Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-1 Werkingsprincipe van een ringleiding

Transcriptie

1 Ringleidingen De principewerking van de ringleiding is al heel oud. Zo oud dat je bijna je verbazing kunt uitspreken dat een systeem zo lang stand kan houden. Wellicht speelt hierbij een rol dat op bijna alle Achter Het Oor hoortoestellen nog steeds een ringleiding ontvanger wordt ingebouwd. Hoe werkt dit systeem? De werking Vanaf een geluidsbron, laten we maar weer een televisie nemen, wordt het geluid van de Audio-input afgetapt en naar een elektrische stroomversterker geleid. Het piepkleine signaaltje dat van de tv afkomt wordt in de speciale ringleidingversterker omgevormd tot een lompe grote stroom die vervolgens door een ringleidinglus wordt gestuurd. Deze lus is niets anders dan een stuk elektriciteitsdraad dat over de plint rondom de kamer is gespijkerd. Door het begin en het eind in de versterker te steken, kan de stroom door de draad lopen. De lus vormt in werkelijkheid één winding van een hele grote spoel. Wat weten we van een stroom door een spoel. Die wekt een magnetisch veld op. Sturen we een stroom door de loop die wisselend is van grootte, dan ontstaat binnen de loop of lus dus een wisselend magnetisch veld. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-1 Werkingsprincipe van een ringleiding Zoals gezegd zit in de meeste AHO s een zogenaamde luisterspoel. Dit is een piepklein spoeltje met een groot aantal (duizenden) windingen. Door het hoortoestel op de T-stand te zetten wordt in dit spoeltje het magnetische veld van de ringleiding opgevangen. Het piepkleine signaaltje wordt in het hoortoestel lekker versterkt totdat het de juiste sterkte heeft om zijn eigenaar, de slechthorende, aan te bieden. Op deze manier hoort de slechthorende het geluid van de tv zonder tussenkomst van stoorgeluiden. Een leuke bijkomstigheid is dat de slechthorende zijn hoortoestel (vaak) met de volumeregelaar net zo hard kan zetten als hij wil, teneinde de tv goed te kunnen volgen. De tv zelf kan zelfs zonder geluid aan staan, waardoor huisgenoten niet gestoord worden. Toepassingen Ringleidingen worden niet alleen in huissituaties toegepast. Ze liggen ook vaak in Openbare gebouwen, zoals kerken, schouwburgen, theaters, vergaderzalen en bioscopen. Het voordeel hierbij is dat men wel met 100 man 1

2 tegelijk naar de ringleiding kan luisteren. Immers iedere slechthorende heeft al zijn eigen toestel met zijn eigen ingebouwde T-stand. Ook aan loketten van postkantoren en in touringcars zie je steeds vaker de aanwezigheid van een ringleiding aan het bordje zoals hiernaast afgebeeld. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-2 Ringleiding aanwezig Sinds begin jaren 90 de ringleidingversterker in het vergoedingenpakket van de Zorgverzekeraars is gekomen, worden steeds meer kleine ringleidingen geleverd voor huiskamergebruik. De opbouw van het magnetische veld Als we een stroom door een draad sturen, ontstaat er om die draad een magnetisch veld. De richting van dat veld is te bepalen met de kurkentrekkerregel. Leggen we de geleider in een lus, dan ontstaat er een veld niet alleen om de geleider maar ook om de lus. Als we de dwarsdoorsnede van zo n wikkeling bekijken zien dat de veldsterkte er als volgt uitziet Gaan we er van uit dat een gebruiker in het midden van de lus zit, dan zal hij een goede ontvangst hebben. Zit de persoon met zijn hoofd vlak boven de draad, bijvoorbeeld door een met de rugleuning tegen de muur geplaatste bank, dan kunnen er problemen optreden met de veldsterkte. Gaat hij iets met zijn hoofd naar voren, dan hoort hij prima, gaat hij weer achterover dan valt het geluid weg. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-3 Opbouw van het magnetisch veld van een ringleiding Als u verder naar de opbouw van het veld kijkt zult u zien dat er ook buiten de lus een veld opgebouwd wordt. Weliswaar negatief, maar toch een veldsterkte. Dat betekent dat ook buiten de lus het geluid van de ringleiding gehoord kan worden. Daarnaast gaat direct in de lus de veldsterkte erg ver omhoog, maar ook omlaag. In werkelijkheid is er wel tot 10 m boven en onder de lus signaal waarneembaar. Er hangt als ware een enorme magnetische wolk om de lus heen. Enerzijds is dat leuk, omdat je ook op de bovenverdieping en in de kelder de ringleiding kunt ontvangen. Anderzijds kan dat behoorlijke problemen veroorzaken als je buren op je lip wonen, zoals bijvoorbeeld in een flatgebouw. Storing door overhoren 2

3 Buren die beide slechthorend zijn en allebei naar hun eigen ringleiding willen luisteren, kunnen elkaar enorm storen als ze ieder naar een ander programma zitten te kijken. In dat geval zijn beide programma s door elkaar heen te horen. Daarnaast straalt het uitgezonden veld, zoals gemeld, ook naar boven en naar onderen uit. Beschouw je die veldwerking in een flatgebouw, dan kun je met één ringleiding wel 10 woningen met ongewenst ringleiding signaal vervuilen. Ons advies is daarom altijd: Gebruik in flatgebouwen en in gebouwen waar veel oudere mensen wonen geen ringleiding, maar kies voor mini ringleiding versterkers (waarover later meer) of beter nog infrarood hulpmiddelen In Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-4 ziet u een schematische afbeelding van een vooraanzicht van een flatgebouw met daarin getekend de velden die opgewekt worden door één enkele ringleidingversterker. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-4 Schematisch magnetische vervuiling door 1 ringleidingversterker Hieruit blijkt hoeveel woningen je kunt vervuilen. Overigens is hier gebruik gemaakt van een tweedimensionaal voorbeeld, ga je denken in ook nog een derde dimensie, waarbij ook de overburen van het gangpad meegewogen worden, dan kan de schade nog veel groter zijn. Ringleidingen in vele formaten Hoewel het principe gelijk blijft kun je ringleidingen in allerlei formaten toepassen, van piepklein tot gigantisch groot. We laten een aantal mogelijkheden de revue passeren. De huiskamerversterker De door de audicien het meest geleverde versterker is die voor de woonkamer. De capaciteit van dit soort versterkers wordt doorgaans uitgedrukt in het aantal m 2 waarvoor de versterker is bedoeld. Een populaire grootte is 50 m 2. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-5 Pyriet 3 ringleiding van ReSound Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-6 LA 110 Ringleidingversterker van Human Techniek 3

4 De meeste van dit soort versterkers wordt verkocht in een doe het zelf verpakking. Bijgesloten zitten draad, draadklemmetjes en een aansluitsnoer voor de scartuitgang van de tv. Er is weinig twijfel over het feit of een hoogbejaarde zelf zijn ringleiding kan aanleggen. Het antwoord daarop is ronduit: neen. Toch is er meestal wel een handige zoon, buurman of neef die raad weet. Huiskamer ringleidingversterkers worden doorgaans tegen contractprijzen verkocht. Hoewel de prijzen verschillen, houdt dit meestal in dat er geen sprake is van een eigen bijdrage. Miniversterkers Een andere categorie ringleidingversterker die door de audicien nog wel eens geleverd wordt is de ringleiding in mini uitvoering. Zo u boven heeft kunnen lezen is het gevaar aanwezig dat u met een ringleiding anderen stoort als men binnen een bejaardenconcentratie woont. Denk daarbij aan bejaardenhuizen, verzorgingshuizen, appartementgebouwen, beschut wonen, enz. enz.. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-7 Univox 2a by ReSound Om anderen niet te storen wordt vaak gebruik gemaakt van een mini- ringleidingversterker (zie foto links) in combinatie met een neklus of een inductiekussen. Doordat het formaat van de opgewekte wolk magnetisme bij dit soort oplossingen erg klein wordt gehouden, zou je ervan uit kunnen gaan dat je geen buren stoort. We moeten er evenwel rekening mee houden dat niet iedereen zo netjes is als wij. Immers als een bewoner drie verdiepingen hoger, wel een ringleiding aan heeft staan, dan joekelt die dwars door het veld van ons inductiekussen heen. In dat geval heeft die bovenbuurvrouw geen last van ons, maar wij wel van haar. Dit rechtvaardigt nogmaals de waarschuwing om in dit soort woongelegenheden geen gebruik van inductieve apparatuur te maken. De neklus is in feite een mini ringleiding zoals aan het begin van dit hoofdstuk beschreven. Een kleine stroom loopt door de lus die de cliënt om zijn nek heeft hangen, waardoor net een veld wordt opgewekt dat groot genoeg is voor de gebruiker om er goed mee te kunnen horen. Zijn we meer dan een meter van de lus verwijderd, dan is het veld verwaarloosbaar klein geworden en kunnen we er anderen al niet meer mee storen. Ook wordt deze oplossing steeds vaker gebruikt in combinatie met telefoons. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-8 Halsloop i.c.m. mobiele telefoon Het inductiekussen werkt op vrijwel gelijke wijze. De lus zit nu ingebouwd in een dun kussen waar de cliënt op kan gaan zitten of welke hij over de stoelleuning kan laten hangen achter zijn hoofd. Het inductieplaatje. Ook dit hulpmiddel wekt maar een zeer beperkt magnetisch veld op. Het betreft een minimini-mini loopje dat ingebouwd is in een klein dun plaatje dat naast het AHO hoortoestel op het oor gehangen kan worden. De werking is verder identiek aan eerder genoemde modellen. Voor een stereo aanpassing kan gebruik gemaakt worden van twee inductieplaatjes, hetgeen echter wel een heel gedoe is. Meer praktisch is dan een neklus. 4

5 De loket versterker. Bij veel loketten en aan balies is ook een heel klein ringleidingversterkertje aanwezig. Deze zit bijvoorbeeld onder het tafelblad geplakt. Waar het in praktijk nog wel eens aan ontbreekt is een goede microfoon of de bereidwilligheid om hier goed in te spreken.. Veldsterktemetingen We zeiden reeds dat binnen de loop (lus) van een ringleidingversterker de veldsterkte niet overal even groot is. Dat betekent dat de slechthorende op de ene plaats in de kamer een betere ontvangst zou hebben als op een andere plaats. Ook vertelden we u al dat boven de lus zelf een plaatselijk lagere veldsterkte aanwezig is. Hieruit blijkt dat je er nooit onderuit komt dat er variaties in veldsterkte aanwezig zijn. In een huiskamersituatie is dat ook niet zo erg. Meestal zit de cliënt op één of meerdere vaste plaatsen en als die een goede ontvangst kennen is er doorgaans weinig te klagen. Anders kan dat liggen bij grotere zalen waar meerdere slechthorenden zich vrij kunnen bewegen. In zo n geval moet er zorg voor gedragen worden dat de veldsterkte overal zo gelijk mogelijk is. De veldsterkte wordt gemeten op een hoogte van 1.20 m, de oorhoogte van een zittend mens van gemiddeld postuur. De veldsterkte wordt uitgedrukt in Ampère meters. 1 Ampère meter is de veldsterkte die opgewekt wordt in de lus met een diameter van 1 meter, waar een stroom met een sterkte van 1 Ampère doorheen wordt gestuurd. De eenheid Am (Ampère meter) is een wel heel robuuste eenheid, daarom wordt er meestal gesproken in termen van het 1000 ste deel t.w. milliampère meter Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-9 Hoe komen we aan 1 Ampère meter Een goede ringleiding geeft een veldsterkte van 100 ma meter. Bij die veldsterkte geeft een hoortoestel precies de juiste geluidsterkte. Omgekeerd, de geluidsterkte die