MAATREGELEN KIEZEN 5

Transcriptie

1 5 91

2 92 MAATREGELEN KIEZEN

3 5 MAATREGELEN KIEZEN Algemene regel: minder flessenwater, meer kraantjeswater minder kraantjeswater, meer regenwater 5.1 Doelstelling en afbakening Dankzij het Ecopolismodel, de Waterenquête, onze meetinstrumenten en de samenwerking van iedereen op school, zijn we erin geslaagd het watergebruik op school te meten en te inventariseren. Nu is het zaak dat allemaal te interpreteren en tot conclusies te komen. Op basis van die conclusies willen we immers maatregelen kiezen die duurzaam en rationeel watergebruik aanmoedigen. Maar hoe doen we dat? Tijdens het hele proces van interpreteren en beoordelen komen de sterke en zwakke punten in verband met het watergebruik op school bloot te liggen. Als we die benaderen met de Ecopolisschool als model, kunnen we een pakket maatregelen samenstellen die de duurzaamheid van de waterstroom verbeteren. Het is niet de bedoeling alle problemen ineens aan te pakken. Uit educatief oogpunt kan het interessant zijn te starten met kleine, duidelijke ingrepen die snel resultaat geven. Plaats bijvoorbeeld een regenton die het hemelwater opvangt. Zo loopt het niet rechtstreeks het riool in en kun je het gebruiken om te poetsen, voor de planten, om verfborstels in de tekenles uit te spoelen. Dergelijke kleine maatregelen komen de geloofwaardigheid van grote maar minder zichtbare maatregelen ten goede. Toch mag je als school niet verwateren door het nemen van vele kleine maatregelen die in essentie niets verbeteren. Kies in de eerste plaats maatregelen grote of kleine die niet decoratief maar wel functioneel zijn. 5.2 Water is kostbaar Duurzaam water beheren... Scholen die ernaar streven water zo zuinig en respectvol mogelijk te gebruiken, zonder een hypotheek te leggen op de kansen van anderen, op het leefmilieu en op de toekomst, doen aan duurzaam waterbeheer. Hoe kunnen we dat op school waarmaken? 93

4 Er bestaan heel wat manieren om het watergebruik op school duurzaam binnen de perken te houden. Voer verschillende waterbesparende maatregelen tegelijk in. Die hebben samen echt effect. Verspil drinkwater niet om te poetsen, voor toiletbeurten of om de planten te begieten. Dat kan perfect met regenwater. Pas de kwaliteit van het water aan het soort gebruik aan. Regenwater bezit misschien niet de zuiverheid van drinkwater, voor de natuur heeft het een prima kwaliteit. De basiskwaliteit van het water dat we gebruiken, mag niet worden aangetast. Als het terugvloeit naar de natuur, moet het snel en op natuurlijke wijze opnieuw zuiver kunnen worden. Het water dat we binnenhalen, houden we zo lang mogelijk. Water dat in de keuken diende om de groenten te spoelen, kan nog dienen voor de schoonmaak of voor de planten. Grondwater aanboren is, in tegenstelling tot wat dikwijls gedacht wordt, niet echt een milieuvriendelijke maatregel: het gebruik van grondwater uit putten helpt mee aan de veel te snelle daling van het grondwaterpeil in Vlaanderen. Water is kostbaar. en rationeel water gebruiken Wanneer we duurzaam waterbeheer met concrete maatregelen toepassen, doen we aan rationeel watergebruik. In brochures en op websites vind je een waaier aan voorstellen. Vaak zitten daar tips tussen om lekken op te sporen en te dichten. Niet voor niets. Het onzichtbare waterverlies is in Europese landen nog steeds onrustbarend hoog. Groot-Brittannië staat op kop met maar liefst 8,4 kubieke meter per kilometer hoofdleiding. Dat is 243 liter per huishouden per dag! In december 2007, in Oudenaarde, veroorzaakte een lek ergens in het 116 kilometer lange netwerk van de stad in tien dagen tijd een verlies van ruim liter per uur. Goed voor 7 miljoen liter water. 94

