Energiesprong Veenkoloniën Investeren in woonwaarde en gebiedskwaliteit. Veenergie
|
|
- Barbara de Wit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Energiesprong Veenkoloniën Investeren in woonwaarde en gebiedskwaliteit Veenergie
2 2
3 INHOUD 1. HET VERTREKPUNT... 5 DRENTHE... 5 FOCUS VEENKOLONIËN DE UITDAGING... 7 TIJD VOOR ACTIE! DE ENERGIESPRONG DE ECO-NOMIE WERKGELEGENHEID HYPOTHEKEN ONDER WATER DE GEZAMENLIJKE AMBITIE SAMENWERKING IS ESSENTIEEL ONS VOORSTEL FINANCIERING TOT SLOT COLOFON
4 ENERGIESPRONG VEENKOLONIËN 4
5 Investeren in woonwaarde en gebiedskwaliteit Besparen op energieverbruik in huis is slim: het spaart geld, is duurzaam en comfortabel. En een comfortabele, energiezuinige woning ligt nog beter in de markt ook. Stel dat we een energiesprong maken in de Drentse Veenkoloniën. Bewoners, bedrijven, woningbouwcorporaties en de overheid gaan samenwerken aan het versneld isoleren en verbeteren van duizenden woningen. Daar waar dat kan, wekken bewoners hun eigen energie op. In het ideale geval betalen bewoners geen energielasten meer. Dat levert banen op in de bouw, verlaagt de woonlasten, verbetert de waarde van de woning en zet de regio als duurzame koploper op de kaart. Uit een gespreksronde met betrokken partijen maken wij op dat er bij veel partijen interesse is voor zo n aanpak. Met vereende krachten kunnen we daar op grote schaal werk van maken. De kansen daarvoor zitten in nieuwe gebiedsof wijkallianties die concreet aan de slag gaan met de opzet en uitwerking van drie of vier koploperprojecten met een totale omvang van à woningen. In dit pleidooi schetsen we de bouwstenen voor de energiesprong en de contouren van een aanpak. We baseren ons op de inbreng van experts, bedrijven, overheden en andere organisaties in de regio. De Natuur en Milieufederatie Drenthe wil alle betrokken partijen: bewoners, energiecoöperaties, bedrijven, overheden en woningcorporaties uitdagen hier een gezamenlijk offensief van te maken. Het liefst zouden we morgen al in een aantal dorpen of wijken willen starten. De aanpak kan zich daarna als een inktvlek over het gebied verspreiden. Aan de slag! 1. HET VERTREKPUNT Drenthe De afgelopen jaren is het energieverbruik in de bestaande woningen verminderd in Noord-Nederland in het algemeen en in Drenthe in het bijzonder. Volgens de provinciale rapportage over het woningenplan neemt het aantal energiezuinige woningen met een groen label (A, B of C) toe en neemt het aantal G- en F-labels af. Dat komt voor het grootste deel door de inzet van woningbouwcorporaties, die de afgelopen jaren woningen hebben geïsoleerd en verbeterd. Maar ook particuliere woningbezitters hebben sinds woningen in de provincie energiezuiniger gemaakt. Naast regelingen, zoals SLIM wonen met energie, heeft ook de Natuur en Milieufederatie Drenthe hier met de wijkaanpak en de campagne Drenthe Bespaart aan bijgedragen. Dat is mooi, maar we zijn er nog niet. Verdergaande energiebesparing in de woningbouw biedt tal van kansen, maar gaat zeker niet vanzelf. Voor de komende periode liggen er nieuwe opgaven in het verschiet. Focus Veenkoloniën In de Drentse Veenkoloniën gaat de energiebesparing minder snel. In Drenthe als geheel heeft 46% van de corporatiewoningen een A- of B-label. In de Drentse Veengemeenten Aa en Hunze, Borger-Odoorn, Coevorden en Emmen is dat aantal een stuk lager: begin 2012 had nog geen 15% een B-label of beter. Voor particuliere woningen geldt nog een slechtere uitgangssituatie (CE Delft, SEO Onderzoek). En er zijn meer particuliere woningen dan corporatiewoningen in de vier Drentse Veenkoloniale gemeenten ( particulier, corporatie). Tienduizenden woningen in de regio kunnen dus veel energiezuiniger worden gemaakt. 5
6 6
7 2. DE UITDAGING De Veenkoloniën hebben te maken met krimp. En dat niet alleen. De bouwsector, één van de grootste werkgevers in de regio, is ernstig door de crisis getroffen en banen staan onder druk door de stilgevallen nieuwbouw. De huizenprijzen dalen en woon- en energielasten stijgen. Voor gezinnen met een laag inkomen vormen de energielasten verhoudingsgewijs een fikse kostenpost. De goedkoopste huizen zijn het slechtst geïsoleerd. Huishoudens in een kleine, verouderde woning geven zelfs meer uit aan energie- en woonlasten dan huishoudens in een grotere, moderne woning. Veel particulieren zijn onzeker over hun inkomen, woningwaarde en woonlasten. Grote uitgaven aan een nieuwe verwarmingsketel of isolatie staan niet hoog op de agenda van woningeigenaren. Corporaties lijken de komende jaren eveneens minder te kunnen investeren, waardoor verdere woningverbetering en energiebesparing mogelijk stilvalt. Daarmee lijkt het niet voor de hand te liggen dat die kansen om veel energie te besparen in bestaande woningen snel worden verzilverd. In de Veenkoloniën komen de geschetste ontwikkelingen hard op het gebied af. De combinatie van krimp, een stilvallende bouw, verminderde investeringen in woningen en verdere onzekerheden in ontwikkeling van huizenprijzen en woonlasten kunnen leiden tot een negatieve spiraal waar we - zeker in dit gebied - niet op zitten te wachten. Tijd voor actie! In de stijgende energielasten zit nu juist de oplossing: door wél werk te maken van energiebesparing. Dat leidt tot een lager verbruik, lagere woonlasten, werk voor bouw- en installatiebedrijven en een duurzamere en sterkere regio. De regio kent veel woningen die aan een opknapbeurt toe zijn en dat ook waard zijn. Toekomstvast heet dat. En er gebeurt al heel veel. De oprichting van lokale energiecoöperaties, dorpsbedrijven en andere grotere en kleinere initiatieven zorgen voor een onderstroom van vernieuwend ondernemerschap en een grote lokale betrokkenheid. Dat biedt kansen. Door nu de Veenkoloniën als duurzame regio op de kaart te zetten, een energiebesparingsoffensief met en voor de regio uit te werken en samen met bewoners, bedrijven en andere partijen in de regio uit te voeren, kunnen we een belangrijke stap vooruit zetten. 3. DE ENERGIESPRONG De energiesprong houdt in dat we in de Veenkoloniën aan de slag gaan met een versnelling van energiebesparing in de bestaande woningvoorraad. We denken daarbij niet in kleine verbeteringen, maar in een grote sprong voorwaarts; een energiesprong. We gaan uit van een aanpak voor hele wijken of woningtypen, leggen de combinatie met renovatie en wijkverbetering en gebruiken de stijgende energielasten als financieringsmotor. Met de stapsgewijze verbeteringen hebben we de afgelopen jaren veel bereikt, maar de vraag is nu of dit ook de weg is voor de toekomst. Het toepassen van een energiebesparingspakket wordt tegelijk uitgevoerd met groot onderhoud aan de woning. Het ligt dan vervolgens niet voor de hand om de woning binnen enkele jaren opnieuw aan te pakken. Daardoor is verdere verduurzaming de volgende jaar vaak niet aan de orde. De energiewinst blijft dan vele jaren beperkt. Bovendien worden bij een beperkt energiebesparingspakket soms maatregelen genomen die later weer ongedaan moeten worden gemaakt om tot verdere besparing te komen: zo moet bijvoorbeeld spouwmuurisolatie worden weggehaald als later binnenmuurisolatie wordt aangebracht. Dat is zonde van het werk en het geld. En niet duurzaam natuurlijk. Een veel meer uitdagende weg is om de energieambities flink op te schroeven. Niet een aanpak waarbij één of twee labelstappen worden gemaakt, maar een renovatie waarbij de woningen direct energieneutraal worden gemaakt. Deze energiesprong zet in op het renoveren van hele wijken of linten tot de hoogst mogelijke energiebesparingsniveaus. De inzet is dat bewoners na deze aanpak geen energielasten meer hebben en dat de kwaliteit en woningwaarde op basis van gecombineerde wijkaanpak stijgen. Vergaande isolatie, slimme installaties en duurzame energieopwekking in de woning of in de buurt worden tegelijk met renovatie van de woning en de wijk aangepakt. Op verschillende plaatsen in Nederland wordt inmiddels werk gemaakt van zo n energiesprong. De techniek is hiervoor beschikbaar, maar de kosten zijn nog hoog. De verwachting is dat door verdere opschaling de kostprijs van dit type woningverbeteringen de komende tijd sterk kan dalen. 7
