Positieve effecten van blootstelling aan zonlicht/uv. Han van der Rhee Hagaziekenhuis Den Haag
|
|
- Lander van den Brink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Positieve effecten van blootstelling aan zonlicht/uv Han van der Rhee Hagaziekenhuis Den Haag Amersfoort,
2 mediaberichten 2009 Door een veranderende leefstijl, maar ook door een sterkere schoonheidswens is in de loop der jaren de zon steeds dominanter op de menselijke huid aanwezig, weet dermatoloog B. Sinds de jaren zestig brengen we meer uren door in de zon door. Hij stelt dat de verkoop van zonnebrandcrème veel lager ligt dan de verkoop van vakanties.
3 mediaberichten 2009 Het is komende week uitzonderlijk gevaarlijk om onbeschermd in de zon te vertoeven. KWF Kankerbestrijding waarschuwt voor een bijzondere situatie met extra zonkracht. Er is spraken van een huidkanker pandemie.
4 media berichten 2009 Als we er niets aan doen hebben we over tien jaar een onoplosbaar probleem. Huidkanker is weliswaar in veel gevallen te genezen, maar niemand wil toch een operatie aan zijn gezicht.
5 Casus mw. C. 70 jaar: fractuur li onderarm 1997 actinische keratose: cryo en voorlichting 2006 fractuur re arm: h.a. Ca + middel tegen botresorptie 2007 klein BCC linker wang en AK + fractuur li onderarm na gering trauma 2009 rugpijn: inzakking diverse wervels: 20 cm kleiner. Internist: ernstig vitamine D tekort vanaf 1997 vrijwel volledige zonvermijding
6 Positieve effecten van zonlicht: Vanuit evolutionair/antropologisch perspectief Positieve effecten bij huidkanker en veroudering Andere positieve effecten
7 Eva: onze oermoeder Reconstructie van een schedel Gevonden in Oost- Afrika Skelet Homo sapiens jaar oud
8 Homo sapiens jr geleden ontstaan in Oost-Afrika jr geleden: Out of Africa jr geleden intocht in Europa
9
10 Overal ter wereld een duidelijke relatie tussen de huidskleur van de autochtone bevolking en de hoeveelheid beschikbare zon Huid ± jaar nodig om aan te passen aan het klimaat voor een goede balans van voor- en nadelen zon Donkere huid in landen met weinig zon: laag vit D niveau: zwakke botten, spieren, verminderde vruchtbaarheid: survival of the fittest in casu de bleekste variant Zo zijn we van donkere Oostafrikanen witte Nederlanders geworden
11 Onze huid is in principe perfect toegerust voor ons klimaat Voorouders dagelijks in de zon: geleidelijke gewenning; chronische (beroepsmatige) expositie. Onze voorouders werden minder oud
12 zonexpositie Industrialisatie: toenemend binnenberoepen Laatste decennia steeds minder zonexpositie: van chronisch naar intermitterend. Veel binnenberoepen, TV, computer, videogames, binnensporten, onveiligheid op straat, hoogbouw, kinderen spelen binnen, angst voor huidkanker, bejaarden, allochtonen. Toename zonvakanties
13 Zonexpositie in de zomer van handen en gelaat Nederland (Slaper 1987): binnenwerkers ±3% beschikbare hoeveelheid UV excl. vakanties Denemarken (Thieden, 2008) binnenwerkers: 3,4%, waarvan 22% tijdens vakanties. Tijdens werkdagen < 0,1 MED Duitsland (Knuschke et al., 2007): 2-2,4% excl. vakanties
14 lichtexpositie Canada (Young 2007) Gemiddeld 90 min 1000 Lux of meer Volle zon: Lux indirect zonlicht: Lux bewolkt weer: 1000 Lux kantoor: 400 Lux We may be living in a light-deprived society (relatie met toename depressie)
15 Conclusies Antropologie: chronische zonblootstelling is ideaal voor onze gezondheid. Wij worden ouder dan onze voorouders: gematigde (gehalveerde?) chronische blootstelling Veel Nederlanders komen niet te veel, maar te weinig en verkeerd in de zon (intermitterend: zonnebrand)
16 Negatieve effecten zonlicht Huidkanker Veroudering van de huid PLE en andere fotodermatosen Oogafw.: pterygium, staar (?) Interne Ziekten: LE, PCT
17 Lengte telomeren leukocyten een goede maat voor onze biologische leeftijd Prospectieve studie (Cawthon et al. Lancet, 2003): van groep met de langste telomeren leefde na 10 jaar 70%; van de groep met de kortste telomeren 50% Korte telomeren: hoger risico op kanker en hart- en vaat ziekten personen met een hoog vit D gehalte (veel zon) hebben langere telomeren dan groep met laag vitamine D (verschil biol. leeftijd 5 jaar) (Richards et al.;am J Clin Nutr 2007) Zonlicht en (inwendige) veroudering
18 Zonlicht en mortaliteit Weinig zonlicht en lage vit D spiegels geassocieerd met een hogere cardiovasculaire mortaliteit (o.a Zitelli et al. J Photochem Photobiol B. nov 2010) Weinig zonlicht en lage vit D spiegel geassocieerd met hogere colonca mortaliteit Lage vit D spiegels geassocieerd met hogere all-cause mortaliteit (o.a. WHO rapport vitamin D and cancer )
