girugten g g g g g g g gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg g gg gg gg gg gg gg g gg g gg g gg g gg g g g g g g g g gg gg gg gg g g g g g g g

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "girugten g g g g g g g gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg gg g gg gg gg gg gg gg g gg g gg g gg g gg g g g g g g g g gg gg gg gg g g g g g g g"

Transcriptie

1 faculteit ruimtelijke wetenschappen contactadres postbus AV Groninen Grafisch ontwerp Marjolein Pot faculteitsblad ruimtelijke wetenschappen iruten iruten Eerstejaarseditie 00 jaaran 43

2 iruten redactie iruten inhoud Colofon Redactioneel Eindredactie Mark Veenstra (hoofdredacteur) Marjolein Pot (vormevin) Beste eerstejaarsstudent, Redactie Robin Groenewold Wymer Praamstra Jorn van der Scheer Wietske Wilts Saskia Zwiers Druk Drukkerij Sikkema, Warffum Oplae 250 stuks Voor je lit het eerstejaarsnummer van Giruten. Giruten is het faculteitsblad van de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen dat elke student aan onze faculteit vijf keer per jaar op je deurmat krijt. Deze uitave is een speciale editie voor eerstejaarsstudenten. In deze editie willen we je raa alles vertellen over onze faculteit, onze stad en over eorafische en planoloische onderwerpen. Ook is dit nummer een kennismakin met Giruten. In deze editie wordt het Groniner busvervoer tussen station en faculteit uitebreid aan je uiteled, word je wewijs emaakt op Zernike en worden de docenten waarmee je dit jaar te maken krijt aan je vooresteld. Er staat ook een selectie in van de beste artikelen uit de Girutennummers van het afelopen colleejaar. Hopelijk helpt deze Giruten je bij een nadere kennismakin met onze studie en natuurlijk hopen we dat je Giruten veel aat lezen tijdens je studententijd. Houd jij van schrijven of wil jij raa werken aan de lay-out van ons blad, dan kun jij je aanmelden voor de redactie van Giruten. Het is een leuke en leerzame activiteit naast je studie. Mail ons of spreek één van ons aan op Zernike. Inhoud Ontmoet het team Giru ten De culsterin van de media- en entertainmentsector Peter Stopel Wewijs op de faculteit Guido Roeholt 8. Wie ben jij.nu? Debbie Laer Belanrijke routes in de stad Groninen 22. Docentenoverzicht 25. Een kennismakin met: Niels Rambas Jorn van der Scheer 10. Wad n kerken! Wietske Wilts & Elkse Kroondijk 14. Wietske Wilts 26. De etatoeëerde stad Ine de Vries info@iruten.nl Studentenoranisaties Ibn Battuta, Pro Geo Veel leesplezier, Contactadres Postbus AV Groninen Mark Veenstra Hoofdredacteur 16. Plaatsbelevin van de postbode Debbie Laer Giruten is het onafhankelijk faculteitsblad van de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groninen. Giruten functioneert als een zelfstandie redactie onder faculteitsvereniin Ibn Battuta De eindredactie behoudt zich het recht voor zonder opaaf van redenen artikelen in te korten, dan wel te weieren

3 iruten even voorstellen Giruten is het faculteitsblad van de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen. Alle studenten van de faculteit krijen Giruten vijf keer per jaar thuisestuurd. In Giruten lees je allerlei eorafische en planoloische artikelen, iedere keer met een ander thema. De redactie bestaat uit studenten en veradert eens in de twee á drie weken. Vind jij het leuk om te schrijven of vind je het leuk om dit blad vorm te even? Stuur dan een mailtje naar Ontmoet het team Marjolein Pot Vormever Deed Technische Planolie Saskia Zwiers Redacteur Master Culturele Georafie Wietske Wilts Redacteur Master Culturele Georafie Robin Groenewold Redacteur Derdejaars Sociale Georafie & Planoloie Mark Veenstra Hoofdredacteur Master Planoloie Wymer Praamstra Redacteur Tweedejaars Technische Planoloie Jorn van der Scheer Redacteur Derdejaars Technische Planoloie

4 iruten wewijs 0p de faculteit Guido Roeholt het dichtst bij zijn of haar specialisme past. Over het alemeen zitten op elke verdiepin de medewerkers van een bepaalde basiseenheid bij elkaar. Op de eerste verdiepin (verdiepin roen ) zit de basiseenheid Demorafie. Mocht je dus bijvoorbeeld op zoek zijn naar een docent van het vak Population and Development dan is de kans vrij root dat je deze op de eerste verdiepin moet zoeken. Als je vervolens de trap omhoo neemt kom je op de tweede verdiepin, de overheersende kleur hier is oranje. De twee basiseenheden Economische Georafie en Culturele Georafie zitten hier bij elkaar. Enkele docenten die je in je eerste jaar van deze twee basiseenheden voor de colleezaal ziet staan zijn onder andere Diederiks, Meester en Strijker. Op de bovenste en derde verdiepin is paars de kleur die je direct op zal vallen. Voornamelijk de eerstejaarsstudenten die Technische Planoloie aan studeren zullen veel met mensen van deze verdiepin te maken krijen. Onder andere de opleidinsdirecteur, dhr. Ike, heeft hier zijn kamer. Op deze verdiepin zitten de medewerkers en docenten die bij de basiseenheid Planoloie horen. Net als op de eerste en tweede verdiepin tref je hier een speciale kamers aan waar je als student vaak zal moeten aankloppen. Alleen als je een docent persoonlijk iets wilt vraen kan je hier natuurlijk wel terecht. Wewijs op de faculteit Het beinnen aan een nieuwe studie, de stap van de middelbare school naar de universiteit. Waar de middelbare school no klein en overzichtelijk was kan een universiteit er root lijken. Gelukki is de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen een van de kleinere van de universiteit, maar toch blijft het allemaal nieuw. Waar moet ik zijn voor tentamenuitslaen? Waar kan ik welke docenten vinden? Een reep uit de vraen waar een eerstejaarsstudent mee kan zitten. Dit artikel is daarom bedoeld om je alvast een klein beetje wewijs te maken op onze faculteit. Daar waar de colleezalen in het Kapteynbor en aan de noordkant van het WSN-ebouw (Duisenberpavilioen) te vinden zijn, zitten de medewerkers van de faculteit helemaal aan de andere kant van dit hoe (flat)ebouw. Als je de lane an over de beane rond vanaf de colleezalen, met een knik naar rechts en daarna weer links, helemaal uitelopen bent kom je vanzelf in het ebouw van de Faculteit Ruimtelijk Wetenschappen. De beane rond van het ebouw van de faculteit is ook direct de verdiepin waar je als student het vaakst zal komen. Als eerste zal je aan je rechterhand de receptie zien, hier zit altijd een portier maar daar heeft een emiddelde student weini mee te maken. Direct na de ontvanst zit aan diezelfde kant wel een belanrijke kamer, de syllabiverkoop. Hier worden van maanda tot donderda tussen tien uur en half twaalf syllabi verkocht. Als we daarna linksaf aan komen we wederom bij kamers waar je onetwijfeld een keer binnen zal lopen, hier zitten namelijk de mensen van de Studenten Service Desk. Bij hen kan je onder andere terecht voor het bekijken van tentamenuitslaen, het inkijken van je emaakte tentamen en vraen over je colleerooster. Inschrijven voor je tentamens kan hier niet, dat moet je via de website proresswww.nl doen. Je mentor kan je hier alles over vertellen. Direct hiernaast zit de studieadviseur, zoals de naam al doet vermoeden kan je bij hem terecht voor al je vraen over je studieproramma. Mocht je er ook maar een beetje aan twijfelen of je je jaar wel aat halen of als je wellicht toch over wilt stappen naar een andere studie, a naar hem toe. Elke maanda en donderda is er een open inloopspreekuur, daarbuiten kan je altijd een afspraak maken. Direct teenover de studieadviseur zit de kamer van deene waar je moet zijn als je in het buitenland wil aan studeren. In de loop van je studie zal je meer te horen krijen wat de moelijkheden in het buitenland zijn en hoe je dat moet aanpakken. De beane rond wordt afesloten met twee soorten computerruimtes. Een ewone zaal (aan de rechterzijde) met een twintital werkplekken, hier kan elke student van de RUG met studentnummer en wachtwoord inloen. Aan de andere kant van de an zit de GIS-zaal. GIS staat voor Georafische Informatie Systemen. De computers in deze zaal zijn uiterust met extra software voor deze toepassin, in je studieproramma krij je hier vanzelf een keer mee te maken. Als je weer iets teruloopt en je loopt de trap op naar de eerste verdiepin zal je direct iets opvallen: elke verdiepin heeft een eien kleur. Waarom dit ooit bedacht is voor velen tot op de da van vandaa onduidelijk, maar het is wel makkelijk onthouden waar een bepaalde docent zit. Zoals je misschien al ehoord hebt is de faculteit opedeeld in een aantal basiseenheden, dit zijn een soort subafdelinen binnen de faculteit. Elke docent hoort bij zo n basiseenheid, en dan natuurlijk altijd bij de eenheid welke Het klinkt misschien niet helemaal loisch dat je zomaar bij een docent kan aankloppen. Bij de rotere faculteiten in de stad moet je daarvoor vaak ver van tevoren een afspraak maken en als het even teen zit ook no eens op een tijd die jou niet uitkomt. Gelukki is het op onze faculteit net iets anders. Zoals al eerder ezed kan je altijd even lans lopen bij een docent. Afspraken maken is bijna nooit nodi, tenzij je iets uitebreids wilt bespreken of wanneer hiervoor no iets uitezocht moet worden. Docenten vinden het over het alemeen juist fijn als de student met vraen direct bij hem of haar komt, dan weet de docent ook waar moelijke onduidelijkheden in de collees zitten. De laadrempeliheid is dan ook een van de positieve punten van de faculteit. Ook door het kleine aantal docenten zullen ze jou, als je een paar keer bij ze lans bent eweest, ook aan kennen en weten wie je bent. Schroom dus niet even lans te lopen als je daar behoefte aan hebt. Hoe dichter de docent bij de student staat, hoe beter hij of zij onderwijs kan even!

5 iruten wewijs in roninen Jorn van der Scheer Belanrijke routes in de stad Groninen 8. Groninen inewikkeld in elkaar zit zijn er meerdere routes moelijk, maar verdwalen is hierdoor ook makkelijk. Ook als je bij je ouders en niet in Groninen woont zijn er routes om uit te zoeken. Als je met het openbaar vervoer naar Groninen komt en op het centraal station aankomt, moet je voor collees en tentamens naar Zernike. Dit kan per bus (lijn 11, 15) en per fiets. Als je fietst zijn er meerdere routes moelijk, waarvan er een aantal makkelijk en kort zijn. iruten promotieposter 9. HET NOORDERPLANTSOEN. De uitanspunten van het kaartje zijn het Centraal Station, de binnenstad, Selwerd en de Korrewewijk. Vanuit al deze uitanspunten is de route richtin Zernike met een lijn aaneeven. Dit beslaat lan niet alle routes, maar kan wel ebruikt worden als leidraad bij het kiezen van de juiste route. Ook belanrijk tijdens je studie zijn de SOGmomenten (Studie Ontwijkend Gedra). Op deze momenten rust je uit en eniet je van het leven naast je studie. Een van de nietnachtelijke locaties die door studenten veel ebruikt wordt is het Noorderplantsoen. Mocht je twee uur moeten wachten op een collee dan kan het de moeite waard zijn om naar het Noorderplantsoen te fietsen en weer teru. EEN TE MIJDEN STOPLICHT OP DE EIKENLAAN. Groninen is, net zoals elke andere rote stad, voor elke nieuwelin de rote boze stad. Dit in teenstellin tot je thuisthuis, waar alles bekend is en mama no woont. Als je al in Groninen op kamers woont ben je ook bezi met je huishouden, wat je moet leren reelen en opzetten. Dat betekent het onder andere uitzoeken waar de supermarkt om de hoek is en het leren kennen van je huisenoten en hoe met ze om te aan. Kortom, je moet je settelen in een nieuwe omevin. Je settelen betekent ook het leren kennen van de stad zelf. Waar a je allemaal naar toe? Voor de faculteitmoet je naar Zernike, aan de noordkant van de stad. Voor vertier tot in de late uurtjes zou je naar het centrum van de stad kunnen aan. Dit is allemaal per fiets of bus te doen, waarbij je alleen even de beste route uit moet zoeken. Vandaar deze handleidin, die je vertelt wat voor jou handie routes kunnen zijn. Aanezien Oneacht waar je vandaan efietst komt in Groninen is het belanrijk dat je stoplichtmijdend fietst. De stoplichten zijn slecht op elkaar afesteld waardoor je niet op je eien tempo door kan fietsen, maar constant moet stoppen voor op rood staande stoplichten. Op de kaart zijn de routes vanaf de Korrewe, Selwerd en Groninen centrum zo veel moelijk stoplichtmijdend emaakt. Alleen de route vanaf Groninen CS heeft te kampen met een aantal stoplichten; dit heeft te maken met de eenvoud van de route. Belanrijke, zoveel moelijk te mijden, straten zijn de Nieuwe en Oude Ebbinestraat en de Eikenlaan. Stoplichten en veel verschillende verkeerstromen maken deze straten vervelend en bovenal vertraend. Dodelijk wanneer je met je brakke kop naar het Zernike moet. Bronnen Goole Maps

