor onze biologische leeftijd Prospectieve studie (Cawthon et al. Lancet, 2003): van groep met de langste telomeren leefde na 10 jaar 70%; van de groep met de kortste telomeren 50% Korte telomeren: hoger risico op kanker en hart- en vaat ziekten personen met een hoog vit D gehalte (veel zon) hebben langere telomeren dan groep met laag vitamine D (verschil biol. leeftijd 5 jaar) (Richards et al.;am J Clin Nutr 2007) Zonlicht en (inwendige) veroudering

18 Zonlicht en mortaliteit Weinig zonlicht en lage vit D spiegels geassocieerd met een hogere cardiovasculaire mortaliteit (o.a Zitelli et al. J Photochem Photobiol B. nov 2010) Weinig zonlicht en lage vit D spiegel geassocieerd met hogere colonca mortaliteit Lage vit D spiegels geassocieerd met hogere all-cause mortaliteit (o.a. WHO rapport vitamin D and cancer )

19 huidkanker Basaalcelca -geen metastasering -incidenteel ernstige locale schade Plaveiselca -zelden metastasering (±3%) -incidenteel ernstige locale schade Melanoom -rel. vaak metastasering (±17% mortaliteit) -incidenteel ernstige locale schade

20 Getallen huidkanker (NKR) Type huidkanker Incidentie 2008 Mortaliteit 2008 Basaal > celcarcinoom Plaveiselcel 6500 <80 Carcinoom Melanoom

21 Relatie huidkanker-zon Plaveiselcelca: -lineair Melanoom: Basaalcelca: -intermitterend (ernstige verbrandingen) -chronisch: preventief(?) -intermitterend (en chronisch)

22 Preventief effect chronische zonexpositie bij melanoom Regelmatige zonblootstelling geen of gunstig effect op melanoom incidentie(meta-analyses: Neelemans et al.1995, Elwood et al.1997, Gandini et al. 2005) Beroepsmatige blootstelling beschermt tegen melanoom(idem) Melanoompatiënten met regelmatige zonexpositie: gunstiger prognose dan weinig zon(o.a. Berwick et al. 2006) Diagnose melanoom in zomer gunstiger prognose dan diagnose winter (o.a. Boniol et al. 2007)

23 Studies BCC Noord-Europese landen BCC geassoc. met intermitterende expositie: - van Hattem et al. (BJD 2009) en Kiiski et al. (Arch Derm. 2010): hoge sociale status is risicofactor voor BCC -Kenborg et al. (Cancer Causes Control 2010): buitenwerkers hebben een verlaagd risico voor BCC (en melanoom) Zuid-Europese landen: ook chronische expositie verhoogd risico voor BCC

24 Conclusie In Nederland lijkt vanuit het gezichtspunt van huidkankerpreventie regelmatige blootstelling zonder overdrijving en zonder zonnebrand verantwoord

25

26 Positieve effecten zonlicht Gezonde botten en spieren (vit D) Psoriasis, (atopisch) eczeem, PLE, etc. Depressie (blauw licht; melatonine, serotonine) Multiple sclerose (MS) Preventie van kanker

27 Type studie Ecologische studies -Frequentie van ziekte i.s.m. blootstelling aan omgevingsfactoren bij groepen -matige bewijskracht -hypothesevorming Patiënt-controle studies -Personen met en zonder ziekte worden achteraf onderzocht op blootstelling aan determinant Prospectieve studies -blootgestelden en niet blootgestelden worden na verloop van tijd ondergezocht op gezondheidseffecten -hoge mate van bewijskracht

28 MS Ecologische overwegingen: landen met weinig zon hoge incidentie en andersom 5 patiënt-controle studies (2x Australië, VS, Noorwegen, Canada) vonden een sterke negatieve relatie tussen zonblootstelling (in de jeugd) en de incidentie van MS 4 patiënt-controle- en prospectieve studies vonden een neg. relatie tussen hoogte vit D spiegel en risico/beloop van MS Eerste pilot met oraal vit D gunstig effect op beloop MS Momenteel 2 grote trials in Nederland

29 Zonlicht bij de preventie van kanker

30 systematic review (van der Rhee et al. Eur J Cancer Prev 2010) Ecologische studies -frequentie van ziekte i.s.m. blootstelling aan omgevingsfactoren van groepen -matige bewijskracht -hypothesevorming 25 ecologische studies over colon-, prostaat-, mammaca, NHL: (>130 landen) richting evenaar neemt incidentie en mortaliteit af Patiënt-controle studies Prospectieve studies

