EA-OLS: ENTERPRISE ARCHITECTUUR & ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA MET INZICHTEN VAN ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA -

Transcriptie

1 EA-OLS: ENTERPRISE ARCHITECTUUR & ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA - HET INRICHTEN EN EVALUEREN VAN ENTERPRISE ARCHITECTUUR MET INZICHTEN VAN ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA - Rotterdam, 9 september 2009 W.Y. Hui Master Scriptie

2

3 EA-OLS: ENTERPRISE ARCHITECTUUR & ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA - HET INRICHTEN EN EVALUEREN VAN ENTERPRISE ARCHITECTUUR MET INZICHTEN VAN ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA -

4

5 EA-OLS: ENTERPRISE ARCHITECTUUR & ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA - HET INRICHTEN EN EVALUEREN VAN ENTERPRISE ARCHITECTUUR MET INZICHTEN VAN ORGANISATORISCHE LEVENSSTADIA - Rotterdam, 9 september 2009 Auteur BSc. W.Y. Hui Opleiding Management van Technologie en Innovatie, Bedrijfskunde, Erasmus Universiteit Rotterdam Inhoudelijke bedrijfsbegeleider Sogeti Nederland B.V. Drs. Ir. M.E. van Steenbergen Proces-bedrijfsbegeleider Sogeti Nederland B.V. M. Spruit Universiteitsbegeleider Dr. Ir. A. van der Wiele Center for Management Consultancy Meelezer Prof. Dr. Ing. T.W. Hardjono Management van Technologie en Innovatie

6

7 VOORWOORD Enterprise architectuur is een de afgelopen jaren steeds meer in belangstelling komen te staan. Met name de behoefte om de informatievoorziening samenhangend op te zetten met de businesskant van de onderneming, heeft ertoe bijgedragen dat er onderzoek gedaan wordt naar dit onderwerp. Het doel van dit onderzoek is dan ook om hier aan bij te dragen. Zowel op het theoretisch als praktisch gebied. Sogeti Nederland B.V. is een bedrijf die op deze beide vlakken opereert. Enerzijds past zij de kennis en middelen toe op bedrijven die met enterprise architectuur willen werken. En anderzijds delen zij hun kennis door ondermeer het publiceren van boeken en artikelen, les te geven op onderwijsinstellingen en studenten, zoals ondergetekende, te ondersteunen bij hun onderzoek naar architectuur. Deze scriptie is geschreven aan de vakgroep Management van Technologie en Innovatie van de Bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Bij deze neem ik graag de gelegenheid om Ton van der Wiele te bedanken voor zijn uitstekende begeleiding. Tevens ben ik Teun Hardjono zeer erkentelijk voor zijn rol als meelezer en zijn uitdaging om zaken in een ander licht te zien. Veel dank gaat uit naar de geweldige begeleiding van Marlies van Steenbergen en Marieke Spuit bij Sogeti. Met hun ondersteuning en toewijding is het onderzoek verrijkt met relevante praktijkinformatie. Speciale dank gaat ook uit naar de instellingen en haar medewerkers die het praktijkonderzoek mogelijk hebben gemaakt. Daarnaast wil ik Chi Lung en Ying Ying bedanken voor het helpen oplossen van de kleine drempels op de weg richting de finish. John, heel erg bedankt voor jouw inzichten van architectuur uit een heel ander perspectief dan die van de IT of het bedrijfsleven. En als laatst maar niet de minste, mijn collega s en mede afstudeerders bij Sogeti. Naast dat ik veel geleerd heb van deze scriptie, heb ik er ook zeer veel plezier aan beleefd. Rest mij nog u veel leesplezier te wensen! Rotterdam, september 2009 Wing Yum Hui

8

9 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD...I INHOUDSOPGAVE... III FIGURENLIJST... I TABELLENLIJST... I 1 INLEIDING Aanleiding Afbakening Doelstelling en relevantie Probleemstelling en onderzoeksvragen Onderzoeksopzet METHODOLOGIE Onderzoeksbenadering Theoretische methodologie Empirische methodologie Onderzoeksontwerp LITERATUURSTUDIE Enterprise architectuur Architectuur Wat is enterprise architectuur? Behoefte aan enterprise architectuur Snelheid in enterprise architectuur DYA: dynamische architectuur Organisatorische levensstadia Groeimodellen Traditionele groeimodellen Cyclische groeimodellen Kenmerken organisatorische levensstadia 37 4 CONCEPTUEEL MODEL Conceptuele lens...39 Inhoudsopgave III

10

11 4.2 Aspecten en kenmerken Architectuurprincipes Conceptueel model PRAKTIJKONDERZOEK Doel praktijkonderzoek Introductie ondernemingen Opzet praktijkonderzoek Resultaten praktijkonderzoek Resultaten en synthese organisatorische levensstadia Resultaten en synthese architectuurprincipes Toepassing APOL model Resultaten evaluatie enterprise architectuur Implicaties gebruik APOL model CONCLUSIE Conclusie Aanbevelingen Reflectie REFERENTIES Literatuurlijst Websites Interviews BIJLAGEN Overzichtstabel OLS kernmerken per auteur Analyse organisatorische levensstadium financiële instelling basis Analyse organisatorische levensstadium financiële instelling negatief Analyse organisatorische levensstadium financiële instelling neutraal Analyse organisatorische levensstadium onderwijsinstelling basis Analyse organisatorische levensstadium onderwijsinstelling negatief Analyse organisatorische levensstadium onderwijsinstelling neutraal Inhoudsopgave V

12

13 8.8 Analyse architectuurprincipes financiële instelling Analyse architectuurprincipes financiële instelling Vragenlijst praktijkonderzoek Inhoudsopgave VII

14

15 FIGURENLIJST Figuur 1: Overeenstemming tussen EA en OLS... 5 Figuur 2: Onderzoeksontwerp en -proces Figuur 3: Afzonderlijk ontwikkelde productlijn Figuur 4: In samenhang ontwikkelde productlijn Figuur 5: De 10 principes van DYA Figuur 6: Het DYA denkmodel Figuur 7: Het DYA werkmodel Figuur 8: Het DYA Architecture Maturity Model Figuur 9: Het DYA raamwerk Figuur 10: Traditionele groeimodel Figuur 11: Vijf fasen van groei Figuur 12: Adizes groeimodel Figuur 13: Organizational life cycle model Figuur 14: Vier oriëntatierichtingen Figuur 15: Vierfasenmodel met anomalie en paradigma Figuur 16: Conceptueel model Figuur 17: Waardeketen Figuur 18: Effectiviteitswaarden van vroege ontwikkelstadia Figuur 19: Vierfasenmodel met strategische uitgangspunten en extreme situaties Figuur 20: Opbouw van het APOL model Figuur 21: Focus van architectuurprincipes Figuur 22: APOL model met focus op efficiency Figuur 23: Resultaten analyses in APOL model Figurenlijst I

