Groen! 7/ Rabbijn Soetendorp over geloof, hoop en duurzaamheid. Column milieudeskundige Martine Vonk

Transcriptie

1 7/ Groen! Rabbijn Soetendorp over geloof, hoop en duurzaamheid Column milieudeskundige Martine Vonk Luxe van het moderne leven de energie van generaties foto Gert-Jan van der Tuuk juli-augustus 2012 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

2 uitgelicht tussen de Amish vooraf inhoud advertentie Na het verwerven van een mbo-4 diploma heeft Anniepetra Sijtma uit Berlikum de stoute schoenen aangetrokken. Ze gaat een jaar lang vrijwilligerswerk doen in Harleysville, Pennsylvania. Ze woont en werkt daar tussen Amish, Old Order s en Mennonites, bijna op loopafstand van plaatsen als New York en Philadelphia. Hoe is ze daar terechtgekomen? Al meer dan veertig jaar komen via Tourmagination Mennonites naar Friesland. Ieder jaar is John Landis Ruth te gast in de pastorie naast de doopsgezinde vermaning in Berlikum, waar Anniepetra en haar familie wonen. John heeft een neef, Joe Landis, die een organisatie heeft opgezet voor geestelijk en lichamelijk gehandicapte kinderen: Peaceful Living. Regelmatig komen buitenlandse vrijwilligers zijn doperse organisatie versterken. Ook Anniepetra besloot, als eerste Nederlandse vrijwilliger, deze stap te wagen. Een ervaring voor het leven. Meer informatie of zelf vrijwilliger worden? Kijk op Donatus verzekert vertrouwd Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar bij hoort, zoals ruimtes voor kinder opvang, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekerings belangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen tel Zeker weten doe ik het niet, maar volgens mij is duurzaamheid een relatief jong begrip. Toen ik op de basisschool zat, toch nog niet zó lang geleden, kwam het onderwerp in ieder geval niet aan bod. Zure regen had je wel en af en toe gingen we met postzegels of kaarten langs de deuren om panda s te redden. Of schildpadden in Griekenland of zoiets. Ik denk dat we vrij succesvol waren, want van zure regen heb ik nooit meer wat gehoord, panda s bestaan nog steeds en in Griekenland moet een hoop gered worden, maar kennelijk geen schildpadden meer. Duurzaamheid is inmiddels een niet meer weg te denken begrip geworden. Vis wordt duurzaam gevangen. Beleggen, bankieren en bouwen kan duurzaam en jaarlijks wordt het duurzaam nationaal inkomen gemeten. Vriendschappen zijn ineens duurzaam en wie het juiste hokje aanvinkt op het formulier van de belastingdienst kan zelfs duurzaam gescheiden leven. Verder heeft duurzaamheid een vast plekje veroverd op tv, in kranten en in andere media. Duurzaamheid is trending, duurzaamheid is hot. Wie zich inzet voor een beter milieu of klimaat hoeft bovendien niet meer te vrezen om uitgemaakt te worden voor geitenwollensokkentype. Naast mijn werk voor Doopsgezind NL maak ik wekelijks een bedrijfsportret voor de zakenpagina van de plaatselijke courant. Tijdens het interview wordt daarbij, door de ondernemers zelf, regelmatig het onderwerp duurzaamheid aangestipt. Trots vertellen ze over groene maatregelen die het bedrijf heeft genomen. Die beperken zich vaak tot het apart inzamelen van plastic of opmerkingen in de categorie ons product gaat lang mee en is dus duurzaam. En soms tref ik bedrijven die veel serieuzer bezig zijn om duurzame ontwikkeling en economische groei hand in hand te laten. Ondernemers voelen de vraag naar groen en schoon kennelijk goed aan. Uiteraard kun je twijfelen aan de oprechtheid van bedrijven die een groene jasje aantrekken. Als er geld of persoonlijk gewin in het spel is, komen principes en het algemeen belang nu eenmaal onder druk te staan. Voor ons als consumenten is het, ondanks groene labels en keurmerken, moeilijk om de motivatie en eerlijkheid van bedrijven op waarde te schatten. We kunnen niet gek veel anders dan ons gezond verstand gebruiken. Want uiteindelijk gaat het om de keuzes die we zelf maken. In onze levensstijl en in het bijbehorende consumptiegedrag. Daar kunnen we het verschil maken. Tja. Een beter milieu begint nu eenmaal bij jezelf. Dat leerden ze mij destijds op de basisschool al. Johan Tempelaar Coördinator communicatie ads johan.tempelaar@ads.nl Eco-justice, growth & hope 6 Zonder bewustwording geen verandering De luxe van het moderne leven 10 De energie van generaties Weg met plastic! 12 Ondernemen voor een beter klimaat Duurzaamheid in de praktijk 17 Geen milieupolitie, wel een open oor en verder 12 ingekomen 4 Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling 8 Nieuwe voorzitter Jan Joost Kessler WereldWerk 14 boeken & bladen 18 uit de kast 20 Janneke Priester column 22 Martine Vonk Mennorode 23 landelijk model duurzaamheid puzzel en lezersactie 24 in memoriam 26 Johannes Zonneveld geloof in natuur 28 bloemen van betekenis

3 ingekomen doopsgezinden erkennen doop wel In Trouw/de Verdieping van 25 mei jl. stond een artikel met de titel Nooit meer ruzie over dooprituelen. We lezen: De tijd van twisten tussen christenen over de doop lijkt voorbij: negen kerken erkennen nu elkaars ritueel. Maar doopsgezinden doen niet mee. Doopsgezinden zouden niet meedoen bij het erkennen van de doop van andere christenen. Dit klopt echter niet. Er zijn talloze doopsgezinden (ook doopsgezinde predikanten!) die als kind bijvoorbeeld in een gereformeerde kerk zijn gedoopt en op latere leeftijd doopsgezind zijn geworden, zonder zich opnieuw te laten dopen. Niemand wordt gedwongen zich opnieuw te laten dopen en daar wordt ook niet op aangestuurd. Doopsgezinden zien de doop niet als een algemeen teken van opname in de kerk, maar als bekrachtiging van de eigen, bewuste keuze voor Christus. Een klein voorbehoud maken de doopsgezinde gemeenten wel op het gebied van de dooperkenning: wanneer iemand ervoor kiest om zich wél opnieuw te laten dopen, mag dit. Verbieden past niet in de doopsgezinde traditie van de vrije keuze. Al met al is er dus zeker bij doopsgezinden sprake van erkenning van iemands doop bij een ander kerkgenootschap. André Maris Apeldoorn nait minder Ik heb erg moeten wennen, en nog, aan het nieuwe uiterlijk; inhoud; naam; vorm; full colour en maandelijkse uitgave van wat vroeger het Algemeen Doopsgezind Weekblad was. Doopsgezind NL 06 heeft me echter enigszins verzoend met de verdwijning van het doopsgezind weekblad. Een groot voetballiefhebber ben ik zeker niet, maar de manier waarop de diverse medewerkenden over voetbal geschreven hebben en een verbinding legden met religie, heb ik als boeiend, informatief en soms prikkelend ervaren. Dus glossy hoeft niet, maar de inhoud wordt zoals mensen in Groningen zeggen nait minder. In het abn betekent dat: beter! Naschrift redactie: kijk op voor de reactie namens de Algemene Doopsgezinde Sociëteit aan het dagblad Trouw. Reina F. de Groot-van der Veen Zuidlaren advertentie De Roosebrink te Wageningen te huur Seniorenappartementen met een vrijzinnig religieuze uitstraling In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Zin in de zomer De Timanshof te Bennekom Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. Huurprijs De huurprijs varieert van A 441, tot A 747,. De servicekosten variëren van A 73, tot A 194,. De Aleidahof te Bennekom Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging. Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe Hof van Sint Pieter tn Bennekom info@vrssh-zuidveluwe.nl 5 illustratie Feiko Wouda