19 huidkanker Basaalcelca -geen metastasering -incidenteel ernstige locale schade Plaveiselca -zelden metastasering (±3%) -incidenteel ernstige locale schade Melanoom -rel. vaak metastasering (±17% mortaliteit) -incidenteel ernstige locale schade
20 Getallen huidkanker (NKR) Type huidkanker Incidentie 2008 Mortaliteit 2008 Basaal > celcarcinoom Plaveiselcel 6500 <80 Carcinoom Melanoom
21 Relatie huidkanker-zon Plaveiselcelca: -lineair Melanoom: Basaalcelca: -intermitterend (ernstige verbrandingen) -chronisch: preventief(?) -intermitterend (en chronisch)
22 Preventief effect chronische zonexpositie bij melanoom Regelmatige zonblootstelling geen of gunstig effect op melanoom incidentie(meta-analyses: Neelemans et al.1995, Elwood et al.1997, Gandini et al. 2005) Beroepsmatige blootstelling beschermt tegen melanoom(idem) Melanoompatiënten met regelmatige zonexpositie: gunstiger prognose dan weinig zon(o.a. Berwick et al. 2006) Diagnose melanoom in zomer gunstiger prognose dan diagnose winter (o.a. Boniol et al. 2007)
23 Studies BCC Noord-Europese landen BCC geassoc. met intermitterende expositie: - van Hattem et al. (BJD 2009) en Kiiski et al. (Arch Derm. 2010): hoge sociale status is risicofactor voor BCC -Kenborg et al. (Cancer Causes Control 2010): buitenwerkers hebben een verlaagd risico voor BCC (en melanoom) Zuid-Europese landen: ook chronische expositie verhoogd risico voor BCC
24 Conclusie In Nederland lijkt vanuit het gezichtspunt van huidkankerpreventie regelmatige blootstelling zonder overdrijving en zonder zonnebrand verantwoord
25
26 Positieve effecten zonlicht Gezonde botten en spieren (vit D) Psoriasis, (atopisch) eczeem, PLE, etc. Depressie (blauw licht; melatonine, serotonine) Multiple sclerose (MS) Preventie van kanker
27 Type studie Ecologische studies -Frequentie van ziekte i.s.m. blootstelling aan omgevingsfactoren bij groepen -matige bewijskracht -hypothesevorming Patiënt-controle studies -Personen met en zonder ziekte worden achteraf onderzocht op blootstelling aan determinant Prospectieve studies -blootgestelden en niet blootgestelden worden na verloop van tijd ondergezocht op gezondheidseffecten -hoge mate van bewijskracht
28 MS Ecologische overwegingen: landen met weinig zon hoge incidentie en andersom 5 patiënt-controle studies (2x Australië, VS, Noorwegen, Canada) vonden een sterke negatieve relatie tussen zonblootstelling (in de jeugd) en de incidentie van MS 4 patiënt-controle- en prospectieve studies vonden een neg. relatie tussen hoogte vit D spiegel en risico/beloop van MS Eerste pilot met oraal vit D gunstig effect op beloop MS Momenteel 2 grote trials in Nederland
29 Zonlicht bij de preventie van kanker
30 systematic review (van der Rhee et al. Eur J Cancer Prev 2010) Ecologische studies -frequentie van ziekte i.s.m. blootstelling aan omgevingsfactoren van groepen -matige bewijskracht -hypothesevorming 25 ecologische studies over colon-, prostaat-, mammaca, NHL: (>130 landen) richting evenaar neemt incidentie en mortaliteit af Patiënt-controle studies Prospectieve studies
31
32
33 Ecologische studies -Frequentie van ziekte i.s.m. blootstelling aan omgevingsfactoren -matige bewijskracht -hypothesevorming Patiënt-controle studies -Personen met en zonder ziekte worden achteraf onderzocht op blootstelling aan determinant Prospectieve studies -blootgestelden en niet blootgestelden worden na verloop van tijd ondergezocht op gezondheidseffecten -hoge mate van bewijskracht
34 relatie zonlicht /incidentie en mortaliteit coloncarcinoom 3 patiënt-controle studie: neg. relatie, waarvan 1 n.s. -Kampman et al Freedman et al Slattery et al prospectieve studies: neg. relatie -Robsahm et al Lim et al Freedman et al Freedman et al. 2010
35 Prognose coloncarcinoom diagnose eind winter vs eind overleving zomer 18 maanden 3 jaar 4 jaar -45% -33% -25% Robsahm et al. 2004
36 prostaatkanker 3 patiënt-controle studies 4 prospectieve studies ALLE 7 NEG. RELATIE ZON incidentie en mortaliteit(?) Freedman et al.2002;bodiwala et al.2003;john et al. 2004;Robsahm et al. 2004;John et al.2005; Lim et al. 2006;Gilbert et al.2009
37 patiënt-controle studie (Bodiwala et al. Cancer Lett. 2003) Gemiddeld aantal zonne-uren /dag Aantal zonverbrandingen in kinderjaren Zonnebaden score als volwassene Aantal vakanties in het buitenland SIGNIFICANT (P= ) HOGER BIJ CONTROLES (BPH) VS PROSTAATCA PAT.
