de bestralingsbehandeling kanker in het hoofd-halsgebied

Transcriptie

1 kanker in het hoofd-halsgebied

2 2.1 Inleiding en behandelschema Uw arts in het ziekenhuis heeft bij u kanker vastgesteld in het hoofd-halsgebied en heeft u voor een bestralingsbehandeling doorverwezen naar het ARTI. In dit deel van de behandelwijzer vindt u belangrijke informatie over de bestralingsbehandeling en de voorbereidingen daarop. Uitgebreide en speciaal op uw situatie toegespitste informatie krijgt u tijdens uw eerste bezoek aan uw radiotherapeut-oncoloog. Deze arts zal u inlichten over de behandeling die voor u de beste is. U krijgt informatie over het bestralingsgebied, het aantal bestralingen, de bijwerkingen en andere praktische zaken. BEHANDELING IS VOOR IEDEREEN ANDERS Hoofd-halstumoren zijn tumoren voornamelijk gelegen in het slijmvlies van de keel-, neus- en mondholte met mogelijke uitzaaiingen naar de lymfklieren in de hals. Hoofdhalstumoren zijn relatief zeldzaam en worden daarom behandeld door een gespecialiseerd hoofd-halsteam. In dit team zijn niet alleen de primaire behandelaars, zoals uw KNO-arts, kaakchirurg, internist en radiotherapeut-oncoloog vertegenwoordigd, maar ook ondersteunende specialismen zoals de mondhygiënist, logopedist, diëtist en sociaal-maatschappelijk werker. In dit team wordt het behandeladvies geformuleerd. Een groot deel van alle hoofd-halspatiënten wordt bestraald in de loop van hun behandeling. De bestraling kan worden gegeven nadat eerst een operatie is uitgevoerd, maar vaak is de bestraling ook de enige behandeling. Soms wordt een bestralingsbehandeling gecombineerd met medicijnen (chemotherapie of cetuximab). Uw behandelaar zal met u bespreken welke behandeling in uw situatie de beste optie is. Vaak, maar niet altijd, wordt een bestralingsbehandeling van het hoofd-halsgebied als zwaar ervaren. De bijwerkingen op zowel korte als lange termijn hangen sterk af van het precieze bestralingsgebied. Het is daarom pas goed mogelijk een uitspraak te doen over de te verwachten bijwerkingen als het exacte bestralingsgebied bekend is. De bestraling vindt drie tot tien keer per week plaats, van maandag tot en met vrijdag. In het weekend hoeft u niet te komen en kunt u herstellen van de behandeling. Al met al duurt de gehele behandeling ongeveer vier tot zeven weken. Dat is voor iedereen anders.

3 MIJN BEHANDELSCHEMA Naam behandelend radiotherapeut-oncoloog Totaal aantal bestralingen Aantal bestralingen per dag Aantal bestralingen per week Bijzonderheden 2.2 Het eerste contact met het ARTI Voor uw eerste bezoek aan het ARTI krijgt u een telefonische oproep. Onze medewerker vertelt u hoe u het ARTI het beste kunt bereiken. U ontvangt vervolgens per post een afspraakbevestiging met een routebeschrijving. Als u voor de eerste keer op de afdeling radiotherapie komt, meldt u zich bij de receptie. De receptioniste wijst u de weg naar de balie van de polikliniek. Daar schrijft een doktersassistente u in. In het eerste deel van deze behandelwijzer vindt u een weergave van het behandeltraject. IDENTIFICATIEPLICHT: VERZEKERINGSPAPIEREN EN IDENTITEITSBEWIJS Sinds 1 januari 2006 is het ARTI verplicht de identiteit van patiënten vast te stellen. Dit moet volgens de Wet op de Identificatieplicht. Wij vragen u dan ook uw verzekeringspapieren en een geldig