4 interview Ik heb niet de luxe om te wanhopen Het gaat in de huidige crisis niet alleen over geld, maar om de ziel van Europa. De crisis stelt ons voor ethische en spirituele vragen. Daarom gaat die ook geloofsgemeenschappen aan. Aldus rabbijn Awraham Soetendorp, al jaren actief voor onder meer het Earth Charter. tekst Peter Siebe fotografie Jacob Soetendorp Instituut P Awraham Soetendorp Perspectief van hoop Soetendorp: Hoe hebben bankiers, zakenmensen en politici zich gedragen? Hoe is macht misbruikt en hebzucht gaan heersen? Hoe komen we van angst en wantrouwen weer tot verbondenheid en vertrouwen? Hij vindt dat de crisis niet alleen economen en politici aangaat, maar ook kerken en geloofsgemeenschappen. Hij levert dan ook graag een bijdrage aan de conferentie Eco-justice, growth and hope van het Europees christelijk duurzaamheidsnetwerk ecen eind augustus op Mennorode (zie kader). Zijn boodschap is: Het gaat in de wereld om de samenwerking die God van mensen vraagt, ook al geloven ze niet hetzelfde. God schiep de mens naar Zijn evenbeeld en heeft onze medewerking nodig. Pas als wij ieder een plaats gunnen in het hart van de samenleving vertonen wij het beeld van God. Ik heb de ander nodig, zoals hij mij nodig heeft. Ook al is er in de wereld nog zoveel duisternis, ik breng daar het perspectief van de hoop in. De crisis van nu is ten diepste een crisis in menselijke relaties. Wat we missen is een rechtvaardige verdeling van bestaansmiddelen. Ik verlang naar een sociale democratie waarbij niemand zich vernederd voelt. Nu is dat wel zo. Er zijn extravagant rijke mensen die enorme bonussen ontvangen, naast mensen die financieel het hoofd nauwelijks boven water kunnen houden. Iedereen zou zich moeten afvragen: doe ik daar aan mee of niet. Samenwerking Waar komt Soetendorps motivatie vandaan om zijn leven te wijden aan mensenrechten, duurzaamheid en de samenwerking tussen religieuze tradities? Hij overleefde als baby de oorlog door de hulp van christenen, en zegt daarover: Mijn tranen tijdens het gebed tot de God van Mededogen komen uit het gebroken hart van de baby die gered is door mensen die interreligieuze samenwerking moedig in praktijk hebben gebracht. En er is meer: Ik heb een paar schriftjes van mijn vader uit de oorlog. Hij schreef daarin terwijl hij ondergedoken zat aan een joodse jongeman: Jonge vriend, God heeft de wereld geschapen en ons mensen de opdracht gegeven die te volmaken zoals Hij dat bedoeld heeft; een wereld vervuld van samenwerking, liefde, waarheid en gerechtigheid. Ik ben in dat spoor van mijn vader verder gegaan. Van zijn grote joodse broeder Joshua uit Nazaret waardeert hij datgene wat een schilderij van Rembrandt uitbeeldt: Jezus komt een stad binnen, ziet een melaatse man, haalt het doek van diens geschonden gezicht en haalt zo het taboe van deze mens af. Zo wordt verbeeld: dit is mijn medemens, een mens als ik. Soetendorp: Zo leer ik het beeld van God te zien in de pupillen van de ander. Rio + 20 Soetendorp is niet pessimistisch over duurzaamheid, twintig jaar na de eerste top van de Verenigde Naties over duurzame ontwikkeling in Rio de Janeiro, Ik heb het geluk gehad dat ik erbij was, als deelgenoot van een wereldwijde alliantie van mensen die het goede nastreven. Politici zeiden daar tegen ons, religieus leiders: Blijf ons aanspreken op onze verantwoordelijkheid, zodat we beslissingen durven nemen die op korte termijn pijnlijk zijn, maar op de lange termijn de aarde beschermen. En dat doen ik nog steeds. Je kunt geen stad bouwen zonder stenen, maar als de stenen belangrijker worden dan de mensen heeft de stad geen toekomst. Soetendorp heeft zojuist ook deelgenomen aan Rio + 20, de vn-top van afgelopen juni die van te voren al mislukt werd verklaard. Hebben dit soort conferenties eigenlijk wel zin? Soetendorp: Ook al is de werkelijkheid weerbarstig, ik heb niet de luxe om te wanhopen. Zelfs als conferenties niet slagen, groeit het aantal mensen dat zich bewust is van de probemen. Ook het IJzeren Gordijn viel pas na jarenlange ondermijning. Soetendorp wijst op de verklaring Towards Rio + 20 and Beyond A Turning Point in Earth History, waarin leiders van alle rabbijn Soetendorp over geloof, hoop en duurzaamheid religieuze tradities uitspreken dat ze bijgedragen hebben aan milieuvernietiging. Het stemt hem hoopvol dat zowel opperrabbijn Jonathan Sachs als de orthodoxe patriarch Bartholomeus, de Dalai Lama en de Wereldraad van Kerken deze verlaring ondersteunen. Zonder bewustwording immers geen verandering. Ecologische rechtvaardigheid De conferentie op Mennorode gaat over eco-justice. Soetendorp: Dat betekent het recht op een ecosysteem dat intact blijft. We moeten ons ervan bewustworden dat we deel uitmaken van een web van alles dat leeft. Volgens de joodse overlevering zei God tegen Adam over het paradijs: Deze prachtige bomen heb ik voor jou geschapen. Wees er zuinig op. Als ze verdwijnen kan niemand dat herstellen. Onze inzet voor elkaar, de strijd voor mensenrechten, hoort hand in hand te gaan met de inzet voor ecologische integriteit. Soetendorp vindt de ecen-conferentie geslaagd als mensen geraakt worden. Soetendorp in gesprek met Imam Ilyasi Als ons hart open is, hebben we meer oog voor de veranderingen die nodig zijn in de wereld en in ons eigen leven. Gelovigen kunnen rituelen en symbolen presenteren waardoor mensen bij hun Inspiratiebron komen en tot meer liefde in staat zijn. Kunnen mensen dat wel, die betere wereld tot stand brengen? Soetendorp: Christenen plaatsen het heil aan de overkant, verwachten geduldig een nieuwe wereld van God. Dat helpt om aan wanhoop te ontsnappen. Het jodendom is ongeduldiger en benadrukt wat mensen in déze wereld moeten doen. Joden zien de Messiaanse tijd als het resultaat van uiterste menselijke inspanning én de inspiratie en kracht van God. Die spanning is vruchtbaar. Het ongeduld van het jodendom kan de spanning terugbrengen bij christenen die te lijdzaam op een nieuwe wereld wachten. << Europese conferentie over duurzaamheid Van 29 augustus tot 2 september komen zo n honderd christenen uit heel Europa naar Mennorode in Elspeet voor de conferentie Eco-justice, growth and hope. Centrale vraag is hoe vanuit geloof en hoop een bijdrage geleverd kan worden aan duurzaamheid, een eerlijke economie en het beteugelen van klimaatverandering. De conferentie is tevens de 9e Assemblee van het Europees Christelijk Milieunetwerk (ecen) en wordt mede georganiseerd door de Raad van Kerken en de Noach Alliantie. Professor Hans Opschoor (internationaal erkend econoom op het gebied van duurzaamheid en ecologie) en rabbijn Awraham Soetendorp spreken donderdag 30 augustus over de zoektocht naar een economisch model voor duurzaamheid en de rol van geloofsgemeenschappen daarbij. De Britse predikant Dave Bookless, A Rocha Internationaal, en schrijver van Het groene hart van het geloof, gaat in op bijdragen uit de christelijke theologie. Vrijdag 31 augustus zijn er excursies en s avonds presentaties van vele kerkelijke duurzaamheidsprojecten uit Nederland, waaronder de doopsgezinde Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling. Zondag 2 september is er een afsluitende oecumenische viering in Apeldoorn. Deelname is mogelijk voor alle geïnteresseerden, naar keuze één of twee dagen, of de gehele conferentie. Informatie: info@noachalliantie.nl of marduin@xs4all.nl Opgave: 6 7

5 sdo Kessler, een bevlogen man Jan Joost Kessler is de nieuwe voorzitter van de Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling. Wat bezielt hem om dat belangrijke maar taaie onderwerp te promoten in de doopsgezinde gemeenten? Hij vertelt zijn verhaal. tekst Jan Joost Kessler fotografie sdo Veggie Challenge Gevoel voor natuur Ik ben opgegroeid in een bosrijke omgeving en heb in mijn jeugd veel in het (verre) buitenland gewoond. Dat is denk ik van belang geweest voor mijn gevoel voor de natuur en mijn oriëntatie op de wereld. Ik studeerde biologie en heb daarna in Jemen en Burkina Faso gewerkt. Opvallend vond ik niet alleen de armoede, maar vooral de geheel andere wijze waarop lokale boeren zich verhouden tot hun omgeving en de natuur. Er is daarbij veel verbondenheid, niet in romantische maar in praktische zin. Daarna ben ik advieswerk gaan doen in de milieu- en ontwikkelingssamenwerkingssector. Een speels initiatief met een scherp randje duurzaamheid en levensverandering is Veggie Challenge. De groep achter dit initiatief daagt je uit om gedurende dertig dagen minder vlees te eten. Ben je een groot liefhebber van vlees, dan kun je de uitdaging aannemen bijvoorbeeld één dag in de week geen vlees te eten. Eet je al (vrijwel) vegetarisch, dan kun je er voor kiezen één dag of meer veganistisch te eten. Iedere deelnemer bepaalt zelf hoe hoog zijn of haar lat ligt. Startmomenten zijn 1 juni of 1 juli, al kun je de uitdaging natuurlijk ook op een ander moment aangaan. De website schermt met de stelling dat de klimaatad zijn als iedere Nederlander één keer per week geen vlees zou eten. Da s effectief! Meer weten? Kijk op: en 8 Ik ben getrouwd en woon in Wageningen heel bevoorrecht in een rustige wijk met een grote tuin. ppp Ik ben altijd bevlogen geweest om wegen te zoeken om deze wereld duurzamer te maken. Terugkijkend zie ik daarin bij mijzelf drie fasen. Eerst had ik vooral een relatief technische aanpak, met aandacht voor mensen, natuur en economie ofwel people, planet, profit (ppp). De uitdaging is om daarin een balans te vinden. Het gaat vaak om ingewikkelde afwegingen, prijsbeleid, wetgeving, bewustwording, etc. Daarin is zeker wel enige vooruitgang te bespeuren, maar het blijft marginaal. Als men geen voordeel ziet in duurzaamheidsmaatregelen gebeurt er vaak niks. Ik vraag me dan af: waar is de bezieling? Waar is het engagement met het lot van mensen in andere werelddelen? Iona-liturgie Ondertussen werd ik lid van de doopsgezinde gemeente in Wageningen, en kwam daar veel bezielde mensen tegen. Maar het ging nooit over natuur en milieu, over ons omgaan met de aarde. Maar het ging zelden over natuur en milieu, over ons omgaan met de aarde. Als dat al ter sprake kwam, dan altijd vanuit het beeld dat de mens boven de natuur staat. Ik beleef het anders. Ik voel mij soms echt verbonden met de aarde; dat geeft energie en bezieling en leidt denk ik tot andere keuzes dan bij iemand die zich superieur voelt. Bij een bezoek aan Iona constateerde ik verrast dat de liturgie van de Iona Community vol staat met verwijzingen naar de verbondenheid van mens en natuur. Ik heb ondertussen begrepen dat dit stamt uit de historische lijn van de Keltische sjamanen en natuurtheologie. Later werd dit geïnterpreteerd vanuit een christelijke wereldvisie en de werkzaamheid van God, in plaats van sjamanistische krachten. Deze visie wordt wel genoemd het panentheïsme, het besef dat in de hele schepping, in al het levende, een goddelijke kracht te vinden is. Ik geloof dat er nog een spirituele duurzaamheidsdimensie is, die van pneuma of diepere verbondenheid. In het boeddhisme heet dit de chi energiestroom. In mijn eigen kerkgemeente vond ik medestanders, Waar is de bezieling? Waar is het engagement met het lot van mensen in andere werelddelen? en geleidelijk hebben we daar duurzaamheid onder de aandacht en in de praktijk gebracht. Ik was ervan overtuigd dat hier de wortels van de diepere bezieling om het goede met de aarde te doen, te vinden zijn. Maar het blijft lastig om duurzaamheid op de agenda te houden. Er is vaak een kloof tussen enerzijds weten en willen, en anderzijds doen. Participatie blijft mager Daarna raakte ik geïnspireerd door Transition Towns, een beweging die uitgaat van de kracht van lokale initiatieven, deze wil stimuleren en uitvergroten. De beweging is praktisch gericht. Bedenk dat energie steeds duurder wordt en we ons moeten voorbereiden op een tijdperk zonder olie. Dus moeten we nu allerlei maatregelen nemen. Uitgangspunt van deze beweging is dat wat lokale mensen beweegt. Ik geloof inderdaad dat daar de motivatie tot handelen ligt: de verbondenheid met je eigen erfgoed, de zorg voor de eigen omgeving, en van daaruit in steeds grotere cirkels de zorg voor de aarde. Ik ben nu voorzitter van de Transition Towns-beweging in Wageningen. We krijgen best wel wat voor elkaar op het gebied van duurzame energie, biologische landbouw en lokale economie. Maar de participatie, de betrokkenheid van burgers, blijft mager. Misschien is het wel zo dat we hier in Nederland eigenlijk nog nauwelijks een probleem ervaren, dus waarom zou iemand zijn/haar welvarende levensstijl aanpassen? Zo zijn bij mij persoonlijk in deze drie fasen het hoofd de rationele benadering, het hart de spirituele bezieling, en de handen het concrete handelingsperspectief, samengekomen. Deze drie-eenheid is van groot belang. Lastiger is het ze in praktijk te brengen. Het is een nieuwe uitdaging om dit bij sdo de komende jaren verder te kunnen uitwerken. << Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling De Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling (sdo), een commissie van de Algemene Doopsgezinde Sociëteit, richt zich binnen doopsgezind Nederland op de thema s duurzaamheid in het leefmilieu en ontwikkelingssamenwerking. Deze aandachtsvelden sluiten goed aan bij algemeen christelijke principes, en zeker bij doopsgezinde. Allereerst vanuit het oogpunt van het streven naar sociale rechtvaardigheid, solidariteit en aandacht voor de zwakkeren. Maar ook vanuit het oogpunt van geweldloosheid en vrede. Wij doen als mensheid de aarde veel geweld aan om ons huidige consumptiepatroon in stand te houden. En bovendien de mensen die wonen in gebieden waar wij grondstoffen en producten vandaan halen. Denk bijvoorbeeld aan ontbossing voor sojateelt of vervuiling van rivieren bij mijnbouw. Het onderwerp duurzaamheid sluit goed aan bij de doopsgezinde principes van eigen verantwoordelijkheid en handelingsperspectief. Ook sdo vindt dat het ieders eigen verantwoordelijkheid is om duurzame keuzes te maken, op eigen wijze en op eigen schaal. Tegelijk wil sdo gemeenten en leden daarbij zo goed mogelijk informeren en aanzetten tot concrete maat -regelen. Doopsgezinde gemeenten zouden een voorbeeldfunctie kunnen vervullen bij die eigen invulling aan duurzaamheid en zorg om de aarde en de mensheid. Dat biedt tevens goede kansen voor een nieuwe verbinding tussen onze christelijk-spirituele traditie en wat er leeft in deze samenleving. Duurzaamheid is daarbij een belangrijk raakvlak. sdo wil de komende jaren gemeenten inspireren en stimuleren om duurzaamheid op eigen wijze vorm te geven, door het leveren van informatie, het inspireren met goede voorbeelden, het faciliteren van uitwisseling tussen gemeenten, en het stimuleren tot samenwerking met andere lokale organisaties. sdo heeft in 2011 een enquête gehouden onder doopsgezinde gemeenten naar het nemen van duurzaamheidsmaatregelen. Daaruit kwam een tiental koplopers naar voren die anderen kunnen inspireren. Er is ook een brochure uitgebracht met contacten voor het nemen van duurzaamheidsmaatregelen op diverse terreinen. Wij willen deze brochure dit jaar actualiseren en verbeteren. Daarnaast willen wij aansluiting zoeken bij bestaande samenwerkingsverbanden, bijeenkomsten en ontmoetingen, en informatie en inspiratie doorgeven aan onze gemeenten. sdo kijkt daarbij nadrukkelijk niet alleen naar de technische kant van duurzaamheid, maar met name ook naar de koppeling met de spirituele invalshoek. Dit om de bezieling niet uit het oog te verliezen. Meer informatie over sdo: 9