38 associatie zonlicht met incidentie en mortaliteit mamma carcinoom 4 patiënt-controle studie: negatief 6 prospectieve studies: negatief, 1 n.s. 2 prospectieve studies: geen. Freedman et al. 2002;John et al. 2007; Knight et al. 2007;Blackmore et al. 2008;Sturgeon et al. 1995;John et al. 1999; Robsahm et al. 2004;Lim et al. 2006;Millen et al 2009 ; Kuper et al. 2009;Edvarsen et al. 2011
39 9 patiëntcontrole studies: neg. 1 patiëntcontrole studie: geen 1 patiëntcontrole studie: pos. vrouwen 1 prospectieve studie pos. relatie 1 prospectieve studie neg. relatie 1 prospectieve studie geen relatie meta-analyse veel vs weinig recreationele zonexpositie RR: 0.76 ( ) (Kricker et al. Int J Cancer 2008) associatie zonlicht met risico van non-hodgkin lymfoom
40 mechanisme(n) preventief effect zonlicht Vitamine D Effect dagnachtritme Foliumzuur afbraak
41 effecten vit D3 (1) proliferatie differentiatie apoptose tumor invasie angiogenese
42 effecten Vit D3 (2) proefdierexperiment epidemiologie interventietrials remming groei: prostaatca colonca mammaca
43 epidemiologie vitamine D Hypothese: inname >1000 IU en spiegels >80 nmol/l minder risico Huidige norm: < 20 nmol/l deficiënt 20-30,, insufficient 30-50,, voor gezonde botten Vitamine D intake vs kankerrisico Serum vitamine D vs kankerrisico
44 associatie vitamine D serumspiegels en kankerrisico colonca: 9 prospectieve studies: allen een negatieve associatie, waarvan 4 ns prostaatca: meta-analyse: geen associatie (Yin et al. cancer Epidemiol 2009) mammaca: wisselende associatie NHL: 1 neg. 3 geen
45 Conclusies (KWF rapport) Er zijn aanwijzingen dat zonlicht het risico vermindert van colon-, prostaat, mammaca, en NHL. Er zijn aanwijzingen dat zonlicht de prognose verbetert van colon-, prostaat-(?), en mammaca Er is afdoende bewijs dat serumspiegels >80 nmol/l het risico van colonca verminderen
46 zonlicht Zonlicht veroorzaakt huidkanker: -intermitterend melanoom, BCC en SCC -chronisch SCC en een deel van BCC Zonlicht vermindert wsch het risico van colon-, prostaat-, mammaca en NHL en MS Zonlicht verbetert wsch de prognose van colonca, mammaca, MS en mogelijk prostaatca en melanoom
47 kanker mortaliteit in relatie tot chron. zonblootstelling Debetzijde non melanoma huidkanker: <80 Creditzijde prostaatca mammaca colonca NHL >11.000
48 zonadvies Vermijd intermitterende zonexpositie Kies voor niet overdreven chronische blootstelling (geleidelijke gewenning en regelmatige blootstelling)
49 Geniet van de zon Zorg dat je geleidelijk went aan de zon Overdrijf het niet (geen hele dagen onbeschermd in de zon bakken). Pas vooral op met de zon in (sub)tropische landen. Zorg dat je niet verbrandt!!!
50
51
De zon: vriend of vijand?
De zon: vriend of vijand? HAN V A N D E R R H E E, D E R M A T O L O O G, U T R E C H T, 1 8-04- 2 0 1 5 Onderwerpen Hoe is de mens in de loop van de geschiedenis met de zon omgegaan? Evolutie, huidskleur,
Nadere informatieMelanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing
Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing NA Kukutsch dermatoloog LUMC WIN-O symposium melanoom 03-11-2011 Overzicht Inleiding Risicofactoren genetische factoren omgevingsfactoren Vroegtijdige
Nadere informatieNachtwerk en borstkanker: een causaal verband?
