CHECKLIST AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERINGEN NASCHOOLSE ACTIVITEITEN IN AMSTERDAM

Transcriptie

1 CHECKLIST AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERINGEN NASCHOOLSE ACTIVITEITEN IN AMSTERDAM

2 Checklist aansprakelijkheid en verzekeringen naschoolse activiteiten in Amsterdam Amsterdam, maart 2012

3 Colofon Deze checklist met bijlagen is samengesteld door de stedelijke werkgroep aansprakelijkheid en verzekeringen, in opdracht van Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) van gemeente Amsterdam. Marco Stoute adviseur OOG onderwijs en jeugd, Amsterdam (opsteller en eindredactie) Met medewerking van: - Saskia van Vliet projectleider Schatkamer Amsterdam Nieuw-West - Margriet Batstra talentmakelaar Dynamo Amsterdam - Martijn Stegge hoofd Zakelijke Klantteams VGA Verzekeringen, Amsterdam DMO: 2

4 Inhoud Colofon 2 Inleiding 4 Checklist aansprakelijkheid en verzekeringen 6 Bijlagen A notitie Verzekering en aansprakelijkheid bij naschoolse activiteiten 14 in de Amsterdamse stadsdelen B overzicht verzekeringen per organisatie 27 C voorbeeldorganogrammen met de daarbij behorende gevolgen voor 29 de aansprakelijkheid D relevante bepalingen t.a.v. aansprakelijkheid op het inschrijfformulier 35 E relevante bepalingen t.a.v. aansprakelijkheid voor het af te sluiten 36 contract met de NSA aanbieder F model verklaring Bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering 38 G Veiligheid in de brede school, Handreiking voor professionals werkzaam 39 in de brede school Bronvermelding 44 3

5 Inleiding Opdracht De Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) Amsterdam heeft OOG onderwijs en jeugd gevraagd een voorstel te ontwikkelen voor een meer uniforme benadering van het onderwerp verzekering en aansprakelijkheid rond de uitvoering van naschoolse activiteiten in de Amsterdamse stadsdelen. Vaak gebeurt dit onder de verantwoordelijkheid van de organisaties die talentmakelaars in dienst hebben. In het kader van de wijkgerichte dagarrangementen, naschoolse activiteiten en de brede school wordt wekelijks buiten schooltijd door diverse aanbieders een breeds scala aan programma s en cursussen georganiseerd. Gebleken is dat in de Amsterdamse praktijk nogal wat praktische vragen bestaan over verzekering en aansprakelijkheid. Tevens wordt geconstateerd dat dit in de verschillende stadsdelen en organisaties op verschillende wijze is geregeld. In besprekingen van het beleidsoverleg stadsdelen en de werkgroep talentmakelaars kwam naar voren dat er behoefte bestaat aan een praktische checklist, zo mogelijk voorzien van formats die gebruikt kunnen worden voor inschrijfformulieren, overeenkomsten met aanbieders e.d. Dit document bevat de gevraagde checklist, met de volgende indeling: 1. Algemeen en afspraken tussen partijen 2. Afspraken met ouders 3. Afspraken met aanbieders van de naschoolse activiteiten 4. Diverse veiligheidsaspecten Waar dit van toepassing is wordt per onderwerp verwezen naar relevante bijlagen. Bestaande literatuur over dit onderwerp In het kader van het project Dagarrangementen en Combinatiefuncties Amsterdam (D&C) is over dit onderwerp al het nodige uitgezocht en op papier gezet. Bruikbare notities zijn bijvoorbeeld Randvoorwaarden dagarrangementen en Aandachtspunten verzekeren en aansprakelijkheid. Deze documenten zijn te downloaden via de website Op diezelfde website zijn ook de bevindingen uit een verkennend onderzoek van de Universiteit van Tilburg over het onderwerp Aansprakelijkheid binnen de Brede School bij aanbod van activiteiten in het primair en voortgezet onderwijs te vinden. Ook vanuit andere bronnen is de nodige informatie over dit onderwerp beschikbaar. Zeer gedegen is de notitie Juridische aspecten bij samenwerking (april 2008) door het JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding. Dit stuk is te downloaden via Toelichting checklist De checklist is geschreven vanuit een tweetal, deels samenvallende, perspectieven: 1) vanuit de verantwoordelijke organisaties, die direct of indirect bij de uitvoering van de naschoolse activiteiten zijn betrokken. Hierbij kan worden gedacht aan het afsluiten van 4

6 een adequaat basispakket verzekeringen, het vastleggen van goede afspraken bij samenwerking e.d. 2) vanuit de functionaris die feitelijk betrokken is bij het op school- en wijkniveau organiseren, afstemmen en coördineren van naschoolse activiteiten in het kader van dagarrangementen. Concreet gaat het hierbij om het maken van de afspraken met de uitvoerders, het afstemmen met scholen, de inschrijvingen door de ouders e.d. Dit kan, afhankelijk van de wijze waarop het is georganiseerd, onderling verschillen. In de praktijk gaat het hierbij vaak om de talentmakelaar, in dienst van stadsdeel, welzijn of schoolbestuur (dat verschilt per wijkarrangement), de sportmakelaar in dienst bij sportbuurtwerk van het stadsdeel, de brede schoolcoördinator in dienst van de school. Omdat de checklist modulair is opgebouwd, kunnen betrokkenen het voor hen van toepassing zijnde deel opzoeken. 5