identiteitsbewijs mee te nemen. Voor aanvang van het gesprek met uw arts zullen wij uw gegevens controleren. Het ARTI kan zo een juiste en zorgvuldige administratieve controle en afhandeling garanderen. U hoeft uw papieren alleen bij uw eerste afspraak mee te nemen. Als uw persoonlijke gegevens veranderen, wilt u deze dan doorgeven aan één van onze doktersassistentes? VOORBEREIDING VOOR HET GESPREK MET DE RADIOTHERAPEUT-ONCOLOOG Schrijf uw eventuele vragen op, zodat u die niet vergeet te stellen tijdens het eerste gesprek met uw radiotherapeut-oncoloog. Noteer ook de medicijnen die u inneemt of haal een recente lijst bij uw apotheek en neem deze mee. Uw arts zal hier naar vragen. GESPREK OVER UW BEHANDELING Na de controle van uw gegevens volgt een gesprek met de radiotherapeut-oncoloog. Een radiotherapeut-oncoloog is een arts die zich gespecialiseerd heeft in de behandeling van kanker met behulp van röntgenstraling. Deze arts zal u tijdens de bestralingsbehandeling begeleiden. Tijdens het gesprek verzamelt de radiotherapeutoncoloog de laatste ontbrekende gegevens. Daarnaast krijgt u meestal een lichamelijk onderzoek. Op basis van deze gegevens en die van de overige onderzoeken, zoals weefselonderzoek, röntgenonderzoek en bloedonderzoek, doet de arts u een behandelvoorstel. De radiotherapeut-oncoloog legt u het doel, de gang van zaken en de bijwerkingen van de bestralingsbehandeling uit. Uiteraard is er ook gelegenheid om zelf vragen te stellen. Na dit gesprek geeft een doktersassistente u aanvullende informatie, onder meer over de vergoeding van vervoerskosten en parkeren.

4 2.3 De voorbereiding VOORLICHTINGSGESPREK Een radiotherapeutisch laborant geeft u tijdens dit gesprek aanvullende uitleg over uw bestralingsbehandeling. HULPMIDDELEN Het is van groot belang dat u tijdens iedere bestraling in precies dezelfde houding ligt. Om dit zo goed mogelijk vol te houden wordt er een masker gemaakt. Het masker wordt gemaakt van thermoplastisch materiaal, dat na verwarming soepel wordt en dan makkelijk te vormen is. Met uw hoofd komt u in een passende hoofdsteun te liggen. Daarna wordt het verwarmde maskermateriaal over uw hoofd en schouders gelegd. Vervolgens wordt het rondom aangedrukt zodat het de juiste vorm van uw hoofd en schouders aanneemt. Met bevestigingspallen wordt het masker vastgeklikt aan het tafelblad waar u op ligt. Omdat het materiaal waarvan het masker gemaakt wordt veel gaatjes bevat, kunt u gewoon blijven ademen in het masker. Na zeven minuten is het masker voldoende afgekoeld en wordt het van uw gezicht gehaald. In deze behandelwijzer vindt u een weergave van het maken van een masker. Mondmould CT-SCAN Ter voorbereiding van de behandeling brengen wij nauwkeurig de plaats van de tumor en de organen in het lichaam in beeld. Dit gebeurt door middel van een CT-scan. Dit is een röntgenapparaat waarmee we dwarsdoorsneden van het lichaam kunnen afbeelden. Hiermee kunnen wij bepalen waar en hoe de bestraling precies gegeven moet worden. In het eerste deel van deze behandelwijzer vindt u een weergave van een dergelijk apparaat. Om de tumor nog beter van de gezonde organen te kunnen afgrenzen zal er meestal gebruik worden gemaakt van röntgencontrastmiddel. Hiervoor wordt voorafgaande aan de scan door de doktersassistente een infuusnaald ingebracht