Europa en Noord-Nederland: successen van 10 jaar samenwerking

Transcriptie

1 Europa en Noord-Nederland: successen van 10 jaar samenwerking

2 SNN projectenboek Woord vooraf Als onderdeel van een oude handelstraditie met Duitsland, Polen, de Baltische Staten en het gebied rond Sint Petersburg, ligt Noord-Nederland in het hart van Europa. De regio vormt het verbindingsgebied dat ruimtelijk en economisch nieuwe kansen biedt voor Europa. Achterstanden en een gevoel van periferie maakten echter dat deze verbinding niet optimaal functioneerde; ik spreek nu over een periode die inmiddels geruime tijd achter ons ligt. Door langdurige samenwerking tussen de provincies Fryslân, Groningen en Drenthe, de steden Groningen, Leeuwarden, Emmen en Assen, kennisinstellingen en ondernemingen zijn we er namelijk in geslaagd om het genoemde faseverschil in arbeidsplaatsen ten opzichte van de rest van Nederland grotendeels weg te werken. Het noorden heeft aantoonbaar meer en betere banen, minder werkloosheid en maakt de overstap naar een kenniseconomie. Deze sprong voorwaarts kon Noord-Nederland maken door bijdragen van nationale, regionale en lokale overheden, private investeringen en ook met behulp van Europese fondsen. Sinds 2000 worden in het noorden van Nederland twee Europese subsidieprogramma s uitgevoerd: het Enkelvoudig Programmeringsdocument (EPD) Noord-Nederland, en het Operationeel Programma (OP) Noord, dat nog doorloopt tot en met Tezamen zijn deze programma s goed voor een investering van 526 miljoen euro uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). Nog mooier is dat hierdoor nog eens een veelvoud van dit bedrag aan investeringen van andere partijen werd uitgelokt, waardoor in totaal ruim een miljard euro in het noorden van Nederland werd geïnvesteerd. Om versnippering te voorkomen en de aandacht te focussen heeft Noord- Nederland stevig ingezet op drie prioriteiten: innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie, attractieve regio s en attractieve steden. Binnen deze drie prioriteiten lag de focus op een aantal speerpunten, te weten energie, healthy ageing, watertechnologie, (multi)sensortechnologie en agribusiness. Ik noem in dit verband alvast enkele paradepaardjes waarover u elders in dit boek meer kunt lezen: de stichting Energy Valley, die de energiebedrijvigheid in Noord- Nederland verder wil verstevigen en een bijdrage wil leveren aan het oplossen van het klimaatprobleem. Het samenwerkingsverband Healthy Ageing Network Noord-Nederland waarin inmiddels tientallen bedrijven, kennisinstellingen en overheden hun krachten hebben gebundeld. Het topwetenschappelijk instituut Wetsus dat in het middelpunt staat van de ontwikkeling Noord-Nederland heeft stevig ingezet op drie prioriteiten: innovatie, ondernemerschap en kenniseconomie, attractieve regio s en attractieve steden. Woord vooraf

3 2 van een waterhub in Leeuwarden. En last but not least een initiatief op het gebied van sensortechnologie: LOFAR, de grootste radiotelescoop te wereld die ook interessante toepassingsmogelijkheden biedt voor geofysici, meteorologen en landbouwonderzoekers. Behalve een hoog ambitieniveau hebben deze projecten met elkaar gemeen dat ze niet in isolement worden uitgevoerd maar in nauwe samenwerking met de rest van Europa. Het grote succes van al deze projecten is dat Noord-Nederland van een achterstandsregio is uitgegroeid naar een regio die op tal van punten zelfs een voorsprong heeft op de rest van Nederland en Europa. De aanpak in Noord- Nederland toont aan dat langdurige samenwerking, focus op een beperkt aantal prioriteiten, en een gezamenlijke investering van Brussel, het Rijk, provincies en gemeenten kan resulteren in het ontstaan van een van de krachtregio s van Europa. Hoewel ik bijzonder tevreden ben over de behaalde successen in de afgelopen tien jaar, zijn we er nog niet. De komende jaren blijft de ambitie van Noord- Nederland zich richten op de vijf eerdergenoemde speerpunten, waarbij de nadruk nog meer komt te liggen op het creëren van nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid en het uitbouwen van de samenwerking met Noord- Duitsland. De steun van Europa blijft bij dit alles onverminderd belangrijk: onze speerpunten zijn nog niet voldoende tot volle wasdom gekomen en het private kapitaal is niet toereikend om ze daarbij afdoende te ondersteunen. Wel beseffen alle betrokkenen in Noord-Nederland: we zijn gegroeid en we worden nog sterker! Vanuit deze kracht presenteren we u met trots de projecten in dit boek, die elk op hun eigen wijze bijdragen aan de toekomst van Noord-Nederland. We zijn gegroeid en we worden nog sterker! M.J. van den Berg Commissaris van de Koningin in Groningen