7 Checklist aansprakelijkheid en verzekeringen 1. Algemeen en afspraken tussen partijen 1. Kennis van aansprakelijkheidsverdeling actie Zorg dat je kennis hebt van de algemene uitgangspunten rond aansprakelijkheid. bijlage(n) A - notitie Verzekering en aansprakelijkheid bij naschoolse activiteiten in de Amsterdamse stadsdelen toelichting Door voldoende kennis rond aansprakelijkheid wordt enerzijds voorkomen dat risico s onvoldoende worden afgedekt, maar anderzijds ook dat partijen te snel bepaalde activiteiten niet durven uit te voeren uit wellicht ongegronde angst voor mogelijke risico s. Aansprakelijkheid Voor aansprakelijkheid moet aan de volgende vijf vereisten zijn voldaan: - Er is een onrechtmatige daad gepleegd; - De onrechtmatige daad kan aan een persoon worden toegerekend; - Door de onrechtmatige daad is schade ontstaan; - Er is een causaal verband tussen de onrechtmatige daad en de schade; - De norm die is overschreden strekt tot bescherming tegen de schade zoals de benadeelde die heeft geleden (het vereiste van relativiteit). Hoofdregel aansprakelijkheid Degene aan wie de zorg is toevertrouwd en direct toezicht heeft draagt in principe de verantwoordelijkheid ten aanzien van de gezondheid en de veiligheid van de leerlingen. Wanneer dit niet formeel is geregeld geldt dat de partij met wie de ouders een overeenkomst hebben afgesloten (inschrijving, contributie of lidmaatschap) verantwoordelijk is. Belangrijk is: Zijn ouders voldoende over de aard en organisatie van de activiteit geïnformeerd en hebben zij daarvoor expliciet toestemming verleend? Aansprakelijkheid partijen - Onder schooltijd - school, incl. schoolreisjes en zwemlessen en het vervoer dat daarvoor nodig is. - Tussen de middag - school - Na school in kader Brede school - school, tenzij anders geregeld - Na school in kader BSO - BSO-organisatie - Na school los van BSO of Brede school - ouders of aanbieders NSA - In de schoolvakanties - ouders of aanbieders NSA Risico s zijn niet uit te sluiten Het is onmogelijk op voorhand alle denkbare incidenten op voorhand af te dekken. Het gaat erom de onvermijdelijke risico s zo veel mogelijk te beperken door voldoende toezicht, protocollen e.d. Uiteindelijk gaat het om de vraag: is in redelijkheid alles gedaan om een ongeluk te voorkomen?

8 2. Check alle stappen voorafgaand aan start activiteiten actie Check dat alle hiernavolgende acties zijn afgerond voordat wordt gestart met de naschoolse activiteiten. bijlage(n) -- toelichting In de dagelijkse hectiek gebeurt het regelmatig dat de voorgaande stappen wel in gang worden gezet maar niet tijdig worden afgerond, met de nodige risico s ten aanzien van veiligheid en aansprakelijk van dien. Denk daarbij aan een goede dossiervorming van de gemaakte afspraken met bijbehorende documenten. 3. Adequaat verzekeringspakket actie Check het eigen verzekeringspakket en pas dit zonodig aan. bijlage(n) B overzicht verzekeringen per organisatie toelichting Dit betreft een aanbeveling voor de betrokken partijen (scholen, kinderopvang). - Van belang is dat alle bij de NSA betrokken partijen beschikken over een adequaat basisverzekeringspakket. - Kijk hierbij ook naar: 1) de hoogte van de verzekerde bedragen. Voor een WA verzekering moet worden uitgegaan van een minimale dekking van ,- per gebeurtenis; 2) de omvang van de verzekering (geen onaanvaardbare uitsluitingen!). - Zorg voor een collectieve bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering waarin ook vrijwilligers, stagiairs en freelancers zijn meeverzekerd. - Sluit altijd collectieve ongevallenverzekering af (voor kinderen, leerkrachten, medewerkers, vrijwilligers stagiairs e.d.). Denk aan hoogte verzekerde bedragen. Amsterdamse Vrijwilligers Verzekering (AVV) van VGA Door de verzekeraar VGA is de collectieve Amsterdamse Vrijwilligers Verzekering (AVV) afgesloten. Dit is een aansprakelijkheids- en ongevallenverzekering voor alle vrijwilligers, mantelzorgers en maatschappelijke stagiairs in Amsterdam. De kosten voor deze verzekering worden betaald door de gemeente Amsterdam. De AVV is geen vervanging voor de eigen WA- en ongevallenverzekering, die dan dus ook niet moeten worden opgezegd. De AVV geldt alleen in specifieke gevallen met betrekking tot het vrijwilligerswerk, daar waar de eigen verzekering tekortschiet. Zie: 7

