ZELF KLUSSEN HOUT & MEUBELS ALFRED M. JACOBSEN

Transcriptie

1 ALFRED M. JACOBSEN ZELF KLUSSEN HOUT & MEUBELS

2 Inhoud Inleiding... 6 Wettelijke kaders... 7 De huurwoning... 8 Het eigen huis Basiskennis Benodigde gereedschappen Boren Schroeven, spijkeren en nieten Lijmen Zagen Gereedschapsonderhoud Gereedschap slijpen Persoonlijke bescherming Hout & meubels...51 Basisinformatie Wat is de schade? Onderhoudsmiddelen Vlekken verwijderen van kaal hout Houtworm bestrijden Afwerklagen verwijderen Verf verwijderen Schuren Schilderen Beitsen Kleurbeitsen In de was zetten, oliën en politoeren Vloerdelen vervangen Plankenvloer schuren en lakken Kleine reparaties aan parket en plankenvloer Parketdeel vervangen Toplaag van gelaagd parketelement vervangen Plint repareren of vervangen Krakende trap repareren Traptreden vernieuwen Lambrisering repareren Meubelonderhoud Houtoppervlak repareren Beschadigde randen en hoeken herstellen Plakrand herstellen Fineerreparatie Soorten houtverbindingen Houtverbindingen losmaken Houtverbindingen weer vastzetten Meubels opstellen Kastpoot vervangen Stoel- en tafelpoten vervangen Meubelglijders aanbrengen Laden ontklemmen Scharnieren en ander beslag Scharnier opnieuw vastzetten Plankdragergat repareren INHOUD 5

3 Inleiding Heeft u weleens rondgekeken in uw huis om te zien hoeveel hout er is? Stoelen, kastjes en misschien ligt er een plankenvloer of parket. Hout is een mooi, natuurlijk materiaal, maar er kan iets mis mee gaan. Gelukkig kunt u daar zelf het nodige aan doen. Dit boek uit de serie Zelf klussen vertelt u hoe u dat aanpakt. Eerst leest u over de wettelijke regels voor het geval u in een huurhuis wezenlijke veranderingen wilt aanbrengen of voor een koopwoning een omgevingsvergunning nodig heeft. Daarna volgt informatie over de basiskennis die nodig is voor het werken met hout. Denk aan de gereedschappen, zoals hamers, zagen, vijlen, raspen, schuurpapier en steekbeitels. Ook gaan we in op de techniek van boren, schroeven, spijkeren en nieten, en lijmen en zagen. Bovendien krijgt u tips over slijpen en onderhoud van het gereedschap en niet te vergeten veilig werken. Vervolgens is het tijd voor het echte werk en passeren allerlei klussen de revue. Bijvoorbeeld: houtworm bestrijden, afwerklagen en/of verf verwijderen, vloerdelen of parketdelen vervangen, een plint repareren of vervangen, traptreden en houtoppervlak repareren, kast-, stoel- of tafelpoten vervangen en laden ontklemmen. Ieder karwei wordt stapsgewijs uitgelegd en verduidelijkt met foto s. Daarmee heeft u een handig en praktisch doe-het-zelfboek in handen. Veel succes ermee! Alfred M. Jacobsen is auteur van een reeks doe-het-zelfboeken van de Consumentenbond en is 30 jaar eindredacteur van de Consumentengids geweest. Klussen en restaureren behoren tot zijn brede interesses. 6