in een arm. Bij de CT-scan wordt u in dezelfde positie op onderzoekstafel gelegd als tijdens het maken van het masker. U ligt dus weer op uw rug met onder de benen een speciale steun en met uw hoofd op een hoofdsteun. Vervolgens krijgt u, indien nodig, de mondmould in uw mond en wordt het masker opgezet en vastgeklikt. Uw armen liggen naast uw lichaam. De CT-scan wordt gebruikt voor het maken van het bestralingsplan, het heeft derhalve geen diagnostische waarde. U krijgt dus geen uitslag van deze foto s. Het masker Bij sommige patiënten (vooral bij patiënten met mondholte tumoren) wordt er een mondmould gemaakt. Dit is een op maat gemaakte afdruk van de mond, die ervoor zorgt dat uw kaak en tong tijdens iedere bestralingsbehandeling in de juiste positie blijven. Door deze hulpmiddelen tijdens iedere behandeling te gebruiken is uw houding gewaarborgd en kan mede daardoor zoveel mogelijk gezond weefsel gespaard worden. De CT-scan

5 INKTLIJNEN Tenslotte worden bij de CT-scan hulplijnen op het masker aangebracht. Indien nodig worden met speciale inkt ook hulplijnen in uw zij en op uw borst aangetekend. Met behulp van deze lijnen kunnen wij u tijdens elke bestraling weer in precies dezelfde houding neerleggen. Het is belangrijk dat deze lijnen tijdens de gehele bestralingsserie blijven zitten. Wij wijzen u erop dat de inkt op uw kleding kan afgeven en moeilijk te verwijderen is. Houd u hier dus rekening mee. Al met al duurt deze afspraak ongeveer een half uur. CONTRASTVLOEISTOF Zoals hierboven reeds vermeld wordt kan het zijn dat u voor de CT-scan een infuus in uw arm krijgt. Via dit infuus krijgt u tijdens de CT-scan een contrastvloeistof toegediend die ervoor zorgt dat de bloedvaten, lymfeklieren en organen beter zichtbaar worden. Het is mogelijk dat u een warm gevoel krijgt van de contrastvloeistof. HET BESTRALINGSPLAN Met de gegevens van de CT-scan en de gegevens van de eerder verrichte diagnostische onderzoeken, maken wij een specifiek bestralingsplan voor u. Bij het maken van dit bestralingsplan kijken wij zorgvuldig vanuit welke posities u bestraald moet worden en hoe lang de bestraling per richting gaat duren. Daarbij is het van belang dat het tumorgebied zo optimaal mogelijk bestraald wordt en dat de straling het omliggende gezonde weefsel zo min mogelijk belast. Deze fase van de voorbereiding kan enkele dagen duren. Als uw bestralingsplan klaar is en de gegevens in de bestralingscomputer zijn ingevoerd, bellen wij u voor een afspraak voor de eerste bestraling. Contrastvloeistof kan soms nadelige gevolgen hebben voor uw nierfunctie. Bij patiënten met een verhoogd risico op nierproblemen wordt daarom de nierfunctie gemeten voorafgaand aan de CT-scan. Sommige medicijnen (NSAID s, diuretica, aminoglycoside en cisplatin) kunnen niet gecombineerd worden met contrastvloeistof en moeten daarom 24 uur rondom de CT-scan gestaakt worden. Hebt u hierover vragen of weet u dat u een verhoogd risico loopt, geef dat dan vóór de CT-scan bij uw radiotherapeut-oncoloog of de radiotherapeutisch laborant aan. Als u eerder tijdens een röntgenonderzoek een overgevoeligheidsreactie op contrastvloeistof heeft gehad, meld dit dan vóór het onderzoek bij de radiotherapeutisch laboranten. Voorbeeld van een bestralingsplan. De lijnen geven een bepaalde bestralingsdosis weer.