9 4. De locatie van de NSA: verantwoordelijkheid voor het gebouw, terrein en roerende zaken actie Zorg voor een veilige omgeving en verzeker de risico s t.a.v. gebruik gebouw en roerende zaken. bijlage(n) -- toelichting De eigenaar van de opstal waar de naschoolse activiteiten plaatsvinden (school, buurthuis, etc.) is verantwoordelijk voor een veilige omgeving binnen de school en het bijbehorende terrein. Artikel 6:174 Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de bezitter van een opstal risicoaansprakelijk is voor een gebrekkige opstal. Daarnaast is, op grond van artikel 6:173 Burgerlijk Wetboek, de bezitter van een gebrekkige roerende zaak in beginsel aansprakelijk wanneer deze roerende zaak een bijzonder gevaar voor personen of zaken oplevert. Denk hierbij aan gymnastiekmaterialen, buitenspelmateriaal etc. 5. De locatie van de NSA: de NSA vindt plaats in school actie Regel tussen partners op welk moment de verantwoordelijkheid overgaat van de school op de andere partner. bijlage(n) -- toelichting Wanneer er niets geregeld wordt, geldt in principe het volgende: 1) De kinderen lopen vanuit de klas naar de NSA --> De school is verantwoordelijk totdat de kinderen zijn overgedragen aan de aanbieder. 2) De kinderen bevinden zich bij de NSA --> De professionele aanbieder is aansprakelijk (tenzij calamiteit voortkomt uit gebrekkige opstal of roerende zaak). Bij inzet vrijwilligers of stagiair: De organisatie die hen aanstuurt is aansprakelijk. 3) De NSA is afgelopen --> De NSA is aansprakelijk tot het moment waarop de kinderen worden opgehaald. Wanneer met de ouders schriftelijk is overeengekomen dat het kind zelfstandig naar huis kan, zijn de ouders verantwoordelijk vanaf het moment dat het kind naar buiten loopt. Vanzelfsprekend kunnen hierover tussen partijen afwijkende afspraken worden gemaakt. Altijd geldt: Welke partij aansprakelijk is zal uiteindelijk altijd afhangen van de concrete situatie, volgens de toelichting onder onderdeel 1 (vereisten aansprakelijkheid, hoofdregel aansprakelijkheid). 8

10 6. De locatie van de NSA: de NSA vindt plaats buiten school actie Regel tussen partners, inclusief eventuele vervoerder, op welk moment de verantwoordelijkheid overgaat van de school op de andere partner. bijlage(n) -- toelichting 1) De kinderen gaan naar de NSA toe --> a) De kinderen worden gebracht door de aanbieder: de aanbieder is aansprakelijk. b) De kinderen worden gebracht door een vrijwilliger: de organisatie die de vrijwilliger aanstuurt is aansprakelijk. c) De kinderen worden gebracht door een medewerker van school: de school is aansprakelijk. d) De kinderen worden gebracht met een busje: - De school is verantwoordelijk tot de kinderen in het busje zitten; - De vervoerder is verantwoordelijk tijdens het vervoer; NB: De partij die de NSA-overeenkomst met de ouders heeft afgesloten (school, BSO) heeft wel de plicht een verantwoorde keuze voor een vervoerder te maken. Het is dus noodzakelijk om de legitimiteit van het bedrijf te checken en of zij de benodigde verzekeringen hebben afgesloten, zoals een WA-, Auto- en inzittendenverzekering (Vraag altijd om kopie verzekeringen, inclusief voorwaarden). - Voor het lopen van het busje naar het gebouw dienen goede afspraken te worden gemaakt. Anders is de aansprakelijkheid afhankelijk van de concrete situatie. e) De kinderen gaan zelfstandig naar de NSA: - met schriftelijke toestemming van de ouders: de ouders zijn verantwoordelijk; - zonder schriftelijke toestemming van de ouders: de school is verantwoordelijk (nooit doen!) 2) De kinderen bevinden zich bij de NSA De professionele aanbieder is aansprakelijk (tenzij calamiteit voortkomt uit gebrekkige opstal of roerende zaak). Bij inzet vrijwilligers of stagiair: De organisatie die hen aanstuurt is aansprakelijk. 3) De NSA is afgelopen --> De NSA is aansprakelijk tot het moment waarop de kinderen worden opgehaald. Wanneer met de ouders schriftelijk is overeengekomen dat het kind zelfstandig naar huis kan, zijn de ouders verantwoordelijk vanaf het moment dat het kind naar buiten loopt. Altijd geldt: Welke partij aansprakelijk is zal uiteindelijk altijd afhangen van de concrete situatie, volgens de toelichting onder onderdeel 1 (vereisten aansprakelijkheid, hoofdregel aansprakelijkheid). 9