6 iruten thema-artikel: reliie Wietske Wilts & Elske Kroondijk 10. Middeleeuwse kerken in het wierdenlandschap Ook is het unieke karakter van het ebied te danken aan de Groniner kerken, die al een klein millennium het uitzicht domineren. Meestal werden deze kerken in het centrum van een wierdedorp ebouwd, op de plek van de voormalie drinkwaterplaats, de dobbe. Pas toen de bedijkin van het ebied op an kwam, kon de dobbe voor het kerkebouw wijken, aanezien er toen de beschikkin was over voldoende zoet water. Het landschap bepaalt dus wat er aan cultuur tot stand komt. En in het waddenebied is het vooral het water, dat als eb en vloed komt; dit bepaalt de renzen. Dat water niet alleen als restrictie old is wederom in de kerken teru te zien. De eerste stenen kerkjes werden opetrokken uit tufsteen, het samenekoekte ruis en stof van oude vulkanen. Dit moest uit het Duitse Noordrijn-Westfalen komen en werd per schip naar het noorden vervoerd. Tufstenen kerken, zoals die van Holwierde (deels) zijn daardoor meestal bij vaarween te vinden. Wad n kerken! Groniner kerken als toeristische trekpleister Wie wel eens op de fiets estapt is en zich vanuit Groninen in noordelijke richtin heeft bewoen zal de rurale idylle van het Groniner land niet zijn ontaan. De provincie Groninen herbert een zeer bijzonder cultuurlandschap. En daarin prijken vele bijzondere kerkjes. Het Groniner land is al sinds voor de christelijke jaartellin continu bewoond en de kerkjes, veelal klein van stuk, vormen al sinds de middeleeuwen een baken in het landschap en de emeenschap. In dit artikel brenen wij, Elske Kroondijk, studente Godsdienstwetenschap, en Wietske Wilts, studente Culturele Georafie, onze studies samen. Dit artikel wordt dan ook epubliceerd in Dei Facto, faculteitsblad Godeleerdheid en Godsdienstwetenschap en in Giruten, faculteitsblad Ruimtelijke Wetenschappen. In dit artikel aan we op zoek naar wat het Groniner cultuurlandschap zo bijzonder maakt en welke plek de middeleeuwse kerkjes daarbij innemen. Ook diepen we de zoektocht naar zin en naar het verleden uit aan de hand van deze kerkjes en aan de hand van het omaan met het landschap. Een cruciale plaats in dit artikel wordt inenomen door de zoeheten Waddenkerkenexperience. In dit splinternieuwe (zo nieuw dat het no niet eens op het wereldwijde web te vinden is!) project over kerken achter de Waddendijk komen het Groniner wierdenlandschap, de middeleeuwse kerken, de hedendaase zoektocht naar zin (spiritualiteit), de reiomarketin en de erfoedkwestie op een interessante manier samen. Ook stelt dit project ons in staat enkele kanttekeninen te plaatsen bij de oman met kerkelijk en landschappelijk erfoed. Het Groniner wierdenlandschap Wat maakt het Groniner land zo bijzonder? En over welk ebied hebben we het eienlijk als we spreken over Groniner land? In dit artikel staat het Groniner wierdenebied centraal. Hiermee bedoelen we het Groniner waddenkustebied met een zuidelijke uitloper tot aan de stad Groninen (zie kaart). Dit ebied is met haar wierden (woonheuvels ter beschermin teen het water) het oudste en best bewaard ebleven cultuurlandschap van Europa. Al voor onze jaartellin hebben hier mensen ewoond op de kwelderwallen. Er wordt dan 11. ook beweerd dat dorpjes als Ezine, Oostum en Dorkwerd net zo oud zijn als Rome. En dat is uniek! Het huidie bewoninspatroon dateert van de middeleeuwen. Een root verschil met nu is dat veel van de wierden zijn aferaven. De rond die daarbij vrijkwam kon namelijk duur worden verkocht omdat het er vruchtbaar was. Dat deel van de wierde waarop de kerk stond werd niet aferaven. Vandaar dat teenwoordi in onder andere bovenenoemde dorpjes de wierde no deels intact is. Dit is bepalend door de aantrekkelijkheid van het landschap. Een ander karakteristiek element van het wierdenebied is de oude loop van het Reitdiep. Het Reitdiep loopt van Groninen naar Zoutkamp en is deels ekanaliseerd, omdat de meanders niet praktisch waren voor de scheepvaart. Maar daarnaast (letterlijk!) is in het landschap de oorspronkelijke loop no waar te nemen. Het Oude Diepje onder Winsum is hier een voorbeeld van. Ook een unicum is het verkavelinspatroon in het ebied. Vooral in de reio Midda-Humsterland is de onreelmatie blokverkavelin no zichtbaar. Dit zort voor de variatie in het landschap. Met de komst van baksteen nam de kerkbouw toe. En ook hier is de invloed van water onmiskenbaar, aanezien zeeklei de rondstof voor de baksteen is. Er ontstond een rote bouwdrift, die werd esterkt en edraen door de vele kloosterlinen die het ebied bewoonden en bewerkten. De kerkbouwers in het noorden bakten er veel van: de kerkbouw nam een enorme toevlucht waardoor Groninen nu een van de meest kerkdichte ebieden ter wereld is. Het ontwikkelde op den duur een hoostaande baksteencultuur, eïnspireerd op Duits en Noord-Italiaans voorbeeld. Specifiek aan de Groninse bouwstijl is de overwelvin met hoe, koepelvormie ewelven, de vele nissen en het siermetselwerk, waarmee de buitenevels rijk zijn versierd. Overiens heeft Groninen dit met de bouwstijl van het ehele Waddenebied emeen. Ook van binnen werden de kerken verfraaid, veelal door muurschilderinen van decoratiepatronen of reliieuze thema s. Teenwoordi komen deze wat meer uit de verf omdat ze vaker onder de huidie kalklaa vandaan etoverd worden. Deze laa is aanebracht door de protestanten die de kerkebouwen na de reformatie innamen en niet ediend waren van al die afleidende voorstellinen. De sereen witte muren waar wij een oud kerkje aan menen te herkennen, is er van oorspron dus meestal een kenmerk van. Dat eldt tevens voor de buitenmuren. Deze waren in de veertiende eeuw soms ook voorzien van een verflaa, terwijl wij teenwoordi het ruwe kale metselwerk juist met deze vervloen tijden associëren. Niet als historische representatie, maar als verbeeldin van het verleden doet de kerk dus dienst in onze belevin. Witte kalme binnenmuren, ruwe verweerde buitenmuren, een plek van rust, pais en vree, daar waar de tijd even stilstaat. Hoewel niet altijd historisch erond, maken deze associaties dat we steeds vaker de we naar het kerkebouw teruvinden. Als een soort estolde eschiedenis vormt de kerk hierbij een moelijkheid om met het verleden in contact te komen. Deze bewein loopt parallel met de toenemende belanstellin voor het verleden in het alemeen. Hiervan etuien het enorme aanbod aan historische documentaires op televisie, de karrenvracht aan boeken over historische onderwerpen of, om in de buurt te blijven: het Friese Esonstad als quasihistorisch oord. Zo neemt dus ook de belanstellin voor kerken in het Groniner land toe; als symbool van het verleden zijn ze weer actueel eworden. Toenemende belanstellin voor het kerkebouw Deze actuele belanstellin voor de kerken hant samen met de voortschrijdende

7 ontkerkelijkin. Dat klinkt teenstrijdi. Maar ontkerkelijkin betekent niets minder dan dat er steeds minder mensen in Nederland lid zijn van een kerkenootschap. Lidmaatschap valt echter niet samen met spiritualiteit in het alemeen; iemand kan best onkerkelijk zijn maar desondanks op zoek. Deze zoektocht waarbij zinevin op wat voor manier dan ook centraal staat, leidt mensen soms opnieuw de kerk in. Dat blijkt onder meer uit de woorden die mensen in stilte opschrijven in astenboeken van openestelde kerken: velen even uitdrukkin aan een soort alemeen reliieus sentiment dat meer omvat en anders is dan het traditionele christendom. Kerkebouwen vormen hiermee een weersla van de eeuwenlane zoektocht van mensen naar de zin van het bestaan. Als heilie plaatsen vormen ze een veilie haven voor de evierde zinzoeker of de estrande elovie. Zo ontstaat er een nieuw sacraal landschap in de provincie, waarbij de kerken de bakens vormen en op die manier een nieuw licht werpen op de relatie tussen eorafie en reliie. In de huidie ontkerkelijkinstendens zet het kerkebouw zichzelf dus opnieuw op de kaart. Maar niet alleen als zinevinslocatie, ook als culturele erfenis. Het werd hierboven al eerder ezed: kerken krijen als historische, symbolische ebouwen steeds meer aandacht van de lokale bevolkin. Het interessante hierbij is dat het aat om zowel kerkelijke als niet-kerkelijke mensen. De kerk als ebouw trekt een steeds evarieerder publiek aan, niet in de laatste plaats vanwee de functie van het ebouw voor het dorp. Wanneer er een kerk te ronde dreit te aan, komt het dorp als emeenschap in actie om haar te behouden. Een leuk voorbeeld hiervan is het kerkje van Garsthuizen. Dat deze kerk van rote waarde voor haar dorpsbewoners was, bleek uit de maatreelen die etroffen werden om sloop te voorkomen. Uit de dorpsemeenschap stond een enthousiaste roep vrijwilliers op die het kerkje hebben behouden en bezi zijn haar te restaureren. Deze lokale ijver etuit van het belan wat een dorpsemeenschap aan het kerkebouw hecht. In vele evallen vormt ze letterlijk en fiuurlijk het hootepunt van het dorp. Ook worden de ebouwen steeds vaker als een cultureel podium epresenteerd. De initiatieven hiervoor zijn talrijk. Zo is er elk jaar Teru naar het bein : een cultureel festival in oude Groniner kerken. Zowel muziek en dans als toneel en poëzie komen hierbij aan bod. Daarnaast is er de ZomerJazzFietsTour ; een jaarlijks terukerende fietstocht lans concerten in kerkjes. Bovendien zijn vele ebouwen teenwoordi omedoopt tot atelier, waardoor een blik op kunst teelijkertijd een kijkje in de kerk vormt. Reliiemarketin breidt zich steeds meer uit: teenwoordi zijn er zelfs Tours des Cimetières, waarbij per bus allerlei kerkhoven worden aanedaan. Dit bevestit maar weer dat het kerkebouw allerminst ten dode is opeschreven. Het kerklandschap als consumptieoed Van de hedendaase zoektocht naar zinevin kunnen de Groniner kerken wellicht profiteren. Door de toeenomen belanstellin voor de kerken kan er draavlak ontstaan om de ebouwen het onderhoud te even dat ze nodi hebben. Het is duidelijk dat de kerkebouwen ewaardeerd worden en behouden moeten blijven. In de provincie Groninen is het Stichtin Oude Groniner Kerken die zor draat voor de ebouwen en deze onder de aandacht brent. Met de aandacht voor de kerken neemt ook de aandacht voor het landschap daaromheen toe. Want niet alleen de kerk wordt econsumeerd en daartoe onderhouden, maar ook het landschap. Bovendien zijn de kerken bepalend voor de identiteit van het wierdenebied en andersom. Het meest eschilderde en efotorafeerde kerkje van Oostum krijt daelijks veel bezoek. Het Pieterpad loopt hier lans en de ervarin leert dat vrijwel elke wandelaar even aanwipt bij dit kleine bakstenen kerkje. Om in de behoefte van de toeristen te voorzien is hier zelfs een openbaar toilet ebouwd. Wat landschapsbehoud betreft klinken ook al heel wat jaren eluiden om het landschap te beschermen teen bijvoorbeeld ruilverkavelin, het rechttrekken van ween en het dempen van kleine slootjes. Al in het bein van de jaren neenti verscheen er een artikel in het tijdschrift Noorderbreedte, waarin de zoren over het behoud van het wierdenlandschap besproken werden. De auteurs hielden een pleidooi om een cultuurhistorisch reservaat te stichten in het stroomdal van het Reitdiep. Zij schrijven: De no maar onlans verdwenen kerkepaden kunnen weer worden hersteld zodat het land wordt ontsloten voor de kwaliteitstoerist. Voor de kwaliteitstoerist dus, wie dat ook moe zijn. Het is interessant om te zien wat er wordt edaan om de oorspronkelijke landschapselementen te behouden of soms zelfs in ere te herstellen. In dit eval wordt de toerist aanehaald als belanhebbende. Maar worden er juist niet ook toeristen naar de reio elokt om het landschap meer onder de aandacht brenen? Ook pleitten de auteurs voor werelderfoedstatus van Midda-Humsterland. En ze kreen hun zin, want momenteel staat het ebied op de voorlopie werelderfoedlijst van de Unesco. Ook is Midda-Humsterland sinds 2007 Nationaal Landschap. Dat betekent dat dit een écht Nederlands landschap is. Om meer mensen naar het Groniner wierdenebied met haar middeleeuwse kerken te trekken, wordt ook anderszins aan reiomarketin edaan. Bij reiomarketin aat het erom bezoekers warm te maken voor een bepaald ebied. Meestal vervullen lokale bewoners een soort ambassadeursrol: zij zijn de beheerders van het ebied en kunnen met hun enthousiasme een positieve indruk maken. Bovendien worden via deze we de bewoners betrokken bij hun fysieke leefomevin. Dit is belanrijk voor het creëren van draavlak voor projecten in de reio. De toekomstie reiomarketincampane met de titel Het Hooeland. Een stil avontuur stipt de punten waarom mensen in dit ebied moeten komen wonen aan. Het Groniner land is een rijk en authentiek land met een patroon van maren en wierden. Het is er onekunsteld en er is echt no de moelijkheid om tot jezelf te komen. En ook: De mensen zijn er vriendelijk en authentiek en hebben no echt tijd voor elkaar. Hier zijn buren no buren. Een hoo no echt -ehalte dus. Net als bij de kerken komt ook wat landschap betreft de tendens van het verlanen naar en het waarderen en inzetten van het verleden duidelijk naar voren. Bovendien worden de oude kerken als belanrijkste versterkende elementen aanemerkt. Dat kerken een belanrijke rol vervullen in de waarderin van het landschap wordt ook in de Waddenkerkenexperience duidelijk. Waddenkerkenexperience: hoe en wad De Waddenkerkenexperience is een oed voorbeeld van omaan met kerkelijk erfoed, toerisme en reiomarketin. Het project is opezet door Stichtin Oude Groniner Kerken, de stichtin Alde Fryske Tsjerken en Provincie Fryslân. Het aat hierbij om een soort diitaal expertisecentrum, dat door middel van een webplatform bestaande instanties en initiatieven op het ebied van reliieus erfoed op een samenhanende manier bij elkaar ebracht worden. Het project heeft als doel om de cultuurhistorische betekenis van de vele oude kerken in het Fries-Groninse kustebied beter voor het voetlicht te brenen dan nu ebeurt. Ten eerste ebeurt dit door de lokale bevolkin te confronteren met het kerkelijk erfoed. Door het expertisecentrum worden de bewoners van het ebied in aanrakin ebracht met de eschiedenis van het ebied. Het bewustzijn van de eien reioidentiteit wordt hierdoor versterkt. Dat hier een sturende werkin vanuit aat is evident. De initiators van het project zijn de als het ware beeldbepalers van het landschap eworden, die de bewoners een eien ebiedsidentiteit aanmeten. Wanneer deze echter wordt aanenomen, staat het streekimao in dienst van de tweede pijler van het Waddenkerkenproject: het toerisme. De potentie die in de historische kerkenschat schuilt, moet meer benut worden. Niet-Groniners moeten de we naar Boven kunnen vinden, naar het exclusieve kerkenlandschap van het hoe noorden. Dit wordt alleen maar versterkt wanneer de lokale bevolkin zichzelf ook ziet als trotse inwoner van dit unieke wierdenebied. In het Waddenkerkenproject kunnen diverse belanen worden onderscheiden. Want zijn het de toeristen en de lokale bewoners die belan hebben bij een oed beheerde kerk in een oed beheerd landschap? Of hebben de kerken belan bij toeristen die een extra duit in het zakje doen waardoor het ebouw beter kan worden onderhouden? Maar kerken hebben een eien belan. En toeristen missen de kerken niet als ze ze niet zouden kennen. Dus wordt het vermeende belan van de toerist inezet om de oen van de initiators van het project, kerkdeskundien, no lan de kost te even in een perfect onderhouden middeleeuws kerkje? Hoe dan ook, het Waddenkerkenproject kan als een win-winsituatie worden bekeken: de toeristen hebben meer voer en de lokale bevolkin en de bewaarzuchtie kerk- en landschapsdeskundien een beter onderhouden kerklandschap. Een diitaal platform dus, als contactpunt voor en vanuit het Groniner cultuurlandschap. Maar bezoekers moeten natuurlijk niet op de site blijven hanen. Door waddenkerkenprojecten moeten ze worden estimuleerd de reio in te trekken. Openstellin van de kerken speelt hierbij een rote rol. Maar ook het oraniseren van busreisjes, concerten, fietstochten en stiltewandelinen in de reio, zoals nu al in toenemende mate ebeurt. Alles draait om de experience. Ervarinen waardoor mensen als bij een wierde uit het alledaase slijk worden opetild. Zowel kerk als landschap leent zich hier oed voor: in beide kan iets van het oeroude worden beleefd. De Waddenkerkenexperience vormt daarmee een welkome bijdrae aan het vormeven van de eien reio-identiteit. Bronnen Kroesen, J. E. A., openinscollee faculteit Godeleerdheid & Godsdienstwetenschap, colleejaar Kroesen, J. E. A. (e.a.), De Groniner Cultuurschat, kerken van 1000 tot 1800 (Groninen, 2008). Wildeman, K. & B. Westerink (1991) Het oudste kultuurlandschap van Nederland dreit te verdwijnen. In: Noorderbreedte, jaaran 15, vol. 6

