Op weg naar intelligente netten in Nederland. Discussiedocument van de Taskforce Intelligente Netten

Transcriptie

1 Op weg naar intelligente netten in Nederland Discussiedocument van de Taskforce Intelligente Netten Juli 2010

2 Inhoudsopgave Verantwoording 3 Samenvatting en conclusies 5 1. Status en doel van de visie Wat doet een intelligent net? Intelligente netten in het perspectief van de EnergieTransitie Intelligente netten in de toekomstbeelden van de elektriciteitsvoorziening Wat zijn de kritieke ontwikkelingen? Het maatschappelijk kosten/baten-perspectief Het verandertraject Belemmeringen en randvoorwaarden Naar een gerichte en gestructureerde aanpak 59 Bijlage: Powerpoint-presentatie Het belang van intelligente netten voor Nederland; synthese van de discussies in april 2010 (D-Cision, TU Delft)

3

4 Verantwoording De Taskforce Intelligente Netten is op 16 oktober 2009 door de minister van Economische Zaken ingesteld 1 met als taak: a) voor zover nodig een samenwerking tussen belanghebbende partijen op nationaal niveau te organiseren en te stimuleren; b) een door belanghebbende partijen gedragen visie op de realisatie van intelligente netten in Nederland op te zetten en uit te werken; c) een actieplan voor het realiseren van intelligente netten in Nederland op te stellen dat ten minste de volgende elementen bevat: I een samenhangende strategie voor de gewenste ontwikkeling van intelligente netten; II een lijst van prioriteiten; III een overzicht van door de bij het actieplan betrokken partijen uit te voeren acties, met daarbij behorende termijnen; IV. een voortgangsmonitoring en bijstellingsmomenten. De Taskforce heeft de volgende samenstelling: Dhr. prof. dr. E.F. ten Heuvelhof (voorzitter) Dhr. ir. G. Bosveld Dhr. drs. M.A. Esseboom Mw. drs. A.C. van Huffelen Dhr. ir. J.M. Kroon Dhr. ir. H.J. Levelink Dhr. ir. P.C. Molengraaf Dhr. ir. P. Nabuurs Dhr. ir. M.J.J. Scheepers Dhr. dr. J.W.A de Swart Mw. prof.dr.ir. M.P.C. Weijnen De leden van de Taskforce zijn benoemd op persoonlijke titel. In het secretariaat is voorzien door het ministerie van Economische Zaken. 1 Besluit van de minister van Economische Zaken van 16 oktober 2009, nr. WJZ/ , houdende de instelling van een Taskforce Intelligente Netten (Instellingsbesluit Taskforce Intelligente Netten). Op weg naar intelligente netten in Nederland 3

5 4 Op weg naar intelligente netten in Nederland

6 Samenvatting en conclusies De Taskforce Intelligente Netten wil met dit document toewerken naar een breed gedragen visie op de ontwikkeling van intelligente netten in Nederland, en draagvlak bevorderen voor de hiertoe benodigde acties. Intelligente netten, of smart grids, zijn innovaties rond energienetten die tot doel hebben ook in de toekomst de energievoorziening betaalbaar en betrouwbaar te houden en daarnaast te verduurzamen. Essentieel in het begrip intelligent net is het ontstaan van tweerichtingsverkeer tussen energiegebruikers onderling en met producenten. Dankzij de toevoeging van (ICT-)technologie is het mogelijk om energiestromen beter te controleren, te sturen en te beheren. Hierdoor ontstaan er mogelijkheden om: vraagrespons bij gebruikers te activeren; decentrale opwekking en opslag van energie beter in te passen; nieuwe producten, diensten en markten te ontwikkelen; de flexibiliteit van het energiesysteem (met name elektriciteit) te verhogen; investeringen in infrastructuur te beperken of uit te stellen; de betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening te waarborgen. Er ontwikkelen zich zo geheel nieuwe perspectieven voor met name de elektriciteitsvoorziening. Hoewel er ook bij gas- en warmtenetten sprake is van toevoeging van intelligentie, wordt doorgaans gedoeld op elektriciteitsnetten: daar is de ICT-invloed het meest ingrijpend. Maar ook bij gas en warmte qua energiegebruik bij consumenten tweemaal zo groot als elektriciteit liggen er kansen. In de toekomst wordt energie schaarser en door milieumaatregelen duurder. Met de opkomst van elektrische mobiliteit, zon-pv, warmtepompen en micro-wkk s ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor (lokaal) energiemanagement. Op kleine schaal ontwikkelt zich dit al. In nieuwe woningen wordt de warmtevraag steeds lager en in de zomer zijn actieve beheerssystemen voor het binnenklimaat nodig. Met de slimme meter voor elektriciteit, gas en water als stepping stone naar smart grids ontstaat ook een platform waarop tal van nieuwe diensten en producten ontwikkeld kunnen worden die het energiebeheer in woningen voor consumenten gemakkelijker en goedkoper maken. De van oudsher centraal georganiseerde waardeketen van de elektriciteitsvoorziening kan hierdoor ingrijpend veranderen. Deels hangt dit samen met technologische vooruitgang, maar zonder brede acceptatie en benutting van alle mogelijkheden zullen de veranderingen beperkt blijven. Intelligente netten vragen een ander bewustzijn van energiegebruik, gedragsverandering, andere rollen van aanbieders van energiediensten, en andere marktmodellen. De passieve consument wordt een actieve consument of zelfs een participatieve consument en prosument. Op weg naar intelligente netten in Nederland 5