6 generaties Dat het er vroeger anders zuiniger aan toe ging dan tegenwoordig, weet iedereen. Maar hoe groot zijn de verschillen nu echt? We vroegen het Annie Struijf (84) en Job Raedts (15) uit Schagen. tekst & fotografie Wieteke van der Molen Job: Als bij mij de wekker gaat druk ik eerst altijd even op snooze. Dan check ik mijn en Facebook-pagina. Ik bekijk online de roosterwijzigingen. Daarna ga ik douchen, meestal maar zo n zes minuten, want we hebben zo n verantwoorde douchetimer. Daar probeer ik me wel aan te houden. Ongeveer. Annie: Wij deden gewoon onze oogjes open. Vader en moeder waren dan al sinds uur op om te melken. Wassen deden we met een teiltje water. Schone kleren hadden we ook niet iedere dag. Eens in de veertien dagen schoon ondergoed. Bah. Als ik daar nou aan terugdenk Job: Nou, ik doe ook niet elke dag alles schoon aan, maar ondergoed en sokken wel. De rest hangt er van af, of het vies is. Daarna ga ik koffie zetten, broodjes bakken. Tijdens het ontbijt lees ik gauw de krant op mijn tablet. Annie: Wij aten een broodje met een koppie thee. En dan liepen we naar school. Heen een kwartier, maar op de terugweg deed ik er wel een half uur over, dan ging ik lekker natte benen halen aan het strand. Bij ons op school is alles digitaal zo langzamerhand 10 Job: Ik spring zo n vijf minuten voor de les begint op de fiets. Ik woon op drie minuten afstand van school, dus dat gaat ruim. Annie: Toen ik tien was kreeg ik een fiets, maar die was niet om naar school te fietsen. Toen ik twintig was had ik m nog. Naar de huishoudschool ging ik meestal wel op de fiets. Eigenlijk wilde ik naar de hbs, maar dat vond mijn vader niet goed. Toen maakte hij een afspraak met mij: als ik zou leren melken, mocht ik naar de huishoudschool. Ik had een hekel aan melken, maar dan mocht ik tenminste naar die school. Maar ik leerde er niet veel, deed niks dan spijbelen en kattenkwaad uithalen. Alleen koken vond ik leuk. Tot er door de oorlog eigenlijk niks meer te koken viel. In 1944 ging de school dicht en toen kwam ik thuis. Job: Bij ons op school is alles digitaal langzamerhand, van de bel tot aan de ouderinformatie. Hoewel, drie leraren hebben ook nog zo n ouderwets bord, met krijtjes. Thuis hoef ik niet echt te helpen. De vaatwasser inzetten en leegruimen, dat is mijn taakje, en af en toe maai ik het gras. En ik pas op mijn broertje als mijn moeder s avonds moet werken. Dan speel ik altijd spelletjes op de computer want hij vindt het gezellig als ik dicht bij hem in de buurt ben. Anders kijk ik meestal tv s avonds. Ik gebruik de reclames altijd om even Facebook te checken of Angry Birds of zo te spelen op mijn tablet of mijn telefoon. Annie: Ik weet eigenlijk niet zo goed wat we s avonds deden. Vroeg naar bed natuurlijk, in de winter rond acht uur al. Je moest de volgende dag vroeg weer op. Mijn vader luisterde wel naar het nieuws op de radio, dan moesten wij stil wezen. We lazen veel, denk ik. Job: Officieel ga ik rond half tien naar bed. Dan hang ik mijn telefoon en tablet aan de oplader en meestal lees ik Eens in de veertien dagen schoon ondergoed De luxe van het moderne leven dan nog een tijd, of ik internet wat. Tot ik moe genoeg ben om in slaap te vallen. Meestal is dat pas rond middernacht. Annie: Vroeger waren de mensen aan het werk, of ze waren moe en gingen slapen. Als ik nu om me heen kijk, begrijp ik niet hoe dat allemaal maar kan. Hoe kan dit nou allemaal? Job: Ja, ik heb het idee dat ik voordat ik opgestaan ben al meer elektriciteit verbruikt heb dan jij vroeger op een hele dag... << eco-artikelen via internet Duurzaamheid en eco-bewustzijn hebben de wereld van de webshops veroverd. Daar zijn de meest uiteenlopende artikelen te verkrijgen, van een eco-hondenhalsbandje ( tot een nietjesloze nietmachine ( Ook designers doen hun best. Zo is daar Che Eyzenbach, die al in 2007 de kranten haalde met zijn afstudeerproject. Hij ontwierp meubilair voor een studentenkamer, geheel van karton, waarbij zelfs de verpakking een functie had ( nl). Er is houtsmid Merieke Werdler van Timberring, die restjes hardhout verwerkt tot de prachtigste ringen (www. timberring.nl). En webshop levert een print-on-demand service voor de meest uiteenlopende design-kussenhoezen, -schorten, -tafellopers en dergelijke. De inkt is op waterbasis en het hele proces wordt zorgvuldig op milieuvriendelijkheid gecontroleerd. De termen groen, eco en duurzaam roepen niet langer het beeld op van geitenwollen sokken, integendeel. Er is hip verantwoord design te over! Annie Struijf Job Raedts geboren op 19 mei januari 1997 geboren te De Le eshoeve aan de Portiekwoning Pettemerkluft Groningen 15 jaar oud in opstaan uur uur ontbijt Broodje met Koffie, geroosterd een koppie thee brood of (nooit melk, bah) cereals met melk vervoer Lopend Op de fiets lunch Warm, thuis. Baguettes. Meestal Dat eten had moeder meegenomen van huis, dan al de hele ochtend soms gekocht op school. op het elektrische fornuis staan. De groente was altijd te gaar. leermiddelen Inktpotje met (ja, jongen) Digiborden, rekenéchte inkt. Op de huishoud- machine, computer, school ook lapjes, wol, digitaal huiswerk, naald, draad, potten en roosterwijzigingen, pannen en dat soort dingen. cijferlijsten na school Thuis helpen: schapen Huiswerk maken, melken, koeien melken, gitaar spelen, breien, kousen stoppen etc. baantje bij supermarkt avondeten Brood Warm, meestal verantwoord, op hectische dagen met pizza op schoot voor de tv. s avonds Lezen, radio luisteren Computerspelletjes, tv kijken, roeien naar bed Rond uur, Officieel om uur s zomers later