8 Stap Met een standaard energiebesparingspakket van isolatie, dubbel glas en een nieuwe verwarmingsketel kan een woning flink energiezuiniger worden. Gemiddeld kan het energielabel daarmee twee stappen verbeteren, uiteraard afhankelijk van de staat van de woning en het feitelijke energieverbruik. Het energiebesparingspakket om één of meer labelstappen te maken kost ongeveer per woning, bovenop het groot onderhoud van de woning. Het gaat dan om het aanbrengen van vloer-, spouwmuur- en dakisolatie, het installeren van een HR-ketel en HR++-glas, in combinatie met een levensduurverlengende renovatie. De energierekening kan met tientallen procenten worden teruggebracht. Dat is natuurlijk wel afhankelijk van het type woning en het energieverbruik van de bewoners. Sprong Energieneutrale woningen wekken per saldo net zo veel energie op als ze verbruiken. Ook hiervoor is de samenloop met grootscheepse renovatie van de woning nodig. In combinatie met die kosten, kost het energieneutraal maken van een woning méér dan één of twee labelstappen. Soms is de sprong naar energieneutraal niet in één keer mogelijk. In dat geval moeten maatregelen passen bij energieneutraliteit en mogen verdere verduurzaming niet in de weg staan (bron: MilieuCentraal, Platform31). Bestaande Wijk van Morgen in Kerkrade-West In Kerkrade krijgt de bestaande wijk van morgen vorm. Dankzij een innovatieve aanpak krijgen ruim 150 huurwoningen van Woonmaatschappij Hestia in tien werkdagen compleet nieuwe gevels, een nieuw dak met zonnepanelen, een nieuwe cv-ketel, nieuwe radiatoren en een ventilatiesysteem. De woningen dateren uit de 70-er jaren en worden heel energiezuinig (gemiddeld A++). De energierekening van de bewoners gaat naar verwachting met maar liefst 100 euro per maand omlaag. Apeldoorn In Apeldoorn start binnenkort de renovatie van ruim 180 woningen uit Huurders vroegen de woningcorporatie De Goede Woning ongeveer een jaar geleden om hun woningen naar energieneutraal te renoveren. Samen met bewoners zijn vervolgens consortia uitgenodigd om met een plan voor de renovatie te komen. Er ligt nu een plan waaruit blijkt dat energienotaloos renoveren kan. De kosten van de energiemaatregelen zijn per woning. Juist in tijden van recessie kan zo n aanpak het antwoord zijn op negatieve ontwikkelingen. Projecten elders in Nederland en Drenthe laten zien dat het technisch kan. Economische analyses laten zien dat het ook rendabele investeringen zijn. Het maatschappelijk rendement van deze investering is juist in de Veenkoloniën, een van de anticipeergebieden voor de krimp, extra van belang. Op verschillende plaatsen in Nederland wordt inmiddels werk gemaakt van zo n energiesprong. De kosten zijn nu nog hoog. De verwachting is dat - door verdere opschaling - de kostprijs van dit type woningverbeteringen de komende tijd sterk kan dalen. 8
9 9
10 10
11 4. DE ECO-NOMIE CE Delft en SEO Onderzoek hebben het rendement van versnellingsmaatregelen voor verduurzaming van bestaande woningen in beeld gebracht. De Natuur en Milieufederatie Drenthe heeft hen gevraagd een vertaalslag te maken voor de Noord-Nederlandse situatie. Hieruit blijkt de grote potentie die zo n versnellingsagenda heeft voor de regio. De analyse leert dat de woningvoorraad in de Drentse Veenkoloniën op achterstand staat ten aanzien van de energieprestaties. Daarnaast blijkt een groot aantal daarvan goede naoorlogse eengezinswoningen te zijn, die zich goed lenen voor zo n energierenovatie. Met het naar voren halen van extra energiemaatregelen besparen we op de lange termijn veel kosten en kunnen we op korte termijn werk en woonwaarde voor dit gebied creëren. Een grootschalige energiesprong zet de Veenkoloniën bovendien weer als een koploper op de kaart. De regio kan een voorbeeld zijn voor andere gebieden. Dat is goed voor het imago en het zelfvertrouwen. Woonwaarde, oftewel de mate waarin leefbaarheidsaspecten positief gewaardeerd worden, is immers minstens zo belangrijk als de woningwaarde en zorgt voor binding en betrokkenheid bij de eigen gemeenschap. Ook het bedrijfsleven profiteert: bedrijven in de bouw- en installatiebranche krijgen de komende jaren veel werk aan woningverbetering en -verduurzaming. Daarnaast bouwen ondernemers kennis op die van grote waarde is. Want op deze wijze renoveren jaagt innovatie en versnelling aan ten aanzien van het renovatieproces en de toepassing van nieuwe technieken. Door een hele wijk of een heel lint in één keer aan te pakken kunnen bovendien kostenvoordelen worden behaald. Van de sector vraagt dit eveneens een sprong: opleiding, kennisontwikkeling en samenwerking zijn van groot belang om een kwalitatief goed product te kunnen aanbieden. Deze kwaliteitsslag maakt de sector sterker en concurrerender. Werkgelegenheid Energiebesparing levert aanzienlijk meer werk op voor technisch geschoold personeel dan bijvoorbeeld wegenbouw door de arbeids- en kennisintensieve werkzaamheden. Op basis van een landelijke berekening gaan we uit van ca. 17 fte per geïnvesteerde miljoen euro in de gespecialiseerde bouw- en installatiesector. Uit het rapport van CE en SEO (Delft, 2012) blijkt bovendien dat investeringen in energiebesparing een multipliereffect hebben van 1,5, doordat ook toeleverende sectoren en de regio als geheel profiteren van het toegenomen inkomen. Dat vergt natuurlijk wel grote investeringen en de vraag is wie dat betaalt. Laten we beginnen met een eenvoudige rekensom om wat grip te krijgen op de financieringsopgave en -mogelijkheden. In het meest vergaande scenario maken we alle bestaande woningen in de Veenkoloniën die nog geen A- of B-label hebben energieneutraal. De investeringsopgave in de regio bedraagt dan voor de corporatiewoningen met een C-label of slechter ca. 700 mln. Om alle particuliere woningen met een C-label of slechter energieneutraal te maken, is een investering van 1,9 mld. nodig. Dat vraagt dus een investeringsopgave van ruim 2,5 miljard. Verspreid over een periode van 10 jaar is dat een investering 250 mln. per jaar. Dat is veel geld, maar op dit moment zijn bewoners ook veel geld kwijt aan energielasten. Alle energierekeningen voor bewoners in de Drentse Veenkoloniën bij elkaar opgeteld bedroegen in 2012 ongeveer 150 mln. per jaar. Dat bedrag betalen bewoners gezamenlijk aan energieleveranciers. Voor het grootste deel verdwijnt dat geld uit de regio. Uitgaande van een jaarlijkse stijging van de energieprijzen, neemt dat bedrag elk jaar toe tot ca mln. per jaar in De energierekening van huishoudens zal naar verwachting binnen 10 jaar ruim verdubbelen. Hoe meer energie we besparen, door dat geld te besteden aan de eigen woningen, aan bouwers en installateurs en aan lokale energiecoöperaties, hoe meer geld er in de regio blijft. In het anders omgaan met energie leveren en verrekenen liggen dus de mogelijke potenties voor financiering van de energiesprong. Uitgangspunten en trefwoorden daarbij zijn een grootschalige aanpak, meer decentrale, duurzame energieopwekking en een geïntegreerde woonbundel waarin energie, huur of hypo- 11