7 Te maken keuzes De komende tien jaar zullen deze veranderingen zich aandienen, maar naar verwachting zullen ze pas later ingrijpend zijn. Dan kan het echter zeer snel gaan. Zon-pv is voor de kleingebruiker nu nog duurder dan elektriciteit uit het net, maar zal naar verwachting tussen 2015 en 2020 door de prijsgrens gaan 2. Dan kan er getalsmatig een doorbraak optreden. Hetzelfde geldt voor (hybride) elektrische auto s, waarbij ook strengere Europese normering een rol speelt. Warmtepompen zullen om te beginnen meer in nieuwbouw worden toegepast. Er ontstaan door deze toepassingen andere vraag- en aanbodprofielen. Dit betekent een grote uitdaging voor het elektriciteitssysteem, zowel voor de netten als voor de productie. Om deze uitdaging aan te kunnen zijn er keuzes nodig. Dit is geïllustreerd in figuur 1. De vernieuwing in vraag- en aanbodtoepassingen kan leiden tot substantiële netverzwaring. Het net blijft dan in staat elektriciteit te verwerken op elk moment, ook bij tijdelijk hoge vraag (alle elektrische auto s tanken) of aanbod (in het midden van een zomerdag leveren alle zonnepanelen). De andere mogelijkheid is het toepassen van slimme concepten, zoals optimale afstemming tussen productie en vraag. Dit vereist dat de netten en de gebruikers van netten slimmer worden gemaakt. Hierbij kan gebruikgemaakt worden van momenten waarop groot onderhoud plaatsvindt. Het inspelen op nieuwe ontwikkelingen noopt dus tot een keuze tussen het verzwaren van netten en het toevoegen van intelligentie, zodat onder meer vraag- en aanbodrespons op lokaal niveau mogelijk wordt (bijvoorbeeld reageren op prijsveranderingen). De visie van de Taskforce is dat de grootschalige introductie van intelligente netten niet urgent is, maar we kunnen er niet omheen. En het is noodzakelijk om nu al stappen te zetten gezien de tijdhorizon van investeringen in de netten. Dit grijpt aan bij een tweede keuze, die mede veroorzaakt wordt door een toenemend aandeel intermittent duurzaam energieaanbod van vooral windenergie. Tot 2020 zal dat niet tot grote problemen hoeven te leiden, maar na 2020 zal het intermittent aanbod verder toenemen. Daarmee ontstaat de behoefte aan een meer aanbodvolgend systeem (benutting flexibiliteit) in plaats van een vraagvolgend systeem (centrales regelen bij). Dat kan aangepakt worden door uitbreiding van transmissienetten en koppeling van verschillende landen, maar daarnaast biedt een uitbreiding van vraagrespons veel mogelijkheden. Zoals grote energieverbruikers nu al op een wisselend aanbod van elektriciteit kunnen reageren, kunnen kleinere verbruikers dat in de toekomst ook: door middel van slimme netten. Daarnaast is het intelligenter maken van netten van belang om zicht te krijgen op hoe energiestromen überhaupt lopen als gevolg van decentrale ontwikkelingen. Bij de distributienetten is daar nu geen enkel zicht op. Door meer inzicht kan er beter geschakeld, gerouteerd en geïnvesteerd worden. 2 In de prijs voor de kleinverbruiker zit naast de prijs voor de opwekking van elektriciteit ook energiebelasting, btw en een prijs voor het gebruik van het netwerk. 6 Op weg naar intelligente netten in Nederland

8 Het perspectief Het elektriciteitsverbruik in Nederland is ruwweg te verdelen in: zware verbruikers (1/3), industrie (1/3), consumenten (1/3). Door het activeren van kleinere verbruikers en opwekkers ontstaat een slim energiesysteem, waarin vraag en aanbod op laag- en middenspanningsniveau mee gaan bewegen met het intermittent aanbod op midden- en hoogspanningsniveau. Deze ontwikkelingen versterken elkaar. Des te meer flexibiliteit op decentraal niveau, des te gemakkelijker en goedkoper is intermittent aanbod in het energiesysteem in te passen. Dit in tegenstelling tot het alternatief van eenzijdige netverzwaring, wat leidt tot een vorm van lock-in, zoals figuur 1 laat zien. Ontwikkelingen als de warmtepomp, de elektrische auto en zon-pv stimuleren (++) de ontwikkeling naar netverzwaring. Netverzwaring heeft echter als effect dat dit de ontwikkeling van intelligente netten ontmoedigt (--). Ook leidt netverzwaring tot kostenverhoging en dus tot een belemmering (--) van de doorgroei van decentrale ontwikkelingen. Slimme netten daarentegen hebben een positieve feedback (++) met decentrale ontwikkelingen en ook met de ontwikkeling van intermittent aanbod. Grootschalige toepassing van de combinatie van vraagsturing en slimme netten is daarmee een niet zeer urgente maar wel hoogst robuuste optie. De voorbereiding hiervan moet tijdig ter hand worden genomen, omdat dan kan worden ingespeeld op de vervangingsinvesteringen die de komende jaren toenemen als gevolg van de verouderde infrastructuur. De Taskforce hanteert hierbij als richtpunt dat mits er sprake is van een positieve kosten/baten-afweging 50% van de gebruikers in 2025 toegang heeft tot intelligente netten. Omdat het een grote operatie is, met technische, economische en gedragsaspecten, vereist het langdurige voorbereiding te beginnen met kleinschalige activiteiten waarvan we leren hoe het op de beste manier kan. Het gaat dus nu om het voorbereiden van een fundamentele transitie. Nederland lijkt daarbij ook relatief goede economische kansen te hebben vanwege het dichtbevolkte karakter, het hoge niveau van ICT-toepassingen en toepassingen van vermogenselektronica, en het daarbij behorende cluster van machine- en apparatenbouw. Ontwikkeling van intelligente netten vindt overal in de wereld plaats: in Europa, Noord-Amerika en Azië. Op weg naar intelligente netten in Nederland 7

9 Figuur 1. Ontwikkeling slimme tweewegdistributienetten in de context van netverzwaring en transmissie. Het slimme energiesysteem heeft het slimme net dus als een fysieke kern, maar is een breder begrip. Het komt alleen tot stand door individuele energietoepassingen en nieuwe producten of diensten voor huishoudens en bedrijven. Regionaal en lokaal zullen er verschillen zijn omdat de verhoudingen tussen vraag en aanbod per gebied verschillen. Ook zullen de precieze keuzes bij nieuwbouw steeds anders zijn. Op nationaal niveau ontstaat meer flexibiliteit als gevolg van vraagrespons en als gevolg van decentraal flexibel aanbod (bijvoorbeeld van wkk). Op alle spanningsniveaus zal dat leiden tot een nieuwe interactie tussen vragers, aanbieders en netten. De combinatie van ICT en netwerken zal de netten op midden- en laagspanningsniveau meer zelfsturend en zelfherstellend maken, met een verhoogde leveringszekerheid. De kans op cyber attacks verdient daarbij wel aandacht. 8 Op weg naar intelligente netten in Nederland

