Verkenningsdocument Seksualisering van jongeren in de Apeldoornse samenleving

Transcriptie

1 Verkenningsdocument Seksualisering van jongeren in de Apeldoornse samenleving Februari 2008 Henk van den Berge Ayhan Tonca Miep van der Zee

2 Verkenning naar Seksualisering van jongeren in de Apeldoornse samenleving Inleiding Seksualisering is een onderwerp dat op de politieke belangstelling mag rekenen. De afgelopen maanden is het onderwerp bij discussies over uitgaan, veiligheid en loverboys tijdens de PMA herhaaldelijk ter sprake gekomen. Ook landelijk heeft seksualisering de nodige aandacht. In de emancipatienota van minister Plasterk is een hoofdstuk gewijd aan seksuele en relationele vorming van meisjes en jongens. De minister van justitie heeft een brief aan de Kamer gestuurd inzake onderzoek naar ruilseks en groepsverkrachtingen. Tevens is in november 2007 door de gezamenlijke ministers van VWS, jeugd en gezin en binnenlandse zaken een hoofdlijnenbrief gestuurd aan de Tweede Kamer aangaande het alcoholbeleid. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat op initiatief van de fractievoorzitters van de SGP en het CDA een verkenning is gestart over het onderwerp Seksualisering van jongeren in de Apeldoornse samenleving. De verkenning moet leiden tot een beeld hoe de ontwikkeling van seksualisering in Apeldoorn plaatsvindt, of in Apeldoorn de landelijke trend gevolgd wordt, of er sprake is van een problematische ontwikkeling en of er een taak voor de gemeenteraad weggelegd ligt om actie te ondernemen. Drie raadsleden, Henk van den Berge, Ayhan Tonca en Miep van der Zee, hebben in het kader van de verkenning een groot aantal gesprekken gevoerd met verschillende vertegenwoordigers van instellingen en organisaties in Apeldoorn. Gesproken is met een groep jongeren (studenten van het ROC, een vijftal meiden in de leeftijd van jaar) en met vertegenwoordigers van Wisselwerk, Bureau Jeugdzorg, het JIP, De Heemgaard, ROC Aventus, de politie, Don Bosco, Oscar, Semper Vigil en GGnet. Op uitnodiging van de directeur van het beveiligingsbedrijf Semper Vigil hebben de raadsleden in de nachtelijke uren een bezoek gebracht aan het Caterplein. De werkgroep is oorspronkelijk de gesprekken gestart rond het onderwerp seksualisering. Gaande de gesprekken bleek dat er een nauwe relatie bestaat tussen seksualisering en uitgaan, alcohol- en drugsgebruik. Wij hebben er dan ook voor gekozen de verkenning te verbreden. Uit de gesprekken met de diverse organisaties bleek de werkgroep dat de ontwikkelingen op het gebied van alcohol- en drugsgebruik en seksualisering nauwelijks los gezien kunnen worden van het uitgaansgedrag van jongeren, al zijn de gevolgen natuurlijk ook op andere gebieden merkbaar. Wij hebben de bevindingen uit alle gesprekken in deze verkenningsnotitie vastgelegd. Daarnaast is in deze verkenning gebruik gemaakt van gegevens uit landelijke onderzoeken en uit de genoemde ministeriële nota s. Wij pretenderen niet een gedegen onderzoek te hebben verricht en deze notitie is ook niet te beschouwen als een beleidsnotitie. De notitie is nadrukkelijk de weerslag van de verkenning die wij op het onderwerp hebben verricht door gesprekken te voeren en een werkbezoek af te leggen. Doel van de verkenning is om de overige raadsleden te informeren over de bevindingen van de werkgroep en om te kijken of we hier een politiek vervolg aan kunnen geven. Verkenning Al snel bleek in de gesprekken dat de onderwerpen uitgaan, alcohol, drugs en seksualisering veel los maken bij de gesprekpartners. De gesprekspartners zijn allen zeer betrokken bij de jongeren en hun leven in Apeldoorn. Ook in het gesprek met een aantal jonge meiden klonken minder positieve 2