6 2.4 De bestraling Voor de eerste bestraling kunt u zich melden bij de balie van de polikliniek. Eén van onze medewerkers zal u naar het bestralingstoestel begeleiden. Het ARTI heeft beschikking over zes bestralingstoestellen. In het eerste deel van deze behandelwijzer vindt u een weergave van het bestralingstoestel en de bestraling. Als u zich in een kleedkamer (deels) heeft uitgekleed, loopt u samen met een radiotherapeutisch laborant naar het bestralingsapparaat. U kunt eventueel een sjaal of een vest omslaan als u dit prettig vindt. AFSPRAKENLIJST Bij uw eerste bestraling krijgt u een afsprakenlijst mee. Op deze lijst staan zowel uw afspraken voor de bestralingen als de afspraken met uw radiotherapeut-oncoloog. Vaak krijgt u ook een afspraak met de sociaal-verpleegkundige en de diëtist. Op uw afsprakenlijst staat ook het bestralingstoestel vermeld. Bij de volgende bestraling hoeft u zich niet meer te melden bij de balie van de polikliniek. U kunt dan direct plaatsnemen in de wachtruimte van het bestralingstoestel. Heeft u echter een afspraak met uw radiotherapeut-oncoloog of met een andere hulpverlener binnen het ARTI, dan moet u zich wel bij de balie van de polikliniek melden. IDENTIFICATIE In het kader van kwaliteit en veiligheid zijn wij verplicht om vóór iedere behandeling een vorm van identificatie aan u te vragen, hiervoor gebruiken wij uw afsprakenlijst. Hiermee zorgen we dat de juiste bestralingsgegevens voor uw behandeling worden gebruikt. IN DE JUISTE POSITIE Bij de bestraling is het belangrijk dat u weer op precies dezelfde manier op de bestralingstafel ligt als tijdens de voorbereiding van de bestraling (tijdens de CT-scan). Dit doen wij met behulp van de eventuele mondmould, het masker en de lijnen die op het masker en eventueel het lichaam zijn aangetekend. Als u op de bestralingstafel ligt, is het van belang dat u zich zo goed mogelijk probeert te ontspannen. Als u in de juiste positie ligt, zullen de laboranten de bestraling vanuit de bedieningsruimte starten. Tijdens de bestralingsbehandeling zullen er regelmatig controlescans gemaakt worden. Met behulp van deze scans controleren we uw ligging tijdens de bestraling. Dit doen we door de botstructuren te vergelijken met de botstructuren op de CT-scan die in de voorbereidingsfase van u gemaakt is. Op deze manier wordt uw ligging gecontroleerd en zo nodig gecorrigeerd, zodat de bestraling precies op de juiste plek terecht komt. Deze scans zijn puur ter controle van uw ligging. De scans zeggen niets over de uitwerking van de bestraling op de tumor. COMMUNICATIE TIJDENS DE BESTRALING Tijdens de bestraling mag er niemand bij u in de ruimte zijn. Met camera s houden wij u continu in de gaten. Bovendien is er een intercomverbinding, waarmee wij met u kunnen praten. Mocht er tijdens de bestraling iets met u aan de hand zijn (bijvoorbeeld als u moet hoesten en u dit niet langer kunt inhouden), dan kunnen wij de bestraling onmiddellijk onderbreken. Wij zijn dan zo snel mogelijk bij u. Als u bang bent of als u zich niet prettig voelt tijdens de bestraling, bespreek dit dan met één van de radiotherapeutisch laboranten op het bestralingstoestel. HOE VOELT EEN BESTRALING? Van de bestraling zelf voelt of ziet u niets. U hoort alleen het geluid van het bestralingstoestel. HOE LANG DUURT HET? De hoeveelheid bestralingsbundels en de precieze duur van iedere bestralingsbundel zijn bepaald in uw bestralingsplan en zijn per patiënt verschillend. De bestraling wordt meestal vanuit meerdere richtingen gegeven. Het bestralingstoestel Eén bestralingssessie duurt in totaal 10 tot 20 minuten. In die tijd kleedt u zich uit en aan, zorgen radiotherapeutisch laboranten dat u goed op de behandeltafel ligt en wordt u bestraald vanuit de verschillende richtingen. Als de bestralingsdosis is gegeven, slaat het toestel automatisch af. De straling is dan meteen uit de ruimte verdwenen. DE RADIOTHERAPEUTISCH LABORANTEN Radiotherapeutisch laboranten zijn speciaal opgeleid om de bestralingstechnieken toe te passen en de bestraling uit te voeren. In de bestralingsruimte krijgt u altijd begeleiding van twee laboranten. Een derde laborant houdt u tijdens de bestraling via de monitor in de gaten. Wij proberen tijdens uw gehele behandeling het team van laboranten zo veel mogelijk gelijk te houden, zodat u steeds met dezelfde mensen te maken heeft. Met vragen kunt u altijd terecht bij de laboranten. Zo nodig spelen zij uw vragen door naar uw radiotherapeut-oncoloog. U kunt uw vragen natuurlijk ook stellen tijdens de ingeplande afspraken met uw radiotherapeut-oncoloog.