10 Toekomstbeelden: welk type intelligentie is nodig? De vraag is vervolgens welk type intelligentie nodig is. Dit hangt af van het toekomstbeeld voor de elektriciteitsvoorziening. In het Energierapport 2008 zijn drie toekomstbeelden geschetst voor de elektriciteitsvoorziening in Nederland, in Noordwest-Europese context: Powerhouse, Flexwerker, Smart Energy City. In alle scenario s is te verwachten dat de elektriciteitsvraag verder zal stijgen door onder meer een bredere toepassing van elektriciteit in transport en verwarming. Het groeitempo is echter niet duidelijk. De praktijk zal rekening moet houden met alle drie scenario s, omdat elk scenario bepaald wordt door een andere reeks van factoren. De scenario s sluiten elkaar niet uit en geven geen van drieën een volledig beeld. Een toekomst die bestaat uit een mix van deze scenario s is ook mogelijk. Feitelijk is al een ontwikkeling gaande richting Powerhouse Europe. Nederland is binnen de Noordwest-Europese markt een aantrekkelijke vestigingsplaats voor grootschalige capaciteit inzake kolenvermogen. Niet ondenkbaar is dat daar een kerncentrale bijkomt, naast de ambitie van enkele GW offshore wind in Dit beeld kan ook verder worden vergroend. In een duurzaam elektriciteitssysteem is meer behoefte aan flexibiliteit. In het verlengde van de Gasrotonde zou Nederland flexibiliteit kunnen leveren voor de toenemende windproductie op de Noordwest-Europese markt. Flexibiliteit krijgt in toenemende mate een prijs. Investeringen in gasgestookte elektriciteit blijken in Nederland aantrekkelijk. De overheid en gassector zetten zich in voor de ontwikkeling van dit scenario, wat ook innovatiekansen biedt. Het Smart Energy City-scenario is nog het minst zichtbaar, maar lijkt op termijn perspectief te bieden omdat het een antwoord biedt op de toenemende behoefte aan vraagrespons in de elektriciteitssector en past bij de burger die het heft in eigen hand wil nemen. Samenvattend: Powerhouse is in de maak, Flexwerker in ontwikkeling, Smart Energy City een wenkend perspectief. In elk van de drie scenario s is er een grotere behoefte aan flexibiliteit: om pieken en dalen als gevolg van grootschalige windenergie op te vangen bij Powerhouse, flexibiliteit als dienst bij Flexwerker, flexibiliteit die nodig is voor inpassing van decentrale opwekking en als element van vraagrespons bij Smart Energy City. In elk van de drie scenario s is een verschillend type intelligentie nodig: Bij Powerhouse is meer intelligentie nodig in het transport- en distributienet (beperking congestie) en bij grootschalige producenten. De data worden centraal gecoördineerd en de data-intensiteit is laag. Dit vereist geen fundamentele wijziging van de huidige situatie. In Flexwerker is meer intelligentie op het middenspanningsniveau nodig en neemt de data-intensiteit in de netten toe. Smart Energy City vereist de grootste wijzigingen. Meetdata zijn op lokaal niveau nodig, intelligentie is nodig bij huishoudens, en datacoördinatie gebeurt decentraal. Gezien de impact van dit laatste scenario legt de Taskforce de focus van de visie hierop. Op weg naar intelligente netten in Nederland 9

11 Maatschappelijke baten lijken groot Er zijn alleen indicatief cijfers beschikbaar voor de verschillende soorten (maatschappelijke) kosten en baten van intelligente netten. De soorten kosten lijken globaal goed te overzien, maar zullen in concrete praktijksituaties beter inzichtelijk moeten worden gemaakt. Een indicatieve inschatting van deze kosten komt uit op een bedrag richting 6 miljard. Baten zijn er op verschillende niveaus. Directe financiële baten zijn lagere energierekeningen voor afnemers en vermeden investeringen in het energiesysteem. Daarnaast zijn er baten die minder gemakkelijk direct financieel zijn te vertalen, zoals een hogere energiebetrouwbaarheid en meer CO 2 -reductie. De directe financiële baten kunnen globaal worden geschat. Toepassing van een slim energiesysteem zou voor een standaard gezin met een elektriciteitsrekening van ca. 900 per jaar anno 2010 kunnen leiden tot een besparing van maximaal 120 door alleen te reageren op prijsverschillen. Bij stijgende elektriciteitsprijzen en een hogere prijs voor flexibiliteit kan dit bedrag de komende decennia stijgen. Hierbij is nog geen rekening gehouden met ontwikkelingen als zon-pv en elektrisch vervoer. Een besparing van 100 per huishouden levert in twintig jaar een besparing op van bijna 10 miljard. Daarnaast zijn er omvangrijke baten als gevolg van het beperken van investeringen in transport- en distributienetten en back-up capaciteit (gascentrales). Voor Nederland zal alleen al een 10% efficiënter gebruik van de netten leiden tot een besparing van 4,2 miljard. Besparingen in back-up capaciteit hebben een vergelijkbare orde van grootte, zeker als deze in een tijdperspectief tot 2050 worden bezien. Dus op basis van de huidige inzichten zijn ook bij conservatieve schattingen de direct financieel te vertalen baten groter dan de investeringen in intelligentie. En daarnaast zijn er nog niet direct financieel te vertalen baten. Belemmeringen wegnemen en randvoorwaarden creëren Er zijn verschillende soorten belemmeringen en randvoorwaarden bij de ontwikkeling van slimme netten: a) De tariefstructuur voor elektriciteit en netwerkkosten. Door het voorgeschreven gebruik van standaardgebruiksprofielen voor huishoudelijke verbruikers is voor deze groep afnemers geen real time pricing van elektriciteit mogelijk. Daarnaast bieden de huidige capaciteits- en transporttarieven voor het gebruik van het netwerk geen of weinig prikkels voor een efficiënt netgebruik. Kostenvoordelen kunnen zo niet worden doorgegeven aan de veroorzakers. Bij geringe prijsfluctuaties in de groothandelsprijzen van elektriciteit, en bij lage kosten voor netten is dat niet zo erg. Maar naarmate flexibiliteit duurder wordt en netwerkkosten een groter aandeel van de elektriciteitsrekening uitmaken, blijven grotere mogelijkheden voor (systeem)efficiëntie onbenut, evenals mogelijkheden voor maatschappelijk rendabele toepassingen van duurzame energie. b) De vereisten aan het netbeheer. Momenteel is een netbeheerder verplicht iedereen die dat wenst aan te sluiten en alle elektriciteit op elk moment te transporteren, ook al is deze transportplicht maatschappelijk niet altijd optimaal. De klant kan nu niet kiezen voor variabele leverings- of transportcapaciteit. Ook mag een netbeheerder niet tevens (kleinschalige) producent van elektriciteit zijn, waardoor de voordelen van lokale coördinatie moeilijker zijn te realiseren. De op dit moment als onduidelijk en gecompliceerd ervaren positie van warmtelevering maakt dit niet eenvoudiger. c) Er komen onvoldoende business cases tot stand. Doordat adequaat doorberekenen van de kosten niet mogelijk 10 Op weg naar intelligente netten in Nederland

