Economische Ontwikkeling van Aruba: Deelstudie Energie. Desaroyo Economico di Aruba: Energia

Transcriptie

1 Economische Ontwikkeling van Aruba: Deelstudie Energie Desaroyo Economico di Aruba: Energia

2 2009 Fundacion Estudionan Social Cristian Aruba (FESCA) Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van FESCA.

3 Voorwoord Aruba dient een duidelijke toekomstvisie in kaart te brengen om haar afhankelijkheid van fossiele energiebronnen te beperken. Nieuwe energie biedt deze onafhankelijkheid en is dan ook een dwingende reden voor onze interesse in niet conventionele energiebronnen. Aruba zal deze richting op moeten gaan om tenminste gedeeltelijk een verademing te bewerkstelligen van de prijsschommelingen en de afhankelijkheid aan internationale politiek. Door middel van een kosten- en batenanalyse dient Aruba het optimaal mogelijke voordeel van duurzame energiebronnen te bereiken. Particuliere investeringen zijn doorslaggevend in de nieuwe vormen van energie. Door middel van ondersteunend overheidsbeleid en gegeven de randvoorwaarden op juridisch en energieinfrastructureel gebied wordt de waarborg voor de onafhankelijkheid aangeboden. Daarnaast heeft de overheid een sturende en stimulerende rol in het creëren van een draagvlak onder de bevolking. Die dient vooralsnog een bewustwordingsproces te ondergaan. Op 5 juni 2008 is door Fundacion Estudionan Social Cristian Aruba (FESCA) met medewerking van het Wetenschappelijk Instituut voor het CDA een rapport over de Economische Ontwikkeling van Aruba gepubliceerd. Dit rapport probeert richting te geven aan de toekomst van Aruba, met het toerisme als kernactiviteit. Het energievraagstuk is aan de economische ontwikkeling van Aruba gerelateerd en is derhalve in deze Energienota als deelstudie gepubliceerd. De nota begint met een beter inzicht te verschaffen in het energieverbruik op Aruba van haar inwoners en bedrijven. Eerder publiceerde Mike de Meza in 2006 een AVP rapport over de mogelijke internationale en lokale effecten van de ontwikkelingen op het gebied van energie. Met de publicatie wil FESCA bijdragen aan een stabiel en duurzaam energiebeleid. Het toepassen van alternatieve vormen van energie en het actieplan dienen in een verlaging van de huidige energiekosten en een prijsstabilisatie van de energiecomponent te resulteren. Dertig jaar na de eerste macro-economische verkenningen bevindt Aruba zich wederom in de situatie om evenwichtigheid in de goederen van openbaar nut te brengen. Door een eenduidige startpositie is het voorsorteren op de toekomst duurzamer, doelmatiger en efficiënter. Deze unieke opdracht staat in het verlengde van de doelstelling van het werkplan van FESCA. Door doelgerichte aanbevelingen als uitzicht te leveren, kunnen deze als essentiële elementen voor een degelijk beleid dienen. Hiermee zet FESCA een nieuwe stap om ruimte te creëren voor bezinning. Het is aan onze politieke partner, de christendemocratische partij AVP, om de aanbevelingen te wegen en in beleid te vertalen. Oranjestad, 15 juli 2009 voorzitter FESCA mr. drs. Richard A. Arends 1

4 Inhoudsopgave Inleiding... 4 Doelstelling... 4 Samenvatting... 6 Hoofdstuk 1: Energievoorziening Mondiale energie - macroniveau Aruba - microniveau Elektriciteitsverbruik Waterverbruik Gasverbruik Operationalisering: het vervolg van het rapport Hoofdstuk 2: Ontwikkeling olieprijs Fundamentele ontwikkelingen oliemarkt Inflatiebepalende factoren Consumenten Bedrijven Scenario Hoofdstuk 3: Kansen voor Aruba Strategische keuzes Opties Windenergie Zonne-energie Thermische energie Hoofdstuk 4: Toepassingen Elektriciteitsgebruik Windenergie Zonne-energie Thermische energie Diep-zee koeling Watergebruik Vervoer Particulier vervoer Beroeps- en openbaar vervoer Hoofdstuk 5: Actieprogramma Diversificatie Windenergie Zonne-energie Thermische energiecentrales Fossiele brandstoffen Energiebesparingen Huishoudens Vervoer Industriële diepzee koeling Sturende rol overheid Conclusie Inhoudsopgave tabellen Tabel 1: Elektriciteit Tabel 2: Water Tabel 3: Waterverbruik naar huishoudens en bedrijven Tabel 4: Motorrijtuigenpark Tabel 6: Opbrengst windmolen Tabel 7: Opbrengst zonnepanelen Tabel 8: Opbrengst thermische energie Tabel 9: Hybride elektroauto s

5 Inhoudsopgave figuren Figuur 1: Olietrends... 4 Figuur 2: World oil balance... 5 Figuur 3: Afname van de bestaande olieproductiebasis... 5 Figuur 4: Wereldenergieconsumptie... 9 Figuur 5: The Growing Gap... 9 Figuur 6: Groei regionale olieconsumptie in de afgelopen 42 jaar Figuur 7: Wereldbevolkingsgroei Figuur 8: Elektriciteit Figuur 9: Water Figuur 10: Autodichtheid Figuur 11: Ontwikkeling olieprijs per vat Figuur 12: Olieprijs geschoond voor inflatie Figuur 13: Voorspellingen wereldolieprijs ( ) Figuur 14: Olieprijs en inflatie Aruba en USA Figuur 15: Regionale inflatie Figuur 16: Tarieven WEB en ELMAR Figuur 17: CPI en energiecomponent Figuur 18: Zonuren Caribisch gebied