7 engagement Weg met plastic! Dobber Island Dit is een andere manier van ondernemen, die ook jezelf een goed gevoel geeft Motivatie Het was eigenlijk mijn bedoeling om dit naast mijn werk doen, maar dat kon niet. Er was een te grote tijdsinvestering nodig om de onderneming een serieuze slagingskans te geven. Dus heb ik er een businesscase van gemaakt, met een verdienmodel. Ik moet er immers wel mijn brood mee verdienen. Tegelijkertijd wil ik ook blijven delen. Er zijn zo n 900 miljoen mensen in de wereld die geen of slecht toegang hebben tot water. We hebben daarom vastgelegd dat vijf procent van onze netto omzet naar hulporganisatie Simavi gaat, voor het aanleggen van waterpompen en sanitaire voorzieningen, en het beschikbaar maken van veilig drinkwater in de armste landen ter wereld. Dus niet een deel van de winst, maar van de omzet. Dat gedeelte moet je wel ergens terugverdienen. Dit is een andere manier van ondernemen, die ook jezelf een goed gevoel geeft. Maar dat is niet zijn enige motivatie. Mijn ouders waren heel bewust bezig met hoe je leeft en wat je verbruikt. Daar ben ik in opgegroeid, al was ik er later minder mee bezig. Totdat ik kinderen kreeg. Voor hen wil je altijd het beste en ik ging me afvragen wat voor wereld ik aan hen achter wil laten. Toen ik die documentaire over plastic zag, ben ik me rot geschrokken. Maar tegelijkertijd realiseerde ik me: hier kan ik iets aan doen. Want als dit zo doorgaat, zijn er straks niet voldoende vissen of vogels meer en dondert ons hele ecosysteem in elkaar. Dat is geen erfenis voor onze kinderen. Met ondernemen en geld verdienen is niks mis, maar niet ten koste van onze leefomgeving. << Nieuwe Garde Merijn Everaarts (Eindhoven, 1972) is initiatiefnemer van zowel De Dopper als van Dobber Island. Daarvoor werkte hij geruime tijd in de evenementenen horecabranche. Hij heeft gewoond in Amsterdam, Zürich, Berlijn en Helsinki, voordat hij neerstreek in zijn huidige woonplaats Haarlem. Everaarts is getrouwd en heeft twee kinderen van drie en vijf jaar. Economische groei met respect voor de grenzen die de planeet stelt: steeds vaker bekijken ondernemers hoe people, planet & profit hand in hand kunnen gaan. Zoals Merijn Everaarts, wiens frustratie over de groeiende afvalberg de aanleiding vormde om in actie te komen. tekst & fotografie Johan Tempelaar veer twintig procent van het plastic gerecycled, wereldwijd is dat slechts zes procent. De rest wordt verbrand of komt in zee terecht. Om de plasticberg kleiner te maken hebben we in een creatief netwerk De Dopper ontwikkeld. Dat is een herbruikbaar flesje met een hip design, dat eenvoudig is schoon te maken en uiteraard klimaatneutraal wordt geproduceerd. Het kraanwater in Nederland is van prima kwaliteit en wordt op meer punten gecontroleerd dan flessenwater. Bovendien is kraanwater goedkoop: voor duizend liter betaal je anderhalve euro. Toch kopen mensen regelmatig flesjes water, soms voor wel drie euro per flesje. Dat draagt bij De Dopper In een documentaire zag ik dat er een plastic soep in de Pacific drijft ter grootte van Frankrijk en Spanje samen, vertelt Everaarts. In plastic zitten weekmakers om kunststoffen elastisch te maken. Als het plastic verteert, komt dit spul vrij. De drijvende deeltjes worden opgegeten door kwallen en vissen. Snijd je dode zeevogels open, dan blijken er opvallend vaak plastic doppen in hun ingewanden te zitten. Zo komt plastic in de voedselketen terecht. Er komt dagelijks twee miljoen kilo aan plastic afval bij. In Nederland wordt ongeaan de petflessen die dagelijks in Nederland worden weggegooid. Inmiddels wordt De Dopper wereldwijd verkocht, heeft Everaarts zeven man personeel in dienst en lopen er zo n mensen met het flesje rond. Zij zijn onze ambassadeurs, vervolgt Everaars. Met elkaar zorgen zij ervoor dat er zeven miljoen flesjes per jaar minder worden weggegooid. Misschien een druppel op een gloeiende plaat, maar ik zie het als het begin van een beweging waaraan we op zijn minst een bijdrage leveren: groeiende bewustwording van onze leefstijl en wegwerpverslaving. Eerder dit jaar haalde Merijn Everaarts de media (onder meer Vroege Vogels en De Ingenieur) met een opmerkelijke één-aprilgrap. Hij was bezig met het realiseren van het Dobber Island, een drijvend recreatie-eiland voor de kust van Zandvoort, compleet met zeilschool en onderzoeksfaciliteiten. Dit eiland zou worden opgebouwd uit blokken gemaakt van samengeperst afvalplastic. Mensen werden opgeroepen om 100, te investeren in het eiland. Binnen een week kwamen meer dan duizend inschrijvingen binnen. Everaarts: Het was geen grap, maar een manier om aandacht te krijgen voor het wereldwijde probleem van de plastic soep. Het gegeven is ongeveer vijftien jaar bekend, maar er is nog geen concrete oplossing gevonden. We hebben daarom op 1 april een prijsvraag uitgeschreven: bedenk een systeem waarmee plastic uit zee kan worden gehaald, zonder dat er ecologische schade wordt veroorzaakt. Het zou kunnen gaan om een mix van bestaande technieken en de introductie van een geheel nieuwe techniek. Er zijn de nodige inzendingen binnengekomen, variërend van kindertekeningen tot volledig uitgewerkte en kansrijke plannen. Wie de best bruikbare technologie bedenkt, wint een onderzoeksbudget voor de nadere uitwerking. De sluitingsdatum voor inzending van ideeën is 31 december In januari 2013 wordt, na een voorselectie door een vakkundige en professionele jury, de winnaar bekendgemaakt. Meer informatie of op de hoogte blijven? Kijk op De jonge creatievelingen achter Nieuwe Garde vind je voornamelijk in de grotere (studenten-)steden. Jonge idealistische denkers stellen hun creativiteit en vindingrijkheid ter beschikking aan de maatschappij en aan bedrijven. Sommige projecten bedenken ze zelf, zoals restruimte, waarin leegstaande panden in Groningen tijdelijk een andere functie krijgen, en inspiratiepicknick. Bedrijven kunnen hen inschakelen voor onder meer pressure cooker (snelkookpan) waarbij mensen van Nieuwe Garde zich onder hoge tijdsdruk één avond over een bepaald probleem buigen. Het bekendste initiatief van Nieuwe Garde is misschien wel acht uur overwerken voor een goed doel. Meer weten? Meedoen? Inhuren? Kijk op: &

8 WereldWerk voorzitter Bert Duhoux bedankt Sherwin Kirindongo voor zijn optreden. Succesvolle eerste WereldWerk-dag Bij binnenkomst is het een prettig weerzien van vele broeders en zusters die bij het hulp- en vredeswerk betrokken zijn. We beginnen de bijeenkomst met wat de uitsmijter had moeten zijn, maar nu de opwarmer is geworden. tekst Hennie van Setten fotografie Marius Romijn Sherwin Kirindongo vertelt ons over zijn werk in conflictgebieden voor Musicians without Borders en laat ons aan den lijve kennismaken met body percussion. Daarna gaan we in groepen langs de verschillende sprekers. Rondje wereld Jaap Schiere vertelt namens de de Internationale VredesGemeente (ivg) over de problematiek rond grootschalige goudwinning. Een probleem dat zich niet alleen in Honduras voordoet, maar ook in Suriname. Sjoukje Wethmar en José Bakker gaan in op het adoptieprogramma van Wereld- Werk. Tijdens reizen naar Uruguay en Tanzania hebben zij persoonlijk een aantal van die kinderen bezocht. In totaal zijn er via WereldWerk ruim 600 kinderen in Zuid Amerika, Azië en Afrika financieel geadopteerd. Die kinderen krijgen daardoor behalve scholing vaak ook goede voeding en medische zorg. Er is ook maatschappelijke hulp voor het hele gezin. En Els de Quant vertelt over haar werk in Tanzania. Hoe zij daar begon in een ziekenhuis in Shirati. Hoe zij van daaruit de bush in ging en en wijkverpleging mee op heeft gezet vanuit een nieuwe gezondheidspost, Bethsaida. Ik weet nog hoe ze de eerste keer op weg ging, haar droom achterna. Zij is in haar droom gestapt en maakt die droom waar. Dan gaan we naar de laatste spreekster, onze dochter. Zij vertelt over het werk van de Christian Peacemaker Teams in het algemeen en over haar delegatiereis naar Palestina in het bijzonder. Hoe gastvrij ze werd ontvangen, je moet er wel van thee houden. Hoe groot de tegenstellingen zijn. Hoe er aan beide kanten van de daar letterlijk opgebouwde muur een groot verlangen naar vrede is. Vergeving Aan het slot van de dag is er de toespraak van Fernando Enns, de mede door WereldWerk aangestelde en gefinancierde hoogleraar vredestheologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hij vertelt aan de hand van Psalm 85 over vergeving van God en vergeving van mensen. Het gaat om stil zijn en luisteren, en dan wat in de stilte tot je komt in praktijk brengen. Terugkijkend op het verleden je het verleden herinneren, en dan vergeven, zonder condities. Vergeven geeft ruimte aan verbroken relaties. Bij grote conflicten duurt dat soms eeuwen, maar niet eeuwig. We moeten het visioen van vrede niet verliezen. Het visioen verliezen is God verliezen. Het visioen is een belofte, een gave van God. Het bevrijdt ons van onze beperkingen en is bedoeld om de aarde te transformeren. En dan weer naar huis. De zon is volop gaan schijnen en onderweg zien we een lange stoet marathonlopers via een hoge brug de snelweg overgaan. In ons hart is de hoop dat er door het werk van WereldWerk bruggen mogen worden gebouwd die mensen over muren heen weer bij elkaar brengen. << Op vindt u een uitgebreid verslag, inclusief de rede van Fernando Enns en de actuele lijst met projecten. Hoog bezoek uit Tanzania tekst Aad Joor fotografie Henk Blom Een hartelijke ontmoeting Wederkerigheid staat hoog in het vaandel van Doopsgezind Wereld- Werk. Die wederkerigheid kwam duidelijk in zicht bij het bezoek aan Nederland van bisschop John Nyagwegwe en pastor John Wambura uit Tanzania. Drukke dagen Op uitnodiging van de Marawerkgroep van Wereldwerk waren deze twee gasten uit Tanzania in Nederland. John Nyagwegwe werkt in de Noord-Mara Ring Tanzania. In dit gebied ligt Shirati, de plaats waar de eerste Amerikaanse missionarissen zich vestigden; van hieruit werd de blijde boodschap verder verspreid. John Wambura is leider van het projectkantoor in de Ring Dar es Salaam. Op zondag 27 mei werden zij in Utrecht opgewacht door de voorzitter van WereldWerk, Bert Duhoux. Het zou een druk programma worden met bezoeken aan de haven van Rotterdam, Madurodam, een pastoresconvent in Dordrecht, een rit door Friesland op zoek naar Menno Simons, bezoeken aan de ads, de Universiteitsbibliotheek in Amsterdam, en een technische school, een ontvangst door de kerkenraad van de doopsgezinde gemeente Zaandam, en bezoeken aan de Zaanse Schans en het broederschapshuis in Schoorl. Vrouwen in het ambt Het bezoek startte met een kennismaking met vrouwelijke predikanten en eindigde er ook mee. Op dinsdag 29 mei bezochten de gasten het pastoresconvent van de Ring Zuidwest Nederland in Dordrecht. Daar waren zes vrouwen aanwezig. Het thema was liturgievernieuwing een geschikt onderwerp want in Tanzania is nauwelijks sprake van een liturgietraditie. Omdat er in Tanzania nog geen vrouwelijke predikanten zijn, mede omdat de kerkorde dat verbiedt, wilden beide gasten graag een kerkdienst met een predikante meemaken. Op zondag 3 juni, een dag voor hun vertrek, deed de gelegenheid zich voor. In de doopsgezinde gemeente Haarlemmermeer werd ds. Hedy Hegeman bevestigd door ds. Christien Duhoux-Rueb. Op het moment suprême stonden onze Tanzaniaanse gasten met fototoestel vooraan. Later dit jaar zullen ze bij de vergadering van Tanzaniaanse bisschoppen een poging doen de kerkorde te wijzigen, zodat vrouwen tot predikant en zelfs tot bisschop bevestigd kunnen worden. Een reeks van hoogtepunten Elk onderdeel van het programma maakte grote indruk. Het bezoek aan de ads, waar voorzitter Otto Bleker de gasten ontving, samen met een delegatie van het Algemeen Bestuur van Doopsgezind WereldWerk en een andere Tanzaniaan, Musuto Chirangi, die deze jaren in Nederland verblijft. Het gemak waarmee beide gasten over hun geloof en hun werk spraken, maakte veel indruk. Met nadruk werd gewezen op de uitdagingen waar de kerken in Tanzania voor staan. Bestrijding van de armoede, ontwikkeling van het onderwijs en verbetering van de gezondheidszorg zijn de speerpunten. Vooral het bezoek aan de Universiteitsbibliotheek, waar zij door Adriaan Plak meegevoerd werden in de wereld van oude handschriften, maakte heel wat los. Velen hebben met een blijde herinnering afscheid genomen van de gasten uit Tanzania. Velen zijn uitgenodigd naar Tanzania te komen om onze verre zusters en broeders te ontmoeten en met hen te werken aan een voorspoedige toekomst. << Elfsteden fietsen Eind mei bereikte het bestuur een geweldig bericht: Janneke en Marieke Leerink hebben de Nationale Fietsdag op 28 mei gebruikt om de Elfstedentocht te fietsen. In 14,5 uur waarvan in totaal twee uur pauze legden zij de 240 km op hun tandem af. Een in drie opzichten opvallende prestatie, want via hun enthousiaste sponsors mocht WereldWerk ongeveer 1.250, ontvangen. Dit geld hebben deze sportieve zusjes bestemd voor het Collège des Frères in Oost Jeruzalem. Een school met zowel moslim- als christelijke kinderen. WereldWerk steunt de school, omdat die een ambitieus programma in stand wil houden, terwijl niet alle kinderen het schoolgeld kunnen opbrengen. De dames mogen trots zijn op hun prestatie. Janneke en Marieke, hartelijk dank! 14 15

