VOORWOORD. Jan Langenkamp, voorzitter Smilde, 16 mei Foto: Dak fietsenstalling Villa Maria

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "VOORWOORD. Jan Langenkamp, voorzitter Smilde, 16 mei 2012. Foto: Dak fietsenstalling Villa Maria"

Transcriptie

1 VOORWOORD Foto: Dak fietsenstalling Villa Maria In de pers is de laatste jaren steeds meer aandacht gekomen voor de nadelen van alcohol gebruik onder jongeren. Coma zuipen is een begrip geworden. Steeds meer jongeren worden volkomen laveloos opgenomen in het ziekenhuis. Naast het coma zuipen is het gebruik van GHB schrikbarend toegenomen. Onze ervaringsdeskundigen van dit jaar zijn zonder uitzondering GHB en alcoholverslaafd en het merendeel is op 12 jarige leeftijd begonnen met gebruik! We hebben het nog lang niet gehad want volgens vele deskundigen is dit nog maar het topje van de ijsberg. Het grote verschil tussen alcohol- en drugsgebruik is de maatschappelijke acceptatie. In heel veel gezinnen is het nog gebruikelijk dat kleine Jantje bij de verjaardag van oma mag proeven van het borreltje. Op je tiende verjaardag het eerste biertje, is ook geen uitzondering. Men is zich niet bewust dat alcohol op zeer jonge leeftijd grote gevolgen kan hebben en een kans op een goede opleiding en baan verkeken zijn. Bij een feestje hoort dus kennelijk alcohol. Dit komen wij in Midden Drenthe tegen! Kinderen zien het drankgebruik van en in hun omgeving als voorbeeld. Kan dit kwaad? Alle deskundigen zijn het wel over eens: Jawel, heel veel. Maar dat betekent nog lang niet dat het gebruik ook minder wordt, voorlichting is en blijft nodig. Voorlichting geven over alcohol is dus niet alleen voorlichting geven aan kinderen, zoals PRAT al doet vanaf de hoogste klassen op de basis school. Het is ook voorlichting geven aan de ouders, op ouderavonden, verenigingen en clubs waar wij ouders, ooms en tantes, vrienden en kennissen bereiken. PRAT betrekt dus de hele omgeving van het kind bij de voorlichting. Het is een maatschappelijk probleem dat breed aangepakt moet worden. PRAT heeft vele ingangen in het onderwijs. Het afgelopen jaar zijn we druk geweest de doorlopende leerlijn in onze gemeente verder door te voeren ook zijn we in een vergevorderd stadium met een nieuwe weerbaarheidstraining voor groep 7 en de brugklas van het Voort gezet onderwijs. Steeds meer leerlingen, ouders, scholen en gemeenten zijn doordrongen van het feit dat het drinken van alcohol onder de 16 echt niet kan en niet meer van deze tijd is. Jan Langenkamp, voorzitter Smilde, 16 mei 2012.

2 Inleiding Coördinatie en begeleiding van vrijwilligers De coördinator van PRAT doet naast het ontwikkelen van activiteiten en het netwerken de begeleiding van vrijwilligers. Dit is een grote taak. De ondersteuning van vrijwilligers is nodig omdat we o.a.met een zeer kwetsbare groep mensen werken. Het team bestaat uit vaste vrijwilligers en stagiaires en jonge ervaringsdeskundigen. Deze ervaringsdeskundigen bestaan veelal uit personen die net uit de klinische opname komen. Ze komen net uit een veilige omgeving en wonen beschermd. Ze staan aan een nieuwe fase in hun leven. Ze moeten leren om weer terug te keren in de maatschappij. De coördinator zal veel moeten investeren om deze jongeren te sturen en te ondersteunen. Vaak blijven ze een tijdje bij PRAT, maar ieder jaar komen ook nieuwe jongeren vanuit de kliniek, taakstraf of vanuit arbeisrehabilitatie. Wat we op dit moment zien dat het veelal mensen zijn die aan alcohol en GHB verslaafd zijn. Zij komen hier werken met de bedoeling om weer deel te nemen aan de maatschappij, dat betekent geregeld werken en taken vervullen en verantwoorden met andere woorden regelmaat! Dat houdt in dat het een grote verantwoordelijkheid van de coördinator is om de groep vrijwilligers te sturen en te ondersteunen en samen te smeden tot een team zodat zij zich vertrouwd gaan voelen binnen PRAT. Compliment aan de Gemeente Midden Drenthe: Open brief van een ouder Met veel dank aan de politici en aan de ambtenaren van de gemeente Midden-Drenthe. De gemeente Midden-Drenthe geeft jaarlijks subsidie aan de stichting PRAT die voor dat geld voorlichting geeft over alcohol en drugs op scholen, instellingen en organisaties in samenwerking met lokale en provinciale partners. Op dit moment krijgt PRAT ,00 subsidie per jaar toegewezen. Deze investering van de gemeente Midden Drenthe levert de Drentse samenleving de volgende besparing op: Elk jaar worden vier ervaringsdeskundigen, ex verslaafden, getraind om voorlichtingen te geven. Deze training en de ervaringen die ze daarmee opdoen geeft ze zelfvertrouwen op de arbeidsmarkt en resulteert binnen een jaar in een vaste baan elders. Dit zijn per jaar vier uitkeringen minder á ongeveer 1000, 00 per maand per persoon hetgeen een besparing is van 4 x ,00 = ,00 voor elk volgend jaar. Als al deze voorlichters van de laatste 10 jaar aan het werk zijn is dit nu jaarlijks een besparing zijn van 40 uitkeringen of te wel ,00 per jaar. Jaarlijks geeft PRAT 200 voorlichtingen op de scholen hetgeen 200 klassen zijn. Dit is 200 x 25 leerlingen (gemiddelde)= 5000 leerlingen. Het meegeven materiaal bereikt thuis ouders en/ of verzorgers. Samen is dit een bereik van mensen. Als hiermee voorkomen wordt dat 1% van de leerlingen, 50 jongens en meisjes, over de streep gaan richting verslaving is de winst per jaar van de investering van de gemeente Midden Drenthe van ,00 x 50 jongeren = ,00. Een verslaafde kost de samenleving veel inspanningsuren, overheden, instellingen en organisaties. Dit voor hulp aan de verslaafde. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld: artsen, drugshulpverlening, afkickklinieken, HALT, JUVAID, GGZ, VNN, schuldsanering, PGB s enzovoort. Daarnaast brengt de verslaafde materiële en immateriële schade toe aan zichzelf.minder kansen op de arbeidsmarkt, onafgemaakte opleidingen, kosten justitie, politie, het OM, advocaten kosten arrest, kosten gevangenis, kosten reclassering, administratiekosten voor al die organisaties enzovoort. Daarnaast de medische kosten: ambulance diensten, medicatie, ziekenhuizen, revalidatie, psychiatrie e.d.. Ook brengt de verslaafde materiële en immateriële schade toe aan de directe omgeving; familie, partners, gezin, vrienden en kennissen: kosten voor de begeleiding, kosten voor het begeleiden van kinderen, scholingskosten, uitkeringskosten. Een ruwe schatting van de gemiddelde puinruimkosten van de samenleving gedurende 10 jaar verslaving van één persoon is geschat op per jaar. Na 10 jaar is PRAT 500 personen verder die niet over de streep richting verslaving zijn gegaan. Hierdoor is 10 x ,00 bespaard. VIJFTIENMILJOENEURO. 500 mensen niet verslaafd! De kostenbesparing van de gemeente Midden Drenthe is door de goede investering in PRAT de laatste 10 jaar het volgende geweest. De besparing door deze investering : 10 x ,00 = , x ,00 = ,00 totaal ,000,00 Investering: 10 x ,00 = ,00 Namens alle ouders van al deze (uw) kinderen in Midden-Drenthe wil ik u van harte bedanken. Sjoerd de Vries,

3 1. Beleid Missie Wie zijn wij? Waar staan wij voor? Stichting PRAT (Preventie Advies Team) is een vrijwilligersorganisatie. De vrijwilligers van PRAT werken vanuit een sociaal maatschappelijke betrokkenheid om te helpen voorkomen dat jonge mensen in de valkuil van middelen terecht komen. Het aantal vrijwilligers varieert tussen personen. Deze schommeling wordt voornamelijk veroorzaakt door het verloop binnen de groep ervaringsdeskundigen. Dit heeft als reden hervatten van werk en helaas (soms) terugval in gebruik. Ten aanzien van de vrijwilligers is het beleid van PRAT dat het werk in materiële zin niks oplevert, maar dat het de vrijwilligers ook niks mag kosten. Telefoon- en reiskosten die worden gemaakt ten behoeve van de voorlichting, gespreksgroepen, teambesprekingen etc. worden gedeclareerd. Eenmaal per jaar is er met het hele Pratteam een gezellig samenzijn. Bij verjaardagen van de vrijwilligers wordt een kaartje met een kleine cadeaubon gestuurd of b.v. bij langdurige ziekte een bloemetje. Persoonlijk vind ik dit erg belangrijk. Door elkaar ook eens op een andere manier te leren kennen buiten het werk om krijgt men meer respect voor elkaar. Door met jongeren, ouders/verzorgers en docenten in gesprek te gaan over alcohol en drugs proberen we de mensen bewust te maken van de gevaren hiervan. Scholen en ouders zijn ons belangrijkste werkgebied. PRAT begint met voorlichtingen geven in groep 8 van de basisschool en eindigt in de vierde klas van de middelbare school. PRAT blijft nieuwe technieken inzetten om een moderne, aansprekende, maar vooral ook complete voorlichtingen te geven. Het afgelopen jaar heeft PRAT een doorlopende leerlijn ontwikkeld, zodat de voorlichting optimaal succesvol is! De voorlichtingen zijn gebaseerd op weerbaarheid en bewustwording. Vooral deze doorlopende leerlijn is naar mijn mening heel belangrijk, omdat juist door herhaling het meeste blijft beklijven bij de jongeren. Visie PRAT streeft ernaar dat drugs en alcohol bespreekbare onderwerpen worden binnen het gezin en de samenleving, opdat het gebruik van middelen, voornamelijk onder jongeren, in een vroeg stadium kan worden gesignaleerd. PRAT ziet het als haar taak om actief op de verontrustende berichten over het alcoholgebruik onder de jongeren te reageren. Onder het motto: "Je hebt je toekomst in eigen hand, willen we alle inwoners van ons werkgebied bewust maken van het gebruik, de problematiek en de gevolgen hiervan. Niet alleen als individu, maar zeker ook als samenleving. Een belangrijk doel van PRAT is de emotionele weerbaarheid bij jongeren te versterken. Oprechtheid ten aanzien van wat je voelt is een wapen in de strijd tegen misbruik van alcohol en drugs. Open omgaan met emoties voorkomt dat je een speelbal wordt van andere mensen of dat je neigt te vluchten in een roes. Het zorgt er tevens voor dat je contact houdt met jezelf. Juist in een periode dat je keuzes moet gaan maken is het van belang dat je weet wat je wilt, wat je kan en wie je bent. In de puberteit kun je overrompeld worden door allerlei emoties. Emoties kunnen lastig zijn, maar dienen altijd een doel. Zo laat boosheid zien dat er grenzen zijn bereikt en verdriet dat je troost nodig hebt. Jaloezie laat zien wat je graag hebben wilt of wie je wilt zijn, terwijl angst je behoedt voor het nemen van te veel risico. Te vaak laten we ons door emoties verlammen en leiden ze tot negatief gedrag. Ons motto is: durf te kijken naar wat er binnen in je leeft en zet die gevoelens om in positieve daden. Je bewust worden van de veelzijdige mogelijkheden van emoties en weten wat je blij maakt en wat niet, daar gaat het om. Aandacht voor emoties dus, omdat naast intellectuele vaardigheden (IQ) ook emotionele vaardigheden (EQ) van belang blijken bij het functioneren in de maatschappij. Bij de voorlichting aan jongeren en ouders richt PRAT zich op de volgende doelen: Preventie Bewustwording Signalering