6 Inleiding De beschikbaarheid van energie is essentieel voor elke samenleving. Ondanks de kleinschaligheid van Aruba zouden de economische ontwikkelingen van de afgelopen decennia zonder energie niet hebben plaatsgevonden. De verblijfstoeristen vliegen binnen, we koelen onze hotels en huizen, rijden auto s en gebruiken elektriciteit voor machines en apparaten. De prijs van energie bepaalt in belangrijke mate de welvaart van Aruba. Onze energiebehoefte dekken we namelijk uitsluitend met olie. Andere landen streven diversificatie van energie na om niet alleen van olie afhankelijk te zijn. Traditioneel moet de energievoorziening betrouwbaar, betaalbaar en schoon zijn. Dertig jaar geleden werd geconstateerd dat externe factoren achter de Arubaanse economie door internationale gebeurtenissen en mondiale veranderingen snel konden worden beïnvloed. 1 Als gevolg hiervan moet Aruba zich tegen een mogelijk negatief effect van deze externe factoren kunnen indekken. In dit lange termijn beeld is de huidige economische crisis van enkele jaren een verschijnsel met tijdelijk lagere prijzen Doelstelling Olie is een fossiele energiebron die op Aruba wordt geïmporteerd, als ruwe olie door de olieraffinaderij verwerkt, en gekocht voor het opwekken van elektriciteit en het vervaardigen van drinkwater door het ontzouten van zeewater. Voor het vervoer op het land wordt brandstof (diesel en benzine) geïmporteerd, voor lucht- en zeevervoer wordt brandstof gekocht van de olieraffinaderij op Aruba. Daarnaast wordt gas ook geïmporteerd en in huishoudens en bedrijven gebruikt. Aangezien de conventionele vormen van energie opgewekt door fossiele brandstoffen eindig zijn wordt deze energievorm door schaarste duurder. Figuur 1: Olietrends supply demand price Dem & Sup GigaBlls / Year Price US $ / Blls Year Bron: EIA (Short Term Outlook, Aug. 2008) Aan het eind van het vorig millennium en doorgaans in het begin van dit millennium is de verhouding tussen vraag en aanbod gekanteld naar de vraagkant, door de opkomst van nieuwe industrielanden als China en India. Ook andere onderontwikkelde landen hebben hun vraag, met recht daarop, significant verhoogd. 1 Zie ook: Cole, S., ITEO, DECO, Aruba: Planning an Independent Future Preview and Summary, ITEO/DECO 198? 4

7 Figuur 2: World oil balance Bron: MEM Consultancy N.V. Een tweede kanteling is gekomen doordat de oliebronnen over de wereld in toenemende mate in handen zijn gekomen van staatsoliebedrijven waardoor de productprijzen afhankelijk werden van de mondiale machtspolitiek. De olieproducerende landen drukken hiermee de eigen belastingen voor de bevolking omlaag. Dit was al het geval in het Midden-Oosten, Rusland en Mexico, maar het is nu ook in Midden- en Zuid Amerika al in opkomst. Een derde kanteling is de structurele olieprijsstijging, die boven de inflatie van de andere goederen en diensten is komen te liggen, waardoor een toenemende invloed op de bestedingen ontstaat. De hogere olieprijs drukt andere bestedingen weg. Het volumeprobleem op korte en lange termijn, veroorzaakt door de eindigheid van brandstof, vormt de basis voor het mondiale urgentiegevoel. Vanwege de eenzijdige energievoorziening wordt de noodzaak van bijsturen van het energiebeleid op Aruba zeer sterk gevoeld. Figuur 3: Afname van de bestaande olieproductiebasis Bron: Clingendael International Energie Programme (2008) De open economie van Aruba is te klein om zich tegen externe factoren af te schermen. Aruba dient derhalve stabilisatoren tot stand te brengen die haar economie tegen de externe factoren moeten beschermen. Het doel van deze energienota is om aanbevelingen te geven om te komen tot een duurzame en op den duur onafhankelijke energievoorziening. Hierdoor wordt de Arubaanse economie en de maatschappij van het urgentiegevoel, veroorzaakt door de volatiele olieprijs, ontdaan. In fundamentele werken over olieproductie is in 1956 een productiecurve samengesteld op basis van berekeningen aan de hand van de bekende oliereserves. De Hubberts Peak, ook wel Peak Oil genoemd, is het moment waarop een piek wordt bereikt in de olieproductie - 5