5 5En hoe zit het met lekken op school? Een druppende kraan verspilt algauw 4 liter water per uur of 35 kubieke meter per jaar. Een flinterdun waterstraaltje is goed voor 16 liter per uur of 140 kubieke meter per jaar. En een slecht werkende doorspoelbak van het toilet jaagt er wel 25 liter per uur of 219 kubieke meter per jaar door. Een school zonder lekken toont dat ze duurzaam waterbeheer serieus neemt! 5.3 Maatregelen kiezen... voor en door de MOS-werkgroep Voor de waterwerkgroep is ook hier weer de onmisbare taak van het coördineren weggelegd. De inventarisering van de waterstroom op school heeft een resem aan gegevens opgeleverd. Klassen, groepjes leerlingen, leerkrachten, personeel en directie dienen al hun resultaten in bij de werkgroep. Nu kan de school al haar creativiteit uit de kast halen om de beste concrete maatregelen te bedenken. Maar wat zijn de beste maatregelen voor jouw school? Wat zal hun impact zijn? En kan de school het wel aan? De werkgroep kan de volgende vragen stellen: welke maatregelen zijn nodig? welke zijn het meest effectief? wat houdt de maatregel in? wie kan hem uitvoeren? welke materialen zijn nodig? hoeveel tijd kost de realisatie? hoe groot is de financiële investering? hoe lang duurt het vooraleer de investering terugverdiend is? hoe groot is het te verwachten duurzame effect op de waterstroom binnen én buiten de school? Niet al die vragen hebben een makkelijk antwoord. Toch proberen. Al zoekend en vergaderend maak je met directie, leerkrachten, leerlingen en technische ploeg een selectie van realistische maatregelen. Voor elke maatregel beschrijf je nu in detail de weg tot aan de realisatie. Vergeet niet om voor maatregelen die blijvende inspanningen vragen, oplossingen te bedenken. Waarom geen leerlingenraad of schoolforum organiseren waarin iedereen zijn zegje kan doen en kan meestemmen? Met een digitale presentatie van alle mogelijke maatregelen, gemaakt door leerlingen in de les informatica of Nederlands. 95

6 5.4 Maatregelen kiezen... voor en door leerlingen en leerkrachten We hebben een inventaris van wat er met het water op school gebeurt. Daar kunnen we nu mee aan de slag. Welke maatregelen kunnen we kiezen om problemen of knelpunten in verband met watergebruik op te lossen of te verbeteren? Het pakket dat we in deze fase theoretisch uitwerken, voeren we in de volgende stap effectief uit. Kijk voor voorbeelden en suggesties in de Waterenquête Op maat van de school Ecopolisschool op maat Stel met de klas of in groep jouw model voor een eigen Ecopolisschool samen. Dat kan aan de hand van alle informatie en voorbeelden over het Ecopolismodel die je in de vorige hoofdstukken hebt gekregen. Zet de informatie die je uit de Waterenquête kan halen op de juiste plaats. Wat hoort bij IN, BINNEN en UIT? Nu is het tijd om maatregelen te kiezen. Maak een tweede model en zoek bij IN, BINNEN en UIT naar maatregelen om de problemen met water in de school op te lossen. In de Waterenquête staan heel wat suggesties en tips. Hou de twee modellen voortdurend bij elkaar. Zo kun je controleren of jouw Ecopolisschool haar drie pijlers (zie hoger) kan waarmaken. Ecopolisschool-pub Je kunt het Ecopolismodel simpel houden en in een document op de computer zetten, maar je kunt er ook een grootse actie van maken, met posters. Of nog groter aanbrengen op een bord of een paneel en er een collage van maken met illustraties, voorbeelden en foto s. Je kunt ook plaats maken voor suggesties van andere schoolbewoners. Of waarom geen Ecopolisschool maken in een teken- of lay-outprogramma? Anderen kunnen nadien het document bekijken en aanvullen. Of je kunt het afdrukken als een folder. Is er een schoolwebsite? Stel dan voor het model online te zetten, met een blog of forum voor suggesties en opmerkingen. Vergeet niet jouw Ecopolisschool ook aan de ouders voor te stellen (dat kan bijvoorbeeld met de folder, het paneel of via de blog). 96