4 Bespreekbaarheid Emotionele vaardigheden (weerbaarheid) Kernwaarden Voor de continuïteit van het werk is het gevoel van saamhorigheid binnen het team belangrijk, zodat er zo min mogelijk verloop is. Zorg voor elkaar, waardering en respect zijn het cement van onze vrijwilligersorganisatie. Dat zijn waarden die wij heel belangrijk vinden. Men voelt zich prettig, gewaardeerd en geaccepteerd. Niemand hoeft zich te bewijzen. Bestuur, secretariaat en de uitvoerders binnen de verschillende werkgroepen zijn ieder op hun terrein bezig de gezamenlijke doelstelling te realiseren. Voorop staat veelal het gevoel van veiligheid en (h)erkenning van de vrijwilligers naar elkaar toe. Er heerst een open klimaat, waarbij alles besproken kan en mag worden, als daar de behoefte aan is. Dit wordt als zeer prettig ervaren. Ook is er een sterke mate van samenhorigheid, je staat er niet alleen voor. Naast kantoor werkzaamheden, dragen het geven van voorlichtingen op zowel basis- als middelbare school ook bij aan het zelfbeeld van de vrijwilligers. Het geeft hen zelfreflectie mogelijkheden en de kans om dingen in perspectief te plaatsen. De werkwijze van PRAT is dienstverlenend, ondersteunend, stimulerend, confronterend en vernieuwend. PRAT is zelf actief op het gebied van contacten onderhouden met het maatschappelijk veld en creëren van een netwerk. De werkwijze straalt naast betrokkenheid vooral ook lef, doorzettingsvermogen en bevlogenheid uit. De voorlichtingen aan de jongeren, ouders/verzorgers, leerkrachten en instellingen zijn laagdrempelig, horizontaal en worden telkens weer geperfectioneerd. Het oppikken van signalen en trends is een van de belangrijkste aspecten om met een adequate voorlichting voor de doelgroep te komen. Door te specificeren en te specialiseren kunnen we voor de aanvrager een uitgebalanceerd programma maken. Foto: Barry van Hooff voorlichter PRAT

5 2. Organisatie Kantoorbezetting De administratieve kracht neemt, naast de verzorging van het secretariaat, op vrijwillige basis de coördinerende taken op zich. Samen met de administratie is dit een fulltime baan. Behalve deze vaste kracht zijn drie vrijwilligers meerdere dagen per week op kantoor werkzaam. Om haar doelstellingen te bereiken heeft PRAT zich georganiseerd in een Dagelijks Bestuur (D.B.), een Algemeen Bestuur (A.B.), werkgroepen en een begeleidingscommissie. Bestuursleden : Jan Langenkamp voorzitter Mia Hatzmann penningmeester / secretaris (tevens D.B.-lid) Evert Jansen coördinator Voorlichting Karin van Beek coördinator Gespreksgroep Ouders Peggy Eiromkuy lid De Begeleidingscommissie : De begeleidingscommissie ondersteunt het Dagelijks Bestuur op het gebied van organisatie en beleid. Dhr A.G. de Bruijn Dhr J. van der Haar Kantoorbezetting Wilma van de Steeg, coördinator PRAT team en administratievekracht. Peter Bruulsema, boekhouder. Hans Kolkman, algemeen medewerker. Hanneke Gordinou de Gouberville, voorlichtster basisonderwijs. Esther Verbree voorlichtster basisonderwijs. Martin Frieling, deskundigheidsbevordering Barry, voorlichter voortgezetonderwijs Manon, voorlichter voortgezetonderwijs en stagiaire SPH bij PRAT. Jan Jansen, voorlichter voortgezetonderwijs. Richard, ervaringsdeskundige Michel, ervaringsdeskundige (stagiaire VNN) Rienk, ervaringsdeskundige (stagiaire VNN).

6 Nieuwe computers dankzij de Rabobank Functieverdeling op kantoor: Coördinator (+administratieve kracht) Voorlichter basisschool 1 Voorlichter basisschool 2 Voorlichter voorgezet onderwijs 1 (assistent coördinator) Voorlichter voortgezet onderwijs 2 Algemeen medewerker ervaringsdeskundigen De coördinator is tevens leidinggevende en heeft als functie het coördineren van de voorlichtingen. Haar belangrijkste taken zijn: -Bewaken van de doelstellingen van PRAT -Contacten leggen en onderhouden met het netwerk -Kwaliteit hantering voorlichtingen -Ontwikkelen nieuwe les methodes -Contacten leggen met de vragende partij -Vrijwilligers beleid -Voorlichtingen koppelen aan vrijwilligers -Is tevens de administratieve kracht -In gesprek gaan met ervaringsdeskundigen over wat ze wel en niet aan kunnen.

7 Voorlichter basisschool 1 heeft als functie goede voorlichtingen geven aan groep 8 van de basisschool. Haar taken zijn: -Acquisitie van de voorlichtingen op basisscholen -Meedenken over verbetering/vernieuwing voorlichtingen Voorlichter basisschool 2 heeft als functie goede voorlichtingen geven aan groep 8 van de basisschool. Haar taken zijn: -Post in en uit inboeken -Meedenken over verbeteringen/vernieuwingen voorlichtingen Voorlichter voortgezet onderwijs 1en 2 heeft als functie goede voorlichtingen geven aan het voorgezet onderwijs. De taken zijn: -Beheren en bijhouden van het PRAT-Face boek. -Meedenken over verbeteringen/vernieuwingen voorlichtingen Ervaringsdeskundigen hebben als functie het ondersteunen van de voorlichtingen. Hun taken zijn: -Persoonlijke verhaal vertellen tijdens voorlichtingen -Meehelpen bij kantoor/administratieve bezigheden De algemeen medewerker zorgt ervoor dat alle kantoorbenodigdheden voldoende aanwezig zijn. Hij draagt zorg voor voldoende koffie, thee, suiker, melk, papier, enz. enz. Protocol Organisatie Binnen PRAT zijn de verantwoordelijkheden vastgelegd in een protocol van hoofdprocessen en subprocessen door Dhr. A. de Bruijn van onze begeleidingscommissie en de vaste medewerker van PRAT. Uit de beginjaren van PRAT was er een protocol vastgelegd maar deze voldeed niet meer. Iedereen had meer duidelijkheid nodig en daar is nu in voorzien. Het is een heel boekwerk geworden waarin alle activiteiten van PRAT staan vermeld en de daarvoor verantwoordelijke medewerker. Het schept duidelijkheid ook voor nieuwe vrijwilligers die nu snel kunnen overzien hoe onze organisatie in elkaar steekt en hoe de lijnen lopen. Protocol voorlichting Wij hanteren een doorlopende leerlijn die start in groep acht van de basisschool en die een vervolg krijgt in de eerste, tweede, derde en vierde klas van het voortgezet onderwijs. In groep acht werken we aan de hand van een schatkist met stellingen over alcohol. Wij dagen kinderen uit om te reageren en hierover in discussie te gaan. Vervolgens vertelt de voorlichter hoe de vork nu echt in de steel zit. De voorlichting wordt omlijst met aansprekende foto s op de beamer. In de eerste klas zetten wij de voorlichting van de basisschool door alleen zonder schatkist. Tevens worden drugs voorzichtig aan de orde gebracht. Alles wordt iets pittiger. In de tweede klas van het voortgezet onderwijs werken we naast de voorlichting van de voorlichter ook indien nodig met voorlichting door een ervaringsdeskundige. Dit alles op het niveau van de klas. We werken aan de hand van stellingen en vragen die betrekking hebben op het maken van eigen keuzes. Vervolgens gaan we de derde in klas met ervaringsdeskundigen die hun eigen verhaal vertellen. Hier wordt uitgebreid ingegaan op de vragen van de leerling. In de vierde klas gaan we op dezelfde voet verder alleen wordt de voorlichting uitgebreid met het werken