16

17 TABELLENLIJST Tabel 1: Samengesteld overzicht van kenmerken per aspecten per levensstadium Tabel 2: Architectuurprincipes per levensfase Tabel 3: Resultaat vragenlijst van onderwijsinstelling Tabel 4: Resultaten analyse levensfase van financiële instelling Tabel 5: Resultaten analyse levensfase van onderwijsinstelling Tabel 6: Resultaten analyse architectuurprincipes van financiële instelling Tabel 7: Resultaten analyse architectuurprincipes van onderwijsinstelling Tabel 8: Effectiviteit architectuur van financiële instelling Tabel 9: Effectiviteit architectuur van onderwijsinstelling Tabellenlijst I

18

19 1 INLEIDING In dit hoofdstuk wordt de aanleiding voor het onderzoek weergegeven, tezamen met de doelstelling, probleemstelling en afbakening van het onderzoek. Als laatste wordt het hoofdstuk afgesloten met een beschrijving van de onderzoeksopzet. 1.1 Aanleiding In de afgelopen jaren is het aantal product- en dienstlijnen van bedrijven en organisaties sterk toegenomen. In het vervolg wordt hoofdzakelijk de verzamelterm onderneming gebruikt, hoewel verschil tussen de termen onderkend wordt. In het verleden richtte een onderneming zich veelal op een enkele markt en had het een beperkt aantal producten en diensten. In het vervolg worden deze kortweg aangeduid onder de verzamelterm producten, alhoewel er onderkend wordt dat er verschil bestaat tussen beide termen. Tegenwoordig zijn er steeds meer ondernemingen die hun productlijnen uitbreiden en aanverwante markten betreden. Deze laatst genoemde trend wordt ook wel horizontale ketenintegratie genoemd (Wamelink et al., 2008). Strategische beslissingen hebben mede tot deze tendens van productlijnengroei geleid. De televisie (TV) kabelmaatschappijen is bijvoorbeeld een branche die haar productlijnen uitbreidt en aan horizontale ketenintegratie doet. Enerzijds breiden zij de eigen TV diensten uit met digitale, High Definition en interactieve TV. Bij het voormalige TV kabelbedrijf Casema (tegenwoordig Ziggo) was het bijvoorbeeld eerst alleen mogelijk om één standaard radio en TV pakket aan te bieden. Vandaag de dag levert Ziggo verscheidene zenderpakketten die met behulp van decoders toegespitst zijn op verschillende doelgroepen. Anderzijds betreden de kabelmaatschappijen de markt van internet en telefonie, welke voorheen voorbehouden waren aan de telecomoperators. Ziggo biedt bijvoorbeeld haar klanten de mogelijkheid om zogenaamde alles-in-1 pakketten af te nemen. Voor een vast bedrag per maand kan een klant TV kijken, bellen en internetten. De klant neemt hierbij van 1 partij 3 verschillende producten af ( Naast dat er steeds meer productlijnen bijkomen, neemt ook de snelheid waarmee dit gebeurt toe. Zo werden er door Ben, tegenwoordig T-Mobile Nederland, ten tijde van de oprichting in 1999 enkel drie abonnementsvormen aangeboden. Dit is in de beginjaren van Ben gestaag gegroeid tot er nu om de paar jaar abonnementen Inleiding 1

20 veranderen en er nieuwe bij komen. Anno 2008 heeft T-Mobile Nederland ondermeer de productlijnen van Sim-only, met drie varianten, 4 abonnementstypen met elk weer hun eigen variaties, thuis bellen, mobiel TV en mobiel internet ( Deze in snel tempo opeenvolgende uitbreidingen van de productlijnen zorgen voor een snel groeiend scala aan te onderhouden producten en bijbehorende processen. Ondernemingen die hun producten snel op de markt willen brengen, kunnen ervoor kiezen om een nieuwe productlijn afzonderlijk te ontwikkelen. Bureaucratische regels en technologische afstemming worden zo veel mogelijk vermeden ten behoeve van het snel kunnen leveren van het nieuwe product. Deze manier van werken heeft invloed op verschillende bedrijfsonderdelen, zoals bijvoorbeeld de informatievoorziening. Wanneer een onderneming steeds nieuwe productlijnen afzonderlijk van het bestaande assortiment blijft ontwikkelen, wordt het steeds minder efficiënt om dezelfde processen en middelen telkens opnieuw op te zetten. Hierbij valt te denken aan personeel, applicaties, huisvesting en inventaris. Wanneer het geheel aan processen en middelen steeds meer toeneemt, wordt het ook minder efficiënt om deze te onderhouden. Er moet in dat geval steeds meer moeite gedaan worden om de verschillende productlijnen en processtromen goed op elkaar af te laten stemmen. Indien de afstemming tussen de verschillende processen en middelen niet optimaal is, kan het erg kostbaar worden voor een onderneming om de zaak draaiende te houden. Samenhang creëren binnen de organisatie is daarom belangrijk. Het werken onder enterprise architectuur (EA) kan bijdragen om de processen en middelen meer doelmatig en samenhangend op te zetten. In de literatuur bestaan er meerdere definities van het begrip enterprise architectuur. In het eerste DYA boek, DYA: snelheid en samenhang in business- en ICTarchitectuur, hanteren Wagter et al. (2001) de definitie: A consistent set of rules and models that guides the design and implementation of processes, organizational structures, information flows, and technical infrastructure within an organization. Waar het op neer komt is dat er in de hele organisatie duidelijk vastgestelde afspraken worden gemaakt over hoe er gewerkt wordt en wie ergens verantwoordelijk voor is. Dit met als doel om op een optimaal afgestemde en overzichtelijke manier te werken. Het aspect van overzichtelijkheid in werken wordt omvangen door de methoden en technieken, zoals beschreven in de literatuur over enterprise architectuur. Maar hoe kan er worden bepaald of er optimaal gewerkt wordt? Sluiten de manier van werken en de architectuur wel aan op wat de onderneming nodig heeft? 2 EA-OLS