8 iruten thema-artikel: probleemwijken 14. Ine de Vries De etatoeëerde stad Veel stadswijken en openbare ruimtes zijn ermee emarkeerd: raffiti. Het valt je waarschijnlijk al niet eens meer op, maar hoe kort je ook door de stad moet lopen, je komt altijd wel een met raffiti bespoten bushokje, fietstunnel of trein teen. Veel mensen waarderen deze raffiti op onevraade plaatsen niet echt. Ze vinden het lelijk en het wordt ook vaak ezien als een teken van verloederin van een buurt; een plek waar veel criminaliteit en drushandel is en het niet veili is. Dit artikel aat in op de betekenis van raffiti in de stad en de rol van eorafie hierin. Stadschimmel De reerin trekt jaarlijks zo n 70 miljoen euro uit voor het schoonmaken van met raffiti bespoten ebouwen, treinen, viaducten, en andere raffitievoelie objecten. En toch, ondanks deze verwoede poinen om te stad raffitivrij te houden, zie je vaak de stad weer lanzaam vol raken met tas, pieces en wholecares. Je zou het een soort stadschimmel kunnen noemen. Hoewel het misschien lijkt alsof raffiti overal onewenst is, ebeurt het schoonmaken ervan vaak heel selectief. Vooral in Amerikaanse achterbuurten kunnen ze daarover meepraten. Daar wordt nauwelijks raffiti verwijderd, want die buurten zouden toch binnen no time weer behanen zijn, en eienlijk hoort het er daar ewoon bij. Dus vooral als raffiti out of place is, wordt er wat aan edaan. Wanneer bepaalde publieke ruimtes of voertuien die een belanrijke symbolische of economische rol hebben bespoten worden, houdt het de emoederen pas echt bezi. Een ta op het stadshuis of op de voorevel van de V&D zal meer onrust zaaien dan één op een bushokje in De Hoote. De laatste jaren verwerft raffiti steeds meer status in de kunstwereld: in alerijen worden de creaties zelfs bewonderd. De plek van de raffiti is dus meestal bepalend voor de mate waarin het ewaardeerd wordt. Broken Windows Theory Maar waarom probeert men vaak zo verwoed wijken raffitivrij te houden en wordt er zoveel eld besteedt aan het schoonmaken ervan? Dit kan wellicht verklaard worden met de Broken Windows Theory van Wilson en Kellin. Volens deze theorie leidt verloederin van een buurt tot no meer verval en uiteindelijk zelfs tot criminaliteit. Hoewel de theorie in eerste instantie maar een ideetje was, wordt deze nu uitebreid omarmd door beleidsmakers. Als reactie op de theorie werden wereldwijd massaal straten schoonemaakt, raffiti verwijderd, en prullenbakken eplaatst. De eldiheid van de theorie is nooit wetenschappelijk bewezen, maar in Groninen namen wetenschappers van de faculteit Gedra- en Maatschappijwetenschappen de proef op de som. Ze bevestiden flyers aan fietsen in een steeje in de stad, en noteerden wat de mensen met de flyers deden als ze bij hun fiets aankwamen. Vervolens spoten ze het steeje vol met raffiti, en voerden dezelfde proef uit. Het opvallende was dat de eerste keer zo n 30% van de mensen zich van de flyers ontdeden, de tweede keer was dit bijna 70%. Het zou dus inderdaad best eens waar kunnen zijn dat een minder oede fysieke toestand van een buurt met bijvoorbeeld veel raffiti op de muren, ebroken ruiten en afval op straat, een teken is dat alles kan in die buurt en niemand de leidin heeft en dit uiteindelijk tot crimineel edra leidt. Voor de zekerheid dan toch maar schoonmaken dus. Uitdraen van identiteit Hoewel de emeente of eienaar van een pand tas weer van hun eiendommen kunnen verwijderen, lit de macht van het spuiten toch echt bij de raffitispuiter zelf. Hij bepaalt immers helemaal zelf waar hij zijn creaties maakt en kan dit ook doen waar hij wil. Daarom zal het spuiten van raffiti ook best een kick even. En je kan er ook no eens mee laten zien wie je bent en waar je voor staat. Vooral in de achterbuurten van Amerikaanse steden is raffiti een belanrijk middel voor het uitdraen van identiteit. Graffiti zoals we dat nu kennen ontstond in de jaren 70 onder joneren in de woelie straten van de South Bronx in New York. Gemarinaliseerde joneren met een uitzichtloze toekomst raveren hun leefomevin met betekenis, als een reactie op de achteruitan van hun wijk, werkloosheid, criminaliteit, drus en eweld. Graffiti werd ezien als een symbolische manier voor de joneren om te ontsnappen uit deze nariheid. Ze voelden zich evanen binnen de eorafische en sociale renzen van hun wijk, en door middel van raffiti konden ze toch deze renzen overschrijden en uiten wie ze waren, en teelijkertijd aandacht vraen voor de problemen in hun wijk. 15. Claimen van de ruimte Graffiti heeft no meer functies. Onderzoek naar het ebruik van raffiti door ans in Philadelphia wees uit dat raffiti een middel voor het trekken van renzen kan zijn. Leden van de ans spoten vooral raffiti om hun eien territorium aan te even. De namen en symbolen van ans verschenen overal in hun wijk; dit af de anleden ook een evoel van verbondenheid. Op deze manier werd de identiteit van de ans almaar bevestid en ecommuniceerd. Opvallend was dat er vooral raffiti verscheen rond de renzen van de buurt. Dit eeft aan dat de raffiti niet alleen ter bevestiin van de eien identiteit en territorialiteit was, maar ook om dit te uiten naar naburie ans: het was een symbolische bedreiin. Sommie anleden durfden zelfs hun eien buurt niet eens te verlaten omdat ze ban waren overvallen te worden. Wat zo n krabbeltje op een muur allemaal tewee kan brenen! Kunstenaars De laatste jaren wordt eprobeerd raffiti in een positief dalicht te stellen. Men kan bespoten muren schoonmaken, maar dit kost veel eld en is een blijvende oplossin. Daarom worden steeds vaker kunstenaars inezet om zich op raffitievoelie plekken uit te leven. Meestal spuiten ze ook ewoon de muur vol met raffiti, maar omdat ze het in opdracht doen zal het volens de beleidsmakers er heel anders uit zien (maar illeale spuiters maken soms toch ook de mooiste kunstwerken?). Bovendien is het een oneschreven reel onder raffitispuiters niet over elkaars werk heen te spuiten; je loopt dus niet het risico dat het kunstwerk weer besmeurd wordt door anderen. Op deze manier blijven de muren vrij van illeale raffiti. Vaak voelen bewoners zich zelfs veilier door dit soort kunstwerken, en zou het zelfs de sociale cohesie in een wijk kunnen verroten. Bronnen Holloway, L. & P. Hubbard (2001) People and place. Harlow: Pearson Education Limited. Ley, D & R. Cybriwsky (1974) Urban raffiti as territorial markers. Annals, Association of American Georaphers,64: Skelton, T. & G. Valentine (1998) Cool places: eoraphies of youth cultures. London: Routlede. Vlasblom, D. (2008) Graffiti op de muur brent straatroof dichterbij. NRC Handelsblad, 25 november.

9 iruten thema-artikel: probleemwijken Debbie Laer Plaatsbelevin van de postbode De wijk als een omstreden plek Het beroep van postbode is zijn einde nabij. Door de opkomst van internet en het edeeltelijk vrijeven van de postmarkt is er een lan leven meer beschoren voor het al meer dan tweehonderd jaar oude beroep. De stakinen van de afelopen tijd hebben niet veel opeleverd en de mannen en vrouwen die al derti à veerti jaar voor de post werken verdwijnen straks uit de wijk. Daarom is het tijd om eens stil te staan bij hoe postbodes hun wijk beleven. Daarbij wordt eput uit onze eien ervarinen als zaterdapostbode en die van collea s. De wijk wordt hierbij niet uiteenezet als een probleemwijk, maar als een omstreden plek. Een plek die iedereen anders ervaart en waar roepen met verschillende doelen elkaar bestrijden, zowel letterlijk als fiuurlijk. Voor de postbode zelf kan de wijk ook als omstreden ervaren worden. Even ezelli bij een vast adresje op de koffie aan en een paar straten verderop achterna ezeten worden door een hond Tijd om wat inzicht te even in de plaatsbelevin van de postbode. Verbondenheid met de wijk Ik weet no oed toen ik, Debbie, vier jaar eleden in het doolhof Beijum mijn eerste wijk alleen, zonder hulp van een collea, in lopen. Het was vreselijk, constant verdwaalde ik en tot overmaat van ramp brak er een hevie onweersbui uit, had ik no een reenpak, was mijn band lek, had niemand een fietspomp te leen en kon ook niemand mij de oede we uit het doolhof wijzen. Niet zo een oed bein, daarom verbaasde het mij dat een collea na vertrek aanaf heimwee te hebben naar Beijum. Daar kon ik me weini bij voorstellen. Maar een paar jaar later moet ik toeeven dat er bij mij zich ook een zekere verbondenheid met de wijk heeft emanifesteerd. Na een paar weken niet ewerkt te hebben in de vakantie heb ik de behoefte om weer in de wijk te zijn. Hoe vormt zich een derelijke verbondenheid? De factor tijd speelt hierin een rote rol. Na er jarenlan iedere da of zaterda elopen te hebben ontstaat er een evoel van routine, je weet waar je moet zijn en waar je aan toe bent. Routines creëren een vertrouwd en veili evoel, als je weet dat er bij nr. 7 een aressieve kat achter de deur zit dan moet je je hand niet te ver de brievenbus insteken. Daarnaast ontstaat er een fysieke verbondenheid met de wijk door een zeer edetailleerde kennis van de omevin. De postbode kent ieder tussendoorweetje, iedere losliende stoepteel en weet wie net zijn voordeur everfd heeft of een nieuwe bank heeft aaneschaft. Ook de bewoners van de wijk spelen een rol in de verbondenheid van de postbode met hun wijk. Veel postbodes kennen hun vaste adresje voor een kop koffie en weten wie de deur altijd open doet om de post aan te nemen en een praatje te maken. Naast de verbondenheid van de postbode met de wijk bestaat dit verband vermoedelijk ook andersom, de wijk is min of meer verbonden met de postbode. De bewoners weten precies dat ze op zaterda een andere postbode lans zullen zien lopen, en dat de zaterdase ronde juist 16. eerder of later beint. Zo kunnen ze alsno op het juiste tijdstip voor het raam staan om je vrolijk zwaaiend te ontvanen en bij de deuropenin de post in ontvanst te nemen. En ook juist in de wijken die door veel mensen worden weezet als probleemwijken komt de postbode veelvuldi in contact met de jeud. Die is naar mijn, Guido s, menin relatief vaker op straat dan in wijken met een emiddeld hoer inkomen. Op zaterda werken er ook relatief jone postbodes (bijbaantje voor studenten), en dat heeft dan weer leuke bijeffecten voor de jeud. Een voor mij vaak ehoorde zin op zaterda is namelijk: van u krijen we wel elastiekjes. Territoriumafbakenin Postbodes hebben het vaak over hun wijk, daarmee eienen ze zich de plek toe, maar er zijn meer spelers in het veld die de wijk net zo oed als hun wijk ervaren. Het doel van iedere postbode is om de post op tijd en in oede staat te bezoren op het juiste adres. Wat fijn zou zijn is om zonder kleerscheuren of erere verwondinen je werk te kunnen doen. Er lien helaas veel evaren op de loer in de wijk. Op sommie evaren kan je je bedacht zijn, maar op anderen niet. Als postbode betreed je iedere da het territorium van andere mensen en dieren (dat kan ook niet anders). Al auw van je bij veel mensen een limp op van wat er zich afspeelt in hun daelijkse leven. Hiermee tast je sommien aan in hun privésfeer. Je huis is in de meeste evallen een plek waar jij kan bepalen wie je wel of niet binnen laat, waar je je veili waart en waar je kan doen en laten wat je wil. Als de postbode je dan ineens in je badjas met verward haar achter het aanrecht ziet staan dan kan ik me voorstellen dat dit door sommien als beschamend wordt ervaren. Er zijn echter ook mensen die van hun huis een fort emaakt hebben waar de postbode ook ansti van wordt. Vaak is een derelijk fort uiterust met beveiliinscamera s, hoe hekken, luiken voor de ramen en niet te vereten: de (waak)hond. De hond beschermt het fort teen indriners en maakt hierbij een verschil tussen dieven en postbodes. Het is een fabeltje dat de postbode achterna ezeten wordt door een hond, dit heb ik zelf meerdere malen ondervonden. De eienaar ziet de hond echter als een betrouwbaar en lief beest, die onderdeel uitmaakt van het ezin. Hier ontstaat het misverstand tussen de eienaar van de hond en de postbode. Hoe vaak hebben postbodes niet het befaamde zinnetje ehoord: hij doet niks hoor! Veel van ons zouden teru willen roepen: Hij is toch niet dood! (om een escalatie te voorkomen doen wij dit maar niet). Het kan ver aan, toen een collea van mij (Debbie) ebeten werd door een loslopende teckel was het baasje ervan overtuid, terwijl hij het met eien oen aanschouwde, dat zijn hond mijn collea niet ebeten had. Toch wil iedereen meestal wel raa zijn of haar post ontvanen, met uitzonderin van dieenen die de blauwe envelop verwachten of een reeks boetes. In edeelten van de wijk waar de minder leuke post de overhand heeft wordt de postbode ook nimmer vriendelijk beroet, hij of zij lijkt persoonlijk verantwoordelijk esteld te worden voor een boete of rekenin. Brievenbussen worden hier ook reelmati dichtetimmerd om slecht nieuws te weren. Als ik, Debbie, zelf post moet bezoren in een verloederde buurt kijk ik hier ook niet echt naar uit, zeker niet om brievenbussen die besmeurd zijn met vreemde substanties te openen. Na bezorin in zo n wijk ondera ik dan ook een rondi reiniinsritueel. Mijn collea s en ik raken een broodje aan voordat we onze handen hebben ewassen bij terukomst van Beijums vieze stukjes. Kennis van zaken Naast de directe manier van een kijkje in andermans leven te krijen door even door het raam naar binnen te kijken, krijt de postbode ook op een indirecte manier een indruk van wat er binnen elk huis aande is waar hij of zij lansaat; de post eeft namelijk het antwoord. Een oed voorbeeld hiervan is de wijk net ten noorden van het spoor tussen de Bessemoerstraat en de Moesstraat. Deze wijk staat ook op de nominatie volledi erenoveerd te worden en men is hier al oed aan de sla. Huizen waar ik, Guido, een jaar eleden no post voor had zijn nu dichtetimmerd en worden dus op dit moment erenoveerd. Met name de Fruitstraat had een rote variëteit aan bewoners. De verschillende culturen vloen je om de oren: waar bij het ene huis een soort van Hindoestaanse muziek uit de openstaande ramen schalde, kon je twee nummers verder alweer de smartlappen van André Hazes van de eerste verdiepin door de straat horen klinken. Aan de bundels post die ik op kantoor maakte kon ik direct al zien dat er het nodie mis was in deze straat. Reelmati aanmaninen van incassobureaus, davaardinen van Justitie en aanetekende brieven van de Kinderbeschermin. Het zijn slechts een aantal voorbeelden van slechte post die men kan ontvanen. Als je dan elke zaterda ook weer post uit deze cateorie voor hetzelfde nummer teenkomt bevestit dat even zovaak je vermoeden wat er speelt binnen de muren van dat huis. Of dit ook zo is kan je nooit met zekerheid weten. Uit nieuwsieriheid kan je no een limp van binnen opvanen als je de post door de brievenbus duwt en net even naar binnen kan kijken. De kans om je vermoeden te bevestien deed zich voor als je een aanetekende zendin had of een pakje welke niet door de brievenbus paste. Hiervoor moest aanebeld worden. Nou liep ik deze straat altijd als eerste van mijn zaterdase dienst, die beon om uur. Dat men van uitslapen hield was wel duidelijk, neen van de tien keer moest je meer dan één keer aanbellen voordat er bewein in het huis kwam. Als het dan een bovenwonin (en de bewoner dus eerst een trap af moest dalen) betrof en je leitimatie moest vraen voordat je de zendin uit mocht reiken kon de zojuist ontwaakte bewoner weer teru om het op te aan halen. Elke keer toch zeer vermakelijk omdat jij fris en fruiti voor de deur stond en iemand die net een paar seconden wakker was tot lichamelijke inspannin dwon. Humor Naast eerder enoemd moment moet ik, Guido, ook wel bekennen dat er onder de postbodes een bepaalde manier van humor heerst. Als je naar het volende huis loopt en je neemt in je bundel de post door voor dat adres en de bewoner staat al op 17. je te wachten, dan krijt meni postbode de neiin de vervelende post zoals de blauwe brieven bovenop te leen. Om het helemaal af te maken volt dan no een vrolijk Pretti weekend!, en snel a je door naar je volende adres. Per huis weet je als postbode heel oed waar deze rappen ewaardeerd worden en waar niet. Minstens de helft van de keren roept de bewoner je achterna zwaaiend met de blauwe envelop: Neem deze maar weer mee, die hoef ik niet!. Zo blijft het vak ook leuk. Individualiserin Postbode zijn lijkt op het eerste ezicht een beroep voor einzeläners; mannen en vrouwen die uren lan alleen de post bezoren. Maar de postbode brent ook no veel van zijn tijd door op de vestiin, hier wordt alle post esorteerd en ebundeld en wordt er voor dat iedereen zijn wijk inaat no even ezamenlijk epauzeerd. Met je collea s kan je doornemen waar de evaarlijke honden zitten, op welke plekken het heel lad is met de sneeuw, et cetera. De onderline verbondenheid tussen de collea s zort voor een aanename werksfeer. In de kerstperiode staan de manaers van mijn, Debbie s, vestiin reelmati in de keuken om voor snert, stamppot of een broodje rookworst te zoren zodat je er weer even teen aan kan. De postbode aat echter verdwijnen en daarmee ook de sociale verbondenheid binnen het bedrijf. Over niet al te lane tijd worden de vestiinen opeheven, wordt alle post esorteerd en ebundeld in Zwolle en worden er in de wijk hokjes neerezet waar de postbezorer zijn postzakken kan halen. Dit is oedkoper, want de postbezorer voert maar één taak uit, het bezoren van de post. De postbezorer heeft een moelijkheden om zijn collea s te ontmoeten, het is ieder voor zich. Maar wellicht is de vereenzamin van dit beroep maar één van de vele uitinen van de individualiserin van de samenlevin. Iedereen is druk met zijn eien din. Het is ook niet reëel om te verwachten dat iemand s ochtends zijn stoep sneeuwvrij maakt voor de postbode voordat hij aan het werk moet. Voor de postbode lijkt het daarom soms alsof de buurt zich niet meer bekommert om hem of haar. Het is echter makkelijk om de wijk een neatieve identiteit toe te kennen, maar laten we niet die mensen vereten die het aanenaam maken voor de postbode om zijn of haar werk te verrichten (dieenen die hun hond wel oed hebben opevoed bijvoorbeeld). Hopelijk praten de toekomstie postbezorers straks no wel over hun wijk