8 gebaseerd op een mathematisch model dat in 1956 werd ontwikkeld door M. King Hubbert, een Amerikaanse geofysicus uit Texas in dienst van Shell. Het model houdt in hoe de olieproductie in de Verenigde Staten zou verlopen, maar kan worden toegepast op mondiale olieproductie en andere fossiele brandstoffen als aardgas en steenkool. Figuur 4: Hubbert Peak Vraagstelling Onder de bevolking is de regelmatig schommelende en per saldo stijgende brandstofclausule onlosmakelijk verbonden aan het dagelijkse energievraagstuk van Aruba en zeker ook de mondiale ontwikkelingen. De hoogte van de brandstofclausule is direct gerelateerd aan de type gebruikte olie en de internationale olieprijs. Om de Arubaanse economie en huishoudens minder afhankelijk van olie te maken dienen een aantal energiebeleidsalternatieven te worden ontwikkeld. Hierbij dienen een aantal vragen te worden beantwoord: 1. Moet Aruba haar energiebeleid inzetten op diversificatie? 2. Wat zijn alternatieve energievormen op korte en lange termijn? 3. Is prijsstabiliteit op korte termijn mogelijk door besparingen? 4. Is het mogelijk de regressieve werking van oplopende energie kosten te verhelpen? Samenvatting De Arubaanse economie is vrijwel volledig door olie aangestuurd. De olieprijs bereikt en passeert recordhoogtes sinds het jaar De olieprijsstijging op de wereldmarkt wordt veroorzaakt door een afnemend aanbod tegenover een steeds toenemende vraag. Ook Aruba is aan deze ontwikkeling onderhevig. De brandstofprijzen op de wereldmarkt bedoeld voor vervoer (benzine, diesel en kerosine) en het opwekken van energie (stookolie) nemen structureel toe na het jaar De prijs voor de brandstof gebruikt bij het opwekken van elektriciteit en het drinkbaar maken van water op Aruba is direct aan de olieprijs gerelateerd. Prijsstijgingen worden uiteindelijk aan de consument doorberekend in de vorm van de brandstofclausule. De toenemende invloed van de consumentenprijs voor water, elektriciteit en benzine drukt de overige componenten in de particuliere bestedingen weg. De invloed van deze energiecomponent is in alle lagen van de maatschappij voelbaar, maar met name in de huishoudens met lagere inkomens vanwege regressieve werking. Bij de uitlijning van een toekomstvisie voor energie op Aruba met het jaar 2020 als tijdshorizon, is het noodzakelijk ook stil te staan bij het verleden en attent te zijn bij het heden. In het bijzonder de ontwikkelingen na het jaar 2000 verdienen aandacht. Tot dat jaar drukte de lage olieprijs de inflatie op Aruba, hetgeen een voorspoedige economische groei ondersteunde. Met de oprukkende olieprijsstijgingen in de navolgende jaren nam de prijs voor water, elektriciteit en benzine exorbitant toe. De energiecomponent brengt geleidelijk een inflatoir effect met zich mee. Na het jaar 2000 ondervindt de oliemarkt op internationaal niveau een drietal kantelingen. Naast ecologische overwegingen, probeert de internationale gemeenschap zich van de olieafhankelijkheid te ontdoen en zich tegen de volatiele prijs te beschermen. De transitie naar duurzame vormen van energie en de aanpassing van onze energievraag zullen tot een afnemend urgentiegevoel veroorzaakt door prijsschommelingen op de wereldmarkt bijdragen. 6

9 Om een prijsstabilisatie binnen de goederen van openbaar nut - elektriciteit en water - te bereiken, dient Aruba haar energiedragers te diversifiëren. Het opwekken van elektriciteit door fossiele brandstoffen dient in combinatie met de opwekking van elektriciteit op alternatieve en duurzame wijze tot stand te komen. Naast het opwekken van elektriciteit door het openbaar nutsbedrijf, kunnen huishoudens op verantwoorde wijze een deel van hun elektriciteitsconsumptie opwekken. Overtollige huishoudelijk opgewekte elektriciteit dient aan het stroomnet te worden teruggeleverd. Om de teruglevering mogelijk te maken dient echter het stroomnet behalve voor de openbare nutsbedrijven ook voor anderen toegankelijk te zijn. Openbaarheid van het stroomnet is voor een stabiele elektriciteitsprijs onontbeerlijk. Zeewater wordt door middel van op stookolie draaiende turbines drinkbaar gemaakt. Prijsstabiliteit voor waterverbruik kan op korte termijn worden bereikt door de afhankelijkheid van olie te verbreken. De toepassing van energie-arme watervervaardiging dient te worden uitgebreid. Brandstof gebruikt voor vervoer is het derde onderdeel van de energiecomponent. Om het gewicht van het brandstofverbruik voor vervoer weg te drukken dient het consumptiepatroon van de consument op de automarkt te worden aangepast. De aanschaf van auto s die gedeeltelijk door benzine worden aangevoerd, neemt de prijs voor brandstofverbruik per afgelegde kilometer af. Op termijn wordt op internationaal niveau een overschakeling op onder andere de electrocar verwacht. Volgend jaar komt de productie op gang. Hierbij wordt het brandstof verbruik vervangen door elektriciteitsverbruik. Los van milieuvriendelijke overwegingen, kan het gebruik van olie-onafhankelijke vervoermiddelen worden bevorderd. De gangbare opinie luidt dat alternatieve vormen van energie duurder zijn dan de conventionele vormen van energie. Deze deelstudie geeft de kostenraming weer van alternatieve en duurzame energievormen zoals wind-, zonne- en thermische energie. Uit de vergelijking blijkt dat het gebruik van alternatieve vormen van energie voor het opwekken van elektriciteit tot prijsstabilisatie zal leiden. Prijsstabiliteit kan eveneens worden bereikt door een deel van het elektriciteitsverbruik zelf op te wekken. Hiertoe moet de mogelijkheid voor teruglevering aan het openbare stroomnet bestaan. Op korte termijn kan prijsstabiliteit worden bereikt door de vraag naar energie aan te passen en desnoods te verminderen, de zogenaamde demand side management. Besparingen kunnen zowel op huishoudelijk gebied als op industrieel gebied plaatsvinden. Energielabels en milieuvriendelijke bouwvoorschriften dragen bij aan besparingen bij huishoudens. Op Aruba wordt bijna 60% van de afgenomen elektriciteit verbruikt voor luchtkoelsystemen en airco s. Op huishoudelijk en industrieel gebied kan de elektriciteitsbehoefte worden verminderd door de toepassing van blauwe airco s. Luchtkoelingsystemen door middel van diepzeewater leiden tot een aanzienlijke energiebesparing bij grootverbruikers en kostenbesparing voor de nutsbedrijven WEB en ELMAR. Het gebruik van hybride elektrische auto s, waarbij benzineverbruik aanzienlijk afneemt, leidt eveneens op korte termijn tot prijsstabilisatie voor vervoer bij de autobezitter die de overstap maakt. Dertig jaar geleden werd ervaren dat externe factoren achter de Arubaanse economie door internationale gebeurtenissen en mondiale veranderingen snel konden worden beïnvloed. Als gevolg hiervan moet Aruba streven zich van een mogelijk negatief effect van deze externe factoren te kunnen ontdoen. De eenzijdigheid van onze economie maakt deze kwetsbaar voor invloeden van buitenaf, zoals stijgende olieprijzen. Dit brengt ook een prijsverhogend effect voor de luchtvaartindustrie, dat ten koste gaat van het vakantiebudget van de toerist. Het laatste resulteert in een afnemende meeropbrengst van de toeristenindustrie. Aruba dient dus de kostencomponent van de energie zoveel mogelijk in haar eigen economie omlaag te brengen zodat de toerist geen dubbele nadelen van de prijsstijging van de olie ondervindt. Het urgentiegevoel door de eindigheid van fossiele brandstoffen en aangewakkerd door de huidige recessie neemt toe. Investeringen in innovaties komen van de grond om energiebronnen toe te passen die niet aan eindigheid onderhevig zijn. Het belang van een degelijk beleid rond duurzaamheid is essentieel. De economische gevolgen van de onzekerheid over de ontwikkeling van fluctuerende energieprijzen zijn redenen om duurzaamheid een prominente plaats op de politieke agenda te geven. Met een gericht energiebeleid zijn innovatie, 7