7 5Doe het zelf! Maak op school een wadi of een zuiverend rietveld en combineer het met iets leuks zoals een kabbelend zen-beekje. Een wadi is in feite een buffering en/of infiltratievoorziening die zich vult met regenwater. Het is heel geschikt in stedelijke gebieden. Dus ook op scholen waar geen groen is maar overal beton ligt. Het regenwater vloeit niet meer het riool, de regenput of de regenton in, maar loopt in een greppeltje over de verharde ondergrond en infiltreert verderop in de bodem door een zuiverende toplaag en een grindkoffer heen. tso-bso-traject Leerlingen uit het tso en bso zijn vast en zeker in staat om op school zelf een wadi aan te leggen. Maar ook een zelfgemaakt zuiverend rietveldje kan als daar tijd en ruimte voor is. Watermanifest Met deze actie kom je uit je schulp. Allemaal goed en wel, die maatregelen. Maar wat kun je zelf doen om je persoonlijke watergebruik te verminderen? Wat is thuis en op school haalbaar en wat niet? Ga voor een watercontract. Kies eerst in de klas en daarna op een heuse schoolraad maatregelen waarmee iedereen op school en thuis zijn persoonlijke watergebruik kan verminderen. Zorg er wel voor dat de maatregelen haalbaar zijn en dat iedereen erachter kan staan. Bij het tandenpoetsen een beker gebruiken in plaats van het water te laten stromen is heel erg haalbaar. Ontwerp een manifest dat iedereen op school mee ondertekent. Kies ook een datum waarop je het manifest kunt evalueren. Weinig-water-dag Om in een watermanifest een realistisch pakket aan persoonlijke besparende maatregelen samen te stellen, kun je alvast oefenen. Zoek zoveel mogelijk manieren om spaarzaam met water om te gaan. En voer die uit op twee waterarme dagen. Eén dag thuis en één op school. Maak van de waterarme dag thuis een reportage. Dat kan een filmpje zijn, maar ook een fotoreportage, of een verslag. Ook op school kun je over de waterarme dag een reportage maken. Heeft de school een foto- of videocamera ter beschikking? Spreek goed af met de werkgroep. Maar iedereen doet mee! Op zulke weinig-water-dagen ontdek je welke maatregelen in een watermanifest haalbaar zijn. Dergelijke initiatieven zijn ook een uitstekende manier om tussendoor te blijven sensibiliseren. 97

8 Uit de school geklapt GTI, Londerzeel Kringlooptuin Tijdens het schooljaar realiseerde een klas als geïntegreerde proef (GIP) op school een Technisch-Ecologische Kringlooptuin met compostsystemen, een vijver, een kippenhok met groendak en waterdoorlatende paden van snipperhout en recuperatiesteen. Het schooljaar daarop deed een leerling als GIP de herinrichting van de ruimte rond de vijver. Hij legde een zelf ontworpen waterzuiveringssysteem voor de vijver aan. TI Heilige Familie, Brugge Gidsen in het rietveld De school legde een educatief rietveld aan. De ene klas leidt er een andere klas rond uit de eigen school of uit een andere. De leerlingen geven zelf tekst en uitleg bij de verschillende stappen van waterzuivering. We hebben gemerkt dat ze daardoor veel meer opsteken over technische dingen, dat ze meer geëngageerd raken en zelfs milieuvriendelijker met water omgaan. SBSO Ter Zee, Oostende Bezinkbak We installeerden op school een milieuvriendelijke bezinkbak voor milieuvriendelijke verf. Zo kunnen we alle verf zonder het afvoerwater te vervuilen uitspoelen. Een surplus is dat de bezinkbak het milieubewust gebruik van water stimuleert. Alle leerlingen krijgen de werking van de bak uitgelegd. Zo staan ze eens stil bij het onbedoeld en achteloos vervuilen van water en bij duurzaam waterbeheer! CDO-PTS, Boom Tegen waterverspilling Wij proberen de in- en uitstroom van water in de school te vertragen. Door bijvoorbeeld in de keuken met kookwater van groenten of van au bain marie soep te bereiden. Echte waterverspilling gaan we tegen met automatische kranen. Om iedereen op school even aan het denken te zetten, begieten we de planten met water uit de regenton. Toen we de ton in gebruik namen, hebben leerlingen een affiche ontworpen om het als evenement aan te kondigen. We gebruiken sindsdien ook altijd biologisch afbreekbare afwasproducten. Sint-Pietersinstituut, Turnhout Hemelwater opvangen We investeerden in een systeem om regenwater op te vangen. Met dat water worden de toiletten gespoeld. Om ook zuinig om te gaan met regenwater, besloten de leerlingen om het volume van de spoelbakken te verkleinen met plastic flessen. We kozen ook voor een maatregel om het afvoerwater zo min mogelijk te vervuilen: daarom gebruiken we nu milieusparende schoonmaakmiddelen. Die kopen we op regelmatige basis aan bij dezelfde producent. Op die manier is het goedkoper. 98