8 met het debat spel. Aan de hand van stellingen en rollenspellen wordt er een lagerhuis gevormd in de klas en op die manier gaan leerlingen met elkaar in discussie. In het kort : Groep acht : Klas een: Klas twee : Klas drie : klas vier : voorlichting door voorlichter voorlichting door voorlichter voorlichting door voorlichter en eventueel ervaringsdeskundige voorlichter en ervaringsdeskundige voorlichting door voorlichter en ervaringsdeskundige en werken met het debatspel. Extra : Na elke voorlichting wordt er een t-shirt verloot en aan alle leerlingen een pen van Prat uitgedeeld met daarop ons mailadres en telefoonnummer. Op dit ogenblik opereren wij op veel basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs in Assen en in Midden Drenthe zelfs op alle scholen en in het voorgezet onderwijs zelfs in alle klassen. Wij vinden het belangrijk om ons flexibel op te stellen. In overleg zullen we altijd proberen om in te spelen op de wensen van individuele scholen. Buiten onze gemeentegrenzen geven wij ook gehoor aan de aanvragen (indien mogelijk bij tijd en gelegenheid). Dan worden de gemaakte kosten bij de aanvrager in rekening gebracht. Wij hebben niet alleen een voorlichtende, maar ook een signalerende functie. Vaak spreken de leerlingen zich eerlijk uit over hun eigen drink/drugs gedrag tijdens of na de voorlichting. Dit kan een handvat zijn voor school om verder met de leerlingen over dit onderwerp door te praten. Waar nodig kan PRAT helpen met een individueel gesprek of doorverwijzing naar een van onze ketenpartners. 3. Algemeen PRAT heeft ruim 200 voorlichtingen gedaan in Alle scholen zijn in Midden-Drenthe bezocht. Wij zijn gestart op de basisscholen in groep 8 en zo door gegaan naar alle klassen van het VO. Ook bij werkstukken en individuele vragen werden wij regelmatig gebeld door jongeren en ouders uit Midden Drenthe. Wij merken duidelijk een tendens dat ouders zich steeds meer zorgen gaan maken over hun kinderen. PRAT maakt zich ook grote zorgen over het toenemend GHB gebruik in onze gemeente niet dat het alleen in Midden Drenthe is toegenomen ook onze ervaringsdeskundigen uit de drie noordelijke provincies blijken een GHB verleden en verslaving te hebben naast andere middelen. Op de scholen geven wij hier dan ook uitgebreide waarschuwingen over en proberen de jongeren bewust te maken van de gevaren. Een van de gevaren is dat de leeftijd van het experimenteren van alcohol en drugs toch langzaam verschuift naar de jongere leerlingen. Onze ervaringsdeskundigen zijn bijna allemaal rond hun 12 jaar begonnen. De overgang van basisonderwijs naar Voortgezetonderwijs is vaak een te grote stap voor een aantal kinderen. Het weerbaarheidprogramma dat PRAT aan het ontwikkelen is zal hier ook uitgebreid aandacht aan besteden. Telefoon Na de herfstvakantie werden wij door ouders uit Midden Drenthe benaderd met hun zorgen over hun jonge 13/14 jarige kinderen. Het ging hier om alcohol en weed gebruik. Wij hebben uitgebreid met deze ouders gesproken. PRAT heeft deze ouders doorverwezen naar professionele hulpverlening (VNN, CJG, Maatschappelijk Werk en het ZAT (zorg en advies team)van de scholen. Na een vrij rustige periode van telefonische hulpvragen zien we nu dat er weer meer behoefte is voor deze manier van hulp. Projectplaats Werkstraffen Sinds 1 juli 2003 zijn is PRAT een officiële Projectplaats Werkstraffen geworden van: Reclassering Nederland - Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) - het Leger des Heils - Raad van de Kinderbescherming. PRAT heeft regelmatig te maken met ervaringsdeskundigen, die door hun gebruik in

9 aanraking zijn gekomen met justitie. Indien de opgelegde straf een werkstraf impliceert kan deze bij PRAT ingelost worden. In 2011 hebben wij 4 cliënten gehad met totaal 202 uur. Deze uren zijn door kantoorwerkzaamheden en voorlichtingen ingevuld. Arbeidsrehabilitatie Veel mensen die last hebben (gehad) van een psychiatrische aandoening vinden het moeilijk om terug te keren naar werk of scholing. Ze zijn onzeker over hun mogelijkheden. Op hen is arbeidsrehabilitatie gericht. Met arbeidsrehabilitatie wordt gericht gewerkt aan het herstel van arbeidsmogelijkheden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van zogenaamde voorschakel-trajecten arbeidsintegratie. Dit is een individueel traject dat op individuele wensen is afgestemd. Gemiddeld duurt een traject tussen de 12 en 18 maanden. Vrijwilligerscentrale Assen Uitnodiging Vrijwilligersmarkt 2011 was het Europese jaar van de vrijwilligers. Het vrijwilligerswerk krijgt hierdoor extra aandacht. Zaterdag 24 september 2011 vond de vrijwilligersmarkt plaats op het Koopmansplein in Assen. Tijdens deze dag konden wij promotie maken voor het vrijwilligerswerk van PRAT en nieuwe vrijwilligers werven. PRAT is gevraagd die dag mee te werken aan een minidebat o.l.v. Young Works rond vrijwilliger inzet bij opvoeden en opgroeien. De andere debaters kwamen vanuit de Gemeente en instellingen binnen Drenthe.Enkele stellingen die tijdens het debat aan bod kwamen zijn: -Organisaties werken vaak langs elkaar heen in de ondersteuning bij opvoeding. -Het is goed als buurtbewoners zich bemoeien met de opvoeding van kinderen in de wijk. -Het is de taak van het CJG (centrum jeugd en gezin) om samen te werken met vrijwilligersorganisaties die helpen bij opvoeden en opgroeien. Tussen en uur was er gelegenheid kennis te maken en te netwerken. Wij hebben daar gretig gebruik van gemaakt en daar weer leuke contacten aan over gehouden. Tijdens het netwerken werden we gevraagd om mee te werken aan de rubriek Ster(k) in vrijwilligerswerk van de Vrijwilligerscentrale. Hier hebben we natuurlijk met plezier gehoor aan gegeven. RTV Drenthe 20 mei werd PRAT uitgenodigd bij RTV Drenthe voor deelname aan het programma PS van Peter Zwerus en Sofie Timmer. Onze voorzitter Jan Langenkamp gaf acte de présence! De band De muziekdokters duurzaam verblijf zorgde voor de muzikale omlijsting van dit programma. In dit programma kwam Jan uitgebreid aan het woord om alle activiteiten van PRAT onder het voetlicht te brengen. Stagebegeleiding door PRAT Wij werden benaderd in 2009 door PTZV Drenthe (Psychiatrische thuiszorg voor verslaving). Hierbij gaat het om cliënten met een aan verslaving gerelateerde problematiek. Twee cliënten deden als PRAT vrijwilliger hun intrede in Een van deze vrijwilligers (ervaringsdeskundige) is in 2010 de opleiding SPH (sociaal pedagogische hulpverlening) gaan volgen. Zij studeert aan de Hogeschool Windesheim te Zwolle. Met medewerking van Welzijn Midden Drenthe heeft zij haar stage het eerste jaar bij PRAT kunnen doen. De coördinator van PRAT heeft de stagebegeleiding op zich genomen. Met gemiddeld een 8 heeft zij het eerste jaar studiejaar afgesloten! Haar 2e stage jaar gaat ze bij Welzijn Midden Drenthe volgen. PRAT en het CJG PRAT heeft deelgenomen aan de werkgroep opening van het Centrum voor Jeugd en Gezin. Dat dit geslaagd is hebben we allemaal kunnen meemaken want 16 september 2011 was het zover. Dat het CJG ook in de praktijk goed functioneert heeft een medewerkster van PRAT ondervonden toen zij een telefoontje kreeg van een iemand die totaal overstuur was en hulp nodig had. Deze persoon kon alleen het PRATnummer vinden (Smildegerneis). Onze medewerkster heeft een luisterend oor geboden en beloofd

10 terug te bellen. Zij heeft gebeld de nodige informatie gegeven en de situatie uitgelegd. Volgens afspraak heeft zij de persoon in nood terug gebeld en hoorde dat het maatschappelijk werk al contact had opgenomen! Chapeau chapeau geweldig snel en accuraat. Wij zijn blij en trots om partner van het CJG te zijn. De Riepe Straatmagazine voor Noord-Nederland PRAT werd benaderd door Riet Verhoeven schrijfster voor de Riepe zij wilde een artikel maken over PRAT met name over de voorlichtingen en de vrijwilligers cq ervaringsdeskundigen. Wij hebben dit weer met veel plezier gedaan en in April was het zover PRAT op de voorpagina van de Riepe! Ik zou zo zeggen veel leesplezier! Dagblad van het Noorden Uitgaan in Drenthe De redactie van het DvhN vroeg of het mogelijk was een voorlichting bij te wonen van PRAT. Het toeval wilde dat we net op het Nassau College in Assen zaten voor de jaarlijkse voorlichtingen. Dus we konden en wilden hier ook graag aan mee werken. PRAT heeft een duidelijke en belangrijke boodschap. Het artikel is opgenomen in dit verslag. STER(K) IN VRIJWILLIGERSWERK

11 Foto: Theo de Jong en Hanneke Gordinou de Gouberville Je kunt ook nee zeggen. Het PRAT (preventie advies team) werd in 1995 opgericht naar aanleiding van een drama dat het dorp Smilde trof: een jonge vrouw overleed na XTC-gebruik. De snelheid waarmee er door vrijwilligers (veelal ouders) een professionele hulporganisatie uit de grond werd gestampt grenst aan het ongelofelijke: nog in dat zelfde jaar werd er door de toenmalig burgemeester van Smilde subsidie verleend, en was PRAT een feit. De landelijke pers besteedde veel aandacht aan het item en jongerenprogramma's waren kind aan huis. PRAT geeft onder meer voorlichting over alcohol en drugs op scholen te beginnen in groep 8 van de basisschool tot en met de 4e klassen van het VO. Daarnaast kunnen ouders/opvoeders advies inwinnen, en is er veelvuldig contact en overleg met bijvoorbeeld politie, scholen, VNN, GGD. Hanneke Gordinoiu de Gouberville is verantwoordelijk voor de voorlichting aan groep 8 van de basisscholen. Het programma waarmee ze werkt is door de mensen van PRAT zelf ontwikkeld. Het is speels en sluit aan aan het niveau van deze groep. De grondslag van de voorlichting is het aanleren van weerbaarheid, legt Hanneke uit. Ze ervaart het vrijwilligers werk bij PRAT als een verrijking van haar leven. Ze benadrukt, dat het teamverband van essentieel belang is in dit werk. Theo de Jong is in opleiding om aan de slag te gaan als ervaringsdeskundige. Aan leerlingen van het VMBO gaat hij, begeleidt door een voorlichter, vertellen wat er in zijn leven is gebeurd. Daarbij bepaalt hij zelf hoeveel en wat hij wil vertellen. Hij kijkt er naar uit, maar vindt het ook wel spannend. Hij staat straks voor een klas met leerlingen die op hetzelfde kantelpunt in hun leven staan als hij destijds. Hij weet mee te praten van groepsdruk, en ziet het nu als zijn taak om jeugd erop te wijzen dat ze een keuze hebben Je kunt ook nee zeggen. PRAT is gevestigd in Smilde, in het oude gemeentehuis. Ze zijn gehuisvest in de burgemeesterskamer (grappig detail: het bordje burgemeester zit nog op de deurpost). Coordinator Wilma van de Steeg is een bevlogen verteller. Zij stond aan de basis van het ontstaan van PRAT, en is gepast trots op de ontwikkeling van de organisatie en op haar team, dat uit 12 mensen bestaat. Onder het motto Je hebt je toekomst in eigen hand wordt er veel gedaan op het gebied van preventie en van voorlichting. Wel constateert ze een zorgelijke toename van telefoontjes van verontruste ouders, die advies vragener is dus nog veel te doen. Door Hettie Gelling. Presentatie Gemeente Midden-Drenthe