3 ervaringen door. De gesprekken geven we hieronder weer aan de hand van de door ons benoemde thema s: 1. seksualisering - internet/tv/film 2. Uitgaan - alcohol- en drugsgebruik 3. Opvoeding, onderwijs en zorg 1. Seksualisering In de gesprekken hebben we seksualisering beschouwd als de trend in de samenleving waarbij jongeren op steeds jongere leeftijd in aanraking komen met openlijk seksuele beelden en gedrag en waarbij zij op steeds jongere leeftijd dit in hun gedrag gaan kopiëren. Landelijk onderzoek van de Rutgers-Nissogroep uit 2005 ( Seks onder je 25 e ) toont aan dat jongeren vrijer over seks zijn gaan denken. Hierbij gaat het ook over het hebben van seks zonder dat sprake is van een relatie. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat meer jongeren tussen jaar seksueel actief zijn dan tien jaar geleden. Het gaat dan om eenderde van de jongeren uit deze leeftijdsgroep tegenover een kwart van de jongeren van deze leeftijd tien jaar geleden. Uit dit onderzoek komt ook naar voren dat jongeren uit de lagere opleidingsniveaus meer seks hebben dan jongeren met hogere opleidingsniveaus. Wat verder opvalt is dat één op de vijf à zes meisjes zegt ooit gedwongen te zijn tot seksuele handelingen; onder jongens is dit één op de twintig. Het Emovo-onderzoek bevestigt de cijfers voor Apeldoorn. Met deze gegevens in ons achterhoofd was onze vraag aan de gesprekspartners hoe zij denken en ervaren hoe deze situatie in Apeldoorn is. Diverse gesprekspartners beamen dat er ook in Apeldoorn een verschil is tussen jongeren van tien jaar geleden en jongeren van nu. Het verschil is met name te vinden in de openheid waarin jongeren over het thema spreken, maar ook de vanzelfsprekendheid waarmee een seksuele relatie wordt aangegaan. Een aantal gesprekspartners geeft aan dat jongeren op steeds jongere leeftijd met hun eerste seksuele ervaring te maken krijgen, waarbij ook leeftijden van jaar genoemd worden. De meeste gesprekspartners zien deze ontwikkeling niet als probleem. Wat wel als probleem wordt gezien, is dat seksueel contact kan gebeuren tegen de wil van jongeren in (het seksueel overschrijdende gedrag). In een aantal gesprekken wordt naar voren gebracht dat met name meisjes het moeilijk kunnen hebben om grenzen te stellen aan wat zij willen en dat jongens moeite kunnen hebben met het respecteren van grenzen die gesteld worden. Met name in het welzijnswerk wordt in gespreksgroepen veel aandacht besteed aan het stellen van grenzen en het respecteren van iemands grenzen en aan de weerbaarheid van meisjes. De meisjes waar we mee gesproken hebben, geven aan tijdens het uitgaan maar ook op straat veelvuldig met ongewenst seksueel getint gedrag in aanraking te komen. Vooral als er veel gedronken is, wordt dat gedrag van jongens als hinderlijk ervaren. De rol van ouders/opvoeders wordt in de gesprekken nadrukkelijk genoemd. Ouders zouden meer de discussie met hun kinderen kunnen aangaan over wat voor hen op seksueel gebied aanvaardbaar is en wat niet. Gesprekspartners constateren dat ouders hun kinderen veel vrijheid geven, erg weinig in de weg leggen en weinig grenzen stellen. Dat geldt ook voor alcohol en internet. Als voorbeelden worden genoemd: is het verantwoord een meisje van 14 jaar midden in de nacht alleen naar huis te laten gaan? Of dat een meisje met een veel oudere jongen mee gaat? Wat stralen meisjes met naveltruitjes en korte rokken uit naar de omgeving en wat beogen ze met hun kledingstijl? - Internet/tv/film In Amerika is aangetoond dat 44 tot 81 procent van de muziekvideo s seksuele beelden bevat. Uit het landelijk onderzoek Seks onder je 25 e blijkt dat meer dan de helft van de jongeren in het afgelopen jaar in contact is geweest met seksuele uitingen in de media. Aannemelijk is dat deze beelden van invloed zijn op het denken en handelen van de jongeren. Recent onderzoek toont aan dat vooral meisjes onder invloed van deze beelden staan. 3