9 5 MAATREGELEN KIEZEN Sinds kort wordt ook alle regenwater van de nieuwbouw (die nog in de steigers staat) opgevangen en verzameld in een reservoir. We gebruiken dat water om de nieuwe toiletten te spoelen. Elke druppel telt! Op maat van de omgeving Het merendeel van de watervriendelijke maatregelen moet natuurlijk wel gebeuren op school of voor de school. Toch kan de school ook mee haar verantwoordelijkheid opnemen voor duurzaam waterbeheer in de ruimere omgeving. Leerlingen en team hebben heel wat inzicht gekregen in de uitdagingen in verband met water en hebben goed nagedacht over manieren om daar wat aan te doen. Met de principes voor een duurzaam waterbeheer in gedachten, kunnen ze ook proberen in te grijpen in de omgeving. Immers, de Ecopolisschool is een onderdeel van een groter maatschappelijk en zelfs mondiaal geheel. Hier heb je enkele krachtige maatregelen om de omgeving te motiveren. Beek-in-de-buurt-rapport In het vorige hoofdstuk kon je de beek in de buurt inventariseren door haar waterkwaliteit te meten. Zowel de biologische als de chemische. Nu kun je de metingen interpreteren en tot conclusies komen. Zijn er problemen? Dan kun je nu maatregelen bedenken. Stel samen met de klas een gefundeerd rapport op, mét voorstellen, en bezorg dat aan de juiste beleidsmensen van jouw gemeente. De Buurt-waterenquête verwerken Ook de Buurt-waterenquête kunnen jullie nu interpreteren en beoordelen. Maak een aantrekkelijk verslag (met gevoel voor humor!) om de buurtbewoners van de resultaten op de hoogte te brengen. Doe hen concrete voorstellen om rationeel watergebruik te promoten. Voor grotere problemen met water in de buurt kun je voorstellen doen en de buurt vragen zich mee te engageren om de juiste beleidsmensen van de gemeente aan te spreken. 99

10 Waterdebat Jullie zijn nu perfect voorbereid om een debat te organiseren over duurzaam waterbeheer in de buurt en de gemeente met de gemeente-ambtenaar, met de schepen en met de buurtbewoners. Maak een digitale presentatie waarin de activiteiten over het waterproject op school aan bod komen. De concrete maatregelen kunnen de deelnemers aan het debat motiveren ook stappen te ondernemen. Vergeet niet ook de voorstellen voor de beek en de buurt mee in de presentatie op te nemen. Waterbrieven Schrijf in groep een brief aan de gemeente en/of aan de intercommunale en vraag naar de manier waarop zij aan duurzaam waterbeheer doen. Stel op basis daarvan een aantal goede, makkelijke en niet zo dure maatregelen voor. Waterpetitie Ooit al een petitie ondertekend? Zoek uit hoe je het best een petitie organiseert. Bedenk een krachtige maar haalbare maatregel en zoek uit wie of welke instantie die kan realiseren. Dat zal immers degene zijn aan wie je de petitie bezorgt. Maak er een originele actie van, die de mensen aanspreekt en motiveert om deel te nemen. Zorg er zeker voor dat er met de petitie ook iets gebeurt. Hou de mensen die hun handtekening hebben gezet op de hoogte van het resultaat Op maat van de wereld Waterforum Neem deel aan een debat over water in de wereld, binnen een waterforum of een waterparlement. Er worden regelmatig dergelijke evenementen georganiseerd. Surf eens naar de site van het Jongerenparlement voor Water ( Deelnemen aan dergelijke evenementen, samen met even enthousiaste jongeren als jezelf, inspireert! Ga internationaal Sluit je aan bij het internationale Youth Water Network. Een internationale organisatie voor en door jongeren. Ze slaan de handen in elkaar om op Europees vlak een efficiënt jongerennetwerk uit te bouwen, watercongressen te organiseren, het bewustzijn in verband met water- 100