Nachtwerk en borstkanker: een causaal verband? Dr.ir. A. Pijpe Afd. Psychosociaal onderzoek en Epidemiologie Heijermanslezing Kanker en Werk 14 juni 2013 Soorten kanker in verband gebracht met ploegendienst
Nadere informatieVitamine D. Essentieel prohormoon
Vitamine D Essentieel prohormoon Biochemie en fysiologie Vit D in voeding: D3 (cholecalciferol, dierlijk) D2 (ergocalciferol, plantaardig). Belangrijkste bron is de aanmaak id huid oiv zonlicht: >90% vd
Nadere informatieWarmte Protocol Versie maart 2019
Warmte Protocol Versie maart 2019 1. Introductie Het is heerlijk als de zon schijnt. Maar voor de medewerkers van madelief betekent het wel dat zij extra moeten oppassen voor de schadelijke gevolgen van
Nadere informatieZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET
Factsheet ZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET WAT IS HUIDKANKER? Kanker is een ongeremde deling van lichaamscellen, die in het omliggende weefsel kunnen ingroeien en via de bloed-of lymfbanen kunnen
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofd- stuk 4
S a m e n vat t i n g Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar de relatie tussen betapapillomavirussen (betapv) en het cutane plaveiselcelcarcinoom (PCC) en diens voorloper actinische keratose (AK).
Nadere informatielyondellbasell.com Huidkanker
Huidkanker Hoeveel weet je hier van? Deze presentatie is bedoeld om je beter je leren begrijpen wat huidkanker is, welk effect het op je kan hebben en wat je kunt doen om het te voorkomen. De antwoorden
Nadere informatieZonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon
Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Ervaren dermatologen. Zeer persoonlijke zorg. Korte wachttijden. Mohs Klinieken. Uw zorg in ervaren handen. Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met
Nadere informatieVitamine D. Ton Boermans huisarts
Vitamine D Ton Boermans huisarts 2 2 Vitamine D Onvoldoende UVB voor Vitamine D synthese van november tot begin maart 90% van Europa heeft gedurende 4-6 mnd onvoldoende UVB straling. Latitude 38 o north
Nadere informatieUV-stralingsrisico s en klimaat:
UV-stralingsrisico s en klimaat: tijd voor een zonkrachtactieplan! Dr Harry Slaper Centrum Veiligheid RIVM Slaper UV-straling Hittestresscongres juni 2018 Zonkracht is maat voor hoeveelheid (schadelijke)
Nadere informatieMELATONINE. Het natuurlijke slaapmiddel
MELATONINE Het natuurlijke slaapmiddel Wat is Melatonine Melatonine is een hormoon dat in de pijnappelklier (epifyse) geproduceerd wordt uit serotonine (neurotransmitter betrokken bij stemming en pijn)
Nadere informatieAutisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D
Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Deze presentatie Wat doet vitamine D eigenlijk? Wanneer is er deficiëntie? Vitamine D tekort en autisme Effecten van suppletie bij autisme Conclusies Klinische
Nadere informatieB-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren
SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische
Nadere informatiefact sheet zonneslimmescholenprogramma
30 fact sheet zonneslimmescholenprogramma WAT IS HU IDKANKER? Kanker is een ongeremde deling van lichaamscellen. Die kunnen ingroeien in het omliggende weefsel en via de bloed-of lymfbanen uitzaaien naar
Nadere informatieOuderen en kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving. Maryska Janssen-Heijnen Valery Lemmens
Ouderen en kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving Maryska Janssen-Heijnen Valery Lemmens Levensverwachting in jaren Nederlandse bevolking 2007 Leeftijd Mannen Vrouwen
Nadere informatieKanker en vitaminen. fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam
LWDO Kanker en vitaminen fundament of wankele basis voor suppletie? Ellen Kampman, Wageningen Universiteit, UMC St Radboud, VU Amsterdam Te onderscheiden Preventie van kanker Tijdens behandeling voor kanker
Nadere informatieBeleid schiet niet op!