12 theeklasten tot een stabiele som zijn geïntegreerd. Centrale opgave is het mogelijk maken van een grote initiële investering, die in een overzichtelijke periode gegarandeerd wordt terugverdiend. Financieringsconcepten die in deze lijn liggen, vragen een samenwerking van markt, private investeerders en overheid. Hypotheken onder water In de Veenkoloniën vraagt de financiering van de particuliere woningvoorraad nog op een andere manier de aandacht. Er is sprake van dalende woningprijzen, economische krimp en stijgende energielasten. Voor een toenemend deel van de woningeigenaren vormt dit een probleem en dat is een risico voor de gehele economische keten. Banken zoeken daarom naar manieren om de woonlasten te beheersen en de kwaliteit en energieprestatie van deze woningen te verbeteren. Daar zijn oplossingen voor, maar die vergen een andere aanpak. Banken verkennen innovatieve financieringswijzen, maar kunnen dat niet alleen. Overleg met de toezichthouder en de Rijksoverheid zijn van belang om belemmeringen weg te nemen. Samenwerking met andere financiers, zoals overheden, beleggers en investeerders rondom concrete voorbeeldprojecten is noodzakelijk. 5. DE GEZAMENLIJKE AMBITIE Een energiesprong in de Veenkoloniën vraagt in het begin een (veel) grotere investering, maar levert op kortere termijn ook een veel grotere besparing op. Bovendien zorgt het voor een impuls voor economie en werkgelegenheid. Een fundamentelere aanpak en herstructurering van de bestaande voorraad zorgt voor een beter eindresultaat in termen van omgevingskwaliteit en woningwaarde dan een aanpak in kleinere stappen. Het is dan ook de moeite waard om versnelling van energiebesparing voor de Veenkoloniën verder onder de loep te nemen en de energiesprong als business case voor specifieke gebieden uit te werken. Bij verschillende partijen bestaat grote interesse voor een energiesprong in de Veenkoloniën. Zij hebben de wil om de energiesprong voor dit gebied samen verder inhoud te geven. We hebben samengevat de volgende gemeenschappelijke uitgangspunten genoteerd: i. Bij partijen bestaat de behoefte en serieuze interesse om voor een aantal concrete gebieden en wijken in de Veenkoloniën een energiesprong ter hand te nemen. Daarbij zou het moeten gaan om een beperkt aantal gebieden van voldoende schaalniveau, zodat voldoende massa ontstaat om tot een serieuze propositie te komen. Het gaat hier om projecten met een gezamenlijke omvang van in eerste instantie 2000 à 3000 woningen, zodat innovaties m.b.t. bouwproces, financiering en regelgeving in de ogen van betrokken partijen kansrijk zijn. ii. Selectie van gebieden of wijken is het meest kansrijk, wanneer wordt aangesloten bij lopende initiatieven in de regio. Door op gebieds- of wijkniveau allianties te vormen komen de projecten dichtbij en samen met de bewoners en betrokken partijen tot stand, waardoor betrokkenheid, eigenaarschap en draagvlak de kans op succes vergroten. iii. De aanpak voor deze gebieden wordt vervat in een of meer business cases. Deze gaat uit van integrale wijkverbetering met een energiesprong bij voorkeur naar energieneutraal, is door de markt gedragen en niet gebaseerd op subsidie voor energiemaatregelen, maar op rendabele financieringsmodellen gebaseerd op verminderde energielasten. 12
13 iv. Partijen zien kansen voor innovatieve financieringsarrangementen. Dat vergt gezamenlijke inzet van markt, overheid en private beleggers, en vraagt om garantstelling en eventueel voorfinanciering vanuit de overheid. Van belang is na te gaan of gecombineerde inzet van verschillende fondsen mogelijk is, bijvoorbeeld via een revolving fund, in de vorm van triggermoney voor investeringen van banken, bedrijven en beleggers. v. Voor de Veenkoloniën hebben partijen een regionale aanpak met landelijke uitstraling voor ogen. Door aansluiting te zoeken bij landelijke programma s, zoals het project Energiesprong van Platform31, en landelijke initiatieven van een green deal met het Rijk waarin corporaties en grote bouwbedrijven samenwerken om te komen tot een grootschalige aanpak en kostenbesparingen. Partijen zien kansen de Veenkoloniën als voorbeeldregio voor te dragen en te experimenteren met regelgeving, financiering en concepten. Schaalgrootte en regelgeving Op papier is het duidelijk dat een energiesprong te financieren is. De praktijk is weerbarstiger. Ten eerste zijn de kosten van het energieneutraal maken nog te hoog en die gaan alleen omlaag, wanneer de sector wordt uitgedaagd nieuwe concepten op grote schaal te ontwikkelen en uit te rollen. Met flinke volumes én integrale ketensamenwerking mag worden aangenomen dat de kosten voor een energienulwoning tot wel 30 % omlaag kunnen. Ten tweede is aanpassing van wet- en regelgeving nodig voor het bepalen van de huurwaarde van corporatiewoningen en voor het financieren vanuit een woonlastenbenadering voor woningeigenaren (woonbundel). De rol van bewoners, eigenaren en lokaal initiatief is evident. De onderstroom van betrokkenheid en ondernemerschap wordt wellicht het best blootgelegd door de lokale energiecoöperaties in de regio. Zij zijn in staat bewoners en ondernemers lokaal te verbinden en de communicatie dicht bij huis vorm te geven. Samen met energiecoöperaties als ECO Oostermoer kunnen we de energiebesparingsbeweging van onderop voeden en versterken. De populariteit van zonnepanelen en toenemende interesse voor slimme energiebesparing (slimme meters etc.) vormen hierbij een belangrijke ingang. Deze nieuwe coöperaties van onderop zouden een belangrijke factor in de aanpak en uitwerking moeten vormen. Het servicepunt voor Lokale Energie Initiatieven van de Natuur en Milieufederatie Drenthe helpt hen daarbij. Partijen in de bouwkolom moeten nog meer gaan samenwerken en samen concepten uitwerken en knelpunten oplossen. Kennisuitwisseling en ketensamenwerking en gezamenlijk optrekken naar toezichthouders en wetgever zijn belangrijk. Samenwerking is essentieel Wij zien dat voor een energiesprong op verschillende niveaus verdere samenwerking en uitwisseling op een hoger plan gebracht moet worden. Ons voorstel voor een energiesprong van deze omvang vraagt dat betrokken partijen zich committeren aan een gezamenlijk avontuur waarin gaandeweg knelpunten moeten worden opgelost. Van belang is dat partijen hetzelfde doel voor ogen houden en elkaar ondersteunen en de ruimte geven om de inbreng hierbij te optimaliseren. In het verlengde van de gevoerde gesprekken willen we partijen uitnodigen dat commitment gezamenlijk uit te spreken 13
14 14
15 6. ONS VOORSTEL Uitgaande van de hiervoor geschetste ambities stellen wij de volgende aanpak voor: In overleg met betrokkenen selecteren we drie of vier concrete cases in de Veenkoloniën van voldoende omvang. Daarvoor vragen we marktpartijen om in consortia verschillende business cases uit te werken en op basis daarvan de regio een aanbod te doen. We gaan daarbij uit van het volgende bouwstenen; Waar De Veenkoloniën, die zich uitstrekken ten oosten van de Drentse Heuvelrug in de provincies Drenthe en Groningen, vormen een samenhangende regio met een helder profiel. Ons voorstel richt zich in eerste instantie op de selectie van de drie of vier gebieden/wijken. Het eerste project dat zich leent voor deze aanpak is de renovatie en herstructurering van Nieuw-Buinen in de gemeente Borger-Odoorn, met een omvang van ca. 800 woningen. Aangevuld met nog twee of drie van dergelijke projecten bereiken we de schaal van 2000 à 3000 woningen, die minimaal noodzakelijk is om tot rendabele business cases en innovaties te komen. Bovendien ontstaat daarmee voldoende massa om op landelijk niveau knelpunten en oplossingen te agenderen m.b.t regelgeving en financieel toezicht. Wat Uitgangspunt is maximale energiebesparing met als doel energieneutrale woningen. Energieneutraliteit is geen dogma, maar van belang is om met de projecten de werkwijze en oplossingen bloot te leggen die energieneutraliteit op grote schaal bereikbaar maakt. Afhankelijk van specifieke situaties, moet worden bekeken wat