Ten geleide. Stichting Twente Index,

Transcriptie

1 Ten geleide Deze uitgave van de Twente Index is alweer de derde in de reeks. De eerste Twente Index ontstond in 2005 analoog aan de Silicon Valley Index. Beide publicaties hadden en hebben tot doel om betrouwbare, feitelijke informatie te verschaffen over de regionale economie en kwaliteit van leven aan allen, die daarin geïnteresseerd zijn. De Twente Index wordt - zeker na drie uitgaven - ook daadwerkelijk een vergelijkend economisch jaarbeeld, zoals de ondertitel ook aangeeft. Elk jaar wordt er gekozen voor een speciaal thema; dit jaar betreft dat Netwerken in Twente. Twente kent veel netwerken, waarop men trots is en waaraan een groot belang wordt toegedicht. Johannes Boshuizen van de Universiteit Twente heeft onder leiding van prof. dr. Anne van der Veen onderzoek verricht naar de omvang en de waarde van de Twentse netwerken en ze vergeleken met een andere regio in Oost-Nederland, namelijk Arnhem-Nijmegen. t w e n t e i n d e x 2007 In het kader van het thema zijn netwerkers in Twente ook geportretteerd. Niet zozeer de netwerkers in businessclubs en van grote belangenorganisaties, maar met name hen, die ook een rol spelen in het sociale netwerk in Twente, dat zo kenmerkend is voor de economische structuur van deze regio. De Stichting Twente Index, uitgever van dit boekwerk, heeft zich ten doel gesteld ondernemers en bestuurders op basis van feiten beleidsterreinen te laten benoemen en prioriteren. Vervolgens is de Twente Index voor het ontwikkelen van plannen daarbij een handig hulpmiddel. Wij hopen dat ook deze Twente Index weer een bijdrage zal leveren aan de versterking van de positie van Twente. Uw eventuele op- en aanmerkingen stellen we zeer op prijs. U kunt ze kenbaar maken via Stichting Twente Index, Mr. drs. Cor Boom, voorzitter Raad van Bestuur Saxion Hogescholen Ir. Kees van Ast, vice-voorzitter College van Bestuur Universiteit Twente Ir. Paul de Jong, Executive Director Technology & Operations Urenco Enrichment Company Ltd Drs. Wilma van Ingen, algemeen directeur Kamer van Koophandel Oost Nederland Drs. Toon van Asseldonk, directeur Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland

2 Highlights Sociaal-economische situatie - Twente moet zich voorbereiden op een vergrijzende samenleving - De arbeidsmarktparticipatie kruipt naar het landelijk gemiddelde; een belangrijke ontwikkeling - De regionaal-economische groei in Twente schommelt rond het Nederlands gemiddelde - De economie werkt op volle toeren: de vacaturegraad stijgt scherp - Twente is nog steeds niet in staat om haar afgestudeerden vast te houden - Net als in het verleden is de exportontwikkeling uitstekend - Startende ondernemingen: Almelo doet het goed! Innovatie en clusters - In Twente ligt de spin-off index hoog; echter, volgroeide grotere bedrijven vertrekken - De statistische basis om veranderingen binnen de speerpuntclusters van het Innovatieplatform te meten is nog zwak: nieuwe databases moeten worden opgespoord - Buiten de Netwerkstad gebeuren mooie dingen: Rijssen/Nijverdal, Goor en Haaksbergen bloeien Special: Netwerken in Twente - Twente heeft meer bedrijvenclubs met meer leden dan de vergelijkingsregio Arnhem-Nijmegen. - De gemiddelde grootte van Twentse bedrijvenclubs is groter dan die in de regio Arnhem-Nijmegen. - Het Twentse netwerk is dichter dan het netwerk van Arnhem-Nijmegen. - De meest centrale bedrijven zijn in beide regio s vooral dienstverleners en grotere bedrijven. - Netwerken kunnen positieve effecten hebben, maar kunnen ook verstikkend werken. Voor kennisintensieve bedrijven zijn externe contacten van groot belang. Een te sterke focus op de eigen regio kan betekenen dat andere kansen niet worden opgemerkt. - Een meerderheid van de bedrijven is niet lid van een regionale bedrijvenclub. Regionale politici en beleidsmakers moeten daarom oppassen zich niet uitsluitend te richten op bedrijvenclubs en hun leden.

3 t w e n t e i n d e x 2007 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 7 II Omgeving, Clusters, Cultuur 27 III Netwerken in Twente Bevolkingsontwikkeling 7 2. Vergrijzing 8 3. Vestiging, vertrek en migratie 9 4. Opleiding beroepsbevolking Participatiegraad Studenten en afgestudeerden Werkloosheid, vacatures en stille arbeidsreserve Arbeidsproductiviteit Bruto Regionaal Product Werkgelegenheid Vestigingen en starters Export- en omzetontwikkeling Buitenlandse bedrijven in Twente Grondgebruik Bereikbaarheid Huizenprijzen en aandeel koopwoningen Huurprijzen kantooren bedrijfsruimte Universiteit Twente, studenten en afgestudeerden Spin-off bedrijven Universiteit Twente Sterke clusters De vijf kansrijke clusters van het Innovatieplatform Twente Regionale spreiding werkgelegenheid Theater & restaurants Veiligheid & leefbaarheid Inleiding Netwerktheorie Twente vergeleken met de Stadsregio Arnhem-Nijmegen Netwerkcontacten Actiefste bedrijven Speur- en automatiseringsbranche Algemene conclusie 59 Verantwoording van de bronnen 61 Colofon 61

4

5 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid Bevolkingsgroei per jaar 1. Bevolkingsontwikkeling De bevolking zal de komende jaren nauwelijks groeien Bevolkingsontwikkeling % groei % groei Nederland Twente Nederland Twente ,45 0, ,47 0, ,56 0, ,68 0, ,66 0, ,78 0, ,74 0, ,54 0, ,40 0, ,29 0, ,18 0, ,12 0, ,14 0, ,16 0, ,18 0, ,19 0, ,9 0,7 % 0,4 0,2 0,0 Nederland Twente Waarom is dit belangrijk? De demografische ontwikkeling is van invloed op de economische ontwikkeling van een gebied. Een groeiende bevolking leidt niet alleen tot nieuw arbeidspotentieel, maar ook tot een toename van de vraag naar goederen en diensten. Op haar beurt resulteert die vraagstijging in extra investeringen en omzetten. Hoe staat Twente ervoor? Sinds 1995 blijft de toename van de bevolking in Twente achter bij de landelijke ontwikkeling. De bevolkingsgroei daalt sinds 2000 gestaag, alleen in 2004 was er een kleine opleving. Hoewel het gemiddelde kindertal per vrouw ( vruchtbaarheidscijfer ) voor Twente hoger is dan landelijk, is het aantal geboorten te laag om te zorgen voor een sterke groei van de bevolking. Uit de Arbeidsmarktprognose van Overijssel blijkt dat van 2007 tot 2010 de groei ongeveer gelijk blijft. 7 Bron: CBS / Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei Gemeente Holten behoort sinds de fusie met Rijssen in 2001 bij Twente, het groeipercentage is hiervoor gecorrigeerd.