4

5 Benodigde gereedschappen Om meubels te onderhouden en met houtachtige materialen te werken, is een basisuitrusting aan gereedschappen noodzakelijk. Hoe groot die uitrusting moet zijn, is afhankelijk van uw plannen, ambitie en bereidheid om ermee te leren werken. Voor dit boek hebben wij een basisuitrusting samengesteld waarmee u de beschreven klussen kunt klaren. Houd bij de aanschaf van gereedschappen in uw achterhoofd dat de echt goedkope exemplaren over het algemeen niet zo duurzaam zijn. Ze laten het vaak ook afweten wat betreft doelmatigheid. Als u slechts af en toe klust, is een gemiddelde kwaliteit doorgaans voldoende. Wie geregeld gebruik wil gaan maken van het gereedschap en er ook lang plezier van wil hebben, doet er beter aan een exemplaar van goede kwaliteit aan te schaffen. Wantrouw goedkoop gereedschap dat in bakken bij supermarkten, tuincentra en bouwmarkten ligt. Kwalitatief goed gereedschap is vaak wat duurder, maar bedenk dat u meer heeft aan één scherpe vijl, dan aan vijf botte. Uit het gebruikte materiaal van het gereedschap is al het een en ander over de kwaliteit op te maken. Maar pas op: bij snijdend gereedschap, zoals steekbeitels, kan een eenvoudig koolstofstalen exemplaar te verkiezen zijn boven een van hooggelegeerd staal. Dit effect kent u misschien van sommige roestvast stalen messen, die snel bot kunnen worden, terwijl een roestgevoelig stalen mesje langer vlijmscherp blijft. Gereedschappen met rubber in het handvat kunnen polycyclische aromatische koolwaterstoffen (paks) of weekmakers bevatten. Deze kunnen kankerverwekkend zijn en het erfelijk materiaal aantasten. Ze kunnen door de huid dringen en zo in ons lichaam terechtkomen. Alleen een scheikundig onderzoek van de materialen kan uitwijzen of ze stoffen bevatten waarmee u beter niet in contact komt, maar ook door eraan te ruiken kunt u conclusies trekken. Ruikt de handgreep sterk naar rubber of chemicaliën, dan is het beter het zekere voor het onzekere te nemen. Een hamer met houten handvat kan een prima alternatief vormen. 16

6 Hamer In geen enkele gereedschapskist mag de hamer ontbreken. Er zijn vele tientallen soorten, voor uiteenlopende toepassingen. Van klauwhamer tot drijfhamer en van stoffeerdershamer tot houten hamer; elk vakgebied kent zijn eigen hamer. De timmermanshamer met een kop van 300 tot 500 gram is een klassieker, die ook bij doe-het-zelvers populair is. Gebruik hem om grotere nagels in te slaan. Voor dunne spijkertjes kunt u beter een kleiner model hamer gebruiken. De houten hamer is er om op steekbeitels te tikken. Let er bij het kopen van een hamer op dat de kop stevig aan de steel zit. Als u naar de bovenzijde van de kop kijkt, moet u daar de wig kunnen zien. Daarmee wordt de steel stevig in de kop geklemd. Is aan de bovenkant van de kop alleen lak te zien, dan wijst dat vaak op een gammele verbinding. Hamerhulpje Bespaar uzelf blauwe vingers met behulp van een punttangetje of een nagelhouder van kunststof. Ook met een reepje karton kunt u een spijker op zijn plaats houden bij het inslaan. 17

7 Boren Let er bij boren in hout altijd op dat een dun boortje sneller moet draaien dan een dikkere boor. Een dikke boor loopt eerder warm en het materiaal in het gat ook en daarom voldoet een lagere draaisnelheid. Zorg ervoor dat de boor alleen ronddraait en niet op de klopstand staat. Als het op precisie aankomt, is het handig een gaatje te tikken (bijvoorbeeld met behulp van een spijker), zodat u weet waar de boorpunt precies moet staan. Van links naar rechts: houtspiraalboor, forstnerboor, speedboor en verstelbare speedboor. Boren in hout en plaatmaterialen De houtspiraalboor heeft een centreerpunt en twee voorsnijders. Die laatste snijden de houtvezels door voordat de boor verspaant, zodat de gatranden vrij gaaf worden. Houtspiraalboren zijn er van circa 3 tot 18 mm. In plaats van de houtspiraalboor is de (metaal)spiraalboor bruikbaar. Deze heeft geen voorsnijders en centreerpunt. maar door een gaatje voor te drukken waar u het gat wilt hebben, is dat laatste overkomelijk. Een spiraalboor kunt u niet voor steenachtige materialen gebruiken, maar wel voor hout, metalen en kunststoffen. Voor gaten van 6 tot zo n 40 mm kunt u een speedboor gebruiken. Die heeft geen spiraalvorm, maar een platte snijplaat met twee tegenovergesteld geslepen snijvlakken en een vrij lange, speervormige centreerpunt. Bij gebruik moet u stevige druk uitoefenen op de boor. Hij geeft een minder strak gat dan een houtspiraalboor. Ook met forstnerboren, grotegatenboren, zaagkransen en gatzagen kunt u grote gaten maken. Professionele grote boren die maar één gatgrootte kunnen maken, kunnen prijzig zijn. Voor wie maar af en toe een groot gat hoeft te boren, is een verstelbare boor handig. Het is bij de verstelbare variant verstandig 31

