Hoe blijf je mentaal fit?

Transcriptie

1 Hoe blijf je mentaal fit? Themadag (pre)dialyserenden en getransplanteerden (West Nederland), Leiden Prof.dr. Huub A.M. Middelkoop Klinisch neuropsycholoog, LUMC en UL FSW LUMC NEUROLOGIE NEUROPSYCHOLOGIE

2 Geestelijke / psychischegezondheid1/2 Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijke gebreken (WHO 1948) Geestelijke gezondheid is niet hetzelfde als het ontbreken van een psychische stoornis. Mensen hebben ook positieve kenmerken nodig zoals doorzettingsvermogen, hoop, optimisme, positief denken, kunnen genieten, zelfvertrouwen, autonomie, regie. WHO: geen officiele definitie van geestelijke gezondheid wegens subjectiviteit, (culturele) contextafhankelijkheid en verschillen tussen theoretische concepten. Onderscheid naar psychische klacht, stoornis, beperking en handicap. Ruim veertig procent van de Nederlanders krijgt in het leven te maken met een psychische aandoening. Psychische stoornissen komen voor bij jong en oud en kunnen een enorme impact hebben, ook op familieleden, vrienden of collega s. De maatschappelijke impact is groot. Hygieia, de godin van de gezondheid 2 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

3 Psychische gezondheid 2/2 Psychisch gezonde mensen ervaren welzijn, autonomie en competentie Volgens de WHO hebben psychisch gezonde personen een subjectieve beleving van welzijn, autonomie, competentie. Ze voelen zich in staat de eigen intellectuele en emotionele mogelijkheden te verwezenlijken. Psychisch ongezonde mensen hebben last van psychische klachten of zelfs van psychische stoornissen. Psychisch gezond, psychische klachten of stoornissen? Bij een optimale psychische gezondheid is er sprake van succesvol functioneren wat resulteert in productieve activiteiten, bevredigende relaties met anderen en de mogelijkheid tot aanpassen en omgaan met tegenslagen. Psychische klachten omvatten gevoelens van psychische verstoring, zoals gevoelens van angst, depressie, slaapverstoring en stress. Dit kan leiden tot zichtbaar leed, een (gedeeltelijk) onvermogen tot functioneren en een verhoogd risico op sterfte, pijn en beperkingen. Psychische stoornissen zijn onder andere dementie, schizofrenie, angst, depressie, angststoornissen, stoornissen in het middelengebruik en verstandelijke handicap. Voorkomen van psychische klachten als indicatie van psychische gezondheid In de praktijk wordt psychische gezondheid vaak gezien als de mate waarin psychische klachten afwezig zijn. De mate waarin psychische klachten vóórkomen in de bevolking geven dan een indicatie van de psychische gezondheid van de bevolking. Het vóórkomen van psychische klachten kan met verschillende vragenlijsten worden gemeten. Schattingen van de omvang van psychische ongezondheid in de bevolking verschillen sterk per gebruikte vragenlijst. Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid 3 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

4 Psychische klachten Aandacht / concentratie Vergeetachtig / gedesorienteerd Multi tasking Traag in denken en handelen Organiseren en anticiperen Overzichtsverlies Woordvindproblemen Lezen, schrijven, rekenen Klussen, aankleden, koken Karakterverandering Angstig, somber, depressief, apatisch, ontremd, prikkelbaar (Mentaal) moe 4 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

5 Psychische stoornissen 1/2 (Bewustzijns, sensibiliteits, motorische autonome functiestoornissen) Psychische stoornissen Cognitief amnesie stoornis in: orientatie, inprenten, onthouden of herinneren afasie stoornis van productie en begrip van gesproken / geschreven taal agnosie gestoorde herkennen van prikkels (voorwerpen, gezichten, personen, geuren, melodie) apraxie stoornis van vaardigheden; klussen, aankleden, bedienen apparaten gestoord executief functioneren Stoornissen in multitasken/schakelen, werkgeheugen, abstraheren, plannen, uitvoeren, checken, overzicht, regulatie van (sociaal) gedrag, doelbewust handelen Non cognitief: emotie en gedrag angst, depressie apathie, ontremming wanen, hallucinaties karakterstoornis/verandering 5 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