6 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 2. Vergrijzing De vergrijzing, een grote uitdaging voor Nederland en Twente Waarom is dit belangrijk? De bevolking vergrijst en dat heeft gevolgen voor alle terreinen van de samenleving: huisvesting, arbeidsmarkt, gezondheidszorg, etc. Op nationaal niveau zullen de financiële gevolgen van het betaalbaar houden van ons pensioenstelsel moeten worden afgedekt. Op regionaal niveau zullen we de gevolgen voor gezondheidszorg en ruimtelijke ordening moeten regelen. Hoe staat Twente ervoor? Twente laat tot 2030 een sterke stijging zien van de bevolking van 65 jaar en ouder. Bron: CBS/Statline, mei Bron: Tubantia (CBS, Ruimtelijk Planbureau).

7 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 3. Vestiging, vertrek en migratie Rond de eeuwwisseling kwamen er per jaar mensen meer naar Twente dan dat er vertrokken, tegenwoordig vertrekken er 500 mensen meer dan er bij komen Verhuizingen naar Twente vanuit de rest van Nederland en vice versa Gevestigd Vertrokken Saldo Migratie van en naar Twente (vanuit het buitenland) Immigratie Emigratie Migratiesaldo Bron: CBS/Statline, mei Bron: CBS/Statline, mei 2007.

8 10 Saldo nieuwkomers minus vertrekkers Bron: CBS/Statline, mei Waarom is dit belangrijk? Deze gegevens laten zien hoeveel personen uit binnenland en buitenland zich voor langere tijd in een gebied vestigen of het verlaten ( sociale bevolkingsgroei ). Ze geven een indruk van de mate waarin een plaats erin slaagt mensen van buiten te trekken en vast te houden. Samen met de natuurlijke bevolkingsgroei (geboorte/sterfte) bepaalt deze indicator de bevolkingsontwikkeling. Hoe staat Twente ervoor? De afgelopen tien jaar zag Twente meer mensen wegtrekken dan zich hier vestigen. De situatie lijkt zich te stabiliseren op een klein vertrekoverschot. Twente is vooral in trek bij studenten en bij personen die hier aan het einde of na hun carrière goed komen wonen. Voor de start en het uitbouwen van een carrière zoeken echter velen elders hun heil. Het negatieve binnenlandse migratiesaldo werd tot en met 2002 gecompenseerd door de komst van buitenlanders. Overigens is het aandeel allochtonen in Twente nog steeds relatief laag. In de Twentse steden ligt het percentage weliswaar hoger dan het landelijk gemiddelde, maar daar is de bevolking minder divers dan in veel andere Nederlandse steden. De overige Twentse gemeenten hebben aanzienlijk minder allochtonen dan gemiddeld. Onder de niet-westerse allochtonen zijn Turken sterk vertegenwoordigd. De immigratie in Twente is sinds 2001 gedaald en is de laatste drie jaar redelijk stabiel, terwijl de emigratie relatief hoog blijft. Hierdoor verliest de regio sinds 2003 per saldo inwoners aan het buitenland. De oorzaken liggen wellicht bij het strengere vreemdelingenbeleid van de Nederlandse overheid en de populariteit van het wonen in de Duitse grensstreek.

9 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 4. Opleiding beroepsbevolking De beroepsbevolking in Twente kent relatief meer middelbaar opgeleiden en minder hoger opgeleiden Waarom is dit belangrijk? De werkzame beroepsbevolking (15-64 jaar) ingedeeld naar opleidingsniveau (hoger/middelbaar/lager onderwijs) is een maat voor de kennis van de belangrijkste productiefactor, namelijk de werknemers ( menselijk kapitaal ). Hoe meer hoger opgeleiden in een gebied werkzaam zijn, des te groter de kans op succes in kennisintensieve activiteiten die op hun beurt bijdragen aan innovatiekracht. Hoe staat Twente ervoor? De beroepsbevolking groeide in de periode van 1996 tot 2004 harder dan de bevolking als geheel (15,5% tegen 4,7%). Bovendien was de groei in Twente groter dan in de rest van Nederland (met uitzondering van 1997 en 2003). Ongeveer de helft van de werknemers in de regio heeft een opleiding op middelbaar niveau (50,5% in 2003). Dat is meer dan landelijk gemiddeld (44%). Het aantal mensen met alleen een opleiding op lager niveau lag in de regio jarenlang zo rond de 30%, maar is in 2003 gedaald naar 25,1%. Daarmee is de regio in één klap op het landelijk gemiddelde gekomen. Landelijk ging de daling van de laagopgeleide beroepsbevolking geleidelijker, van 29,9% in 1996 naar 26,4% in Mogelijk heeft de economische tegenwind in 2003 in Twente vooral laagopgeleiden van de arbeidsmarkt gedreven. Het aandeel hoger opgeleiden blijft in Twente ongeveer 5 procentpunt achter bij het landelijk gemiddelde. In 2003 was het percentage zowel in Twente als landelijk het hoogste in tien jaar, respectievelijk 24,4% en 29,3%. Veel jongeren komen wel naar Twente om te studeren, maar besluiten uiteindelijk om er toch niet te gaan werken. 11 Bron: CBS/Statline, mei 2007.

10 12 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 5. Participatiegraad De participatiegraad neemt toe en Twente kruipt richting het landelijk gemiddelde Waarom is dit belangrijk? Een participatiegraad geeft aan welk deel van de beroepsgeschikte bevolking daadwerkelijk een baan heeft. Hoe lager het percentage, hoe meer mensen blijkbaar niet kunnen of willen werken (voor minimaal twaalf uur per week). Een hoge participatiegraad is een belangrijke emancipatoire doelstelling. In de afgelopen dertig jaar is de stijging van de participatie gepaard gegaan met een omwenteling op de arbeidsmarkt: veel oudere mannen zijn in de WAO terecht gekomen terwijl jongeren en vrouwen een plaats op de arbeidsmarkt veroverden. Een daling van de loonkosten was het gevolg. De stijging van de participatie van vrouwen zet zich door met als gevolg een stijging van inkomens per huishouden en alle daaraan gekoppelde uitgaven. Hoe staat Twente ervoor? Twente laat ook een forse stijging zien van de participatie. Voor het goed functioneren van de arbeidsmarkt is dat van groot belang. De structuurveranderingen binnen de Twentse economie (waar gezondheids- en welzijnszorg en zakelijke dienstverlening belangrijke sectoren worden) worden mogelijk gemaakt doordat relatief meer mensen aan het werk zijn. Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei 2007.