11 7. Aansprakelijkheid van de bij de NSA betrokken partijen actie Schep helderheid over de taak- en verantwoordelijkheidsverdeling van de betrokken organisaties rond de coördinatie en uitvoering van de naschoolse activiteiten. Controleer of de verzekeringen van patijen aansluiten bij deze taken en verantwoordelijkheden. Leg zonodig specifieke afspraken vast. bijlage(n) C voorbeeldorganogrammen met de daarbij behorende gevolgen voor de aansprakelijkheid toelichting Bij de uitvoering van de NSA zijn vaak meerdere partijen betrokken, zoals de scholen, BSO, uitvoerders en stads-delen. Afhankelijk van hoe de NSA in een stadsdeel of een wijk is georganiseerd, kan het hierbij om verschillende rollen gaan, zoals die van uitvoerder, opdrachtgever, subsidieverstrekker, detacherende werknemer etc. Deze verschillen brengen verschillende verantwoordelijk- en aansprakelijkheden met zich mee. In de bijlage (D) worden drie, in de praktijk gehanteerde, organisatiemodellen weergegeven met de daarbij behorende verantwoordelijkheidsverdeling. Uiteraard zijn er veel tussenvarianten denkbaar, maar over het algemeen kunnen deze van de basismodellen worden afgeleid. In het algemeen geldt: - Inventariseer uit welke elementen het dagarrangement bestaat. Geeft bij elk onderdeel van het dagarrangement aan wie verantwoordelijk is en aansprakelijk kan worden gesteld. Leg dit schriftelijk vast. - Maak een samenwerkingscontract waarin de afzonderlijke en gedeelde verantwoordelijkheden zijn vastgelegd. - Inventariseer welke verzekeringen de samenwerkende partners hebben afgesloten. - Controleer of de verzekeringen aansluiten bij de taken en verantwoordelijkheden van de verschillende organisaties en pas die zonodig aan. - Maak een dossier waarin het samenwerkingscontract en de polissen van de verschillende verzekeringen worden verzameld. - Leg het dossier ter goedkeuring voor aan de verzekeraar(s). - Onderzoek de mogelijkheid van: - één verzekeringspakket voor het totale dagarrangement - uitbreidingsmogelijkheden WA- en ongevallenverzekering basisscholen tot bijv minuten na afloop van de naschoolse activiteit (i.p.v. direct na schooltijd). 10

12 2. Afspraken met ouders 8. Inschrijving NSA actie Leg duidelijke afspraken met de ouders vast over alle aspecten rond verantwoordelijken aansprakelijkheden. bijlage(n) D relevante bepalingen t.a.v. aansprakelijkheid op het inschrijfformulier toelichting Zorg dat de ouders op alle aspecten op bijlage E een verklaring ondertekenen. Uiteraard kunnen de formuleringen, afhankelijk van de specifieke situatie, naar behoefte worden aangepast. Laat geen onduidelijkheid bestaan over welke organisatie de contractpartner van de ouders is. Voorbeeld: Om de gezamenlijkheid van het activiteitenaanbod te benadrukken kiezen samenwerkende partijen er geregeld voor om bovenaan de inschrijfformulieren de logo s van al die partijen te vermelden. Vanuit oogpunt van aansprakelijkheid (het wekken van een gerechtvaardigd vertrouwen) is dat niet zonder juridische betekenis. Uiteraard kan onduidelijkheid over de aansprakelijkheid worden voorkomen door in het formulier zelf heel duidelijk aan te geven welke partij in beginsel verantwoordelijk is voor de naschoolse activiteiten. 3. Afspraken met aanbieders NSA 9. afspraken in contract actie Sluit een contract af met de NSA aanbieder, waarin afspraken over aansprakelijkheid en verzekeringen zijn vastgelegd. bijlage(n) E relevante bepalingen t.a.v. aansprakelijkheid voor het af te sluiten contract met de NSA aanbieder toelichting Naast de voorbeeldbepalingen, zoals genoemd in bijlage E, wordt aanbevolen de volgende elementen in het contract vast te leggen: - afspraken over toezicht, achterwacht, groepsgrootte, (veiligheids)protocollen. Overweeg hierbij per activiteit of deze een verhoogd risico op (letsel)schade geeft en pas daar het toezicht en de groepsgrootte op aan. - exact tijdstip overgang verantwoordelijkheden (overdrachtsmomenten). - eisen ten aanzien van de kwaliteit van het personeel (gediplomeerd). 11