10 iruten thema-artikel: film Peter Stopel De clusterin van de media- en entertainmentsector Hilversum is de bakermat van de Nederlandse omroep. Amsterdam is het walhalla voor Nederlandse filmproducenten en reclamemakers. Hollywood, met de rote studio s van onder andere Universal, MGM en Columbia, is the place to be voor de Amerikaanse filmindustrie. Zo op het eerste oo zou je zeen dat bedrijven binnen het domein media en entertainment raa clusteren. Is dit werkelijk zo? En zo ja, welke redenen zullen hier aan ten rondsla lien? Klassieke alomeratievoordelen of industriespecifieke eienschappen? Een blik op de situatie in Nederland. Liin mediapark te Hilversum Media en entertainment in Nederland Fiuur 1 eeft ons een antwoord op de eerste vraa in de inleidin: de mediaen entertainmentsector is in Nederland inderdaad eclusterd. De clusterin rond Hilversum en Amsterdam is het meest in het oo sprinend. In absolute zin heeft Amsterdam het meeste aantal bedrijven in de sector, maar in relatieve zin sprint de Gooi en Vechtstreek (Hilversum) er echt bovenuit met 2,5%. De kaart lijkt daarnaast aan te even dat er enkele andere kleinere clusters bestaan. Echter, als we naar absolute aantallen kijken, in het eval van Leeuwarden bijvoorbeeld slechts 45, is dit niet noemenswaardi (ter verelijkin: Amsterdam heeft er 1105). De sector heeft overiens een relatief klein aandeel in het aantal bedrijfsvestiinen (emiddeld slechts 0,7%). In een rapport van TNO enaamd De creatieve industrie in Amsterdam blijkt verder dat de totale reio Amsterdam (waar Hilversum in dit rapport ook onder valt) 38% van de totale media- en entertainmentsector van Nederland herbert. Zij stellen dat met name Hilversum daar verantwoordelijk voor is. Alomeratievoordelen Zoekend naar een verklarin voor clusterin kom je al snel uit bij de alomeratievoordelen van Alfred Marshall. Deze wetenschapper wees in 1920 op drie redenen voor alomeratie: niet verhandelde inputs, een especialiseerde arbeidsmarkt en een informatiesurplus. Niet verhandelde inputs zijn especialiseerde inputs die efficiënter te leveren zijn voor een roep eclusterde bedrijven dan voor een roep verspreide bedrijven. Een especialiseerde arbeidsmarkt spreekt eienlijk wel voor zichzelf. Een especialiseerd cluster zort voor de aanweziheid van een especialiseerde beroepsbevolkin. Het zoeken en trainen van arbeidskrachten wordt dus voordelier. Als veel bedrijven zich dicht bij elkaar vestien zal, als laatste reden voor alomeratie, een informatiesurplus ontstaan. De bedrijven zullen meer en makkelijker contact krijen waardoor er binnen het cluster veel uitwisselin van informatie zal plaatsvinden. Alle drie de redenen zouden in relatie tot de media- en entertainmentsector van toepassin kunnen zijn. De sector is bijvoorbeeld zeker ebaat bij de aanweziheid van een especialiseerde arbeidsmarkt. Het reeds vermelde TNOrapport noemt als oorzaak voor de clusterin van deze sector een combinatie van schaalbehoefte en de wens om van het creatieve milieu te profiteren. Zij baseren dit op de variatie in bedrijfsrootte. De emiddelde bedrijfsrootte van deze sector komt voor Amsterdam en de rest van Nederland overeen, maar voor de rest van de reio Amsterdam (waar Hilversum dus onder valt) is deze twee keer zo root. TNO: Dat betekent dat de rote bedrijven in deze sector blijkbaar kiezen voor de reio Amsterdam maar, ezien het ruimtebesla, daarbinnen weer kiezen voor vestiinen buiten de stad Amsterdam in bijvoorbeeld Hilversum en Aalsmeer. Dit leidt tot een soort verdelin tussen Amsterdam en Hilversum, waarbij de omroepbedrijviheid zich in Hilversum vestit en in Amsterdam vooral filmproducenten en uitevers van boeken en dabladen verteenwoordid zijn binnen het domein media en entertainment. Richard Florida: The Rise of the creative class Hierboven werd al even verwezen naar het creatieve milieu waarvan werd eprofiteerd. In de laatste jaren is er er veel onderzoek edaan naar de zoenaamde creatieve industrie. Er is daarbij altijd veel discussie eweest over wat en wie nu precies tot deze industrie behoort, maar de meeste definities richten zich op drie sectoren: kunsten, media en entertainment en de creatieve zakelijke dienstverlenin. Binnen deze sectoren kan vervolens onderscheid emaakt worden op basis van de waardeketen: creatie, productie, uitave & exploitatie, distributie, consumptie. Bedrijven in creatie, productie en uitave & exploitatie worden over het alemeen wel tot de creatieve industrie erekend en bedrijven in de distributie en consumptie niet. De man die het beroemdst werd met zijn bevindinen over de creatieve industrie, of in dit eval beter ezed de creatieve klasse, is Richard Florida. Florida stelde in zijn bestseller The rise of the creative class dat het aantrekken van creatieve mensen leidt tot een toename in werkeleenheid en uiteindelijk tot economische roei. Een aantal factoren zijn volens hem bepalend in het aantrekken van deze sector. Hij wees daarbij op het belan van de drie T s: Fiuur 1: Clusterin van de media- en entertainmentsector Technoloy, Talent en Tolerance. Er is ook veel kritiek ekomen op zijn theorie. Zo zou het in een land als Nederland heel oed moelijk zijn om te werken in Amsterdam en te wonen in Utrecht. De theorie dat de aanweziheid van creatieve mensen leidt tot toenemende werkeleenheid zou in dat eval natuurlijk niet erond zijn. Gay Index? Florida stelde een aantal indicatoren op die een creatief milieu zouden bevorderen. Vervolens bedacht hij voor deze indicatoren een aantal indexen zodat hij kon meten hoe creatief een stad of reio is. Voor de indicator diversiteit had hij bijvoorbeeld the meltin pot index, waarmee aaneeven kon worden hoe divers een stad of reio is wat betreft nationaliteiten. Daarnaast bedacht hij onder andere the ay index om aan te even hoe het er met de tolerantie voor staat. Het moe duidelijk zijn dat een aantal van deze indexen niet onomstreden zijn wat betreft hun relatie tot economische roei, maar zijn punt is duidelijk. Als we Florida s bewerinen bekijken in relatie tot de clusterin van media en entertainment in Amsterdam en Hilversum, kun je niet zeen dat hij volledi onelijk heeft. Indicatoren als de hierboven enoemde tolerantie en diversiteit zouden waarschijnlijk voor Amsterdam toch een redelijke score opleveren, over de ay index no niet esproken. Alleen al het creatieve, tolerante en open imao van de stad Amsterdam zou kunnen werken als een aantrekkinskracht voor de reio voor creatieve mensen en dus voor de creatieve industrie. Bronnen Florida, Richard (2002). The rise of the creative class, and how it is transformin work, leisure, community and everyday life. New York: Basic Books W. Manshanden, J. Muskens & O. Koops (2004) De creatieve industrie in Amsterdam en de reio. TNO Rapport, TNO Delft Hilversum, Mediastad. Omroep in beeld. Folder van de Gemeente Hilversum met een historisch overzicht van de ontwikkelin van Hilversum tot mediastad, via www. hilversum.nl NEDERLANDS INSTITUUT VOOR BEELD EN GELUID. Padafhankelijkheid We kunnen de alomeratie van media en entertainment wel willen verklaren door te wijzen op de creativiteit in de reio en allerlei wetenschappelijke theorieën, maar zou het ook niet ewoon zo kunnen zijn dat het per toeval zo eroeid is? In 1918 werd de Nederlandse Seintoestellen Fabriek (NSF) opericht in Hilversum. Met hulp van Anton Philips kon NSF zich de eerste moeizame jaren staande houden. De eerste ontwikkelinen rond het maken van radio-uitzendinen pakten de aandacht van Philips en hij za er commerciële moelijkheden in. Op 21 juli 1923 was de eerste radio-uitzendin vanuit de NSF een feit. Voor de eïnteresseerden, het was een optreden van de Larense Jazzband, ineleid door Willem Vot. Dit was in feite de start van de Nederlandse omroep. Het opzetten van een overkoepelende omroeporanisatie mislukte, dus dienden zich verschillende omroeporanisaties aan die op basis van levensbeschouwin of maatschappijvisie hun boodschap de ether in wilden sturen. Deze omroepen bouwden allemaal hun eien vestiin in Hilversum. Zo ontstond de eerste clusterin. De eerste bedrijven erelateerd aan de televisie, waarvan de ontwikkelin in de jaren derti beon, vestiden zich bein jaren vijfti in eerste instantie in Bussum. In 1952 pleitte de Televisieraad echter voor vestiin in Hilversum, als onderdeel van het Radio-City-Plan. Zo ontstond in Hilversum lanzamerhand het zoenaamde Omroepkwartier. Dit ontwikkelde zich in de loop der jaren sterk door en trok ook erelateerde bedrijviheid naar Hilversum. Dat beon in 1958 met de komst van filmproductiebedrijf Cinecentrum. Productieactiviteit werd steeds meer uitbesteed aan relatief kleine particuliere bedrijven. De komst van commerciële zenders stimuleerde deze ontwikkelin alleen maar. In 1985 waren er al zo n 170 bedrijven uit de audiovisuele sector evestid in Hilversum. Grammofoonplatenfirma s, opnamestudio s en drukkerijen zaen allen in Hilversum de ideale vestiinsplaats. Inmiddels kent iedereen in Nederland het voormali Omroepkwartier als het Mediapark en is tevens met het ebouw van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, dat in december 2006 werd eopend (zie foto), het belan van deze plek onderstreept.