4 SNN projectenboek Inleiding Om de ruimtelijk-economische structuur in het Noorden te versterken, voert het SNN, als managementautoriteit voor Brussel, subsidieprogramma s uit die mede gefinancierd worden met een bijdrage uit het Europees Fonds Regionale Ontwikkeling (EFRO). Van 2000 tot en met 2006 voerde het Noorden het EPD (Enkelvoudig Programmeringsdocument) uit. Voor de uitvoering van het EPD is door de Europese Commissie een EFRO budget beschikbaar gesteld van Door bijdragen van nationale, regionale en lokale overheden en investeringen van private partijen werd voorzien dat dit bedrag zou oplopen tot een totale investering in Noord- Nederland van ruim 924 miljoen euro. Wanneer de balans wordt opgemaakt na bijna tien jaar programmauitvoering blijkt dat er een totale overheidsinvestering van ruim een miljard euro is gepleegd met een EFRO bijdrage van ruim 355 miljoen euro. Dit betekent dat het EFRO budget nagenoeg volledig is besteed en dat hiermee ruim 15% meer investeringen zijn uitgelokt dan voorzien. Het programma heeft de uitvoering van projecten mogelijk gemaakt die duidelijk voorzagen in een behoefte in de regio. Zowel de publieke als private sector zijn hun cofinancieringverplichtingen daarbij ruimschoots nagekomen. De resultaten op programmaniveau stemmen tevreden. Uit de sociaaleconomische analyse, aan de hand van tien variabelen, blijkt dat het Noorden op de meeste aspecten vooruitgang heeft geboekt. In een recent rapport van onderzoeksbureau EIM* wordt geconcludeerd dat het regionale beleid effect heeft gehad, maar dat de achterstand nog niet is verdwenen. Regionaal beleid blijft dan ook nodig. Leeswijzer De weergegeven projecten die u in dit boek aantreft, geven een representatief beeld van het eerste programma (EPD) en het huidige programma tot nu toe (OP Noord). De projecten worden per programma en per prioriteit beschreven, zodat er een logische opbouw in zit. Het EPD zette in op onderstaande prioriteiten: prioriteit 1 Versterking marktsector prioriteit 2 Ontwikkeling stedelijke kernen prioriteit 3 Kennis, innovatie, arbeidsmarkt Het OP Noord stelt de prioriteiten als volgt: prioriteit 1 Innovatie, ondernemerschap, kenniseconomie prioriteit 2 Attractieve regio s prioriteit 3 Attractieve steden Het huidige subsidieprogramma, het Operationeel Programma Noord, loopt vanaf 2007 tot en met Voor dit programma is een EFRO budget van bijna 170 miljoen ter beschikking gesteld. *EIM (2010) Regionaal economisch beleid voor Noord-Nederland, Zoetermeer Europa investeert in de toekomst. Deze uitgave en alle projecten komen tot stand met steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.