4 Zonder uitzondering geven de gesprekspartners aan bezorgd te zijn over het gedrag van jongeren in relatie tot het internet en aanverwante media. Jongeren zijn veel online, laten veel sporen na en zijn zich niet bewust wat de impact ervan is. Jongeren zijn online ook in contact met anderen die niet altijd zijn wie ze zeggen te zijn. Dit betreft bijvoorbeeld MSN als communicatiemiddel. Hier wordt razendsnel met elkaar gecommuniceerd. Lang niet altijd beseffen jongeren wat de impact kan zijn van iets wat even snel tussendoor gemsn-t is. Daarnaast is beeldmateriaal heel belangrijk voor jongeren. Veel beelden hebben een grote impact als referentiekader voor jongeren. Eén gesprekspartner keek er anders tegen aan: hij stelt dat jongeren zoveel informatie krijgen dat veel beelden volledig langs hen heen gaan. Zelf kunnen we constateren dat in een jongerenblad als Magazine055 afbeeldingen voorkomen of reclamefoto s die meer of minder seksueel getint zijn. Het gebruik van de webcam wordt gezien als groot risico. Sommige jongeren geven zich makkelijk letterlijk bloot. Anderen kunnen daar makkelijk misbruik van maken door ofwel de beelden als dwangmiddel voor nader contact te gebruiken ofwel door de beelden zonder toestemming op het internet te plaatsen. Eenzelfde gebeurt ook met de mobiele telefoon als camera. Onze jonge gesprekspartners zijn zich bewust van het risico van webcams en gewaagde foto s en kunnen veel voorbeelden noemen van meisjes waarvan foto s tegen hun wil op het internet terecht zijn gekomen en er vervolgens veel last van hebben. Ook op dit terrein is er volgens de gesprekspartners veel aan voorlichting onder jongeren te doen en is er veel aan het weerbaar maken van jongeren te doen. 2. Uitgaan Zoals bekend begint het uitgaansleven laat. Met name jongeren spreken af om van tevoren in te drinken bij één van hen thuis. Jongeren geven aan dat dat ook gebeurt omdat de drank in de horecagelegenheden zo duur is. De jongeren die wij gesproken hebben, geven aan er voorstander van te zijn als het uitgaan eerder begint en eerder eindigt. Zij constateren dat na drie uur s nachts de sfeer erg bedreigend en agressief is op het Caterplein en wijten dit aan de lange openingstijden waardoor jongeren veel kunnen drinken. Gesprekspartners en jongeren geven aan dat ook jongeren onder de zestien binnen kunnen komen in de horecagelegenheden. Wel wordt er de laatste tijd in sommige horecagelegenheden meer gecontroleerd door de portiers. Uit onze eigen waarnemingen hebben wij ook kunnen constateren dat er veel wordt gedronken en de sfeer niet overwegend positief is te noemen op het Caterplein, wat zich uit in openbaar dronkenschap en diverse schermutselingen. Gerelateerd aan het onderwerp uitgaan is het alcohol- en drugsgebruik. - alcohol- en drugsgebruik Een onderwerp dat in ieder gesprek door bijna alle gesprekspartners werd aangedragen, is het alcoholgebruik onder jongeren. De bezorgdheid op dit thema wordt breed gedeeld. Zonder uitzondering brengt men naar voren dat jongeren veel drinken; er is sprake van overmatig alcoholgebruik. Recent onderzoek in Nederland laat zien dat 28% van jarigen 3 keer of vaker per maand binge drinken (dit is 5 of meer alcoholconsumpties per keer); 25% van de jarigen drinken 10 keer of vaker per maand alcohol. In de hoofdlijnenbrief van het ministerie van VWS worden cijfers genoemd van 61% van de twaalf jarigen en 82% van de 16 jarigen die ooit hebben gedronken. Geconcludeerd wordt dat jongeren steeds jonger starten met drinken en dat jongeren erg veel drinken. Beeld onder de gesprekspartners is dat het in Apeldoorn zeker niet anders ligt. Het GGD- Emovo onderzoek (2003/2004) bevestigt dit beeld ook. 4

5 Jongeren krijgen in supermarkten makkelijk drank mee. Eén van de gesprekspartners geeft aan dat dat niet verwonderlijk is aangezien leeftijdsgenootjes achter de kassa zitten die hen niet gauw zullen durven aanspreken. Gesprekspartners geven aan dat het in de horeca in Apeldoorn geen probleem is om als 14 jarige drank te verkrijgen. Op scholen wordt alcohol of dronken zijn verboden; daarbuiten wordt het gezien als verantwoordelijkheid van ouders en jongeren. Tijdens ons bezoek aan het Caterplein hebben we zelf kunnen constateren dat er veel jongeren (en ouderen) veel alcohol consumeren en in een aantal gevallen ook dronken over straat lopen. De jongeren zijn lang niet altijd 16 jaar als zij een horecagelegenheid betreden. Eenmaal binnen is er geen controle meer op leeftijd en kunnen ze