11 iruten thema-artikel: toerisme Wie ben jij.nu? Veel van jullie herkennen het vast wel. Je bent net teru van een vakantie of een verblijf in het buitenland en elijk zet je je foto s op Facebook, ta je je vrienden en familie hierin en vink je ook no even op een wereldkaartje aan dat je land x hebt bezocht. Weer drie procent meer van de wereld ezien! En niet vereten even een bericht op je profiel te plaatsen zodat al je facebookvrienden kunnen zien waar je eweest bent en wat een eweldie tijd je wel niet hebt ehad. Met de opkomst van sociale media zoals Hyves, Facebook en Twitter lijkt het steeds belanrijker te worden om iedereen op elk moment van de da te laten weten waar je bent, wat je doet en wat je erens van vindt. Wat mij interesseert is waarom mensen, waaronder ook ikzelf, zo n behoefte hebben om te laten zien van waar je eweest bent. Wat betekent dit voor je identiteit? En veranderen de plaatsen die wij vastleen en tonen in de virtuele wereld door hoe wij ze representeren? Wat volt is een filosofische verkennin van dit boeiende vraastuk. Ik ben er echt eweest Het voldoet niet meer om met alleen een mooi reis- of vakantieverhaal aan te komen zetten bij vrienden en familie. Heb je de plaatsen waar je bent eweest niet vasteled op foto of film, dan lijken je ervarinen er minder toe te doen. Het is eerder reel dan uitzonderin om je foto s Debbie Laer Het virtueel in-de-wereld-zijn en het veranderende toeristische landschap te delen, liefst zo snel moelijk. Volens Auslander, een professor in performance studies, ervaart men een ebeurtenis meer als echt wanneer deze emedieerd is. Gemedieerd wil zeen: we ervaren onze omevin door de oen van een medium zoals televisie of fotorafie. Hoewel Auslanders edachteoed voortkomt uit het bestuderen van de beeldtaal van theater en televisie, zijn zijn ideeën ook toepasbaar op mijn vraastuk. Volens hem is de beeldtaal van televisie bepalend voor wat wij als echt ervaren. De televisie schept een evoel van onmiddellijkheid en intimiteit. Onmiddellijkheid doordat het live kan zijn en intimiteit doordat je de wereld veili vanuit je eien huiskamer kan aanschouwen. Auslander schreef zijn theorieën aan de vooravond van de opkomst van internet. Nu lijken sociale media de bepalende beeldtaal te zijn in wat wij als echt ervaren. Je ervarinen van reizen en vakanties doen er pas toe (lijken echter) wanneer ze te zien zijn op je Facebookprofiel. Ook beweert Auslander dat liveoptredens, zoals toneelstukken of concerten, hun waarde in het kapitalistische systeem ontlenen aan reproductie. Reproductie in de vorm van video s en televisie-uitzendinen, zodat onze ervarinen van een liveoptreden niet meer eenmali zijn. Auslander had een vooruitziende blik, de toeristische ervarin lijkt alleen compleet te zijn door het reproduceren van foto s en video s van de plaats waar je eweest bent. En sociale media zijn hier een uitelezen plaats voor. Met een paar klikken deel je je foto s en ziet iedereen waar je eweest bent. De plaats zelf ontleent hier zijn waarde aan. En jouw eien reiservarin ook. Ik ben toerist, dus ik ben Een plaats ontleent zijn echtheid aan medialiteit en zijn waarde aan reproductie. Loisch dus dat je raa wilt laten zien waar je eweest bent. Maar zit er meer achter de behoefte om je foto s met iedereen te delen? Volens filosoof De Mul is onze zelfkennis altijd al emedieerd eweest; door taal, handelinen, muziek, et cetera. Het verhaal dat we over onszelf vertellen krijt vorm in hoe we ons zelf via media representeren. Sociale media stellen je in staat om een beeld van jezelf te scheppen. Dat beeld is van invloed op hoe we onszelf zien en hoe anderen over ons denken. Door te laten zien waar je en met wie je erens eweest bent maakt dus onderdeel uit van je identiteitsconstructie. Want de plaatsen en de mensen in de plaatsen die je tat en toont, zeen ook wat over jezelf. Je identiteit vormt zich niet in een bubbel, maar is inebed in een sociaal-culturele en ruimtelijke context. Sociale media spelen een belanrijke rol in onze identiteitsconstructie. Het delen van je toeristische ervarinen hebben hierin een bijzondere rol. Moen we cultuurfilosoof De Cauter eloven dan is het toerisme alomvattend eworden. Hij eeft een aantal arumenten om deze uitspraak te verdedien. Ten eerste zouden vakanties en reizen zin even aan het daelijks leven. Het ewone leven thuis wordt een sleur waarin uitekeken wordt naar het volende uitstapje. Met reizen verbreed je je horizon, met thuis zijn doe je dat niet. Dit credo heb ik vaak horen doorklinken in uitspraken van mezelf en mensen om mij heen wanneer het over reizen aat. Ten tweede zijn het de media die ons iedere da vertellen dat we toerist (horen te) zijn. Waar wordt je teenwoordi niet aanesproken op je identiteit als reizier/toerist; in bushokjes, op televisie, in de krant, op de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen Omdat toerisme ons daelijks leven bepaalt en ons aanspreekt op wie we zijn, maakt het een wezenlijk onderdeel uit van onze identiteitsconstructie. Het plaatsen van vakantiefoto s laat dus zien wie je bent en wie je wilt zijn. En hoe meer landen je bezocht hebt, hoe verder je je horizon verbreed hebt, toch? Inkaderin van het toeristische landschap Als sociale media zo bepalend zijn in onze identiteitsconstructie en we onze omevin alleen no als echt ervaren door deze te mediëren, wat is hier dan de invloed van op het toeristische landschap? Voordat je erens naar toe aat heb je al een beeld evormd van hoe de plaats of het land eruit zal zien; door reisidsen, tv-proramma s en in toenemende mate door Facebook. Op Facebook kan je in korte tijd alles te weten over je toekomstie bestemmin. Je kan foto s van vrienden bekijken, maar ook plaatsen en attracties zelf representeren zich hier. Door deze overvloed aan informatie bestaat het evaar dat je aat denken dat je wel weet hoe het erens is. Eenmaal aanekomen op de plaats van bestemmin a je dan op zoek naar iets wat je kan bevestien in je verwachtinen. Anders kan een zware teleurstellin volen. Volens Auslander willen we raa zien wat we al ezien hebben (het landschap ontleent immers zijn waarde aan reproductie) en toeristische plaatsen vormen zich hiernaar. Plaatsen worden in hapklare brokken epresenteerd om het de toerist emakkelijker te maken te zien wat hij al ezien heeft. De afbeeldinen van het mooie uitzicht dat je op een website za wordt in het echt benadrukt door een bankje dat je de oede kant op laat kijken of een root informatiebord. Of het uitzicht wordt letterlijk voor je inekaderd door een lijst in het landschap. Denk bijvoorbeeld aan de rote ele frames die National Georaphic op Terschellin heeft eplaatst. Dit project heet sprekend landschap en aan de frames hanen luidsprekers die vertellen over het natuurlandschap. Een duidelijk voorbeeld van hoe een landschap verandert onder de invloed van onze emedieerde blik. Volens socioloo Urry hebben landschappen zich niet alleen aanepast aan camera s en fototoestellen, maar zijn ze ook onderhevi aan mobiliteit. Voor de komst van snelle vervoermiddelen werden landschappen statisch en tweedimensionaal ervaren. Vanaf een balkon of heuvel werd een landschap bekeken. Sinds de komst van de trein en auto ervaren we de omevin in bewein en driedimensionaal. Landschappen worden aanepast aan bewein, door bijvoorbeeld bomen te kappen om weidse uitzichten te creëren. Urry verelijkt het mobiel ervaren van het landschap met een continue stroom aan televisiebeelden. Je autoraam kadert deze stroom van beelden in. Een veranderin in het toeristische landschap die ik zelf waarenomen heb is de opkomst van QR-codes. QR-codes zijn een soort barcodes die je met je smartphone kan scannen. Op je schermpje verschijnt dan informatie of een link naar een website. Toen ik laatst bij het hunebedcentrum in Borer was, viel het me op dat er meer borden met QR-codes dan ewone informatieborden stonden. Niet in het bezit zijnde van een smartphone bevond ik mij in een ecodeerd landschap dat ik niet kon ontcijferen. Om mij heen liepen mensen die de codes scanden en hun omevin louter no door hun camera leken waar te nemen. Misschien maakten ze ondertussen wel foto s zodat ze die elijk op Facebook konden zetten. Ik miste no net de vind ik leuk -bordjes tussen de hunebedden, dan was er helemaal een onderscheid meer eweest tussen het echte en het virtuele toeristische landschap. Het lijkt alsof de emedieerde blik via de smartphone no de enie is waarmee we onze omevin kunnen berijpen. Wordt smartphonificatie de nieuwe disneyficatie? En Facebook de bepalende beeldtaal in wat wij als echt ervaren? Bronnen Auslander, P. (1999), Liveness: Performance in a mediatized culture. Routlede: London. Cauter, L. de (2009), Transcendentaal toerisme, in: Archeoloie van de kick. Vantilt: Nijmeen. Mul. J. de (2002), Cyberspace Odyssee, Klement: Kampen. Urry, J. (2001), Globalisin the Tourist Gaze, published by the Department of Socioloy, Lancaster University, at Urry-Globalisin-the-Tourist-Gaze.pdf

12 iruten even voorstellen Docentenoverzicht De docenten van onze faculteit; een aantal zul je er vast al zijn teen ekomen tijdens de introductiedaen, tijdens het collee, of op het Zerniketerrein. Op deze paina s worden de namen, de vakken en een korte omschrijvin van de docenten eeven. Doe er je voordeel mee, en verwerk (stiekem) deze persoonlijke informatie in één van je werkstukken. Wie weet maak je dan een oede beurt, want het zal een beetje eoraaf niet koud laten als hij zijn eboorteplaats of iets derelijks voorbij ziet komen. Dr. J.R. Beaumont Ruimtelijke plannin 2: urban challene Justin Beaumont (1973) is eboren in Welwyn Garden City (Eneland). Hij heeft de functie van assistant professor bij Planoloie aan onze faculteit. Hij eeft het eerstejaarsvak, Ruimtelijke Plannin: the urban challene, dat een aantal stadserelateerde onderwerpen introduceert. Beaumonts expertise lit in de volende onderwerpen: Stadseorafie, urban overnance and politics, sociaalruimtelijke (on)rechtvaardiheid in steden, post-seculiere steden/stedelijkheid, en faith based oranisations in Europa. Onderzoeken waar Beaumont zich mee bezihoudt zijn (1) steden met succes in Europa, en (2) postseculiere ruimten in de stad in het Verenid Koninkrijk en Nederland. M. Beeftink Ruimtelijke plannin 1: structuren & functies Marc Beeftink is als onderzoeker en docent verbonden aan onze faculteit. Het eerste jaar zullen alleen Technisch Planoloiestudenten collee van hem krijen. Hij is werkzaam voor de basiseenheid planoloie aan de faculteit. Beeftink heeft enkele jaren eleden zelf de Master Planoloie aferond in Groninen. Voor zijn scriptie deed hij onderzoek naar de ontwikkelin en ruimtelijke dynamiek in Warschau en omliende ebieden. Dr. A.E. Brouwer Economische eorafie 1 Aleid Brouwer is universitair docent bij de basiseenheid Economische Georafie. Zij zal in het eerste jaar Economische Georafie: Grote theorieën en actuele thema s verzoren, samen met dhr. Sijtsma. Het onderzoek van Brouwer richt zich onder andere op FDI (Forein Direct Investment), internationale (re)locatie, bedrijfsheteroeniteit en edraseconomie. Brouwer is in 2005 epromoveerd in de Ruimtelijke Wetenschappen op een bedrijfsdemorafische onderwerp en aansluitend werkte zij als universitair docent bij de vakroep International Economics & Business, ook bij de RuG. In haar vrije tijd is zij bezi met provinciale politiek en wijkontwikkelin. Drs. M. de Bakker Ruimtelijke Informatiekunde: Data & Cartorafie Marien de Bakker werd in 1958 eboren in Waeninen. Na zijn studie fysische eorafie aan de Vrije Universiteit Amsterdam heeft hij zich verdiept in het ebruik van eorafische informatie systemen. Vooral de educatieve aspecten, toepassinen van de ruimtelijke informatiekunde (GIS en cartorafie) en het manaement van eoinformatie hebben zijn interesse. Hij is de coördinator van het Centrum voor Ruimtelijke Informatiekunde CRIG van de faculteit. Drs. H.C. Diederiks Alemene sociale eorafie en Inleidin Wetenschappelijk Onderzoek Chris Diederiks heeft na zijn middelbare school in Emmeloord net als jullie ekozen voor een studie aan de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen. Na zijn afstuderen heeft hij de Lerarenopleidin Aardrijkskunde edaan. Vervolens heeft hij een aantal jaren op verschillende middelbare scholen ewerkt totdat hij de kans kree om aan de sla te aan als docent in de bacheloropleidin SG&P. Zijn vrije tijd besteedt hij raa aan reizen en wielrennen. Alle eerstejaars FRW zullen hem in het eerste jaar ook teenkomen bij Inleidin Wetenschappelijk Onderzoek en het vak Alemene Sociale Georafie Dr. ir. T. van Dijk Ruimtelijk ontwerpen 1: Reionale strateieën & Ruimtelijk Ontwerpen 3: Practicum Terry van Dijk (1975) verzort twee vakken (reionale strateieën en practicum; beide in je eerste jaar) in de ontwerplijn van Technische Planoloie, die twee jaar eleden werd inezet. Hij studeerde in Waeninen, promoveerde in Delft, deed een NWO- PostDoc onderzoek in Waeninen en is nu dus universitair docent bij ons. Heeft veel in het buitenland onderzoek edaan, met name naar inrepen in ararische structuur en beschermin van open ruimte tussen rote steden.van Dijk onderzoekt nu vooral de verleidinskracht van reionale ontwerpen: wat doet een ontwerp met mensen, hoe ze kijken naar hun reio, hoe beïnvloedt een ontwerp hun beslissinen? Prof. dr. J. van Dijk Economie Jouke van Dijk (1956) is hooleraar Reionale Arbeidsmarktanalyse en verschijnt om die reden vaak in het Dablad van het Noorden. Hij is in 1981 afestudeerd aan de economische faculteit en richtte zich in zijn proefschrift op Miratie en Arbeidsmarkt. Als onderzoeker houdt hij zich (volens zijn website) bezi met arbeidsmarktvraastukken als werkloosheid, werkeleenheid, miratie en arbeidsmarktbeleid. In het eerste jaar komen jullie hem samen met prof. dr. Strijker teen bij economie. P. Druijven Reio in kwestie: China Peter Druijven heeft uit de afelopen jaren een root aantal publicaties op zijn naam staan, vooral over onderwerpen van cultureel-eorafische aard. Druijven heeft een tijd lan in Mexico ewoond en is de afelopen jaren ook mee eweest op excursies naar dit land, die sommie SG&P studenten in hun derde jaar aan meemaken. Naast zijn betrekkin aan onze faculteit op het ebied van culturele eorafie is hij ook no werkzaam bij het universitair onderwijscentrum van de universiteit, bij de afdelin Teacher Education. En hij eeft ook het vak China, aan eerstejaars. Dr. P.D. Groote Culturele eorafie Peter Groote werd in 1962 eboren in het Friese Oosterwolde, maar roeide op in Stadskanaal. Hij studeerde in 1988 aan onze faculteit af in de reionale eorafie op een afstudeeronderzoek naar de stedelijke plannin in Lahore, Pakistan. Na zijn afstuderen verhuisde hij binnen het WSN-ebouw naar de Economische Faculteit, waar hij in 1995 zijn dissertatie over investerinen in infrastructuur in de neentiende eeuw verdedide. Vanaf 1996 is hij weer teru op het oude nest, waar hij vooral cursussen culturele en politieke eorafie verzort. Toch kruipt het bloed no steeds waar het niet aan kan, zodat hij no steeds raa bijklust in de cultuurhistorie en de economische eschiedenis. Dr. T. Haartsen Georafie en planoloie van Nederland Net als Chris Diederiks en Annemieke Lotmeijer is ook Tialda Haartsen eboren en etoen in de Noordoostpolder. Na haar studie Reionale Georafie (nu Culturele Georafie) aan onze Faculteit is zij, via wat omzwervinen richtin onder andere het Arctisch ebied, als promovendus bij de FRW terecht ekomen. Haar promotieonderzoek in over veranderinen in ebruik, eiendom en beelden van het platteland. Sinds eind 2002 werkt ze als universitair docent bij Culturele Georafie. Prof. dr. P.P.P. Huien Culturele Georafie Paulus Petrus Philippus Huien is hooleraar Alemene Sociale Georafie, in het bijzonder de Reionale Georafie. Hij eeft jullie het vak Culturele Georafie, samen met dr. Groote. Huien is eboren en etoen in het midden van het land en behaalde in 1979 zijn doctoraalbul Sociale Georafie in Utrecht. Hier promoveerde hij in 1986 op onderzoek naar bereikbaarheid in Zuidwest-Friesland. Hij werkte als docent aan de Faculteit RuimtelijkeWetenschappen te Utrecht tot Toen nam hij het besluit om naar Groninen te aan. De specialiteit van Huien was plattelandseorafie, inmiddels is hij werkzaam op het terrein van Culturele Georafie. Prof. dr. ir. P. Ike Ruimtelijke Ontwerpen 2: Bouwen & Ruimtelijk ontwerpen 3: Practicum Paul Ike werd in 1949 in Groninen eboren. Na het behalen van het HBS-B diploma aan het Heymans-lyceum in Groninen, in hij We- en Waterbouwkunde studeren aan de HTS, eveneens in zijn eboortestad. Na zijn dienstplicht is hij naar Delft vertrokken om Civiele Techniek te aan studeren aan de Technische Universiteit aldaar. Hij studeerde af in de richtin Civiele Planoloie, Verkeerskunde en Verkeersbouwkunde. Na zijn afstuderen heeft hij drie jaar als onderzoeker aan de Universiteit in Delft ewerkt. Vervolens is hij als docent en onderzoeker bij de faculteit komen werken, aanvankelijk op het ebied van de milieuplannin. Later heeft hij zich meer ericht op de plannin van infrastructuur en ontrondinen. Hij promoveerde op het onderwerp de plannin van ontrondinen. Hij is thans bijzonder hooleraar in de Technische Planoloie. Hij is de opleidinsdirecteur voor de bachelor SG&P en de bachelor TP en tevens secretaris van de examencommissie van de bachelor Technische Planoloie. Dr. W.J. Meester Statistiek 1 Wim Meester werd in 1953 in Heerenveen eboren en roeide op in Akkrum. Hij studeerde aan onze eien faculteit, toen no Georafisch Instituut eheten, en werkt er sinds Vanaf het bein heeft hij zich hier bezi ehouden met onderzoek, in het bijzonder naar imao s en de waarderin van vestiinsplaatsen. Later is het onderwijs er als taak bijekomen. Jullie zullen hem teenkomen bij het vak Statistiek 1. Dr. L.B. Meijerin Inleidin Wetenschappelijk Onderzoek Louise Meijerin studeerde reionale eorafie aan de RUG. Na haar promotie heeft ze onder andere aan de Universiteit van Uppsala ewerkt. Binnen de bachelor eeft ze vooral vakken op het ebied van methodoloie. Daarom zal ze in de propedeuse het vak Inleidin wetenschappelijk onderzoek en wetenschappelijk presenteren verzoren. Dr. ir. E.W. Meijles Fysische eorafie van de wereld Erik Meijles is eboren en etoen in West- Friesland (Noord-Holland) en heeft, na zijn middelbare school, Bodem, Water en Atmosfeer estudeerd in Waeninen. Hij studeerde af op een eomorfoloische karterin in Costa Rica en op de invloed van het landbouwbedrijf op de bodemopbouw in Zeeland. Daarna heeft hij een promotieonderzoek aferond in Plymouth (UK) over de evolen van berazin en heidebranden op bodem en hydroloie van Dartmoor. Vervolens heeft Erik onderwijservarin opedaan bij Milieukunde aan het HBO Van Hall Larenstein en heeft hij zich ericht op toepassinen van Georafische Informatiesystemen in omevinswetenschappen. Sinds 2007 is Erik werkzaam aan de faculteit en teru bij zijn favoriete vakebied: eorafie van de natuurlijke omevin. T. van der Meulen Ruimtelijke plannin 1: structuren & functies Tom van der Meulen is werkzaam aan de FRW als coördinator van de Master Planoloie en als docent. Zijn wetenschappelijke interesses lien op het