12 is, kunnen leveranciers en netwerkbedrijven geen opbrengst organiseren die recht doet aan hun investeringen, ook al zijn die investeringen maatschappelijk rendabel. Meer algemeen is er een asymmetrie tussen kosten en baten. De partij die de kosten maakt, ziet de baten naar een andere partij gaan en is niet in staat dat te verzachten. d) Er is in de regulering geen helder onderscheid tussen typen innovaties. Innovaties die tot de kerntaak van de netbeheerder behoren vereisen een andere aanpak dan innovaties waarbij de baten elders worden geïncasseerd of waarbij de huidige rolverdeling fundamenteel kan veranderen. e) Privacy- en securityaspecten moeten van meet af aan een integraal onderdeel vormen van de ontwikkeling naar intelligente netten. f ) Standaarden en interoperabiliteit zijn nodig om tot grootschaliger toepassing en kostenverlaging te komen. g) Stakeholders in Nederland hebben nog onvoldoende contact via relevante nationale en internationale sociale (kennis)netwerken. h) Aandacht voor technologiegerichte R&D die de markt zelf niet oppakt, blijft nodig om ook op langere termijn de voordelen van innovaties te benutten. i) Experimenten zijn nodig om te weten te komen hoe consumenten en kleinschalige producenten reageren op verschillende mogelijkheden. Zolang dat onbekend is, is het niet mogelijk te bepalen wat de investeringen met het hoogste maatschappelijke rendement zijn. Gedragsaspecten zijn een belangrijke belemmering, maar vormen tegelijk een grote kans. Aanbevelingen De Taskforce constateert dat de volgende activiteiten nodig zijn om de genoemde belemmeringen weg te nemen en de benodigde randvoorwaarden te creëren. 1. Proeftuinen Omdat het eindbeeld van de intelligente netten robuust is, maar er tijd nodig is daar op een kosteneffectieve manier naartoe te werken, is een reeks demonstratieprojecten of proeftuinen nodig. Daar is al voortvarend mee begonnen in met name de wijk Hoogkerk in Groningen, waar een integraal technisch concept voor intelligente netten wordt uitgetest op kleine schaal met echte gebruikers. Bij deze demonstraties gaat het veelal om systeeminnovaties waarbij op ad hoc basis bestaande regels moeten worden bezien: proeftuinen. Het beproeven van nieuwe concepten vereist dat het (Nederlandse, Europese) bedrijfsleven een trekkende rol krijgt in de proeftuinen. Een belangrijke functie van de proeftuinen is erachter te komen hoe consumenten betrokken kunnen raken en hoe ze reageren op een verschillend aanbod. Leidt een gedifferentieerd en wisselend elektriciteitstarief op verschillende momenten tot een forse verschuiving in het tijdstip van verbruik of trekt men zich daar weinig van aan? Alleen op basis van dit soort praktijkervaringen zullen empirisch onderbouwde maatschappelijke kosten/baten-analyses kunnen worden opgesteld. Dat is nu niet goed mogelijk en ervaringen in het buitenland op dit gebied zijn zeer beperkt bruikbaar. Het is niet verantwoord om op grote schaal geld in slimme netten te steken zonder degelijke maatschappelijke kosten/baten-analyses. De optie is echter kansrijk en robuust genoeg om nu op een veelheid aan kleinschalige proeftuinen in te zetten. Gezien de verschillende omstandigheden per regio, zullen opzet en financiering overal anders zijn. Door verschillende proeftuinen in te richten kan er optimaal worden geleerd. Dit vereist dan ook een proeftuinoverstijgende samenwerking. Daarnaast ligt het voor de hand het belang van de gebruiker als Op weg naar intelligente netten in Nederland 11

13 startpunt van de proeftuinen te nemen. De praktijk zal echter leren welke randvoorwaarden daarbij nodig zijn (men bedacht pas dat auto s elk een eigen zijde van de weg moesten houden toen ze er eenmaal waren). De Rijksoverheid heeft 22,5 mln. gereserveerd voor een innovatieprogramma om dit te faciliteren. 2. Regulering Daarnaast is het zinvol een aantal stappen te zetten, vooral op reguleringsgebied. Deels hebben deze stappen een no regret karakter: ze kosten weinig maar vormen een noodzakelijke voorwaarde om te zijner tijd daadwerkelijk, meer grootschalig, voortgang te boeken. Het gaat om de volgende stappen: Een aanpassing in de tariefstructuur van de netwerkkosten kan starten met aangepaste regulering voor de belangrijkste toepassingen elektrisch vervoer en warmtepompen, zoals een meldingsplicht. Ook moeten op experimentele wijze meer prijsprikkels in de netwerkkosten en de (per kwartier variërende) elektriciteitsprijzen mogelijk zijn, omdat zonder prijsprikkels nieuwe diensten nauwelijks tot kostenbesparing bij consumenten kunnen leiden. De binnen de huidige regelgeving aanwezige ruimte dient maximaal te worden benut. Zo nodig zouden voor de duur van een experiment vrijstellingen gegeven kunnen worden van mogelijk belemmerende regels. Een nieuwe visie op de rol van het netbeheer is nodig. Het toevoegen van intelligentie is soms een betere oplossing dan netverzwaring. Om te beginnen zullen betrokkenen als het ministerie van Economische Zaken, de NMa en netbeheerders op experimentele wijze naar oplossingen moeten zoeken die de contouren voor een meer algemene aanpak kunnen aangeven. Er kan een onderscheid worden gemaakt naar type innovatie. Kosten van innovaties die tot de kerntaak van de netbeheerder behoren zijn te beschouwen als gewone bedrijfskosten. Netbeheerders zouden voor de duur van de proeftuin vrijgesteld kunnen worden van wettelijke verplichtingen en de kosten van het experiment uit de normale tariefruimte kunnen dekken. Ondersteuning van innovaties waarbij de baten elders worden geïncasseerd zou na een maatschappelijke kosten/baten-analyse als maatschappelijke opdracht kunnen worden beschouwd, waarover de minister van Economische Zaken een oordeel geeft. Als dat positief is zouden de kosten uit extra tariefruimte kunnen worden gedekt. Dit vereist een nieuwe aanpak, die in het komende Energierapport zou kunnen worden uitgewerkt. Een meer actieve participatie van de consument moet worden bevorderd. Consumenten moeten op verzoek de beschikking krijgen over hun gedetailleerde verbruiksgegevens en kunnen kiezen voor een flexibel profiel. Bij de slimme meter is veel aandacht geschonken aan privacyaspecten. Vanwege privacyaspecten ligt het voor de hand de dataopslag in het kader van slimme energiesystemen zoveel mogelijk bij de huishoudens zelf te laten plaatsvinden. Dit zal echter tot stand komen in de context van energie-efficiëntie in bredere zin. Veelal is het beter en goedkoper om gebruik van energie te voorkomen (zuiniger wasmachine) dan het tijdstip van verbruik te verplaatsen (wasmachinegebruik op moment van lage prijs). 3. ICT-architectuur software, interoperabiliteit, standaarden en normen ICT-bedrijven zullen ICT-architectuur voor de slimme laagspanningsnetten en voor huishoudens ontwikkelen. Applicaties, technologie en apparaten van verschillende fabrikanten moeten met elkaar kunnen communiceren. Hiervoor is een betrouwbare en consistente informatiestructuur nodig. Daarbij is de vraag wie verantwoordelijk is voor het operationele beheer van de ICT-infrastructuur. Dit is nauw gekoppeld aan de standaardisatie die nodig is voor de ontwikkeling van nieuwe interactieve diensten en producten. Voor een level playing field is open standaardisatie wenselijk, die veelal rekening 12 Op weg naar intelligente netten in Nederland