12 22 juni heeft PRAT een verkorte demo gegeven van de voorlichting die gegeven wordt op de basisschool. Hanneke liet met de schatkist zien hoe een basisschool voorlichting er uit ziet en nodigde de aanwezigen uit om mee te doen. Hier werd goed gehoor aan gegeven en meegedaan. Barry, ervaringsdeskundige van PRAT vertelde in het kort zijn levensverhaal en over de groei die hij mede dankzij de voorlichtingen van PRAT heeft gemaakt. Al met al een zeer geslaagde bijeenkomst met veel complimenten en aanmoediging om vooral door te gaan. Iets waar we graag gehoor aan geven. Deskundig / ondeskundig? vrijdag 24 juni :22 Op 22 juni hadden we als raadscommissie een bijpraatmoment met PRAT. PRAT? Ja, PReventie Advies Team. Dit team gaat alle scholen bij langs met info voor jeugdigen. Om te waarschuwen tegen het gebruik van alcohol en drugs. Tja, hoor ik u denken, dat zal wel, is dat zo spannend? Nee, niet spannend maar verschrikkelijk belangrijk! Deze mensen spreken met al onze kinderen over het gebruik van alcohol op jonge leeftijd. Zij horen rechtstreeks van onze kinderen dat gebruik toeneemt en getolereerd wordt of zelfs aangemoedigd. In onze gemeente Midden Drenthe zijn op dit moment 17 drankketen bekend. Dan zijn er nog de gelegenheden die niet bekend zijn. Uiteindelijk wordt daar onder toezicht van ouders/opvoeders kinderen van drank voorzien. Juist kinderen in de groei hebben direct schade aan hun hersenen. Ach, van een biertje overkomt hun niks, wordt er vaak gedacht. Het tegendeel is waar. Maar wat is nu de oorzaak van dat gebruik? PRAT heeft daar een goed antwoord op: groepsdruk, wie niet mee doet ligt er uit. Een ander oorzaak is vlucht. Je bent alleen en je zoekt naar iets om dat rotgevoel te laten verdwijnen. Dan zijn alcohol en drugs een prima vlucht. Trouwens, er zit geen verschil in beide alleen dat het ene legaal en de ander illegaal is. Bezoek eens hun website waar veel info over dit onderwerp te vinden is. Op heel het www is veel over dit onderwerp te vinden. Maar dat heeft meestal niet direct onze interesse, we Googlen liever op wat populaire onderwerpen. Tijdens onze bijeenkomst hebben we het verhaal gehoord van een jonge ervaringsdeskundige. Een twintiger die al vanaf zijn 13 e jaar verslaafd was aan alles wat maar een drug opleverde. De deskundige houdt zijn verhaal in de klassen van het voortgezet onderwijs. De toehoorders (uw kinderen) worden gewaarschuwd door deze jongeman. Een belangrijke hoofdoorzaak is het niet geaccepteerd zijn in de klas of de groep. Mensen, laat dit niet gebeuren met onze kinderen! Informeer en praat met je kinderen hoe het gaat op school en na schooltijd (de klas en groep). En verbied drank en andere vluchtmiddelen. Drank in ieder geval niet voor je 18 e! Écht, 16 jaar is te jong voor drank. Laat je kind niet deskundig worden want dit is een deskundigheid waar je geen diploma s voor nodig hebt. Hoe minder ze ervaren hoe beter, ondeskundigheid is in dit geval erg positief. Met groet, Henk Heideveld Bron: Web-site ChristenUnie Midden Drenthe Hartelijke dank voor dit mooie verslag voor PRAT een prima opsteker.

13 4. Voorlichting Internationale richtlijnen Het National Institute on Drugs Abuse (NIDA) heeft een aantal richtlijnen voor verantwoorde en effectieve verslavingspreventie ontwikkelt. Deze worden wereldwijd geaccepteerd. Laten we eens kijken of we daar aan voldoen: Preventieprogramma s dienen gericht te zijn op het bevorderen van protectieve factoren en het verminderen van bekende risicofactoren. In de voorlichtingen van PRAT wordt er veel met jongeren gesproken over hun relatie met hun ouders/verzorgers. We proberen jongeren duidelijk te maken hoe belangrijk het is om goed contact te hebben met hun ouders/verzorgers. We stimuleren ze om goed contact met hun ouders/verzorgers te houden, door ze duidelijk te maken hoe belangrijk het is om hun ouders/verzorgers te informeren over hun bezigheden, wie hun vrienden zijn, waar ze uit gaan en andere belangrijke zaken. Ook praten wij met de ouders/verzorgers over het belang van een goed contact met hun kind. Wij maken ze duidelijk hoe belangrijk het is dat ze weten waar hun kind uit hangt, wie de vrienden van het kind zijn, hoe belangrijk het is dat het kind weet dat ze alles kunnen vertellen aan hun ouders/verzorgers. Aan de hand van duidelijke praktijkvoorbeelden ( Nodig de vrienden van uw kind bij u thuis uit om ze beter te leren kennen ), proberen we de ouders te stimuleren om een veilige omgeving voor hun kind te creëren/houden. Preventieprogramma s dienen gericht te zijn op alle vormen van middelengebruik, inclusief tabak, alcohol en cannabis. In groep 8 van de basisschool richt PRAT zich bij de voorlichtingen vooral op alcohol, omdat dit het meest effectief is voor deze doelgroep, maar ook tabak en cannabis wordt in het programma meegenomen. Er wordt gediscussieerd met behulp van stellingen en vragen uit een schatkist (met goudstaven, waarin de stellingen en vragen zitten). Tijdens deze discussie komt alles aan bod wat voor de desbetreffende klas het meest leeft. Op het voortgezet onderwijs bespreken we alle vormen van middelengebruik. Er wordt naast informatie over de gevaren van verschillende middelen ook gesproken over verslaving, effecten, nee zeggen, enz. Preventieprogramma s dienen te bevatten: training in vaardigheden om het aanbod van middelengebruik te weerstaan, versterking van persoonlijke commitments tegen middelengebruik, en versterking van sociale competentie (communicatieve vaardigheden, relaties met leeftijdsgenoten, self-efficasy en assertiviteit), gecombineerd met bevordering van attitudes tegen middelengebruik. Door middel van bijvoorbeeld rollenspellen oefenen we met de jongeren hoe zij nee kunnen zeggen tegen het aanbod van middelen. Bij gesprekken over middelengebruik wordt veel doorgevraagd waarom jongeren er op tegen zijn, zodat ze gaan nadenken en beseffen waarom het goed is dat ze er op tegen zijn. We praten met de jongeren over vriendschap (Wat is vriendschap eigenlijk?, Hoe ga je met je vrienden om?, Durf je jij je mening te geven? en waarom wel/niet?, enz.), maar ook over pesten en onzekerheden. We spreken met jongeren in hun eigen taal over het middelengebruik en liften de juiste uitspraken eruit, waar we vervolgens over praten. We laten zien wat goede houding is tegen middelengebruik, daarmee rekening houdend met hun eigen ideeën. Preventieprogramma s voor adolescenten dienen interactieve methoden te gebruiken, zoals discussiegroepen van leeftijdsgenoten ( peers ), in plaats van alleen didactische technieken.

14 Het voorlichtingsprogramma van PRAT is altijd interactief. We proberen met verschillende technieken (Bijv. vragen en stellingen) altijd discussie uit te lokken onder de jongeren. We nemen altijd een ervarings-deskundige mee waar de jongeren ook vragen aan kunnen stellen. In praktijk blijkt dit zeer effectief, omdat het echt is Preventieprogramma s voor kinderen en adolescenten dienen een component gericht op ouders en opvoeders te bevatten, waarbij wordt bevorderd wat de leerlingen in de lessen leren en waarbij discussies in het gezin over het gebruik van legale en illegale middelen worden bevorderd. Vaak zit er aan de voorlichtingen van PRAT een ouderavond gekoppeld, waarin we ouders vertellen wat we met de leerlingen besproken hebben, zodat ouders/verzorgers thuis ook over deze onderwerpen kunnen praten. Wij adviseren ouders/verzorgers hoe ze het beste met hun kind kunnen praten over een onderwerp als middelengebruik, wat ze kunnen doen om het zo veel mogelijk te voorkomen, hoe ze signalen bij hun kind op kunnen pikken en hoe er mee om te gaan als hun kind middelen gebruikt. Preventieprogramma s dienen langdurig te zijn en de gehele schoolperiode te omvatten met herhalingen van eerdere programma s. Wij beginnen met een apart voorlichtingsprogramma speciaal gericht op groep 7/8 van de basisschool. Daarna hebben we een programma op het voorgezet onderwijs speciaal gericht op jongeren tussen de 12 en 15 jaar oud en een apart program-ma voor jongeren van 15 jaar en ouder. In de programma s worden ook onderdelen herhaald die al eerder behandeld zijn. Gezinsgerichte preventieprogramma s hebben meer impact dan programma s die alleen op kinderen of alleen op ouders zijn gericht. Het voorlichtingsprogramma van PRAT is gericht op kinderen en hun ouders/verzorgers. We maken kinderen en ouders er beide van bewust hoe belangrijk het contact met elkaar is, we spreken met de kinderen in hun eigen taal en geven ouders adviezen hoe ze het middelengebruik van hun kind zo veel mogelijk kunnen voorkomen. We stimuleren beide partijen erover te praten in de thuissituatie. Dit, onder andere, om de informatie beter te laten beklijven en om goed contact te stimuleren. Community programma s met massamediale en beleidsgerichte componenten (regelgeving) zijn effectiever wanneer tegelijkertijd ook schoolgerichte en gezinsgerichte interventies worden uitgevoerd. Doordat PRAT via voorlichtingen op scholen en ouderavonden ook met ervaringsdeskundigen werkt, wordt een wet als bijv. geen alcohol onder de 16 jaar en geen sterke drank onder de 18 jaar beter begrepen door de jongeren en hun ouders. Zij kunnen als geen ander in begrijpelijke taal uitleggen waarom zo n wet (onder andere) is ingesteld. PRAT springt tijdens de voorlichtingen ook in op actuele reclames en campagnes. We praten hierover met jongeren en hun ouders, zodat ze beter begrijpen wat het belang is van een campagne. Scholen bieden de gelegenheid om alle kinderen en jeugdigen te bereiken, waarin groepen die een verhoogd risico op middelengebruik hebben, zoals kinderen met gedragsproblemen, leerproblemen en potentiële drop-outs. Voordat we een voorlichting gaan geven, bespreken we met de desbetreffende docent van een klas of er ook bijzonderheden zijn die we moeten weten. Hoe het middelengebruik leeft in zo n klas, wat voor kinderen het zijn, of er ook problemen zijn die van belang zijn voor de voorlichting, zodat we daar op een juiste manier op in kunnen springen. Doordat we werken in de vorm van een discussie krijgt ieder kind een voorlichting op zijn of haar niveau.

