Lokale economie profiteert van windenergie

Transcriptie

1 dinsdag 29 januari jaargang 16 nummer 1 Energie Actueel verschijnt 10 keer per jaar. Oplage Abonneren via Nederland ontbeert nieuwsgierigheid en gevoel van urgentie Dick Benschop 3 (Shell Nederland) Hink-stap-sprong Op het plein van basisschool De Olijfboom in Deventer zijn de eerste prototypes van de e-tegel gelegd. Deze geven licht als kinderen erop springen. Het systeem in de e-tegel zet trillingen die de spelende kinderen veroorzaken om in elektriciteit. 4 Shell: meer aandacht voor gas, minder voor olie Lokale economie profiteert van windenergie 2 6 Vattenfall bezuinigt, maar niet op duurzame energie Groot-Brittannië zet in op meer gas Energie Actueel is ook digitaal beschikbaar: Gas zal op mondiaal niveau een steeds belangrijkere en grotere rol gaan spelen, zegt Dick Benschop, president-directeur van Shell Nederland. De aandacht voor gas is bij Shell al veel sterker geworden. Gas is innovatie. Benschop: Het klimaatprobleem is een groot probleem. Dat moet je kosteneffectief aanpakken. Op het moment gebeurt dat niet door de combinatie van kolen en renewables te stimuleren. Dat is niet goed, daar moet iets aan gebeuren. Veel gascentrales staan stil. Een beeld dat conflicteert met de ambities van Nederland op gasgebied. Gas speelt een rol in velerlei dimensies, zegt Benschop. Als vervanger van kolen in elektriciteitscentrales. Als ideale brandstof om het elektriciteitssysteem in balans te houden, want wind en zon zijn (nog) ontoereikend en grillig. Gas is snel en flexibel op te schalen. Het is eenvoudig te transporteren en op elke schaalgrootte inzetbaar. En gas heeft een grote toekomst in het transportsysteem, naast olie. Morele dimensie In de wereldwijde vraag naar energie groeit gas sneller dan olie, zegt Benschop. Enerzijds is er de mondiale bevolkingsgroei, anderzijds zien we de komende decennia miljarden mensen vanuit armoede naar de middenklasse gaan. Ook die stijging van welvaart vergroot de vraag naar energie. Ik noem dat de morele dimensie van energie. Het is een groei van de energievraag waar geen nee tegen gezegd kan worden. Daarnaast is er grote behoefte aan schonere energie. De transitie naar duurzame energiebronnen moet kosteneffectief gebeuren en met zo n hoog mogelijke -reductie. Ook daarop is gas het passende antwoord. Homepage Online krant energieactueel.nl Energienieuws en veel columnisten op energieactueel.nl Afgelopen week is de digitale versie van Energie Actueel gelanceerd. Op energieactueel.nl wordt wekelijks nationaal en internationaal energienieuws gepubliceerd en een scala aan nieuwe columnisten publiceert er op reguliere basis. Naast de papieren krant, die gratis is te downloaden op energieactueel.nl, biedt uitgever Energie-Nederland geïnteresseerden voortaan doorlopend energienieuws. Naast wekelijkse updates worden op aanvraag gratis digitale nieuwsbrieven verstuurd. Columnisten Naast de zes vaste columnisten van Energie Actueel Coby van der Linde (CIEP), Pieter Boot (PBL), Ad van Wijk en Aad Correljé (TU Delft), Han Slootweg (TU Eindhoven) en Frank van den Heuvel (TNO) zijn voor de website de volgende columnisten aangetrokken: Hans Alders (Energie-Nederland), Hans ten Berge (EURELECTRIC), Iman Brinkman (Pels Rijcken Advocaten), Roland Kupers (THNK/ Oxford University), Saskia Lavrijssen (UvA), Peter Plug (Plug&Co), Frans Rooijers (CE Delft), Hendrik Steringa (Universiteit Twente) en Bert Tieben (SEO). Naast deze vaste columnisten zal de redactie ook regelmatig andere stakeholders vragen een gastcolumn te verzorgen. Veertig jaar windenergie in Nederland Deze eerste Energie Actueel van 2013 staat stil bij veertig jaar windenergie in Nederland. Hoewel opwekking van energie uit wind al ruim vijftienhonderd jaar bestaat, is wind als elektriciteitsbron pas in de jaren zeventig van de vorige eeuw in ons land in zwang gekomen. Ingegeven door de oliecrisis en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen kwam windenergie steeds sterker in de belangstelling te staan. In de jaren die volgden, ontwikkelde ons land veel (technische) kennis over windenergie. Zowel de TU Delft als Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) heeft internationaal een reputatie opgebouwd op dit gebied. Groei Met name in de windrijke provincies zijn in de loop der jaren windturbines geplaatst en een aantal windparken gebouwd. Dat neemt niet weg dat het opgestelde windvermogen, vergeleken met een aantal landen om ons heen, in Nederland gering is. Lange vergunningprocedures, een restrictief (provinciaal) beleid en protest van omwonenden vormen de grootste struikelblokken. Met de Rijksstructuurvisie Windenergie zou daar verandering in moeten komen. Daarin staat dat het opgestelde windvermogen op land moet groeien van megawatt nu naar megawatt in Het potentieel aan windturbines zal flink moeten worden uitgebreid om de doelstelling van 16 procent duurzame energie in 2020 te kunnen halen. Lees meer op pagina 4 en 5