14 moet houden met internationale standaardisatie. Vraagstukken van privacy en security moeten hierin worden meegenomen (privacy by design). 4. Een toekomstgerichte R&D-agenda De ontwikkeling van intelligente netten is geen eenmalige systeemwijziging, maar een voortdurende evolutie. Dit vereist een toekomstgerichte R&D-agenda, die goed aanhaakt bij de proeftuinen. Voor een effectieve en efficiënte ontwikkeling van kennis en innovatie is een veel nauwere samenwerking van universiteiten en kennisinstellingen met industriële partijen wenselijk. Bovendien zal de R&D-agenda goed moeten aansluiten bij verschillende andere activiteiten in het kader van het EnergieTransitie-beleid en de energie-innovatie. Deze activiteiten richten zich op systeemoptimalisatie van afzonderlijke onderdelen van de EnergieTransitie die het meest aansluiten bij de industrieel-economische kracht van Nederland. In dat kader wordt gewerkt aan elektrisch vervoer, warmtepompen en microwkk op verschillende plaatsen in Nederland. Het ligt voor de hand om de demonstratieactiviteiten hierbij te laten aansluiten, omdat intelligente netten de maatschappelijke opbrengst van deze activiteiten vergroten én omdat de business case van intelligente netten sterker wordt door deze toepassingen. Datzelfde geldt voor zon-pv. Leren van het gedrag van de consument of kleinschalige producent is daarbij wellicht het belangrijkste. 5. Het ecosysteem voor intelligente netten Het werkveld rondom de intelligente netten is te zien als een ecosysteem waarin verschillende organismen van elkaar afhankelijk zijn. In een dergelijke omgeving zijn de onderlinge interacties essentieel. Deze leiden tot de ontwikkeling van een gedeelde visie, kennisontwikkeling en kennisuitwisseling. Dit ecosysteem zal in een internationale context verder moeten worden ontwikkeld en onderhouden. De Taskforce draagt hieraan graag naar vermogen bij. 6. Aansluiting bij de mondiale en Europese agenda Dit alles moet internationaal worden ingebed. Intelligente netten ontwikkelen zich niet alleen in Nederland. Ontwikkelingen in de VS, Azië en Australië bieden leerervaringen en beïnvloeden de markten in Nederland. Ook in Europees verband zijn er relevante plannen die de ontwikkeling van intelligente netten beïnvloeden, zoals het Strategic Energy Technology Plan en het Public Private Partnership for the Future of the Internet. Daarnaast zijn de Energiestrategie en het Infrastructuurpakket in ontwikkeling, waarin intelligente netten een rol spelen. De Europese energie-innovatieprogramma s bieden aanknopingspunten voor Nederlandse ontwikkelingen. In het 7e en 8e Kaderprogramma worden grote pilots voorzien die qua timing wellicht goed passen bij de opschaling van de proeftuinen. Op weg naar intelligente netten in Nederland 13

15 14 Op weg naar intelligente netten in Nederland

16 1. Status en doel van de visie De visie in dit discussiedocument is opgesteld door de Taskforce Intelligente Netten. De Taskforce is in het leven geroepen door de minister van Economische Zaken, met als taak de samenwerking rondom dit onderwerp in Nederland te bevorderen, een breed gedragen visie op te zetten, en op basis daarvan een actieplan op te stellen. De Taskforce wil met deze visie een inbedding geven voor de acties van verschillende stakeholders die elkaar in het brede veld van intelligente netten tegenkomen. Er zijn de afgelopen jaren al verschillende visies over smart grids verschenen. Relevant voor Nederland zijn in elk geval die van het Technology Platform Smart Grids (door de Europese Commissie ingesteld) 3, de documenten van de EnergieTransitie 4 en de visie van Netbeheer Nederland 5. De ontwikkelingen en gedachtenvorming elders, zoals in de Verenigde Staten, zijn voor Nederland eveneens van belang 6. Smart grids spelen ook een rol in bredere visies zoals de recent gepubliceerde Roadmap 2050 van de European Climate Foundation 7. De geformuleerde visie is smaller qua toepassingsgebied (namelijk Nederland) dan de Europese visie, en breder qua kring van betrokkenen dan de visie vanuit de netbeheerders. De Taskforce wil dit discussiedocument in de komende maanden in het veld bespreken om: a. te testen of de geschetste hoofdlijnen en aanbevelingen onderschreven worden, b. de beschreven discussiepunten, keuzes en risico s uit te diepen, c. nieuwe discussies waar nodig in te passen. Op basis daarvan zal een breed gedragen visiedocument kunnen ontstaan, en kan de Taskforce een daarvan afgeleid actieprogramma opstellen Zie bijvoorbeeld Naar een duurzame elektriciteitsvoorziening; decentrale infrastructuur, Platform Duurzame Elektriciteitsvoorziening en Platform Nieuw Gas, Utrecht, oktober 2008, 5 Netbeheer Nederland, ToekomstVisie Smart Grids 2025; Energie in beweging, juli 2009, 6 Zie bijv. de website van het US Department of Energy: Deze roadmap bevat een verkenning van de technische en economische haalbaarheid van een Europese CO2-reductie van 80% in 2050, en de implicaties voor het Europese energiesysteem voor de komende 5 tot 10 jaar. Op weg naar intelligente netten in Nederland 15