15 Preventieprogramma s dienen afgestemd te worden op de situatie in de lokale communitiy. Van te voren bekijken wij altijd wat er in een dorp of stad leeft onder de jongeren. Welke middelen komen veel voor en in wat voor situaties worden zij gebruikt? Een voorbeeld hiervan is het drankgebruik onder de jongeren in kleine dorpen waar de bekende schuurfeesten worden gehouden. Hier wordt dan uitgebreid bij stil gestaan tijdens onze voorlichtingen. Ook als er tijdens de voorlichting dingen naar voren komen die van belang zijn in de desbetreffende stad of het dorp, word dit uitgebreid besproken. Er worden voorbeelden gegeven hoe kinderen middelen kunnen weerstaan en dit wordt geoefend tijdens rollenspelen. Hoe hoger het risico is dat een bepaalde doelgroep loopt, des te intensiever dient de preventieve interventie te zijn en des te vroeger in het leven dient ermee begonnen te worden. Doordat we in groep 7/8 van de basisschool al beginnen met het geven van voorlichtingen kunnen wij problemen vroegtijdig signaleren. Doordat wij in deze groepen werken met een schatkist met vragen en stellingen is een voorlichting altijd op het juiste niveau en zal het intensiever zijn als deze doelgroep een hoger risico loopt. Als het risico wat lager is, zal de voorlichting dan ook luchtiger zijn. Preventieprogramma s dienen afgestemd te zijn op de leeftijd, op de ontwikkelingsfase waarin kinderen en jeugdigen zich bevinden en op de culturele achtergrond. De voorlichtingen van PRAT zijn altijd goed afgestemd op de leeftijd, ontwikkelingsfase en culturele achtergrond. Dit mede omdat wij in discussievorm werken. Op deze manier past het altijd bij het juiste niveau, de juiste leeftijd en de culturele achtergrond van de leerlingen. Effectieve preventieprogramma s zijn ook kosteneffectief; het NIDA schat dat elke euro die geïnvesteerd wordt in een preventieprogramma uiteindelijk vier tot vijf euro bespaart in de kosten van behandeling en zorg. Dat onze preventieprogramma s effectief zijn is duidelijk na te lezen in de evaluaties. Omdat ze effectief zijn, zijn ze automatisch ook kosteneffectief. Foto: Hanneke aan het werk

16 Voorlichtingsprogramma s Door het gebruik van alcohol en drugs komen veel jongeren in de problemen. Denk hierbij aan verkeersongevallen, geldschulden, criminaliteit. Voor de scholen hebben wij een aantal voorlichtingen, zoals hieronder beschreven. Bij de voorlichtingen van de 15 plus proberen wij zoveel mogelijk instanties te betrekken zie voortgezet onderwijs 15 jaar en ouder. Deze instellingen geven voorlichting over het gebruik van middelen in combinatie met hun vakgebied b.v. VVN Veilig Verkeer Nederland met alcohol in het verkeer. Foto: PRATTEAM in actie Basisschool, groep 8 Voor deze beginnende pubers hebben wij een voorlichtingsprogramma dat voornamelijk gericht is op alcohol (-gebruik). De kern van het programma bestaat uit een totaal van 24 vragen en stellingen hierover. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een schatkist, gevuld met 24 goudstaven. In iedere goudstaaf zit een vraag of stelling. De leerling kiest een staaf, leest de vraag/stelling voor en krijgt de gelegenheid om zelf te antwoorden. Vervolgens mag de klas reageren. Wanneer het onderwerp voldoende is behandeld mag een andere leerling de volgende goudstaaf uitkiezen. Nadat alle vragen/stellingen aan bod zijn geweest is er gelegenheid voor vragen/opmerkingen. Erg belangrijk in deze voorlichting is dat de discussie onder leeftijds-genoten plaatsvindt. Zo blijft de discussie op hun eigen niveau. Er wordt afgesloten met het verloten van een T-shirt, uitdelen van een PRAT pen en een nawoord van de voorlichter(s).

17 Voorlichtingsprogramma jaar. Met een voorlichtingsprogramma richten wij ons speciaal op de leeftijdscategorie 12 t/m 15 jaar. Het is medeontwikkeld door jonge ervaringsdeskundigen. De kern van het programma ziet er als volgt uit: eigen verhaal ervaringsdeskundige PRAT, omgang met ouders, experimenteren, gevaren, nee zeggen, ervaringen in de klas. Er zijn drie try-outs in Midden-Drenthe en Assen geweest. Deze nieuwe voorlichting is unaniem enthousiast ontvangen. Veiligheid en weerbaarheid lopen altijd als een rode draad door de voorlichtingen van PRAT. Voortgezet Onderwijs 15 jaar en ouder. Hiervoor o.a. het project Alcohol en de risico s in samenwerking met o.a. VVN ( alcohol in het verkeer), GGD (alcohol en seks), HALT (alcohol en criminaliteit), PRAT (alcohol in de maatschappij) en cabaretvoorstelling Aap op je rug door Johan Cahuzak theater. Zo zijn er natuurlijk allerlei combinatie te maken met de verschillende voor handen zijnde instellingen. De samenstelling is flexibel en hangt van de vraag en behoefte van de school af. Leerlingen werken dan een hele dag aan deze onderwerpen, door middel van gesprekken, rollenspellen, cabaret en voorlichtingen. Ieder uur krijgen ze met een van deze onderwerpen te maken. Ouders Tevens kan er aansluitend een ouderavond verzorgd worden met als thema Als je een kind hebt ben je geen toeschouwer meer. Aan deze avond werken alle instellingen mee die overdag ook ingezet zijn. Deze ouderavonden worden over het algemeen goed bezocht (±100 ouders). Vooral wanneer (indien financieel mogelijk) voor de ouders ook het theater ingezet wordt. Wij denken dat deze manier van voorlichting van groot belang en zo succesvol is, omdat we heel veel jongeren en ouders tegelijk bereiken op een frisse en afwisselende manier. Onderzoek en evaluaties Wij voeren in de klas soms een kleine test uit door middel van vragenlijsten. De leerlingen kunnen hierin vragen beantwoorden en hun mening geven over onder andere alcohol, drugs, uitgaan, sport, waar geef je je geld aan uit, omgang met ouders/vrienden, vrije tijdsbesteding enz. Door middel van deze test kunnen wij het percentage berekenen van hoeveel leerlingen er al alcohol drinken, weerbaarheid, hoe de omgang met hun ouders is, waar ze hun geld aan uit geven, wat ze belangrijk vinden enz. Zo krijgen wij, maar ook de school, een aardig beeld van wat er leeft onder deze jongeren. Ook het verschil van denken en doen tussen een jongen en een meisje komt zo in beeld. Wij kunnen hier in onze voorlichtingen rekening mee houden en hierop anticiperen, zodat de voorlichting goed aansluit bij de belevingswereld van de jongeren van vandaag. Een voorbeeld van zo n vragenlijst is bijgevoegd. Door middel van evaluatieformulieren Voor de leerling/ouder/docent bekijken we of de voorlichting goed is geweest en veranderd kan.

18 Greep uit reacties op evaluatieformulieren: Van leerkrachten / docenten: Mooi om te zien /horen hoe de feiten gekoppeld worden aan de praktijk. Dit maakt het tastbaar en komt zo dicht bij hun eigen belevingswereld. Leerlingen waren erg geïnteresseerd, hebben echt nieuwe dingen geleerd en daarbij geleerd: durf nee te zeggen. De positieve houding en de vorm van de voorlichting dragen bij aan de kritische houding van de leerling t.o.v. Alcohol en verslaving in het algemeen. Volgend jaar graag weer met groep 8 Ontzettend leuk met de schatkist en de vragen de interactie met de klas, toneelstukjes super!! Duidelijke voorlichting. Bedankt dat ik dit mocht bijwonen (PABO student). Goede interactie met de leerlingen. De stellingen werken goed, omdat het de leerlingen stimuleert tot meedoen en discussie. Goede interactie met de klas door wederzijds vertrouwen: slechte antwoorden bestaan niet. Schatkist is uitnodigend en drempelverlagend met respect voor elkaar. Voor mijn leerlingen kies ik bewust voor de manier van voorlichting, zoals PRAT die geeft. Je bereikt deze leeftijdsgroep in deze beter via emotie dan via ratio. Van leerlingen: Het was heel open en iedereen in de klas deed mee met de discussie. Ik vond het een super verhaal hoe u zich opensteld en uw leven met ons wilt delen. Het raakte mij (ons) en ben veel te weten gekomen. Onze hele klas was voor het eerst stil. Het was erg interessant. Iedereen luisterde goed. Ik vond het knap dat u de klas stil kreeg niet veel docenten krijgen dat voor elkaar! Ik had het saaier verwacht maar ik vond het heel leuk. Ik wist niet dat ze echt zoiets persoonlijks zouden vertellen. Ik had verwacht dat ze zouden zeggen dat je het niet moest doen. Het zet je aan het het denken Omdat het waar gebeurd is, trek je het je meer aan. Het was GOED!! Het raakt je echt. Ik heb hier echt wat van geleerd. Van ouders: Voorlichting was duidelijk, vragen werden duidelijk beantwoord. Fijn dat er iemand was die uit eigen ervaring sprak, heel moedig. Dit moet elk jaar herhaald worden in groep 8! Een waardevolle voorlichting met veel openheid en betrokkenheid.