11 Netwerken, hoe doe je dat? Niet zeuren en de juiste timing De mensen in Twente zijn gemoedelijk. Daarom netwerken ze in Twente meer dan gemiddeld, zegt Hendri Markvoort. Er zijn goede redenen om Hendri's ideeën over sponsoring en netwerkvaardigheden heel serieus te nemen. Voor de Triathlon Holten haalt hij al 22 jaar het leeuwendeel van de begroting binnen. In 2007 was dat om en nabij de drie ton Triathlon: zwemmen en fietsen en lopen een zeer zware sport die steeds populairder wordt. De eerste Triathlon in Holten vond plaats in 1985 en werkte met een begrotinkje van 2500 gulden. Ook dat bedrag fietste Hendri Markvoort, bestuurslid van de stichting, bij elkaar. Figuurlijk fietsend, wel te verstaan, want in het dagelijks leven is hij kok en in zijn vrije tijd doet hij alleen aan hardlopen. Maar van die vrije tijd blijft niet veel over. Wekelijks stopt Hendri namelijk 25 uur in zijn vrijwilligerswerk voor de Triathlon. Laconiek: Geen enkel probleem, allemaal positieve energie. Glimmend van trots vertelt hij dat zijn Holtense club in 2009 het Europees kampioenschap mag organiseren. Toen dat bericht kwam, hebben we met de zes bestuursleden de champagne ontkurkt! Holtense kapper Sponsoring, zegt Markvoort, betekent dat je met op maat gemaakte sponsorpakketten de inkomsten verhoogt of met materiaalsponsors de kosten verlaagt. Het klinkt simpel en dat is het ook. De eerste tien jaar was het moeilijk voor ons. Ik ging naar de Holtense kapper op de hoek en naar mijn eigen garage. Daar heb je al een band mee en die ondersteunen vaker lokale initiatieven - dat zit tussen de oren. Maar ik verkoop ook een product waar ik voor 100% achter sta. Sponsoring is emotie, net als netwerken. Dat kun je of dat kun je niet. Als het je niet ligt, moet je er niet aan beginnen. Het heeft alles met gunnen te maken. En je moet mensen op het juiste moment op de juiste manier benaderen. Niet te bescheiden, niet te brutaal, niet zeuren, niet te vroeg beginnen over geld. Woensdagmiddag is niks Als je een netwerkmeeting organiseert, moet je dat nooit op maandag doen en ook niet op dinsdagochtend. Dan zitten ze te vergaderen. Woensdagmiddag is ook niks: ondernemers hebben dan vaak hun sportavondje of er is voetbal op tv. Donderdag is goed en vrijdag ook, mits je de partner erbij uitnodigt. En zaterdag en zondag is prima als de kinderen van de ondernemer mee kunnen en wat leuks te doen hebben. Wij hebben tijdens de triathlon springkussens, draaimolens, schminken en klimwanden. Dat vinden moeders en kinderen leuk Een geschikte tijd voor een netwerkbijeenkomst? Vanaf drie uur 's middags tot een uur of acht. Dan hebben de mensen overdag nog werktijd over en 's avonds tijd voor het gezin. Met zulke zaken moet je zwaar rekening houden. In Twente zie je trouwens dat de sponsors stuk voor stuk van regionale herkomst zijn. Hoe dat komt, weet ik niet precies. Het zou met die gemoedelijkheid samen kunnen hangen.

12 14 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 6. Studenten en afgestudeerden Er is geen achterstand meer in het percentage leerlingen dat hoger en universitair onderwijs volgt Waarom is dit belangrijk? Het kennisniveau van de economie van morgen wordt onder meer bepaald door het aantal studenten dat nu ingeschreven staat en afstudeert aan instellingen voor middelbaar (o.a. VWO en (V)MBO), hoger (HBO) en universitair onderwijs (WO). De mobiliteit van schoolverlaters geeft een indicatie van de mate waarin een gebied erin slaagt zijn afgestudeerden voor zich te behouden. Hoe staat Twente ervoor? Het aandeel studenten in het hoger en universitair onderwijs in Twente ligt hoog. Hierin doet Twente niet meer onder voor het landelijk gemiddelde, maar het opleidingsniveau van de beroepsbevolking in Twente is nog steeds lager dan we op basis van het aantal afgestudeerden zouden mogen verwachten. De Twentse arbeidsmarkt is dus slechts beperkt in staat om afgestudeerden aan zich te binden. Op dit punt presteert de regio nog altijd minder dan andere gebieden. Bron: CBS/Statline, mei Aantal studenten en afgestudeerden (exclusief basisonderwijs): middelbaar onderwijs = voortgezet onderwijs en ROC (beroepsopleidende leerweg, beroepsbegeleidende leerweg). Bron: CBS/Statline, mei 2007.

13 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 7. Werkloosheid, vacatures en stille arbeidsreserve De werkloosheid neemt af en zal blijven dalen Onderbroken lijn geeft percentage niet werkende werkzoekenden aan (Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei 2007). Ononderbroken lijn staat voor het percentage geregistreerde werklozen (Bron: CBS/Statline, mei 2007). Openstaande vacatures, per kwartaal Vacatures Openstaande vacatures per arbeidsplaatsen, per kwartaal Nederland Twente Nederland Twente jan ,1 7,8 apr ,1 6,7 jul ,2 10,4 okt ,5 10,0 jan ,5 7,7 apr ,5 5,9 jul ,5 5,4 okt ,5 7,4 jan ,5 6,2 apr ,3 7,3 Nederland Vacatures Banen Vacaturegraad , , , ,9 Twente Vacatures Banen Vacaturegraad , , , ,9 15 Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, augustus 2007 / CWI. Bron: CBS, augustus 2007.

14 16 Waarom is dit belangrijk? Tezamen met het inkomen per hoofd van de bevolking is werkloosheid een economische graadmeter. Het aantal mensen dat tijdelijk of langdurig zonder werk zit, geeft aan hoe welvarend en gezond een economie is. Wie geen werk heeft, heeft minder inkomen en sociale status. In wetenschap, politiek en media wordt een laag werkloosheidspercentage alom beschouwd als een bewijs van economisch succes. Samen met werkloosheid zeggen aantallen vacatures iets over de verhouding vraag/aanbod op de arbeidsmarkt, in zowel kwalitatieve als kwantitatieve zin. Hoe staat Twente ervoor? De werkloosheid kan op verschillende manieren worden gemeten. De grafiek laat twee gangbare methoden zien. Het aantal niet werkende werkzoekenden (de bovenste grafiek) is hoger dan het aantal geregistreerde werklozen. De economische neergang van de laatste jaren wordt duidelijk zichtbaar in de oplopende werkloosheidscijfers. Inmiddels is de situatie gekeerd. De werkgelegenheid neemt toe en de werkloosheid daalt. Het is echter niet alleen van belang hoe de werkloosheid zich ontwikkelt in Twente, maar vooral hoe de regio structureel presteert ten opzichte van het landelijk gemiddelde. In de CBS-cijfers, die het aantal werklozen als percentage van de totale beroepsbevolking meten, loopt Twente redelijk in de pas met het landelijk gemiddelde. Het percentage niet werkende werkzoekenden is in de regio echter hoger dan de Nederlandse doorsnee. In de Twentse steden ligt het percentage hoger dan in de omringende gemeenten. De Arbeidsmarkt Prognose Overijssel laat voor de komende jaren een verdere daling van de werkloosheid zien: de economie werkt op volle toeren. De andere kant van een aantrekkende economie is de groei van het aantal openstaande vacatures. Vanaf 2004 zien we voor Twente en voor Nederland een stijging van de vacaturegraad. Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei Ook de stille arbeidsreserve is afgenomen, maar blijft boven het landelijk gemiddelde De arbeidsreserve bestaat uit personen (tussen de 15 en 74 jaar) die - mogelijk op termijn - actief zouden kunnen en willen zijn op de arbeidsmarkt. Voorbeelden hiervan zijn: mensen met (vervroegd) pensioen, mensen met een werkende partner, studenten, (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten en personen (m/v) met zorgtaken.