11 5problemen te stimuleren en het beleid te inspireren tot maatregelen en wetten die water als een mensenrecht ondersteunen. Neem eens een kijkje op de site ( H 2 O-twinning Uitwisselingsprojecten voor jongeren worden alsmaar populairder. In plaats van op het strand in Spanje te liggen bakken en zo onrechtstreeks als toerist de lokale waterschaarste in de hand te werken, kun je ook inschrijven voor een uitwisselingsproject om op kwetsbare plaatsen in de wereld waterproblemen te helpen oplossen. Als school kun je een engagement aangaan voor een twinning-project. Je smeedt dan een solidariteitsband met een school in het buitenland. Voor de leerlingen hier is dat interessant als leerkans. Je leert andere culturen kennen, je kunt er op bezoek gaan en er de nood helpen lenigen. Je kunt hier bijvoorbeeld waterarme acties bedenken om geld in te zamelen voor sanitair of materiaal ginder. Over twinning-projecten in Marokko vind je bijvoorbeeld informatie op Solidaire sponsoring Al de waterbesparende acties in de school kunnen ertoe leiden dat de waterfactuur sterk vermindert. Het geld dat de school bespaart, kan ze investeren in een waterproject in een ontwikkelingsland. Ook kan de school een sponsoractie op poten zetten. Voor elke liter water die de school bespaart, kan er een bepaald bedrag gesponsord worden. Het eindbedrag kan de school eveneens investeren in een waterproject in een ontwikkelingsland. Op die manier maken je acties echt een verschil en ondervinden de leerlingen dat hun besparingen ook nuttig zijn voor mensen die, aan het andere eind van de wereld, geen toegang hebben tot drinkbaar water. Uit de school geklapt GTI, Londerzeel Carwash Dit schooljaar zamelen de leerlingen geld in door bijvoorbeeld op een waterbesparende manier auto s te gaan wassen. Zo staan niet alleen de leerlingen maar ook de klanten even stil bij rationeel watergebruik. Het verdiende geld geven we aan het waterproject van het Glazen Huis van Studio Brussel! 101

12 5.4.4 Eindtermen: wat bereik je? EINDTERMEN DE LEERLINGEN 1 ste graad A aardrijkskunde creatieve vorming milieueducatie sociale vaardigheden technologische opvoeding wiskunde geschiedenis (28) leren aandacht hebben voor en dragen bij tot de leefkwaliteit van de eigen omgeving (17) leren bij het groepswerk hun solidariteit tonen om de eigen inbreng af te stemmen op de kwaliteit van het geheel (9) zijn bereid om mee te ijveren voor natuurbescherming en het behoud van waardevolle landschappen (5) kunnen in groepsverband meewerken en een toegewezen opdracht uitvoeren (6) kunnen bij een opgegeven groepstaak of bij een groepsdiscussie leiding geven (14) leren het belang erkennen van de technische beroepen en van technische vaardigheden in de huidige samenleving, zowel voor mannen als voor vrouwen (15) leren milieubewust omgaan met producten en materialen (37) passen probleemoplossende technieken toe (44) ontwikkelen bij het aanpakken van problemen zelfstandigheid en doorzettingsvermogen (26) leren belangstelling aan de dag leggen voor de problemen van een samenleving 1 ste graad B plastische opvoeding technologische opvoeding (16) leren bij het groepswerk hun solidariteit tonen om de eigen inbreng af te stemmen op de kwaliteit van het geheel (7) kunnen onder begeleiding een opdracht voltooien en de kwaliteit controleren en evalueren 2 de graad aso wetenschappen ecologie technisch technologische vorming (31) houden zich aan de instructies en voorschriften bij het uitvoeren van opdrachten (B25) kunnen aan de hand van voorbeelden de wisselwerking tussen mens en milieu aantonen en verklaren (2) kunnen kennis en vaardigheden uit verschillende vakgebieden herkennen in technische realisaties (3) kunnen de eigenheid van het technisch proces (bijvoorbeeld doelbepaling, ontwerpen, uitvoeren, evalueren) herkennen en omschrijven 2 de graad tso-kso natuurwetenschappen (25) zijn bereid om samen te werken (31) houden zich aan de instructies en voorschriften bij het uitvoeren van opdrachten (32) hebben aandacht voor de eigen gezondheid en die van anderen 102