13 10. verklaring bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering actie Leg contractueel vast dat de NSA aanbieder in het bezit is of komt van een bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering. bijlage(n) F model verklaring Bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering toelichting Het volgende wordt in dit kader aanbevolen: - Laat de NSA aanbieder een verklaring ondertekenen dat men in het bezit is of komt van een Bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering, volgens bijlage F. - Vraag de eerste keer een recente kopie van de polis op. - Overweeg om aanbieders van NSA op kleine schaal onder de aansprakelijkheidsverzekering van de opdrachtgever te laten vallen. 11. Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) actie Vraag van de NSA aanbieder een Verklaring omtrent gedrag (VOG). bijlage(n) -- toelichting - Vraag van alle personen die activiteiten met kinderen verrichten een VOG op, hetzij rechtstreeks van betrokkene zelf (freelancer, vrijwilliger) hetzij via de organisatie waarvoor deze personen werken. Zie voor een toelichting de website - Vraag om een originele VOG die, na kopiëren, desgewenst kan worden teruggegeven. - De kosten van de VOG (rond de 30,-) zijn in beginsel voor de NSA aanbieder. Wanneer het een vrijwilliger of stagiair betreft, ligt het in de rede dat de betreffende organisatie deze kosten zelf draagt. 12

14 4. Diverse veiligheidsaspecten actie 12. Bewustwording professionals NSA Zorg ervoor dat de professionals die binnen de NSA werkzaam zijn zich bewust zijn van alle veiligheidsaspecten rond naschoolse activiteiten, met gebruikmaking van de Handreiking Veiligheid in de brede school (bijlage G). bijlage(n) G Veiligheid in de brede school, Handreiking voor professionals werkzaam in de brede school toelichting Het is van belang dat alle professionals, die binnen de NSA werkzaam zijn, zich bewust zijn van alle veiligheidsaspecten rond de naschoolse activiteiten. Het gaat hierbij om zowel de fysieke als sociale veiligheid. Hoewel veiligheid primair de verantwoordelijkheid is van de directie / het management van de organisaties die bij de NSA zijn betrokken, is het van belang dat professionals zich steeds bewust zijn van de afspraken die zijn gemaakt (of niet zijn gemaakt) over veiligheid op alle momenten dat er een brede schoolprogramma is. Documenten / afspraken met het accent op fysieke veiligheid zijn bijvoorbeeld: - ontruimingsplan en planning brandoefeningen van de NSA locaties (moet je hebben); - checklists / logboeken voor het controleren van lokalen en speeltoestellen; - bedrijfshulpverleningsplan: Wie moet wanneer worden ingeschakeld? Zorg voor een lijstje met alle (mobiele) telefoonnummers van achterwachten, huisartsen en EHBO ers die je kunt inschakelen; - incidenten- en ongevallenregistratie; - protocol aanwezigheidsregistratie; - informatie over medische gevallen, medicijngebruik door kinderen; - protocol leerlingenvervoer (met name van belang voor transfermomenten); - protocol voor uitstapjes in binnen- en buitenschoolse situaties. Documenten / afspraken met het accent op sociale veiligheid zijn bijvoorbeeld: - huisregels (bijv. als het gaat om halen en brengen van kinderen, wat als er een kind kwijt is of wegloopt, niet rennen in de gang, je altijd melden bij een volwassene etc.); - pestprotocol; - protocol vervanging of opvang van kinderen bij ziekte van bijvoorbeeld begeleider, docent, vrijwilliger; - protocol gebruik internet en andere media. Zie verder de bijgaande Handreiking. 13

15 Bijlage A Beknopte notitie aansprakelijkheid en verzekeringen van naschoolse activiteiten in de Amsterdamse stadsdelen Inleiding In deze bijlage worden beknopt enkele achtergronden over aansprakelijkheid en verzekeringen aangestipt (1) en wordt de aansprakelijkheidskwestie vanuit verschillende invalshoeken belicht (2). Vervolgens worden er aanbevelingen gedaan om te komen tot een aantal uniforme afspraken binnen Amsterdam (3). De bijlage wordt afgesloten met een bronvermelding. 1 Achtergronden aansprakelijkheid en verzekeringen 1.1 Risico s zijn niet uit te sluiten Een belangrijke vraag bij het onderwerp aansprakelijkheid en verzekeringen is: hoe ver kunnen en willen we gaan in het dichttimmeren van de veiligheid? Met elkaar zal moeten worden vastgesteld wat acceptabel en verantwoord is. Als de eis wordt gesteld dat alle mogelijke denkbare incidenten op voorhand afgedekt moeten zijn, dan zou de conclusie wel eens kunnen zijn dat de uitvoering van naschoolse activiteiten op deze manier niet mogelijk zijn. Risico s zijn niet uit te sluiten. Zelfs is niet op voorhand helder te krijgen waar precies de eventuele grijze gebieden zitten omdat aansprakelijkheid in elk concreet geval afhankelijk is van veel factoren. Het is belangrijk te bedenken dat de vraag wie aansprakelijk is, afhankelijk is van de concrete situatie en de in die specifieke situatie geldende geschreven en ongeschreven rechtsregels. Deze verschillen van geval tot geval. Algemene richtlijnen zijn dan ook niet te geven. 1.2 Wettelijke aansprakelijkheid In het Nederlandse privaatrecht geldt als uitgangspunt dat iedereen zijn eigen schade draagt. In bepaalde situaties kan het echter onredelijk zijn dat de kosten van schade voor eigen rekening komen. Dit doet zich voor wanneer de schade door een ander is veroorzaakt. Op grond van de wet kan de veroorzaker aansprakelijk worden gesteld voor de schade, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Er ontstaat een plicht tot schadevergoeding wanneer er sprake is van: - een onrechtmatige gedraging (doen of nalaten); - toerekenbaarheid van de daad aan een persoon; - schade; - causaal verband tussen de daad en de schade, en - relativiteit 1. Hoe jonger een kind, hoe kleiner de kans dat de rechter het kind zelf aansprakelijk zal stellen voor onrechtmatig handelen. Is een kind jonger dan 14 jaar, dan is de ouder of voogd in beginsel (dus behoudens rechtvaardigingsgronden) aansprakelijk, nooit het kind zelf. Kinderen van 14 en 15 jaar kunnen, naast de ouder of voogd, ook zelf aansprakelijk zijn (indien die ouder of voogd niet kan worden verweten dat hij de gedragingen van het kind had moeten 1 Het vereiste van relativiteit houdt in dat de veroorzaker van de schade alleen aansprakelijk is voor schade, als de norm die hij overschreden heeft als doel heeft om het (aangetaste) recht van de benadeelde te beschermen. Er moet dus een relatie bestaan tussen de veroorzaakte schade en het beschermde belang.