15 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 8. Arbeidsproductiviteit De arbeidsproductiviteit blijft lager dan het Nederlands gemiddelde Bron: CBS/Statline, mei Bewerking Oost NV. Bron: CBS/Statline, mei Bewerking Oost NV. Waarom is dit belangrijk? Een hogere arbeidsproductiviteit betekent simpelweg: met minder werknemers hetzelfde produceren. De ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit (de wijziging in de verhouding tussen de totale productie in de economie en de daarin werkzame werknemers) is een cruciale bron van welvaartsgroei. Een groeiende arbeidsproductiviteit betekent dat er in het productieproces meer waarde wordt toegevoegd; er komt dus meer inkomen beschikbaar voor werkgevers en/of werknemers. Tegelijkertijd neemt de concurrentiekracht van het bedrijf toe, waardoor de productie op middellange termijn kan toenemen en dus ook de werkgelegenheid. 17 Bron: CBS/Statline, mei Bewerking Oost NV. Hoe staat Twente ervoor? De arbeidsproductiviteit per werkzame persoon is gestaag toegenomen sinds Maar het beeld wordt grilliger als we rekening houden met de ontwikkeling van de loonsom. Na een stijging van het Bruto Regionaal Product (de som van alle toegevoegde waarde in de bedrijfstakken van de regio) volgen vaak hogere looneisen en daalt de grafiek. Het veel geroemde Twentse arbeidsethos blijkt overigens niet uit de cijfers, want de regionale arbeidsproductiviteit loopt uit de pas met het landelijk gemiddelde. Kennelijk zijn bedrijven in de regio minder in staat om met dezelfde mensen meer waarde toe te voegen dan elders. Dat is opmerkelijk, omdat in Twente relatief veel mensen in de industrie werkzaam zijn. De industrie heeft immers meer mogelijkheden voor verhoging van de arbeidsproductiviteit dan de dienstensector. De kapper, serveerster en accountant kunnen moeilijk meer produceren in dezelfde tijd. Het verschil in arbeidsproductiviteit tussen Nederland en Twente kan een weerspiegeling zijn van verschillen in de industriële sectorstructuur, maar ook van achterblijvende investeringen in nieuwe apparatuur en een gebrek aan innovatie.

16 18 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 9. Bruto Regionaal Product De economie trekt aan en Twente volgt de landelijke trend Waarom is dit belangrijk? Het Bruto Regionaal Product (BRP) per persoon (de verhouding tussen het totale inkomen dat door regionale productie is gevormd, en het inwoneraantal) geeft een beeld van de toegevoegde waarde die de bevolking aan een regio levert. De groei van het Bruto Regionaal Product is van groot belang, want ze bepaalt de welvaart van een regio in de toekomst zowel in absolute zin als ten opzichte van andere regio s (regionale concurrentiekracht). Een daaraan gerelateerde indicator is de groei van de werkgelegenheid, die de toename van de arbeidsplaatsen in beeld brengt. Hoe staat Twente ervoor? Het Bruto Regionaal Product (BRP) laat een stijgende lijn zien. Het is de regio echter niet gelukt om het verschil met het landelijk gemiddelde in te lopen. Het BRP per inwoner blijft in Twente al jaren steken op circa 80% van het landelijke cijfer. De ontwikkeling van de economische groei vertoont in Twente een grillig beeld, maar volgt het landelijke beeld. De afname van de economische groei in de laatste jaren had uiteraard een negatief effect op de werkgelegenheid. Inmiddels ontwikkelen de economische groei en de werkgelegenheid zich weer positief. De Twentse ontwikkeling is mooi in lijn met de landelijke trend. Bron: CBS/Statline, mei Bewerking Oost NV. Bron: CBS/Statline, mei 2007.

17 Netwerken, hoe doe je dat? Op betrekkingsniveau goed? Dan he'j 't an de gang Hans Goorhuis is directeur van de Tubbergse vestiging van de Rabobank. Een flink kantoor waar 100 mensen werken. Dat aantal zegt iets over de economische dynamiek van Tubbergen. Hetzelfde geldt voor het Bedrijvencontact Gemeente Tubbergen, de businessclub waar Goorhuis (48) sinds vijf jaar voorzitter van is. De 140 leden zijn afkomstig uit de hele gemeente Tubbergen, dus ook uit de kernen Reutum, Geesteren, Vasse, Albergen, Fleringen. Horeca en detailhandel hebben een eigen, aparte ondernemersvereniging. Hans Goorhuis: We hebben als regel dat de directeuren van de bedrijven die zich bij ons aansluiten, in de gemeente moeten wonen. Daar zijn we strikt in, dan krijg je er ook geen gedonder over. Ons bestuur bestaat uit vijf personen en een coördinator. Dat is Tonny Ensink, een oud-pr- en communicatieman. Eigenlijk is hij het belangrijkste onderdeel van het netwerk. Hij doet de dagelijkse gang van zaken met heel veel plezier, schrijft de teksten voor onze nieuwsbrieven, de uitnodigingen. Hij is op en top gastheer. Dat vinden we belangrijk: als we iets laten gebeuren, gebeurt het professioneel. Uitjes zijn hoogtepunten Het contributiestelsel is gebaseerd op het aantal personeelsleden en varieert van 185 tot 275 euro per jaar. Het BGT sponsort niet. Alle geld dat binnenkomt, wordt aangewend voor de leden. Het is een informele maar handige club, zegt Hans Goorhuis. Wij zien graag de eigenaren en directeuren op onze avonden. Dan kun je echt beslissingen nemen. Opmerkelijk is trouwens dat men elkaar vaak wel kent in de persoonlijke sfeer of van de bar maar dat men vaak niet weet wat er zich afspeelt achter de deur van het bedrijf. Daarom doen we bijna altijd bedrijfsuitjes bij onze eigen leden. Voor mij zijn dat hoogtepunten, die uitjes. Bouwbedrijf Plegt-Vos bijvoorbeeld. Die hebben een vestiging in Langeveen. Kom je daar 's avonds om negen uur, draaien daar speciaal voor ons de machines, zijn ze voor ons aan het werk om alles te kunnen demonstreren! Het is prachtig om te zien hoe goed het met de bedrijven gaat. Ze hebben hier veel vet op de botten Het is onze politiek om steeds maar te blijven lobbyen voor een ijzeren voorraad aan grond: de gemeente moet van te voren grond voor bedrijventerreinen voorradig hebben om ondernemingen direct te kunnen bedienen. Daar moeten ze geen vijf jaar op hoeven wachten. Onze samenwerking met de gemeente is sowieso prima. Twee keer per jaar overleggen we met het hele college. Het was een mooi succes dat de economische visie die we samen met de Kamer van Koophandel gemaakt hebben, bijna letterlijk overgenomen is door B & W. Een item daarin is hoe je hier bedrijven inpast in het landschap, op een nette manier, zonder gevlooi op de vierkante meter. Doodknuffelen Netwerken in Twente gaat hartstikke gemakkelijk. Je integreert hier snel. Een gevaar is misschien wel dat je elkaar doodknuffelt, dat je narcistisch wordt: oh, wat doen wij het toch goed! We moeten elkaar scherp houden, de blik naar buiten gericht houden. Maar ja, voor zaken doen moet je eerst op betrekkingsniveau de boel voor elkaar hebben. En dan he'j 't an de gang: dat is typisch voor Twente