10 duurzaamheid en maatschappelijke ambitie met elkaar te verbinden. Urgentie en ambitie versterken elkaar als er zicht is op prijsstabiliteit voor elektriciteit, water en vervoer. 8

11 Hoofdstuk 1: Energievoorziening De olieprijsstijging wordt veroorzaakt door een afnemend aanbod tegenover een steeds toenemende vraag. Ook Aruba is aan deze ontwikkeling onderhevig. De brandstofprijzen op de wereldmarkt bedoeld voor vervoer (benzine, diesel en kerosine) en het opwekken van energie (stookolie) nemen exorbitant toe na het jaar De oliebronnen waar de tot nu toe gebruikte olie wordt gewonnen raken uitgeput. Het winnen van olie uit nieuwe diepere bronnen een duurder proces is Mondiale energie - macroniveau Schattingen gemaakt door internationale energie-experts en toonaangevende organisaties laten zien dat over de komende 20 jaar wereldwijd de energieconsumptie tenminste met 45% zal toenemen. Het verbruik van natuurgassen zal met meer dan 50% toenemen evenals de vraag naar stroom en drinkwater. De vraag naar elektrische stroom en drinkwater zal over 20 jaar met 55% toenemen. Deze verhogingen zijn toe te schrijven aan de economische vooruitgang in de meeste minder ontwikkelde en onderontwikkelde landen. Merk op dat minder dan 25% van de bevolking van de wereld, 1.6 van de 6.4 miljard mensen, vandaag de dag toegang tot energie hebben zoals wij daar dagelijks gebruik van maken. Figuur 5: Wereldenergieconsumptie Quadrillion BTU Non-OECD OECD Bron: EIA (World Energy Projections Plus) In de jaren 90 van de vorige eeuw namen de oliereserves flink toe. De onderstaande figuur toont aan dat als de oliereserves in hetzelfde afnemende tempo blijft doorgroeien, de komende 40 jaar een kloof ontstaat tussen olievraag en aanbod. De olie- en energiebehoefte worden schaars en onderhevig aan het prijseffect van vraag en aanbod. Het laatste legt een enorme druk op de wereldeconomieën. Figuur 6: The Growing Gap Gigabarrels Bron: ASPO (Association for the Study of Peak Oil) Past Future Production

12 Het hoogtepunt in de olieopsporing is bereikt in de jaren 1960 en tegenwoordig afgedaald tot een fractie daarvan. Internationaal onderzoek wijst uit dat de olieproductie in de komende 5 tot 15 jaar een hoogtepunt zal bereiken en daarna zal afnemen. Tegenwoordig is meer dan de helft van de goedkopere olie al verbruikt. Voorbij dit hoogtepunt in de productie zal de prijs per vat olie buiten alle proporties stijgen. Reden hiervoor is het feit dat vraag- en aanbod niet aan elkaar zijn gerelateerd. De basisreden voor de ongekende recordhoogtes is het feit dat de oliemarkt een aanbodeconomie was. De markt werd gestuurd door het aanbod, niet door de vraag. De vraag overschrijdt de productiecapaciteit, waardoor de prijs stijgt. Thans gebruiken we 4 tot 6 vaten olie voor elk nieuw vat dat wordt ontdekt en teren zo snel in op de oliereserves. Dit aantal zal toenemen voor het vinden en winnen van een extra vat olie uit de nogal jonge oliebronnen. Deze impact bij een ongewijzigde consumptie zal op korte termijn energieprijsschokkend zijn met als gevolg wereldwijde economische recessies, internationale spanningen en mogelijk olieoorlogen. De globalisering van de economie zal gevaar lopen evenals de voedselproductie en de aanwezigheid van drinkwater, als de economieën zich niet gaan aanpassen aan de gewijzigde omstandigheden. De bewijzen van een op handen zijnd hoogtepunt in de productie van olie wereldwijd zijn overweldigend: 99% van de olie is afkomstig uit 44 olieproducerende landen. Tenminste 24 van deze landen hebben hun laatste hoogtepunt in de productie bereikt en zijn nu in een laatste afnemende stadium gekomen; Met uitzondering van het Midden-Oosten, bereikte de wereld het laatste hoogtepunt in de productie in De VS bereikte zijn hoogtepunt in 1970, Rusland in 1987, Engeland in Zelfs Saoedi-Arabië, de befaamde vierseizoenenproducent, staat wellicht op het punt over zijn hoogtepunt heen te gaan. Mondiale productie van traditionele olie heeft een plafond bereikt sinds het jaar 2000; Op de wereldmarkt laten olieprijzen een vaste stijgende lijn zien. Dit door verschillende factoren zoals: o een toenemende vraag naar het product leidend tot een volumeprobleem, in de eerste plaats door de groei van de wereldbevolking; o de belangrijke pieken in de olieprijzen na de jaren 1960 zijn het gevolg van dreigingen in de internationale sfeer, zowel uit geopolitieke hoek als door natuurlijke calamiteiten; o de oliereserves en/of nieuw ontdekte oliereserves worden extreem duur om te produceren. Figuur 7: Groei regionale olieconsumptie in de afgelopen 42 jaar Bron: BP (2008) Olieconsumptie is niet uitsluitend aan demografische factoren onderhevig. In de wereldoliemarkt geleid door een aanbodeconomie is de olieconsumptie in landen met de meeste inwoners het laagst per hoofd van de bevolking. Olieconsumptie wordt door sociaal-culturele en economische factoren bepaald. Terwijl Saoedi-Arabië de grootste olieproducent ter wereld is, 10