21 Een mogelijke benadering op dit soort vragen, is om te kijken hoe een invalshoek vanuit de organisatorische levensstadia (OLS) van een onderneming, een richtlijn kan vormen voor de invulling van architectuur. De theorieën en modellen omtrent organisatorische levensstadia, hierna ook wel levensstadia of levensfasen genoemd, beschrijven hoe verschillende aspecten van een onderneming zich ontwikkelen in verschillende fasen. Voorbeelden van zulke aspecten zijn organisatorische inrichting (Katz & Kahn, 1978), procesinrichting (Adizes, 1979), leiderschap (Lippit & Schmidt, 1967) en cultuur (Kimberly, 1979). Architectuur is het meest functioneel wanneer deze goed is afgestemd op de situatie van de onderneming. Bedrijven die zich in een stabiele en gestandaardiseerde markt bevinden kunnen bijvoorbeeld profijt hebben van een architectuur waarin vastgesteld is dat er met standaard softwarepakketten gewerkt moet worden. Maar bedrijven waarvan de producten sterk afhangen van fluctuerende vereisten van haar klanten, zouden hier mogelijk geen baat bij hebben. Er wordt waarschijnlijk eerder schade door ondervonden. Voor een dergelijke situatie zou het bedrijf meer een flexibele organisatie nodig hebben om met de wisselende vereisten om te kunnen gaan. Er zou bijvoorbeeld vastgelegd kunnen worden in de architectuur dat gebruikte componenten en instrumenten sterk adaptief moeten zijn aan fluctuerende vereisten en klantafhankelijk opgezet kunnen worden. Om goed te functioneren is het dus van belang dat de architectuur aansluit op de situatie waarmee de onderneming te maken heeft. De aspecten van levensstadia kunnen gebruikt worden om de situatie te bepalen en kunnen de organisatie helpen een gefundeerde keuze te maken voor de optimale aansluitende invulling van architectuur. Dit onderzoek is een eerste stap om vanuit deze invalshoek te kijken naar de inrichting van enterprise architectuur. 1.2 Afbakening Binnen de theorieën over organisatorische levensstadia bestaan er verschillende invalshoeken. Er zijn theorieën die ervan uitgaan dat een organisatie een groeistramien doorloopt van start, snelle groei tot stabilisatie. Sommige theorieën betrekken hier nog een fase van neergang bij. Omdat de meeste organisaties in de start- en neergangfasen weinig investeren in het werken onder architectuur, worden deze in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Naast theorieën die bovenstaand groeistramien beschrijven, zijn er ook theorieën die betogen dat organisaties doorgroeipatronen kunnen vertonen. Hierbij is er sprake van een cyclus waarbij eerder doorlopen levensstadia opnieuw bereikt worden, maar dan op een hoger niveau van bepaalde aspecten. De opeenvolgende stap van neergang na Inleiding 3

22 stabilisatie wordt hiermee doorbroken. Ook deze invalshoek van organisatorische levensstadia wordt bij het onderzoek betrokken. Binnen enterprise architectuur bestaan er verschillende methodieken, zoals bijvoorbeeld DYA, TOGAF, IAF en Archimate. Voor dit onderzoek wordt de DYA methodiek van Sogeti in beschouwing genomen. De reden hiervoor is omdat bij deze methodiek naast samenhang, ook het creëren van snelheid centraal staat. Snelheid is met name relevant voor organisaties die zich in een levensfase van snelle groei bevinden en tevens voor organisaties die naar een volgende vorm van levensstadium ontwikkelen. Dit met als doel om zo snel mogelijk de optimale staat van werken in het betreffende levensstadium te bereiken. Daarnaast is het snel kunnen opzetten en doorvoeren van processen van belang in een markt waar snel opeenvolgende veranderingen plaatsvinden. Een verdere opdeling kan gemaakt worden in de omgang met architectuur en de inhoudelijke invulling van architectuur. Bij de omgang met architectuur kan gedacht worden aan de indeling van sturing. Wie is voor een onderdeel verantwoordelijk. Hoe vindt coördinatie van het gebruik van architectuur plaats. Met de inhoudelijke invulling worden de vastgelegde afspraken bedoeld, zoals principes en modellen. In dit onderzoek wordt de focus gelegd op de invulling van architectuur, omdat de omgang met architectuur uitgebreid is onderzocht door anderen, zoals Wagter et al. in DYA: snelheid en samenhang in business- en ICT-achitectuur (2001), van Steenbergen en van den Berg in DYA: stap voor stap naar professionele entreprisearchitectuur (2004),en door van Sante en van den Bent in The Open Group Architectuur Framework TOGAF: a management guide (2007). Hoewel ook de invulling van architectuur al eerder is behandeld, is dit nog niet eerder gedaan vanuit een invalshoek van organisatorische levensstadia. Voordat er gekeken kan worden hoe je met iets omgaat, moet er eerst een inhoud zijn. Bij DYA wordt de inhoudelijke invulling gerealiseerd via het DYA raamwerk. Er is in de literatuur echter nog niet eerder gekeken hoe vanuit het organisatorische levensstadium waar een onderneming zich in bevindt, invulling kan geven aan het werken onder enterprise architectuur. Architectuur is een breed begrip met verschillende aspecten en functiegebieden. Om de meest directe raakvlakken te vinden met theorieën over organisatorische levensstadia moet initieel de focus gelegd worden op architectuurtypen die op gelijk niveau zitten. De infrastructurele kant is ook gerelateerd aan de situatie waarin een bedrijf zich bevind. Maar deze relatie is vaak indirect, en meer afhankelijk van hoe andere architecturen zijn ingericht. De inrichting van de infrastructuur hangt bijvoorbeeld af van hoe er met informatie wordt omgegaan. Als informatie decentraal verspreidt moet zijn, vergt dit een andere infrastructuur dan wanneer er vastgesteld is dat dit centraal moet gebeuren. In dit onderzoek wordt er daarom gekeken naar de business en information architectuur. Deze twee 4 EA-OLS

23 architectuurvormen uit het DYA raamwerk staan het dichtst bij de aspecten van organisatorische levensstadia. Een verdere afbakening van het DYA raamwerk is op het niveau van architectuur. Voor dit onderzoek wordt er gekeken naar de architectuurprincipes uit het DYA raamwerk. Deze staan op een hoog organisatorisch niveau en zijn daarom mogelijk beter te koppelen aan organisatorische aspecten van levensstadia. Modellen kunnen ook op hoog niveau voorkomen, maar kunnen beschouwd worden als toepassing van principes. In dit onderzoek gaat het om de onderliggende principes en niet om de vertaling naar modellen. Samenvattend wordt er in dit onderzoek gekeken naar de architectuurprincipes van de business en information architectuur, en de organisatorische aspecten van de levensstadia gevorderde groei, stabilisatie en doorgroei. 1.3 Doelstelling en relevantie De doelstelling van deze scriptie is een bijdrage te leveren aan de inrichting van enterprise architectuur, door te onderzoeken hoe de afstemming hiervan is met het organisatorische levensstadium waar een onderneming zich in bevindt. Dit gebeurt door het identificeren van de relaties tussen het organisatorische levensstadium, het werken onder enterprise architectuur, en deze relaties structureel weer te geven in een model. Na validatie kunnen de gevonden relaties als basis dienen voor richtlijnen waarmee ondernemingen hun architectuurlandschap dusdanig kunnen inrichten, zodat deze optimaal aansluit op wat de onderneming nodig heeft in haar specifieke situatie. Enterprise architectuur Afstemming Organisatie levensstadia theorieën Figuur 1: Overeenstemming tussen EA en OLS Deze richtlijnen zijn relevant voor bedrijven die hun architectuurkeuze willen onderbouwen met wetenschappelijke theorieën. Anderzijds kunnen de bevindingen van dit onderzoek als reflectiemiddel gebruikt worden om de bestaande architectuur te valideren op overeenstemming met de bedrijfssituatie. Inleiding 5