9 duurzame gemeente duurzaam op weg advertenties VRIJZINNIG LEERHUIS ELSPEET open doperse groep voor studie en ontmoeting. Start op 28 september en 19 oktober Locatie: MENNORODE CONFERENTIECENTRUM Apeldoornseweg 185, Elspeet. Overige data, de thema s en inschrijven vindt u op Met de kerk de bijdrage aan duurzaamheid vergroten door een bewuste keuze voor verantwoord energie en materiaalgebruik. BGreen begeleidt u hierbij: Inzicht in de duurzaamheidsscore van de kerk Uw leidraad in duurzaamheid Praktische uitvoering Verbetering van uw energiegebruik met lagere lasten: BGreen adviseert u over energiebesparende aanpassingen voor een aangenaam binnenklimaat. Meer comfort tegen lagere kosten en beter voor het milieu! Aan de slag Neem gerust vrijblijvend contact op: of info@bgreen.eu Of kijk op Duurzaamheid in de praktijk Denk na en doe voorstellen om binnen de doopsgezinde gemeente Aalsmeer de duurzaamheid op het gebied van energieverbruik, milieu, financiën en relaties te verbeteren. tekst & fotografie Erica de Ridder Deze opdracht werd in maart 2010 door de kerkenraad gegeven aan een speciaal daarvoor opgerichte duurzaamheidscommissie. In Aalsmeer leefde al langer het idee dat er méér kon worden gedaan met dit belangrijke thema. Naast de al aanwezige aandacht voor het werk van de Wereldwinkel en Fair Trade en het ondersteunen van acties van Amnesty International, was er ook behoefte aan inbedding van ecologische duurzaamheid in het denken en doen van de gemeente. Inventarisatie en besluitvorming Het eerste jaar werd gebruikt om de bestaande situatie in kaart te brengen. Met behulp van de Mondiale Voetafdruk-methode voor kerken, opgesteld door De Kleine Aarde, inventariseerden we de activiteiten binnen het kerkgebouw, het aantal mensen dat er gebruik van maakt(e), de oppervlakte van de terreinen en gebouwen, het energiegebruik, papiergebruik, schoonmaakmiddelen en vervoer. Daarna berekenden we onze ecologische voetafdruk. Schoonmaakmiddelen verduurzamen was eenvoudig, want de kosteres was en is met overtuiging lid van de commissie. Op het gebied van energieverbruik volgde al snel een sprong voorwaarts door over te stappen naar groene stroom en groen gas. Dat tezamen leidde tot een goed zichtbare verduurzaming die relatief eenvoudig te verwezenlijken was. Geen milieupolitie, wel een open oor Vervolgens heeft de commissie een energieonderzoek laten uitvoeren om een deugdelijk en professioneel onderbouwd advies te krijgen over hoe de kerkzaal en de bijgebouwen met minder gas en elektriciteit toe zouden kunnen. Dat adviesrapport is inmiddels klaar en vormt nu de basis voor allerhande besluiten: vervangen we een kapotte ketel, of gaan we de thermostaten beter inregelen zodat we met een ketel minder kunnen? Gaan we bij de restauratie van het orgel over op een andere, meer duurzame verwarming van de kerkzaal? Vervangen we de altijd brandende nooduitgang verlichting voor veel zuiniger led verlichting? Op basis van de geschatte terugverdientijden van deze investeringen kan besluitvorming totstandkomen. Proactief De commissie ziet zichzelf vooral als een denktank en informatiecentrum, en voorziet de kerkenraad en andere commissies van gevraagd en soms ook ongevraagd advies en informatie. Het heeft even geduurd voordat een vorm gevonden was. De commissie doet nu suggesties en zoekt naar duurzame alternatieven. Beslissingen neemt ze niet; die laat ze graag over aan de mensen die in een breder verband hun steen bijdragen aan de organisatie van de kerk. Ze is geen milieu-politie, maar heeft wel een open oor voor zaken op het gebied van duurzaamheid die leven binnen de gemeente. In de ledenvergadering is op verzoek van de kerkenraad inmiddels als beleid vastgesteld dat het duurzaamheidsaspect een hoge prioriteit krijgt bij het nemen van beslissingen in de gemeente. Met name bij veranderingen binnen het kerkgebouw zal naast prijs en kwaliteit ook duurzaamheid worden meegewogen. Klaar? Nee, nog lang niet. Het thema energiegebruik is inmiddels een stuk verder gekomen, maar op de terreinen financiën en relaties is mogelijk nog veel te winnen. Onderstaand citaat komt uit een van de verslagen die voor iedere belangstellende te lezen is op de website van de doopsgezinde gemeente Aalsmeer: Creativiteit en doorzettingsvermogen zijn zaken die steeds weer gevraagd worden van onze commissieleden. We hebben een manier van werken ontwikkeld waarin ieder zijn/haar eigen inbreng heeft. Het feit dat we hier binnen de kerkgemeenschap ruimte en waardering voor krijgen maakt dat we ons werk graag doen. Zie voor dit citaat en meer: Commissies/Commissie_duurzaamheid De Kleine Aarde is inmiddels opgeheven. Voor informatie over methoden om duurzaamheid te bevorderen kunt u contact opnemen met de Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling: info@sdo.doopsgezind.nl; Hoeksteen in de kerk in Aalsmeer. Duurzaamheid zaaien om leefbaarheid te oogsten, nu en in de toekomst. Erica de Ridder is voorzitter van de duurzaamheidscommissie van de doopsgezinde gemeente Aalsmeer. De overige leden van de commissie zijn Leny van Alphen-Bol, Edith Goezinne, Mariska de Graaf-van der Zande, Johan Lanser en Frans Misset. 17

10 boeken & bladen Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina s van de hand van Martin Maassen, martin.maassen@doopsgezind.nl maakt hem als schrijver bijzonder. Zijn boek Wachten op geluk leest soepel als vakantielectuur. Zijn beschouwingen zijn lichtvoetig en luchtig, maar tegelijkertijd peilt Simon de kern van het menselijk verlangen. Toch wordt het nergens te abstract of gewild theoretisch. In één natuurlijke beweging voert hij de lezer mee langs de geboorte van zijn dochter, Schopenhauer en de wil, zijn eigen kleuterliefde, Orpheus en Eurydice, pubergefrunnik, gitaarles, het breinonderzoek van Victor Lamme, Rudolf Steiner en zijn filosofie van de vrijheid, schaamte, Habermas, jagen, kunst, Descartes, eenzaamheid in Nederland, films, autorijlessen, Von Kleist, de ziel van wilde vreemde dieren (zoals de kat van de buren), Levinas, de judoles van zijn vader, Hannah Arendt en nog veel meer. Bij ieder ander zou dat een warboel worden, bij Simon besef je: deze man beheerst de materie zo volkomen dat hij er mee samenvalt. Dat levert pareltjes van beschouwende afstand op. Zoals over zijn spelende kinderen: Dat is wat ik zag: dat dichterbij dan dit nooit gaat. We naderen het bestaan van onze dierbaren nooit meer dan door een venster. Elk verlangen naar een ander, van weezomerleesvoer Voordat we de vakantiekoffers pakken is het raadzaam om het zomernummer van het tijdschrift Genoeg tot ons te nemen. Het blad is een groot pleidooi voor het consuminderen. Goedkoop reizen ( globetrotten voor bijna nop ) is het thema. De geïnterviewde schrijfster Christine Otten begrijpt de boodschap niet meteen. Zij vindt genoeg een afschuwelijk woord: Het is een term die afbakent en ik wil juist zoveel mogelijk voelen en ervaren. De jonge architect Arie van Ziel bouwde een verplaatsbaar huis voor één persoon. Onder het motto: Ik heb ooit besloten evenveel geld aan voeding uit te geven als aan woonruimte. Voor velen van ons zou dat tot ernstig overgewicht leiden. Speciale kortingsactie voor lezers van Doopsgezind NL: een jaarabonnement op Genoeg met 25% korting (8 nummers voor de prijs van 6). Aanmelden via internet: abonnementen/3010.html en vul bij actiecode in: dnl2012 Telefonisch: : geef aan dat u gebruik wil maken van de kortingsactie in Doopsgezind NL Het zomernummer van het magazine Flow probeert ons inspiratie, inzichten en oplossingen te bieden. Maar waarvoor eigenlijk? Het lijkt te gaan om een minder druk leven. Om feel connected en live mindfully. Volgens hoogleraar Bert Musschenga is het heel goed om af en toe niet nuttig bezig te zijn. Als slagroom op het toetje voegt Flow een vakantieschrijfboek bij. Daarin veel lege bladzijdes om onze gevoelens op te schrijven en stickers om in te plakken. Onder de kop vakantievieren kun je leren wordt ons aangeraden positieve ervaringen te koesteren en routines te doorbreken. Een eyeopener. En dat voor 15,. Het Nederlands Bijbelgenootschap (nbg) geeft elk kwartaal het gratis blad Met Andere Woorden uit voor hen die geïnteresseerd zijn in het vertalen van de Bijbel en de geschiedenis daarvan. Redelijk zware kost. In het zomernummer de nodige nieuwe exegese, bijvoorbeeld over Romeinen 9: Interessant is een artikel van oudtestamenticus Meindert Dijkstra over bureaucraten in de bijbel. Van dienaren van de koning tot hofschrijvers en van hovelingen tot stadhouders. Dijkstra pleit er voor om bij de revisie van de Nieuwe Bijbelvertaling de soms subtiele betekenisverschillen in de titels van ambtenaren beter te honoreren. Een abonnement op Met Andere Woorden is aan te vragen via het nbg in Haarlem: authentiek Rousseau en ik Het is dit jaar 300 jaar geleden dat de Verlichtingsfilosoof Jean-Jacques Rousseau werd geboren. Rousseau werd vooral bekend door zijn filosofie van de radicale eerlijkheid en echtheid. Terug naar de natuur het ideaal van de authenticiteit. Tegenwoordig zien we die hang naar het pure belichaamd in programma s als Boer zoekt vrouw, in sporthelden, op Facebook (hoe kom ik zo echt mogelijk over?), in de toeristenwinkel Sijtje Boes op Marken, en in natuurlijk voedsel. De reclame is er van doordrongen, maar ook de politiek. Fortuijn, Roemer en Bolkestein, om maar eens enkele dwarsstraten te noemen, zijn authentiek. What you see is wat you get. Filosoof Maarten Doorman laat zien hoe het streven naar authenticiteit juist leidt tot gekunsteldheid en bedrog: Wie echt wil zijn is het per definitie niet. Doorman beschrijft aan de hand van anekdotes Rousseau als een vat vol paradoxen. Die paradoxen gelden ook voor de moderne mens: de kunstenaar als merk, en de smiley in een mailwisseling of chatsessie als ridicuul atoom van authentiek gevoel. In plaats daarvan pleit Doorman voor de vooruitgang, als een combinatie van traditie en kwaliteit. Juist als de lezer is geprikkeld door 130 pagina s paradoxen en schijnoplossingen, licht Maarten Doorman een tipje van de sluier van zijn eigen filosofie op. Die filosofie verdient een nadere beschouwing in dezelfde leesbare, kostelijke stijl als Rousseau en ik! Rousseau en ik, Maarten Doorman, uitgeverij Bert Bakker, 15, geluk Filosoferen over verlangen Coen Simon is een ziener, iemand die de wereld en zichzelf voortdurend beschouwt. Hij heeft de gave filosofische theorieën te herkennen in het leven om hem heen. Die inbedding van de filosofie in het dagelijks leven moed tot lust, draait om dit gat in onze ervaring. Wachten op geluk. Een filosofie van het verlangen, Coen Simon, uitgeverij Ambo/ Anthos, 18,95 door Wieteke van der Molen met liefde bereid Taarten bij de Amish Het leven in een Oude Orde Amish gemeenschap is een mooi onderwerp voor romantische boeken. Want wat zijn de gevolgen als een meisje van die Orde verliefd wordt op een jongen die niet tot de gesloten geloofsgemeenschap behoort? Blijft ze haar familie dan trouw of volgt ze haar hart? Onlangs verscheen van schrijfster Mary Ellis die een tijd te midden van een Amish-populatie heeft gewoond de roman Met liefde bereid. Hoewel ook hier het Amish meisje Leah verliefd wordt op een jongeman van buiten, slaat het woord liefde in de titel in dit geval op het bakken van taarten. Recepten van enkele daarvan zijn in het boek opgenomen. Ellis beschrijft het wel en wee van de familie Miller. Eerder verschenen in deze serie: Vol goede moed en Dicht bij huis. De delen kunnen afzonderlijk gelezen worden en geven lichtvoetig leesplezier. Met liefde bereid, Mary Ellis, uitgeverij De Groot Goudriaan, 19,95 door Bart Smits het vrije woord Zonder dominees Anno 2012 is het kerkelijk geluid in het maatschappelijk debat zo goed als verdwenen. Dat is althans de conclusie van Fennand van Dijk en Joost Röselaers in Het vrije woord. Religie en politiek in domineesland. Liepen de kerken in de zeventiger en tachtiger jaren nog voorop in de strijd tegen kernwapens en kernenergie, in deze tijd zijn de kerken nauwelijks meer zichtbaar. Om met theoloog Herman Noordegraaf te spreken: Nederland is geen domineesland meer. Om dat te onderstrepen worden in Het vrije woord theologen van velerlei politieke snit geïnterviewd, evenals een drietal opiniemakers. De Tilburgse (klokkenluidende) pastor en pvv-stemmer Harm Schilder wil vooral dat de overheid de kerk wat meer met rust laat. vvd-senator Heleen Dupuis ziet het liberalisme als een verzetsbeweging, net als het protestantisme. GroenLinks senator Ruard Ganzevoort wil als gemeente met alle verschillen die er zijn samenkomen rond het heilige. Sp-stemmer Huub Oosterhuis ziet de bijbel als een bron voor het socialisme. Terwijl filosofe Désanne van Brederode van die gedacht gruwelt: Wie is God? Is dat Huub Oosterhuis? (..) Hij doet precies wat hij de rooms-katholieke kerk altijd verweten heeft. Juist door politieke en maatschappelijke vraagstukken allemaal bij elkaar te willen brengen in de dienst, maak je van de mensen toch weer een soort kuddedieren die het totaalpakket moeten nemen. Jammer dat de auteurs er niet voor hebben gekozen de gesprekspartners van zo diverse pluimage aan éen tafel te zetten. Alleen al een tweegesprek kan soms veel meer gespreksstof opleveren. Nu blijven het soms interessante statements van Einzelgänger met een bepaalde politieke voorkeur. Van Dijk en Röselaers stellen voor een theoloog in de Sociaal Economische Raad (ser) op te nemen. Geloven zij echt dat daarmee de invloed van christelijke gemeenten in de samenleving weer zichtbaarder wordt? Het vrije woord, Fennand van Dijk en Joost Röselaers, Meinema, 19,