13 voert de VS de lijst aan van olieconsumenten. In de VS, nog geen 5% van de absolute wereld bevolking, is de olieconsumptie gelijk aan 24 vaten per capita, hetgeen 25% van de totale absolute wereld consumptie is. Het verbruik in China en India die samen de helft van de wereldpopulatie herbergen is de olieconsumptie maar 2 respectievelijk 1 vat per capita. Deze economieën in opkomst rechtvaardigden een inhaalslag van de olieconsumptie, door hun onderontwikkeling in de afgelopen decennia. 2 De beoogde economische inhaalslag in deze sterk bevolkte landen zal de vraag naar olie exorbitant doen toenemen. Met haar ruim 104 duizend inwoners is de olieconsumptie van Aruba 20 vaten per capita. De onderstaande grafiek toont de ontwikkeling van de wereldbevolking. Figuur 8: Wereldbevolkingsgroei Bron: United Nations Population Division 1.2. Aruba - microniveau Onze energiebehoefte dekken we voor 99% met olie. Aruba is volledig afhankelijk van de conventionele buitenlandse oliewinning uit fossiele bronnen. Aruba heeft geen eigen conventionele energiebronnen, zoals gas of kolen. Aruba importeert de benodigde olie om in haar energiebehoefte te voorzien. Olieproducten zijn derhalve onmisbaar voor onze transportindustrie, zowel te land, op zee, als in de lucht Elektriciteitsverbruik Elektriciteit is een essentieel onderdeel van ons leven. Daarom dient het aanbod in overeenstemming te zijn met de vraag, ook als de kosten voor de gebruikers blijven toenemen. Het Water- en Energiebedrijf (WEB) Aruba N.V. en de N.V. Elektriciteitsmaatschappij Aruba (ELMAR) leveren goederen van openbaar nut aan de Arubaanse bevolking. WEB is belast met het drinkbaar maken van het zeewater. Elektrische stroom wordt tijdens dit proces opgewekt door op stookolie draaiende turbines. Het WEB koopt jaarlijks gemiddeld bijna 365 miljoen liters (of 2.3 miljoen vaten) stookolie voor brandstof. Hiervan is 30% tot 40% voor het opwekken van elektriciteit bestemd. De opgewekte elektrische stroom wordt aan de elektriciteitsvoorzieningmaatschappij, ELMAR, verkocht die op zijn beurt de elektrische stroom aan de op het net aangesloten afnemers distribueert. De totale elektrische stroomopwekkingscapaciteit van de stoomturbines bedraagt ongeveer 184 MW. Daarnaast beschikt het WEB over drie 8 MW Recips generatoren, een 22 MW gasturbine die als reserve dient en een 6.5 MW op diesel draaiende generator voor spoedgevallen. Dus een potentieel totaal van MW elektriciteitsvoorzieningscapaciteit. De door ELMAR aan de verbruiker geleverde elektrische stroom, is een driefasig systeem 127/220 volt, met een frequentie van 60 Hz. Zowel WEB N.V. als N.V.ELMAR zijn privaatrechtelijke entiteiten en eigendom van de holding Utilities Aruba N.V. Hiervan is het Land enige aandeelhouder. 2 Hesse & van der Linde, Oil turbulence in the next decade. An Essay on High Oil Prices in a Supply-contrained world, Clingendael International Energy Programme (2008) 11

14 Tabel 1: Elektriciteit Totale energieproductie (MWh) n.a Geleverde energie (MWh) Aansluitingen 36,448 37,404 36,448 39,004 39,806 40,765 41,502 42,419 41,589 Aantal gebruikers/klanten 32,062 33,147 32,062 34,802 35,733 36,737 37,630 38,495 39,207 Afgenomen energie (MWh)*) Verbruik per aansluiting (MWh) Bron: CBA (2009), WEB Aruba N.V., N.V. ELMAR *) afgerond Het door de ELMAR geleverde energie (kwh) en het aantal klanten lopen met elkaar in de pas. In de periode namen deze indicatoren met bijna 20% toe en liepen hiermee in de pas met de bevolkingstoename over dezelfde periode. Het verschil tussen het aantal verbruikers en aansluitingen wordt veroorzaakt doordat een klant verschillende aansluitingen (kwh-meters) op zijn naam kan hebben. Het gemiddeld energieverbruik per aansluiting over de periode neemt af. Dit terwijl de bevolking toenam en er meer verblijfsaccommodaties zijn gebouwd. Het huishoudelijk elektriciteitsverbruik in die periode is gedaald van gemiddeld 800 naar bijna 650 kwh. Dit is voornamelijk te wijten aan de stijgende elektriciteitsprijzen en zuiniger elektriciteitsverbruik, i.c. de hogere brandstofclausule, die aan de verbruikers is doorberekend. Figuur 9: Elektriciteit 125 Groei 2000= Geleverd vermogen Aansluitingen Afgenomen vermogen Jaar Verbruik per aansluiting De afgenomen elektriciteit 3, of netto elektriciteitsverbruik, van een land weerspiegelt de economische ontwikkeling. De afgenomen energie groeit in de periode nauwelijks en er is zelfs sprake van een zekere stabiliteit in deze indicator. De discrepantie tussen de geleverde energie en de werkelijk afgenomen energie op Aruba neemt toe. Het verschil tussen het door de ELMAR klanten afgenomen energie en het door het energiebedrijf WEB aan ELMAR geleverde energie is het netverlies van de ELMAR transport- en distributienetten. Een hoog netverlies geeft blijk van een inefficiënt distributienet. Het aantal verblijfsaccommodaties is in de periode toegenomen. Deze zijn allemaal op hetzelfde elektriciteitsnet aangesloten. De groei van de afgenomen elektriciteit hoort in dat geval evenredig met de reële groei van het BBP te lopen. Het tegenovergestelde vertaalt zich in een economische stagnatie. 3 Afgenomen vermogen = Geleverde Vermogen + Elektriciteitsimport Elektriciteitsexport Distributieverlies. Bron: US Energy Information Administration 2006: Net Electricity Consumption By Country (2007) 12