8 na het instellen van de boor in een stukje afvalhout een proefboring te doen om de ingestelde middellijn te controleren. Het is in veel gevallen verstandig het werkstuk waarin geboord gaat worden goed vast te zetten, bijvoorbeeld in een werkbank of met lijmklemmen. Als precies rechtstandig boren nodig is, of u wilt boren onder een precieze hoek, kan dat met behulp van de boorstandaard. Let er bij het kopen op dat hij specifiek uw boormachine goed kan vastklemmen. Schroeven, spijkeren en nieten Schroeven Bij de traditionele houtschroeven is maar een deel van de schroef van draad voorzien. Het stuk tussen draad en kop is massief en even breed als de draad; daaraan wordt de dikte van de schroef gemeten. Deze schroeven worden dunner naar de punt toe; de schroefdraad is dan ook conisch van vorm. Dit schroeftype is grotendeels vervangen door spaanplaatschroeven of snelbouwschroeven. Daarbij loopt de draad van de punt tot de kop. Deze schroeven zijn over het grootste deel van hun lengte cilindrisch. Pas een kort stukje voor de punt worden ze dunner. Er bestaan allerlei soorten schroefdraad, aangepast aan specifieke materialen. De scherpe draad die door het materiaal snijdt is handig; daardoor vindt de schroef makkelijk zijn weg in het materiaal. Deze schroeven kunnen prima elektrisch worden ingedraaid. Vergeleken met de traditionele houtschroeven hebben ze een dunne kern en relatief brede schroefdraad, waardoor ze een grotere uittrekweerstand hebben. Bij niet al te harde materialen is een gaatje voorboren bovendien niet meer nodig. Er zijn ook geharde schroeven, schroeven voor zachte metalen en schroeven met een boorpunt. Ze zijn er van verschillende materialen, zoals verzinkt staal en roestvast staal, en in vele maten. Bij de meeste toepassingen in hout en plaatmaterialen worden schroe- 32

9 ven gebruikt waarvan de platte kop in het hout verzonken wordt. De lengte van dit soort schroeven wordt gemeten van punt tot en met kop. Bij schroeven waarvan de kop op het hout blijft rusten, wordt de lengte gemeten van de punt tot onder de kop. Schroeven kunnen verschillende koppen hebben. De gleufkop is klassiek, al zijn voor machinaal schroeven andere soorten aan te raden, omdat de bit in de schroefmachine vrij makkelijk uit de gleufkop glijdt. De gewone kruiskop ( Phillips-kruiskop ) en de pozidriv-kruiskop worden het meest gebruikt (zie foto s op pag. 35). Let erop dat u altijd de juiste vorm en formaat schroevendraaier(bit) gebruikt. Met het verkeerde gereedschap kunt u de schroef er niet goed in- of uitdraaien, maar beschadigt u wel de kop. Voor kant-en-klaarmeubels worden vaak schroeven gebruikt met een inbus- of Torx-kop. Het voordeel van deze schroeven is dat ze minder snel afbreken. Spaanplaatschroeven waarvan de draad niet tot de kop doorloopt, worden gebruikt voor lijsten. Meer kracht zetten? Heeft u te weinig kracht om een schroef of schroefmoer los te draaien, gebruik dan een schroevendraaier plus moersleutel. Onder de handgreep van sommige schroevendraaiers zit een zeskant waar een moersleutel op past. Met de moersleutel kunt u meer kracht zetten. Er zijn ook schroevendraaiers met een gat in het handvat. Daar kunt u een andere schroevendraaier doorheen steken om meer kracht te zetten. 33