18 20 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 10. Werkgelegenheid De werkgelegenheid groeit en zal blijven groeien Waarom is dit belangrijk? Samen met het Bruto Regionaal Product (BRP) bepaalt de groei van de werkgelegenheid de groei van de welvaart in een regio. Hoe staat Twente ervoor? Economische groei en de werkgelegenheid in Twente ontwikkelen zich in lijn met de Nederlandse cijfers. Voor de toekomst voorziet de Arbeidsmarkt Prognose Overijssel een voortgaande positieve groei. Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei 2007.

19 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 11. Vestigingen en starters Bron: CBS/Statline, mei Bron: Atlas voor Gemeenten, 2007 (overgenomen). Waarom is dit belangrijk? Startende bedrijven brengen vernieuwing in de economie: ze zorgen voor nieuwe werkgelegenheid en zijn bovendien vaak innovatief. Starters worden gedefinieerd als nieuwe ondernemingen die zich voor het eerst bij de Kamer van Koophandel inschrijven. Algemeen geldt: hoe meer starters als percentage van het bedrijvenbestand of de beroepsbevolking, des te dynamischer de economie. 21 Bron: CBS/Statline, mei Hoe staat Twente ervoor? Het belang van nieuwe bedrijven is groot: 40% van de banencreatie is afkomstig van (relatief) nieuwe bedrijven. Het is dan ook zorgelijk dat de groei van het aantal nieuwe bedrijfsvestigingen in Twente achterblijft bij het landelijk gemiddelde. Tot 2001 presteerde Twente matig, maar in 2000 en in 2004 en 2005 maakte de regio min of meer een inhaalslag. Als we kijken naar de dynamiek van starters in de steden, valt op dat de sterke positie van Enschede vanaf 2005 is verzwakt. In 2005 startten in Enschede ongeveer evenveel mensen een eigen bedrijf als in andere grote steden. Gegeven de aanwezigheid van de universiteit en hogeschool met hun actieve startersondersteuning is dat zorgelijk. Hengelo blijft het in vergelijking met de vijftig grootste gemeenten van het land (G-50) relatief slecht doen, maar Almelo heeft zich sterk verbeterd.

20 22 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 12. Export- en omzetontwikkeling De export- en omzetontwikkeling zit weer in de lift Bron: KvK, Erbo Enquête. Bron: KvK, Erbo Enquête. Ontwikkeling reële export (%) Nederland Twente Industrie 0,7 5,0-1,6 5,7 Groothandel 5,7 8,1 6,5 8,5 Diensten 3,4 5,7 9,5 13,0 Totaal 3,0 5,7-1,1 7,1 Bron: KvK, Erbo Enquête. Ontwikkeling omzet (%) Nederland Twente Industrie -0,4 3,9 0,9 6,6 Bouwnijverheid 0,5 1,5 4,3 2,7 Groothandel 2,0 5,4 3,1 7,0 Detailhandel -0,1 2,1 1,5 2,5 Diensten 2,0 3,8 0,6 4,9 Totaal 0,9 3,7 2,1 5,1 Bron: KvK, Erbo Enquête.

21 Waarom is dit belangrijk? De uitvoer van goederen en diensten naar het buitenland (export) vormt de stuwende sector van de regionale economie. Export leidt niet alleen tot een uitbreiding van de productie, maar genereert ook geld van elders (waardoor de koopkracht toeneemt). De exportindicator is belangrijk, omdat hij aangeeft voor welke economische activiteiten in het buitenland belangstelling bestaat. Hoe staat Twente ervoor? Twente heeft een goede staat van dienst op het gebied van de export. De Rabobank bepaalt de economische kracht van regio s aan de hand van het percentage bedrijven dat investeert, het percentage bedrijven dat exporteert, de kracht van de productiestructuur en de dynamiek. De economie van Twente is iets zwakker dan gemiddeld. Dat komt door de investeringen en productiestructuur. De dynamiek is gemiddeld, maar de Twentse export is bovengemiddeld. In de periode van 2001 tot en met 2004 presteerde de regio beduidend beter dan het landelijk gemiddelde was een uitzondering: de industrie kende een dip. De industrie weegt zwaar in het regionaal gemiddelde. Gelukkig was 2006 een uitstekend jaar. De ligging aan de grens draagt waarschijnlijk bij aan de goede exportprestaties van de dienstensector. Deze sector leent zich op het eerste gezicht minder voor export dan de industrie of groothandel. Toch is de exportgroei in de dienstensector in Twente stevig. De groei ligt hier ruim boven het landelijke gemiddelde. 23

22 24 I Mens & Inkomen, Bedrijvigheid 13. Buitenlandse bedrijven in Twente Twentenaren werken bij een buitenlands bedrijf Buitenlandse bedrijven 2005 Nederland Twente Bedrijven % Arbeidsplaatsen % Bedrijven % Arbeidsplaatsen % Europa Noord-Amerika Azië Overige landen Totaal Bron: Stec Groep Niet meegenomen zijn: bedrijven uit de primaire sector en de detailhandel, bedrijven met minder dan vijf werknemers. Rusland is als Aziatisch land beschouwd. Bron: Stec Groep Bron: Stec Groep 2006.