24 Daarnaast kunnen de relaties als uitgangspunt dienen om de theorieën en modellen omtrent enterprise architectuur verder te ontwikkelen. 1.4 Probleemstelling en onderzoeksvragen Uit de doelstelling volgt de probleemstelling, ofwel hoofdonderzoeksvraag, van de scriptie. Deze luidt: Kan afstemming tussen de enterprise architectuur en het organisatorische levensstadium bijdragen aan het functioneren van een onderneming? Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden zijn een aantal tussenstappen nodig, welke vertaald zijn in de volgende subonderzoeksvragen: - Welke aspecten bestaan er binnen de theorieën over organisatorische levensstadia? - Welke aspecten bestaan er bij enterprise architectuur? - Hoe kunnen de aspecten van organisatorische levensstadium en enterprise architectuur aan elkaar gerelateerd worden? - In hoeverre draagt de enterprise architectuur bij aan de bedrijfsvoering? Deze vragen vormen het uitgangspunt van dit onderzoek 1.5 Onderzoeksopzet In deze paragraaf zal de indeling van de scriptie uiteen worden gezet. De scriptie bestaat uit 6 hoofdstukken. In hoofdstuk 1 staat de inleiding beschreven over het onderwerp. De aanleiding voor het onderzoek is hierin weergegeven, tezamen met de doelstelling, probleemstelling en afbakening van het onderzoek. Hoofdstuk 2 geeft een beschrijving van de methodologie van het onderzoek. De onderzoeksbenadering omvat de meetmethoden en analyses die gebruikt worden, het theoretisch en het empirisch onderzoekskader. De literatuurstudie bevindt zich in hoofdstuk 3. Hierin staat een review van de literatuur met een tweedeling naar het werken met enterprise 6 EA-OLS

25 architectuur en de organisatorische levensstadia. Op dieper niveau bij enterprise architectuur is er een opdeling naar de DYA methodiek, naar het DYA raamwerk en uiteindelijk naar de architectuurprincipes. De architectuurprincipes kunnen op hun beurt onderverdeeld worden in algemene principes en beleidslijnen. Op dieper niveau in de paragrafen over organisatorische levensstadia vindt een opdeling plaats naar de verschillende levensstadia, vervolgens naar de aspecten en als laatste hierbinnen naar de kenmerken. Uit de literatuurstudie volgt, in hoofdstuk 4, het conceptueel model. Deze omvat de concepten van beide onderwerpen en vormt de basis voor nieuwe inzichten. In hoofdstuk 5 staat de uitwerking van het empirisch praktijkonderzoek. Deze omvat de resultaten van de dataverzameling en uitgevoerde analyses van de casestudie. Tevens wordt in dit hoofdstuk het conceptueel model gereflecteerd aan de bevindingen van het praktijkonderzoek. In hoofdstuk 6, de conclusie, worden de onderzoeksvragen beantwoord en worden er aanbevelingen voor vervolgonderzoek gegeven. De aanbevelingen komen voort uit de beperkingen van dit onderzoek, welke door de scriptie heen zijn beschreven. Als laatst wordt een stukje reflectie over het onderwerp en onderzoek gegeven. Inleiding 7

26 2 METHODOLOGIE In dit hoofdstuk staat beschreven hoe het onderzoek is vormgegeven en is uitgevoerd. 2.1 Onderzoeksbenadering Dit afstudeeronderzoek kan als een theorieontwikkelend onderzoek worden aangemerkt. Beschouwingen over organisatorische levensstadia van bedrijven worden gerelateerd aan het werken onder enterprise architectuur om tot nieuwe inzichten te komen. Ten behoeve van de validiteit van het onderzoek, worden de bevindingen empirisch getoetst (Dul & Hak, 2008). Voor de formulering van de probleemstelling is er in de beginfase van de afstudeerperiode kwalitatief vooronderzoek gedaan. Tijdens deze fase zijn er vier ongestructureerde diepte-interviews met experts gehouden. Daarnaast is de architectuurwebsite van Sogeti ( en 2 boeken van Sogeti over dynamische architectuur bestudeerd (Wagter et al., 2001; Van den Berg & Van Steenbergen, 2004) Theoretische methodologie Het theoretische onderzoek is kwalitatief van aard. Omdat er nog niet eerder onderzoek is gedaan naar de relatie tussen organisatorische levensstadia en enterprise architectuur, is er verkennend te werk gegaan (Zwaan, 1984). Het ontdekken van relaties tussen de onderzoeksgebieden staat hierbij centraal. Hiervoor is een literatuurstudie uitgevoerd, en zijn er 4 gestructureerde interviews afgelegd met 3 deskundigen. Er is sprake van exploratief fundamenteel onderzoek, waarmiddel door literatuur een conceptueel model wordt samengesteld Empirische methodologie Om het conceptueel model een initiële reflectie op de werkelijkheid te maken, wordt een casestudie uitgevoerd. Er is hierbij sprake van deductief empirisch onderzoek. 8 EA-OLS