5

6 Enkelvoudig Programmerings- document (EPD)

7

8 SNN projectenboek 7 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1a Verbetering vestigingsvoorwaarden bedrijven Mét ondernemers, voor ondernemers Zelfs in de naam van het herstructureringsproject is de vergaande samenwerking vervat: Bargermeer Herstructureren Collectief Ondernemen, afgekort Bahco. Gemeente Emmen en de ondernemers van Bargermeer hebben zich samen sterk gemaakt om een langetermijnvisie te ontwikkelen voor het bedrijventerrein, dat nodig aan modernisering toe was. Hoewel het projectplan tot 2020 doorloopt, zijn de overduidelijke resultaten nu al te zien. Met een oppervlak van 650 hectare, ruim 450 actieve bedrijven en ruim werknemers is Bargermeer het grootste bedrijventerrein van Noord-Nederland en een van de belangrijkste economische peilers van de gemeente Emmen. Alle reden dus voor de gemeente, de provincie Drenthe en de ondernemers zelf om in 2002 de schouders er gezamenlijk onder te zetten om een beter ondernemersklimaat te scheppen. Er werd een complete projectorganisatie opgetuigd, vertelt programmamanager Wouter Smid van de gemeente Emmen, met een projectgroep en een stuurgroep waar ook het bedrijfsleven in zit. Daardoor zijn de lijnen kort en wordt alles echt in gezamenlijkheid uitgedacht en uitgewerkt. Toekomstvisie Bahco houdt niet alleen een moderniseringsslag in, maar ook het door de overheid en het bedrijfsleven samen ontwikkelen van een toekomstvisie voor Bargermeer. Het programma loopt tot en met 2020 en is gesplitst in korte termijn ( ), middellange termijn ( ) en lange termijn ( ). Fase 1 bestond vooral uit het verbeteren van de bereikbaarheid, het vernieuwen van wegen en ondergrondse infrastructuur, en het opzetten van een professionele vereniging voor parkmanagement. In fase 2 werd dit alles verder uitgewerkt. De nadruk lag op duurzaamheid, optimaal ruimtegebruik en bereikbaarheid. Ook fase 3 is al gestart en legt het accent op gebiedsgerichte ontwikkeling. Dat betekent integrale ontwikkeling van verschillende deelgebieden, waarbij het accent meer op private investeringsprojecten ligt. Investeren Omdat er enorme bedragen met het project gemoeid waren, was EU-subsidie bij elke fase onmisbaar. Wouter Smid: Vooral de eerste keer dat onze aanvraag gehonoreerd was, voor Bahco fase 1, herinner ik me nog goed. De partijen realiseerden zich: dit is een reëel project! Dat was een belangrijk moment. Het mooie is: doordat de overheden bereid zijn om te investeren, wil ook het bedrijfsleven dat doen. Ondernemers verhuizen niet meer, maar gaan nieuwbouw plegen op de bestaande locatie. Daardoor blijft werkgelegenheid behouden en wordt de ruimte beter benut. De actieve ondernemersvereniging, die in fase 1 werd opgericht en nu al bijna driehonderd leden heeft, doet de rest. De leden kennen elkaar en ondernemen met elkaar. Daardoor blijft ook de omzet voor deze regio behouden. Er is dynamiek ontstaan; men is trots op Bargermeer. Naam project Bahco, herstructureren bedrijventerrein Bargermeer Emmen, fase 2 Looptijd van het project Juni juni 2008 Partners in het project Gemeente Emmen, provincie Drenthe, Vereniging Parkmanagement Bargermeer, Emmtec Services, ministerie van Economische Zaken. EU-bijdrage Doelstelling van het project Fase 2: ruimte-intensivering, verbeteren bereikbaarheid, duurzaamheid. Totaalproject: functionele segmentering van Bargermeer, het uitbouwen van de ruimtelijke kwaliteit, het stimuleren van duurzame bedrijfsprocessen, het scheppen van blijvend rendement. Resultaat van het project Een toekomstbestendig bedrijventerrein met en door ondernemers: 100 hectare gerevitaliseerd bedrijventerrein; 19 hectare nieuw aangelegd bedrijventerrein; 4 km nieuw of substantieel verbeterde fiets- en wandelroutes; 65 bruto gecreëerde werkgelegenheid in fte s; 187 tijdelijke werkgelegenheid in mensjaren; 25 miljoen uitgelokte investeringen. Bahco, Wouter Smid