11 Janneke Priester tekst Jan Willem Stenvers fotografie Johan Tempelaar 20 Janneke Priester is 25 jaar en biedt ondersteuning aan bedrijven en overheid op het gebied van mobiliteitsmanagement. Afgelopen Pinksteren werd ze samen met tien anderen in de Singelkerk in Amsterdam gedoopt. Wat betekent doopsgezind voor u? Ik verwoord mijn doopsgezind-zijn altijd via het bekende tegeltje. Dopen wat mondig is: geen kinderdoop, alleen diegene dopen die zelf kan onderbouwen wat de reden van zijn of haar doop is. Spreken dat bondig is: praten over actualiteiten in de wereld, delen van je eigen mening en filosoferen over de wereld en je idealen. Vrij in t christelijk geloven: het schrijven van je eigen belijdenis en daar een eigen vrije invulling aan geven. Belangrijk daarbij is dat je wel gelooft in God. Daden gaan woorden te boven: uit de kast Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij stillen in den lande zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen. Doopsgezind zijn betekent voor mij bewust in het leven staan, met oog voor de mensen om je heen ontwikkelingshulp geven en vrijwilligerswerk doen. Dat is erg vergelijkbaar met de manier waarop ik in het leven sta. Ik wil graag actie ondernemen en iets aanpakken, direct handelen - soms zonder eerst na te denken. Doopsgezind zijn betekent voor mij bewust in het leven staan, met oog voor de mensen om je heen. Een soort waarden en normen pakketje. Wat is voor u gemeente-zijn? Het maakt mij niet uit of ik in Leiden, Utrecht, Enschede, Schoorl, Zwolle of Amsterdam naar de doopsgezinde kerk ga: ik voel mij verbonden met de mensen om me heen. De gemeente is voor mij een groep mensen die elkaar accepteren. Het altijd iets hebben om op terug te vallen en onderdeel zijn van een groep, geeft mij een fijn gevoel. Welk bijbels figuur zou u een dag willen zijn? Ik zou Ruth wel willen zijn. Zij wordt beschreven als een trouwe, liefdevolle vrouw die de juiste keuze gemaakt heeft. Welk (niet-bijbelse) persoon is voor u een profeet? Dat vind ik een lastige vraag. Ik ken niet één persoon die voor mij een profeet is. Ik geloof dat meerdere mensen in mijn omgeving mij inspireren. Waarop mag de regering wel bezuinigen? Daar waar de individuele verantwoordelijkheid begint, eindigt die van de overheid. Bijvoorbeeld als het gaat om kinderopvang en studiebeurzen voor langstudeerders. Ik vind het goed dat mensen zelf verantwoordelijkheid dragen voor de keuzes die zij maken. Het ligt anders als mensen iets overkomt waar zij geen controle over hebben, bijvoorbeeld armoede en chronische ziektes. Waarop mag de regering nooit bezuinigen? Op collectieve goederen en diensten. Zoals het zorgen voor veiligheid (politie) en het onderhouden van dijken en wegen (infrastructuur). Dat is als individu lastig te organiseren, daar is echt de overheid voor nodig. En ook niet op sociale vangnetten voor mensen die buiten hun schuld in de problemen komen. Bovendien vind ik dat de overheid goed onderwijs moet garanderen, zodat mensen weerbaar kunnen worden. Wat brengt de activist in u naar boven? Pesten: ik kan er heel slecht tegen wanneer mensen elkaar opzettelijk pijn doen. Op akc-kamp proberen we er als leiders altijd voor te zorgen dat juist de buitenbeentjes betrokken worden bij de groep. Dat is soms best een uitdaging. Wanneer we samen om het kampvuur zitten en iedereen dicht bij elkaar zit, krijg ik zo n geluksgevoel van binnen en hoop ik dat iedereen zich gelukkig voelt. Waar bidt u voor? Ik bid voor kracht, moed en geluk voor mijn naasten. Vriendinnen die heel erge dingen meemaken, mensen die net een beetje meer aandacht nodig hebben. Ook bid ik voor veel geluksmomentjes in mijn leven en voor een gezonde toekomst. Hoe ziet de hemel er uit? Ik denk niet echt dat er een hemel is, maar ik hoop dat ik ongelijk heb. Als hij bestaat ziet hij eruit als Friesland in de zomer, met allemaal zeilbootjes op het blauwe water, een stralend zonnetje en veel blije en lachende mensen. Ruth wordt beschreven als een trouwe, liefdevolle vrouw die de juiste keuze gemaakt heeft. Welk boek ligt er op uw nachtkastje? Er liggen nu drie boeken op mijn nachtkastje: Tonio, Volgens Maria Magdalena en Altijd bezig. Als je belijdenis doet krijg je ineens een boel boeken. Superleuk! Nu moet ik nog even de tijd vinden om ze te lezen. Waar mogen we u voor wakker maken? Voor een hele vette stunt op akc-kamp. Voor een nachtspel en een avondje nachtzeilen. << advertentie Kamperen met gratis animatieteam Kamperen op een van de 134 Natuurkampeerterreinen is genieten van wat de natuur te bieden heeft vanuit uw tent, caravan of camper. Ook leuk met kinderen! Met de Natuurkampeerkaart in Het Groene Boekje 2012 heeft u toegang tot alle terreinen in deze gids. Het Groene Boekje 2012 is voor 14,95 verkrijgbaar in de ANWB-winkels, op alle Natuurkampeerterreinen en via 21