27 De methodiek hiervoor worden betrokken van Dul & Hak (2008) en Zwaan (1984). 2.2 Onderzoeksontwerp Het onderzoek kan opgedeeld worden naar een theoretisch, empirisch en methodologisch kader. Het theoretisch kader omvat alle facetten die te maken hebben met de theorie, zoals de literatuurstudie, de integratie van theorie, het conceptueel model en de reflectie van de ontwikkelde theorieën met de praktijk. Het empirisch kader bevat alle aspecten die te maken hebben met het uitvoeren van het onderzoek, waaronder het vooronderzoek, het opstellen van het probleem en de doelstelling van het onderzoek, het afleggen van interviews en het verwerken van overige praktijkinformatie. In het methodologisch kader komen de theoretische en empirische methodologie samen. Aanleiding voor het onderzoek is dat er relatief weinig theoretische onderbouwing bestaat voor de inrichting van enterprise architectuur. Veel architecten werken vanuit de eigen ervaring en best practises op hun vakgebied. Maar er zijn weinig methoden die wetenschappelijk onderbouwd zijn. De benadering om te kijken vanuit de organisatorische levensstadia waarin bedrijven zich bevinden, op het werken met enterprise architectuur is nog niet eerder uitgevoerd. De aanleiding kan geclassificeerd worden als een theoretische aanleiding (Maat, 1993). Het doel van dit onderzoek is een bijdrage te leveren aan de theorieën en inzichten omtrent enterprise architectuur. Het onderzoek kan hierom geclassificeerd worden als theoriegeoriënteerd onderzoek (Dul & Hak, 2008). In de literatuur bestaan er geen concrete aannames en relaties tussen organisatorische levensstadia en het werken onder enterprise architectuur. Deze worden gevormd in de hierop volgende stappen van een vooronderzoek waarbij de literatuur bestudeerd wordt en oriëntatie plaatsvindt in de vorm van interviews. In literair vooronderzoek is globaal gekeken naar wat er aan literatuur beschikbaar is over de onderzoeksgebieden. Er is een scheiding gemaakt tussen literatuur over organisatorische levensstadia en enterprise architectuur. De scheidslijn wordt ook gemaakt in de literatuurstudie. Uit het vooronderzoek is het onderzoeksprobleem duidelijk geworden. Deze is verwoord in de doelstelling van het onderzoek. De doelstelling vormt de rode lijn door het gehele onderzoek en dient als basis voor de onderzoeksvragen. De onderzoeksvragen zijn opgedeeld in de probleemstelling, ofwel hoofdonderzoeksvraag, en de subonderzoeksvragen. De probleemstelling is direct afgeleid van de Methodologie 9

28 doelstelling. Beantwoording van de probleemstelling leidt tot het bereiken van het doel van het afstudeeronderzoek. De subonderzoeksvragen zijn afsplitsingen van de probleemstelling en helpen in het stapsgewijs beantwoorden van de hoofdonderzoeksvraag. Vanuit de onderzoeksvragen zijn het onderzoeksvoorstel en -ontwerp opgesteld. De verdere uitvoering van het onderzoek is opgedeeld in een literatuurstudie en een praktijkonderzoek. In de literatuurstudie worden inzichten uit de literatuur en de bevindingen van diepte-interviews met experts geïntegreerd tot een nieuwe theorie in de synthese. De nieuw ontwikkelde theorie wordt vervolgens in een conceptueel model empirisch onderzocht met een casestudie. De methodologie hiervoor wordt gebruikt van A. van der Zwaan (1984). De resultaten van de casestudie in de casebeschrijving worden gereflecteerd met het conceptueel model, waarna beoordeling van de theorie plaats vindt. In figuur 2 wordt een schematische weergave gegeven van het onderzoeksontwerp. Het onderzoeksproces is hierbij weergegeven in de vorm van een tijdlijn. 10 EA-OLS

29 Figuur 2: Onderzoeksontwerp en -proces [Bron: Fenema, 2002; en aangepast] Methodologie 11

30 3 LITERATUURSTUDIE In dit hoofdstuk worden de toegepaste theorieën over enterprise architectuur en organisatorische levensstadia behandeld. 3.1 Enterprise architectuur In dit deel wordt het begrip Enterprise architectuur uitgelegd aan de hand van bestaande theorieën en inzichten Architectuur In paragraaf 1.1 is een introductie gemaakt over enterprise architectuur. Maar wat is architectuur eigenlijk? Er is niet een eenduidige definitie die het begrip volledig omvat. De Dikke van Dale definieert architectuur als bouwstijl; bouwkunst; de kunst en de leer van het ontwerpen en uitvoeren van bouwstijlen; en het geheel van regels, protocollen en voorschriften waaraan programma s moeten voldoen om door de computer te kunnen worden begrepen ( Uit de literatuur blijkt dat architectuur op zichzelf niet bestaat. Architectuur is telkens een attribuut van een voorwerp, zoals bijvoorbeeld een bouwstijl. Het is volgens de definitie uit een woordenboek als de Dikke van Dale, niet mogelijk om het over architectuur te hebben in een zelfstandige vorm (Boterenbrood et al., 2005). Als je een bouwwerk zou bekijken, kun je een drietal attributen onderscheiden, namelijk de structuur, de constructie en de beleving. Indien er een harmonieuze architectuur bereikt dient te worden, moeten deze attributen met elkaar in samenhang zijn (Rijsenbrij et al., 2002). Als je bijvoorbeeld een kopie van de Arc de Triomphe in Las Vegas zou vergelijken met het origineel in Parijs, zie je dat de kopie niet werkt zoals het origineel. De afmetingen van de onderdelen kloppen niet. Ook niet in onderling verband. Hierdoor is de vorm van het bouwwerk anders. Daarnaast is de kopie geconstrueerd met een materiaal dat goedkoop overkomt. De hele uitstraling is door deze verschillen anders dan van het origineel. De beleving van het bouwwerk is hierdoor geheel veranderd. Het mist de robuuste en imposante uitstraling van een triomfboog. De locatie draagt hier ook aan bij. De Arc de Triomphe in Parijs is gepositioneerd op een plein, waar een tocht door de Champs-Elysées op uitmondt. De versie in Las Vegas staat echter aan de zijkant van een straat. De kopie mist compleet het doel van het bouwwerk. Het werkt niet zoals het de bedoeling was. En architectuur dient eraan bij te dragen dat het object, waarop de 12 EA-OLS