31

32

33 Ecologische studies -Frequentie van ziekte i.s.m. blootstelling aan omgevingsfactoren -matige bewijskracht -hypothesevorming Patiënt-controle studies -Personen met en zonder ziekte worden achteraf onderzocht op blootstelling aan determinant Prospectieve studies -blootgestelden en niet blootgestelden worden na verloop van tijd ondergezocht op gezondheidseffecten -hoge mate van bewijskracht

34 relatie zonlicht /incidentie en mortaliteit coloncarcinoom 3 patiënt-controle studie: neg. relatie, waarvan 1 n.s. -Kampman et al Freedman et al Slattery et al prospectieve studies: neg. relatie -Robsahm et al Lim et al Freedman et al Freedman et al. 2010

35 Prognose coloncarcinoom diagnose eind winter vs eind overleving zomer 18 maanden 3 jaar 4 jaar -45% -33% -25% Robsahm et al. 2004

36 prostaatkanker 3 patiënt-controle studies 4 prospectieve studies ALLE 7 NEG. RELATIE ZON incidentie en mortaliteit(?) Freedman et al.2002;bodiwala et al.2003;john et al. 2004;Robsahm et al. 2004;John et al.2005; Lim et al. 2006;Gilbert et al.2009

37 patiënt-controle studie (Bodiwala et al. Cancer Lett. 2003) Gemiddeld aantal zonne-uren /dag Aantal zonverbrandingen in kinderjaren Zonnebaden score als volwassene Aantal vakanties in het buitenland SIGNIFICANT (P= ) HOGER BIJ CONTROLES (BPH) VS PROSTAATCA PAT.

38 associatie zonlicht met incidentie en mortaliteit mamma carcinoom 4 patiënt-controle studie: negatief 6 prospectieve studies: negatief, 1 n.s. 2 prospectieve studies: geen. Freedman et al. 2002;John et al. 2007; Knight et al. 2007;Blackmore et al. 2008;Sturgeon et al. 1995;John et al. 1999; Robsahm et al. 2004;Lim et al. 2006;Millen et al 2009 ; Kuper et al. 2009;Edvarsen et al. 2011

39 9 patiëntcontrole studies: neg. 1 patiëntcontrole studie: geen 1 patiëntcontrole studie: pos. vrouwen 1 prospectieve studie pos. relatie 1 prospectieve studie neg. relatie 1 prospectieve studie geen relatie meta-analyse veel vs weinig recreationele zonexpositie RR: 0.76 ( ) (Kricker et al. Int J Cancer 2008) associatie zonlicht met risico van non-hodgkin lymfoom

40 mechanisme(n) preventief effect zonlicht Vitamine D Effect dagnachtritme Foliumzuur afbraak

41 effecten vit D3 (1) proliferatie differentiatie apoptose tumor invasie angiogenese

42 effecten Vit D3 (2) proefdierexperiment epidemiologie interventietrials remming groei: prostaatca colonca mammaca

43 epidemiologie vitamine D Hypothese: inname >1000 IU en spiegels >80 nmol/l minder risico Huidige norm: < 20 nmol/l deficiënt 20-30,, insufficient 30-50,, voor gezonde botten Vitamine D intake vs kankerrisico Serum vitamine D vs kankerrisico

44 associatie vitamine D serumspiegels en kankerrisico colonca: 9 prospectieve studies: allen een negatieve associatie, waarvan 4 ns prostaatca: meta-analyse: geen associatie (Yin et al. cancer Epidemiol 2009) mammaca: wisselende associatie NHL: 1 neg. 3 geen

45 Conclusies (KWF rapport) Er zijn aanwijzingen dat zonlicht het risico vermindert van colon-, prostaat, mammaca, en NHL. Er zijn aanwijzingen dat zonlicht de prognose verbetert van colon-, prostaat-(?), en mammaca Er is afdoende bewijs dat serumspiegels >80 nmol/l het risico van colonca verminderen

46 zonlicht Zonlicht veroorzaakt huidkanker: -intermitterend melanoom, BCC en SCC -chronisch SCC en een deel van BCC Zonlicht vermindert wsch het risico van colon-, prostaat-, mammaca en NHL en MS Zonlicht verbetert wsch de prognose van colonca, mammaca, MS en mogelijk prostaatca en melanoom