9

10 SNN projectenboek 9 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1a Verbetering vestigingsvoorwaarden bedrijven Een schat aan gezondheidsinformatie Waarom wordt de een gezond oud en krijgt de ander al vroeg in het leven één of meerdere chronische ziekten? Om daar achter te komen volgt het project LifeLines van het UMCG sinds eind 2006 de gezondheidscarrière van een groep deelnemers die uiteindelijk moet uitgroeien tot personen. Dit zal resulteren in een enorme medische databank waar wetenschappers een schat aan gezondheidsinformatie kunnen vinden. Bij het ontstaan van chronische aandoeningen zoals astma of nierziekten spelen enerzijds erfelijke factoren een rol, en anderzijds omgevingsfactoren zoals voeding, lichamelijke inspanning en werkomstandigheden. Al deze factoren hebben op onnavolgbare wijze met elkaar te maken, vertelt hoogleraar Endocrinologie Bruce Wolffenbuttel van het UMC Groningen. Om te begrijpen hóé deze factoren precies op elkaar inwerken en welke invloed ze hebben, volgt het project LifeLines langdurig de gezondheid van een zeer grote groep mensen uit meerdere generaties. Uiteindelijk moeten er deelnemers zijn. Van hen zal minimaal dertig jaar lang lichaamsmateriaal verzameld worden waaruit onder andere DNA- en eiwitprofielen kunnen worden afgeleid en een gezondheidsprofiel kan worden opgesteld. Familierelaties Het onderzoek wordt bewust uitgevoerd onder Friezen, Drenten en Groningers. De bevolking hier is voor dit soort onderzoek zeer geschikt, legt Wolffenbuttel uit, omdat ze representatief is voor Noordwest-Europa en in de loop van meerdere eeuwen relatief stabiel is gebleven. We werven de deelnemers via huisartsen, en hopen vervolgens dat zij ook hun familieleden aanmelden voor het onderzoek. Juist familierelaties zijn namelijk interessant omdat daarmee ook genetische verbanden zijn bloot te leggen. Elke vijf jaren vragen we de deelnemers om deel te nemen aan een medisch onderzoek, dat bestaat uit het invullen van uitgebreide vragenlijsten, het verrichten van lichamelijk onderzoek, en het uitvoeren van bloed- en urineonderzoek. Alle gegevens en het verzamelde lichaamsmateriaal worden geanonimiseerd opgeslagen in een medische databank. Internationaal LifeLines past in de jarenlange ambitie van het UMCG om kennis te vergaren over gezond ouder worden. Het sluit naadloos aan bij Healthy Ageing (zie elders in dit boek) en de oprichting van het onderzoeksinstituut ERIBA (European Research Institute on the Biology of Ageing), dat onderzoek gaat doen naar de biologische factoren die betrokken zijn bij veroudering. Ook wetenschappers van Naam project Medische databank Noord-Nederland LifeLines, fase 1a Looptijd van het project Fase 1a: januari juni 2008 Partners in het project Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen EU-bijdrage Doelstelling van het project Kennis vergaren over gezond ouder worden. Resultaat van het project Eind 2010 zijn er elf onderzoekslocaties in Noord-Nederland en ruim deelnemers aan het grootschalige bevolkingsonderzoek LifeLines. Dit aantal moet in de loop der komende jaren uitgroeien naar deelnemers. Healthy Ageing en ERIBA zullen gebruikmaken van de database van LifeLines, weet Wolffenbuttel. Overigens alleen met een goedgekeurd onderzoeksprotocol. Daardoor krijgt LifeLines een internationale uitstraling en dat is natuurlijk zeer goed voor het imago van en de werkgelegenheid in de regio. De Europese subsidie heeft bij dit alles een heel belangrijke rol gespeeld. We konden in 2006 met LifeLines starten omdat vooral het politieke moment er toen was. Zonder dat begin was LifeLines waarschijnlijk nog niet waar het nu is. LifeLines, Bruce Wolffenbuttel

11

12 SNN projectenboek 11 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1a Verbetering vestigingsvoorwaarden bedrijven Klaar voor de toekomst De ouderdom komt met gebreken. Deze uitspraak geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor industrieterrein Leeuwarden-West, opgericht vlak na de Tweede Wereldoorlog. In 2004 waren de middelen gevonden om dit terrein rigoureus op te knappen zodat het weer aan de eisen van de huidige tijd voldoet. Lange tijd was industrieterrein Leeuwarden-West het grootste bedrijvengebied van Fryslân. Het werd vanaf 1948 ontwikkeld om allerlei soorten bedrijven te huisvesten, ook de zwaardere industrie. Daarvoor was de locatie dan ook uitstekend geschikt: tegen het spooremplacement aan gebouwd en met stamspoorlijnen naar het bedrijventerrein om te laden en te lossen. In de huidige tijd werden deze oude rails niet meer gebruikt, vertelt hoofd Economische Zaken Henk Besselse van de gemeente Leeuwarden. Toenemende leegstand op het terrein zorgde ervoor dat het terrein niet meer in de gunst was bij nieuwe bedrijven. Bedrijven die er al gevestigd waren vertrokken, waardoor de leegstand nog groter werd. Om deze negatieve spiraal te doorbreken schreven we al in 1995 een revitaliseringsplan voor Leeuwarden-West. In 2004 hebben we het plan laten actualiseren, waarna het daadwerkelijk in gang gezet kon worden. Financiering Een belangrijke motor daarbij was de EFRO-subsidie, onderdeel van een grotere Kompas-bijdrage. In totaal bedroeg deze een derde van de totale financiering, aldus projectcontroller Homme de Jong. Dit was een essentieel bedrag. Naast inbreng van gemeente en provincie hebben we ook de bedrijven om een vrijwillige bijdrage gevraagd. Daarvoor heeft het bestuur van de bedrijvenvereniging op kavelniveau met de betrokken ondernemers gesproken. Men kon individuele wensen aangeven, en alles werd beklonken in een officiële overeenkomst. Dit traject heeft bijna twee jaar geduurd maar uiteindelijk deed 65 procent van de bedrijven mee, voor een bedrag van zes ton. Een uitstekend resultaat. Belangrijk In het kader van het project werden 190 hectare bruto bedrijventerrein gerevitaliseerd, circa zes kilometer weg heringericht, een verdiepte tunnel gerealiseerd evenals bijna drie kilometer gescheiden rioolstelsel. Een belangrijk onderdeel van het project was ook de herstructurering van oude panden, veelal door aankoop, sloop en heruitgifte van de grond. Verder werd door de uitvoering van het project vijf hectare nieuw uitgeefbaar bedrijventerrein gecreëerd. Om ervoor te zorgen dat het terrein niet opnieuw zal verpauperen, werd daarnaast aandacht gegeven aan verbeterd parkmanagement. Leeuwarden-West is zeer belangrijk voor de regio, weet Henk Besselse. Door de revitalisering hebben we de bestaande arbeidsplaatsen, ruim drieduizend stuks, weten te behouden en zelfs uit te breiden. De komende tijd zal de ontsluiting van het gebied nog beter worden, want we zijn nog bezig met de infrastructuur en de aanleg van de Westelijke Invalsweg. Dat zal ongetwijfeld weer een nieuwe impuls teweegbrengen. Naam project Revitalisering industrieterrein Leeuwarden-West Looptijd van het project Partners in het project Provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden, bedrijvenvereniging Leeuwarden-West EU-bijdrage Doelstelling van het project Het zodanig revitaliseren van het bedrijventerrein Leeuwarden-West, dat het voldoet aan de huidige en toekomstige eisen en er extra uitgeefbare gronden beschikbaar komen. Hierdoor wordt de economische ontwikkeling in termen van werkgelegenheid gestimuleerd. Resultaat van het project Met de realisatie van het project zijn circa 600 structurele arbeidsplaatsen en 182 mensjaren tijdelijke werkgelegenheid gecreëerd en ruim 3000 arbeidsplaatsen behouden. Industrieterrein Leeuwarden-West, Homme de Jong