31 architectuur betrekking heeft, werkt voor degenen die ermee te maken hebben. In de wereld van bouwwerken als kantoren en woningen, moet architectuur werken voor de mensen die ermee te maken hebben. De constructieve en esthetische aspecten zijn vaardigheden die de architect als basis dient te beheersen. De uitdaging is dus om het bouwwerk zodanig op te zetten dat deze diens doel het beste bereikt, met in achtneming van de andere attributen. Een triomfboog kan dus nog zo mooi gemaakt zijn, maar als er bijvoorbeeld geen mensen in een imposante zegetocht onderdoor kunnen, mist het alsnog zijn doel. Een bouwwerk op zich heeft dus al met architectuur te maken, maar een bouwwerk staat echter niet alleen op zichzelf. Het heeft ook te maken met zijn omgeving. Het bouwwerk ernaast bijvoorbeeld. Maar ook de positionering ten opzichte van de straten en zelfs de stad. Er zijn dus meerdere niveaus van architectuur te onderscheiden. De Arc de Triomphe is niet op een willekeurige plaats in Parijs gebouwd, maar er is door de architecten nagedacht waarom het daar op een plein moest komen te staan. Een stadsplanning kan dus ook gezien worden als een vorm van architectuur. Het is een niveau van architectuur dat breder over die van individuele gebouwen heen gaat. Een bestemmingsplan van een stad waarborgt bijvoorbeeld de integratie en samenhang van de verschillende onderdelen, zoals industrieterreinen, woongebieden, publieke voorzieningen en het trasport binnen en buiten de stad. Een bestemmingsplan zorgt er verder met richtlijnen voor dat delen in bepaalde mate onafhankelijk gerealiseerd kunnen worden. Er wordt daarmee een stukje vrijheid overgelaten aan de mensen om de delen in te vullen. Naast de huidige situatie wordt er in een bestemmingsplan rekening gehouden met toekomstige ontwikkelingen. De architectuur van een object wordt meestal opgezet, met in achtneming dat het voor een langere tijd blijft bestaan. Er wordt onderkend dat er veranderingen zullen plaatsvinden, maar hoofdlijnen blijven indien mogelijk behouden. Er kan een migratiepad ontstaan waarin veranderingen geleidelijk plaatsvinden. Zo is de stad Parijs in de loop der jaren ook veranderd met een metrosysteem, elektriciteitsnet, telefoonnet, wooncentra s die veranderen in winkelcentra s, gebieden waar gemotoriseerd niet meer mag komen, etcetera. Maar de grote lijnen van bijvoorbeeld de indeling waar de straten staan, waar het toerisme geconcentreerd is, waar de industrie bedreven wordt, zijn behouden gebleven. Hierdoor wordt voorkomen dat er telkens drastische wijzigingen voorkomen en het erg chaotische wordt om mee te werken (Boterenbrood et al., 2005). Bij het werken met enterprise architectuur moet er met bovenstaande basisideeën rekening worden gehouden om te zorgen dat architectuur in perspectief wordt gezien met het geheel aan onderdelen waar het mee te maken heeft. Daarnaast moet het ondersteunend zijn aan de doelstellingen van een onderneming. Net als een gebouw of een stad moet werken voor de mensen, moet een enterprise architectuur werken voor de onderneming en haar medewerkers. Een ICT architectuur die puur efficiënt is ingericht, kan bijvoorbeeld de doelstelling van Literatuurstudie 13

32 flexibiliteit van een onderneming hinderen. Verder is het van belang dat bij een enterprise architectuur onderkend wordt dat een opgebouwde architectuur van belang is voor de toekomst. Er zal steeds verder op de bestaande architectuur voortgebouwd worden en veranderingen zullen ook rekening moeten houden met de opgebouwde architectuur. In de volgende paragraven wordt verder ingegaan op het onderwerp over enterprise architectuur Wat is enterprise architectuur? In paragraaf 1.1 is een introductie gemaakt op het begrip enterprise architectuur. In deze paragraaf wordt behandeld wat er bedoeld wordt met enterprise architectuur. Om te beginnen bestaat de term uit 2 delen. Het eerste deel enterprise, kan volgens de Amerikaanse Lectric Law Library s Legal lexicon gedefinieerd worden als Any individual, partnership, corporation, association, or other legal entity, and any union or group of individuals associated in fact although not a legal entity. ( TOGAF, het enterprise architectuur raamwerk van het Open Group consortium, hanteert de definitie any collection of organizations that has a common set of goals and/or a single bottom line. ( Het gaat dus om een onderneming, bestaande uit een individu of een groep van mensen of groepen van mensen, die ergens voor staat. Dit komt tot uitdrukking in de doelen van de onderneming. Het tweede gedeelte, de term architectuur, heeft te maken met de formele samenhang van systemen en componenten die binnen de onderneming bestaat. De definitie van architectuur, zoals gehanteerd in ANSI/IEEE Std 1471/2000 luidt: The fundamental organization of a system, embodied in its components, their relationships to each other and the environment, and the principles governing its design and evolution. In TOGAF heeft architectuur, afhankelijk van de context, twee betekenissen, namelijk A formal description of a system, or a detailed plan of the system at component level to guide its implementation of The structure of components, their interrelationships, and the principles and guidelines governing their design and evolution over time. ( In de DYA methodiek wordt architectuur gedefinieerd als Een consistent geheel van principes en modellen dat richting geeft aan ontwerp en realisatie van de processen, organisatorisch inrichting, systemen en technische infrastructuur van een organisatie. 14 EA-OLS

33 De definitie van DYA impliceert dat enterprise architectuur gezien kan worden als het geheel van afspraken, wat ervoor zorgt dat individuele ontwikkelingen aansluiten op elkaar en op het overkoepelend belang van het bedrijf. Enterprise architectuur staat anders gezegd voor samenhang van en afstemming tussen de componenten van een onderneming. (Wagter et al., 2001) Behoefte aan enterprise architectuur In de vorige paragraaf staat beschreven wat enterprise architectuur is. Deze paragraaf beschrijft het ontstaan van enterprise architectuur. Het ontstaan van enterprise architectuur is gerelateerd aan de behoefte naar samenhang binnen de onderneming, veelal begonnen bij de ICT afdeling. In de afgelopen jaren is de verzameling aan productlijnen bij bedrijven toegenomen door ondermeer uitbreiding van het assortiment en horizontale ketenintegratie (Wamelink et al., 2008). Wanneer bedrijven de productlijnen afzonderlijk van elkaar ontwikkelt, wordt het inefficiënt om de toenemende scala aan producten en bijbehorende processen te onderhouden. Dit blijkt uit onderstaand voorbeeld. Door het gebrek aan afstemming kan het voorkomen dat een nieuw productteam componenten en instrumenten, zoals softwarepakketten, gebruikt die afwijken van de rest. Dit wordt bijvoorbeeld veroorzaakt doordat de programmeur gewend is om met een specifiek pakket te werken. Dit kan ertoe leiden dat wanneer deze programmeur vertrekt er niemand is die met het pakket kan werken om het product te onderhouden. Figuur 3 geeft weer hoe het assortiment aan productlijnen er bij een bedrijf uitziet, dat een nieuwe productlijn telkens afzonderlijk ontwikkelt van de overige productlijnen. Er is hierbij geen sprake van structurele samenhang tussen de verschillende productlijnen. Bestaande productlijnen Nieuwe productlijn Figuur 3: Afzonderlijk ontwikkelde productlijn Literatuurstudie 15