10 Schroeven in kops hout Als u schroeven vastdraait in kops hout (met de vezelrichting mee) zitten ze niet echt stevig vast. Dit kunt u oplossen door van tevoren een deuvel in het hout vast te lijmen. Deze moet precies in het hart van het hout geplaatst worden en mag iets dikker zijn dan eenderde van de houtdikte. Het gat voor de deuvel moet u voorboren. Kies hiervoor de juiste maat boor. Het te boren gat moet 1 tot 2 mm dieper worden dan de lengte van de deuvel. Omdat u precies haaks moet boren, is een boorstandaard of deuvelmal nodig. Klop altijd alle boorsel uit het gat. Breng een klein beetje lijm aan in de rand (rondom) van het deuvelgat. Tik de deuvel een stukje in het gat en smeer dun wat lijm op de deuvel. Tik vervolgens de deuvel verder in het hout. De bevestigingsschroeven moeten tot in de deuvel reiken. Boor ook de gaten voor de schroeven voor. Schroefbits Om schroeven machinaal te kunnen in- en uitdraaien worden schroefbits gebruikt; kortweg bits genoemd. Die moeten precies op de schroefkop passen. Bits zijn los en in sets te koop, er zijn ook stiften met aan beide uiteinden een ander bitje. De kwaliteit verschilt enorm. De slechte beschadigen snel, waardoor de grip op de schroeven vermindert en ze op hun beurt de schroefkoppen eerder zullen beschadigen. Sommige zijn voorzien van een laagje dat meer greep op de schroef zou moeten bieden, maar dat werkt niet altijd. Let er in ieder geval op dat u bits koopt die op uw machine passen. 34

11 Bitformaten Bitformaat Schroefmiddellijn in mm Spaanplaatschroef 0 2,0 2,2 1 2,5-3,0 2,9 Parker/ plaatschroef 2 3,5-5,0 3,5-4,8 3 5,5-7,0 5,5-6,3 4-8,0-9,5 De bitjes van links naar rechts: inbus, gleufkop, pozidriv-kruiskop, Phillips-kruiskop en Torx-kop. Twee in één: dubbelbits kunnen handig zijn. Klein assortiment nagels, van links naar rechts: punaise, siernagel voor meubelstof, bagetnaald, spijker met verloren kop en draadnagel. Om de kans te verkleinen dat hout splijt, kunt u de punt van een spijker stomp slaan. Houtverbindingen worden sterker als u de nagels iets schuin intikt. Om de kans op het splijten van hout te verkleinen, laat u de nagels verspringen. In dit geval moeten ze het splijten van de onderste lat voorkomen. Met een nijptang kunt u een spijker uittrekken. Een wigje onder de nijptangkop voorkomt dat er een lelijke moet in het hout door de nijptang ontstaat. 35

12 Hier wordt de juiste hoek van de vouw behouden met een hulpgereedschap waarin de beitel kan worden vastgezet. De platte kant van het blad wordt gepolijst om de bramen van het slijpen te verwijderen. Het materiaal van wetstenen is vrij zacht, waardoor ze niet lang vlak blijven. Als een wetsteen niet vlak is, werkt hij niet goed meer. Er zijn relatief dure hulpmiddelen te koop om wetstenen te vlakken, maar het kan ook met een hardgebakken vlakke tegel of klinker (hardgebakken baksteen) en carborundumpoeder. Neem twee tegels of klinkers. Laat de klinkers een halfuur in water weken, voordat u ze gebruikt. Met wat carborundumpoeder (100 grit) en water schuurt u die twee net zo lang over elkaar, tot ze zich aan elkaar beginnen vast te zuigen. Dan zijn ze volledig vlak. Op dezelfde manier kunt u later wetstenen daarop uitvlakken, met fijner poeder (220 grit). Spoel het slijpsel tussendoor steeds weg. Persoonlijke bescherming In Nederland worden jaarlijks zo n klussers behandeld op de afdeling spoedeisende hulp. Er zijn veel meer doe-het-zelvers die lichte verwondingen oplopen, waarvoor ze niet in het ziekenhuis behandeld hoeven te worden. Het scala aan verwondingen loopt van schrammen tot en met levensbedreigende verwondingen (jaarlijks overlijden er zo n 40 48