13 5 MAATREGELEN KIEZEN EINDTERMEN DE LEERLINGEN 2 de graad bso project algemene vakken (2) kunnen luisteren in interactie met anderen (3) zijn mondeling assertief: ze kunnen informatie inwinnen, samenvatten en meedelen (34) respecteren het leefmilieu 2 de graad aso-tso-kso-bso milieueducatie sociale vaardigheden (3) kunnen aan een milieuzorgsysteem op school meewerken en zoeken hierbij naar acties die bijdragen tot een duurzame oplossing voor een bepaald milieuprobleem (4) kunnen contacten leggen met buitenschoolse milieu-instanties bij het werken aan het milieuzorgsysteem en sensibiliseren de school voor milieusparend gedrag (5) kunnen omgaan met het gegeven dat een duurzame oplossing voor een milieuprobleem afhangt van rationele en niet-rationele factoren en niet altijd beantwoordt aan hun verwachtingen (2) oefenen zich in relatievormen die ze minder goed beheersen, bijvoorbeeld: zich als persoon present stellen en respect en waardering uitdrukken voor anderen; leiding geven, verantwoordelijkheid nemen en meewerken (4) worden zich bewust van en houden rekening met (on)gewenste effecten in een interactie (10) oefenen zich in het opbouwen en onderhouden van een relatie door: in overleg afspraken te maken en taken te verdelen (13) zijn bereid om samen te denken, te argumenteren en te discussiëren om met anderen een situatie te verbeteren of een probleem op te lossen 3 de graad aso-tso-kso-bso leren leren milieueducatie gezondheidseducatie opvoeden tot burgerzin (7) kunnen op basis van hypothesen en verwachtingen mogelijke oplossingswijzen realistisch inschatten en uitvoeren (19) kunnen de verschillende fasen van een keuzeproces doorlopen en rekening houden met de consequenties (4) hebben bij het kopen van goederen en verbruiken van diensten oog voor nieuwe milieuvriendelijke alternatieven of kleinschalige initiatieven in het kader van een duurzame ontwikkeling (8) participeren aan het gezondheids- en veiligheidsbeleid op school en in hun omgeving (14) kunnen met enkele voorbeelden aantonen dat de mondiale dimensie in onze samenleving steeds explicieter wordt op o.m. politiek, economisch en cultureel vlak en dat deze evolutie voordelen biedt maar ook problemen en conflicten oplevert (15) kunnen de complexiteit van internationale samenwerking toelichten aan de hand van de concepten onderlinge afhankelijkheid, beelden en beeldvorming, sociale rechtvaardigheid, conflict en conflicthantering, verandering en toekomst (16) kunnen aangeven dat er verschillende opvattingen zijn over welvaart en over de herverdeling van deze welvaart (17) zijn gevoelig voor het belang van persoonlijke inzet voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld 103

14 EINDTERMEN sociale vaardigheden DE LEERLINGEN (6) helpen mee aan het formuleren en realiseren van groepsdoelstellingen door bijvoorbeeld: te overleggen en afspraken te maken; taken en functies te verdelen; belangen af te wegen en te bemiddelen (10) engageren zich om een eigen verantwoordelijkheid op te nemen 5.5 Maatregelen kiezen... voor en door de directie Als directie sta je open voor alle voorstellen van de waterwerkgroep, de leerlingen en het technische personeel. Maatregelen die grote financiële investeringen of veel werkuren vragen, zijn niet per se onhaalbaar. Op langere termijn kunnen ze zelfs besparingen of winst opleveren. Als bepaalde maatregelen onmogelijk zijn, leg dan aan de leerlingen uit waarom. Zoek samen met de leerlingen en/of met de waterwerkgroep naar alternatieven. Voor je echter knopen doorhakt, is het aan te bevelen om toch eerst eens te praten met vakmensen, specialisten of leveranciers. Het prospecteren kun je natuurlijk ook overlaten aan de waterwerkgroep. Maar zorg dat het gebeurt. Alleen concrete informatie en offertes behoeden je voor onaangename verrassingen. Of omgekeerd. Maatregelen waar je over twijfelt, krijgen zo misschien een duwtje in de rug. Maar maak toch zeker enkele maatregelen mogelijk. Concrete inspanningen en investeringen geven een positief signaal aan leerlingen en ouders. Je bewijst daarmee dat je het waterproject ernstig neemt en dat de school mee haar verantwoordelijkheid neemt voor eigentijdse uitdagingen. 104

15 5 MAATREGELEN KIEZEN 5.6 Maatregelen kiezen... voor en door het technische en onderhoudspersoneel Als lid van de onderhouds- of technische ploeg kun je technische of praktische uitleg geven bij de gekozen maatregelen. Misschien kun je zelfs de praktische haalbaarheid onderzoeken, plannen tekenen of berekeningen maken die iets vertellen over het effect van de maatregelen. Misschien wil je ook zelf voorstellen doen. Tenslotte heb je er praktisch gezien veel mee te maken. Je kunt ze bespreken met de waterwerkgroep. Deze MOS-stap kan ook voor jou een uitdaging zijn. Als je die uitdaging wilt aangaan, laat het de waterwerkgroep dan weten. Door deel te nemen en samen te werken met leerlingen, leren jullie elkaar waarderen. Natuurlijk overstromingsgebied van de Schelde: de Potpolder. 105