makkelijk aan alcohol komen. De jongeren die wij gesproken hebben, geven zelf ook aan dat er veel gedronken wordt. Bij met name jongens leidt dat volgens hen tot agressief gedrag en richting meisjes tot seksueel hinderlijk gedrag. Veel jongeren lijken zich niet bewust dat alcohol invloed heeft op de ontwikkeling van hun hersenen en over gevolgen op langere termijn. Zij geven aan dat zij daarover ook geen voorlichting hebben gehad op school of thuis. Zij kennen natuurlijk wel de directe gevolgen van de alcoholconsumptie en zijn zich ervan bewust dat zij in een kwetsbare positie komen als ze veel gedronken hebben. In het uitgaansleven wordt ook drugs gebruikt. Het gebruik van softdrugs is gewoon en legaal. Lastiger ligt het met het gebruik van harddrugs. Harddrugs (cocaïne) wordt aangeboden in het uitgaansleven. Het gebruik van het drug GHB is ook bekend in het uitgaansleven. Volgens het Emovo onderzoek gebruikt 7% van de jongeren softdrugs en 3% harddrugs. De combinatie drugs en alcohol heeft negatieve gevolgen in de sfeer van ontremming, verminderd reactievermogen en veiligheid. De jongeren geven aan regelmatig harddrugs aangeboden te krijgen in het uitgaansleven. 3. Opvoeding, onderwijs en zorg In veel gesprekken wordt de opvoedingsonmacht van ouders benoemd. Ouders laten hun jongeren erg vrij, willen geen grenzen stellen of onderkennen het risicogedrag van jongeren niet. Of het nu gaat over seksualisering, internetgebruik of alcohol, ouders geven vaak geen grenzen aan. Diverse organisaties geven aan dat ouders meer verantwoordelijk gemaakt moeten worden voor het gedrag van hun kinderen. Daarbij kunnen diverse instanties in de voorlichtende en informerende sfeer hun bijdrage aan ouders leveren. Vooral voor het onderwijs ligt er een taak weggelegd in de voorlichtende sfeer richting jongeren en hun ouders. Uit onze gesprekken met vertegenwoordigers van de scholen blijkt dat het wel gebeurt, echter de jongeren geven aan dat zij geen of weinig voorlichting hebben gekregen. Het is voor ons dus moeilijk om een goed inzicht te krijgen hoe met voorlichting omtrent alcohol en seksualisering wordt omgegaan in het onderwijs. Gesprekspartners zien dat met name jongeren uit risicogezinnen waarin sprake is van gescheiden ouders, werkloosheid of drankgebruik, kwetsbaar zijn. Maar ook jongeren uit gezinnen waarin beide ouders werken kunnen risico lopen. In de gesprekken zijn regelmatig kritische kanttekeningen gemaakt bij de aanpak van de problemen rond seksualisering, alcohol en drugs door de zorgorganisaties. Er is onvoldoende samenwerking en afstemming bij de benadering van de jongeren en hun ouders. Aandachtspunten Wij zijn de verkenning begonnen met als doel inzicht te verkrijgen in de Apeldoornse situatie. Door alle gesprekken menen wij een aardig beeld te hebben verkregen van deze situatie. Het beeld in Apeldoorn wijkt ons inziens niet af van het landelijke beeld waarin sprake is van seksualisering en toenemend alcoholgebruik onder jongeren. Geschrokken zijn wij van het grensoverschrijdende gedrag onder jongeren op de beide terreinen van seksualisering en alcoholgebruik. 5

6 Wat ons opvalt, is het taboe op de onderwerpen seksualisering en alcohol- en drugsgebruik. In onze gesprekken met scholen hebben we kunnen constateren dat er geen openheid gegeven wordt over de situatie op de scholen zelf. Ook hebben we tegenstrijdige berichten gehoord in de gesprekken over de voorlichting die door de scholen aan leerlingen wordt gegeven. Wij denken dat scholen door meer openheid te betrachten in de discussie een betere bijdrage in de ontwikkeling van jongeren kunnen hebben. Genoemd is dat er ook een taboe bestaat bij ouders. Aan de ene kant maakt een deel van de ouders zich zorgen over het gedrag van hun kinderen voor wat betreft de genoemde thema s, maar anderzijds stellen ze dit niet of nauwelijks aan de orde, omdat zij niet weten hoe ze ermee moeten omgaan. Opgemerkt werd dat ook de politie soms de ernst van de problemen rond het uitgaansgedrag onvoldoende weergeeft, waardoor