47 kanker mortaliteit in relatie tot chron. zonblootstelling Debetzijde non melanoma huidkanker: <80 Creditzijde prostaatca mammaca colonca NHL >11.000

48 zonadvies Vermijd intermitterende zonexpositie Kies voor niet overdreven chronische blootstelling (geleidelijke gewenning en regelmatige blootstelling)

49 Geniet van de zon Zorg dat je geleidelijk went aan de zon Overdrijf het niet (geen hele dagen onbeschermd in de zon bakken). Pas vooral op met de zon in (sub)tropische landen. Zorg dat je niet verbrandt!!!

50

51

De zon: vriend of vijand?

De zon: vriend of vijand? De zon: vriend of vijand? HAN V A N D E R R H E E, D E R M A T O L O O G, U T R E C H T, 1 8-04- 2 0 1 5 Onderwerpen Hoe is de mens in de loop van de geschiedenis met de zon omgegaan? Evolutie, huidskleur,

Nadere informatie

Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing

Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing NA Kukutsch dermatoloog LUMC WIN-O symposium melanoom 03-11-2011 Overzicht Inleiding Risicofactoren genetische factoren omgevingsfactoren Vroegtijdige

Nadere informatie

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband?

Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Dr.ir. A. Pijpe Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Heijermanslezing Kanker en Werk 14 juni 2013 Soorten kanker in verband gebracht met ploegendienst

Nadere informatie

Vitamine D. Essentieel prohormoon

Vitamine D. Essentieel prohormoon Vitamine D Essentieel prohormoon Biochemie en fysiologie Vit D in voeding: D3 (cholecalciferol, dierlijk) D2 (ergocalciferol, plantaardig). Belangrijkste bron is de aanmaak id huid oiv zonlicht: >90% vd

Nadere informatie

Warmte Protocol Versie maart 2019

Warmte Protocol Versie maart 2019 Warmte Protocol Versie maart 2019 1. Introductie Het is heerlijk als de zon schijnt. Maar voor de medewerkers van madelief betekent het wel dat zij extra moeten oppassen voor de schadelijke gevolgen van

Nadere informatie

ZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET

ZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET Factsheet ZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET WAT IS HUIDKANKER? Kanker is een ongeremde deling van lichaamscellen, die in het omliggende weefsel kunnen ingroeien en via de bloed-of lymfbanen kunnen

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofd- stuk 4

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofd- stuk 4 S a m e n vat t i n g Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar de relatie tussen betapapillomavirussen (betapv) en het cutane plaveiselcelcarcinoom (PCC) en diens voorloper actinische keratose (AK).

Nadere informatie

lyondellbasell.com Huidkanker

lyondellbasell.com Huidkanker Huidkanker Hoeveel weet je hier van? Deze presentatie is bedoeld om je beter je leren begrijpen wat huidkanker is, welk effect het op je kan hebben en wat je kunt doen om het te voorkomen. De antwoorden

Nadere informatie

Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon

Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Ervaren dermatologen. Zeer persoonlijke zorg. Korte wachttijden. Mohs Klinieken. Uw zorg in ervaren handen. Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met

Nadere informatie

Vitamine D. Ton Boermans huisarts

Vitamine D. Ton Boermans huisarts Vitamine D Ton Boermans huisarts 2 2 Vitamine D Onvoldoende UVB voor Vitamine D synthese van november tot begin maart 90% van Europa heeft gedurende 4-6 mnd onvoldoende UVB straling. Latitude 38 o north

Nadere informatie

UV-stralingsrisico s en klimaat:

UV-stralingsrisico s en klimaat: UV-stralingsrisico s en klimaat: tijd voor een zonkrachtactieplan! Dr Harry Slaper Centrum Veiligheid RIVM Slaper UV-straling Hittestresscongres juni 2018 Zonkracht is maat voor hoeveelheid (schadelijke)

Nadere informatie

MELATONINE. Het natuurlijke slaapmiddel

MELATONINE. Het natuurlijke slaapmiddel MELATONINE Het natuurlijke slaapmiddel Wat is Melatonine Melatonine is een hormoon dat in de pijnappelklier (epifyse) geproduceerd wordt uit serotonine (neurotransmitter betrokken bij stemming en pijn)