25e jaargang nummer 6 NOVEMBER 2007 Ortho-bibliotheek De online database voor de orthomoleculaire geneeskunde Vitamine D en kanker Beleid schiet niet op! in Nederland 7000 kankerdoden per jaar Ortho6_Cover-1H.indd
Nadere informatieOncologische zorg bij ouderen
Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatieKanker: klinisch beeld,
Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut
Nadere informatieNederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden
Nederlandse samenvatting voor medisch niet-ingewijden Chapter 8 Vitamine D, ter preventie van type 2 diabetes Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over vitamine D in
Nadere informatieNederlandse samenvatting. (summary in Dutch)
(summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur
Nadere informatieAdvies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit
Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit onderwerp Geactualiseerde advies inzake zonnebanken en zonlicht Samenvatting Ten behoeve van
Nadere informatieVitamine D. E. van der Heijden (ANIOS IC)
Vitamine D E. van der Heijden (ANIOS IC) 18-5-2018 Hoe? Voeding Zonlicht (> 90% van vitamine D status) Via 25-hydroxylering lever/ en 1-hydroxylering in nier ontstaat het actieve hormoon 1,25 dihydroxyvitamine
Nadere informatieACTINISCHE KERATOSE 17824
ACTINISCHE KERATOSE 17824 Inleiding De dermatoloog heeft bij u actinische keratosen geconstateerd. In deze folder staat meer informatie over actinische keratosen en de behandelmogelijkheden. Wat zijn actinische
Nadere informatieBig trouble? Het Big 5 palet. Het Big 5 palet. Gevolgen overgewicht breder dan Big 5. Overgewicht. Relatie tussen overgewicht, diabetes, kanker
Big trouble? Het Big 5 palet Hart- en vaatziekten Astma / COPD Depressie B.H.R. Wolffenbuttel Afd. Endocrinologie & Stofw. ziekten Universitair Medisch Centrum Groningen Welke belangrijke risicofactor
Nadere informatieCoRPS. 'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies
'Cancer survivorship' onderzoek in Zuid Oost Nederland: van epidemiologische bevindingen naar interventies Center of Research on Psychology in Somatic diseases Lonneke van de Poll Franse, Integraal Kankercentrum
Nadere informatieFysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper
Fysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper Digna.dekam@radboudumc.nl Programma Inleiding Osteoporose De rol van de fysiotherapeut bij osteoporose KNGF behandelrichtlijn
Nadere informatieBASAALCELCARCINOOM Hoe ontstaat een basaalcelcarcinoom?
Basaalcelcarcinoom BASAALCELCARCINOOM Het basaalcelcarcinoom (of basocellulair carcinoom of basalioom) is de meest voorkomende vorm van (huid)- kanker. De kwaadaardige veranderingen ontstaan in de onderste
Nadere informatieGunstige en ongunstige effecten van zonlichtexpositie
capita selecta Gunstige en ongunstige effecten van zonlichtexpositie H.J.van der Rhee, E.de Vries en J.W.W.Coebergh Nadelige effecten van zonlicht zijn onder andere het vaker of vroeger ontstaan van huidkanker
Nadere informatieTe veel zon is niet gezond
Te veel zon is niet gezond Dat beetje zon in Nederland... Als u zorgt voor de nodige bescherming, dan is de zon beslist ook goed voor u. In deze folder vindt u 10 tips om verstandig te zonnen. Veel mensen
Nadere informatieOuderen met kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving. Maryska Janssen-Heijnen
Ouderen met kanker: epidemiologie en factoren van invloed op behandeling en overleving Maryska Janssen-Heijnen Levensverwachting in jaren Nederlandse bevolking 2007 Leeftijd Mannen Vrouwen 60 21 24 70
Nadere informatiePlastische Chirurgie. Patiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom. Slingeland Ziekenhuis
Plastische Chirurgie Plaveiselcelcarcinoom i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen In deze folder leest u wat een plaveiselcelcarcinoom inhoudt en welke behandelingen er bij Plastische Chirurgie
Nadere informatieMinder kans op kanker
Georgie Dom Minder kans op kanker Informatie & preventie 1 e druk, augustus 2012 Copyright 2012 Consumentenbond, Den Haag Auteursrechten op tekst, tabellen en illustraties voorbehouden Inlichtingen Consumentenbond
Nadere informatieSamenvatting. Werking en bronnen van vitamine D
Samenvatting Voedingsnormen geven aan hoeveel mensen idealiter van een bepaalde stof binnen moeten krijgen om gezond te blijven. De Gezondheidsraad gaat regelmatig na of de bestaande voedingsnormen nog
Nadere informatieVitamine D: meten of eten?
35 e bijeenkomst Thema sociëteit 10 februari 2014 Vitamine D: meten of eten? Arno Toorians Internist-endocrinoloog Pathofysiologie Primaire functie 1,25(OH)D Herstel, handhaven calcium/fosfaat homeostase
Nadere informatieZonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon
Zonlicht en de huid Verstandig omgaan met de zon Een beetje zonlicht is goed voor iedereen. Ultraviolette stralen zorgen voor de aanmaak van vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten. Pas op voor teveel
Nadere informatieVoeding voor voetbal. Peter Res, voedingskundige AFC Ajax
Voeding voor voetbal Peter Res, voedingskundige AFC Ajax Overzicht Inleiding Fysiologie van wedstrijden en trainingen Wedstrijdvoeding Trainingsvoeding Meetbare factoren Vitamine D Vetpercentage Zweetmetingen
Nadere informatieVerstandig zonnen. J.L.M. van Houtum, dermatoloog. 8 mei 2012
Verstandig zonnen J.L.M. van Houtum, dermatoloog 8 mei 2012 Inhoud Wat is zonlicht? Ultraviolet licht Huidtypes Effecten van zonlicht: acuut en chronisch Zonnebrandcrèmes Hoe beschermt u uw huid het best
Nadere informatieVitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG. 11x vraag en antwoord over supplementen
11x vraag en antwoord over supplementen Vitamine D IS EEN SUPPLEMENT NODIG Om aan vitamine D te komen is vooral zonlicht erg belangrijk. Voeding speelt, zeker s zomers, een bijrol. Hoe krijg je niet te
Nadere informatiePatiënteninformatie. Huidkanker ExpertiseCentrum
Patiënteninformatie Huidkanker ExpertiseCentrum Inhoudsopgave Pagina Huidkanker: Onze zorg 4 Huidkanker komt veel voor 4 Topteam Dermatologie Tergooi 4 UV-licht en huidkanker 5 Wat is huidkanker? 5 Actinische
Nadere informatieInformatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid.
Informatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid. Ieder jaar gaan er miljoenen mensen op vakantie naar zonnige oorden. Maar ook in eigen land kunnen we van de zon genieten. En daar is niets
Nadere informatiePlaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie
Plaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie Wat is een plaveiselcelcarcinoom Het plaveiselcelcarcinoom van de huid is een kwaadaardige vorm van huidkanker. Het ontstaat in de opperhuid en kan soms uitzaaien
Nadere informatieCentraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom. MDO-praatje
Centraal zenuwstelsel betrokkenheid in cutaan T-cel lymfoom MDO-praatje Casus Patient CutaanT-cel lymfoom, type mycosis fungoides met aanwijzingen voor lymfeklierbetrokkenheid (niet PA-bewezen). Buikproblemen
Nadere informatieZonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon
Zonlicht en de huid Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Een beetje zonlicht is goed voor iedereen. Ultraviolette stralen zorgen voor de aanmaak van vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten.
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39182 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Miller, Sharon Title: Optimization of UV exposure schedules for tanning Issue Date:
Nadere informatiePatiënteninformatie. Zonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon terTER_
Patiënteninformatie Zonlicht en de huid Verstandig omgaan met de zon 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Verstandig omgaan met de zon 4 Wat is zonlicht? 4 Wat zijn de goede effecten van
Nadere informatieKanker en diabetes 19-11-2012. Introductie. Co-morbiditeit. Kanker en comorbiditeit. Kanker en diabetes
Kanker en diabetes Introductie Kanker en comorbiditeit Landelijk Overleg Oncologie Verpleegkundigen 8 november 2012 M. Zanders, arts-onderzoeker IKZ Kanker en diabetes Casuïstiek Dillemma s in de praktijk
Nadere informatiePlaveiselcelcarcinoom. Huidkanker
Plaveiselcelcarcinoom Huidkanker Uw behandelend arts heeft een plaveiselcelcarcinoom bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is
Nadere informatieEn dan.? De rol van de huisarts. Marjolein Berger, afdeling huisartsgeneeskunde UMCG
En dan.? De rol van de huisarts Marjolein Berger, afdeling huisartsgeneeskunde UMCG Kanker in Nederland tot 2020 Trends en prognoses KWF Kankerbestrijding Kanker in Nederland tot 2040 De bevolking zal
Nadere informatieAddendum. Nederlandse Samenvatting
Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.
Nadere informatieActinische keratosen
Actinische keratosen Uw behandelend arts heeft actinische keratosen bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden Wat zijn actinische keratosen?
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatieDe plaats op aarde. Hoe dichter bij de evenaar en hoe hoger in de bergen hoe sterker het UV-licht.
Verstandig zonnen Zonnestraling De zon geeft ons warmte, daglicht, maar ook UV-straling. Twee soorten UV-straling, bereiken de aarde. Het UV-A licht is het gedeelte van het zonlicht waardoor de huid bruin
Nadere informatieAfbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit, adembescherming, retrospectief inschatten v
Het gebruik van blootstellingsgegevens in epidemiologisch onderzoek Gerard Swaen, Dow 20 november 2008 Afbakening presentatie Gaat niet zo zeer over technische aspecten, b.v. meetstrategie, representativiteit,
Nadere informatieActinische keratosen
Actinische keratosen ACTINISCHE KERATOSEN Actinische keratosen, ook wel zonlichtbeschadigingen genoemd, zijn meestal kleine veelal ruw aanvoelende verhoornde plekjes van de huid. De kleur varieert van
Nadere informatieInhoud workshop. BONE workshop. calcium. Voeding-Leefstijl. calcium. calcium. Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3
Inhoud workshop BONE workshop Voeding Leefstijladvies FRAX DEXAscan Calcium Vitamine D Oefenen met FRAX Casus 1 Casus 2 Casus 3 Voeding-Leefstijl Calcium 1000-1200 mg/dag (=4-5 EH/dag) Voeding of suppletie
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22172 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rhee, Jasper Immanuel van der Title: Clinical characteristics and management of
Nadere informatieDiabetes en. Vitamine D deficiëntie. ntie. Vitamine D is een hormoon! Klinische presentatie vit. D deficiëntie. Interpretatie 25 (OH)2 spiegel?