16 voorkomen). Kinderen vanaf 16 jaar zijn in beginsel zelf aansprakelijk bij onrechtmatig handelen. 1.3 Verantwoordelijkheid bij (buiten)schoolse activiteiten Wie is er aansprakelijk als er een ernstig ongeluk gebeurt op school, tijdens de tussenschoolse opvang of tijdens naschoolse activiteiten of opvang? Een belangrijke hoofdregel is dat degene aan wie de zorg is toevertrouwd en direct toezicht heeft in principe de verantwoordelijkheid draagt ten aanzien van de gezondheid en de veiligheid van de leerlingen. Hoewel het van de situatie afhangt hoever de zorgplicht precies strekt, is het van groot belang hier als school, kinderopvang en aanbieder van naschoolse activiteiten voortdurend van bewust te zijn. Ouders mogen ervan uitgaan dat er toezicht op hun kinderen wordt gehouden zodra zij op school komen, of gedurende de periode dat zij worden opgevangen door de BSO of activiteiten volgen bij een aanbieder van NSA. In de BSO is er altijd sprake van een contract tussen de ouders en kinderopvang, waarin expliciet wordt ingegaan op de verantwoordelijkheden. Bij de NSA is dit minder formeel geregeld. In het algemeen geldt hier dat ouders een overeenkomst hebben met de NSAaanbieder, in de vorm van een inschrijfformulier, een contributiebetaling en/of een lidmaatschap. Ingewikkelder wordt het wanneer een NSA-aanbieder, bijvoorbeeld een sportvereniging, een activiteit aanbiedt in opdracht van een andere partner, zoals een school of BSO organisatie. Deze andere partner is dan de opdrachtgever en de sportvereniging de opdrachtnemer. De opdrachtgever en opdrachtnemer zijn in dit geval hoofdelijk aansprakelijk voor wat er gebeurt tijdens de activiteit. Opdrachtgever is die organisatie die met de ouders een overeenkomst heeft afgesloten. Wie er in laatste instantie verantwoordelijk is bij een calamiteit hangt af van meerdere factoren, zoals de leeftijd van het kind, het soort activiteit (risico- of minder risicovol) en wat in redelijkheid van een toezichthouder kan worden gevraagd. Uiteindelijk zal de rechter zich vaak buigen over de vraag wie in een specifiek geval aansprakelijk is voor ontstane schade. 1.4 Risicoaansprakelijkheid voor medewerkers, vrijwilligers, stagiaires en freelancers In de praktijk zijn veel personen betrokken bij de uitvoering van de diverse naschoolse activiteiten. De status van betrokkenen is divers. Vaak zijn het medewerkers van de uitvoerende organisaties, maar het kan ook gaan om vrijwilligers, stagiaires en freelancers. Voor de wijze waarop de risicoaansprakelijkheid binnen de verschillende verhoudingen is geregeld, wordt verwezen naar de eerdergenoemde notitie Juridische aspecten bij samenwerking (april 2008) door het JSO expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding. 1.5 Contractuele aansprakelijkheid 2 In de notitie van de Universiteit van Tilburg, genoemd in de inleiding, wordt onder andere de contractuele aansprakelijkheid belicht: 2 Aansprakelijkheid binnen de Brede School bij aanbod van activiteiten in het primair en voortgezet onderwijs (Universiteit van Tilburg, 8 oktober 2007, mw. mr. dr. M.F.M. van den Berg, R.A.J. Buijssen) 15