15 De stabiliteit in het afgenomen vermogen in de periode afgezet tegen de reële groei van het BBP toont de stagnatie van de economische ontwikkeling van Aruba aan. De zeer hoge brandstofprijzen in de tweede helft van 2008 leidden echter toe dat het verbruik per aansluiting noodgedwongen afnam Waterverbruik Het Water- en Energiebedrijf (WEB) Aruba N.V. heeft tot taak de productie van elektrische energie, alsmede de productie en totale distributie van drinkwater. 4 De distributie van de elektrische energie is voorbehouden aan NV ELMAR. Het bouwen, aanleggen of in gebruik hebben van inrichtingen voor het opwekken van elektriciteit en productie van drinkwater en de distributie van beide is voorbehouden aan ondernemers aan wie een concessie daartoe is verleend, in dit geval aan WEB en ELMAR. 5 Door de kleinschaligheid van het eiland is het normaal dat water en elektriciteit werden geleverd door openbare nutsbedrijven. Op internationaal niveau zijn de ooit zo rustige nutssectoren een decennium in het woelige vaarwater gekomen van privatisering en liberalisering. 6 Hun alleenheerschappij op het openbare net wordt doorbroken wanneer andere leveranciers worden toegelaten. Drinkwater en water voor industrieel gebruik worden uit zeewater geproduceerd. Dit wordt gedaan door het WEB waar het ontzoutingsproces plaatsvindt. WEB is kortgeleden door de toepassing van omgekeerde osmose een nieuwe fase ingegaan voor de productie van drinkwater. De opgestelde productiecapaciteit staat tegenwoordig op ca metrische ton per dag, terwijl het dagelijks gebruik op metrische ton per dag ligt. De productiecapaciteit wordt door zeven ontzoutingseenheden tot stand gebracht. Sinds 2006 wordt een deel van het drinkwater door middel van de energie-arme membraantechnologie vervaardigd. Door het proces van omgekeerde osmose wordt rond de 10 duizend metrische ton water per dag drinkbaar gemaakt. Water dat bij WEB wordt geproduceerd en gedeponeerd in acht waterreservoirs, elk met een capaciteit van metrische ton. Door een pompend systeem gaat het water naar reservoirs die bij de volgende plaatsen zijn gevestigd: Seroe Preto, Savaneta, Mondi Fierno, Urataca, Jaburibari, Alto Vista en de haven van Oranjestad. Stookolie voor het opwekken van stroom wordt door de WEB bij de nabijgelegen olieraffinaderij aangeschaft. De kosten hiervan vormen het leeuwendeel van de totale productiekosten van het water- en energiebedrijf. Hierdoor is het water- en energiebedrijf aan fluctuaties en schommelingen op de wereldoliemarkt onderhevig. De onrust en onzekerheid over de olieprijs die uit de politieke discussie naar voren komt, kan worden aangeduid als een worsteling met het vraagstuk van de bescherming van publieke belangen. In alle gevallen lijkt men pas op de plaats te willen maken als publieke belangen in het gedrang dreigen te geraken. Het publieke belang in het kader van de water- en energievoorziening dient zoveel mogelijk van olie onafhankelijk te worden. Tabel 2: Water Afzet - 12,966 13,011 13,250 13,122 13,521 13, Aansluitingen 30,225 31,218 31,952 32,786 33,626 34,905 35,989 36,824 37,925 Verbruik (x 1000 m 3 ) 11,029 11,353 11,374 11,718 11,438 11,399 11,474 11,750 11,445 Vebruik per aansluiting (in m 3 ) Bron: CBA (2009); WEB Aruba N.V. Het verschil tussen het afgezette volume en het waterverbruik is het gevolg van waterlevering aan de raffinaderij en het distributieverlies. Het saldo afgezette volume minus het waterverbruik is in de periode vrijwel stabiel gebleven. Alleen in 2005 nam dit saldo met 25% toe vergeleken met het voorgaande jaar. De tabel en onderstaande grafische voorstelling geven weer dat het waterverbruik en het aantal aansluitingen niet evenredig zijn gegroeid. Het waterverbruik is in 2007 vergeleken met 4 AB 1993 no. 5 5 AB 1991 no. GT 82 6 TU Delft, Nutsbedrijven door M&C, Intreerede van prof.mr.dr. H.D. Stout: "Weerbare waarden. Borging van publieke belangen in nutssectoren" (2007) 13