7 2.5 Bijwerkingen Door de bestraling kunnen bijwerkingen optreden. Sommige mensen hebben hier veel last van, anderen merken weinig van de bestraling. Wij kunnen vooraf niet altijd aangeven in hoeverre u last zult hebben van bijwerkingen. De reacties van het lichaam op de bestraling hangen sterk samen met het bestraalde gebied. Bestraling is immers een plaatselijke behandeling. De mate van de bijwerkingen zegt niets over de werking van de bestraling op de tumor. ALGEMENE REACTIES OP BESTRALING De algemene reacties die bij veel mensen voorkomen zijn: - vermoeidheid - meer behoefte aan slaap - reactie van de huid - verminderde eetlust VERMOEIDHEID De vermoeidheid die u kunt ervaren, komt niet alleen door de bestralingen. Ook de emotionele stress die de ziekte en de behandeling met zich meebrengen, is vermoeiend. Daarnaast heeft u misschien nog andere behandelingen ondergaan. Ook het regelmatig reizen naar het ARTI kan voor u een extra belasting zijn. Meer rust nemen en de dagelijkse bezigheden in een lager tempo uitvoeren, kunnen u helpen om u minder vermoeid te voelen. Na de bestraling kan de vermoeidheid nog een tijd aanhouden. SPECIFIEKE BIJWERKINGEN BIJ BESTRALING IN HET HOOFD-HALSGEBIED: - Huid Vanaf de derde bestralingsweek kan er huidirritatie optreden. Er ontstaat roodheid, droogheid en gevoeligheid in het bestraalde gebied, waarvoor u een crème van de arts zal krijgen. Soms gaat de huid stuk en is er een aangepaste wondverzorging nodig. De doktersassistentes en sociaal verpleegkundigen kunnen hierbij helpen. De huid geneest meestal binnen 3 weken na het einde van de behandeling. - Haarverlies Op de bestraalde plekken treedt haarverlies op (bijvoorbeeld geen baardgroei). Soms verliest u ook uw haar op de plek waar de bestralingsbundels uittreden (bijvoorbeeld uw hoofdhaar, voornamelijk achter de oren of op uw voor- en/of achterhoofd). Dit haar groeit vaak weer aan. - Mond en keelholte Door de bestraling kunnen de slijmvliezen beschadigd raken, waardoor een pijnlijke mond en pijn bij het slikken ontstaan. Vaak gaat dit gepaard met de vorming van taai slijm. Het is belangrijk om de mond en keel goed te spoelen/gorgelen/stomen om dit slijm zoveel mogelijk te verdunnen. Een goede pijnstilling kan ook helpen. Uw radiotherapeut-oncoloog zal u hierin begeleiden. U kunt last krijgen van een droge mond. Soms is dit blijvend. Dit is afhankelijk van de uitgebreidheid van de bestralingsvelden en de gebruikte techniek. Door een droge mond wordt het eten moeilijker, maar ook bijvoorbeeld het praten. Tandbederf treedt eerder op in een mond zonder speeksel. Begeleiding door een mondhygiëniste (voor advies over een juiste tandverzorging en plaatsing van fluoridekappen wanneer u een eigen gebit heeft) en regelmatige controles bij de tandarts na afronding van de bestralingsbehandeling zijn dan ook van belang. Enkele weken na het starten van de bestraling treedt vaak smaakverlies op. Vaak keert de smaak weer grotendeels terug na het einde van de behandeling. Dit kan enige maanden duren. Door bovenstaande bijwerkingen kunt u in meer of mindere mate last krijgen van verminderde eetlust. Om te zorgen dat u voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt wordt u begeleid door een diëtist. Soms wordt besloten om vooraf een voedingssonde (PEG- katheter) te plaatsen. In een enkel geval krijgen patiënten een neusmaagsonde. Daarnaast moet u zoveel mogelijk uw voedsel via de mond tot u nemen, omdat u hiermee uw slikspieren in conditie houdt. Als u deze spieren niet meer gebruikt (doordat u middels een sonde wordt gevoed) dan is normaal slikken na de behandeling moeilijk weer aan te leren. - Oog Oogirritatie treedt normaal gezien niet op, tenzij uw arts dit met u heeft besproken en u bijvoorbeeld op de bijholten of het ooglid bestraald wordt. - Schildklier Als de schildklier mee wordt bestraald, kan deze minder gaan functioneren. Dit treedt overigens pas vanaf een aantal maanden na de behandeling op. Wanneer uw schildklier in het bestralingsgebied ligt, zal op gezette tijden bij de controles bloed worden geprikt om uw schildklierfuncties te controleren. - Hypofyse De hypofyse is een klier in uw hoofd, die hormonen uitscheidt. Als de hypofyse in het bestralingsgebied ligt kunnen op termijn meerdere hormonale problemen ontstaan, vaak enkele jaren na de behandeling. Bij patiënten die een hoge bestralingsdosis op de hypofyse hebben ontvangen, worden daarom soms controles bij een endocrinoloog afgesproken. Dit is een internist die zich gespecialiseerd heeft in de hormoonhuishouding.