17 Aanbieders De vraag of een aanbieder van een activiteit aansprakelijk is als een jongere bijvoorbeeld tijdens een activiteit ongelukkig terechtkomt, hangt af van de vraag of de ouders/wettelijke verzorgers een contractuele relatie met de aanbieder hebben en er sprake is van een toerekenbare tekortkoming. Soms is een contractuele relatie vrij eenvoudig aan te tonen, bijvoorbeeld als het schoolbestuur zelf de aanbieder van de activiteiten is. In andere gevallen kan van een dergelijke relatie sprake zijn als de ouders aan de aanbieder voor de geboden activiteiten betalen of zelf met de aanbieder een overeenkomst sluiten. Indien een contractuele relatie aanwezig is en er sprake is van een toerekenbare tekortkoming, kan de aanbieder voor de geleden schade aansprakelijk worden gesteld. De aansprakelijkheid kan in de meeste gevallen door de aanbieder niet in de algemene voorwaarden (door middel van een exoneratie) worden uitgesloten. Schoolbestuur / BSO organisatie Als de contractuele relatie tussen de aanbieder en de ouders niet kan worden vastgesteld, omdat de ouders bijvoorbeeld aan de school voor de activiteiten betalen of omdat het schoolbestuur de contracten met de aanbieders sluit, dan is het schoolbestuur verantwoordelijk als de jongere door onvoldoende zorg van de aanbieder iets overkomt. Het schoolbestuur laat zich in dit geval namelijk bijstaan door derden en draagt de verantwoordelijkheid als de aanbieder zijn zorgplicht niet in acht neemt. Het schoolbestuur kan vervolgens wel proberen om de aansprakelijkheid door te schuiven naar de aanbieder. De ouders of de jongere hebben hier echter niets mee van doen. Keuzevrijheid ouders aansprakelijkheidsstelling Hoofdregel is dat ouders vrij zijn in hun keuze welke betrokken partij zij aansprakelijk stellen wanneer hun kind betrokken raakt bij een calamiteit. Dat kan de uitvoerder van de naschoolse activiteiten zijn maar ook de opdrachtgever van die uitvoerder (of daar weer de opdrachtgever van etc.). 1.6 Ter illustratie In de praktijk is de situatie niet ongebruikelijk dat de ouders een overeenkomst hebben afgesloten met de school, die vervolgens optreedt als opdrachtgever richting bijvoorbeeld een welzijnsorganisatie. Deze welzijnsorganisatie kan de activiteiten zelf uitvoeren, maar geeft in de praktijk vaak weer opdracht aan een uitvoerende organisatie of aan freelancers. school opdracht tot NSA inschrijving NSA welzijnsorganisatie opdracht tot NSA ouders uitvoerder NSA 16

18 Wanneer zich een calamiteit voordoet, mogen de ouders elk van deze partijen aansprakelijk stellen. De aansprakelijk gestelde partij kan de claim niet terugleggen bij de ouders of doorschuiven naar een andere organisatie, maar zal de kwestie zelf met de ouders moeten afhandelen. Iets anders is dat vervolgens partijen (of hun verzekeringsmaatschappijen) onderling, maar zonder dat de ouders daar verder bij worden betrokken, tot regres kunnen overgaan. Dit houdt in dat de vordering uiteindelijk terecht komt bij de schuldige partij, dus de veroorzaker van het ongeluk, Stel dat de ouders zich met een schadeclaim wenden tot de school, dan dient de school de schadeclaim met inschakeling van haar verzekeraar rechtstreeks met de ouders af te handelen. Daarna kan de school (lees: haar verzekeraar) zich wenden tot de (verzekeraar van de) partij die, volgens de op pagina 1 genoemde vijf principes, als aansprakelijke partij moet worden aangemerkt. In schema weergegeven: verzekeringsmaatschappij 1 verzekeringsmaatschappij 2 school regres regres verzekeringsmaatschappij 3 schadeclaim welzijnsorganisatie regres vergoeding uitvoerder NSA ouders In de praktijk is het verstandig als opdrachtgevende partijen in hun overeenkomsten met de uitvoerende organisaties een exoneratiebeding en een vrijwaringsbeding vastleggen. Een exoneratiebeding is een vrijwaring op grond waarvan een wettelijke verplichting tot schadevergoeding, die is ontstaan door een toerekenbare tekortkoming of onrechtmatige daad, wordt uitgesloten of beperkt. 17