23 Buitenlandse bedrijven Totaal bedrijven Aandeel buitenlandse bedrijven Percentage buitenlandse bedrijven Buitenlandse arbeidsplaatsen Totaal arbeidsplaatsen Percentage buitenlandse arbeidsplaatsen Nederland , ,4 Twente , ,0 Bron: Stec Groep, Reach, CBS/Statline. - Kolom Totaal bedrijven : Bron: Reach, mei Selectie: actieve organisaties, hoofd-sbi-codes (Standaard Bedrijfsindeling) 15 t/m 51 en 60 t/m 74, minimaal vijf arbeidsplaatsen. - Kolom Totaal arbeidsplaatsen : Cijfers CBS/Statline, banen van werknemers in de sectoren 15 t/m 51 en 60 t/m 74. Daarvan afgetrokken de aantallen arbeidsplaatsen (1 t/m 4) afkomstig uit Reach (mei 2007) in de genoemde sectoren. Hiermee is getracht zo goed mogelijk aan te sluiten bij de definitie en cijfers van de Stec Groep. 25 Buitenlandse bedrijven zorgen voor bijna een kwart van de banen in de industrie en zakelijke dienstverlening Waarom is dit belangrijk? Een gebied mag dan alle randvoorwaarden voor succes hebben, het is pas echt succesvol als de buitenwereld dat ook zo ziet. Investeringen van buitenlandse bedrijven en het uiteindelijk aantal buitenlandse bedrijven zijn een indicator voor een succesvolle regio. Bron: Stec Groep Hoe staat Twente ervoor? In vergelijking met Nederland laat Twente niet een afwijkend beeld zien: de aantallen bedrijven en de daarmee gemoeide werkgelegenheid vertonen eenzelfde patroon.

24 Netwerken, hoe doe je dat? Zaken doen op niveau bij mooie klassieke muziek Muziek raakt mij rechtstreeks. Ik heb bijvoorbeeld niks met de natuur: een boswandeling heb ik na een kwartier wel gehad, en dan moet ik ook nog terug, maar naar muziek kan ik uren luisteren. Gerard Brummer vertelt dat hij vroeger de liefde voor klassieke muziek met de paplepel binnen heeft gekregen. Zijn Sociëteit Vivace bestaat nu ruim een jaar. De folder spreekt over Het muzikale netwerk van Overijssel. Kouwe kermis Vergis je niet, het gaat bij het Orkest van het Oosten om kwaliteit, om Cultuur met een grote C. Onder Jaap van Zweden kreeg het orkest een enorme boost, kreeg het overtuiging. Dirigent Jan Willem de Vriend zal er, met zijn expliciete visie op de muzikale praktijk, een bijzónder orkest van maken. Neem nou die Stehgeiger, André Rieu. Ik vind het echt geweldig hoor, hoe hij dat doet. Hij geeft antwoorden, die erin gaan als pap in een zuigeling. Niks mis mee, maar het Orkest van het Oosten kan en wil niet alleen maar de bekende deuntjes de antwoorden spelen. Dat verkoopt gewoon nu eenmaal wat moeilijker en dus moet er geld bij. De overheid stopt er wel veel geld in maar er zijn ook sponsors uit het bedrijfsleven nodig. Daar is Vivace voor. En ja, netwerken doen wij ook. Ik heb een beetje een hekel aan het woord maar ik weet wel dat mensen leren kennen je leven verrijkt. Anderzijds, als het uitgangspunt van het netwerken is om zo snel mogelijk zaken te doen, kom je van een kouwe kermis thuis. Veel mensen kennen is zinvol, zonder contacten kun je niet als ondernemer, maar je moet in je netwerk maar beter niet over de handel praten. Cultuurkanon Brummer: Het doel van Sociëteit Vivace is simpel: jongens doe niet zo flauw, doneer 2500 euro per jaar en we kunnen mooiere dingen doen met ons orkest. Het is promotie van Enschede, van Twente, van Overijssel. Vivace hoeft niet groter te worden dan 40 tot 50 leden. Dan heb je nog contact met elkaar. Niet iedereen bij Vivace is trouwens een enorme muziekliefhebber. Dat geeft niks: ik noem de club een verfrissende afwisseling van het zaken doen. Muziek heeft een positieve, louterende invloed. Mahler of Bach stellen hun vragen anders dan hoe een ondernemer zijn vragen stelt. De abstractie van muziek doet iets met je, daar ben ik van overtuigd. En nu even wat nuchterder: het is voor het ondernemersklimaat in deze regio zó verschrikkelijk belangrijk dat het Orkest van het Oosten er is! Het is een cultuurkanon met uitstraling en magneetfunctie voor de hele regio. Ze speelden op Gran Canaria, Tenerife, in de Birmingham Symphony Hall en in de Carnegie Hall in New York. Dat is geweldig voor Enschede en de Provincie, goed voor mensen die hier willen komen wonen, het Orkest is voor en van Overijssel. Mede door het Orkest wordt ons gebied serieus genomen. Bij Vivace kun je ook een concert adopteren en zo laten merken dat je van muziek houdt en dat je het orkest wilt steunen. Bovendien is het dus een manier om juist andere mensen beter te leren kennen dan degenen die je tegenkomt bij veel andere businessclubs. Gerard Brummer neuriet voortdurend klassieke muziek. Precies wat je verwacht van de voorzitter van de Stichting Sociëteit Vivace: een club ondernemers die het Orkest van het Oosten financieel steunen. Doel: eraan bijdragen dat het orkest ook de bovenmodale producties uit kan voeren en af en toe een prachtige solist kan inhuren. Vivace is het andere netwerk.

25 II Omgeving, Clusters, Cultuur 1. Grondgebruik Nederland = waterland Twente = coulisselandschap 27 Bron: CBS/Statline, mei 2007.

26 28 II Omgeving, Clusters, Cultuur 2. Bereikbaarheid Files nemen toe, maar in de Randstad is het veel erger Waarom is dit belangrijk? Van alle locatiefactoren voor bedrijven is bereikbaarheid één van de belangrijkste. Tijd vertaalt zich in geld, tijdverlies dus in verminderde concurrentiekracht. Fileproblemen onderweg gelden verder als de grootste ergernis die ondernemers kennen, en vormen een toenemende kostenpost. Hoe staat Twente ervoor? Wanneer de overheid de voorwaarden creëert om de bereikbaarheid te vergroten en/of om het fileprobleem te verminderen, helpt dat ondernemers om te kiezen voor Twente. We kunnen constateren dat Twente er goed voor staat. De bereikbaarheid van banen geeft aan hoe goed mensen een gevarieerd aanbod van banen in de gemeente en alle andere gemeenten van Nederland kunnen bereiken. Bron: Atlas voor Gemeenten, 2007 (overgenomen). Bron: Atlas voor Gemeenten, 2007 (overgenomen).