het geschetste beeld in werkelijkheid negatiever is. Ook werd naar voren gebracht dat de politie mede door de beperkte menskracht en haar opstelling onvoldoende gezag heeft op het Caterplein, hetgeen een goed ingrijpen bemoeilijkt. Uit de gesprekken blijkt dat jongeren vrije denkbeelden hebben over seks, waarbij seks geen verband houdt met het hebben van een relatie. Daarnaast zijn er ook jongeren voor wie seks niet buiten een huwelijksverband kan worden gezien. De verkenning gaat dus niet om de lengte van de rokken. Onze bezorgdheid ligt in de risico s die de seksualisering met zich meebrengt: het kennen van je eigen grenzen, het stellen van deze grenzen en het respecteren van de grenzen van anderen. De grenzeloze vrijheid op dit gebied kan leiden tot psychische en fysieke beschadigingen van jongeren. In het jeugdbeleid hebben we recent vastgesteld dat in Apeldoorn ruimte voor jongeren moet zijn om op te groeien op een veilige, gezonde manier, de eigen kwaliteiten te ontwikkelen en van jongs af aan een volwaardig lid van de samenleving te zijn. Dat willen we op het terrein van seksualisering ook als uitgangspunt handhaven met nadruk op het veilig en gezond kunnen opgroeien van jongeren. De toenemende vrijheid in keuzes en de beelden die aangedragen worden in de samenleving en de media kunnen voor jongeren een bedreiging van dit uitgangspunt zijn. Uit onze gesprekken en uit het landelijk onderzoek blijkt dat het ook daadwerkelijk aan de hand is. We hebben ons afgevraagd wat we als raad op deze gebieden kunnen doen. Als het gaat om grensoverschrijdend seksueel gedrag is in de gesprekken de nadruk gelegd op het weerbaar maken van meisjes en op het leren respecteren van jongeren van elkaars grenzen. Een ander belangrijk aspect is het leren omgaan met media en beelden uit de media. Dit kan gebeuren via het onderwijs, maar ook via het welzijnswerk. In onze ogen moet er in de opvoedingsondersteuning voor ouders op deze punten aandacht komen. Ouders zullen met hun kinderen het moeten hebben over het stellen en respecteren van grenzen en om weerbaarheid. In het geheel van zorg en voorlichting zal onderling meer afstemming kunnen plaatsvinden. In gesprekken wordt gewezen op de rol van gemeenten als het gaat om informatie over de schadelijke gevolgen van alcohol. Gemeentelijke voorlichting moet hierin aansluiten bij de bestaande landelijke voorlichting. Daarnaast zal strikte handhaving van de drank- en horecawet op dit punt plaats moeten vinden. Jongeren die wij gesproken hebben, geven zelf aan voorstander te zijn van vroegere uitgaanstijden om het drankmisbruik en de agressie tegen te gaan. Het plan van aanpak Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek van het college biedt voldoende aanknopingspunten om aan de slag te gaan met alcoholmatigingsbeleid. Over de instrumenten die wij als raad op dit gebied krijgen toebedeeld, willen we nog nader overleg hebben. Ook op dit terrein heeft het onderwijs een taak. Niet alleen in het handhaven wat er tijdens schooltijd in het schoolgebouw gebeurt, maar ook in het informeren van jongeren over de gevolgen van alcoholgebruik voor zichzelf nu en later en voor de samenleving. Ouders hebben voldoende informatie nodig en waar nodig ondersteuning in het gesprek met hun kinderen hierover. Tot slot De werkgroep wil tot slot een tweetal kanttekeningen maken. In de meeste gesprekken klinkt bezorgdheid door over de problematiek van loverboys. Recent hebben we over dit onderwerp op de PMA gesproken naar aanleiding van het plan van aanpak dat 6

7 door het college is vastgesteld. Hoewel het onderwerp uitermate belangrijk is gaan we er nu niet verder op in. Het onderwerp tienermoeders is nauwelijks ter sprake geweest. Terwijl uit een Apeldoornse monitor wel blijkt dat er in Apeldoorn sprake is van een afwijkende trend. In Apeldoorn worden meer tienermeisjes moeder, waaronder veel meer autochtone meisjes dan elders in het land. Wij hebben dit onderwerp niet verder besproken maar denken wel dat een nadere beschouwing hiervan zinvol is. 7