Vitamine D is een hormoon! Diabetes en vitamine D deficiëntie Dr. Yvo Sijpkens, internist-nefroloog nefroloog Bronovo, Den Haag Derde Landelijk Symposium Diabetes en Nierziekten Klinische presentatie vit.
Nadere informatieH.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag. J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn
Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes
Nadere informatieSamenvatting. Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties
Samenvatting Vitamine D-tekort in een multi-etnische populatie; determinanten, prevalentie en consequenties Samenvatting 116 In de huid van het menselijk lichaam wordt, bij blootstelling aan zonlicht,
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel
Nadere informatieFetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING
Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk
Nadere informatieGezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015
Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Waar hebben we het over? Gezonde voeding Nieuwe richtlijnen Gezondheidsraad
Nadere informatieBasaalcelcarcinoom Plastische chirurgie
Basaalcelcarcinoom Plastische chirurgie Wat is een basaalcelcarcinoom Het basaalcelcarcinoom (of basocellulair carcinoom of basalioom) is de meest voorkomende vorm van (huid)kanker. De kwaadaardige veranderingen
Nadere informatieActinische keratosen. Dermatologie. Beter voor elkaar
Actinische keratosen Dermatologie Beter voor elkaar 2 Actinische keratosen Wat zijn actinische keratosen? Actinische keratosen, (Grieks: aktis = straal ; keratose = verhoorning van de huid), ook wel zonlichtbeschadigingen
Nadere informatieVitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding
Vitamine D bij zwangerschap en het geven van borstvoeding Informatie voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven meander medisch centrum 1 www.meandermedischcentrum.nl In 2008 adviseerde de
Nadere informatieRole of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention. Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen
Role of nutrition in carcinogenesis and cancer prevention Prof. dr. ir. Ellen Kampman Wageningen Universiteit & Academisch Medisch Centrum Nijmegen Rol van voeding in de carcinogenese en kankerpreventie
Nadere informatieLichttherapie UVA-1 Radboud universitair medisch centrum
Lichttherapie UVA-1 In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten een afspraak te maken bij de afdeling Lichttherapie van het Radboudumc. Deze folder bevat informatie over therapie met langgolvig
Nadere informatieFamily cancer syndroms and cancer risk. Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut
Family cancer syndroms and cancer risk Martine Folsche, verpleegkundig specialist Erasmus MC Kanker Instituut Disclosure belangen Potentiele belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relatie
Nadere informatieIt takes two to tango
It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take
Nadere informatieNationaal AYA Jong & Kanker Platform
Nationaal AYA Jong & Kanker Platform www.aya4net.nl Epidemiologie? Epidemiologie is de medische wetenschap die de frequentie van ziekte bestudeerd. AYA kankerpatiënten: een unieke groep?! Bevinden zich
Nadere informatieOuderen en ondervoeding
Ouderen en ondervoeding Rens Henquet, Kaderarts ouderengeneeskunde Angela van Liempd, Huisarts/medisch directeur RCH Ellen Mathijssen, Diëtist De Wever Inleiding Casus Ondervoeding in de huisartsen praktijk,
Nadere informatieKanker en Voeding. een Alpe D HuZes/KWF leerstoel. Ellen Kampman, 14 mei 2014
Kanker en Voeding een Alpe D HuZes/KWF leerstoel Ellen Kampman, 14 mei 2014 Wat is gezonde voeding? Koffie verhoogt het risico op kanker Koffie verhoogt het risico op kanker Wat moet je eten als je kanker
Nadere informatieHuidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom
Huidkanker: zo vroeg mogelijk herkennen! Prof. Dr. Wilma Bergman 29 maart 2008 Landelijke Contactdag Stichting Melanoom Waarom? 1) kleiner litteken enz 2) minder onzekerheid/angst 3) grotere kans op overleving:
Nadere informatieNico Mensing van Charante Lezing 2014. Grenzen aan de Geneeskunde
Nico Mensing van Charante Lezing 2014 Grenzen aan de Geneeskunde Hermitage Amsterdam, Vrijdag 17 januari 2014 Deel 1: Grenzen aan de diagnostiek prof dr Patrick Bindels, huisarts Deel 2: Grenzen aan de
Nadere informatieAdjuvante systeemtherapie Patiënte: DM type 2
Take home messages Een 59 jarige vrouw met mammacarcinoom en diabetes. An Reyners Internist-oncoloog UMCG Kankerbehandeling: houd rekening met bijwerkingen op korte en langere termijn Stem af wie waarvoor
Nadere informatieMelanoom. Wat is een melanoom? Hoe krijgt u een melanoom? Welke klachten geeft een melanoom en hoe ziet een melanoom eruit?