27 II Omgeving, Clusters, Cultuur 3. Huizenprijzen en aandeel koopwoningen Huizen zijn in Twente relatief goedkoop De drie Twentse steden kennen meer koopwoningen dan andere steden in Nederland Bron: NVM. Bron: NVM. Waarom is dit belangrijk? In de afweging om ergens te gaan of blijven werken speelt bij velen de attractiviteit van de woonomgeving een rol. Zeker nu de ruimtedruk in ons land toeneemt, hechten werknemers waarde aan een betaalbare en ruime woning. Bekende indicatoren van de woonaantrekkelijkheid van een gebied zijn de hoogte van de huizenprijzen en de omvang van de woningen. 29 Bron: Atlas voor Gemeenten, 2007 (overgenomen). Hoe staat Twente ervoor? Twentenaren krijgen meer woning voor hun geld. Niet alleen is de prijs per m² lager, ook zijn de woningen in de Twentse steden gemiddeld 18 m² groter dan in de vijftig grootste steden van ons land. Omdat er in Twente procentueel meer koopwoningen zijn, is bovendien de keus groter. Het aanbod van bestaande woningen ligt rond woningen per jaar. In 1999 was dat nog bijna woningen. Het aantal woningen dat netto wordt toegevoegd aan de woningvoorraad, vertoont de laatste tien jaar een dalende trend. Deze ontwikkeling heeft bijgedragen aan de stijging van de verkoopprijzen. De huizenprijzen zijn gestegen tot een recordhoogte. De prijzen zijn in Twente overigens minder hard gestegen dan het landelijk gemiddelde. In 2007 lag de gemiddelde prijs per m² in Nederland op Voor Hengelo/ Enschede was dat en voor Almelo/Tubbergen De prijzen variëren binnen Twente sterk. De gemiddelde verkoopprijs in Enschede en Almelo/Wierden ligt ruim onder het regionaal gemiddelde. Hengelo/Borne zit er net iets onder. De andere gemeenten zitten rond het landelijk gemiddelde.

28 30 II Omgeving, Clusters, Cultuur 4. Huurprijzen kantoor- en bedrijfsruimte Huurprijzen voor bedrijven zijn beduidend lager dan in de Randstad Bron: DTZ Zadelhoff, De Nederlandse markt voor kantoorruimte Bron: DTZ Zadelhoff, De Nederlandse markt voor kantoorruimte Waarom is dit belangrijk? Bij hun keuze om zich op een locatie te vestigen of er te blijven laten bedrijven de huurprijzen van kantoor- en bedrijfsruimte meewegen. Bij kantoren gaat het om ruimtes bestemd voor administratieve werkzaamheden of dienstverlening; in bedrijfsruimtes worden goederen geproduceerd, opgeslagen of gedistribueerd. Hoe goedkoper zo n plek is, des te aantrekkelijker is deze voor een bedrijf. Tegelijkertijd reflecteren huurprijzen echter ook de spanning op de grondmarkt. En op de grondmarkt liggen de prijzen in de meer centrale, sterkere economische gebieden hoger dan in de perifere gebieden. Bron: DTZ Zadelhoff, De Nederlandse markt voor bedrijfsruimte Hoe staat Twente ervoor? In Twente is kantoor- en bedrijfsruimte aanzienlijk goedkoper dan in de steden in de Randstad. Dat geldt vooral voor de maximumprijzen. De minimumprijzen ontlopen elkaar niet veel. De leegstand in de kantorenmarkt is ten opzichte van 2006 in Nederland en Enschede licht gedaald. In Almelo en Hengelo is sprake van een stijging. De maximumprijzen van bedrijfsruimte zijn in Twente, ten opzichte van 2006, met een paar euro gestegen.

29 II Omgeving, Clusters, Cultuur 5. Universiteit Twente, studenten en afgestudeerden De universiteit is een belangrijke leverancier van kennis Waarom is dit belangrijk? Het regionale hoger onderwijs is een belangrijke leverancier van kenniswerkers die - als ze in hun opleidingsgebied blijven - een bijdrage kunnen leveren aan de regionale innovatiekracht. Het aantal (eerstejaars) studenten aan universiteiten en hogescholen geeft een indruk van het aanbod van hoogopgeleide kenniswerkers in de toekomst. Het aantal afgestudeerden in het verleden heeft een positieve invloed op de innovatiepotentie van nu. Hoe staat Twente ervoor? Met een universiteit (Universiteit Twente) en een drietal publieke hogescholen (Saxion, Edith Stein en Artez/AKI) beschikt Twente over een hoogwaardig hogeronderwijsaanbod. Bij deze onderwijsinstellingen staan ruim studenten ingeschreven. 3,7% van de bevolking van Twente is student, wat maar 0,1% lager is dan het landelijke cijfer (Nederland: 3,8%). Het aandeel van jarigen dat studeert in het Twentse hoger onderwijs, is vrijwel gelijk aan het percentage in andere regio s. Vanaf 1997 is de instroom aan de UT gestaag toegenomen. Dat blijkt uit de stijging van het aantal studenten sinds 1998 en van het aantal afgestudeerden sinds Vergeleken met de nationale trend groeit de instroom en het aantal studenten iets sneller. De belangstelling voor hogescholen in Twente is harder gegroeid dan in de rest van het land. Vooral Saxion Hogescholen doet het wat dat betreft goed. Bron: UT, mei