13

14 SNN projectenboek 13 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1c Versterking toeristische infrastructuur De nummer één watersportprovincie Voortaan is het lekker doorvaren in Fryslân. Sinds 2001 is de provincie Fryslân op grote schaal bezig het watersportgebied aantrekkelijker te maken door vele kilometers vaarroute te verbeteren, evenals de bijbehorende infrastructuur. De aanpak werpt nu al zijn vruchten af, niet in de laatste plaats te merken aan de positieve reacties van waterrecreanten. Het was een typisch geval van de wet van de remmende voorsprong, aldus programmamanager Jaap Goos van de provincie Fryslân: doordat Fryslân al zó lang de naam van watersportgebied had, ontstond een sleets imago en werd de provincie ingehaald door nieuwe, goed geoutilleerde gebieden in bijvoorbeeld Duitsland. We raakten achterop, aldus Jaap Goos. Het was zaak om onze watersportprovincie weer aantrekkelijk te maken en daarmee ook de economie te stimuleren. De provincie was daarom aanjager en initiatiefnemer om in Het Friese Merenproject samen met 24 gemeenten en vele andere partners gezamenlijk de schouders eronder te zetten. Samenwerking was een absolute voorwaarde, want als je bijvoorbeeld de bruggen gaat verhogen zodat er grotere boten onderdoor kunnen, moet dat natuurlijk wel op het héle vaartraject gebeuren. Gelukkig was er een breed draagvlak. verhoogde en nieuwe bruggen. Daarnaast werd 225 kilometer vaarroute gebaggerd en 124 kilometer vaarroute verdiept, en werden vijf watersportplaatsen en jachthavens verbeterd. Ook de natuur wordt niet vergeten, want economie en ecologie gaan in dit project hand in hand. Al met al werd in deze eerste fase voor 234 miljoen euro aan werken uitgevoerd, waarvan Europa 39 miljoen bijdroeg. Dat lijkt relatief weinig maar het was nou juist de motor om dingen aan te jagen, vindt Goos. Daarnaast heeft EZ 14, de gemeenten 41 en de provincie 88 miljoen euro bijgedragen. Impact Hoewel nog lang niet ten einde, heeft de aanpak nu al resultaat opgeleverd. In 2015 willen we dertig procent meer werkgelegenheid zien; daarvan hebben we nu al negentien procent gerealiseerd. Ook merken we dat toeristen en watersporters de verbeteringen signaleren en waarderen, het heeft dus echt impact wat we doen. In fase twee gaan we de investeringen verzilveren; het rendement moet omhoog. De toegangspoorten naar Fryslân worden verbeterd, en we willen dat de toeristenbestedingen in de dorpen en steden met honderdvijftig procent gaan groeien. Verder gaan we ons nog meer richten op innovatie, natuur en duurzaamheid, bijvoorbeeld door elektrisch varen te bevorderen. We hebben dus nog genoeg te doen. Naam project Het Friese Merenproject, fase 1 Looptijd van het project Fase 1: Fase 2: Partners in het project Provincie Fryslân, 24 gemeenten, eigenaren/beheerders van jachthavens, recreatieschap De Marrekrite, HISWA, RECRON, Wetterskip Fryslân, het Watersportverbond en natuurorganisaties. EU-bijdrage Doelstelling van het project Provincie Fryslân aantrekkelijker maken als watersportgebied en daarmee de regionale economie stimuleren. Resultaat van het project Als Het Friese Merenproject in 2015 ten einde is moet de werkgelegenheid met dertig procent gestegen zijn, moet de leefbaarheid en het vestigingsklimaat in Fryslân verbeterd zijn, is de watersport veel duurzamer geworden en zijn natuur en landschap versterkt. Eerste fase Het accent in de eerste fase lag op het verbeteren van de infrastructuur en de watersportvoorzieningen. Er werden 1600 aanlegplaatsen gerealiseerd met elektriciteit en moderne sanitaire voorzieningen, vijf aquaducten en zestig Het Friese Merenproject, Jaap Goos