13 Elke doe-het-zelver heeft minimaal een veiligheidsbril, werkhandschoenen en gehoorbeschermers nodig. mensen aan verwondingen die ze opgelopen hebben tijdens het klussen). Snijden (het hobbymes staat hier bovenaan) is met zo n 40% van alle gevallen de grootste letselveroorzaker. Geraakt worden door een bewegend voorwerp staat met circa 20% op de tweede plaats. Ook een val komt vaak voor, vooral van een trap of ladder. Voorzorgsmaatregelen nemen en alert blijven kunnen de kans op letsel verkleinen. Doe dat niet alleen bij gebruik van bijvoorbeeld een cirkelzaag, maar ook als u werkt met elektriciteit, gladde vloeren, glas, in struikelgevaarlijke situaties en in slecht geventileerde ruimten. Een eenvoudige uitrusting voor persoonlijke bescherming kost niet veel. Voor een paar euro kunt u zich een hoop narigheid besparen. Draag bij het gebruik van elektrische zagen en slijpgereedschap en als u boven uw hoofd boort een veiligheidsbril. Bij gereedschap dat veel herrie maakt, zoals de cirkelzaag, is gehoorbescherming noodzakelijk. Schade aan uw gehoor is niet direct merkbaar, maar tuitende oren kunnen een teken zijn dat uw gehoor overbelast is geweest. Pas op termijn merkt u dat uw gehoorkwaliteit afneemt. Dit herstelt nooit meer. Bij sommige klussen is een veiligheidshelm aan te bevelen. Niet voor niets is die tegenwoordig voor de meeste werknemers in de bouw verplicht. Als u werkt met zware voorwerpen of kans loopt uw voeten te stoten, zijn veiligheidsschoenen of -laarzen aan te raden. Die hebben extra stroeve zolen en een stalen neus, om uw tenen te beschermen. Sommige schoenen hebben onder het voetbed een laag die voorkomt dat omhoogstekende nagels in uw voet kunnen prikken. Werkschoenen zijn in veiligheidsklassen ingedeeld. Kies de klasse die het best bij uw werk past. U moet uw longen beschermen als u klussen uitvoert waarbij veel stof 49

14 in de lucht komt. Zelfs houtvezels kunt u beter niet inademen. Ook stofmaskers zijn ingedeeld naar beschermingsklasse. De simpelste (goedkoopste) maskers laten, vooral langs de randen, nog veel door. Geef liever iets meer geld uit en koop meteen goede maskers. Bij het gebruik van oplos- en verdunningsmiddelen en andere dampen die u beter niet in uw longen kunt krijgen, is een filtermasker nodig. Ook hiervan zijn diverse soorten verkrijgbaar, afgestemd op de stof die ze moeten tegenhouden. Bescherm uw huid ook tegen contact met agressieve vloeistoffen. Sterke schoonmaakmiddelen zijn al niet huidvriendelijk, laat staan lijm, kit, lak en verf, afbijtmiddelen, oplos- en verdunningsmiddelen enzovoort. Voor elke groep stoffen is een andere handschoen geschikt. Bij de verkeerde handschoen gaan die stoffen er gewoon doorheen. Draag bij klussen waarbij uw handhuid gevaar loopt op splinters, schrammen en andere beschadiging u stevige werkhandschoenen. Veilig werken Op van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vindt u, onder Veilig werken, Persoonlijke beschermingsmiddelen, veel goede informatie. Aandachtspunten bij de koop van een trap Controleer of hij stabiel is. Flinke, slipvrije stadoppen voorkomen beschadiging van vloerbedekking. De trap moet stevige antisliptreden hebben van minimaal 8 cm diep. Een flink plateau waarop u kunt staan, vergemakkelijkt het werk. Let op ver genoeg boven het plateau uitstekende handgrepen om u aan vast te houden. Een bakje om gereedschap en andere spullen in te leggen boven aan de trap is erg handig. 50