17 16 Op weg naar intelligente netten in Nederland

18 2. Wat doet een intelligent net? Bij smart grids of intelligente netten gaat het om innovaties rond energienetten die tot doel hebben ook in de toekomst de energievoorziening betaalbaar en betrouwbaar te houden en daarnaast te verduurzamen. Intelligente netten bevinden zich in de context van een veranderende energievoorziening. Historisch gezien heeft de energievoorziening, en dan met name de elektriciteitsvoorziening, zich ontwikkeld tot een systeem waarbij de opwekking centraal plaatsvindt. Vandaar gaat de stroom via transportnetten en distributienetten naar de eindgebruikers. Dit is een centraal gestuurd systeem met grotendeels eenrichtingsverkeer, waarbij het aanbod grotendeels is afgestemd op een gegeven vraagpatroon. Verschillende ontwikkelingen leiden ertoe dat er meer tweerichtingsverkeer ontstaat en dat vraag- en aanbodpatronen veranderen. Intelligente netten bieden mogelijkheden om dit te faciliteren. De wijze waarop dit gebeurt is sterk afhankelijk van de context van het energiesysteem. De term smart grids of intelligente netten is een overkoepelend concept waar verschillende innovatieve ontwikkelingen rond energie-infrastructuur in passen. Hoewel er ook bij gas- en warmtenetten sprake is van toevoeging van intelligentie, wordt vooral gedoeld op elektriciteitsnetten omdat de ICT-invloed daar het meest ingrijpend is. Dit omvat zowel technologische innovaties als innovaties in de waardeketen 8. Vooral ICT-ontwikkelingen fungeren hierbij als enabler. Maar ook zijn er belangrijke voortschrijdende ontwikkelingen op het gebied van vermogenselektronica. Dankzij deze technologische ontwikkelingen 9 kan het functioneren van energienetten verbeteren en kunnen nieuwe functionaliteiten worden toegevoegd. Er ontstaan meer mogelijkheden tot informatie-uitwisseling waardoor energiestromen beter kunnen worden gecontroleerd, gestuurd en beheerd. Kernelement binnen het begrip intelligent net is het ontstaan van tweewegdistributie tussen energiegebruikers onderling én met producenten, waardoor er meer keuzemogelijkheden ontstaan voor gebruikers van de energie-infrastructuur. Uiteindelijk zal dit leiden tot een lager energieverbruik, tot meer inzet van duurzame bronnen, tot minder dure elektriciteit en tot een groot aantal innovaties die interessant zijn voor eindgebruikers en het bedrijfsleven. Voor de Taskforce gaat het om de vraag: welke kansen biedt dit voor Nederland en welke problemen kunnen worden opgelost en voorkomen? Wat kunnen intelligente netten betekenen voor: de kwaliteit van de energie-infrastructuur; investeringen (in netten en opwekking) die kunnen worden voorkomen; 8 Innovaties in de waardeketen gaan over nieuwe markt- en verdienmodellen. Bijvoorbeeld door consumenten die tevens eigen energie gaan opwekken/opslaan en al dan niet door middel van aggregatoren gaan handelen op de energiemarkt of lokale energiegemeenschappen gaan vormen. Bij de technologische innovaties wordt veelal onderscheid gemaakt in: - Innovaties op de netten. Dit betreft dan zowel vermogenselectronica (gelijkstroom/wisselstroom, schakelaars) als de ICT-toevoegingen (sensoren, data- en communicatieverkeer). - Innovaties rond de netten. Daarbij gaat het om homedomotica, toepassing van slimme applicaties en om het overkoepelende communicatie- en dataverkeer. 9 Concreet kan hierbij bijvoorbeeld gedacht worden aan intelligente stations (nodes) voor de distributienetten, hardware en software voor het matchen van vraag en aanbod, het gebruik van opslag, en het aggregeren van kleine vragers en aanbieders. Op weg naar intelligente netten in Nederland 17

19 de mogelijkheden van gebruikers om energiemanagement toe te passen; het ontstaan van extra functionaliteiten voor gebruikers. De verschillende mogelijkheden worden in figuur 2 samengevat. Figuur 2. Wat kan een intelligent net ten opzichte van het huidige netwerk? Aspect Huidige netwerk Intelligent net Gebruikers Productie Duurzame energie Emissies Opslag Marktwerking Kwaliteit Systeembeheer Verstoringen Rampen De gebruikers zijn niet geïnformeerd en participeren niet Vooral centraal opgestelde productiemiddelen Inpassing (decentrale) duurzame energie beperkt mogelijk en soms moeizaam Emissies en verliezen (warmte) ingebouwd in het systeem en weinig inzichtelijk Nauwelijks of geen opslagmogelijkheden Vooral producenten en industriële grootverbruikers actief in de markt Focus op leveringsonderbrekingen Beperkte integratie van asset management, bedrijfsvoering en operationele data Systeembeveiliging richt zich op het voorkomen van schade bij componenten Systeem gevoelig voor (natuur) rampen en terroristische aanvallen De gebruikers zijn geïnformeerd, betrokken en actief; besparing door slimheid (met privacy!) Allerlei decentrale productiemiddelen; verbruik kan gekoppeld worden aan soort productiemiddel Gestandaardiseerde plug-in voor duurzame productie, gestuurd door elektronica en IT De gebruikers zijn geïnformeerd en optimaliseren op de kleur van hun energieverbruik (duurzaam, kern etc.) Beschikbaarheid van opslagmiddelen (waaronder elektrische auto s) die in de markt participeren Grote (prijsafhankelijke) vraagrespons 10 op basis van nieuwe diensten en innovatieve applicaties Dynamische interactie tussen prijs en kwaliteit 11 met snelle respons op kwaliteitsissues Real-time systeeminformatie beschikbaar voor bedrijfsvoering, waarbij preventie centraal staat Systeembeveiliging reageert automatisch zodanig dat de levering gewaarborgd blijft (self-healing) Systeem is relatief ongevoelig voor rampen ( dispersed 12 en met efficiënte herstelmechanismen) maar mogelijk gevoelig voor cyber attacks 10 Het energieverbruik wordt verplaatst naar een ander tijdstip. Denk (bij huishoudelijk verbruik) aan wassen, drogen, vriezen, koelen, verwarmen, of aan het opladen van elektrische voertuigen. 11 Kwaliteit omvat hier meer dan leveringsonderbrekingen. Met name moet gedacht worden aan meer of minder beschikbare capaciteit op bepaalde momenten van de dag. 12 Doordat het intelligente systeem ook decentraal is georganiseerd, kunnen storingen gemakkelijker worden opgevangen. 18 Op weg naar intelligente netten in Nederland