12 column duurzaam Binnen enkele jaren wil Mennorode 100% CO2-neutraal zijn Duurzame waarden tekst Martine Vonk fotografie Gert-Jan van der Tuuk Martine Vonk is milieudeskundige. Ze promoveerde aan de Vrije Universiteit op het proefschrift: Sustainability and Quality of Life. A study on the religious worldviews, values and environmental impact of Amish, Hutterite, Franciscan and Benedictine communities. isbn Wat is nodig om duurzaamheid te bevorderen? Om kwaliteit van leven voor mens en natuur, nu en in de toekomst, te waarborgen? Goed overleg, zeker, net als innovatieve technologie. Maar er is meer nodig. We moeten grondig nadenken over ons wereldbeeld, welke waarden we belangrijk vinden en wat we verstaan onder welzijn en geluk. Bij lang-bestaande Westerse gemeenschappen heb ik onderzocht hoe ideeën over welzijn leiden tot een duurzame leefstijl, namelijk bij de Amish, Hutterieten, Franciscanen en Benedictijnen. Gemeenschappen waarin de tijd stil lijkt te staan. Maar niets is minder waar. Deze religieuze gemeenschappen hebben zich wel degelijk ontwikkeld, maar binnen duidelijke kaders zodat zij hun waarden en kwaliteit van leven in stand konden en kunnen houden. Een belangrijke vraag in het onderzoek is wat wij als Westerse samenleving van deze gemeenschappen kunnen leren. Behalve in het geloof wordt in deze gemeenschappen kwaliteit van leven vooral gevonden in waarden als stabiliteit, matiging, bescheidenheid, het ritme van het leven, en reflectie. De dagorde in het klooster of de Hutterite-colony biedt een kader voor reflectie en een manier om een gewenste manier van leven vol te houden. De Benedictijnse gelofte van stabiliteit is niet alleen een commitment aan de Orde, maar ook aan een bepaalde plaats. De gelofte stimuleert duurzaam gebruik van gebouwen en gronden, zodat deze ook voor de volgende generaties beschikbaar blijven. Daarbij wordt gezocht naar een goede balans tussen economie en ecologie. Bij de Trappisten in het Limburgse Echt resulteerde dat in het Livar-concept: het fokken van scharrelvarkens, gevoed met biologisch graan van de kloostergronden. Vertaald naar de bredere samenleving kan zo n commitment mensen stimuleren zich te verbinden aan een bepaalde plek of land, en goed na te denken hoe dat op de lange termijn vruchtbaar kan voortbestaan. Eenvoud en matiging speelt bij alle groepen een belangrijke rol. Zij beperken hun behoeften tot wat essentieel is, omdat zij ervan overtuigd zijn dat teveel bezit mensen kan afhouden van een spiritueel en sociaal leven. De waarde van matiging legt het accent op consumptie die gebaseerd is op werkelijke behoeften. In de gemeenschappen wordt gedeeld, waardoor niemand te kort heeft. Gegeven het feit dat veel armen in de wereld niet kunnen voorzien in hun basisbehoeften, is een grondige verandering van ons consumptiepatroon nodig die niet gebaseerd is op oneindige behoeften, maar op wat werkelijk nodig is. De onderzochte gemeenschappen hebben hun waarden helder benoemd, ze nemen ze serieus en koppelen er gedragskeuzes aan. Dit vraagt voortdurende reflectie en zo nodig een bijstelling van keuzes. De focus is echter altijd behoud van kwaliteit van leven op lange termijn. Om die reden hebben de Amish bijvoorbeeld het bezit van auto s afgewezen. Ze zien wel de voordelen van auto s en maken ook gebruik van taxi s en openbaar vervoer, maar zien ook dat het bezit van auto s kan leiden tot individualisme, jaloezie en een verwijdering van de lokale gemeenschap. Dit soort weloverwogen keuzes kan ons een spiegel voorhouden en prikkelen tot reflectie. Wat vinden we echt belangrijk in het leven? Waar kunnen we grenzen stellen om wat belangrijk is te kunnen behouden? Reflectie vraagt tijd. De kloosters hebben die verankerd in hun dagritme, met een afwisseling van werk, gebed en bezinning. De Amish kennen bijeenkomsten voorafgaand aan het avondmaal, waarbij ze hun waarden en keuzes herbenoemen. Binnen onze 24-uurs economie, die steeds meer druk legt op mensen, is het belangrijk te zoeken naar een goede balans tussen werk en ontspanning en reflectie. Daar zijn keuzes en een goede organisatie voor nodig. De leefgemeenschap speelt een belangrijke rol bij het blijven benoemen van waarden en die ook te realiseren. Dat is een uitdaging voor ons, omdat sociale contexten en gemeenschappen aan erosie onderhevig zijn. Wij willen onze persoonlijke vrijheid en autonomie niet snel opgeven en zijn terughoudend geworden in het aangaan van lange-termijn verplichtingen. Toch ligt daar de uitdaging: in het zoeken van nieuwe gemeenschapsvormen die aansluiten bij deze tijd fysiek of virtueel. Bijvoorbeeld een leefgemeenschap, of een groep mensen in dezelfde wijk die elkaar regelmatig opzoeken, of bedrijven die verbanden aangaan. Het gaat om mensen zich aan elkaar en aan een visie verbinden, en elkaar helpen die te blijven realiseren. Een visie gebouwd op gedeelde waarden biedt veel grotere kansen voor duurzaamheid. << Duurzaam confereren Conferentiecentrum Mennorode in Elspeet staat landelijk model voor duurzaamheid & innovatie. Vol trots voert het Europees Ecolabel. tekst Hans Fronczek fotografie Herman Heijn Vroeger al had Mennorode aandacht voor een juiste balans tussen mens en milieu. Duurzaamheid zit doopsgezinden in de genen. Vanuit deze gedachte heeft het management van Mennorode besloten te werken aan een duurzame bedrijfsvoering onder het motto ruimte voor duurzaamheid. Vorig jaar zijn onze inspanningen op dit gebied beloond met het Europees Ecolabel, vertelt Gert Eigenbrood, directeur van Mennorode. Dat is het keurmerk dat onder auspiciën van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is afgegeven door de Stichting Milieukeur. Eigenbrood vertelt bevlogen over het nieuwe keurmerk en somt een aantal punten op welke aantoonbaar bewezen en uitgevoerd moeten worden om het label te verkrijgen. Zo wordt het aantal kubieke meters gasuitstoot en de hoeveelheid elektriciteit gemeten. En, niet onbelangrijk, de inkoop van voedsel en drank wordt nagegaan. Ook onze leveranciers zijn gecertificeerd. Verantwoord ondernemerschap Het verkrijgen van het Europees Ecolabel vraagt niet alleen om duurzaamheid in algemene zin, maar ook naar de sociaal-menselijke kant van het verhaal. Het is mijn taak en plicht om verantwoord te ondernemen, aldus Eigenbrood. Onze medewerkers, afdelingshoofden en managers dragen duurzaamheid een warm hart toe. Door middel van praktijklessen worden de medewerkers geschoold in wat duurzaamheid en sociale innovatie betekenen. Dit laatste houdt onder meer in dat Mennorode zijn deuren openzet voor mensen van verschillende geloofsrichtingen: islamieten, hindoestanen, christenen. Vriendelijk en gastvrij zijn is de norm. Uitleg geven aan de gasten over onze duurzame projecten is een belangrijke voorwaarde voor het verkrijgen van het Europees Ecolabel. Maar ook bijvoorbeeld het werken met duurzaam hout. Of met bepaalde producten die gebruikt worden bij het bereiden van het voedsel. Het is onze missie de gasten bewust te maken van ons ecosysteem. Uitdragen Met collega-conferentieondernemers deel ik graag mijn kennis en ervaring over duurzaamheid en innovatie. Verandering in denken en doen zorgt voor duurzaam besef. Bijvoorbeeld in het werken met lokale bouwondernemers die gecertificeerd zijn. Of het gebruik van verven op waterbasis, dus zonder zink of lood. En vanzelfsprekend het scheiden van plastic, papier en andere schadelijke afvalstoffen. Het is ons streven om binnen enkele jaren de norm van 100% co 2 -neutrale bedrijfsvoering te halen. Dat lijkt een utopie, maar dat is het niet. We blijven wel degelijk realistisch met onze doelstellingen. Een kleine of grote aanpassing maakt net het verschil. Zo stoot ons huidige personenbusje te veel schadelijke stoffen uit. Op termijn schaffen we een elektrische bus aan en zetten we op het terrein elektrische oplaadpunten. Onze klanten, nationaal en internationaal, vragen vaak om duurzaamheid. Met onze maatregelen hebben we wat dat betreft een zakelijke en commerciële voorsprong op andere conferentiecentra. Dat is gunstig, want ook de conferentiemarkt wordt door de economische malaise getroffen. Het is nu de kunst slim en duurzaam te innoveren. Daar wil ik samen met mijn medewerkers trefzeker op inspelen. << Mennorode werd in 2003 als eerste conferentiecentrum in Nederland onderscheiden met het gouden milieukenmerk van Green Key. Dit keurmerk draagt Mennorode nog steeds. Het Europees Ecolabel werd toegekend in januari Zie: Gert Eigenbrood 22 23

13 kruiswoordraadsel lezersactie doe mee & win! puzzel door Henk Tempelaar fotografie Herman Voogd lezersactie Een speciale aanbieding voor de lezers van Doopsgezind NL: bestel deze leuke doopsgezinde dopper, in meerdere kleuren verkrijgbaar, voor 11,95. U krijgt hierbij bovendien naar keuze een handige draagriem of karbijnhaak cadeau. Bestellen is alleen mogelijk via internet, Op pagina 12 en 13 kunt u het verhaal achter De Dopper lezen. Los het kruiswoordraadsel op en breng de gevraagde letters over naar de letterbalk. Stuur deze oplossing vóór 15 augustus naar de redactie van dit blad (dn@doopsgezind.nl) en ding mee naar één van de leuke prijzen: een doopsgezinde dopper (zie pag. 12/13 en lezersactie op pag. 25) een eco-wasbal van De wereld van Jansje ( drie maal een boekenbon t.w.v. 10, Veel succes!! Horizontaal 1 rivier in Noord-Holland 6 Bijbelse plaats 12 vervoermiddel 14 Germaanse god 15 Bijbelse profeet 16 steen 18 slimme daad 19 deel van een voetbalschoen 20 slagader 22 General Traffic System (afk.) 23 gebrek aan geld 25 raadsel 27 zeemacht 30 vogelproduct 31 verhoogde toon 33 voegwoord 34 vis 37 onbepaald voornaamwoord 39 geneesmiddel 40 rund 41 circa (afk.) 42 Europeaan 43 digitale post 46 muziekinstrument 48 Nederlandse kampioenschappen (afk.) 49 vogel 51 bergruimte 52 voorzetsel 55 licht gehuil 58 Europees land 60 ieder 62 spelletjes (Eng.) 63 mannetjesdier 65 open plek in het bos 67 Grieks eiland 68 Indonesisch eiland 69 geld in pot doen bij een spel 71 verfstof 72 lucht inhaleren 73 uitgeslapen Verticaal 1 slotwoord 2 vrucht 3 punt 4 open plek in het bos 5 omroepvereniging (afk.) 6 Inlichtingendienst (afk.) 8 zandheuvel 9 uniek 10 tijd voor Pasen 11 delfstof 13 nul 16 oorsprong 17 onderwerpen 20 lichaamsdeel 21 meisjesnaam 23 opgeld 24 loven 25 plaats op de Veluwe 26 Europees land 28 oorspronkelijk bewoner van Noord Amerika 29 schade doen aan iemands goede naam 32 voorzetsel 35 jongensnaam 36 speelgoed 37 zoogdier 38 lidwoord 44 Zweeds woonwarenhuis 45 Bijbels land 47 meisjesnaam 49 rookgerei 50 meisjesnaam 53 Europees land 54 Nederlandse gulden (afk.) 56 vordering 57 Europees land 59 Bijbels profeet 60 Bijbels profeet 61 onbehaard persoon 63 druiventak 64 insect 66 belemmering 68 mond 70 persoonlijk voornaamwoord 71 familielid advertenties K E E S P O S T H U M U S V E R T E LT oude verhalen vroom en vrolijk opnieuw verteld in kroegen en kerken in kerkdiensten en vieringen op vrijwilligersavonden conferenties en symposia (055) F Buitengoed Fredeshiem In de bossen bij Steenwijk Zomer Academie Een uniek cursusaanbod 24 tot 29 augustus 2012 Dr. Annine van der Meer van Venus tot Madonna. Leer de taal van de verborgen goddelijke moeder weer te spreken! Drs. Jacob Slavenburg Hermes, het hermetisme door de loop der eeuwen. Dr. John van Schaik het aller-vroegste Christendom; Christenen tussen Joden, Grieken en Ketters! Bekijk het programma: Buitengoed Fredeshiem Eiderberg KJ De Bult (0521) info@fredeshiem.nl Leeftocht voor onderweg 24 25