13 ebied van plannintheorie en historische eorafie. Hij doceert in Wetenschappelijk rapporteren, planoloie, stadseorafie, inleidin ruimtelijke plannin en beeleidt bachelorprojecten en afstudeerprojecten. Tom van der Meulen studeerde Sociale Georafie en Planoloie aan de VU te Amsterdam. Na zijn afstuderen was hij werkzaam bij de provincie Zeeland. Vanaf medio jaren 80 was hij coördinator planoloisch onderzoek bij de provincie Fryslân. Bij de FRW is hij sinds 1996 werkzaam. C. Mulder Population Dynamics Prof. Dr. C. Mulder is in maart 2011 benoemd tot hooleraar Demorafie en Ruimte aan onze faculteit. Daarvoor was Mulder acht jaar aan de Universiteit van Amsterdam dit vakebied. Ook is ze als onderzoeker verbonden eweest aan de Faculteit Geowetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Ze heeft eorafie estudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Haar interesses lien onder meer in huisvestin en woninbezit, residentiële mobiliteit, woninkeuze, familieverbanden en de verbanden tussen huisvestin en demorafisch edra. W. Rauws MSc Ruimtelijk ontwerpen 3: Practicum Ward Rauws, eboren in Lelystad, studeerde in 2009 af op een onderzoek naar de ontwikkelin van stad-land relaties in Montpellier, Frankrijk. Sindsdien is hij in dienst bij de faculteit als onderzoeker en docent bij de basiseenheid Planoloie. Hij is betrokken bij onderzoeken naar peri-urbane ebieden, ruimtelijke conceptvormin en complexiteit & plannin binnen Nederland en op Europees niveau. Daarnaast is hij medeoprichter van het Groniner Dispuut der Planoloen Ekistics. Dr. F.J. Sijtsma Economische eorafie 1 Frans Sijtsma (1964) is docent economische eorafie bij onze faculteit. Daarnaast doet hij ook veel werk voor de Faculteit Bedrijfskunde en Economie. S. Slabbers Landschaparchitect Ir. Steven Slabbers bekleedt aan onze faculteit de functie van hooleraarschap binnen het vakebied van o.m de landschapsarchtitectuur. Technisch Planoloiestudenten krijen het eerste jaar collee van hem. Stevens Slabbers is sinds enkele jaren actief op onze Faculteit en hij is tevens directeur van het bureau Bosch en Slabbers, dat actief is op verschillende terreinen van plannin in zowel het landelijk als het stedelijk ebied. In zijn collees kan hij de projecten waaraan zijn bureau heeft ewerkt oed ebruiken om zijn verhaal te vertellen aan de studenten. Prof. dr. D. Strijker Economie Dirk Strijker (1953) is hoolerar Culturele eorafie en is verantwoordelijk voor de Mansholtleerstoel voor Plattelandsontwikkelin. Hij bekleed veel functies binnen de faculteit: zo is hij voorzitter van de Basiseenheid Culturele Georafie en voorzitter van de Faculteitsraad. Zijn interesse lit vooral op het ebied van het platteland en kan elke student verbaast doen staan over zijn rote kennis van namen van kleine ehuchtjes in de Veenkoloniën (zoals daar is: Gasselterboerveenschemond). S. G. Weitkamp Alemene sociale eorafie Dr. ir. S.G. Weitkamp is sinds een jaar werkzaam bij de FRW. Hij is assistent professor aan de RUG. Zijn interesseebieden zijn landscape research en GIS (eoraphic information systems). Hij heeft landschapsarchitectuur estudeerd aan de Universiteit Waeninen. Naast docent is hij ook coördinator van het Honours Collee, dus de toppers onder de eerstejaars krijen veel met hem te maken. Drs. C. Zuidema Ruimtelijke plannin 1: structuren & functies Christian Zuidema werkt sinds 2003 aan uiteenlopende onderwerpen. Hij richt zich vooral op het Stedelijke Milieu. Centraal staan daarbij onder andere de problemen rondom luchtkwaliteit, de roeiende invloed van de Europese Unie op Nederlandse overheden en de toekomst van het Nederlandse milieubeleid. Zuidema heeft zijn PhD-traject aan onze faculteit afeled. 24. iruten Wietske Wilts 25. even voorstellen Een kennismakin met: Niels Rambas Niels Rambas is sinds 2010 de studieadviseur van de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen (FRW). Zijn kantoor is in het Mercatorebouw teenover de trap ( ) en hij heeft reelmati een inloopspreekuur en anders kun je natuurlijk een afspraak maken om advies te krijen bij je studie aan onze faculteit. Tijd voor een nadere kennismakin! Wie is Niels Rambas? Formeel ben ik de studieadviseur van deze faculteit, maar dat wist je al. En verder kennen collea s mij als de man met die zuidelijke tonval die met luid volume door de anen loopt en dan is het wel bekend! Wat heb je hiervoor edaan qua studie en werk? En hoe ben je bij de FRW terechtekomen? Toen ik no op de middelbare school zat, wilde ik al Sociale Georafie aan doen in Groninen. Toch maar een Scandinavische Talen, want dan heb je weini kans op werk. Maar Groninen was wel ver we voor als ik in het weekend naar mijn ouders in Brabant wilde. Dus toen ben ik Sociale Georafie in Utrecht aan studeren. Maar uiteindelijk in ik nooit naar mijn ouders, dus ik had net zo oed hier kunnen studeren! Ik heb veel edaan om mijn studie te rekken; zo heb ik estudeerd in IJsland en Denemarken, ik heb in het bestuur ezeten van de studievereniin en in diverse onderwijscommissies ezeten. En toen moest ik toch maar eens aan werken. Ik in aan de sla bij Bureau Buitenland van de Universiteit Utrecht. Daar oraniseerde ik uitwisselinen voor studenten. Daarna werd ik studieadviseur aan de Vrije Universiteit, bij Sociale Wetenschappen. Ik vond het heel leuk om studenten te beeleiden. Ik heb toen ook no mijn propedeuse Scandinavische Talen ehaald (Deens). Vervolens in ik samenwonen in Groninen. Dat was wel een rote stap, want je bent minder mobiel wat het aannemen van een nieuwe baan betreft dan in de Randstad. Ik kree een baan als beleidsmedewerker, maar daar werd ik er onelukki van. Ik ben estopt en aan werken bij de Lerarenopleidin Talen aan de Noordelijke Hoeschool Leeuwarden en daarna als studieadviseur bij Bioloie en Farmacie aan de RUG. Toen de vacature voorbij kwam als studieadviseur bij Ruimtelijke Wetenschappen, was dat voor mij een unieke kans! Een baan van vier daen in de week, zodat ik ook mijn studie Scandinavische Talen no kan afmaken. En voorlichtin even vind ik ewoon heel er leuk! Zo is het uiteindelijk toch Groninen en Sociale Georafie eworden Ja! Ik ben heel er blij met deze baan. Het is een oede mix van eorafie en activiteiten. Het werken met mensen eeft mij het meeste enerie. Vereleken met Amsterdam zijn de studenten hier heel keuri, het is een er prettie populatie. In Amsterdam zijn de studenten wat ehaaider. Hier in Groninen zijn ook de docenten veel toeankelijker, dat maakt het werken voor mij ook makkelijker. Ik hoef eienlijk al niet meer te vraen waarom je juist voor dit werk kiest? Het is een oede combinatie van denken en doen. Je hebt veel contact met mensen. Het is oed dat mijn eien studie niet vlekkeloos is verlopen, dan kan ik me de problemen van de studenten beter voorstellen. Je bent hier een spin in het web, je ma alles doen en je beeleidt studenten vanaf hun zestiende tot aan de arbeidsmarkt. Ja, je draait hier echt je eien toko! Wat doe je raa in je vrije tijd? Ik studeer dus no, voor m n lol. Ik wandel veel laneafstandswandelinen, ik volleybal, ik zit in het bestuur van de Scandinavische Vereniin Groninen en eef Deense les aan volwassenen. Ik heb veel vrienden in Utrecht, dus in de weekenden ben ik op pad. Ik wil heel veel. Dat typeert me. Daar edij ik het beste bij. Ik heb een unsti mechanisme: ik ben nooit ziek, dus áls ik ziek word weet ik dat ik even rusti aan moet doen. Een nieuwe studieadviseur betekent een nieuwe manier van werken. Welke Niels-dinen kunnen we verwachten? Ik wil raa een-op-een weten hoe het met studenten aat, maar ook hoe het met de hele roep aat. Ik a rondvraen hoe het zit met het nieuwe bachelorproramma. Een student moet een duidelijk overzicht kunnen krijen van wat hij no moet doen. Collea s moeten vast wennen aan mijn rol, want ik wil heel veel op me nemen. Er zijn elukki een aantal studenten die helpen met voorlichtin even, maar zelf doe ik dat ook heel raa. En ik wil heel laadrempeli zijn, zodat studenten makkelijk binnen kunnen komen. Met wie zou je raa eens een kopje koffie drinken? Hmm, dat is een moeilijke vraa. Heb je die zelf bedacht? Ik weet het niet. Misschien met iedereen wel! Ieder persoon heeft iets heel boeiends. Nee, ik kan zo niet één iemand bedenken. En als ik dat zou willen, zou ik er ewoon werk van maken! Wat wil je verder no kwijt aan de nieuwe eerstejaars? Oei, dan moet ik oed nadenken want er komt een BSA aan (Bindend Studie Advies, red.). Ik zou zeen, haal het optimale uit je studietijd! Volens mij is deze studie prima te doen en kun je daarnaast enieten van sport en cultuur.