ik welk geval de best passende ambitie is: bijvoorbeeld energieneutraal voor enkele woningen of een labelsprong naar groen label A of B voor veel meer woningen kan een afweging zijn. Wie Alleen met vereende krachten kunnen we op grotere schaal werk maken van een energiesprong. Het is aan de markt en de woningcorporaties om tot haalbare business cases te komen en de randvoorwaarden voor succes scherp in beeld te brengen. Het is aan de overheid om die voorstellen mogelijk te maken met betrekking tot een eenduidig en langjarig ontwikkelperspectief en met ruimte voor innovatie en experiment. En al deze partijen samen zullen zorg moeten dragen voor zorgvuldige inbedding van belangen, wensen en inzet van bewoners, lokale ondernemers en energiecoöperaties. Er is veel lokaal initiatief: de partijen die erin slagen dat het beste te verbinden aan de beoogde projecten, hebben de meeste kans op succes. Hoe Een integrale benadering die van onderop wordt georganiseerd staat centraal. In lijn met de wijkgerichte aanpak voor energiebesparing, worden de projecten gebiedsgericht opgezet op het niveau van de wijk, dorp, lint of buurt. In de opgave worden renovatie, energieprestatie, decentrale energieopwekking en voorzieningenniveau in samenhang beeld gebracht. De gedachte is dat: de corporatievoorraad geldt als basis voor het concept de particuliere voorraad op basis daarvan meegetrokken kan worden de energielasten de basis zijn voor het financieringsmodel, aangevuld of ondersteund vanuit bestaande middelen voor sociaaleconomische ontwikkeling lokaal initiatief verbonden wordt en effectief wordt ingezet Financiering De financiering van een energierenovatie van woningen is iets anders dan de gehele regio energieneutraal maken. Niettemin betreft het een omvangrijke investering van ca. 100 mln. in vijf jaar tijd, bovenop de opgave van woningrenovatie en herstructurering. Ter vergelijking: op basis van de huidige energielasten wordt dat bedrag in ca. 15 jaar terugverdiend. Uit de gevoerde gesprekken blijkt dat banken, beleggers, bouwers, corporaties en andere investeerders duidelijke ideeën hebben over mogelijke financieringsvormen. Die financiering moet in de business cases verder worden uitgewerkt, met daarin de volgende ingrediënten: Banken zien de urgentie voor verlaging van de woonlasten en het verbeteren van de energieprestatie voor minimaal 1/3 van de particuliere voorraad. De situatie op de woningmarkt rechtvaardigt een andere benadering van 15
16 woonlasten en de financiering daarvan. Dat vraagt wel om aanpassing van hypotheekregels en een andere benadering van de hypotheekverstrekker bij de beoordeling van de bestedingsruimte van de klant. Op basis van concrete projecten en wellicht met behulp van een speciale experimenteerstatus voor de regio moeten banken hierover het overleg voeren met de toezichthouder en het Ministerie van Financiën. Om voldoende middelen los te krijgen kunnen banken denken aan achtergestelde leningen (als aanvulling op de hypotheek) voor de energiebesparingsmaatregelen. Een deel van de financiering kan niet bancair worden geregeld, maar moet op andere manier georganiseerd worden. Partijen zien kansen voor pensioenfondsen, venture capital en crowd funding om te participeren. Garantstelling en inzet van een revolving fund door de overheid kunnen rentetarieven laag houden, waardoor financiering voor eigenaren aantrekkelijk wordt en terugverdientijden beperkt worden. In aanvulling daarop is het van belang dat bouwconcepten leiden tot gegarandeerde rendementen, zodat investeerders zekerheid kan worden geboden. Suggesties als energierendementsverzekeringen of ESCo-achtige arrangementen kunnen op dit vlak voor de benodigde zekerheid zorgen, maar moeten wel worden uitgewerkt. (ESCo = Energy Service Company ofwel een bedrijf dat de aanleg, het onderhoud en beheer van de (klimaat-) installaties van gebouwen overneemt). Voor corporaties wordt de inzet van deze instrumenten reëel als duidelijk wordt dat een stijging van de huurprijs geen gevolgen heeft voor de huurtoeslag. Dit moet op landelijk niveau worden geregeld, evenals het betrekken van de energielasten in de budgetberekeningen van het Nibud. Hoe zou zo n aanpak eruit kunnen zien 1. vaststellen van de scope: in een consultatieronde in het verlengde van dit pleidooi vooraf bepalen van gewenste omvang van beoogde projecten en selectie en afbakening drie of vier projecten m.b.t. locatie en tijd; op hoofdlijnen benoemen ambitieniveau en belangrijkste thema s binnen de totale opgave (2013) TOT SLOT 2. per potentieel project in beeld brengen van betrokken partijen op lokaal In dit pleidooi hebben we de kansen voor een energiesprong in de niveau (in ieder geval bewoners, eigenaren, woningcorporatie, energiecoöperatie); gezamenlijk (bottom-up) definiëren van de uitgangspunten Veenkoloniën in beeld gebracht. Deze kansen hebben wij ontleend aan een en serie specificaties gesprekken voor de met energiesprong diverse betrokken. van het betreffende Voor deze project energiesprong (2013) bestaat geen panklaar recept. Het is geen georganiseerde reis 3. waar per project instapt, doen maar van een een uitvraag avontuur aan de dat markt je samen (consortia) aangaat, om een bod zoals een uit van te de brengen betrokkenen (2013) treffend verwoordde. Met dit pleidooi 4. markt: vorming consortia en uitwerken concepten, business cases vraagt de Natuur en Milieufederatie Drenthe u dat avontuur samen biedingen per project (2014) met ons aan te gaan. 5. a) beoordelen biedingen en (pré-)selectie consortia (2014) b) voor de gezamenlijke projecten agenderen van gemeenschappelijke thema s en knelpunten t.a.v. regelgeving, concept-ontwikkeling (2014) 6. uitwerken van de beste biedingen en selectie beste bieding (2014) 7. start voorbereiding renovatie (2014) 8. oplevering (2016) De financiële instrumenten kunnen worden ontwikkeld, maar vragen concrete cases van voldoende omvang, uitgewerkte besparingsconcepten met een duidelijk rendement en een duidelijk verhaal naar toezichthouder en wetgever. Met de energiesprong in de Veenkoloniën is dat mogelijk. 16
17 TOT SLOT In dit pamflet hebben we de kansen voor een energiesprong in de Veenkoloniën in beeld gebracht. Deze kansen hebben wij ontleend uit een serie gesprekken met diverse betrokken. Voor deze energiesprong bestaat geen panklaar recept. Het is geen georganiseerde reis waar je instapt, maar een avontuur dat je samen aangaat, zoals een van de betrokkenen treffend verwoordde. Met dit pamflet vragen wij u dat avontuur samen met ons aan te gaan. 17
18 18
19 COLOFON Voor dit document hebben we begin 2013 gesproken met: Bouwend Nederland CE Delft ECO Oostermoer Gemeente Borger-Odoorn Lefier Platform31 Provincie Drenthe Rabobank Emmen-Coevorden SEO Onderzoek Uneto VNI Van Wijnen Noord en verschillende andere experts Foto p.10 Jan Anninga, eigendom Lefier Hotze Hofstra heeft ondersteuning geleverd bij het opstellen van dit pleidooi. Natuur en Milieufederatie Drenthe, maart
BuildDesk kennisdocument
BuildDesk kennisdocument Groot economisch en maatschappelijk voordeel van energieneutraal renoveren Woningverbetering naar energieneutraal in de sociale huursector is economisch en maatschappelijk zeer
Nadere informatieENERGIEAKKOORD. Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN
ENERGIEAKKOORD Gevolgen, verplichtingen en kansen THOMAS KOKSHOORN 2 - Wie zijn wij? - Visie Ekwadraat - Beleid - Doelstellingen - Middelen - Financiering Inhoud - Conclusies en aanbevelingen 3 INLEIDING
Nadere informatieDoelstelling en doelgroep
klimaat op maat Klimaat op maat Het klimaat verandert en de olievoorraden raken langzaamaan op. Dat laatste betekent concreet dat de energieprijzen naar verwachting flink stijgen in de komende decennia.