Nadere informatie

Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D

Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Deze presentatie Wat doet vitamine D eigenlijk? Wanneer is er deficiëntie? Vitamine D tekort en autisme Effecten van suppletie bij autisme Conclusies Klinische

Nadere informatie

B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren

B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische

Nadere informatie

fact sheet zonneslimmescholenprogramma

fact sheet zonneslimmescholenprogramma 30 fact sheet zonneslimmescholenprogramma WAT IS HU IDKANKER? Kanker is een ongeremde deling van lichaamscellen. Die kunnen ingroeien in het omliggende weefsel en via de bloed-of lymfbanen uitzaaien naar

Nadere informatie

Ouderen en kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving. Maryska Janssen-Heijnen Valery Lemmens

Ouderen en kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving. Maryska Janssen-Heijnen Valery Lemmens Ouderen en kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving Maryska Janssen-Heijnen Valery Lemmens Levensverwachting in jaren Nederlandse bevolking 2007 Leeftijd Mannen Vrouwen

Nadere informatie

Kanker en vitaminen. fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam

Kanker en vitaminen. fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam LWDO Kanker en vitaminen fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam Te onderscheiden Preventie van kanker Tijdens behandeling voor kanker

Nadere informatie

Beleid schiet niet op!

Beleid schiet niet op! 25e jaargang nummer 6 NOVEMBER 2007 Ortho-bibliotheek De online database voor de orthomoleculaire geneeskunde Vitamine D en kanker Beleid schiet niet op! in Nederland 7000 kankerdoden per jaar Ortho6_Cover-1H.indd

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen

Nadere informatie

Kanker: klinisch beeld,

Kanker: klinisch beeld, Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden

Nederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden Nederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden Chapter 8 Vitamine D, ter preventie van type 2 diabetes Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over vitamine D in

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. (summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting. (summary in Dutch) (summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur

Nadere informatie

Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit

Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit onderwerp Geactualiseerde advies inzake zonnebanken en zonlicht Samenvatting Ten behoeve van

Nadere informatie

Vitamine D. E. van der Heijden (ANIOS IC)

Vitamine D. E. van der Heijden (ANIOS IC) Vitamine D E. van der Heijden (ANIOS IC) 18-5-2018 Hoe? Voeding Zonlicht (> 90% van vitamine D status) Via 25-hydroxylering lever/ en 1-hydroxylering in nier ontstaat het actieve hormoon 1,25 dihydroxyvitamine

Nadere informatie

ACTINISCHE KERATOSE 17824

ACTINISCHE KERATOSE 17824 ACTINISCHE KERATOSE 17824 Inleiding De dermatoloog heeft bij u actinische keratosen geconstateerd. In deze folder staat meer informatie over actinische keratosen en de behandelmogelijkheden. Wat zijn actinische

Nadere informatie

Big trouble? Het Big 5 palet. Het Big 5 palet. Gevolgen overgewicht breder dan Big 5. Overgewicht. Relatie tussen overgewicht, diabetes, kanker

Big trouble? Het Big 5 palet. Het Big 5 palet. Gevolgen overgewicht breder dan Big 5. Overgewicht. Relatie tussen overgewicht, diabetes, kanker Big trouble? Het Big 5 palet Hart- en vaatziekten Astma / COPD Depressie B.H.R. Wolffenbuttel Afd. Endocrinologie & Stofw. ziekten Universitair Medisch Centrum Groningen Welke belangrijke risicofactor

Nadere informatie

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies

CoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum

Nadere informatie

Fysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper

Fysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper Fysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper Digna.dekam@radboudumc.nl Programma Inleiding Osteoporose De rol van de fysiotherapeut bij osteoporose KNGF behandelrichtlijn

Nadere informatie

BASAALCELCARCINOOM Hoe ontstaat een basaalcelcarcinoom?