14 iruten studentenoranisaties Pro Geo Ibn Battuta Inmiddels is voor jullie een nieuw tijdperk aanebroken. Je bent nu een echte student eworden! Hopelijk heb je je plekje kunnen vinden op de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen en heb je inmiddels ook al wat ehoord van Ibn Battuta. Nu hoor ik je al denken, wat is dat dan? I.b.n (of IBN) Battuta?!? Je spreekt het uit als Ibbun Baattoettaa, en het eerste edeelte is een afkortin maar een naam. De naam behoord tot een Marokkaanse ontdekkinsreizier uit de 14e eeuw die op zijn kameel ruim kilometer heeft afeled. Eienlijk heet de oede man Abdullah Mohammed ibn Abdullah ibn Ibrahim al-lawati ibn Battuta. Hij staat bekend als één van de oudste rondleers van de eorafie uit de Arabische wereld. Maar wat doet een faculteitsvereniin en specifiek Ibn Battuta nu eienlijk? De vereniin oraniseert leuke, studieerelateerde en ezellie activiteiten. Zo beinnen we elk jaar met het traditionele introductiekamp, maar daarnaast doen we natuurlijk no veel meer. Excursies in binnen en buitenland, lezinen, borrels, barbecues, feesten en no veel meer wordt allemaal door een rote roep enthousiastelinen eoraniseerd voor alle studenten aan de faculteit. Deze mensen bestaan uit onder andere uit het bestuur maar vooral belanrijk zijn de vele verschillende commissies, werkroepen en enootschappen die de vereniin rijk is. Een reep uit wat de vereniin het afelopen jaar heeft edaan was bijvoorbeeld de korte buitenlandse excursie naar Straatsbur. Daarnaast werd er een buitenlandse excursie naar Griekenland ehouden. En in een rote roep studenten door middel van een liftwedstrijd richtin Berlijn. Ook vertrekt er sinds een aantal jaren elk jaar een rote roep leden richtin de Alpen voor de wintersport met de wintersportcommissie. Alsof dat no niet enoe was werd dit alles overtroffen door het oneëvenaarde 10e lustrum van de vereniin waarmee het 50 jari bestaan uitbundi werd evierd. Daarnaast zijn er vele daexcursies. Bijvoorbeeld een daexcursie naar de uitbreidin van het spoor bij Nijverdal/Helledoorn en een rondleidin van de Tasmantoren hier in Groninen. Verder oraniseert EGEA voor weini eld veel uitwisselinen met andere eorafiestudenten in Europa. Naast al het reizen worden er ook lezinen, bedrijfsbezoeken en workshops ehouden. Hierbij moet je denken aan bijvoorbeeld een lezin over het Groniner Forum, een bezoek aan een bedrijf als Stadskwadraat en een sollicitatietrainin. Kortom er valt voor iedereen wel iets te zien en te doen bij de verschillende activiteiten. Ook dit jaar aat er natuurlijk weer van alles ebeuren. Nu al kun je de eerste activiteiten vinden in de activiteitenaenda van onze website Zo staat er al een stadswandelin en wadlopen epland waarvan direct aan het bein van het studiejaar de inschrijvinen voor open aan! Naast alle activiteiten heeft de vereniin ook zijn eien koffiekamer in het Duisenberebouw, hier kun je elke da een lekker bakkie koffie of thee halen. In de pauzes loopt deze kamer lekker vol met studenten vanuit alle jaaranen om bij te komen van het zware studentenleven. Tussen 10:00 en 14:00 is er ook altijd iemand van het bestuur aanwezi. Dus heb je een vraa, of ewoon zin in een ezelli praatje, kom eens lans! Tot slot, lijkt het je leuk om mee te aan met activiteiten van Ibn Battuta, schrijf je dan in via de site of het mededelinsbord bij de koffiekamer. Wil je naast je studie ook actief worden en zelf onderdeel zijn in het bedenken en tot stand laten komen van alle verschillende activiteiten. Schrijf je dan in voor één van de commissies of werkroepen van Ibn Battuta. Voor meer informatie hierover kijk eens op de site of vraa een bestuurslid naar wanneer de inschrijvinen voor een bepaalde commissie of werkroep opaan. Op de foto van links naar rechts: Myrthe Leystra: commissaris externe betrekkinen Robin Groenewold: secretaris Peter Schotsman: vice-voorzitter Martine Mollema: voorzitter Neeltje Westra: penninmeester Titia Leutscher: commissaris interne betrekkinen Als je beint met studeren zul je merken dat er veel verschillen zijn tussen de middelbare school en de universiteit. Er komt een heleboel op je af. Een belanrijk verschil is de rote mate van zelfstandiheid die je hebt op de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen (FRW). Maar die zelfstandiheid wordt óók van jou verwacht: veel dinen moet je zelf reelen, zoals boeken kopen, inschrijven voor vakken en naar collee aan. Het is echter niet moelijk om alles binnen de FRW zelf te reelen, en daarvoor bestaat Pro Geo. Deze stichtin wordt bestuurd door vijf studenten en probeert de belanen van alle studenten aan de faculteit zo oed moelijk te behartien. Omdat dit misschien noal vaa klinkt een paar voorbeelden van wat Pro Geo (dus ook voor jou!) doet: Pro Geo probeert klachten van studenten over de FRW op te lossen. Als er bijvoorbeeld een docent niet komt opdaen, een colleezaal overvol is, een tentamen de stof niet dekt of een docent zijn afspraken niet nakomt, dan kun je met deze klacht naar Pro Geo stappen. Hierover nemen wij dan contact op met de docent of met de Opleidinscommissie (zie onder). Zo kun je bovendien anoniem blijven als je dat wilt. Op of via de kun je ons bereiken. Ook kan Pro Geo vraen beantwoorden met betrekkin tot je opleidin. Voor advies en voorlichtin kun je dus ook bij ons terecht. Omdat we net als jij student zijn, zijn we vaak oed op de hoote van wat er speelt bij vakken. Pro Geo controleert de kwaliteit van het onderwijs aan de FRW. Dit ebeurt onder andere in de Faculteitsraad (F-raad), die zeenschap heeft over de onderwijsproramma s. De vijf bestuursleden van Pro Geo zitten samen met vijf personeelsleden in de F-raad. Oneveer vijf keer per jaar veradert dit oraan over belanrijke zaken binnen de FRW. Via verkiezinen in mei wordt de F-raad ieder jaar samenesteld. Daarnaast stuurt Pro Geo de Onderwijscommissies (OC s) aan: elke opleidin heeft er een. In een OC evalueren enkele studenten en docenten de vakken van een vorie periode. Ook voor komend jaar zijn we weer op zoek naar een eerstejaarsstudent SG&P en eerstejaarsstudent TP. Bein september kun je je hiervoor inschrijven. Pro Geo oraniseert samen met Ibn Battuta de boekenverkoop voor studenten in september en een Carrièreda waarop ouderejaarsstudenten kunnen kennismaken met de arbeidsmarkt. Jaarlijks oraniseert Pro Geo de FRW Onderwijsprijs voor de beste docent aan de faculteit. Met deze prijs proberen we docenten te inspireren om interessante collees te even. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van waar Pro Geo zich mee bezi houdt. Meer informatie kun je vinden op de website of via een mailtje. Natuurlijk kun je ook een praatje maken met één van de bestuursleden van Pro Geo. Website: Bestuur Pro Geo

Aanmeldformulier zorgverzekering 2015

Aanmeldformulier zorgverzekering 2015 Aanmeldformulier zorverzekerin 2015 Welkom bij PNOzor. Je staat op het punt jouw basisverzekerin of een van de aanvullende verzekerinen aan te vraen. Wat je ook kiest, je bent bij ons in oede handen. Bedankt

Nadere informatie

Aanmeldformulier collectieve zorgverzekering 2016

Aanmeldformulier collectieve zorgverzekering 2016 Aanmeldformulier collectieve zorverzekerin 2016 Welkom bij PNOzor. Je staat op het punt jouw basisverzekerin of een van de aanvullende verzekerinen aan te vraen. Wat je ook kiest, je bent bij ons in oede

Nadere informatie

Pedagogisch beleidsplan. For happy kids!

Pedagogisch beleidsplan. For happy kids! Pedaoisch beleidsplan Inhoudsopave B 1. Voorwoord blz. 3 2. Beripsbepalin blz. 3 3. Alemene visie blz. 4 4. Kindbeeld blz. 5 5. Pedaoische visie blz. 5 6. Werkwijze astouderbureau blz. 8 7. Wet-en reelevin

Nadere informatie

ONVZ Vrije Keuze Zorgplan 2016

ONVZ Vrije Keuze Zorgplan 2016 ONVZ Vrije Keuze Zorplan 2016 U staat op het punt uw basisverzekerin of een van de aanvullende verzekerinen aan te vraen. U wilt onze tandartsverzekerin of het Privé Zorpakket. Wat u ook kiest, u bent

Nadere informatie

ONVZ Vrije Keuze Zorgplan 2015

ONVZ Vrije Keuze Zorgplan 2015 ONVZ Vrije Keuze Zorplan 2015 U staat op het punt uw basisverzekerin of een van de aanvullende verzekerinen aan te vraen. U wilt onze tandartsverzekerin of het Privé Zorpakket. Wat u ook kiest, u bent

Nadere informatie

Traject MAAK HET VERSCHIL VERBIND HOOFD, HART EN HANDELEN ROI: 100% KLANTWAARDERING:

Traject MAAK HET VERSCHIL VERBIND HOOFD, HART EN HANDELEN ROI: 100% KLANTWAARDERING: Traject n i l e k k i w t n Teamo MAAK HET VERSCHIL VERBIND HOOFD, HART EN HANDELEN ROI: 100% KLANTWAARDERING: Je hoort vaak: there is no I in team. Niets is minder waar. Een beter team beint bij jezelf.

Nadere informatie

ONVZ Vrije Keuze Zorgplan 2012

ONVZ Vrije Keuze Zorgplan 2012 ONVZ Vrije Keuze Zorplan 2012 U staat op het punt uw basisverzekerin of een van de aanvullende verzekerinen aan te vraen. U wilt onze tandartsverzekerin of het Privé Zorpakket. Wat u ook kiest, u bent

Nadere informatie

ONVZ Zorgplan Internationaal 2015

ONVZ Zorgplan Internationaal 2015 ONVZ Zorplan 2015 U staat op het punt uw of een van de verzekerinen aan te vraen. U wilt onze tandartsverzekerin of het Privé Zorpakket. Wat u ook kiest, u bent bij ons in oede handen. Welkom bij ONVZ.

Nadere informatie

ONVZ Zorgplan Internationaal 2016

ONVZ Zorgplan Internationaal 2016 ONVZ Zorplan 2016 U staat op het punt uw of een van de aanvullende verzekerinen aan te vraen. Of u wilt onze tandartsverzekerin. Wat u ook kiest, u bent bij ons in oede handen. Welkom bij ONVZ. Zonder

Nadere informatie

Strandgaper 160 Bergen op Zoom Herenhuis

Strandgaper 160 Bergen op Zoom Herenhuis Strandaper 160 Beren op Zoom Herenhuis HERENHUIS Binneschelde Markiezaatsmeer centrum Beren op Zoom Markiezaatswe Rooseveltlaan Olympialaan A4 Antwerpsestraatwe Heerlijk wonen in Beren op Zoom Beren op

Nadere informatie

JUNI 2006. Friese handreiking verantwoording groepsrisico

JUNI 2006. Friese handreiking verantwoording groepsrisico JUNI 2006 Friese handreikin verantwoordin roepsrisico INLEIDING Groepsrisico 1 (GR) en met name de verantwoordin Naast deze handreikin zijn no twee andere in het pro- of beleid te maken over hoe zij om

Nadere informatie

Het schoolondersteuningsprofiel. van. De Fakkel

Het schoolondersteuningsprofiel. van. De Fakkel Het schoolondersteuninsprofiel van De Fakkel Het Schoolondersteuninsprofiel van De Fakkel Januari 2014 Deel I Ondersteuninsprofiel 1 Typerin van de school 2 Kenetallen 3 De kwaliteit van onze basisondersteunin

Nadere informatie

MEI 2006. Handreiking voor de risico-inventarisatie in het gemeentelijk rampenplan

MEI 2006. Handreiking voor de risico-inventarisatie in het gemeentelijk rampenplan MEI 2006 Handreikin voor de risico-inventarisatie in het emeentelijk rampenplan INLEIDING Risico-inventarisatie rampenplan Volens de Wet rampen en zware onevallen moet eïnventariseerde risico s analyseren

Nadere informatie

MIWE roll-in e+, MIWE eco : nova User Report - bericht uit de praktijk. bakkerij Evertzberg, Germany

MIWE roll-in e+, MIWE eco : nova User Report - bericht uit de praktijk. bakkerij Evertzberg, Germany MIWE roll-in e+, MIWE eco : nova User Report - bericht uit de praktijk bakkerij Evertzber, Germany De doelstellinen zijn duidelijk, zet Oliver Platt, terwijl hij naar een uiterst moderne productiehal kijkt

Nadere informatie

VAN. Provinciaie Staten van Overijssei Postbus 10078 8000 GB ZWOLLE

VAN. Provinciaie Staten van Overijssei Postbus 10078 8000 GB ZWOLLE de Postadres Postbus93122 2509 AC Den Haa Bezoekadres Bezuidenhoutsewe 151 2594 AG Den Haa Provinciaie Staten van Overijssei Postbus 10078 8000 GB ZWOLLE Telefoon (070) 3 563 563 Telefax (070)3615072 E-mail

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>

Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne> Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor

Nadere informatie

Lesbrief Voorleestekst: Over dertien hectare Vragen: Voorleestekst: Over het thema van de tentoonstelling

Lesbrief Voorleestekst: Over dertien hectare Vragen: Voorleestekst: Over het thema van de tentoonstelling Lesbrief Over dertien hectare dertien hectare organiseert elke twee jaar een tentoonstelling in Heeswijk-Dinther. De eerste was in 2003. De tentoonstelling van de kunstwerken was altijd buiten op een grasveld

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

Strandgaper 130 Bergen op Zoom Hoekwoning

Strandgaper 130 Bergen op Zoom Hoekwoning Strandaper 130 Beren op Zoom Hoekwonin centrum Beren op Zoom Rooseveltlaan Heerlijk wonen in Beren op Zoom Beren op Zoom biedt een breed scala aan monumenten, musea, istorisce bezienswaardieden en volop

Nadere informatie

Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. marian hoefnagel

Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. marian hoefnagel REALITY REEKS Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP marian hoefnagel Een gekke naam Rudsel?? Jims mond valt open van verbazing. Is dat een naam? Hij kijkt met grote ogen naar de jongen die naast hem zit.

Nadere informatie

Examen VWO. Wiskunde B1 (nieuwe stijl)

Examen VWO. Wiskunde B1 (nieuwe stijl) Wiskunde B1 (nieuwe stijl) Eamen VW Voorbereidend Wetenschappelijk nderwijs Tijdvak 2 Woensda 18 juni 13.30 16.30 uur 20 03 Voor dit eamen zijn maimaal 8 punten te behalen; het eamen bestaat uit 16 vraen.

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Praktische opdracht Maatschappijleer Sportdag

Praktische opdracht Maatschappijleer Sportdag Praktische opdracht Maatschappijleer Sportda Praktische-opdracht door een scholier 2489 woorden 6 november 2006 5,2 9 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopave 1. Voorkant 2. Inhoudsopave 3. Inleidin

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Help, mijn papa en mama gaan scheiden!

Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

CONTOUREN GEREGIONALISEERDE BRANDWEER GRONINGEN

CONTOUREN GEREGIONALISEERDE BRANDWEER GRONINGEN CONTOUREN GEREGIONALISEERDE BRANDWEER aliserin ion G ro éé n Groninen één nin en 2005 202, Brandweer Groninen Brandweer Groninen Postbus 584 9700 AN Groninen brandweer.roninen.nl Hoofdstuk Projectplan

Nadere informatie

INTRO LOES THIERRY MARK

INTRO LOES THIERRY MARK INZICHTEN INTRO In dit document staan acht inzichten die de resultaten zijn van het onderzoek dat drie studenten van de Hogeschool Utrecht hebben gedaan naar de leden van WattsNext. De inzichten zijn

Nadere informatie

Het beste uit jezelf

Het beste uit jezelf Het beste uit jezelf 2 3 Met elkaar bouwen aan het Huis van Philadelphia Philadelphia wil dat mensen met een beperking gelukkig kunnen zijn en het beste uit zichzelf kunnen halen. Daarom doen we ons werk

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Bescherm je foto s met een watermerk

Bescherm je foto s met een watermerk Bescherm je foto s met een watermerk Het is vervelend wanneer een ander met je foto's aan de haal gaat. Je steekt er niet alleen tijd en moeite in maar ook wettelijk heb je rechten over je eigen foto's.