Nadere informatieVerduurzaming woningportefeuille: de woonbundel. 4 maart 2013
Verduurzaming woningportefeuille: de woonbundel 4 maart 2013 Verduurzamingsambitie woningcorporaties onder druk Het belang van verduurzaming van het corporatiebezit wordt erkend: Convenant Energiebesparing
Nadere informatieJA: WONEN VOOR IEDEREEN! WENJEN FOAR ELKENIEN PVDA FRYSLÂN WONINGPLAN
JA: WONEN VOOR IEDEREEN! WENJEN FOAR ELKENIEN PVDA FRYSLÂN WONINGPLAN Foto: Jeroen Mul/Flickr, Creative Commons JA: STEVIG INZETTEN OP BETAALBAAR EN GOED WONEN VOOR IEDEREEN! De afgelopen jaren is er dankzij
Nadere informatieAchtergrondinformatie Woonsymposium WONEN IN STAD.NL SESSIE DUURZAAMHEID
Achtergrondinformatie Woonsymposium WONEN IN STAD.NL SESSIE DUURZAAMHEID donderdag 19 maart 2015 Duurzaamheid Duiding en context Groningen heeft de ambitie om in 2035 een energieneutrale stad te zijn.
Nadere informatieIsolatie een onmisbare stap richting verduurzaming
Isolatie een onmisbare stap richting verduurzaming Isolatie een onmisbare stap richting verduurzaming Isolatie bespaart kosten, zorgt voor een comfortabele temperatuur in huis én is goed voor het klimaat.
Nadere informatieBijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven. 1 Inleiding
Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven Datum Referentie Behandeld door 13 december 2011 20111278-07 P. Smoor/LSC 1 Inleiding
Nadere informatiedutch nrgy EEN ENERGIENEUTRALE BUURT. HET KÁN SAMEN!
dutch nrgy EEN ENERGIENEUTRALE BUURT. HET KÁN SAMEN! STREEF ZELF NAAR NUL OP UW ENERGIEREKENING! Zou het niet geweldig zijn om geen energierekening meer te hebben? Of om die rekening in ieder geval drastisch
Nadere informatieEnergiesprong. @greenspirator. bouwlokalen
Energiesprong @greenspirator bouwlokalen Somewhere in the North of Paris...extreme urban fuel poverty OPWARMING VERGRIJZING 13 miljard ENERGIEVERBRUIK WONINGBOUW Bron: PHI Bij 2000 m3 gasverbruik en
Nadere informatieEnergiebesparing bestaande koopwoningen. Effecten stimuleringspakket
Energiebesparing bestaande koopwoningen Effecten stimuleringspakket Notitie Delft, juli 2013 Opgesteld door: Cor Leguijt Frans Rooijers 2 2 juli 2013 3.B17.1 Energiebesparing bestaande koopwoningen 1 Inleiding
Nadere informatieComfortabel huis Groene investering
Comfortabel huis Groene investering Heel Nederland een warm huis met een lage energierekening D66 wil dat mensen in een comfortabel huis wonen, met lage maandlasten. Dat krijgen we voor elkaar door bestaande
Nadere informatieKernboodschappen Woningcorporaties Nederland dicht bij huis
Kernboodschappen Woningcorporaties Nederland dicht bij huis Oktober 2014 Thema 1 Goed wonen en een goede dienstverlening We vinden het in Nederland normaal dat iedereen goed kan wonen. Maar niet iedereen
Nadere informatieGroen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.
Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.
Nadere informatieWoonlasten in Haaglanden. Ron Lazaroms sector Milieu Ludolf de Boer sector Wonen
Woonlasten in Haaglanden Ron Lazaroms sector Milieu Ludolf de Boer sector Wonen Opbouw verhaal 1. Achtergrond Woonlastenonderzoek Builddesk/Rigo Stadsregio Rotterdam en Stadsgewest Haaglanden 2. Rapportage
Nadere informatiehelpende hand Groningse gemeenten :SLIM Ondersteuningsprogramma gemeenten
helpende hand Groningse gemeenten :SLIM Ondersteuningsprogramma gemeenten 2011-2013 Energiebesparing Betaalbaarheid van wonen Gezondheid van binnenmilieu en comfort Kansen voor de lokale economie Redenen
Nadere informatieLefier in samenvatting jaarverslag. Samenvatting jaarverslag
Lefier in 2014 samenvatting jaarverslag Samenvatting jaarverslag 2014 1 Lefier in 2014 samenvatting jaarverslag Wij zijn Lefier, een woningcorporatie in Noord-Nederland. Lefier staat midden in de samenleving
Nadere informatieFinanciële bijdrage van de huurder bij investeringen in verduurzaming en vergroening
O P I N I E S T U K Financiële bijdrage van de huurder bij investeringen in verduurzaming en vergroening Bijna iedereen is het er wel over eens dat een significante vermindering van het energieverbruik
Nadere informatieBouwen, Banen en Betaalbare energie in Noord-Nederland
Bouwen, Banen en Betaalbare energie in Noord-Nederland Effecten van energiebesparing bij woningen in Noord-Nederland CE Delft: Martijn Blom en Benno Schepers SEO: Bert Tieben Samenvatting sheetrapport
Nadere informatieEEN DUURZAME ENERGIEVOORZIENING IN DE VEENKOLONIËN
VEENERGIE EEN DUURZAME ENERGIEVOORZIENING IN DE VEENKOLONIËN Een duurzame energievoorziening in de Drentse Veenkoloniën, kan dat? Dit is de Natuur en Milieufederatie Drenthe samen met bewoners en deskundigen
Nadere informatieDEventer Energieke Verbinding Pilot ESCo
DEventer Energieke Verbinding Pilot ESCo Inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een ESCo? 3. Wat is de meerwaarde van een ESCo? 4. Organisatie en positionering 5. Belemmeringen en risico s 1.1 DEventer Energieke
Nadere informatieFinancieringsoplossingen voor duurzame ambities. Caspar Boendermaker, 22 april 2014, Breukelen
Financieringsoplossingen voor duurzame ambities Caspar Boendermaker, 22 april 2014, Breukelen Opbouw Financiering corporatie sector Verduurzaming Financiering verduurzaming Geschiedenis Gemeentelijke Credietbank
Nadere informatieFinanciering, zo geregeld. Thomas Dekker - Rabobank
Financiering, zo geregeld Thomas Dekker - Rabobank 09-10-2018 Woningmarkt vs. Energielabel Financieringsopties Klimaatakkoord en alternatieve financieringsvormen Om te beginnen Stijging woningwaarde Kans
Nadere informatieb1 Ç) provinsje fryslân provincie fryslân
provinsje fryslân provincie fryslân b1 Ç) postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25 Provinciale Staten van Fryslân Postbus 20120 8900 HM LEEUWARDEN
Nadere informatieSpreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013
Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Welkom allemaal! Om te beginnen fantastisch dat we met zo n grote groep en uit diverse geledingen hier bij elkaar zijn
Nadere informatieVerduurzamen van VvE-complexen
Verduurzamen van VvE-complexen Energieneutrale Drentse woonomgeving in 2040 Droom Een reductie van 14% van het fossiele energieverbruik in de Drentse woonomgeving in 2020 Doel Bewustwording Innovatie
Nadere informatieWasstraat Duurzaamheid Een katalysator voor verduurzaming van de woningvoorraad. Theo Stauttener
Wasstraat Duurzaamheid Een katalysator voor verduurzaming van de woningvoorraad Theo Stauttener Stadkwadraat Rijk zet in op energiesprong! Duurzaamheid Belangrijk thema In bestaande voorraad het meeste
Nadere informatieVolledige uitleg oproep Tools voor EnergielinQ
Volledige uitleg oproep Tools voor EnergielinQ Inleiding Energiesprong is een programma dat de Stichting Experimenten Volkshuisvesting (SEV) uitvoert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken
Nadere informatieENERGIE-ZUINIG HUREN IN DE STAD UTRECHT
ENERGIE-ZUINIG HUREN IN DE STAD UTRECHT VAN DOM-STAD NAAR NOM-STAD? Hoe krijgen we de sociale woningvoorraad energieneutraal in 2030? Dinsdag 26 mei 2015 WELKOM! LANDELIJK Convenant uit 2012; Woonbond,
Nadere informatieWOONLASTENAGENDA 2015. BrabantWonen
WOONLASTENAGENDA 2015 BrabantWonen ALGEMENE INLEIDING BrabantWonen, Kleine Meierij, Zayaz, gemeente s-hertogenbosch en het Stedelijk Huurdersplatform (SHP) hebben in 2014 het Woonlastenakkoord gesloten.