20 De mogelijke effecten van intelligente netten zitten zowel in het systeem (minder investeringen in opwekking en netten) als aan de gebruikerskant. Figuur 3 illustreert dit. Daarnaast bieden innovaties rond het concept intelligente netten kansen voor de Nederlandse (en Europese) industrie. De industrie kan impulsen geven voor vernieuwende concepten, analoog aan de ontwikkelingen op het gebied van mobiele telefonie en internet. Figuur 3. Effecten van intelligente netten. Conclusies De visie op intelligente netten richt zich voornamelijk op ontwikkelingen rondom de elektriciteitsnetten. Maar ook met gas dat qua energiegebruik bij consumenten nog tweemaal zo groot is als elektriciteit liggen er kansen. De mogelijkheden van intelligente netten zijn divers en ingrijpend, zowel in het systeem (minder investeringen in opwekking en netten) als aan de gebruikerskant. Daarnaast bieden intelligente netten kansen voor de industrie, terwijl de industrie impulsen kan geven voor vernieuwende concepten. De potenties zijn groot en kunnen uiteindelijk leiden tot fundamenteel nieuwe waardeketens bij elektriciteit. Op weg naar intelligente netten in Nederland 19

21 20 Op weg naar intelligente netten in Nederland

22 3. Intelligente netten in het perspectief van de EnergieTransitie In de toekomst wordt energie schaarser en door milieumaatregelen duurder. Met de opkomst van elektrische mobiliteit, zon-pv, warmtepompen en micro-wkk s ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor (lokaal) energiemanagement. Op kleine schaal ontwikkelt zich dit al. In nieuwe woningen wordt het warmteverbruik steeds lager, waardoor in de zomer actieve beheerssystemen voor het binnenklimaat nodig worden. Met de slimme meter voor elektriciteit, gas en water als stepping stone naar smart grids ontstaat ook een platform waarop tal van nieuwe diensten en producten ontwikkeld kunnen worden die het energiebeheer in woningen voor consumenten gemakkelijker en goedkoper maken. Tegelijk zijn er systeemafhankelijkheden met ontwikkelingen op grotere schaal. Met name betreft dit het flexibiliteitsvraagstuk, dat samenhangt met de ontwikkeling van windenergie. Een grotere vraag naar en dus hogere prijs voor flexibiliteit leidt tot een grotere behoefte aan (decentraal) aanbod van flexibiliteit, en dus aan intelligente netten. Vraag en aanbod van kleinere verbruikers gaan dan slim meebewegen met het intermitterende aanbod op midden- en hoogspanningsniveau. Intelligente netten zijn niet los te zien van hun dynamische context. Binnen de EnergieTransitie zijn verschillende systemen onderscheiden waarbinnen intelligente netten een rol vervullen. Deze rol kan meer of minder doorslaggevend zijn bij de versnelling van de transitieprocessen. Binnen het systeem van de gebouwde omgeving kan ook zonder intelligente toepassingen veel energie worden bespaard en kunnen verschillende duurzame bronnen worden ingezet. Toevoeging van intelligentie in gebouwen en op het net biedt economische meerwaarde doordat opwekking en verbruik lokaal aan elkaar gerelateerd worden. Met name uitwisseling tussen elektriciteit en warmte en toenemende mogelijkheden voor energieopslag bieden aanzienlijke kostenvoordelen. Voorbeelden hiervan zijn: inzet van biogas in wkk-installatie; warmtepompen, al dan niet in combinatie met warmte/koude-opslag in de bodem; micro-wkk in combinatie met boilers. Met de verdere ontwikkeling van decentrale energieopwekking (bijvoorbeeld zon-pv en kleinschalige urban wind) en elektrisch vervoer met opslagcapaciteit in accu s ontstaan er nieuwe lokale energieconcepten. Intelligente netten faciliteren dit. Niet alleen de economische en technologische factoren spelen hierbij een rol. Lokale energieconcepten spelen met de mogelijkheid tot energieonafhankelijkheid in op de weerstand tegen grootschalige internationale systemen die door individuen en lokale gemeenschappen niet te beïnvloeden zijn. Ook biedt het mogelijkheden om verspilling (het niet benutten van energieoverschotten) tegen te gaan en om individueel bij te dragen aan duurzaamheid. Intelligente netten spelen in op deze waarden. De combinatie met (lokale) economische kansen, innovatieve mogelijkheden en nieuwe kwaliteiten (zoals smart homes en energiecomfort) verhoogt de aantrekkelijkheid van het concept intelligente netten. Figuur 4 illustreert dit voor de gebouwde omgeving. Op weg naar intelligente netten in Nederland 21

23 Figuur 4. Intelligente netten (smart grids) binnen het systeem van de gebouwde omgeving. In het systeem van elektrische mobiliteit lijken intelligente netten onontbeerlijk om een grootschalige doorbraak te faciliteren. Zonder intelligente netten kunnen er grote problemen op de netten ontstaan en kunnen vraagpieken leiden tot grote extra investeringen in flexibele productiecapaciteit van elektriciteit. Met behulp van intelligente netten kunnen pieken worden afgevlakt met slim laden, waardoor ook de inpassing van wind- en zonne-energie in het energiesysteem gemakkelijker en economisch aantrekkelijker wordt. Figuur 5 laat zien hoe elektrisch rijden op enige schaal eigenlijk niet mogelijk is zonder intelligente netten. 22 Op weg naar intelligente netten in Nederland

24 Figuur 5. Intelligente netten (smart grids) in het systeem van elektrisch rijden. Aanpassing van de decentrale infrastructuur is een belangrijke succes- of faalfactor om transities zoals elektrische mobiliteit en energie in de gebouwde omgeving te realiseren. Hierbij ontstaan tegelijk mogelijkheden voor innovaties in de waardeketen van energie. Het tweewegsysteem en het decentraliseren van de energievoorziening leidt tot nieuwe markt- en verdienmodellen. De van oudsher centraal georganiseerde waardeketen van de energievoorziening kan hierdoor ingrijpend veranderen, zoals geïllustreerd wordt in figuur 6. Deels hangt dit samen met technologische vooruitgang, maar zonder brede acceptatie en benutting van alle mogelijkheden zullen de veranderingen beperkt blijven. Intelligente netten vragen een ander bewustzijn van energiegebruik, gedragsverandering, andere rollen van aanbieders van energiediensten, en andere marktmodellen. De passieve consument wordt een actieve consument of zelfs een participatieve consument en prosument. Op weg naar intelligente netten in Nederland 23