15

16 SNN projectenboek 15 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1c Versterking toeristische infrastructuur Open perspectief voor Veenhuizen Werk en bid. Orde en tucht. Ook wie alleen over de N919 lángs Veenhuizen is gereden, heeft ze ongetwijfeld gezien: de huizen met de stichtelijke spreuken op de gevels. De bijzondere cultuur-historische en maatschappelijke betekenis die hierachter zit is het waard om behouden en bekeken te worden. Om dat te bereiken werd een omvangrijk Masterplan geschreven. De geschiedenis van Veenhuizen gaat terug tot rond 1823, toen de Maatschappij van Weldadigheid in Veenhuizen drie grote gestichten oprichtte waar duizenden kansarmen uit de grote steden naartoe werden verbannen om heropgevoed te worden. Na ruim dertig jaar eindigde het experiment maar behield Veenhuizen een bijzondere status omdat Justitie er drie grote strafinrichtingen plaatste. Om de strafinrichtingen heen werd een heel dorp gebouwd voor de gezinnen van het gevangenispersoneel. Alleen zij mochten het dorp in en wie met pensioen ging, moest verhuizen. Pas sinds 1981 is Veenhuizen vrij toegankelijk. Toekomstvisie Met deze historische schets begint projectleider Johan Panman van de gemeente Noordenveld zijn actuele verhaal over het Masterplan Veenhuizen. Vanaf 1981 trok Justitie zich terug achter de hekken van de strafinrichtingen en moest een nieuwe bestuurlijke balans gevonden worden. Ondanks veel gesprekken tussen het rijk, de provincie Drenthe en de gemeente Noordenveld verpauperde de openbare ruimte en stonden gebouwen jarenlang leeg. In 2001 hebben we met elkaar gezegd: zo kan het niet langer. Het Ontwikkelingsbureau Veenhuizen werd opgericht en er kwam een toekomstvisie. Dat was de bakermat van het latere Masterplan Veenhuizen. Nieuwe bestemming De rode draad in het Masterplan was om het cultuurhistorische erfgoed van Veenhuizen te behouden en economisch een nieuwe impuls te geven, en toekomstperspectief te bieden aan de 1100 inwoners. Sindsdien werd 55 miljoen euro geïnvesteerd in het gevangenisdorp. Drie grote complexen hebben een nieuwe bestemming gevonden, in lijn met hun vroegere functie. In de voormalige gebouwen van Justitie kwamen met behulp van de Europese subsidiegelden onder meer bed- and breakfast - woningen rond het Gevangenismuseum, en in het Hospitaalcomplex zijn een hotel-restaurant en een medische kliniek ondergebracht. Verder zijn parkeerplaatsen aangelegd, een ontmoetingscentrum voor cultuurtoerisme en overige recreatief-toeristische infrastructuur gerealiseerd. De gemeente voerde in deze periode ook diverse projecten uit, onder andere op het gebied van sport, cultuur en dorpsvernieuwing. Vertrouwen We hebben ontzettend veel bereikt, stelt Johan Panman met genoegen vast. Zo hebben we nieuwe werkgelegenheid gecreëerd met uitzicht op verdere groei en zijn we een factor van belang geworden in het noordelijk toeristisch product. We merken dat iedereen vertrouwen heeft in de ontwikkeling van Veenhuizen; ondernemers durven te investeren. Door de EU-subsidie is ons project regio-overstijgend geworden. Ook op nationaal niveau ziet men nu het Naam project Masterplan Veenhuizen, deelproject versterking toeristische infrastructuur Looptijd van het project Deelproject: april december 2008 Totaalproject: Partners in het project Provincie Drenthe, gemeente Noordenveld, de Rijksgebouwendienst. EU-bijdrage Doelstelling van het project Sociaal-economisch perspectief voor Veenhuizen Ontwikkeling en behoud van cultuurhistorisch erfgoed Resultaat van het project Structurele werkgelegenheid met kansen voor een verdere groei, een goedlopend Gevangenismuseum en overige toeristische activiteiten, nationale (media) aandacht voor het gebied, met kansen voor een plek op de voorlopige lijst voor het Werelderfgoed. belang om het dorp Veenhuizen als geheel te behouden voor de toekomst. Masterplan Veenhuizen, Johan Panman