Melanoom Huidkanker, kwaadaardige moedervlek Wat is een melanoom? Een melanoom is een vorm van huidkanker die ontstaat uit pigmentcellen (melanocyten). pigmentcellen komen vooral voor in de huid. In groepjes
Nadere informatieMinimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers
Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers Richtlijnen voor werkgevers Kunt u het buiten werken niet voorkomen? Neem advies over bescherming tegen de zon mee in trainingen over gezondheid en
Nadere informatieNut en noodzaak van CZS profylaxe bij DLBCL in rituximab tijdperk
Nut en noodzaak van CZS profylaxe bij DLBCL in rituximab tijdperk Moderator P.J. Lugtenburg speaker Jeanette Doorduijn Belangenverklaring In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg
Nadere informatieKoolhydraten en de preventie van welvaartsziekten
Koolhydraten en de preventie van welvaartsziekten Evidence-based richtlijn van de German Nutrition Society Van vezels tot suikers: koolhydraten omvatten een brede range van voedingsstoffen. Wat is er precies
Nadere informatieEffecten van een actieve leefstijl, ook bij kanker. Prof dr Maria Hopman Afdeling Fysiologie Radboudumc Nijmegen Wageningen University (eat2move)
Effecten van een actieve leefstijl, ook bij kanker Prof dr Maria Hopman Afdeling Fysiologie Radboudumc Nijmegen Wageningen University (eat2move) 8000 zitdoden per jaar in Nederland De evolutie van de mens
Nadere informatieInleiding. De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen.
WERKEN IN DE ZOMER Inleiding De zomer is weer in volle gang. Daarbij hopen we op mooi weer. Maar dit kan tijdens ons werk een risico vormen. Hoe reageert de mens op warmte? Normaal bedraagt de lichaamstemperatuur
Nadere informatieOsteoporose Voorkom Beenderbreuken
Osteoporose Voorkom Beenderbreuken Prof. Dr. S. Goemaere Reumatoloog, UZ Gent Belgian Bone Club (BBC) International Osteoporosis Foundation (IOF) EU-Osteoporosis Consultation Panel IOF Working Parties
Nadere informatieCutane oncologie 458. Programma 459
457 Het Nederlands Tijdschrift voor Dermatologie en Venereologie is het officiële orgaan van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie. Het NTvDV is vanaf 1 januari 2008 geïndiceerd in
Nadere informatieDe minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM)
De minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) Uw kenmerk : - Bijlagen : - Geachte minister, In het overleg op 27 september met de leiding van de Gezondheidsraad bracht u
Nadere informatieEen leven lang vitaal. Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen?
Een leven lang vitaal Kwestie van geluk of goede genen? Kun je er zelf iets aan doen? Oudste vrouw van de wereld Japanse Misao Okawa, 115 jaar Gemiddelde levensverwachting Mannen en vrouwen in de 20 ste
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieHOE MOET HET NU VERDER?
EEN MELANOOM HOE MOET HET NU VERDER? Deze brochure bevat zeker niet alle gedetailleerde informatie over huidkanker of een melanoom. We geven u vooral de belangrijkste en zeker de juiste informatie mee.
Nadere informatiePCA3. www.urologischcentrum.be
PCA3 www.urologischcentrum.be De PCA3 test, een eenvoudige urinetest die kan helpen bij de diagnose van prostaatkanker en de keuze van therapie. Over prostaatkanker Prostaatkanker is één van de meest voorkomende
Nadere informatieH Melanoom
H.40073.0318 Melanoom Inleiding U heeft van uw arts gehoord dat u een melanoom heeft. Uw arts heeft met u de behandelmogelijkheden besproken. Gedurende de behandeling krijgt u veel informatie. Deze folder
Nadere informatieCasus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG
Casus: Lokaal gevorderd Pancreascarcinoom (LAPC) Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG no disclosures Olivier Busch HPB Chirurg, AMC Amsterdam Voorzitter DPCG Pancreascarcinoom Slechte
Nadere informatieSamenvatting. Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling
Samenvatting Wat is de achtergrond van dit advies? Regelgeving en onderzoek zijn volop in ontwikkeling Europese wet- en regelgeving en onderzoek op het gebied van vitamines, mineralen en spoorelementen,
Nadere informatieWerken in de Zon / UV-straling
Werken in de Zon Werken in de Zon / UV-straling Inleiding Gezondheidsrisico's Verschillende huidtypes Plan van aanpak UV-index / Zonkrachtwaarden 0 1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 geen zonkracht vrijwel geen zonkracht
Nadere informatieBijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts
Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 178 Samenvatting Samenvatting Hoofdstuk 1. Ouder worden is geassocieerd met een toenemend verlies van spiermassa (sarcopenie) en spierkracht, hetgeen kan bijdragen aan lichamelijke achteruitgang
Nadere informatie