34 In de praktijk gebeurt het dat bedrijven, door bijvoorbeeld tijdsdruk vanuit de markt, op deze manier snel productlijnen naast elkaar ontwikkelen. Voor elke productlijn bestaan er weer aparte ondersteunende processen en infrastructuren, waardoor redundanties ontstaan en processen inefficiënt worden. Dit kan leiden tot extra kosten voor het bedrijf (Porter & Millar, 1985). Daarnaast bestaan er nog andere ineffectiviteiten van het naast elkaar ontwikkelen van productlijnen. Er kan gedacht worden aan gemiste cross selling kansen. Dit zijn verkopen die ontstaan door bestaande klanten producten van andere afdelingen binnen het eigen bedrijf te laten afnemen. Op deze manier vergroot het bedrijf haar verkopen en versterkt het de relatie met de klant. Doordat er bij afzonderlijk ontwikkelde productlijnen geen gemeenschappelijk klantbeleid bestaat, worden potentiële cross selling opdrachten niet gezien (Demiriz et al., 2009). Door deze ontwikkelingen ontstaat er de behoefte naar samenhang en afstemming in de bedrijfsprocessen. Werken onder enterprise architectuur kan helpen bijdragen om de processen en middelen meer doelmatig op te zetten. Zo kunnen bijvoorbeeld processen efficiënter worden ingericht, wanneer er in de architectuur duidelijke afspraken bestaan over hoe een nieuwe productlijn opgezet moet worden. Op management niveau kan afgesproken worden dat er in de gehele organisatie zo veel mogelijk gebruik gemaakt moet worden van gemeenschappelijke standaard instrumenten en componenten. Op een operationeel niveau kan dit bijvoorbeeld betekenen dat programmeurs, indien mogelijk, moeten werken met standaard pakketten. Op deze manier ontstaat er geen wildgroei aan verschillende op maat gemaakte pakketten, die op allerlei inefficiënte manieren aan elkaar geknoopt worden om informatie uit te wisselen, waar overige medewerkers niet mee om kunnen gaan (Wagter et al., 2001). Standaardisatie is een manier om informatiestromen en processen te vereenvoudigen en te stroomlijnen over de gehele organisatie. In figuur 4 is een voorbeeld gegeven van het gebruik van gemeenschappelijke instrumenten en standaard componenten. Des te meer er hier gebruik van wordt gemaakt, des te minder er per productlijn specifieke activiteiten ondernomen hoeven te worden. Dit kan tot lagere kosten resulteren voor het bedrijf. Verder kunnen gemeenschappelijk beheerde processen leiden tot cross selling activiteiten, doordat managers en beheerders koppelingen herkennen tussen overeenkomstige klantsituaties (Cook, 1996). 16 EA-OLS

35 Productlijnspecifieke processen en componenten Gemeenschappelijke processen en standaard componenten Bestaande productlijnen Nieuwe productlijn Figuur 4: In samenhang ontwikkelde productlijn Behalve uitbreiding van het assortiment en ketenintegratie zijn er meer oorzaken te bedenken die kunnen leiden tot een toename van de productlijnen van bedrijven. Andere voorbeelden zijn strategieën voor het volgen van het aanbod van concurrenten en het volgen van de vraag naar variëteit vanuit de markt. Verder kunnen fusies en overnames leiden tot een vergroting van de productlijnen (Turner, 1997). Er kan namelijk besloten worden om de productlijnen van het overgenomen of gefuseerde bedrijf te handhaven. Dit om de bestaande klanten van het overgenomen bedrijf tevreden te houden. Naast een toename van de productlijnen bestaan er nog meer redenen die een verhoging van de samenhang binnen de organisatie vergen. Zo is het bijvoorbeeld in geval van uitbesteding en co-development met andere bedrijven, belangrijk dat binnen de eigen organisatie alles goed en duidelijk is opgesteld. Wanneer dit namelijk niet het geval is, dan kan de afstemming met externe partijen problemen opleveren (Tidd et al., 2001). Ook bij uitbesteding moeten de verschillende delen namelijk op elkaar aansluiten (Chesbrough & Teece, 2002). Als laatste voorbeeld wordt gesteld dat ook modulaire productlijnen een hogere vorm van samenhang en standaardisatie nodig kunnen hebben (Robertson & Ulrich, 1998). Modulaire producten, waarbij een hoge mate van onderlinge afhankelijkheid bestaat, kunnen falen wanneer een cruciaal component faalt. Dit kan gebeuren doordat specificaties niet eenduidig doorgecommuniceerd worden door de verschillende partijen, met als gevolgd dat het component niet werkt in het geheel (Fleming & Sorenson, 2001). Al deze redenen vragen om meer samenhang binnen de gehele organisatie, en wellicht ook met partijen buiten het eigen bedrijf. Dit laatste concept wordt in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten Snelheid in enterprise architectuur Naast de behoefte voor samenhang binnen de verschillende onderdelen van de onderneming, is er ook een ander element van belang bij Literatuurstudie 17

36 enterprise architectuur. Steeds vaker is namelijk de snelheid waarmee iets tot stand komt belangrijk geworden. Het belang van snelheid kan ondermeer verklaard worden door de snelle technologische ontwikkelingen en de following strategy. De wet van Moore stelt dat het aantal transistors op een computerchip door de technologische vooruitgang elke 2 jaar verdubbelt (Moore, 1965). Met elke vergroting van de mogelijkheden van een technologie ontstaat een nieuwe mogelijke vraag hiernaar. Een verhoging van de rekenkracht van een computer kan een reden zijn om een nieuw model aan te schaffen. Daarnaast kan digitale convergentie, het samengaan van digitale functionaliteit die voorheen op aparte apparaten zaten, reden zijn tot uitgave van een nieuwe versie van een product. In de beginperiode van de mobiele telefoon kwamen er nieuwe modellen uit wanneer een bestaande functionaliteit verbeterd werd, zoals langere gesprekstijd en betere geluidskwaliteit. Tegenwoordig komen daar in toenemende mate nieuwe aanverwante functies bij, zoals snelle dataverbindingen, PDA functies, Office functies muziekspeler, camera en navigatie (Kano, 2000). Een voorbeeld van deze ontwikkeling is de uitbreiding van de productlijnen en horizontale ketenintegratie in de telecombranche. Zo leverde het telecombedrijf KPN in het verleden enkel een eenvoudige analoge mobiele telefoniedienst om met elkaar te kunnen praten. Tegenwoordig kan KPN door de technologische ontwikkelingen mobiele internet en zelfs mobiele televisiediensten aanbieden ( Een ander aspect dat bijdraagt aan de versnelling van vernieuwing is dat technologieën aan elkaar gekoppeld zijn, zoals in modulaire systemen. Een technologische ontwikkeling op één onderdeel kan gevolgen hebben voor de andere onderdelen en het algehele product. Een nieuw Windows besturingssysteem kan een reden zijn voor de andere componenten van een computer om ook naar een hoger niveau te gaan, en vice versa (Stremersch, 2003). Zo kunnen technologische vooruitgang en innovaties zorgen voor een versnellende stroom aan nieuwe producten. Op strategisch niveau helpt de following strategy de snelle toename in productlijnen te verklaren. Deze strategie stelt dat bedrijven de strategie volgen van concurrenten. Dit met als doel om een voorsprong of achterstand te voorkomen (Turner, 1997). Deze strategie is sterk gekoppeld aan het bandwagon en red queen effect. Het bandwagon effect, een trend van bedrijven die eenzelfde strategie of handeling volgen, ontstaat door een trigger. Dit is een gebeurtenis of handeling waardoor meer partijen deze gebeurtenis of handeling volgen. Wanneer er een tendens ontstaat van implementatie van computernetwerken bij een groep bedrijven, zullen andere partijen die met deze partijen te maken hebben deze tendens volgen. Enerzijds om niet achter te lopen op bijvoorbeeld concurrenten in nieuwe technologie, maar anderzijds ook om de eigen onderhandelingspositie met partners te versterken (Rohlfs, 2001). Hiernaast is er het red queen effect. Deze suggereert 18 EA-OLS