8 BIJWERKINGEN BESPREKEN MET UW RADIOTHERAPEUT-ONCOLOOG U kunt uw klachten en bijwerkingen wekelijks bespreken met uw radiotherapeutoncoloog. Deze controleafspraken kunt u op uw afsprakenlijst terugvinden. Uw radiotherapeut-oncoloog houdt tijdens deze controles in de gaten hoe u de behandeling verdraagt en behandelt zo nodig de bijwerkingen. Ook kunt u tijdens deze gesprekken uw vragen en opmerkingen bespreken. LAATSTE LOODJES VAN DE BEHANDELING Aan het einde van de behandeling en kort daarna zijn de bijwerkingen van de bestraling het sterkst. De bijwerkingen nemen meestal af na vier weken. Klachten over vermoeidheid, droge mond en smaakverlies zijn zeer verschillend per persoon en kunnen soms langer aanhouden. Het resultaat van de behandeling laat geruime tijd op zich wachten. Dit is pas na twee tot drie maanden voor het eerst te beoordelen. 2.6 Verzorgingsadviezen HUIDVERZORGINGSADVIEZEN Als aanvulling op de adviezen die uw radiotherapeut-oncoloog u heeft gegeven over de verzorging van uw huid, vindt u hieronder algemene verzorgingsadviezen. Zo kunt u extra irritatie van de bestraalde huid voorkomen. - Als u op uw hoofdhuid bestraald wordt, adviseren wij u uw haren met een milde shampoo (bijvoorbeeld babyshampoo) te wassen. - Dep de huid droog, in plaats van wrijven. - Probeer niet te krabben als de bestraalde huid jeukt. De huid koel houden kan helpen de jeuk te verminderen. Bij de drogist kunt u een coldpack kopen. Zorg er altijd voor dat u een doekje tussen de coldpack en uw huid inlegt. - Gebruik geen huidverzorgingsproducten, medicinale crèmes of desinfecterende producten op de bestraalde huid, anders dan voorgeschreven door de afdeling radiotherapie. Meld uw radiotherapeut-oncoloog als andere artsen of hulpverleners crèmes hebben voorgeschreven. - Gebruik een elektrisch scheerapparaat. Bij nat scheren is de kans op wondjes groot. Gebruik geen aftershave. - Beplak de bestraalde huid niet met pleisters. Dit kan vervelende blaren veroorzaken. - Stel de bestraalde huid niet bloot aan de zon of aan UV-stralen van een solarium of zonnebank. - Ga tijdens de bestralingsserie niet zwemmen. Chloor en zout drogen de huid uit en kunnen de huid irriteren. Daarbij komt het nadeel dat de inktlijnen verdwijnen. - Vermijd stugge, knellende en schurende kleding in het bestraalde gebied op uw lichaam. Draag dus bij bestraling van het hoofd of de hals geen schurende kragen en geen stropdassen. Zo nodig de huid beschermen tegen schuren van kleding met een verband. Wij raden u aan katoenen kleding te dragen. - Als de huid gaat trekken, droog aanvoelt, jeukt, geïrriteerd is of stuk gaat, verzoeken wij u dit bij uw radiotherapeut-oncoloog of bij de laboranten op het bestralingstoestel te melden. De laboranten zullen u zo nodig doorverwijzen voor nader advies. HERSTEL VAN DE HUID Uw huid herstelt normaal gesproken in twee tot vijf weken na de bestraling. Wij adviseren u om na het stoppen van de bestraling nog minimaal twee weken door te gaan met de algemene verzorgingsadviezen, totdat de huid volledig hersteld is. Het is mogelijk dat kort na het stoppen van de bestraling de huid alsnog stuk gaat of gaat vervellen. Ook dan geneest de huid gewoonlijk weer in twee tot vijf weken. Uw radiotherapeut-oncoloog zal u in dit geval instructies geven voor de verzorging van de huid. Wij adviseren u om uw eigen huidverzorgingsproducten pas weer te gebruiken als de huid volledig hersteld is. BESCHERM UW HUID GOED TEGEN DE ZON Na de bestralingsbehandeling is het verstandig er rekening mee te houden