19 Nieuw: Ontwikkelingen weerbaarheid en PRAT. In 2011 zijn we begonnen met het ontwikkelen van een weerbaarheidprogramma voor PRAT. PRAT wil hiermee een preventief en effectief programma bieden die de leerlingen vanaf BO en VO in staat moeten stellen om zich gemakkelijker en duidelijker staande te houden rond verleidingen van alcohol en drugs gebruik. Bewust worden van eigen weerbaarheid en die van de ander is hierin essentieel en kan een bijdrage leveren aan de gezonde groei en ontwikkeling naar volwassenheid. De trainingen die PRAT gaat verzorgen richten zich in essentie op thema s als; Zorgen voor je eigen veiligheid en dat van een ander. Opkomen voor jezelf en een ander. Respect voor/door elkaar. Grenzen stellen/ Nee durven zeggen. Omgaan met pesten en groepsdruk. Omgaan met grensoverschrijdend gedrag. Martin Frieling en Bertina Jacobs zijn als betrokken vrijwilligers en deskundigen op het gebied van weerbaarheid en sociale vaardigheidstrainingen begin 2011 aan de slag gegaan met de opzet van een pilot programma voor het basisonderwijs. Vanaf groep 7 BO laten we de leerlingen kennis maken met weerbaarheid en PRAT Spelenderwijs, beleving en ontwikkelingsgericht wordt er een basis weerbaarheidstraining geboden in 3 lessen van 1,5 uur. PRAT heeft voor 2012 basisscholen bereid gevonden om het programma weerbaarheid te toetsen. Na de evaluaties van deze pilots gaan Martin en Bertina verder met het maken van het weerbaarheidprogramma voor de brugklas van het VO. Begin 2011 is het hele programmaopzet vanuit de doorlopende leerlijn beschreven. Het bestuur van PRAT heeft deze opzet verder verwerkt in het beleidsplan PRAT nieuwe aanpak. Specialisten op het gebied van PR en marketing zijn op pad gestuurd om de financiering rond te krijgen voor deze nieuwe aanpak. Subsidies / sponsoring - Voor het uitvoeren van de activiteiten en de salariskosten van de administratieve kracht, ontvangt PRAT een gemeentelijke subsidie. - De kosten van de gespreksgroepen worden betaald uit een subsidie van een pojectenfonds. - Bbg&co (accountants en belastingadviseurs) verzorgt voor PRAT sinds 1998 de accountantsrapportage en jaarstukken. - Advertentieruimte op Koopplein Assen (via beursvloer Assen) - 2 PC's met toebehoren van de Rabobank Assen-Beilen-Rolde (via beursvloer Assen) - 15 USB-sticks van NL consulting (via beursvloer Assen) Maatschappelijk Betrokken Ondernemen / Asser Beursvloer

20 De Asser Beurvloer is het resultaat van de themadag Maatschappelijk Betrokken Ondernemen MBO. Onze vragen Nieuwe PC's USB sticks Promotie En wij hadden een Match met Rabo Assen-Beilen-Rolde NL Consulting Koopplein Assen De Asser Beursvloer was voor PRAT weer een succes en al onze wensen zijn gehonoreerd. Hartelijke dank aan de Maatschappelijk Betrokken Ondernemers die dit weer mogelijk hebben gemaakt voor PRAT. 5. Gespreksgroepen voor ouders Sinds januari 2001 organiseert PRAT gespreksgroepen voor ouders van kinderen die middelen gebruiken, c.q. aan middelen verslaafd zijn. Leidsters van deze groepen zijn zelf moeder van, ervaringsdeskundig dus. Doel van deze groepen : Zelfhulp (zonder professionele hulpverleners). Elkaars weerbaarheid vergroten. Gezamenlijke belangenbehartiging. Brief van een groepsleidster: Beste mensen, Sinds heel veel jaren ken ik PRAT. Eerst omdat ik een zoon had die verslaafd was en ikzelf uit kon praten en leren, wat ik nog niet wist. Het boek van Yvonne Keuls leerde ook de listen en bedrog wat mijn eigen zoon op ons uit oefende. Tevens had dit alles op onze relatie als ouders en op onze meiden grote impact. De een met haar toen nog alleen visuele handicap en onze nakomeling met zo'n aardige broer of waar je nooit mee wist wie is mijn broer en dat telde ook voor haar zus. Bij de praatgroep heb ik leren luisteren en je gevoelens die je voelt in woorden te vertolken en dan met alle soorten emoties. Blij als het goed ging, onmachtig na leugens en bedrog, woede hoe dit alles kon gebeuren. Na 10 jaar weer het vertrouwen opbouwen in jezelf en je relaties en in onze zoon. De praatgroep is hierin een onmiskenbaar deel van geweest om mezelf neer te zetten. Zo kwam er ook de tijd om zelfstandig de praatgroep te draaien. De sprekers uit te nodigen en de groep ouders naar ze te luisteren soms met raad of advies of wat is wijsheid te voorzien. Daarbij is de Stichting PRAT altijd mijn achterdeur geweest als ik vragen had of advies of wijsheid. Het is als een groot web waar ieder een functie in heeft. De PRAT heb ik met heel veel plezier gedaan met stukjes of gedichten. Dit om de gevoelens die je zo diep in je draagt te verwoorden of dat een ander er ook wat aan mag hebben al is het alleen maar troost. Er waren en zijn zoveel jongeren als mijn zoon en later ook even mijn jongste dochter. Wetende dat in je kracht staan mijn doel, PRAT's doel te bereiken, heb ik het met veel plezier gedaan. Wat maakte niet uit of het nu voorlichting bij Lentis, Humanitas voor ouders, leraren, politie wie dan ook was. Vol respect neem ik afscheid van de groep mensen van PRAT waar ik me als een vis in het water heb gevoeld zeg ik alleen maar dank je wel voor alles, de samenwerking met PRAT is in mijn hart gesloten en heb je me eens nodig mag je me uit de kast halen. Het is dat andere dingen nu mijn aandacht vragen en ik hopelijk met net zoveel vertrouwen af kan handelen. Het de kracht in mezelf en de hulp van de mensen die achter hun doel staan dat je sterk en weerbaar maakt. Zo behandel ik nu mijn eigen kanker en ik ga winnen en het aftakelen van mijn dochters gezondheid hopende dat zij zal winnen of rust gaat vinden. Beste mensen, alles wat er gebeurd ben je zelf bij, de kracht het geloof in jezelf het vertrouwen dat gedragen wordt door onbaatzuchtige liefde maakt dat je vele doelen kan bereiken. Daarom ben ik blij jullie te mogen leren kennen. Het gaat jullie goed.

4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen

4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen Alle ouders met kinderen tot 4 jaar die in ons werkgebied wonen. Pedagoog. 4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen Dit aanbod is gericht op kinderen die naar de basisschool gaan en hun ouders.

Nadere informatie

De lessen kunnen op elk gewenst tijdstip bekeken worden. Aantal deelnemers. Pedagoog. Jeugdverpleegkundige.

De lessen kunnen op elk gewenst tijdstip bekeken worden. Aantal deelnemers. Pedagoog. Jeugdverpleegkundige. 4.2.12. Digitale opvoedondersteuning voor ouders van het jonge kind Ondersteuning in de vorm van een aantal online lessen voor ouders met kinderen tot 4 jaar, om ze voor te bereiden op de (toekomstige)

Nadere informatie

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet

Nadere informatie

Dit verslag bevat de volgende documenten: - Jaarverslag 2012 - Werkplan 2014 - Begroting 2014

Dit verslag bevat de volgende documenten: - Jaarverslag 2012 - Werkplan 2014 - Begroting 2014 0 Jaarverslag 2012 Werkplan 2014 Begroting 2014 Dit verslag bevat de volgende documenten: - Jaarverslag 2012 - Werkplan 2014 - Begroting 2014 1 Jaarverslag 2012 Werkplan 2014 Begroting 2014 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Durft jouw kind zichzelf te zijn en voor zichzelf op te komen??

Durft jouw kind zichzelf te zijn en voor zichzelf op te komen?? 1 Durft jouw kind zichzelf te zijn en voor zichzelf op te komen?? Kinderen opvoeden, adviseren en ondersteunen is een hele taak dat veel ouders best lastig vinden. Als ouder wil je je kind beschermen en

Nadere informatie

Evaluatie Rots & Water

Evaluatie Rots & Water Evaluatie Rots & Water Training Weerbaarheid Groep 8 St. Jozefschool Locatie Tarcisius Schooljaar 2003/2004 Door: Linda Geraeds Sociaal Cultureel Werker Docente Weerbaarheid Rots en Water Trainer CMWW

Nadere informatie

Collectief aanbod Jeugd Houten

Collectief aanbod Jeugd Houten Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining

Nadere informatie

Juridische medewerker

Juridische medewerker 28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...

Nadere informatie

MANTELZORG VANAF JANUARI 2015 EEN GROTERE ZORG VOOR GEMEENTEN

MANTELZORG VANAF JANUARI 2015 EEN GROTERE ZORG VOOR GEMEENTEN MANTELZORG VANAF JANUARI 2015 EEN GROTERE ZORG VOOR GEMEENTEN Veel jongeren hebben al vroeg de zorg voor een gezinslid. Maar wie zorgt er eigenlijk voor hen? De klassieke verzorgingsstaat verandert in

Nadere informatie

Enkele gegevens evens over jezelf en de school:

Enkele gegevens evens over jezelf en de school: VEILIGHEID VRAGENLIJST LEERLINGEN Een belangrijke taak voor de school is te zorgen dat leerlingen zich prettig en veilig voelen. Dat lukt niet altijd. Bijvoorbeeld, omdat er soms wordt gediscrimineerd

Nadere informatie

Draaiboek voor een gastles

Draaiboek voor een gastles Draaiboek voor een gastles Dit draaiboek geeft jou als voorlichter van UNICEF Nederland een handvat om gastlessen te geven op scholen. Kinderen, klassen, groepen en scholen - elke gastles is anders. Een

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS

Klanttevredenheid. Vereenzaming Ouderen Soest VOS 2011 Klanttevredenheid Vereenzaming Ouderen Soest VOS Stichting Welzijn Ouderen Soest Molenstraat 8c 3764 TG Soest 035 60 23 681 info@swos.nl www.swos.nl KvK 41189365 Klanttevredenheidsonderzoek Vereenzaming

Nadere informatie

llochtone meiden en vrouwen in-zicht

llochtone meiden en vrouwen in-zicht 2010 PROJECTEN Nieuwsbrief INHOUD Allochtone meiden & vrouwen in-zicht (Vervolg project) Kinderen aan zet (Onderzoek naar de gevolgen voor kinderen van het hebben van een moeder die seksueel misbruikt

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS

DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS WWW.PESTWEB.NL DO'S EN DON'TS VOOR OUDERS Kinderen en jongeren willen je hulp, als je maar (niet)... Wat kinderen zeggen over pesten Kinderen gaan over het algemeen het liefst met hun probleem naar hun

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst alcoholgebruik jongeren thema aandacht voor alcoholmatiging in het Hardenbergse onderwijs 19 januari 2010

Verslag bijeenkomst alcoholgebruik jongeren thema aandacht voor alcoholmatiging in het Hardenbergse onderwijs 19 januari 2010 Verslag bijeenkomst alcoholgebruik jongeren thema aandacht voor alcoholmatiging in het Hardenbergse onderwijs 19 januari 2010 Aanwezig: Nicole Buné, Mark Gortemaker, Dirk Hoek, Rolanda Dijkman, Ineke Odink,

Nadere informatie

In de les praten over relaties en seksualiteit. Hoe maak je het makkelijk en leuk!