14 kort kort in memoriam Johannes Zonneveld Op 25 mei is onverwacht broeder Johannes Zonneveld op 76-jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van een hartinfarct. Johannes Zonneveld was van 1987 tot 1998 voorganger van de doopsgezinde gemeente in Heerenveen. Daarvoor was hij van 1975 tot 1987 als voorganger verbonden aan de doopsgezinde gemeente Mid-Fryslân. Na zijn emeritaat is hij samen met zijn partner Ger Tamerus in Heerenveen blijven wonen en was hij nog altijd actief in de gemeente. Zo heeft hij de laatste twee dagen voor zijn overlijden twee wijkbijeenkomsten verzorgd, waarin hij foto s liet zien en vertelde over de reis naar Israël, die hij samen met een deel van de gemeente gemaakt had. Tijdens de afscheidsdienst in de vermaning van Heerenveen hebben we op verzoek van broeder Johannes gelezen uit Mattheus 5: 13-16, waarin Jezus zijn discipelen aanwijst als smaakmakers. Zo was broeder Johannes voor veel mensen in de gemeente, maar ook daar buiten, de smaakmaker. Dat was hij vooral door zijn nimmer aflatende trouw, maar ook door zijn aandacht voor wie op zijn pad kwam, zijn zorgzaamheid, eenvoud en bescheidenheid. De doopsgezinde gemeente Heerenveen zal in hem een zeer betrokken, trouw en bereidwillig gemeentelid en een dierbare broeder missen. Jantsje Huizinga Eindelijk thuis bij Piet, vader, moeder en broer Ton Op 7 juni is rustig ingeslapen onze lieve moeder, schoonmoeder, oma Jos, oma Bus Josina Marie van Houten-Bes Jos echtgenote van Piet van Houten (in liefdevolle herinnering) Na een rijk en voltooid leven is overleden onze lieve moeder, oma en tante Mary Mary Mae Maris-Berkman weduwe van Guus Maris 2011 weduwe van Jan Matthijssen 1978 * 15 januari juni 2012 Peter Matthijssen en Myriam Rangel Eileen Matthijssen en Jaap Satter Luc en Anke Cas Jeannette Stenvers-Matthijssen en Henk Stenvers Jan Willem en Puck Derk en Karlijn Marijne André Maris en Marian Dijkhof Janek Matthijs en Lonneke Guus Maris en Ankie Maris van Ebbenhorst Tengbergen Susanne en Dirk Wieneke en Niels Jan Willem Maris Dorine Maris en Jos Kuilboer Merel Bas Hester Correspondentieadres: Jeannette Stenvers-Matthijssen Rijksweg gd Naarden En wij, vroeg de eekhoorn opeens, zouden wij ook voorbij gaan? De Mier dacht even na. Toen stond hij op, maakte een rare sprong in de lucht, kwam op zijn rug neer en zei zwaaiend met al zijn poten: Nee, wij gaan nooit voorbij. Wij niet! Toon Tellegen Stapje voor stapje heeft Maaike het leven losgelaten. Wij nemen bedroefd afscheid van onze lieve mamma en oma Maaike Frouwke van der Velden-Bos weduwe van Harry van der Velden * Winschoten 29 oktober 1925 Soest 15 juni 2012 Wieke Annemiek en Joost Lesja en Albert Timo Jaap en Wilma We zijn de mensen van de Wiekslag dankbaar voor hun liefdevolle begeleiding bij Maaikes laatste stappen. De uitvaart heeft inmiddels plaatsgehad. In plaats van bloemen wilde Maaike graag een bijdrage voor Microkrediet voor Moeders. U kunt uw bijdrage overmaken op bankrekening nummer t.n.v. A. van der Velden onder vermelding van Maaike microkrediet. Correspondentieadres: A. van der Velden Bonendaal ge Warnsveld avandervelden@solcon.nl doopsgezinde retraites gdb Wij nodigen u van harte uit dit jaar (weer) deel te nemen aan een van onze retraites. U kunt kiezen uit onderstaande retraites waarin het thema onder ervaren leiding op eigen wijze uitgewerkt wordt. Alle retraites worden gehouden op Buitengoed Fredeshiem in Steenwijk. Retraite 1 Vrouwenretraite vrijdag 2 t/m zondag 4 november 2012 thema: Vrouwen met een visioen Leiding: ds. Tineke Weidema-Bos (Bolsward) ds. Yvonne Hiemstra (Dokkum) Muzikale leiding: ds. Maria van der Burgt (Ruurlo) maximaal 20 deelnemers Retraite 2 Voor vrouwen, mannen en (echt)paren vrijdag 25 t/m zondag 27 januari 2013 thema: Wijsheid Leiding: ds. Marion Bruggen (Groningen) drs. Marjan Kip, pastoraal werker (Almere) ds. Tjitske Hiemstra (Leeuwarden) maximaal 25 deelnemers Retraite 3 Vrouwenretraite in de veertigdagentijd vrijdag 22 maart t/m zondag 24 maart 2013 thema: Wat is wijsheid? Leiding: ds. Iris Hasselbach-Jongsma (Leiderdorp) ds. Margreet Eberwijn-Verveld (Moordrecht) ds. Wilma Tiemersma-Veenstra (Franeker) maximaal 25 deelnemers Informatie en/of opgave bij Marije Worst: marijeworst@yahoo.nl * Westzaan, 4 september 1927 Zaandam, 7 juni 2012 Corine en Klaas Josina, Jeanine Pieter en Milly Daan, Job, Geertje Correspondentieadres: C.G. van Houten Voergang av Drachten De afscheidsdienst heeft reeds plaatsgevonden. Vakantiehuis Ameland Vakantiehuis (6 pers.) op Ameland te huur met uitzicht op duinen. Het geheel gerenoveerde huis is voorzien van alle gemakken. Voor informatie zie onze site: of bel of mail Irene Faber: irene.faber@casema.nl volgende nummer Wat is wijsheid? Geweldloos communiceren in Almere Interview met Bas van den Berg over kinderen en levenswijsheid Heiligheid op de cursus doperse theologie en nog veel meer colofon Doopsgezind NL is een uitgave van de Algemene Doopsgezinde Sociëteit (ads) en verschijnt tien keer per jaar. Het blad wordt tegen een vrijwillige bijdrage toegezonden aan alle leden van doopsgezinde gemeenten. Vrienden en belangstellenden die het blad willen ontvangen, betalen 35, per jaar. U kunt zich opgeven via de aangegeven contactgegevens in dit colofon. U kunt uw bijdrage overmaken op rekeningnummer t.n.v. Algemene Doopsgezinde Sociëteit onder vermelding van dnl Hoofdredactie Johan Tempelaar (coördinator communicatie) Eindredactie Marijke van Duin Redactie Henk Blom, Kalle Brüsewitz, Martin Maassen, Wieteke van der Molen, Tea Rienksma, Bart Smits, Jan Willem Stenvers Ontwerp & opmaak Susan de Loor, Kantoordeloor, Haarlem Druk Drukkerij Banda bv, Heerenveen Advertenties Saskia Meerts Oplage 8000 Papier G-Print Proost & Brandt, fsc-gecertificeerd Contact redactie & advertenties Singel aw Amsterdam t f dn@doopsgezind.nl Abonnement Groot letter cbb of info@cbb.nl Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin september. Kopij en brieven uiterlijk 13 augustus aanleveren. Brieven dienen kort en zaakgericht te zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen in te korten of niet op te nemen. ads

15 tentoonstelling Geloof in natuur Bloemstillevens in het Bijbels Museum Wie houdt er niet van bloemen? Een inspirerende tentoonstelling in het Bijbels Museum laat hun symbolische betekenis zien. tekst Nelleke Kan afbeelding Bijbels museum schilderij van Abraham Mignon (21 juni maart 1679) Bloemen zijn het symbool van de glorie en rijkdom van Gods schepping 28 Bloemen vrolijken de kamer op; we zetten ze op ons balkon, in de tuin of tegen de gevel. Deze zomer is er nóg een plek om van bloemen te genieten. In het Amsterdamse Bijbels Museum is de tentoonstelling Geloof in natuur, bloemen van betekenis te zien, opgebouwd rond een privécollectie bloemstillevens uit de 17e en 18e eeuw. God openbaart zich in de bijbel, zo weet de wereld al een paar duizend jaar. Maar vanaf de middeleeuwen komt in het Westen het idee tot ontwikkeling dat ook de natuur die rol heeft. In de 17e eeuw is die gedachte nog springlevend. Alles in de natuur is door God geschapen met een betekenis en een moraal. Bloemen zijn symbool van de glorie en rijkdom van zijn schepping. Maar omdat zij snel verwelken wijzen ze ons ook op onze vergankelijkheid. Lees Psalm 103: of Job 14: 1-2 er maar op na. Aan veel bloemen wordt een speciale betekenis toegekend. Zo is het lelietje-van-dalen symbool van deemoed, omdat zijn klokjes naar de grond toe buigen. De akelei met zijn drietallig blad wijst naar de drie-eenheid, bovendien lijken de kroonblaadjes op duifjes. Heel bekend is de witte lelie, die staat voor Maria s reinheid. Bij haar horen vele bloemen, en vaak wordt zij met haar kind afgebeeld in een weelderige krans. Die is als een besloten hof, een hortus conclusus: symbool voor haar afgesloten schoot waarin zij toch Jezus ontving en droeg. Zonnebloemen heten zo, omdat zij zich de hele dag omhoog, naar de hemel richten dat moet de mens ook maar doen. En zo krijgt op den duur bijna elke bloem of vrucht zijn betekenis. Alle reden dus voor schilders om bloemen te schilderen. Dat doen ze met bewonderenswaardige precisie. Fascinerend is het hoe de pitjes van een kruisbes door de schil heen schemeren. Alsof ze echt zijn. De boeketten ogen weelderig, maar gek genoeg is dat helemaal niet realistisch. Want als je zou proberen één van die werken na te schikken met bloemen in een vaas, lukt dat van geen kanten. Bijvoorbeeld omdat de stelen van de hoogste bloemen in werkelijkheid niet zo lang zijn, ze niet tegelijk bloeien, of omdat de vaas te klein is. Maar dat kan die schilders niets schelen. Ze maken hun schilderij zoals ze willen. Je ziet de stijl met de tijd veranderen van symmetrisch opgebouwd tot een compositie die over het vlak swingt. Een wisseling van smaak. Voor echte kenners is ook te volgen welke nieuwe soorten er gekweekt worden. De natuur wordt steeds dieper onderzocht. Juist in de 17e eeuw komt daardoor de vraag op, hoe dat wat wetenschappers zien te rijmen valt met wat in de bijbel staat. Dat is spannende materie op weg naar een moderne benadering. Toch hebben bloemen voor velen ook vandaag de dag nog iets van God, door hun wonderbaarlijke teerheid of in de eindeloze pracht van hun kleuren. << De tentoonstelling Geloof in natuur, bloemen van betekenis in het Bijbels Museum, Herengracht , Amsterdam, loopt nog t/m 30 september.