BASAALCELCARCINOOM Hoe ontstaat een basaalcelcarcinoom? Basaalcelcarcinoom BASAALCELCARCINOOM Het basaalcelcarcinoom (of basocellulair carcinoom of basalioom) is de meest voorkomende vorm van (huid)- kanker. De kwaadaardige veranderingen ontstaan in de onderste

Nadere informatie

Gunstige en ongunstige effecten van zonlichtexpositie

Gunstige en ongunstige effecten van zonlichtexpositie capita selecta Gunstige en ongunstige effecten van zonlichtexpositie H.J.van der Rhee, E.de Vries en J.W.W.Coebergh Nadelige effecten van zonlicht zijn onder andere het vaker of vroeger ontstaan van huidkanker

Nadere informatie

Te veel zon is niet gezond

Te veel zon is niet gezond Te veel zon is niet gezond Dat beetje zon in Nederland... Als u zorgt voor de nodige bescherming, dan is de zon beslist ook goed voor u. In deze folder vindt u 10 tips om verstandig te zonnen. Veel mensen

Nadere informatie

Ouderen met kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving. Maryska Janssen-Heijnen

Ouderen met kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving. Maryska Janssen-Heijnen Ouderen met kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving Maryska Janssen-Heijnen Levensverwachting in jaren Nederlandse bevolking 2007 Leeftijd Mannen Vrouwen 60 21 24 70

Nadere informatie

Plastische Chirurgie. Patiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom. Slingeland Ziekenhuis

Plastische Chirurgie. Patiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom. Slingeland Ziekenhuis Plastische Chirurgie Plaveiselcelcarcinoom i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen In deze folder leest u wat een plaveiselcelcarcinoom inhoudt en welke behandelingen er bij Plastische Chirurgie

Nadere informatie

Minder kans op kanker

Minder kans op kanker Georgie Dom Minder kans op kanker Informatie & preventie 1 e druk, augustus 2012 Copyright 2012 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond

Nadere informatie

Samenvatting. Werking en bronnen van vitamine D

Samenvatting. Werking en bronnen van vitamine D Samenvatting Voedingsnormen geven aan hoeveel mensen idealiter van een bepaalde stof binnen moeten krijgen om gezond te blijven. De Gezondheidsraad gaat regelmatig na of de bestaande voedingsnormen nog

Nadere informatie

Vitamine D: meten of eten?

Vitamine D: meten of eten? 35 e bijeenkomst Thema sociëteit 10 februari 2014 Vitamine D: meten of eten? Arno Toorians Internist-endocrinoloog Pathofysiologie Primaire functie 1,25(OH)D Herstel, handhaven calcium/fosfaat homeostase

Nadere informatie

Zonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon

Zonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon Zonlicht en de huid Verstandig omgaan met de zon Een beetje zonlicht is goed voor iedereen. Ultraviolette stralen zorgen voor de aanmaak van vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten. Pas op voor teveel

Nadere informatie

Voeding voor voetbal. Peter Res, voedingskundige AFC Ajax

Voeding voor voetbal. Peter Res, voedingskundige AFC Ajax Voeding voor voetbal Peter Res, voedingskundige AFC Ajax Overzicht Inleiding Fysiologie van wedstrijden en trainingen Wedstrijdvoeding Trainingsvoeding Meetbare factoren Vitamine D Vetpercentage Zweetmetingen

Nadere informatie

Verstandig zonnen. J.L.M. van Houtum, dermatoloog. 8 mei 2012

Verstandig zonnen. J.L.M. van Houtum, dermatoloog. 8 mei 2012 Verstandig zonnen J.L.M. van Houtum, dermatoloog 8 mei 2012 Inhoud Wat is zonlicht? Ultraviolet licht Huidtypes Effecten van zonlicht: acuut en chronisch Zonnebrandcrèmes Hoe beschermt u uw huid het best

Nadere informatie

Vitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG. 11x vraag en antwoord over supplementen

Vitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG. 11x vraag en antwoord over supplementen 11x vraag en antwoord over supplementen Vitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG Om aan vitamine D te komen is vooral zonlicht erg belangrijk. Voeding speelt, zeker s zomers, een bijrol. Hoe krijg je niet te

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Huidkanker ExpertiseCentrum

Patiënteninformatie. Huidkanker ExpertiseCentrum Patiënteninformatie Huidkanker ExpertiseCentrum Inhoudsopgave Pagina Huidkanker: Onze zorg 4 Huidkanker komt veel voor 4 Topteam Dermatologie Tergooi 4 UV-licht en huidkanker 5 Wat is huidkanker? 5 Actinische

Nadere informatie

Informatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid.

Informatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid. Informatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid. Ieder jaar gaan er miljoenen mensen op vakantie naar zonnige oorden. Maar ook in eigen land kunnen we van de zon genieten. En daar is niets

Nadere informatie

Plaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie

Plaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie Plaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie Wat is een plaveiselcelcarcinoom Het plaveiselcelcarcinoom van de huid is een kwaadaardige vorm van huidkanker. Het ontstaat in de opperhuid en kan soms uitzaaien

Nadere informatie

Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje

Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom MDO-praatje Casus Patient CutaanT-cel lymfoom, type mycosis fungoides met aanwijzingen voor lymfeklierbetrokkenheid (niet PA-bewezen). Buikproblemen

Nadere informatie

Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon

Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Zonlicht en de huid Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Een beetje zonlicht is goed voor iedereen. Ultraviolette stralen zorgen voor de aanmaak van vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39182 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Miller, Sharon Title: Optimization of UV exposure schedules for tanning Issue Date:

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Zonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon terTER_

Patiënteninformatie. Zonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon terTER_ Patiënteninformatie Zonlicht en de huid Verstandig omgaan met de zon 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Verstandig omgaan met de zon 4 Wat is zonlicht? 4 Wat zijn de goede effecten van

Nadere informatie

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes

Kanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes Kanker en diabetes Introductie Kanker en comorbiditeit Landelijk Overleg Oncologie Verpleegkundigen 8 november 2012 M. Zanders, arts-onderzoeker IKZ Kanker en diabetes Casuïstiek Dillemma s in de praktijk

Nadere informatie

Plaveiselcelcarcinoom. Huidkanker

Plaveiselcelcarcinoom. Huidkanker Plaveiselcelcarcinoom Huidkanker Uw behandelend arts heeft een plaveiselcelcarcinoom bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is

Nadere informatie

En dan.? De rol van de huisarts. Marjolein Berger, afdeling huisartsgeneeskunde UMCG

En dan.? De rol van de huisarts. Marjolein Berger, afdeling huisartsgeneeskunde UMCG En dan.? De rol van de huisarts Marjolein Berger, afdeling huisartsgeneeskunde UMCG Kanker in Nederland tot 2020 Trends en prognoses KWF Kankerbestrijding Kanker in Nederland tot 2040 De bevolking zal

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

Actinische keratosen

Actinische keratosen Actinische keratosen Uw behandelend arts heeft actinische keratosen bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden Wat zijn actinische keratosen?

Nadere informatie

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström

1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström 1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd

Nadere informatie

De plaats op aarde. Hoe dichter bij de evenaar en hoe hoger in de bergen hoe sterker het UV-licht.

De plaats op aarde. Hoe dichter bij de evenaar en hoe hoger in de bergen hoe sterker het UV-licht. Verstandig zonnen Zonnestraling De zon geeft ons warmte, daglicht, maar ook UV-straling. Twee soorten UV-straling, bereiken de aarde. Het UV-A licht is het gedeelte van het zonlicht waardoor de huid bruin

Nadere informatie

Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v

Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v Het gebruik van blootstellingsgegevens in epidemiologisch onderzoek Gerard Swaen, Dow 20 november 2008 Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit,

Nadere informatie

Actinische keratosen

Actinische keratosen Actinische keratosen ACTINISCHE KERATOSEN Actinische keratosen, ook wel zonlichtbeschadigingen genoemd, zijn meestal kleine veelal ruw aanvoelende verhoornde plekjes van de huid. De kleur varieert van

Nadere informatie

Inhoud workshop. BONE workshop. calcium. Voeding-Leefstijl. calcium. calcium. Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3

Inhoud workshop. BONE workshop. calcium. Voeding-Leefstijl. calcium. calcium. Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3 Inhoud workshop BONE workshop Voeding Leefstijladvies FRAX DEXAscan Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3 Voeding-Leefstijl Calcium 1000-1200 mg/dag (=4-5 EH/dag) Voeding of suppletie

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rhee, Jasper Immanuel van der Title: Clinical characteristics and management of

Nadere informatie

Diabetes en. Vitamine D deficiëntie. ntie. Vitamine D is een hormoon! Klinische presentatie vit. D deficiëntie. Interpretatie 25 (OH)2 spiegel?

Diabetes en. Vitamine D deficiëntie. ntie. Vitamine D is een hormoon! Klinische presentatie vit. D deficiëntie. Interpretatie 25 (OH)2 spiegel? Vitamine D is een hormoon! Diabetes en vitamine D deficiëntie Dr. Yvo Sijpkens, internist-nefroloog nefroloog Bronovo, Den Haag Derde Landelijk Symposium Diabetes en Nierziekten Klinische presentatie vit.