dat de bestraalde huid snel op de zon kan reageren. Bescherm de eerste jaren na de bestraling uw huid met een crème met een hoge zonnebrandfactor (factor 30+). ROKEN EN STERKE DRANK Roken heeft een nadelig effect op het resultaat van radiotherapeutische behandelingen. Rokers hebben een lagere genezingskans van de bestralingsbehandeling. Tevens hebben rokers meer bijwerkingen van de bestraling dan niet-rokers. Door te stoppen met roken wordt de zuurstofvoorziening in het hele lichaam, dus ook van de tumor, verbeterd, waardoor de bestraling effectiever zal zijn. Daarnaast kan gezond weefsel - dat onvermijdelijk wordt mee bestraald - zich bij een goede zuurstofvoorziening beter herstellen. Dit is waarschijnlijk de reden dat mensen die niet (meer) roken minder bijwerkingen van de bestraling ervaren. Ook alcoholconsumptie kan de bijwerkingen van bestraling verergeren. Overmatig alcoholgebruik vermindert de conditie en de weerstand en irriteert de slijmvliezen. Het gebruik van (sterke) drank tijdens de bestralingsbehandeling wordt dan ook ontraden.

9 ALGEMENE LEEFADVIEZEN TIJDENS DE BESTRALING De bestraling kan veel invloed hebben op uw lichaam en geest. Het is daarom van belang dat u een gezonde leefwijze volgt om uw weerstand op te bouwen en te behouden. Voldoende en verantwoord eten, drinken en bewegen is aan te bevelen. Start geen nieuw dieet zonder dit te overleggen met uw arts. Verder is voldoende rust gewenst. 2.7 Ondersteunende zorg AFSPRAAK MET DE DIËTIST Als door de soort kanker of de aard van de behandeling voedingsproblemen worden verwacht, is een afspraak met de diëtist een vast onderdeel van de behandeling. Als dit voor u ook geldt, staan de afspraken met de diëtist al op uw afsprakenlijst. Het is ook mogelijk op eigen verzoek een afspraak met de diëtist te maken. U kunt hiervoor terecht bij de balie van de polikliniek. Afspraken met de diëtist worden gecombineerd met de afspraken van de bestraling, zodat u niet extra naar het ARTI hoeft te komen. DE SOCIAAL VERPLEEGKUNDIGE Uw ziekte en de behandeling bij het ARTI zijn ingrijpende gebeurtenissen, die veel emoties bij u kunnen losmaken. Ook kunnen er lichamelijke veranderingen, beperkingen en ongemakken optreden. Allerlei zaken die voorheen voor u vanzelfsprekend waren, zijn dat niet meer. Zaken die u voorheen zelf regelde, lukken soms niet meer en thuis kan extra hulp en ondersteuning gewenst zijn. Vragen, zorgen en ervaringen kunnen u en uw naasten bespreken met de sociaal verpleegkundige. AFSPRAAK MET DE SOCIAAL VERPLEEGKUNDIGE De radiotherapeut-oncoloog, laborant of de doktersassistente kan u doorverwijzen naar de verpleegkundige. Ook kunt u zelf via de radiotherapeutisch laboranten of de doktersassistentes een afspraak maken. Bij de meeste patiënten zijn afspraken met de verpleegkundige een vast onderdeel van de behandeling. De afspraken met de sociaal verpleegkundige worden gecombineerd met een afspraak voor een bestraling, zodat u niet extra naar het ARTI hoeft te komen. Het gesprek duurt ongeveer een half uur. Vindt u het prettig om iemand mee te nemen naar het verpleegkundig spreekuur, dan is deze persoon van harte welkom. DE DIËTIST Voeding vormt een belangrijk onderdeel van de totale zorg voor mensen met kanker. Een gezonde voeding is natuurlijk voor iedereen belangrijk, maar zeker als u ziek bent, moet u extra alert zijn op wat u eet en drinkt. Als gevolg van de ziekte en de behandeling kunnen problemen met eten ontstaan. Hierbij kan de diëtist u helpen en adviseren. Uw vragen en problemen