16 het basisjaar 2000 met ruim 2% toegenomen. Het aantal aansluitingen is vergeleken met het jaar 2000 met bijna 22% toegenomen en loopt in de pas met de bevolkingstoename over dezelfde periode. Uit de grafiek is op te maken dat ondanks de bevolkingsgroei het waterverbruik per aansluiting afneemt. Het laatste zou een gevolg zijn van het bewustwordingsproces binnen de Arubaanse maatschappij met betrekking tot de invloed van de oliewereldmarktprijs op de waterproductie op Aruba. Immers is het tarief per kubieke meter water tweemaal zo duur in 2008 als in het jaar Figuur 10: Water Aansluitingen Groei 2000= Waterverbruik Jaar Verbruik per aansluiting Het waterverbruik onder de huishoudens is meer dan de helft van het totale verbruik. Grootverbruikers zijn de hotelsector, de raffinaderij en de groot- en kleinhandel. Het waterverbruik over de periode nam jaarlijks gemiddeld met minder dan 1% toe. In dezelfde periode zijn er ruim 1000 verblijfsaccommodaties bijgekomen en de bevolking groeide jaarlijks met 3%. Ruim 85% van de waterconsumptie is voor menselijk verbruik. Door deze consumptieverdeling kan worden gesteld, dat de waterprijs het verbruik omlaag heeft gedrukt na een vrijwel constant verbruik tot het jaar Tabel 3: Waterverbruik naar huishoudens en bedrijven Verbruik (1000 m3) 11,029 11,353 11,374 11,718 11,438 11,399 11,474 11,750 Huishouden 55% 54% 55% 57% 55% 53% 55% 55% Hotelsector 20% 20% 19% 19% 20% 20% 20% 20% Handel 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% Overige 1% 1% 1% 1% 2% 1% 1% 1% Overheid 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% 2% Valero 12% 12% 13% 10% 11% 14% 12% 12% Gasverbruik Het gasgebruik beslaat rond 1% van de energiebehoefte van Aruba. Gas wordt voornamelijk huishoudelijk gebruikt en geleverd door een particulier bedrijf, de Aruba Gas Supply Company Ltd. (ARUGAS), dat recentelijk door AIB Bank is overgenomen. Het huishoudelijk gebruik van gas varieert tussen kooktoestellen, boilers en geisers en droogtrommels. 14

17 Totaal wordt jaarlijks gemiddeld 8.6 miljoen kilogram kookgas geïmporteerd uit de VS, Trinidad en Venezuela. Hiervan wordt bijna 60% voor commerciële doeleinden gebruikt en 40% voor huishoudelijk gebruik Vervoer Zowel het totale motorrijtuigenpark als het aantal personenauto s hebben in de periode een groei van 23% gekend. De onderstaande tabel geeft het aantal auto s per vierkante kilometer weer. Deze indicator toont eveneens een groei van 23% in de periode In 2008 behaalt de autodichtheid hetzelfde niveau als in Hoewel de investeringen in de wegeninfrastructuur of het aantal kilometerweg een dergelijke groei niet hebben kunnen evenaren, ondervindt de groei van het motorrijtuigenpark tot 2006 een stijgende trend. Vanaf 2006 neemt de trend af; het motorrijtuigenpark neemt in de periode met meer dan 3% af. Deze afname is veroorzaakt door de verhoging van de invoerrechten op bepaalde motorrijtuigen die voorheen onder een gunstiger belaste categorie vielen. De invoering van de BBO speelt ook een rol in de afname van het motorrijtuigenpark tot groot ongenoegen van de autoleveranciers. De autobranche heeft in in het jaar een evenredig verlies van gemiddeld 3% geleden. Tabel 4: Motorrijtuigenpark Inwoners Bevolkingsdichtheid per km Auto s Personenauto's Huurauto's Overheidsdienstwagens Overige Motorfietsen Vrachtwagens Bussen en touringcars Taxi s Totaal motorrijtuigenpark Autodichtheid Bron: CBS (2008) Figuur 11: Autodichtheid 130 Autodichtheid Groei 2000= Bevolkingsdichtheid Jaar Autogebruik is mede door het warme klimaat en de staat van de wegeninfrastructuur onontbeerlijk. Daarnaast is het openbaar vervoer ondoelmatig en nogal onbetrouwbaar. De afhan- 7 Motorrijtuigenpark per vierkante kilometer 15

18 kelijkheid van het oliederivaat benzine staat in het verlengde van de afhankelijkheid van eigen vervoer. Olie en overige geïmporteerde oliederivaten voorzien het vervoer op Aruba van brandstof, zowel ter land, op zee als in de lucht. De prijs voor de brandstofproducten wordt door de overheid gereguleerd. De prijsbepaling door de overheid houdt met een aantal componenten rekening zoals de benzineprijs op de wereldmarkt als afgeleide van de olieprijs. Daarnaast vormen vracht- en verzekeringskosten die met de import van benzine zijn gemoeid, een component. Ondanks de stijgende benzineprijs, is het autoverbruik niet afgenomen. Het motorrijtuigenpark neemt sneller toe dan de bevolking, waardoor er meer auto s per km 2 zijn Operationalisering: het vervolg van het rapport Het eerste hoofdstuk van de energienota heeft het volumeprobleem van fossiele energiebronnen en de gevolgen ervan op macro- en microniveau weergegeven. Het tweede hoofdstuk laat de ontwikkelingen op langere termijn zien en geeft de urgentie van de recente ontwikkelingen op de oliemarkt door voorzienings(on)zekerheid aan. Daarna wordt het negatieve effect op de Arubaanse economie en het levensonderhoud toegelicht. Het derde hoofdstuk geeft als intermezzo de kansen voor Aruba weer, waarbij de opties en het belang van het nemen van strategische keuzes wordt onderstreept. Dit onderdeel geeft de maatschappelijke meerwaarde van een degelijk energiebeleid aan. Hierna worden in het vierde hoofdstuk de toepassingen voor elektriciteit-, watervoorziening en vervoer van de beschikbare opties gepresenteerd. Deze energienota wordt afgesloten met de beleidsagenda, actiepunten en aanbevelingen tot het jaar Deze actiepunten dienen de negatieve effecten te ontkrachten en de urgentie te bedaren. 16