37 dat bedrijven, ten opzichte van de markt, extra inspanning moeten leveren op het gebied van innovatie en verbeteringen, willen zij een betere positie behalen. Concurrenten blijven zich namelijk ook steeds verder ontwikkelen, en dit veroorzaakt een opwaartse spiraal in snelheid van ontwikkeling (Brown, 2001). Door bijvoorbeeld digitale convergentie en horizontale ketenintegratie, hebben bedrijven rekening te houden met steeds meer concurrenten. Dit vergroot het eerder genoemde bandwagon en red Queen effect om steeds sneller meer en verbeteringen te realiseren en nieuwe producten te ontwikkelen. Soms is het zo cruciaal dat een product als eerste op de markt wordt gebracht om als een standaard ingezet te worden. Een dergelijk firstmover advantage kan bepalend zijn voor het succes van een product. Een te late introductie kan betekenen dat een concurrent een dermate groot marktaandeel heeft verworven en het dominant design is geworden, dat het eigen product alleen nog een nichemarkt kan bedienen (Lieberman & Montgomery, 1998; Mascarenhas, 1992). In de literatuur wordt gediscussieerd over de voor- en nadelen van het als eerste op de markt introduceren van nieuwe producten. Sommigen claimen dat early-followers betere resultaten boeken. Dit komt ondermeer doordat zij eerst afwachten of een nieuw product aanslaat op de markt. Hierdoor worden kosten, waaronder bijvoorbeeld initiële ontwikkeling, marketing, en productie, voor producten die niet tot een succes uitgroeien vermeden (Robinson & Chiang, 2002). Waar veelal wel consensus over bestaat is dat het snel kunnen reageren op een kansrijke situatie van belang is voor het slagen van een product, en daarmee het succes van een onderneming. Om dit te kunnen realiseren snelheid in het werken onder enterprise architectuur van belang. In enterprise architectuur kan snelheid op twee manieren behaald. In de eerste plaats via de inhoudelijke kant, de invulling van architectuur. Deze slaat op de vorm architectuur, welke zodanig is opgezet dat aanpassingen van nieuwe en onvoorziene ontwikkelingen zo snel en goedkoop mogelijk gerealiseerd kunnen worden. In figuur 4 staat een voorbeeld weergegeven van hoe een in samenhang ontwikkelde productlijn eruit ziet. Bedrijven zetten hun productlijnen op met gemeenschappelijke processen en standaard componenten. Hierdoor kan er niet alleen bespaard worden op de ontwikkelkosten van deze processen en componenten, maar kan er ook tijd bespaard worden. Er hoeft immers geen tijd uitgetrokken te worden om alle onderdelen voor elke nieuwe productlijn telkens weer op te zetten. In de wereld van de ICT gebeurt deze manier van werken ondermeer door de ICT ondersteuning in onafhankelijke bouwstenen op te delen die los van elkaar ontwikkeld, beheerd en aangepast kunnen worden. Op deze manier kunnen wijzigingen sneller uitgevoerd worden, omdat ze beperkt zijn tot duidelijk afgebakende componenten (Wagter et al, Literatuurstudie 19

38 2001). Componenten, die voor meerdere productlijnen bruikbaar zijn, kunnen met productspecifieke componenten samengevoegd worden om relatief snel tot nieuwe productlijnen te komen. Voorbeelden van een dergelijke benadering zijn principes als N-tier architecturen, open standaarden, generieke API s, component based development en service oriented architecture (Van der Zee et al., 2000; D Souza & Willis, 1998; Butler Group, 1998; Masterbroek, 1997; Siegel, 1998). In de tweede plaats kan er snelheid gewonnen worden in de proceskant, de omgang met architectuur. Hiermee wordt bedoeld dat er op een dynamische wijze met architectuur wordt omgegaan. Er wordt rekening gehouden met wat er op het moment prioriteit heeft, met principes als time-boxing en just-enough, just in time. Multidisciplinaire samenwerkingsverbanden worden opgezet tussen de business en ICT. Dit om in een vroeg stadium consensus te hebben tussen beiden, zodat er tijdens bijvoorbeeld projecten geen stappen teruggedraaid hoeven te worden. Verder wordt er gewerkt met standaarden en sjablonen voor het snel kunnen ontwerpen van architecturen en het ontwikkelen van ICT-oplossingen. En projecten worden begeleid met een Project Start Architectuur (PSA) document om het gehele verloop te beheren, zodat tijdens een project tijdig afwijkingen geconstateerd kunnen worden. Als laatst wordt er rekening gehouden met offensieve en defensieve ontwikkelscenario s, waarbij het incidenteel afwijken van de architectuur op beheerste wijze wordt toegestaan. Deze aspecten en manier van werken dragen bij aan een samenhangend geheel, dat ook berekend is op het snel kunnen ontwikkelen van productlijnen, processen en oplossingen binnen een onderneming (Wagter et al, 2001) DYA: dynamische architectuur De Dynamische Architectuur (DYA) methodiek is gericht op zowel het creëren van samenhang binnen een onderneming, als op het faciliteren van snelheid. DYA bestaat hiervoor uit een aantal onderdelen, namelijk een visiedocument, kwadrantenmodel, tiental principes, denkmodel, werkmodel, etappeplan, volwassenheidsmatrix, governance, communicatiematrix en een architectuurraamwerk. Om te beginnen is er een visiedocument nodig om de toegevoegde waarde van het werken onder architectuur voor de onderneming in te formuleren. Hiermee kan de visie op architectuur consistent gecommuniceerd worden door de organisatie heen en eventueel met externe partijen. De belangrijkste elementen van een visie op architectuur zijn: de aanleiding waarom er gewerkt gaat worden met architectuur, het doel dat ermee bereikt wilt worden, wat er onder architectuur wordt verstaan, welke diensten de architectuur oplevert en 20 EA-OLS