Nadere informatieOverijssel maakt werk van nieuwe energie!
Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire
Nadere informatieZeeuws Energieakkoord. Energiebesparing in de particuliere woningvoorraad
Zeeuws Energieakkoord Energiebesparing in de particuliere woningvoorraad Aanleiding SER-ENERGIEAKOORD Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 procent per jaar; 100 PJ aan energiebesparing
Nadere informatieAanpak energiebesparing woningvoorraad Portaal Nijmegen. 13 mei 2014 Stephan Huisman afdeling Strategie & Vastgoed Senior projectleider
Aanpak energiebesparing woningvoorraad Portaal Nijmegen 13 mei 2014 Stephan Huisman afdeling Strategie & Vastgoed Senior projectleider Wat loopt er allemaal? Duurzaamheid is: Energiebesparing Gezond wonen
Nadere informatieBestaande bouw verduurzamen met warmte. 1 oktober 2015 Peter Heijboer
Bestaande bouw verduurzamen met warmte 1 oktober 2015 Peter Heijboer Onderwerpen 1. Routes voor verduurzamen bestaande bouw Kenmerken Nul-op-de-meter concept (Energiesprong) Case studie galerijflat 2.
Nadere informatieOnderwerpen presentatie
Community of Prac/ce LOKALE DUURZAME ENERGIEBEDRIJVEN Onderwerpen presentatie - Welke kaders geeft het Energieakkoord voor energiebesparing en efficiency? Welke doelen zijn gesteld en welke instrumenten/regelingen
Nadere informatieBetaalbaarheid en duurzaamheid
Bijlage 1 Advies Bewoners Advies Groep Betaalbaarheid en duurzaamheid Juli 2009 John van Veen Senioradviseur WKA Inleiding In de maanden mei en juni is een groep betrokken huurders van Nijestee in een
Nadere informatieDe Stroomversnelling. Effecten voor productie en werkgelegenheid. Sander Hardeman Martin van Elp
De Stroomversnelling Effecten voor productie en werkgelegenheid Sander Hardeman Martin van Elp Eindrapport Rapport in opdracht van Platform31 20 juni 2013 2 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 7 1
Nadere informatieSUGGESTIES VOOR INHOUD PRESTATIE-AFSPRAKEN. TUSSEN GEMEENTE en WONINGCORPORATIES en HUURDERS
SUGGESTIES VOOR INHOUD PRESTATIE-AFSPRAKEN TUSSEN GEMEENTE en WONINGCORPORATIES en HUURDERS Colofon Meer informatie over mogelijke ondersteuning op de verschillende onderwerpen: Ieke Benschop, NMU (i.benschop@nmu.nl;
Nadere informatieImpuls voor het verduurzamen van de Enschedese woningmarkt. door middel van het oprichten van een. Advies- en Verkooporganisatie
Impuls voor het verduurzamen van de Enschedese woningmarkt door middel van het oprichten van een Advies- en Verkooporganisatie Datum: 13 mei 2013 Status: Publicatie Namens: Werkgroep MIO Duurzaamheid De
Nadere informatieNom voor VvE s: uitkomsten van een jaar experimenteren
Nom voor VvE s: uitkomsten van een jaar experimenteren Wie zijn wij? Onafhankelijke aanjagers van de bouwsector in opdracht van Min. BZK Programma Energiesprong (sinds 2010) onder Platform31 (semi-overheid)
Nadere informatieInhoud. 2 Kansen in Krimp Op zoek naar nieuwe energie. 6 De corporatie verbindt. 10 Warme woningen in Bolsward. 12 Een nieuw hart voor Opwierde
Inhoud 2 Kansen in Krimp Op zoek naar nieuwe energie 6 De corporatie verbindt 10 Warme woningen in Bolsward 12 Een nieuw hart voor Opwierde 14 Van scheef- naar rechtwonen 16 Energiek Nieuwolda 18 Investeren
Nadere informatieMasterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015
Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in uw regio? bedrijvencoöperatie?
Nadere informatieBijlage uitvoeringsprogramma Vlieland Duurzaam 2 juni 2017 Pagina 1
Energiebesparing en duurzame opwekking Het is om meerdere redenen aantrekkelijk om je huis te verduurzamen en energiezuinig te maken. Het zorgt voor meer comfort, het levert flinke besparingen op en het
Nadere informatieOverijssel maakt werk van nieuwe energie!
Overijssel maakt werk van nieuwe energie! U wilt met uw onderneming of woningcorporatie werk maken van nieuwe energie of energiebesparing. Maar u krijgt de financiering niet (volledig) rond via een bancaire
Nadere informatieKansen in Krimp Over het verduurzamen van naoorlogse woningen in dorpen en wijken in krimpgebieden in Noord Nederland
Kansen in Krimp Over het verduurzamen van naoorlogse woningen in dorpen en wijken in krimpgebieden in Noord Nederland Workshop 21 februari 2014 Programma 10.45 Ontvangst 11.00 Welkom en opening door Mieke
Nadere informatieUITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017
UITVRAAG CIRCULAIR BOUWEN ICM MASTERCLASS 2017 DEMONTABEL BOUWEN Menno vd Veen, manager Duurzaamheid en Circulair Bouwen zijn belangrijke thema's bij woningcorporatie De Woonplaats. Wij zijn daarom ook
Nadere informatie30% energiebesparing ik doe mee!! Ir. Marlou Boerbooms Projectmanager MMM Ervaringen van een energieambassadeur Apeldoorn: 'Uw woning in de watten' Uit 46 maatwerkadviezen en offertes zijn voorlopig 13
Nadere informatieOpinievergaring jongeren Gebouwde Omgeving
Opinievergaring jongeren Gebouwde Omgeving THEMABIJEENKOMST G.O. 27 maart 2013 SER DIALOOGSESSIE 27 februari 2013 40 Young Professionals 50 Young Professionals ONDERWERPEN TER DISCUSSIE: 1. Energiebesparing
Nadere informatieDe Stroomversnelling. Effecten voor productie en werkgelegenheid
De Stroomversnelling Effecten voor productie en werkgelegenheid De Stroomversnelling Het auteursrecht voor de inhoud berust geheel bij de Stichting Economisch Instituut voor de Bouw. Overnemen van de
Nadere informatieVerduurzamen zonder eigen geld
Verduurzamen zonder eigen geld DUURZAAM WONEN NIJKERK (Woonabonnement) 29 november 2016 Waarom je woning verduurzamen? Comfortverbetering Voor een duurzame wereld Goed voor je portemonnee Woningverbetering
Nadere informatieENERGIE-ZUINIG HUREN IN DE STAD UTRECHT
ENERGIE-ZUINIG HUREN IN DE STAD UTRECHT VAN DOM-STAD NAAR NOM-STAD? Hoe krijgen we de sociale woningvoorraad energieneutraal in 2030? Dinsdag 26 mei 2015 WELKOM! LANDELIJK Convenant uit 2012; Woonbond,
Nadere informatieRAADSVOORSTEL. TITEL Aanvulling revolverend fonds Duurzaamheidslening
Gemeente Amersfoort RAADSVOORSTEL Van : Burgemeester en Wethouders Reg.nr. : 4311288 Aan : Gemeenteraad Datum : 7 februari 2013 Portefeuillehouder : Wethouder P. van den Berg Agendapunt : B&W-vergadering
Nadere informatieMemo. Financieringsmogelijkheden van energiebesparingsmaatregelen
Memo Financieringsmogelijkheden van energiebesparingsmaatregelen Onderwerp > Financieringsmogelijkheden van energiebesparingsmaatregelen bestaande bouw Opsteller > Niels van Vliet & Ellen van Acht met
Nadere informatieInfoavond 8 oktober 2015 Yvonne Feuerhahn. Hoe begin je? Met het duurzamer maken van je huis?