In de les praten over relaties en seksualiteit. Hoe maak je het makkelijk en leuk! In de les praten over relaties en seksualiteit Hoe maak je het makkelijk en leuk! Hoe kunt u leerlingen ondersteunen en leert u hen verantwoorde keuzes te maken op het gebied van relaties en seksualiteit?

Nadere informatie

Advies en steun voor uw kind en uzelf

Advies en steun voor uw kind en uzelf Advies en steun voor uw kind en uzelf Voor advies en steun aan ouders en hun kinderen Informatie advies cursussen Als u of uw kind psychische klachten heeft of problemen ervaart met alcohol of drugs, heeft

Nadere informatie

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,5 8,4 8,9 8,6 Zowel uit de beoordelingen in de vorm van een rapportcijfer als de aanvullende opmerkingen, blijkt dat de

Nadere informatie

verslavingspreventie binnen het onderwijs

verslavingspreventie binnen het onderwijs verslavingspreventie binnen het onderwijs In dit overzicht is per type onderwijs en de verschillende leeftijdsfasen te zien welke preventieve interventies er ingezet kunnen worden. De richtlijnen geven

Nadere informatie

Groep 1, 2 Thema 1 De groep? Dat zijn wij! 1. Hallo, hier ben ik! Samen plezier maken en elkaar beter leren kennen.

Groep 1, 2 Thema 1 De groep? Dat zijn wij! 1. Hallo, hier ben ik! Samen plezier maken en elkaar beter leren kennen. Groep 1, 2 1. Hallo, hier ben ik! 2. Prettig kennis te maken Kinderen leren elkaar beter kennen en ontdekken verschillen en overeenkomsten. 3. Samen in de klas Over elkaar helpen, geholpen worden en afspraken

Nadere informatie

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN HERKEN JE DIT? Heb je steeds het gevoel het net niet goed genoeg te doen voor iedereen? Zijn de dagen te kort voor

Nadere informatie

Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep

Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Therapie en training, iets voor jou? Als je bij De Hoenderloo Groep komt wonen, heb je vaak al veel meegemaakt in je leven. Het valt niet altijd

Nadere informatie

1.1. Het creëren van een veilige en vertrouwde omgeving

1.1. Het creëren van een veilige en vertrouwde omgeving Pedagogisch Beleidsplan 1.1. Het creëren van een veilige en vertrouwde omgeving Een veilige en vertrouwde omgeving is de basis van waaruit een kind zich kan gaan ontwikkelen. Het is dus belangrijk dat

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,6 8,7 8,7 8,6

Samenvatting. Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,6 8,7 8,7 8,6 Samenvatting Scores Interactie Informatiewaarde Werkrelevantie Totale waardering 8,6 8,7 8,7 8,6 Uit de opmerkingen van de deelnemers blijkt dat zij de training als leerzaam, interactief en praktijkgericht

Nadere informatie

24 uurshulp. Met Cardea kun je verder!

24 uurshulp. Met Cardea kun je verder! 24 uurshulp Met Cardea kun je verder! Met Cardea kun je verder! 24 UURSHULP De meeste kinderen en jongeren wonen thuis bij hun ouders totdat ze op zichzelf gaan wonen. Toch kunnen er omstandigheden zijn,

Nadere informatie

Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers

Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers Tips voor Ouders van niet-drinkende pubers 1. Bepaal uw standpunt. Eenduidigheid over de regels bij beide ouders is cruciaal. Tips: Kies als ouders samen regels voor het gezin. Bepaal als ouders vooraf

Nadere informatie

2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd

2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd 2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd Gemeente Leiderdorp is een werkwijze van Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd 2016 Gemeente Leiderdorp Verantwoordingsperiode

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk?

Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit

Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit Menukaart Gezonde basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit : Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan gezondheidsthema

Nadere informatie

Een Positief. leer en leefklimaat. op uw school

Een Positief. leer en leefklimaat. op uw school Een Positief leer en leefklimaat op uw school met TOPs! positief positief denken en doen Leerlingen op uw school ontwikkelen zich het beste in een positief leer- en leefklimaat; een klimaat waarin ze zich

Nadere informatie

Evaluatierapport. Workshop ADHD. Fontys PABO Limburg. Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees

Evaluatierapport. Workshop ADHD. Fontys PABO Limburg. Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees Evaluatierapport Workshop ADHD Fontys PABO Limburg Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees Inhoudsopgave Pag. 1. Inleiding 2 2. Deelnemers/respondenten 2 3. Opzet en inhoud evaluatie 2 4. Resultaten 2

Nadere informatie

Actieplan verslavingspreventiebeleid. Gemeente Valkenswaard

Actieplan verslavingspreventiebeleid. Gemeente Valkenswaard Actieplan verslavingspreventiebeleid Gemeente Valkenswaard 2014-2015 - 2 - Inhoudsopgave Inleiding p. 4 Het plan p. 5 Het actieprogramma p. 6 1. Ouder/kind avond p. 6 2. Voorlichting vierde klas p. 7 3.

Nadere informatie

OpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien

OpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien OpGroeieN OpGroeieN DaT doen We in Best SaMen! DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien Beste Betsy is het Centrum voor Jeugd en Gezin in Best. Niet

Nadere informatie

INHOUD: 1: Stichting PRAT (Smilde).

INHOUD: 1: Stichting PRAT (Smilde). 2012 NR2 INHOUD: 1: Stichting PRAT (Smilde). 2: Nieuw klankbordgroeplid Erika. 3: Eenzaamheid (2). 4: Budgetrecept. 5: Belasting / Gemeente. 1: Stichting PRAT (Smilde). Een zinvolle daginvulling is belangrijk,

Nadere informatie

Tevredenheidsonderzoek onder vrijwilligers Gelre ziekenhuizen

Tevredenheidsonderzoek onder vrijwilligers Gelre ziekenhuizen ALGEMENE VRAGEN 1. Op welke locatie doet u vrijwilligerswerk? Gelre ziekenhuizen Apeldoorn Gelre ziekenhuizen Zutphen beide locaties 2. Hoe bent u in aanraking gekomen met vrijwilligerswerk bij Gelre ziekenhuizen?

Nadere informatie

Onderzoek POD en Sport

Onderzoek POD en Sport 2015 Onderzoek POD en Sport Inhoud Inleiding... 2 Conclusie... 3 Aanbevelingen... 6 Het bestuur... 7 Jeugdtrainers... 8 Jeugdleden... 9 Vrijwilligers... 10 Ouders... 11 Resultaten... 12 1 Inleiding Het

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF Basisschool De Springschans

NIEUWSBRIEF Basisschool De Springschans Tweewekelijkse NIEUWSBRIEF Basisschool De Springschans 7-1-2016 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!

LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen

Nadere informatie

Alvast bedankt voor het invullen!

Alvast bedankt voor het invullen! Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is

Nadere informatie

Vreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats

Vreedzame VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de BSO als democratische oefenplaats VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING... Hart, handen en voeten voor de als democratische oefenplaats Het beleid van SKH is gebaseerd op de visie van Mischa de Winter, met name wat betreft de opvang

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

Stichting Vrijwilligers Thuiszorg Geldrop - Mierlo & Nuenen c.a.

Stichting Vrijwilligers Thuiszorg Geldrop - Mierlo & Nuenen c.a. Stichting Vrijwilligers Thuiszorg Geldrop - Mierlo & Nuenen c.a. Jaarverslag 2013 Inhoudsopgave. Gedicht 3. Voorwoord 4. Doelstelling en werkwijze van de Stichting 5. Verslag van het bestuur 6. Verslag

Nadere informatie

De mantelzorg DER LIEFDE

De mantelzorg DER LIEFDE De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers

Nadere informatie

Appeltje van Oranje 17 januari 2014. MeeleefGezin: Samen meer! Voor 0 t/m 4 jarigen

Appeltje van Oranje 17 januari 2014. MeeleefGezin: Samen meer! Voor 0 t/m 4 jarigen Appeltje van Oranje 17 januari 2014 MeeleefGezin: Samen meer! Voor 0 t/m 4 jarigen Achtergrond / aanleiding van het inibabef GGz prakbjk en onderzoek (P.van der Ende, 2011-2013): Kind groeit liefst op

Nadere informatie

EnquĂȘte stichting Parentes Zoetermeer

EnquĂȘte stichting Parentes Zoetermeer EnquĂȘte stichting Parentes Zoetermeer In de afgelopen weken hebt u de mogelijkheid gehad om d.m.v. onze enquĂȘte uw stem te laten horen over diverse punten die spelen binnen onze stichting Parentes. In

Nadere informatie

Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen

Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? Door: Johan Clarysse, stafmedewerker Tele-Onthaal West-Vlaanderen Adviezen in een hulpverlenend gesprek: zegen of vloek? 1 Advies is vaak iets anders

Nadere informatie

Gemaakt door: Kelly.

Gemaakt door: Kelly. De kanjertraining. Gemaakt door: Kelly. Inhoud. Inhoud. 1 Inleiding. 2 Wat is de Kanjertraining? 3 Hoe en wanneer is de Kanjertraining ontstaan? 4 Wanneer ga je naar de Kanjertraining? 6 Welke stappen

Nadere informatie

Cursusgids 2016 Den Helder & Schagen

Cursusgids 2016 Den Helder & Schagen MEE & de Wering Cursusgids 2016 Den Helder & Schagen 1 Weerbaarheid & sociale vaardigheden Voor kinderen van 9 12 jaar (basisschool) Het hoofddoel van de cursus Ho, tot hier en niet verder! is het bevorderen

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

UITKOMSTEN EVALUATIE TESTREIS LEEUWARDEN 10 OKTOBER 2009

UITKOMSTEN EVALUATIE TESTREIS LEEUWARDEN 10 OKTOBER 2009 UITKOMSTEN EVALUATIE TESTREIS LEEUWARDEN 10 OKTOBER 2009 ingevuld door 18 van de 26 deelnemers deelnemers waren heel divers eb varieerden in leeftijd van 13 t/m 23 jaar oud Welk cijfer geef je de training?