Nadere informatie

H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag. J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn

H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag. J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes

Nadere informatie

Samenvatting. Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties

Samenvatting. Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting 116 In de huid van het menselijk lichaam wordt, bij blootstelling aan zonlicht,

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel

Nadere informatie

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk

Nadere informatie

Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015

Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Waar hebben we het over? Gezonde voeding Nieuwe richtlijnen Gezondheidsraad

Nadere informatie

Basaalcelcarcinoom Plastische chirurgie

Basaalcelcarcinoom Plastische chirurgie Basaalcelcarcinoom Plastische chirurgie Wat is een basaalcelcarcinoom Het basaalcelcarcinoom (of basocellulair carcinoom of basalioom) is de meest voorkomende vorm van (huid)kanker. De kwaadaardige veranderingen

Nadere informatie

Actinische keratosen. Dermatologie. Beter voor elkaar

Actinische keratosen. Dermatologie. Beter voor elkaar Actinische keratosen Dermatologie Beter voor elkaar 2 Actinische keratosen Wat zijn actinische keratosen? Actinische keratosen, (Grieks: aktis = straal ; keratose = verhoorning van de huid), ook wel zonlichtbeschadigingen

Nadere informatie

Vitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding

Vitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding Vitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding Informatie voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven meander medisch centrum 1 www.meandermedischcentrum.nl In 2008 adviseerde de

Nadere informatie

Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen

Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Rol van voeding in de carcinogenese en kankerpreventie

Nadere informatie

Lichttherapie UVA-1 Radboud universitair medisch centrum

Lichttherapie UVA-1 Radboud universitair medisch centrum Lichttherapie UVA-1 In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten een afspraak te maken bij de afdeling Lichttherapie van het Radboudumc. Deze folder bevat informatie over therapie met langgolvig

Nadere informatie

Family cancer syndroms and cancer risk. Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut

Family cancer syndroms and cancer risk. Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut Family cancer syndroms and cancer risk Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut Disclosure belangen Potentiele belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relatie

Nadere informatie

It takes two to tango

It takes two to tango It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take

Nadere informatie

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform

Nationaal AYA Jong & Kanker Platform Nationaal AYA Jong & Kanker Platform www.aya4net.nl Epidemiologie? Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van ziekte bestudeerd. AYA kankerpatiënten: een unieke groep?! Bevinden zich

Nadere informatie

Ouderen en ondervoeding

Ouderen en ondervoeding Ouderen en ondervoeding Rens Henquet, Kaderarts ouderengeneeskunde Angela van Liempd, Huisarts/medisch directeur RCH Ellen Mathijssen, Diëtist De Wever Inleiding Casus Ondervoeding in de huisartsen praktijk,

Nadere informatie

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014

Kanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014 Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker

Nadere informatie

Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom

Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom Waarom? 1) kleiner litteken enz 2) minder onzekerheid/angst 3) grotere kans op overleving:

Nadere informatie

Nico Mensing van Charante Lezing 2014. Grenzen aan de Geneeskunde

Nico Mensing van Charante Lezing 2014. Grenzen aan de Geneeskunde Nico Mensing van Charante Lezing 2014 Grenzen aan de Geneeskunde Hermitage Amsterdam, Vrijdag 17 januari 2014 Deel 1: Grenzen aan de diagnostiek prof dr Patrick Bindels, huisarts Deel 2: Grenzen aan de

Nadere informatie

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2

Adjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2 Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor

Nadere informatie

Melanoom. Wat is een melanoom? Hoe krijgt u een melanoom? Welke klachten geeft een melanoom en hoe ziet een melanoom eruit?