opgegeven wordt in de documentatie van het hoortoestel hoort bij een veldsterkte van 100 ma meter De frequentie waarbij deze meting dient te worden uitgevoerd, bedraagt 1000 Hz. De veldsterktemeter Om de veldsterkte te kunnen meten maken we gebruik van een veldsterktemeter. Deze veldsterktemeter bezit een Led-bar die de veldsterkte aangeeft. Als hij in het midden staat wordt precies de juiste veldsterkte gemeten (100 ma meter) Staat hij eronder, is de veldsterkte te laag. Staat hij erboven, is de veldsterkte te hoog. De afwijking wordt genoteerd in db s. De maximale afwijking die gemeten mag worden binnen de loop is maximaal + of 3dB. 5

6 Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-10 Veldsterktemeter van ReSound Ook moet de versterker voldoende dynamiek kunnen leveren. Als er bijvoorbeeld muziek gespeeld wordt, moet een klap op een trommel ook hard klinken, bovendien mag het geluid niet vervormen. Om die reden moet een versterker een piekvermogen kunnen leveren van minimaal 12dB. Verder is de veldsterktemeter voorzien van een eenvoudige koptelefoon. Hiermee kunt u het geluid van de ringleiding zelf beluisteren, zonder hoortoestel. Het grote voordeel daarvan is dat u ongewenste stoorgeluiden die u niet kunt waarnemen op de Led-bar, wel kunt horen. Storingen op de ringleiding In de inleiding zeiden we reeds dat het werkingsprincipe enigszins bejaard van aard is. Niks gemoduleerd signaal, niks codering, niks privacy. Iedereen kan een ringleiding horen met een hoortoestel. Omgekeerd is het opgewekte veld erg gevoelig voor storingen. Als u met een ingeschakelde T-stand of met de koptelefoon van de veldsterktemeter gewoon eens luistert, zonder dat de ringleiding aanstaat, zult u verbaasd zijn van wat u allemaal hoort. Veel elektrische apparatuur zoals transformatoren, motoren, TL-buizen, beeldschermen en tv s geven extreem veel storing. Die storing hoort u en ook de slechthorende als een brom van meestal 50 Hz. De hoeveelheid storing kan met name in steden zo groot zijn, dat er als het ware een grote wolk of een deken van storing over de hele stad hangt met een vrij constante brom van 50 Hz, zelfs buiten op straat. U begrijpt het al, in zo n geval is een ringleiding waardeloos en zult u een ander hulpmiddel voor uw cliënt moeten zoeken, of u moet hem zo gek krijgen dat hij gaat verhuizen naar een hutje op de hei. Hoe geringer het gehoorverlies van uw cliënt, hoe groter de kans dat hij gaat klagen over brom of ook ongewenste ruis. De plaats van montage Over het algemeen worden ringleidingen over de plint in de huiskamer gelegd. Als er veel deuren in de kamer zitten en u kunt met de draad niet onder de dorpel door, bijvoorbeeld bij parket of plavuizen, dan zult u de draad over het kozijn moeten leggen. Om een meter over de grond verder te komen gebruikt u dus bijna 5 meter draad. Daarnaast creëert u ook een verstoring in de homogeniteit van het magnetische veld. Immers u creëert een extra lus (om het kozijn) haaks op het eigenlijke en gewenste veld. Als dit op geruime afstand plaatsvindt van de zitplaats van uw cliënt en u zegt niets, dan is de kans klein dat hij wel wat zegt. Heeft een kamer 5 deuren en moet u bij de open keuken ook nog eens een noodoplossing creëren, dan heeft u een goede kans, dat de homogeniteit van de veldsterkte, op zijn zachts gezegd, een zootje is geworden. In zo n geval verdient het de voorkeur eens te kijken naar een andere plek waar u de ringleiding zou kunnen monteren. We denken dan aan de volgende mogelijkheden: Op de plint Tegen het plafond Onder de vloer of in de kruipruimte Een etage hoger Buiten om het hele pand heen Op de zolder Door de dakgoot Nog mooier kan het als uw klant bij de bouw van een huis al een pijp in de muur of in de vloer laat leggen, waar u later simpelweg de draad in kunt trekken. 6