Nadere informatie

Luisteren: muziek (B2 nr. 3)

Luisteren: muziek (B2 nr. 3) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Eindexamen wiskunde B1 vwo 2003-II

Eindexamen wiskunde B1 vwo 2003-II Loterij Ter eleenheid van een jubileum oraniseert een rote universiteit een loterij. Elke student krijt één lot. Er vinden twee trekkinen plaats. Bij de eerste trekkin wordt bepaald op welke nummers een

Nadere informatie

De biologische veehouderij

De biologische veehouderij Bioloische oerwafels Bioloische meerranenbolletjes Bioloisch boeren meerranen Bioloische olijfolie 100 1.25 12.50/k 4 stuks 0. Halfje 0. 0.5 l 3.7 7.58/l De bioloische veehouderij Wij vinden het belanrijk

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

Paraaf hoofd afdeling Paraaf Beheer: Paraaf portefeuillehouder: (financiële beoordeling)

Paraaf hoofd afdeling Paraaf Beheer: Paraaf portefeuillehouder: (financiële beoordeling) Aan de directie van de Veiliheidsreio Flevoland Aan het bestuur van de Veiliheidsreio Flevoland Lelystad : 27 auustus 2008 Onderwerp : Voortansrapportae reionaliserin brandweer Nummer : Van Steller : Brandweer

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Risico-inventarisatie en -evaluatie Scouting Gelderland Postbus 129, 6880 AC Velp 026-384 63 80

Risico-inventarisatie en -evaluatie Scouting Gelderland Postbus 129, 6880 AC Velp 026-384 63 80 info@scoutinelderland.nl / www.scoutinelderland.nl / 026-38 46 380 Arnhemsestraatwe 19, 6881 NB Velp / postbus 129 6880 AC Velp Risico-inventarisatie en -evaluatie Scoutin Gelderland Postbus 129, 6880

Nadere informatie

internet is gemakkelijk

internet is gemakkelijk internet is gemakkelijk september 2013 internet gids Inhoud tip 1: Bespreek met je ouders of begeleider als je op internet kan 4 tip 2: Maak samen internetafspraken waar iedereen zich kan in vinden 6 tip

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

Lees Zoek op Om over na te denken

Lees Zoek op Om over na te denken Welkom bij de Online Bijbelcursus van Praise De bijbelcursus is wat voor jou als je: 1. Als je wilt weten wat christenen geloven. 2. Als je meer wilt begrijpen van de bijbel. 3. Als je wilt groeien in

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

World leader in international education

World leader in international education World leader in international education BESTE OUDER, Wat een spannend jaar gaat u tegemoet: uw zoon of dochter zit in het eindexamenjaar! Het maken van een goede studiekeuze is niet altijd makkelijk en

Nadere informatie

AUTOFISCALITEIT BEDRIJVEN

AUTOFISCALITEIT BEDRIJVEN AUTOFISCALITEIT In samenwerkin met Eurofleet Consult stellen wij u hieronder een overzicht van de aandachtspunten voor 2014 voor *. Omwille van de duidelijkheid hebben wij een onderscheid emaakt tussen:

Nadere informatie

Werkwoorden in uitvoering - Werkwoorden schrijven - leerboek - 1

Werkwoorden in uitvoering - Werkwoorden schrijven - leerboek - 1 Werkwoorden in uitvoering - Werkwoorden schrijven - leerboek - 1 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave 6 2. Werkwoorden schrijven, een verhaal (1). 9 We missen iemand Werkwoorden: een begin 3. Werkwoorden

Nadere informatie

Met wie moet je als erasmusstudent het eerst contact opnemen als je aankomt?

Met wie moet je als erasmusstudent het eerst contact opnemen als je aankomt? Erasmusbestemming: Universität Heidelberg Academiejaar: 2014. - 2015. Twee semesters Universiteit Waar is de universiteit ergens gelegen (in het centrum/ ver uit het centrum)? Tot de universiteit behoren

Nadere informatie

Inspirerend Presenteren

Inspirerend Presenteren Inspirerend Presenteren Door Kai Vermaas & Charis Heising Bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla Inleiding Wil je leren hoe jij een presentatie kunt geven waar je zeker bent van je verhaal? En

Nadere informatie

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk

Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Van de redactie. Namens de redactie Jacqueline van der Maten

Van de redactie. Namens de redactie Jacqueline van der Maten Van de redactie Wat wonen we toch in een prachtige wijk! Ja, zult u zeggen, dat weten we wel. Maar je kijkt toch anders naar je wijk wanneer een buitenstaander, die hier nooit eerder geweest is, dat zegt.

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

TOETS NT2-1 schrijven. Goed voorbereid slagen. voor het staatsexamen NT2 programma 1. Opgavenboekje nr. 1 SCHRIJVEN. niveau B1. tijdsduur: 120 minuten

TOETS NT2-1 schrijven. Goed voorbereid slagen. voor het staatsexamen NT2 programma 1. Opgavenboekje nr. 1 SCHRIJVEN. niveau B1. tijdsduur: 120 minuten Goed voorbereid slagen voor het staatsexamen NT2 programma 1 Opgavenboekje nr. 1 SCHRIJVEN niveau B1 tijdsduur: 120 minuten Deel 1: Zinnen afmaken 15 opdrachten Maak de zinnen af: 1. Het is in de vakantie

Nadere informatie

Les 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het voorspellen?

Les 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het voorspellen? Les 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vorige week zijn we begonnen met voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het

Nadere informatie

De olifant die woord hield

De olifant die woord hield De olifant die woord hield Een voorstelling van verhalenverteller Peter Faber www.peterfaber.eu Inleiding Aan het eind van haar leven las Annie MG Schmidt al haar sprookjes nog eens door. Genadeloos streepte

Nadere informatie

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,

Nadere informatie

D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout

D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout Personen Verteller Huisvrouw Cake ingrediënten; o Bloem o Zout o Suiker o Eieren o Kersen o Sukade o Krenten o Boter (Bij dit toneelstuk

Nadere informatie

Antwoorden Thema 5 woonomgeving. Oefening 3. 1. mag 2. moest 3. Mag 4. moeten 5. Mag 6. moeten 7. moet 8. mogen 9. mocht 10.

Antwoorden Thema 5 woonomgeving. Oefening 3. 1. mag 2. moest 3. Mag 4. moeten 5. Mag 6. moeten 7. moet 8. mogen 9. mocht 10. Antwoorden Thema 5 woonomgeving Oefening 3 A 1. mag 2. moest 3. Mag 4. moeten 5. Mag 6. moeten 7. moet 8. mogen 9. mocht 10. moesten B 1. Kon 2. Willen 3. Kan 4. kunnen 5. mocht 6. Kan - kan 7. wilde 8.

Nadere informatie

Oud wit Prins de Vos. Ik wil je.

Oud wit Prins de Vos. Ik wil je. Oud wit Prins de Vos Ik wil je. Het is het eerste berichtje dat ik vandaag van hem ontvang. De uren waarin het stil blijf zijn ondragelijk. Pas als ik de trilling in mijn broekzak voel begint mijn hart

Nadere informatie

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk.

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk. 1. Puzzelen Wie er het eerst is! Micha staat bij het schoolhek. Hij krijgt een harde klap op zijn schouder van Ruben, zijn grote broer. Oké. Micha is wel in voor een wedstrijdje. Hij begint meteen te rennen,

Nadere informatie

ze terug in de la. Dan haalt ze de pannen van het fornuis en zet ze op de onderzetters. Thomas vouwt zijn handen en doet zijn ogen dicht.

ze terug in de la. Dan haalt ze de pannen van het fornuis en zet ze op de onderzetters. Thomas vouwt zijn handen en doet zijn ogen dicht. 1. Te laat thuis Wanneer gaan we eten, mam? Thomas loopt de keuken in en tilt de deksel van een pan. Mmm! Macaroni! Daar heb ik wel zin in. Mama pakt de deksel uit Thomas hand en doet hem weer op de pan.

Nadere informatie

Wat kan ik voor u doen?

Wat kan ik voor u doen? 139 139 HOOFDSTUK 9 Wat kan ik voor u doen? WOORDEN 1 1 Peter is op vakantie. Hij stuurde mij een... uit Parijs. a brievenbus b kaart 2 Ik heb die kaart gisteren.... a ontvangen b herhaald 3 Bij welke...

Nadere informatie

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht:

Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: Wie zijn jouw vrienden? Opdracht: 1. Maak een spinnenweb van jouw belangrijkste vrienden. 2. Schrijf er telkens bij waar je die vriend hebt leren kennen. 3. Schrijf de meest positieve eigenschap als vriend

Nadere informatie

Het bepalen van je waarden: Stap voor stap

Het bepalen van je waarden: Stap voor stap Het bepalen van je waarden: Stap voor stap Het Demartini Waardebepaling Proces TM is een multi-step proces waarin je je antwoorden blijft verfijnen tot je hiërarchie van waarden uiteindelijk glashelder

Nadere informatie

Frankenstein. Mary Shelley

Frankenstein. Mary Shelley Frankenstein Frankenstein maakt deel uit van de reeks Wereldverhalen van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Wereldverhalen is een serie beroemde verhalen. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Examen samenvatting

Samenvatting Nederlands Examen samenvatting Samenvattin Nederlands Examen samenvattin Samenvattin door een scholier 2518 woorden 21 mei 2006 6,3 100 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Centraal examen Nederlands Examen Samenvattin: Blz. 40: De

Nadere informatie

SAMEN WERKEN AAN EEN VEILIG ALMERE VOORTGANGSRAPPORTAGE 2 E HELFT 2014 2

SAMEN WERKEN AAN EEN VEILIG ALMERE VOORTGANGSRAPPORTAGE 2 E HELFT 2014 2 3 8 7 veili veili 4 leeswijzer ACTIEPROGRAMMA VEILIGHEID 2015-2018 veili 1 veili 11 33 veili leeswijzer 22 3 5 veili 8 2 veili eili TWEEDE HELFT 2014 6 7 veili VOORTGANGSRAPPORTAGE 5 veili veili 4 44 6

Nadere informatie

BINNENSUIS Jehudi van Dijk

BINNENSUIS Jehudi van Dijk BINNENSUIS Jehudi van Dijk Op het toneel staat een vrouw. Ze draagt gewone kleren en ze heeft een horloge om. Ook staat er een stoel en een prullenbak en ligt er een pluisje op de grond. Ik denk altijs

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming

Nadere informatie

Fietsparkeren in Leiden

Fietsparkeren in Leiden Fietsparkeren in Leiden peiling Leids JongerenPanel Colofon Serie Statistiek 2011 / 12 Gemeente Leiden Afdeling Strategie en Onderzoek, BOA Postbus 9100, 2300 PC Leiden E-mail: boa@leiden.nl Website: www.leiden.nl/jongerenpanel

Nadere informatie

Mij weet de ziende Over de psalmbewerkingen van Lloyd Haft

Mij weet de ziende Over de psalmbewerkingen van Lloyd Haft Peter van de Peppel Mij weet de ziende Over de psalmbewerkinen van Lloyd Haft I. Inleidin Nieuwe psalmen De redactie van het literaire tijdschrift Parmentier nodit in 1995 veerti dichters uit een eien

Nadere informatie

Waarde-volle zorg is ook nog JONG!

Waarde-volle zorg is ook nog JONG! Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Handreiking bij een spirituele zoektocht.

Handreiking bij een spirituele zoektocht. Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is

Nadere informatie

Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn?

Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Lucas 10:25-37 - Mag Jezus jouw naaste zijn? Voor preeklezers: ik hoor graag als mijn preek ergens gelezen wordt. Neem dan even contact met mij op: hmveurink@gmail.com. Bij deze preek is geen powerpoint

Nadere informatie

WEBKWESTIE PRIVACY EN IDENTITEIT WERKBOEK. Dit boekje is van

WEBKWESTIE PRIVACY EN IDENTITEIT WERKBOEK. Dit boekje is van WEBKWESTIE PRIVACY EN IDENTITEIT WERKBOEK Dit boekje is van Stap 1. Tip 1: Tip 2: Tip 3: Stap 2. Wat geef je wel door op internet en wat niet? Kleur het rondje in: Rood = niet doorgeven op internet Oranje

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Veraderjaar 2002 2003 28 825 Jaarversla Nationale ombudsman 2002 Nr. 2 JAARVERSLAG INHOUDSOPGAVE Deel I WOORD VOORAF 8 AANDACHTSPUNTEN 9 KERNJAARVERSLAG 1 De overheid,

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

HAAL MEER UIT FRIESLAND!

HAAL MEER UIT FRIESLAND! HAAL MEER UIT FRIESLAND! STAP OVER NAAR HET ROEN & FIT COLLECTIEF Mensen met meer groen in de nabije leefomgeving voelen zich gezonder. Zo blijkt uit een groot Nederlands wetenschappelijk onderzoek *.

Nadere informatie

Les 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper

Les 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper Les 3 - maandag 3 januari 2014 - De Wilgenstam kleutergroep van meester Jasper Het lampje is aan, dat betekent dat we gaan filosoferen. Isa-Noa vertlede in de eerste les dat zij lippenstift en badeendjes

Nadere informatie

Roggeweg 22 te Hengelo Ov. Karakteristieke, uiterst sfeervolle en geheel gemoderniseerde woning op royale kavel

Roggeweg 22 te Hengelo Ov. Karakteristieke, uiterst sfeervolle en geheel gemoderniseerde woning op royale kavel Roewe 22 te Henelo Ov Karakteristieke, uiterst sfeervolle en eheel emoderniseerde wonin op royale kavel Omevinskaart Roewe 22 te Henelo Ov De echte liefhebbers van jaren derti woninen met karakter weten

Nadere informatie

Uitleg boekverslag en boekbespreking

Uitleg boekverslag en boekbespreking Uitleg boekverslag en boekbespreking groep 7 schooljaar 2014-2015 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Blz. 7 Blz. 7 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave

Nadere informatie

De twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost.

De twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost. Sherlock Holmes was een beroemde Engelse privédetective. Hij heeft niet echt bestaan. Maar de schrijver Arthur Conan Doyle kon zo goed schrijven, dat veel mensen dachten dat hij wél echt bestond. Sherlock

Nadere informatie

In dit nummer: Op zoek naar een baan? Persoonlijk. Maak een plan van aanpak! Wie is Tessel en wat zoekt zij?

In dit nummer: Op zoek naar een baan? Persoonlijk. Maak een plan van aanpak! Wie is Tessel en wat zoekt zij? TESSEL. In dit nummer: Op zoek naar een baan? Maak een plan van aanpak! Persoonlijk Wie is Tessel en wat zoekt zij? INHOUD. 3. Voorwoord. Niet nog zo n egotrippertijdschrift! 4. Over Tessel. Van theoloog

Nadere informatie

Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk

Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk De Werkgroep Vorming en Toerusting ontwikkelde een programma voor de parochies om te benutten bij de promotie dvd en het artikel Alles is genade uit het Identiteitsnummer

Nadere informatie

Thema In en om het huis.

Thema In en om het huis. http://www.edusom.nl Thema In en om het huis. Les 22. Een huis zoeken Wat leert u in deze les? Praten over uw huis Informatie over het vinden van een nieuwe woning Praten over wat afgelopen is Veel succes!

Nadere informatie

binnenkijken BINNEN KIJKEN BIJ DE UNIEKE SCHATJES-VILLA IN BREDA Interieurtrends doen ons niets, wij hebben liever onze eigen stijl in huis

binnenkijken BINNEN KIJKEN BIJ DE UNIEKE SCHATJES-VILLA IN BREDA Interieurtrends doen ons niets, wij hebben liever onze eigen stijl in huis binnenkijken BINNEN KIJKEN BIJ DE UNIEKE SCHATJES-VILLA IN BREDA Interieurtrends doen ons niets, wij hebben liever onze eigen stijl in huis 12 De schitterende witte villa aan de Dr. Batenburglaan in Breda

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Johan Vosbergen Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Johan Vosbergen... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Johan,

Nadere informatie