rondom voeding kunt u bespreken met de diëtist. Zij kan u persoonlijke adviezen geven, waarbij zij rekening houdt met uw ziekte, uw behandeling en uw individuele wensen en mogelijkheden. Meer informatie kunt u vinden in de folder Voeding bij kanker van het KWF. 2.8 Nazorg Bij de laatste bestraling krijgt u een brief mee, waarin u terug kunt lezen waar u met vragen terecht kunt na de bestralingsserie. Daarnaast blijft u onder medische controle bij uw radiotherapeut-oncoloog, vaak tot jaren na de behandeling. Deze controles vinden plaats in het ARTI of in uw eigen ziekenhuis. De controlebezoeken vinden met een zekere regelmaat plaats. Daarnaast heeft u ook afspraken met andere specialisten. Uw radiotherapeut-oncoloog bespreekt deze afspraken met u tijdens één van de laatste gesprekken. De tijdsduur tussen de onderzoeken wordt bepaald in overleg met uw behandelend radiotherapeut-oncoloog. De controles zijn van belang om het effect van de bestraling op uw ziekte te volgen. Mocht er bij u door de behandeling kans zijn op late bijwerkingen, dan zal uw radiotherapeut-oncoloog u hierover vooraf inlichten. BEL VOOR VRAGEN OF PROBLEMEN NAAR HET ARTI Het kan zijn dat u na de behandeling nog een vraag of probleem heeft. Mocht u zich om wat voor reden dan ook ergens zorgen over maken, aarzel dan niet om contact op te nemen met het ARTI. U kunt van maandag tot en met vrijdag tussen en bellen naar: (026) MET SPOED HULP NODIG IN DE AVONDUREN OF IN HET WEEKEND Mocht u dringend hulp nodig hebben buiten de openingsuren van het ARTI, dan kunt u het beste contact opnemen met uw huisarts. Als het nodig is, kan uw huisarts contact opnemen met de dienstdoende radiotherapeut-oncoloog.

10 2.9 Handige informatie en lotgenotencontact Verschillende patiëntenverenigingen organiseren regelmatig contactavonden voor lotgenoten. Mocht u hierin interesse hebben, dan kunt u hierover meer informatie krijgen bij één van onze medewerkers. In de grote wachtruimte kunt u ook foldermateriaal van diverse verenigingen vinden. INFORMATIEVE INTERNETSITES, SPECIFIEK VOOR HOOFD-HALSKANKER Op deze website kunt u informatie vinden over de verschillende vormen van kanker in het hoofd-hals gebied en de behandeling daarvan. Dit is de website van de contactgroep voor mensen met kanker in het hoofdhalsgebied. Deze website van KWF en Stivoro biedt een startpakket met hulpmiddelen voor mensen die willen stoppen met roken. INFORMATIE OVER BESTRALING OF KANKER OP HET INTERNET Als u meer informatie zoekt over bestraling en kanker in het algemeen, dan kunt u onderstaande informatieve websites bezoeken Dit is de website van het Arnhems Radiotherapeutisch Instituut (ARTI). Dit is een website met regionale informatie uit Zuidoost- Nederland. Hierop kunt u algemene informatie over kanker en soorten kanker, het onderzoekstraject, informatie over wat ziekenhuizen in de regio u kunnen bieden, adressen van hulpverleners en betrouwbare links vinden. Dit is een website van de Nederlandse Vereniging voor Radiotherapie en Oncologie (NVRO), met een apart patiëntendeel met informatie over kanker en radiotherapie. Dit is de website van KWF Kankerbestrijding. Dit is een website over het revalidatieprogramma herstel & balans, speciaal voor kankerpatiënten. Dit is een website van het KWF speciaal gemaakt voor kinderen waarvan de ouders kanker hebben. De informatie is onderverdeeld in verschillende leeftijdscategorieën. Ook voor ouders, leerkrachten en andere geïnteresseerden is er informatie op deze site te vinden.

11 33934 Maart 2012 ARTI 2.1