7 Alle hierboven genoemde oplossingen hebben ook nadelen. (ieder voordeel heeft zijn nadeel). Maar soms kun je maar het beste de best mogelijke oplossing kiezen uit alle nadelen. Montage Bij vrijwel alle ringleidingen worden een aansluitsnoer, ringleiding-draad en klemmetjes meegeleverd. Veel gemakkelijker kunt u werken met gewoon een bos professioneel draad van de goede diameter en een speciaal voor dit soort doeleinden verkrijgbare niettang. U voorkomt dat u ergens uw draad moet verlengen en een las moet maken, of sterker nog, u zorgen moet maken of uw draad nog wel lang genoeg is, na drie extra kozijnen. Daarnaast legt u het werktempo een lat hoger door een niettang te kunnen gebruiken. Bovendien slaat u niet op uw vingers. Let er wel op dat u niet door de kabel niet. Overigens dient u met grote zorg de maximale en minimale lengte van de draad in de gaten te houden. U mag de draad slechts verlengen en verkorten volgens richtlijn van de fabrikant. Meestal wordt zelfs aangeraden de draad zeker niet in te korten, maar het restant ergens op een bosje achter of onder een kast te leggen. Tot slot waarschuwen wij u voor het versjouwen van zware kasten en ander meubilair. Wij raden u aan daar niet aan te beginnen en daar vooraf goede afspraken met uw cliënt over te maken. Raadpleeg ook uw werkgever, of u verzekerd bent tegen eventueel opgelopen schade. Technische dienst Een aantal bedrijven heeft een speciale Technische Dienst die een volledig equipement aan gereedschap en meetinstrumenten bezit en een schat aan ervaring om deze klus van u over te nemen. Doorgaans worden hiervoor uiteraard kosten berekend, die u uw cliënt moet doorberekenen. Als u gebruik maakt van zijn diensten is de mening van deze specialist altijd dominant aan uw mening. Immers u schakelt een specialist in die de toestand ter plekke bij de cliënt thuis bekijkt. Als hij zegt dat iets niet kan of verstandiger gehandeld wordt door iets niet te doen, dient u dat te respecteren. Hij is in dat geval de specialist. U delegeert uw taak aan hem en hij voert hem naar eer en geweten en economische haalbaarheid uit. De doe het zelf versie van ringleidingen staat al jaren ter discussie. Er wordt altijd wat lacherig gedaan over langs de plint kruipende ouwetjes die voor de vijfde keer naast het spijkertje slaan (lees op hun vingers). Schrijver dezes is ervan overtuigd dat het gebrek aan deskundigheid bij audiciens, gebrek aan goede gereedschappen en tot slot de schaarsheid van audiciens, ons de mogelijkheid en het excuus heeft gegeven om ringleidingen als doe het zelf pakket te leveren. Als u nog steeds van mening bent na het lezen van dit hoofdstuk dat dat best wel kan, nodig ik u gaarne uit om bij wijze van experiment, slechts voor één keer, een ringleiding bij een van uw cliënten thuis aan te leggen. Daarna praten we nog een keer verder. Grotere ringleidingversterkers In principe zou de audicien ook ringleidingen kunnen leveren voor grote zalen. Dit vraagt echter een behoorlijke specialistische kennis. We krijgen niet alleen te maken met een groot oppervlak, maar ook met vreemde vormen van ruimtes. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een kerk. Overdenk uw probleem eens als er in een zaal een balkon aanwezig is. Of bedenk u eens waar u in een kerk met een marmeren vloer uw ringleiding wilt monteren. Het leggen van een ringleiding in segmenten is dan al helemaal een probleem. Om dan nog maar te zwijgen over de problemen die u kunt ondervinden bij de integratie van de ringleidingversterker in de overig aanwezige audioapparatuur. En tot slot vergeet vooral niet de problematiek van rondzingen als uw signaal iets te dominant is en ook door de luidsprekers wordt weergegeven. Over het algemeen houdt de audicien zich verre van dit soort aanpassingen. Hier zijn gespecialiseerde bedrijven voor, die ruime ervaring hebben in het aanleggen, inregelen, nameten en controleren van dit soort installaties. Doorgaans worden overigens bij dit soort installaties ook certificaten gevraagd, die u simpelweg niet kunt aanbieden. 7