6 Psychische stoornissen 2/2 (Bewustzijns, sensibiliteits, motorische autonome functiestoornissen) Psychische stoornissen Cognitief amnesie stoornis in: orientatie, inprenten, onthouden of herinneren afasie stoornis van productie en begrip van gesproken / geschreven taal agnosie gestoorde herkennen van prikkels (voorwerpen, gezichten, personen, geuren, melodie) apraxie stoornis van vaardigheden; klussen, aankleden, bedienen apparaten gestoord executief functioneren Stoornissen in multitasken/schakelen, werkgeheugen, abstraheren, plannen, uitvoeren, checken, overzicht, regulatie van (sociaal) gedrag, doelbewust handelen Non cognitief: emotie en gedrag angst, depressie apathie, ontremming wanen, hallucinaties karakterstoornis/verandering 6 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

7 Intermezzo: hersen gedrag relaties: MRI frenologie 1/2 7 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

8 Intermezzo: hersen gedrag relaties: MRI frenologie 2/2 Correlatie mediotemporale atrofie & geheugenprestatie: r = 0.45, p<0.05* (spectrum cognitief gezonde ouderen tot patienten met lichte en matig ernstige Alzheimer type dementie) (*PhD thesis Prof. Wiesje van der Flier, LUMC) Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit? 8

9 Hoe meten we mentale functies? Subjectief Objectief observatie vragenlijst tests Kunt u goed voor uzelf opkomen? Doe de Assertiviteitstest Hoeveel risico loopt u op een burn out? Doe de Burn out risicotest Gaat u goed met problemen om? Doe de Copingtest Hoe energiek en vitaal bent u? Doe de Energie en vitaliteitstest Wat voor een type bent u op uw werk? Doe de Persoonlijkheidstest Hoe goed kunt u met anderen omgaan? Doe de Sociale vaardighedentest Gezonde stress of te veel stress? Doe de Stresstest 9 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

10 Klacht, stoornis, beperking en handicap Oorzaak psychische klachten en stoornissen aangeboren, aanleg verworven: ziekte (behandeling) en/of beschadiging mentale en/of fysieke overbelasting/stress vaak combinatie van genetische kwetsbaarheid en omgevingsfactoren Diagnose en behandeling door (huis)arts, psycholoog of psychiater Stoornis: klacht moet gepaard gaan met significante afname van het functioneren (thuis, studie, werk) ten opzichte van eerder niveau van functioneren; er moet dus sprake zijn van beperkingen/handicaps op vaardigheids en/of participatie niveau Voorbeelden chronische nieraandoening > moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie status na herseninfarct > moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie partner > moeheid met concentratieverlies en fouten op het werk > ziektewet > depressie 10 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

11 Chronische ziekte: issues impact en coping CONSEQUENTIES (CHRONISCHE) ZIEKTE: PRAKTISCH + EMOTIONEEL Gezond > patient en mantelzorger verlies van: gezondheid, autonomie, regie, perspectief, zelfbeeld, werk, relatie etc. verlieservaring: onbegrip/ontkenning, angst/boosheid/verdriet, depressie, acceptatie verandering rol en positie in relatie, gezin, werk en sociaal netwerk gelijkwaardigheid veranderd Keuzestress verhoogd risico op (reactieve) psychische stoornis indien geen adequate adaptatie aan veranderingen Dilemma s zelf doen of uitbesteden (autonomie, regie, zelfsturing) kunnen en willen problemen en/of uitdagingen uitdagen vs. frustreren overvragen en ondervragen vertellen/delen of niet vertellen, met wie, hoe en wanneer? toen vs. nu (verwachtingen). Zingeving 11 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

12 Hoe wordt en blijf je mentaal fit? Uitgangspunten Chronische ziekte: tobsport of toch vooral topsport? Mens sana in copore sano Trainingsonderdelen: combinatie conditie, techniek en strategie (waarom, wat, wanneer, waar, hoelang, met en/of voor wie?) Inzet afhankelijk van belastbaarheid / vermogen, met haalbare doelen Dagelijkse training gericht op gezonde leefstijl met bewegen, verbeteren (hersen)doorbloeding en hersengymnastiek Dagelijks leven biedt de beste mogelijkheden voor hersengymnastiek Tips voor een gezond brein (Scherder, Swaab en Middelkoop) Installeer zorgnetwerk (geeft rust) Slim energiebeheer Wandel elke dag Vermijd schade (lichamelijk én psychisch) Daag jezelf uit Leer dansen Eet korstjes Zoek extra licht Breinspelletjes? en geheugen/train je hersenen met apps 12 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?

13 Hoe blijf je mentaal fit? Vragen? Geestelijke gezondheid is niet hetzelfde als het ontbreken van een psychische stoornis. Mensen hebben ook positieve kenmerken nodig zoals doorzettingsvermogen, hoop, optimisme, positief denken, kunnen genieten, zelfvertrouwen, autonomie, regie. 13 Middelkoop Hoe blijf je mentaal fit?