Melanoom. Wat is een melanoom? Hoe krijgt u een melanoom? Welke klachten geeft een melanoom en hoe ziet een melanoom eruit? Melanoom Huidkanker, kwaadaardige moedervlek Wat is een melanoom? Een melanoom is een vorm van huidkanker die ontstaat uit pigmentcellen (melanocyten). pigmentcellen komen vooral voor in de huid. In groepjes

Nadere informatie

Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers

Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers Richtlijnen voor werkgevers Kunt u het buiten werken niet voorkomen? Neem advies over bescherming tegen de zon mee in trainingen over gezondheid en

Nadere informatie

Nut en noodzaak van CZS profylaxe bij DLBCL in rituximab tijdperk

Nut en noodzaak van CZS profylaxe bij DLBCL in rituximab tijdperk Nut en noodzaak van CZS profylaxe bij DLBCL in rituximab tijdperk Moderator P.J. Lugtenburg speaker Jeanette Doorduijn Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg

Nadere informatie

Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten

Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Evidence-based richtlijn van de German Nutrition Society Van vezels tot suikers: koolhydraten omvatten een brede range van voedingsstoffen. Wat is er precies

Nadere informatie

Effecten van een actieve leefstijl, ook bij kanker. Prof dr Maria Hopman Afdeling Fysiologie Radboudumc Nijmegen Wageningen University (eat2move)

Effecten van een actieve leefstijl, ook bij kanker. Prof dr Maria Hopman Afdeling Fysiologie Radboudumc Nijmegen Wageningen University (eat2move) Effecten van een actieve leefstijl, ook bij kanker Prof dr Maria Hopman Afdeling Fysiologie Radboudumc Nijmegen Wageningen University (eat2move) 8000 zitdoden per jaar in Nederland De evolutie van de mens

Nadere informatie

Inleiding. De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen.

Inleiding. De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen. WERKEN IN DE ZOMER Inleiding De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen. Hoe reageert de mens op warmte? Normaal bedraagt de lichaamstemperatuur

Nadere informatie

Osteoporose Voorkom Beenderbreuken

Osteoporose Voorkom Beenderbreuken Osteoporose Voorkom Beenderbreuken Prof. Dr. S. Goemaere Reumatoloog, UZ Gent Belgian Bone Club (BBC) International Osteoporosis Foundation (IOF) EU-Osteoporosis Consultation Panel IOF Working Parties

Nadere informatie

Cutane oncologie 458. Programma 459

Cutane oncologie 458. Programma 459 457 Het Nederlands Tijdschrift voor Dermatologie en Venereologie is het officiële orgaan van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie. Het NTvDV is vanaf 1 januari 2008 geïndiceerd in

Nadere informatie

De minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM)

De minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) De minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) Uw kenmerk : - Bijlagen : - Geachte minister, In het overleg op 27 september met de leiding van de Gezondheidsraad bracht u

Nadere informatie

Een leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen?

Een leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Een leven lang vitaal Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Oudste vrouw van de wereld Japanse Misao Okawa, 115 jaar Gemiddelde levensverwachting Mannen en vrouwen in de 20 ste

Nadere informatie

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld

Nadere informatie

HOE MOET HET NU VERDER?

HOE MOET HET NU VERDER? EEN MELANOOM HOE MOET HET NU VERDER? Deze brochure bevat zeker niet alle gedetailleerde informatie over huidkanker of een melanoom. We geven u vooral de belangrijkste en zeker de juiste informatie mee.

Nadere informatie

PCA3. www.urologischcentrum.be

PCA3. www.urologischcentrum.be PCA3 www.urologischcentrum.be De PCA3 test, een eenvoudige urinetest die kan helpen bij de diagnose van prostaatkanker en de keuze van therapie. Over prostaatkanker Prostaatkanker is één van de meest voorkomende

Nadere informatie

H Melanoom

H Melanoom H.40073.0318 Melanoom Inleiding U heeft van uw arts gehoord dat u een melanoom heeft. Uw arts heeft met u de behandelmogelijkheden besproken. Gedurende de behandeling krijgt u veel informatie. Deze folder

Nadere informatie

Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG

Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG no disclosures Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG Pancreascarcinoom Slechte

Nadere informatie

Samenvatting. Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling

Samenvatting. Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling Samenvatting Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling Europese wet- en regelgeving en onderzoek op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen,

Nadere informatie

Werken in de Zon / UV-straling

Werken in de Zon / UV-straling Werken in de Zon Werken in de Zon / UV-straling Inleiding Gezondheidsrisico's Verschillende huidtypes Plan van aanpak UV-index / Zonkrachtwaarden 0 1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 geen zonkracht vrijwel geen zonkracht

Nadere informatie

Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts

Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting 178 Samenvatting Samenvatting Hoofdstuk 1. Ouder worden is geassocieerd met een toenemend verlies van spiermassa (sarcopenie) en spierkracht, hetgeen kan bijdragen aan lichamelijke achteruitgang

Nadere informatie