30 Netwerken, hoe doe je dat? De vruchten plukken van politiek-bestuurlijk inlevingsvermogen Eigenlijk is Gerrit Sloot zelf geen ondernemer. Toch werd hem gevraagd om voorzitter te worden van de HOV, de Haaksbergse Ondernemersvereniging. De echtgenote van Als het gaat om de promotie van Haaksbergen is Gerrit Sloot (64) niet gauw iets te gek. Grijnzend toont hij een brief van kardinaal Simonis. Met subtiele ironie antwoordt de eminentie aan Sloot dat hij graag zitting wil nemen in Sloots comité van aanbeveling van het Europees Schutterstreffen maar dat hij merkwaardig vond te lezen dat zijn vrouw in 1988 met eerdere activiteiten van de Haaksbergsche Schutterij kennis heeft kunnen maken : Ik ben namelijk niet getrouwd. Tja, dat was een correspondentiefoutje zegt Gerrit Sloot. Zo weinig mogelijk regeltjes De Haaksbergse Ondernemersvereniging bestaat al 76 jaar. Vanaf 2005 is Sloot voorzitter. De club heeft 160 leden en bestaat uit de secties handel, industrie en bedrijven/diensten. De jaarlijkse basiscontributie bedraagt 190 euro; de detailhandelsleden betalen 350 euro. Voor Gerrit Sloot was het totaal onverwacht dat hij gevraagd werd als voorzitter: Ik woon al bijna mijn hele leven in Haaksbergen en ik doe hier van alles maar ik ben geen ondernemer. De HOV-leden die mij voorgedragen hebben, dachten blijkbaar dat ik kennis heb van het lokale bestuur en dat ik goede ingangen heb bij de politiek hier. Voordat ik ja heb gezegd wou ik wel zeker weten dat er onder de leden genoeg draagvlak was, dat ze niet dachten dat ik alleen maar een gepensioneerde ambtenaar ben. Afijn, dat was allemaal geen probleem. Dus zijn we aan het werk gegaan. We voeren vier keer per jaar overleg met de gemeente, rechtstreeks met de portefeuillehouder economische zaken. Dat is burgemeester Karel Lohuis. Die weet van mij dat we liefst zo weinig mogelijk regeltjes hebben. Waar gaat het dan over? Over het Promenadeplan bijvoorbeeld, de herinrichting van het centrum, over het keurmerk veilig ondernemen, de uitgifte van industrieterreinen. De belangrijkste winst is dat de HOV door de gemeente als dé gesprekspartner gezien wordt bij dit soort ondernemersbelangen. Wij zijn de voelhorens van de Haaksbergse ondernemer incidentele belangen behartigen we niet, alleen algemene ondernemersbelangen. oud-premier Lubbers noemde Sloot een kwajongen die je niets kunt weigeren. Een netwerker pur sang die vooral in de lokale politiek dingen voor elkaar krijgt waar de Haaksbergse ondernemers direct van profiteren. Aanbestedingsbeleid Sloot heeft een aansprekend voorbeeld van die belangenbehartiging. Eind 2005 voerden wij samen met de Industriële Kring Haaksbergen (IKH) een discussie met de gemeente. Die ging over het gemeentelijke aanbestedings- en inkoopbeleid. Dat was niet transparant. De kritiek loog er niet om. Toen hebben wij samen met de IKH een nota geschreven hoe het beter kon. Vanaf 1 juli 2007 is die regeling nu in werking. Er is nu één Eigen Verklaring in plaats van een enorme papierwinkel die ondernemers moesten indienen als ze zaken wilden doen met de gemeente. De selectie en gunning zijn nu helder. Dat heeft de HOV samen met de IKH voor elkaar gekregen: een grandioos succes. Om zulke dingen voor elkaar te krijgen is politiek-bestuurlijk inlevingsvermogen heel belangrijk. Daarom streven wij naar heel goede relaties met raadsleden en B & W. Dat lukt, en het werpt zijn vruchten af.

31 II Omgeving, Clusters, Cultuur 6. Spin-off bedrijven Universiteit Twente De universiteit zorgt ook voor nieuwe, hightech bedrijvigheid Waarom is dit belangrijk? Spin-off bedrijven (ook wel spin-offs of spin-outs ) zijn startende ondernemingen die voortkomen uit een publieke kennisinstelling of uit een moederbedrijf. Spin-offs ontstaan vanuit de behoefte van een aspirant-ondernemer om een nieuw product of concept op de markt te brengen en zijn daarom vrijwel altijd innovatief. Ze zorgen bovendien voor nieuwe werkgelegenheid en economische dynamiek. Bron: UT. Hoe staat Twente ervoor? Niet alleen nationaal, maar ook internationaal staat de regio Twente bekend om haar spin-offs, met name waar het gaat om startende bedrijven van de Universiteit Twente. Sinds de lancering van het TOP-programma (Tijdelijke Ondernemingsplaatsen) in 1984 wordt de kennisinstelling als schoolvoorbeeld aangehaald van een entrepreneurial university die studenten opleidt tot academisch ondernemerschap. Een TOP-ondernemer krijgt van de UT faciliteiten, laboratoria en technische ondersteuning alsmede een renteloze lening. Tussen 1976 en 2005 zijn er vanuit de UT tal van bedrijven gestart, waarvan ruim 550 ondernemingen hebben overleefd. De meeste starters waren afgestudeerden of medewerkers van de universiteit zelf. Iets meer dan de helft van de bedrijven heeft gebruik gemaakt van de TOP-regeling. Na een kleine terugval in de groei na 2001 groeit het aantal spin-offs de laatste twee jaar weer als vanouds. Vergeleken met andere universiteiten in ons land scoort de UT uitstekend: met een spin-off index van 3,17 (aantal spin-offs per 1000 studenten) was de UT in 2001 veruit de beste van het land (de overall index bedraagt 0.52). Wel is het zo dat de score uit het piekjaar 2001 niet meer is bereikt: in 2005 lag de index op het niveau van tien jaar daarvoor. Een andere kanttekening is dat relatief veel volgroeide spin-offs Twente verruilen voor een vestiging elders in Nederland (dichter bij de Randstad). Het gaat om grotere bedrijven die de Nederlandse markt bedienen. 33

32 34 II Omgeving, Clusters, Cultuur 7. Sterke clusters Waarom is dit belangrijk? Clusters zijn geografische concentraties van bedrijven (concurrenten, toeleveranciers, afnemers) en instellingen die actief zijn in een bepaalde techno-economische specialisatie. Het moderne begrip cluster lijkt de term sector geleidelijk te vervangen, omdat veel groeiclusters sectordoorsnijdend zijn. Clusters geven een beeld van het specialisatiepatroon van een gebied en nemen een groot deel van de regionale werkgelegenheid, export en innovatie voor hun rekening. Bron: Arbeidsmarkt Prognose Overijssel, mei Hoe staat Twente ervoor? Van oudsher heeft Twente een relatief traditionele economische structuur: met (afgerond) 26% van de werkgelegenheid zijn clusters in de nijverheid nog steeds oververtegenwoordigd (Nederlands cijfer: 19%). Deze clusters zijn een krachtig symbool voor made in Twente, maar zijn tegelijkertijd erg conjunctuurgevoelig. Oververtegenwoordiging zien we in mindere mate in de landbouw (5% tegen 4% landelijk), terwijl Twente achterblijft op het terrein van commerciële en niet-commerciële diensten (69% tegen 77% landelijk). Opvallend is dat de regio de bevolking 6% minder werk te bieden heeft in de commerciële dienstverlening (40% tegen 46%). Wel zijn onderdelen van deze branche (vooral handel en reparatie, horeca, financiële diensten en zakelijke diensten) de afgelopen tien jaar gegroeid. Sterke clusters vinden we in de food (voedings- en genotmiddelen, delen van de chemie), metalektro (metaal, machines, apparaten, elektronica, optica), materialen (textiel, leer, meubel, hout, rubber, kunststoffen) en bouwnijverheid. Als deze clusters nog meer dwarsverbanden zoeken met nieuwe technologieën (mechatronica, nanotechnologie, ICT), zijn er mogelijkheden voor een opgaande trend. Clusters in opkomst vinden we vooral in de voeding en commerciële dienstverlening (vooral financiële diensten). Tussen de traditionele clusters en de verwachte groeipolen van de toekomst bestaat door outsourcing en innovatie reeds contact. Voorbeelden van dergelijke kruispunt -clusters zijn zorgtechnologie en technische adviesdiensten. Het Innovatieplatform Twente ziet in lijn met bovenstaande als kansrijke clusters: Materialen & High Tech Systemen, Voeding, Bouw, Technologie & Gezondheid en Technologie & Veiligheid. Op de volgende pagina besteden we hier apart aandacht aan.