Infoavond 8 oktober 2015 Yvonne Feuerhahn Hoe begin je? Met het duurzamer maken van je huis? Yvonne Feuerhahn ambassadeur adviseur architect Sinds 2010 dagelijks bezig met het verduurzamen van bestaande
Nadere informatieHelmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieInvesteer slim in uw woning met energiebesparende maatregelen. Aantrekkelijke rente - boetevrij aflossen
Investeer slim in uw woning met energiebesparende maatregelen Aantrekkelijke rente - boetevrij aflossen Slim besparen 2 Slimme investeerder Familie Roubos: We wonen in een hoekhuis met veel ramen en hebben
Nadere informatieENERGIEZUINIG HUREN IN AMERSFOORT
ENERGIEZUINIG HUREN IN AMERSFOORT Hoe krijgen we de sociale woningvoorraad energieneutraal in 2030 Terugblik en vooruitblik Donderdag 4 juni 2015 WELKOM! ACHTERGROND VAN DEZE AVOND Samenwerking van diverse
Nadere informatieEnergieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015
Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in
Nadere informatieSUGGESTIES VOOR INHOUD PRESTATIE-AFSPRAKEN. TUSSEN GEMEENTE en WONINGCORPORATIES en HUURDERS
SUGGESTIES VOOR INHOUD PRESTATIE-AFSPRAKEN TUSSEN GEMEENTE en WONINGCORPORATIES en HUURDERS Colofon Meer informatie over mogelijke ondersteuning op de verschillende onderwerpen: Ieke Benschop, NMU (i.benschop@nmu.nl;
Nadere informatiewoningen energieneutraal in 2030
plan voor: 100.000 woningen energieneutraal in 2030 Wij gaan voor: 50.000 nieuwe energieneutrale woningen 50.000 bestaande woningen opknappen en verduurzamen Rotterdam heeft met de grote uitstoot van het
Nadere informatieMinder energie meer comfort. Maak gebruik van de duurzaamheidslening. Ook een vereniging van eigenaren kan een lening aanvragen.
Ook een vereniging van eigenaren kan een lening aanvragen De maatregelen verdienen zichzelf terug. Daar valt met de huidige lage rentestand niet tegenop te sparen. aldus Henk Brouwer (VVE Beheerder) van
Nadere informatieBetere energieprestaties met Nuon Stadswarmte. Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars
Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars Betere energieprestaties met stadswarmte Bestaande woningen, nieuwbouwwoningen en
Nadere informatieInvesteer slim in uw woning met energiebesparende maatregelen. Aantrekkelijke rente - boetevrij aflossen
Investeer slim in uw woning met energiebesparende maatregelen Aantrekkelijke rente - boetevrij aflossen Slim besparen Er zijn veel mogelijkheden om te besparen op energie! Echt slim besparen op energie
Nadere informatieWatersysteem van de Toekomst: vervolg debat-diner
Memo Aan deelnemers diner-debat Eye Kopie aan Contactpersoon Rik van Terwisga Datum 8 januari 2015 Onderwerp Vervolg Debat-diner "Watersysteem van de Toekomst" Watersysteem van de Toekomst: vervolg
Nadere informatieHilco Knul & Rutger Naber. BUILT4U Huizen waar bewoners om vragen
Hilco Knul & Rutger Naber BUILT4U Huizen waar bewoners om vragen 25 september 2014 De ambitie van Built4U B4U = Revolutionair voor de renovatiemarkt. = Betaalbare passiefrenovatie. = Energiezuinige, gezonde,
Nadere informatieDaarbij zijn zorgvuldigheid en betaalbaarheid, belangrijker dan snelheid.
SECTORVERHAAL GEBOUWDE OMGEVING In 2050 worden alle woningen in Nederland duurzaam verwarmd. Iedereen kan in de komende dertig jaar de overgang maken van aardgas naar betere isolatie en duurzame warmtebronnen.
Nadere informatieGrote en kleine stappen naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving
Grote en kleine stappen naar een klimaatneutrale gebouwde omgeving Op dinsdag 17 juni 2014 organiseerde 'Spaar het Klimaat' de 2e beleidstafel in 2014 en de 10e beleidstafel in een reeks die startte in
Nadere informatieWelkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015
Welkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015 Een beter klimaat begint bij jezelf! Erik de Ruijter, Coöperatie EnergiekAlphen SAMEN, LOKAAL EN DUURZAAM
Nadere informatieUrgenda ESCo-project. Peter Odermatt
Urgenda ESCo-project Peter Odermatt Inleiding Ambitie Urgenda: Vergroten energie efficiency in NL Beter benutting hernieuwbare energie potentieel in NL Verkennen onder welke voorwaarden ESCo s een bijdrage
Nadere informatieKennisdebat. 28 februari 2013. T.S. de Boer. Onze wereld vraagt erom.
Kennisdebat 28 februari 2013 T.S. de Boer Is collectieve financiering mogelijk bij verduurzaming? Wanneer de business case sluit, wil dat nog niet zeggen dat je het geregeld hebt! 2 Te behandelen Recente
Nadere informatieDe leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN (050)
Reactie biedingen corporaties 2018 Sander Akkerman De leden van de raad van de gemeente Groningen te GRONINGEN (050) 367 80 91 1 6475687 25 juli 2017 Geachte heer, mevrouw, Met de komst van de nieuwe Woningwet
Nadere informatieSnelle transitie van de bestaande gebouwen
Urban Energy research agenda for TU Delft Snelle transitie van de bestaande gebouwen Inleider: Henk Visscher TUDelft Bouwkunde Referent: Ronald Franken Portaal 30 Mei, 2018 1 Het Doel Hoe kunnen we grootschalige
Nadere informatiePROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF
PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF De Eshof op weg naar energie neutraal! = woningen Eshof naar nul op de meter = Inhoud 1. Ambitie: naar meest duurzame wijk van Elst? 2. Meten is weten: per wijk per
Nadere informatieStookjerijk2015 Apeldoorn. Kansen huurdersparticipatie vanuit de nieuwe Woningwet. Vooroverleg met raadsleden, do 16 april, 19.00u
Stookjerijk2015 Apeldoorn Kansen huurdersparticipatie vanuit de nieuwe Woningwet Vooroverleg met raadsleden, do 16 april, 19.00u Onderdelen presentatie Doel Stookjerijk Beleid SER akkoord 2013 Actuele
Nadere informatieWONEN en ENERGIE Verduurzaming particuliere woningvoorraad
Regio woensdag 4 oktober 2017 WONEN en ENERGIE Verduurzaming particuliere woningvoorraad Piet Wildschut (RUD NHN) 1 Regionale aanpak verduurzaming particuliere woningvoorraad Regio woensdag 4 oktober 2017
Nadere informatieGreen Deal Leiden: wonen en energie
Green Deal Leiden: wonen en energie Samen meters maken Bart van Geleuken, projectleider Green Deal Introductie Leidse Green Deal Toelichting doel Leidse Green Deal Leidse voorbeelden wonen en energie Voorbeelden
Nadere informatieBij een goed einde hoort een goed begin
Bij een goed einde hoort een goed begin Yuri van Bergen 24 januari 2017 NRP College, module Verbinden 24 januari 2017-2 24 januari 2017-3 Het nieuwe samenwerken begint niet bij techniek, maar bij een visie
Nadere informatieDRENTHE DUURZAAM. 10 punten om met de Drenten te komen tot een nog mooier Drenthe
DRENTHE DUURZAAM 10 punten om met de Drenten te komen tot een nog mooier Drenthe FEBRUARI 2015 Inleiding Duurzaamheid is de pijler voor een vitaal Drenthe. Dat is het uitgangspunt voor de PvdA in Drenthe.