19 Een exoneratiebeding mag niet verward worden met een vrijwaringsbeding. Een vrijwaringsbeding is een contractueel beding dat ertoe strekt dat een contractant dient in te staan voor de financiële gevolgen van de aansprakelijkheid die de wederpartij kan oplopen tegenover derden. 2 Aansprakelijkheid vanuit verschillende invalshoeken 3 De vraag welke partij in welke situatie aansprakelijk is, kan vanuit verschillende invalshoeken worden belicht: - Aansprakelijkheid van uitvoerende organisaties voor buitenschoolse activiteiten; - Aansprakelijkheid van diverse betrokkenen bij de uitvoering van buitenschoolse activiteiten; - Aansprakelijkheid voor deelnemende organisaties aan buitenschoolse activiteiten; - Aansprakelijkheid voor overdrachtmomenten tussen schakels; - Kwaliteitseisen aan aanbieders. 2.1 Aansprakelijkheid van uitvoerende organisaties voor buitenschoolse activiteiten Om te bepalen welke organisatie in een bepaalde situatie aansprakelijk is, moet de vraag worden gesteld: Wie is de aanbieder van de activiteit? Wanneer de activiteit wordt uitgevoerd door bijv. een sportvereniging en de ouders hebben een overeenkomst met deze sportvereniging (in de vorm van een inschrijfformulier, een betaling van een geldbedrag of een lidmaatschap), dan is de sportvereniging aansprakelijk in geval van ongelukken. Opdrachtgever - opdrachtnemer Het kán zijn dat de sportvereniging de activiteit aanbiedt in opdracht van een andere partner, bijvoorbeeld een school of een BSO organisatie. Deze andere partner is dan de opdrachtgever en de sportvereniging de opdrachtnemer. De opdrachtgever en opdrachtnemer zijn in dit geval hoofdelijk aansprakelijk voor wat gebeurt tijdens de activiteit. Aandachtspunten - Maak als opdrachtgever goede afspraken met opdrachtnemers over de voorwaarden waaronder de activiteit wordt uitgevoerd: toezicht, achterwacht, leidsterkind ratio etc. - Maak gebruik van bestaande protocollen en standaarden van organisaties / verenigingen en controleer of deze voldoen in jouw specifieke situatie. Stem dit af met alle partners en leg het schriftelijk vast. - Controleer of opdrachtnemers voldoende verzekerd zijn tegen aansprakelijkheid. 3 Dit hoofdstuk is een weergave van delen uit het verslag van de bijeenkomst Aansprakelijkheid binnen het dagarrangement (D&C, Zwolle, 14 april 2008), aangevuld met elementen uit De Brede Scholen, verzekeren en aansprakelijkheid De Baarsjes (december 2009, AKROS Welzijn, Wendelmoet Nijland). 18

20 Informeren van ouders Zorg ervoor dat ouders voldoende geïnformeerd zijn over de aard van activiteiten. Ouders moeten zelf een afweging kunnen maken of zij het wel of niet verantwoord vinden voor hun kind om deel te nemen aan de activiteit. Aandachtspunten - Zorg dat voor ouders duidelijk is wíe de aanbieder van de activiteit is. - Bestaat er onduidelijkheid, dan geldt: degene die vanuit het perspectief van de ouders logisch gezien als aanbieder kan worden aangewezen, is aansprakelijk. - Informeer ouders over de wijze waarop de activiteit wordt georganiseerd. 2.2 Aansprakelijkheid van diverse betrokkenen bij de uitvoering van buitenschoolse activiteiten De belangrijkste vraag die hierbij dienen te worden gesteld zijn: - Onder wiens verantwoordelijkheid vallen de personen die uitvoering geven aan een activiteit? - Onder welke voorwaarden voeren deze personen hun taak uit? - Zijn deze personen voldoende gekwalificeerd? - Zijn de personen voldoende verzekerd tegen aansprakelijkheid? Denk hierbij óók aan vrijwilligers, stagiaires en freelancers. Stagiaires / vrijwilligers Stagiaires en vrijwilligers vallen onder de verantwoordelijkheid van de organisatie waar zij voor werken. Er hoeft geen sprake te zijn van een arbeidsovereenkomst. Ook wanneer een begeleider van de sportvereniging iemand vraagt even bij te springen, valt deze invaller onder de verantwoordelijkheid van de sportvereniging. Verklaring omtrent gedrag (VOG) Specifieke aandacht verdient de Verklaring omtrent gedrag (VOG). Voor vrijwilligers en freelancers, werkzaam voor de BSO of NSA, bestaat er geen verplichting een VOG over te leggen. Indien vrijwilligers of freelancers voor langere tijd aanwezig zijn en met kinderen omgaan is het verstandig om toch een VOG te vragen, hoewel dit natuurlijk geen garantiebewijs van goed gedrag is. Zie hiervoor de aanbeveling in Hoofdstuk 2 (onder ad 1). Aandachtspunten - Zorg als organisatie dat naast de vaste werknemers ook vrijwilligers, stagiaires en freelancers verzekerd zijn: collectieve ongevallen + bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering. - Kijk goed naar stageovereenkomsten, CAO regels enz. Hierin staan de voorwaarden waaronder stagiaires hun activiteiten mogen uitvoeren: Mag men alleen voor een groep staan? Hoeveel kinderen mag een stagiair maximaal onder zijn hoede nemen? - Werkt u met freelancers? Maak afspraken over de voorwaarden waaronder de activiteit wordt uitgevoerd en leg deze schriftelijk vast. - Vraag van vrijwilligers en freelancers die voor langere tijd aanwezig zijn een origineel VOG. 19