8 Ons advies: afblijven. Als u gevraagd wordt zo n installatie te leveren, kunt u vaak tipgeld ontvangen na doorverwijzing naar een gespecialiseerd bedrijf. (Moet vaak wel om gevraagd worden) GN Resound kent evenwel een aantal grote ringleidingversterkers voor 100 tot 700 m2 die u ook kunt leveren. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-11 De Univox PLS 300 voor 300 m2 Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-12 De Univox PLS 700 van ReSound voor 700 m2 Segmenten Zoals we gezien hebben in een van de eerdere hoofdstukken loopt in de midden van de loop de veldsterkte langzaam terug. Houden we rekening met de eis aan ringleidingen dat de veldsterkte nooit verder op- of terug mag lopen dan 3dB ten opzichte van de gemiddelde veldsterkte van 100 ma meter, dan komen we ergens in de problemen als we de lus alsmaar groter zouden willen maken. Om die reden worden ringleidingen nog wel eens in segmenten gelegd. In de illustratie kunt u een aantal voorbeelden zien, hoe een ringleiding gelegd kan worden. Figuur Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document.-13 Ringleidingen in segmenten Bestudering van de draairichting van de opgewekte velden zal u leren dat de velden elkaar altijd mee werken. Zouden we twee draden met de stroomrichting tegen elkaar in leggen, dan zou de som der stromen 0 zijn en lossen de twee velden elkaar op. Ofwel de gebruiker hoort niets. Linksboven ziet u de meest simpele methode, die voor kleine ringleidingversterkers gebruikelijk is. Linksonder de meest gebruikte methode ter vergroting van het oppervlak. De methode van rechtsboven geeft een gat in de veldsterkte midden onder. Het leggen van ringleidinglussen in segmenten is op zijn zachts gezegd vakwerk. De theorie valt wellicht nog wel mee, de praktijk is andere koek. Immers u zou leidingen dwars door de ruimte moeten leggen en daartoe 8

9 bestaan vaak maar weinig mogelijkheden. De makkelijkste oplossing is om de draden op een systeemplafond te leggen, op dat weer op voorwaarde dat dit plafond weer niet te hoog hangt. Dit alles geeft heel veel experimenteren en meten bij het afregelen van de installatie. Storingen Een ringleidingversterker gaat zelden kapot. Meestal wordt een storing veroorzaakt door een losse of defecte connector of een draadbreuk in de leiding. Het in de winkel nameten van een ringleiding valt meestal niet mee. Sluit indien mogelijk de versterker even aan op uw eigen loop. U heeft dan vaak geen optimaal geluid, maar wel een indruk of het apparaat functioneert of niet. Vaak ontkomt u er niet aan om bij de cliënt thuis naar de storing te gaan zoeken. Bij dat laatste geldt hoe meer ervaring, hoe sneller u het probleem gevonden hebt. Ook hier is een Technische Dienst een geweldige oplossing. Vergoedingen Uw cliënt kan een vergoeding van de zorgverzekeraar ontvangen als hij een gehoorverlies heeft op het beste oor van tenminste van 40 db gemeten over de frequentie 500, 1000 en 2000 Hz of 50 db gemeten over de frequenties 1000, 2000 en 4000 Hz.. Voor de levering zijn tussen audicien en Zorgverzekeraar contractprijzen afgesproken. Hierdoor kunnen de prijzen per verzekerde enorm uiteen lopen. In praktijk zal de verzekerde vrijwel altijd verstrekte hulpmiddelen voor 100% vergoed krijgen. Wordt echter een uitbreiding gekozen of juist een meer luxe uitvoering dan door de Zorgverzekeraar bedoeld, dan zal de cliënt zelf bij moeten betalen 9