17

18 SNN projectenboek 17 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1c Versterking toeristische infrastructuur Bootjes kijken op de Hondsrug De eerste vijftien kilometer van de herstelde vaarverbinding Erica- Ter Apel werden in juni 2010 feestelijk ingewijd. En een feest was het, vertelt projectleider Willem Paas van de provincie Drenthe. Mensen zaten na veertig jaar weer met hun stoeltjes langs de vaart: bootjes kijken! Het enthousiasme is overweldigend. In de jaren tachtig stond het onderwerp al ter discussie: herstel van veenkoloniale waterwegen tussen Erica en Ter Apel. In 2005 kwam het weer serieus op de politieke agenda. Projectleider Willem Paas: Op een cruciaal moment kwamen de Europese middelen in zicht. Deze subsidie vormde het vliegwiel waardoor er genoeg energie was om in 2007 daadwerkelijk met fase 1 te beginnen. Ik vraag me nog steeds af of het project zonder dat laatste zetje wel van start was gegaan want er heerste nogal wat scepsis over het nut van de vaarverbinding. Inspraakavonden Drie naoorlogse bruggen en drie meer dan een eeuw oude sluizen zijn volledig gerenoveerd. Vier dammen zijn vervangen door bruggen en drie bestaande historische bruggen kregen elektrische bediening. De oevers werden voorzien van nieuwe (veelal natuurlijke) oeverconstructies en meerdere wacht- en aanlegvoorzieningen. Hoewel dit pas fase 1 is van het project, merken we nu al wat een effect het op de bewoners rond het kanaal heeft, aldus Paas. Had men vroeger het gevoel in een uithoek van het land te zitten, nu bruist het weer! Alle mensen die uit Duitsland en Groningen naar Drenthe en Overijssel willen varen, en dat zijn er nogal wat, moeten straks namelijk over dit traject. Aansluitend is de gemeente Emmen daarom bezig met een gebiedsontwikkelingsvisie langs de vaarverbinding. Tijdens inspraakavonden mochten bewoners ideeën indienen hoe zij daarop willen inspelen; van deze inspraakmogelijkheid wordt gretig gebruikgemaakt. De ene ontwikkeling lokt de andere uit. Dat was ook heel nadrukkelijk de bedoeling. Beleefkanaal Inmiddels zijn de voorbereidingen voor fase 2 van het project in volle gang. Ook daarvoor is een Europese bijdrage verleend. Fase 2 wordt nog mooier dan fase 1, stelt Willem Paas. Tussen het Veenpark en Bladdersdijk wordt een grotendeels nieuw kanaal gegraven. Als sluitstuk gaan we óver de Hondsruguitloper waarbij we een hoogteverschil van vijf meter moeten overbruggen. Dit gebeurt via de aanleg van een Koppelsluis. Verder gaan we een spaarsluis aanleggen. Koppel- en spaarsluis zijn beide uniek voor de recreatievaart. Het mooie is verder dat we veel gaan doen aan de natuurlijke inpassing van het kanaal en herstel van de naastliggende hoogveengebieden. Er is hier straks van alles te beleven door vele wandel- en fietsvoorzieningen, kleine haventjes en mogelijkheden voor watersport en sportvisserij. En dat alles in het prachtige historische gebied van de Veenkoloniën. We noemen het niet voor niets: het Beleefkanaal. Naam project Vaarverbinding Erica - Ter Apel, fase 1a Looptijd van het project Fase 1a: februari juli 2008 Partners in het project Provincie Drenthe, provincie Groningen, Agenda voor de Veenkoloniën, gemeente Emmen, gemeente Vlagtwedde, Stichting Recreatietoervaart Nederland, Waterschap Velt en Vecht, Waterschap Hunze en Aa s EU-bijdrage Doelstelling van het project Fase 1: herstel van de vaarverbinding tussen Emmer Compascuum Zuid en Ter Apel. Totaalproject: realisatie van een nieuwe vaarverbinding tussen Overijssel, Drenthe en Oost-Duitsland waardoor extra toervaartmogelijkheden ontstaan. Resultaat van het project Upgrading van het kanaal, extra stimulans voor de leefbaarheid van de kernen langs de route, meer eigenwaarde van de bewoners van het gebied. Vaarverbinding Erica - Ter Apel, Willem Paas