19 Hoofdstuk 2: Ontwikkeling olieprijs De olieprijs bereikte de afgelopen jaren recordhoogten en zal door de opkomst van nieuwe economieën als China en India hoog blijven. Door de structureel hogere olieprijs blijven de brandstofprijzen voor vervoer (benzine, diesel en kerosine) en het opwekken van energie (stookolie) hoog. De kosten van het opwekken van elektriciteit op Aruba zijn direct aan de olieprijs gerelateerd. Deze prijsstijgingen worden uiteindelijk aan de bedrijven en consumenten doorberekend, met name in de brandstofclausule Fundamentele ontwikkelingen oliemarkt Na 2001 is de olieprijs alsmaar gestegen. De speculaties in 2007 dat een vat olie de $50 zou bereiken zijn meteen achterhaald. Eind 2007 passeerde de olieprijs de $100 en brak hiermee nieuwe records. Sindsdien neemt de olieprijs toe en de prijs van een vat olie heeft de $150- grens gepasseerd. In de tweede helft van 2008 daalde de olieprijs weer naar het niveau van eind De volgende grafiek toont aan dat de olieprijs een bodem in 2009 heeft van $ 35 per vat. Figuur 12: Ontwikkeling olieprijs per vat Jan-95 Jul-95 Bron: Energy Information Administration ( Jan-96 Jul-96 Jan-97 Jul-97 Jan-98 Jul-98 Jan-99 Jul-99 Jan-00 Jul-00 Jan-01 Jul-01 Jan-02 Jul-02 Jan-03 Jul-03 Jan-04 Jul-04 Jan-05 Jul-05 Jan-06 Jul-06 Jan-07 Jul-07 Jan-08 Jul-08 Jan-09 Evenals in andere Westerse economieën veroorzaakt een sterk stijgende olieprijs ook op Aruba een inflatoir effect en een prijseffect in alle sectoren van de economie. Daardoor is dit effect van de olieprijs in alle lagen van de maatschappij voelbaar en drukt het andere bestedingen weg. In het bestaan van mensen blijft energie een basisbehoefte. Het opvangen van schokeffecten van de olieprijs dwingt tot aanpassingen in de bestedingen van economieën, bedrijven en particulieren. 17

20 Figuur 13: Olieprijs geschoond voor inflatie Bron: Clingendael International Energy Programme (2008) De officiële prijs in 1970 voor een vat Saoedische olie ligt vast op 1,80 dollar volgens de cijfers van het Amerikaanse ministerie van Energie. Het embargo van de OPEC tijdens de Yom Kippoeroorlog van 1973 leidt tot de eerste oliecrisis en de prijs komt boven de 10 dollar. De Iraanse revolutie luidt in 1979 de tweede oliecrisis in. Een vat kost dan meer dan 20 dollar. Als gevolg van de aanslagen van 11 september 2001 in New York scheert de olieprijs langs de 30 dollargrens. In 2004 bereikt de olie een prijs van 40 dollar per vat en stijgt verder naar 50 dollar, toen er twijfel over de olievoorraden rees op de financiële markten. In 2005 gaat de prijs naar 60 dollar. De orkaan Katrina treft de olie-installaties in de Golf van Mexico en de prijs breekt door de 70 dollargrens. De dalende oliereserves in Amerika stuwen de prijs in 2007 voorbij de 80 dollar. Eind november 2007 daalt de prijs tot onder de 90 dollar per vat. Maar op 2 januari 2008 noteert de olieprijs voor de eerste maal boven de 100 dollar per vat. De geringe oliereserves in Amerika, de historisch zwakke dollar, de Chinese groei en de OPEC die de productie niet verhoogt, stuwen de prijzen omhoog. De olieprijs is gekoppeld aan de Amerikaanse dollar, die als internationale munteenheid wordt beschouwd. De olieprijs is in principe altijd hoger dan de dollarwaarde. In uitzonderlijke gevallen kan door louter monetaire redenen de dollarprijs tot boven de olieprijs rijzen. Ondanks incidentele prijsdalingen, blijft de algemene trend van de olieprijs stijgend. De sporadische prijsdalingen worden veroorzaakt door andere factoren die buiten het volumeprobleem staan. De dalende dollarwaarde en de vrees voor een economische recessie in de VS hebben onlangs ertoe geleid dat het vat olie in prijs afnam. 8 Amerika is vooralsnog de grootste olieconsument. 9 Een aantal factoren hebben de olieprijsstijgingen veroorzaakt, waaronder een sterk toenemende vraag in de economieën in ontwikkeling en geen groei in de productie van de OPEC landen sinds Naast de machtspolitiek tussen OPEC en niet-opec landen vormen een viertal elementen de samenstelling van de olieprijs. De marginale kosten voor de productie van een vat vormen de eerste component van de olieprijs. De vraag-en-aanbod-dynamiek aan de hand van een toenemende vraag en een steeds beperkender en onzeker aanbod vormen de tweede component van de olieprijs. De derde component van de olieprijs is de zogenaamde risicopremie. In deze component worden de risico s in de geopolitieke verhoudingen en het risico voor onverwachte aanbodbeperkingen inbegrepen. Recente voorbeelden hiervan zijn de zwakkere dollarkoers veroorzaakt door de hypotheek- en bankcrises in de VS. Het laatste en vierde component van de olieprijs bestaat uit de onzekerheid over oliereserves. Het internationale urgentiegevoel door het volumeprobleem wordt eveneens in de olieprijs weerspiegeld FD, Olieprijs keldert door recessievrees (2008) en Grote daling olieconsumptie VS ANP (2008) EIA, Annual Energy Outlook 2008, DOE/EIA-0383, Washington DC (2008) 11 Hesse & van der Line, Oil turbulence in the next decade. An Essay on High Oil Prices in a Supply-contrained world, Clingendael International Energy Programme (2008) 18