Nadere informatieGEMEENTE Y\ ) NOORDENVELD
R15.00157 GEMEENTE Y\ ) NRDENVELD B E Z E K A D R E S P S T A D R E S Jķk W E B S I T E / E - M A I L T E L E F N t f /l\ t t Raadhuisstraat 1 Postbus 109 I www.gemeentenoordenveld.nl T 14 050 901 AA Roden
Nadere informatieZwolle bouwt. Initiatiefvoorstel voor gemeentelijke woningbouw. augustus 2015 Namens de SP-fractie: Brammert Geerling
Zwolle bouwt Initiatiefvoorstel voor gemeentelijke woningbouw augustus 2015 Namens de SP-fractie: Brammert Geerling Inleiding Er is een groot tekort aan betaalbare sociale huurwoningen in Zwolle. Woningzoekenden
Nadere informatieHaalbaarheidsonderzoek koopwoningen Molenwijk energieneutraal
Haalbaarheidsonderzoek koopwoningen Molenwijk energieneutraal Eindrapportage In opdracht van de gemeente Katwijk BMC Implementatie Januari 2017 B.M.A. Lont MSc L. Dols MSc E.J. Timmerman MSc Projectnummer:
Nadere informatieToelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving
Toelichting doorrekening Energieakkoord - Gebouwde omgeving Casper Tigchelaar Marijke Menkveld Den Haag, SER 2 oktober 2013 www.ecn.nl Instrumenten gericht op eigenaar-bewoners Bewustwording en informatie
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Ministerie van Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500 EA Den Haag
Nadere informatieDuurzaam vernieuwen en samenwerken in de bouw
Duurzaam vernieuwen en samenwerken in de bouw Prof.dr. Jacqueline Cramer Universiteit Utrecht Opzet lezing Wat zijn de grote opgaven in de bouw op het gebied van duurzaamheid? Hoe kunnen deze opgaven worden
Nadere informatieJohan Lukkes; Projectmanager en business-developer bij Grontmij Nederland
Johan Lukkes; Projectmanager en business-developer bij Grontmij Nederland Betrokkenheid o.a.; Projectmanager Energiesprong SWF Projectmanager Blok voor blok Utrecht Label B of meer? Opgave - Focus Financieel
Nadere informatieDuurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden
Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord
Nadere informatieKiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt. platform woningcorporaties noord-holland noord
Kiezen, Delen én Doen Samen voor een sterke woningmarkt platform woningcorporaties noord-holland noord Voorwoord Op 15 december 2011 is door ruim 20 corporaties uit de subregio s Noordkop, West-Friesland,
Nadere informatieAchtergrondinformatie Woonsymposium WONEN IN STAD.NL SESSIE BETAALBAAR- HEID
Achtergrondinformatie Woonsymposium WONEN IN STAD.NL SESSIE BETAALBAAR- HEID donderdag 19 maart 2015 BETAAL- BAARHEID Groningen is de jongste stad van Nederland. Van de totaal circa 200.000 inwoners zijn
Nadere informatieWONINGRENOVATIE ZONDER GRENZEN
WONINGRENOVATIE ZONDER GRENZEN Overzicht van one-stop shop oplossingen voor huiseigenaren Dit project wordt financieel gesteund door de Europese Unie Horizon 2020 onderzoek- en innovatieprogramma onder
Nadere informatieHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
PS2009- INITIATIEFVOORSTEL Aan de leden van Provinciale Staten Initiatief voorstel Duurzaamheidsfonds Gelderland Beknopte samenvatting van inhoud voorstel: Bij de voorjaarsnota 2009 (PS2009-447) is ingestemd
Nadere informatieu kunt er niet omheen
EPA-W Advies Het energielabel: u kunt er niet omheen Eigenaren van woningen zijn bij de verkoop of verhuur verplicht om een Energielabel te overhandigen aan de koper of huurder. Als erkend EPA-W Adviseur
Nadere informatieVan bouwsector naar woonsector
Van bouwsector naar woonsector donderdag - 24 04 2014-12:23 Van bouwsector naar woonsector De bouw ondergaat vandaag een grote transformatie: naar een sector die inspeelt op de behoefte aan betaalbare
Nadere informatieScherp aan de wind! ons ondernemingsplan
Scherp aan de wind! ons ondernemingsplan 2017-2020 Inhoudsopgave: 1. Voorwoord 2. Hier staan we voor 3. Woningbezit 4. Huurders 5. Vitale wijken en buurten 6. Financiën 7. Organisatie Voorwoord samen werken
Nadere informatieDuurzaamheidsaanpak en de Stroomversnelling. Chris Faro Beleidsadviseur Tiwos
Duurzaamheidsaanpak en de Stroomversnelling Chris Faro Beleidsadviseur Tiwos Visie Tiwos: betaalbaarheid centraal! Tiwos staat voor betaalbare woonlasten (huur en energie), comfortkeuze is voor rekening
Nadere informatie5 Kwantitatief en kwalitatief regionaal woningbouwprogramma
5 Kwantitatief en kwalitatief regionaal woningbouwprogramma Het regionale woningbouwprogramma moet actueel blijven. Dynamiek is ook nodig omdat nu niet te voorspellen is wat er over een aantal jaar nodig
Nadere informatieBVR Groep BV. RENO+ Renovatieconcept voor particulieren
BVR Groep BV RENO+ Renovatieconcept voor particulieren BVR Groep BV RENO+ Renovatieconcept voor particulieren 2 BVR Groep BV RENO+ Renovatieconcept voor particulieren Inleiding 3 Over enige tijd gaat de
Nadere informatieEnergieneutraal business case en nieuwe rollen
Energieneutraal business case en nieuwe rollen Deal? Belastingen op energie 1,9 miljard 4,2 miljard FINANCIERING Belastingen op renovaties 2 miljard 60/80 miljard 10 miljard economische dynamiek Rekenen
Nadere informatieHoe zuinig is uw nieuwe woning?
Hoe zuinig is uw nieuwe woning? verhuisplannen? een initiatief van: Warm welkom in Rivierenland Verhuist u binnenkort naar een koopwoning in Rivierenland? Tijd misschien voor een nieuwe keuken of badkamer?
Nadere informatieLindenhove. Renovatie & Transformatie. Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove
Lindenhove Renovatie & Transformatie Informatie vanuit Renovatieteam Lindenhove ' Duurzaam & Comfortabel Met slimme combinaties van energiebesparende maatregelen en opwekking van duurzame energie komen
Nadere informatiePas je huizen aan of breng je mensen in beweging? Kees Konings, DomaVita Vastgoedadvies
Transformatie bestaande woningvoorraad Pas je huizen aan of breng je mensen in beweging? Kees Konings, DomaVita Vastgoedadvies Kansen en uitdagingen voor West-Brabant Thema s/ Agenda: 1. Steden en (kleine)
Nadere informatie