15 Schuren BENODIGDHEDEN een of meer schuurmachines handschuurhulpmiddelen mondkapje zo nodig een veiligheidsbril Schuren is maar in enkele gevallen een handige methode om lak of verf te verwijderen. Alleen als de laag dun is, kan het sneller werken dan afbranden of -bijten. Voor een parketvloer is schuren wel de aangewezen methode. Voor nagenoeg elke oppervlakteafwerking is voorafgaand schuurwerk nodig. Nadat reparaties zijn uitgevoerd (verlijmen, gebruik van kneedbaar hout) of de verf is afgeföhnd of afgebeten, moet er altijd geschuurd worden. Ook na de eerste verf- of laklaag, na plamuren en tussen verflagen is schuren noodzakelijk. Soms is het om oneffenheden weg te halen, maar ook om de volgende laag beter te laten hechten. Droog schuren kan met de hand en machinaal. Een schuurmachine met stofafzuiging beperkt de stofverspreiding. Bij nat schuren, wat alleen met de hand kan, komt geen stof vrij. Nat schuren kan niet bij kaal hout. Kies de juiste machine. De bandschuurmachine schuurt heel snel veel materiaal weg. Je moet er echt mee leren omgaan. De vlak-, handpalm-, delta- en excentrische schuurmachine schuren minder snel. De deltaschuurmachine, met driehoekige zool, komt makkelijk in hoeken en langs randen, maar heeft een kleine schuurzool. TIP Werk schoon Verwijder na het schuren en voor de verdere afwerking het schuurstof zorgvuldig. Schuurstof uit de omgeving kan bij opdwarrelen de verf- of laklaag verknoeien en op het werkstuk achtergebleven schuurstof vermindert de hechting van de afwerklaag. Gebruik voor verwijdering liefst een stofzuiger met borstelmondstuk en veeg na met een droge, pluisvrije doek. 64

16 ➋ ➌ ➍ De deltaschuurmachine is handig langs randen en in hoeken. De excentrische schuurmachine kan zelfs bolle vlakken aan. ➋ Voor grote oppervlakken is een vlakschuurmachine handig. De bandschuurmachine is bedoeld om snel veel materiaal te verwijderen. ➌ Voor een optimale oppervlakteafwerking zijn er talloze producten: schuurpapieren en gereedschappen om ze mee te gebruiken, fijne vijlen en houders voor stroken schuurpapier. ➍ De grofte van schuurpapier wordt doorgaans aangegeven met nummers. Hoe hoger het nummer, des te fijner de korrel. De grofste is meestal nummer 40, terwijl de fijnste tot ver over de 1000 gaat. Op de foto 40, 80, 120 en

17 Bestel Zelf klussen Een kastpoot vervangen, beitsen, traptreden vernieuwen U kunt er een expert bij halen, maar u kunt de klus ook gewoon zélf klaren. Niet alleen leuk, maar ook stukken goedkoper. Wat vindt u in dit boek? HOUT & MEUBELS Handige tips, trucs en stap-voor-stap-oefeningen Basiskennis over gereedschappen en persoonlijke bescherming Duidelijke illustraties. Hout is een mooi, natuurlijk materiaal, maar er kan iets mis mee gaan. Dit boek uit de serie Zelf klussen vertelt hoe u klussen aan hout en meubels aanpakt, met stapsgewijze uitleg en duidelijke foto s. Na informatie over het juiste materiaal en de goede techniek van boren, schroeven, spijkeren en nieten, lijmen en zagen, leest u over houtworm bestrijden, afwerklagen verwijderen, vloer- of parketdelen vervangen, traptreden en houtoppervlak repareren, en ook kast-, stoel- of tafelpoten vervangen en laden ontklemmen. Handig! ZELF KLUSSEN - HOUT & MEUBELS ZELF KLUSSEN HOUT & MEUBELS consumentenbond.nl Voor wie is dit boek bedoeld? Dit boek is bestemd voor iedereen die graag zélf aan de slag gaat met klussen in en om het huis, zonder daarvoor een dure timmerman of klusjesman te hoeven inschakelen. Dankzij de heldere illustraties en stap-voor-stap-oefeningen voor iedereen geschikt! ALFRED M. JACOBSEN Bestellen >