19

20 SNN projectenboek 19 Prioriteit 1 Versterking marktsector 1c Versterking toeristische infrastructuur Thuishaven van Friese moderne kunst Het begon in de jaren vijftig van de vorige eeuw met een droom van Thom Mercuur. Een droom over een eigen museum; thuishaven van de Friese moderne en hedendaagse kunst. In november 2004 was het zover: toen opende Museum Belvédère zijn deuren in landschapspark Oranjewoud bij Heerenveen. Hans Wezenaar was als voorzitter van de Stichting Belvédère nauw betrokken bij de realisatie ervan. In het Friese rietlandschap bij Heerenveen staat een langwerpige donkergrijze doos, vrijwel zonder ramen, met uitzondering van het glazen middengedeelte boven het grand canal. Het gebouw is 104 meter lang en 13 meter breed, en past met zijn hoekige vormen wonderwel in het rechtlijnige karakter van zijn omgeving. Het is Museum Belvédère, ontworpen door architect Eerde Schippers en gelegen in landschapspark Oranjewoud. In 1998 kreeg de Stichting Belvédère het voorstel van initiator Thom Mercuur om mee te werken aan de bouw van een museum voor moderne Friese kunst, verhaalt Hans Wezenaar, voorzitter van deze stichting. Aanvankelijk wilden we dit museum naast de uitkijktoren Belvédère in Oranjewoud lokaliseren, vandaar de naam. Uiteindelijk is de locatie gewijzigd naar de rand van Landgoed Oranjewoud, bij de barok aangelegde tuinen. Daarmee werd het een integraal plan, in samenwerking met Staatsbosbeheer: zij namen het voortouw om het park te reconstrueren, wij zorgden ervoor dat het museum er zou komen. grond in. De helft van het benodigde budget van 2,9 miljoen euro werd gesubsidieerd door onder meer het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, EZ en Kompas, gemeente en provincie. Hans Wezenaar: Daarmee was de realisatie van dit voor Fryslân unieke project een feit. We moesten weliswaar aan zeer strikte subsidieregels voldoen maar dat was het wel waard. Niet zonder trots vervolgt hij: Na deze startsubsidie heeft het museum geen enkele overheidssteun meer ontvangen. We kunnen onszelf bedruipen dankzij bedrijfssponsors en vrienden van het museum, de circa bezoekers die Museum Belvédère jaarlijks mag ontvangen en diverse kleinschalige concerten en lezingen die in het museum worden georganiseerd. Combinatie Het unieke van Museum Belvédère is de combinatie tussen cultuur, natuur en architectuur, betoogt Wezenaar. Het gebouw en de collectie zijn niet los te zien van de omgeving. Daarop is de architectuur ook gericht, waarvoor we overigens de prijs BNA Gebouw van het jaar 2006 kregen. Bezoekers kunnen hun bezoek aan het museum verder combineren met een wandeling door het museumpark en de bossen van Oranjewoud. Als hét museum voor Friese twintigste-eeuwse en eigentijdse kunst, versterkt Museum Belvédère het culturele leven in Fryslân, niet in de laatste plaats doordat wij privékunstwerken in bruikleen hebben die anders niet bereikbaar zouden zijn voor het publiek. Naam project Museum Belvédère Looptijd van het project Juni december 2004 Partners in het project Gemeente Heerenveen, Staatsbosbeheer, Stichting Museum Belvedère EU-bijdrage Doelstelling van het project Creëren van een thuishaven voor de Friese moderne kunst, versterken van de culturele invulling van Fryslân. Resultaat van het project Het Museum Belvedère trekt ongeveer bezoekers per jaar en biedt werkgelegenheid aan negentig vrijwilligers en zes vaste krachten. Dankzij partners, sponsors, bedrijven (club van 100) en vrienden kan het museum zonder overheidssteun continueren. Startsubsidie Na goedkeuring door het ministerie van VROM ging in 2003 de eerste paal de Museum Belvédère, Hans Wezenaar