25 Figuur 6. Traditionele en nieuwe waardeketen bij elektriciteit 13. Figuur 6. Traditionele en nieuwe waardeketen bij elektriciteit 13. Traditionele waardeketen bij elektriciteit Opwek en handel Transport Distributie Retail Applicaties Eind gebruikers Nieuwe waardeketen bij elektriciteit Decentrale opwekking, opslag, elektrische voertuigen Opwek en handel Transport Distributie Retail Applicaties Eind gebruikers informatiestroom Informatiediensten en -applicaties elektriciteitstroom Conclusies Conclusies Intelligente netten netten kunnen kunnen niet niet los los worden worden gezien gezien van de van maatschappelijke de maatschappelijke context. Hun context. rol in Hun de rol versnelling de versnelling van transitieprocessen van transitieprocessen kan doorslaggevend kan doorslaggevend zijn. Zowel in de zijn. gebouwde Zowel in omgeving de gebouwde als bij elektrische omgeving mobiliteit als bij elektrische lijken intelligente mobiliteit netten lijken onontbeerlijk intelligente om netten grootschalige onontbeerlijk doorbraken om grootschalige te faciliteren. Tegelijk doorbraken vinden te er faciliteren. op grotere schaalniveaus Tegelijk vinden systeemveranderingen er op grotere schaalniveaus plaats, zoals systeemveranderingen grootschalige opwekking van plaats, windenergie. zoals de De grootschalige van oudsher centraal opwekking georganiseerde van windenergie. waardeketen De van de oudsher energievoorziening centraal wordt georganiseerde waardeketen van de energievoorziening wordt ingrijpend veranderd. ingrijpend veranderd. Grootschalige toepassing van de combinatie van intelligente netten en vraagsturing Grootschalige toepassing van de combinatie van intelligente netten en vraagsturing is niet is zeer niet urgent zeer urgent maar maar een een hoogst hoogst robuuste robuuste optie optie met met grote grote potentie. potentie. 13 Bron: IBM institute for Business Value Bron: IBM institute for Business Value. Op weg naar intelligente netten in Nederland

26 4. Intelligente netten in de toekomstbeelden van de elektriciteitsvoorziening Het energiesysteem kan zich in verschillende richtingen ontwikkelen. In het Energierapport zijn drie toekomstbeelden geschetst van de elektriciteitsvoorziening in Nederland in Noordwest-Europese context, die ook in combinatie mogelijk zijn. Ze zijn bedoeld als stimulans om keuzes te doordenken teneinde toekomstvast beleid te ontwikkelen. De drie toekomstbeelden zijn ook bruikbaar om na te denken over de vraag welke intelligentie nodig is in de infrastructuur. Het Powerhouse-toekomstbeeld speelt in op de waarde van efficiënte productie van elektriciteit. In het toekomstbeeld van de Flexwerker ligt de nadruk op de waarde van flexibiliteit (inspelen op snelle veranderingen in vraag en aanbod van elektriciteit). In het Smart Energy City-toekomstbeeld ligt de focus op slimme decentrale ontwikkelingen. Dit beeld is met name relevant als kader voor het doordenken van keuzes inzake intelligente netten. In de beide andere scenario s die geen aandacht schenken aan autonome decentrale ontwikkelingen hebben intelligente netten minder ingrijpende consequenties. De praktijk zal echter rekening moeten houden met alle drie de scenario s, omdat elk scenario bepaald wordt door een andere reeks van factoren. Een toekomst die bestaat uit een mix van deze scenario s is ook mogelijk. 14 Ministerie van Economische Zaken, publicatienummer 08 ET 14, s-gravenhage, juni Op weg naar intelligente netten in Nederland 25

27 Beschrijving van de drie toekomstbeelden uit het Energierapport 2008 Powerhouse Europa Vanwege de ligging van Nederland aan de kust kunnen kolen makkelijk worden aangevoerd en is voldoende koelwater beschikbaar. Er komen veel kolencentrales in Nederland bij. De gasinfrastructuur wordt daarnaast uitgebouwd tot een gasrotonde, met een aantal grote gascentrales. Door te kiezen voor kolenvergassing wordt de flexibiliteit van het systeem vergroot. Nederland levert basislastvermogen aan de ons omringende landen, die zelf in hun piekvermogen moeten voorzien. De zeehavens investeren in overslagcapaciteit van kolen, en TenneT investeert met buitenlandse partners in uitbreiding van de netcapaciteit om de stroom naar het achterland te vervoeren. De industrie en met name de energie-intensieve industrie wordt hiermee op haar wenken bediend. Het is mogelijk dit beeld te vergroenen. Nederland speelt dan een voorbeeldrol met het afvangen en opslaan van CO 2 en bijstook van biomassa en gaat hard door met het ontwikkelen van windparken op land en op zee. Energy Flexwerker in Europa Meer grootschalige wind- en zonne-energie leidt tot een grotere behoefte aan snelstartend reservevermogen: centrales die snel hoger of lager kunnen worden geschakeld. Nederland levert deze flex-energie die een hogere waarde heeft dan basislast-energie dankzij het aardgas. Landen om ons heen verzorgen met hun kolen- en kerncentrales de basislast voor de Noordwest-Europese markt. Nederland ontwikkelt zich zo tot flexibele buffer tussen de must run basislast en de sterk variabele duurzame energievormen. Zo kan Nederland zijn eigen (en in de toekomst: het ingekochte) aardgas tegen de beste Europese prijs in de vorm van elektriciteit verhandelen en wordt de elektriciteitsvoorziening het verlengstuk van de gasrotonde. Ook aan dit beeld kan weer een vergroeningsperspectief worden gekoppeld: de restwarmte uit de piekcentrales wordt benut voor bijvoorbeeld nieuwe visserij-industrie (warmwaterviskweek) en biobrandstoffenindustrie (oliewinning uit gekweekte algen). Hierbij past een beeld van de Noordzee als energiebron, met onder meer het grootste windpark ter wereld. Smart Energy City De vraag naar minder energieafhankelijkheid leidt in dit beeld tot eigen lokaal geproduceerde en vaak kleinschalig opgewekte elektriciteit (met onder meer zon-pv en micro-wkk). Door de elektriciteitsnetwerken intelligent te maken, produceren de vroegere energieconsumenten energie (ze worden prosumers ). Met de micro-wkk en de slimme meters als vertrekpunt groeit de decentrale energieopwekking waar we nu al wereldwijd in vooroplopen. Ieder huishouden en bedrijf heeft zijn eigen opwekkingseenheid, met een intelligent netwerk om het overschot aan stroom te verhandelen. Het Nederlandse bedrijfsleven specialiseert zich in toenemende mate in slimme ontwerpen met hoge toegevoegde waarde (creatieve industrie, handel, dienstverlening) en een sterk ecologisch profiel (cradle to cradle). Ook hier is weer een transitiepad naar meer duurzaamheid uit te zetten, met bijvoorbeeld het aankoppelen van zonneboilers en decentrale energieopslag in auto-accu s of warmtepompen. 26 Op weg naar intelligente netten in Nederland