Nadere informatie

Daarvoor gaat u naar Minters

Daarvoor gaat u naar Minters Opvoeden & Opgroeien Eigen functioneren & Relaties Een leefbare buurt Daarvoor gaat u naar Minters U weet zelf vaak het beste wat goed is voor uzelf of uw gezin. En u gaat voor goede raad of praktische

Nadere informatie

Nieuwsbrief. Ouderpraat! Pedagogische begeleiding ondersteuning en training December 2015

Nieuwsbrief. Ouderpraat! Pedagogische begeleiding ondersteuning en training December 2015 Nieuwsbrief www.intenzcoaching.nl / info@intenzcoaching.nl / T:0623552198 Wilma Versteegen Pedagogische begeleiding ondersteuning en training December 2015 In deze nieuwsbrief: Avond ouderpraat in Januari.

Nadere informatie

Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Roken & Alcohol

Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Roken & Alcohol Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Roken & Alcohol School: Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan

Nadere informatie

Alcohol, Roken en opvoeding

Alcohol, Roken en opvoeding Alcohol, Roken en opvoeding Uw kind in klas 1 van het voortgezet onderwijs Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, verandert er veel in hun leven. Ze krijgen andere interesses en hun vriendengroep

Nadere informatie

Informatiefolder voor ouders 2012 Activiteiten voor kinderen van 0 tot 12 jaar en hun ouders

Informatiefolder voor ouders 2012 Activiteiten voor kinderen van 0 tot 12 jaar en hun ouders Informatiefolder voor ouders 2012 Activiteiten voor kinderen van 0 tot 12 jaar en hun ouders Jeugd Toeleidingsactiviteiten Mijn kind is groep 3 Naschoolse activiteiten Weerbaarheid Opvoeden doe je niet

Nadere informatie

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten. Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij

Nadere informatie

Inleiding Agenda van vandaag

Inleiding Agenda van vandaag Inleiding Agenda van vandaag Werkgebied GGD Deelname aan het ZAT Afname KIVPA vragenlijst Jongerenspreekuur op aanvraag (per mail aangevraagd) overleg mentoren, zorg coördinator en vertrouwenspersoon Preventief

Nadere informatie

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor!

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor! Directe Hulp bij Huiselijk Geweld U staat er niet alleen voor! U krijgt hulp Wat nu? U bent in contact geweest met de politie of u heeft zelf om hulp gevraagd. Daarom krijgt u nu Directe Hulp bij Huiselijk

Nadere informatie

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt

Nadere informatie

Training & themabijeenkomsten 2018

Training & themabijeenkomsten 2018 Training & themabijeenkomsten 2018 voor mantelzorgers en vrijwilligers Inhoudsopgave 3 4 7 9 11 11 Trainingen en themabijeenkomsten - Het hoe en waarom Trainingen voor mantelzorgers Trainingen voor vrijwilligers

Nadere informatie

NOG TIJD ZAT voor een enquĂȘte

NOG TIJD ZAT voor een enquĂȘte 13/11/2014 NOG TIJD ZATvoor een enquĂȘte Waarom? Wie? Voorstelling resultaten enquĂȘtes en geplande acties NOG TIJD ZAT voor een enquĂȘte EnquĂȘte jongeren - algemeen 1668 jongeren 62% van 12 tot 15 jaar 29%

Nadere informatie

DETENTIE EN HET GEZIN

DETENTIE EN HET GEZIN DETENTIE EN HET GEZIN klachten en krachten 7 november 2014, Veenhuizen Hans Barendrecht, db mijn zoontje heeft veel vragen, maar Ă­k ook. praktijk als wetenschap geloof in herstel voor mensen die achter

Nadere informatie

VoorleesExpress. Samen met ouders aan de slag. Praktische tips

VoorleesExpress. Samen met ouders aan de slag. Praktische tips VoorleesExpress Samen met ouders aan de slag Praktische tips Samen met ouders aan de slag Ouders betrekken bij het voorlezen Je gaat straks via de VoorleesExpress twintig weken voorlezen bij een of meerdere

Nadere informatie

Veens trainingen. opkomen voor jezelf. samen leren. meer zelfvertrouwen. lotgenoten ontmoeten. durven vragen. een groter netwerk

Veens trainingen. opkomen voor jezelf. samen leren. meer zelfvertrouwen. lotgenoten ontmoeten. durven vragen. een groter netwerk Veens trainingen opkomen voor jezelf een groter netwerk samen leren lotgenoten ontmoeten 1 meer zelfvertrouwen durven vragen Wil je jezelf ontwikkelen? Omdat je meer uit jezelf wilt halen? Of omdat je

Nadere informatie

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur

WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT. Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur WORD GROTER DAN DAT WAT JOU KLEIN HOUDT Ann Weiser Cornell en Egbert Monsuur 1 Les Ă©Ă©n Welkom bij deze e-cursus waarin we je zullen laten zien hoe jij groter kunt worden en je problemen kleiner! Zijn er

Nadere informatie

Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen

Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Verslag focusgroep ouders met jongeren in secundaire scholen Doelgroep Methodiek Thema s 11 ouders van jongeren in secundaire scholen (2014) Waarderende benadering Ouderbetrokkenheid- Communicatie Ondersteuning

Nadere informatie

Informatie voor ouders

Informatie voor ouders Weerbaarheid Informatie voor ouders Het Centrum voor Jeugd en Gezin ondersteunt met deskundig advies, tips en begeleiding. Een centraal punt voor al je vragen over opvoeden en opgroeien, dat is handig!

Nadere informatie

Protocol Goed gedrag is onze zorg. Onderdeel: Anti pestbeleid.

Protocol Goed gedrag is onze zorg. Onderdeel: Anti pestbeleid. Protocol Goed gedrag is onze zorg. Onderdeel: Anti pestbeleid. Een onderwijsprotocol tegen pesten houdt in dat door samenwerking het probleem van het pestgedrag bij kinderen wordt aangepakt. Hiermee willen

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod

Hulp bij ADHD. Scholingsaanbod Hulp bij ADHD Dit heeft mijn beeld van ADHD enorm verrijkt. Ik zie nu veel mogelijkheden om kinderen met ADHD goede begeleiding te bieden deelnemer workshop bij Fontys Hogescholen Copyright 2010 Hulp bij

Nadere informatie

Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het.

Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. ONTMOET HUMANITAS Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. Zonder uitzondering. Lukt het je niet alleen,

Nadere informatie

goede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep

goede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep 10 goede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep InTact Zelfhulp Zelfhulp is er voor jou. Deze informatie is voor alle mensen met een verslavingsprobleem, ongeacht welke verslaving en voor naasten

Nadere informatie

Menukaart Gezonde School Basis- en Voortgezet Onderwijs: Mediawijsheid

Menukaart Gezonde School Basis- en Voortgezet Onderwijs: Mediawijsheid Menukaart Gezonde School Basis- en Voortgezet Onderwijs: Mediawijsheid Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan gezondheidsthema s, is het belangrijk om aan de volgende 4 niveaus aandacht

Nadere informatie

GEMEENTE VAL KENSWAARD

GEMEENTE VAL KENSWAARD V GEMEENTE VAL KENSWAARD de Hofnar 15 Postbus 10100 5550 GA Valkenswaard T (040) 208 34 44 F (040) 204 58 90 gemeente@valkenswaard.nl www.valkenswaard.nl Aan de leden van de raad van de gemeente Valkenswaard

Nadere informatie

LEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN

LEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN LEZINGEN EN WORKSHOPS OPVOEDEN GGD Kennemerland geeft diverse bijeenkomsten voor ouders. Over opvoeding, gezondheid en gedrag bij kinderen. Deze bijeenkomsten kunnen als school, peuterspeelzaal of kinderdagverblijf

Nadere informatie

Nieuwsbrief De Vreedzame School

Nieuwsbrief De Vreedzame School Nieuwsbrief De Vreedzame School Algemeen Onze school werkt met het programma van de Vreedzame School. Dit programma wil een bijdrage leveren aan een positief sociaal klimaat en de vorming van actieve en

Nadere informatie

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011

Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Hoe denken Zeeuwse jongeren en ouders over alcoholgebruik door jongeren? Onderzoek GGD Zeeland maart 2011 Zeeuwse jongeren en alcohol In 2010 is de Zeeuwse campagne Laat ze niet (ver)zuipen! van start

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Over kalveren en vlinders

Over kalveren en vlinders Woord vooraf Over kalveren en vlinders Woord vooraf a Over kalveren en vlinders 9 Kalverliefde : de eerste verliefdheid, de eerste keren vlinders in de buik, de verliefdheid van de puberteit. Denk jij

Nadere informatie

Preventieve voorlichtingen. voor kerk & gemeente

Preventieve voorlichtingen. voor kerk & gemeente Preventieve voorlichtingen voor kerk & gemeente Inhoud Inleiding... 3 Als kerk ben je sterk, als je nadenkt over preventiewerk... 3 Het preventieplan voor de kerken... 4 De ambtsdragers... 4 Ouders en

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Alcohol(voorlichting): een ander verhaal!

Alcohol(voorlichting): een ander verhaal! Alcohol(voorlichting): een ander verhaal! Resultaten van het evaluatieonderzoek in 2008/2009 Achtergrond De negen gemeenten van West-Friesland, de gemeente Schagen, organisaties in de preventieve gezondheidszorg,

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

maandag 11 mei inleveren! STAGE BOEK 2015 VAN.AFDELING...

maandag 11 mei inleveren! STAGE BOEK 2015 VAN.AFDELING... maandag 11 mei inleveren! STAGE BOEK 2015 VAN.AFDELING... 1 Gegevens leerling Naam Adres Postcode Woonplaats Geboortedatum Telefoon Afdeling/leerweg Gegevens school Naam Schoolbegeleider Adres Plaats Telefoon

Nadere informatie

27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd

27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83. www.twitter.com/brijderjeugd 27 mei 2015 Sanne Louw Kikid & marion.kooij@brijder.nl 08835 83880 06 30 26 24 83 www.twitter.com/brijderjeugd Kikid Het is als ouder jouw verantwoordelijkheid, dat je kind NEE kan zeggen tegen drank!

Nadere informatie

Kijk maar naar enkele reacties van leerlingen en ouders.

Kijk maar naar enkele reacties van leerlingen en ouders. Inleiding 7 Steeds vaker komen we op school leerlingen tegen van wie de ouders gescheiden zijn. EĂ©n op de drie huwelijken wordt ontbonden en veelal zijn daarbij kinderen betrokken. Uit onderzoek blijkt

Nadere informatie

2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd

2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd 2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd Gemeente Kaag en Braassem is een werkwijze van Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd 2016 Gemeente Kaag en Braassem Verantwoordingsperiode

Nadere informatie