2 2 ECONOMIEmarkt & bedrijven Vattenfall bezuinigt, maar niet op duurzame energie DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Het Zweedse energieconcern Vattenfall bezuinigt in 2013 verder, maar beknibbelt daarentegen niet op de investeringen in de capaciteit voor duurzame energie. Tevens zal bedrijf sterker gaan focussen op de Scandinavische thuismarkt. Vattenfall wil koploper hernieuwbare energie worden Vattenfall gaat principieel de groei van de productiecapaciteit aan het duurzame front versterken. Het Zweedse energieconcern wil een koploper zijn in de transitie van traditionele opwek naar hernieuwbare productiecapaciteit. In ieder geval moet de groei van duurzame opwekking binnen het concern groter zijn dan het gemiddelde van de markten in Noord- en Midden-Europa. Windenergie speelt daarbij de eerste viool. Op het tweede plan komen biomassa en de bouw van kleinschalige waterkrachtcentrales in West- en Midden-Europa. Aan zonne-energie (PV) is in het Vattenfall-toekomstconcept helemaal geen rol toebedacht. Zeggenschap over projecten Vattenfall mikt bij de investeringen in nieuwe windturbineparken voortaan ook op kapitaalhulp van derden, bijvoorbeeld institutionele beleggers, en wel het liefst zo dat het concern een belang houdt van 51 procent en daarmee ook de zeggenschap over de projecten in kwestie. De nadruk komt te liggen op offshore windturbines in de Noordzee. Terwijl Scandinavië tot over de oren in de stroom zit, ziet het ernaar uit dat de markten in de rest van Europa tegen 2020 eerder met een krap aanbod te maken krijgen. Dit als gevolg van met name de Duitse Energiewende, ofwel de uitfasering van de nucleaire centrales en oudere fossiel gestookte centrales. Het is duidelijk dat hier voor de Scandinaviërs kansen liggen om van te profiteren. Nuon-moederconcern Vattenfall verscherpt na een minder sterk verlopen 2012 de inzet op een zo hoog mogelijk resultaat. Dat heeft directietopman Øystein Løseth afgelopen maand aangekondigd op een kapitaalmarktdag in Solna bij de Zweedse hoofdstad Stockholm. Dat betekent onder meer dat er in het nieuwe jaar 2013 nog eens voor 3 miljard kroon ofwel een kleine 350 miljoen euro aan kostenbesparingen zal moeten worden gevonden, waarvan een slordige 30 procent in de personeelsen administratiesfeer en rond de 50 procent in het operationele bedrijf en het onderhoud. De rest van de bezuinigingen speelt zich af aan de kant van research en ontwikkeling. Dat is in ieder geval de doelstelling die het Zweedse energieconcern zichzelf heeft opgelegd, ongeacht het feit dat de afgelopen paar jaar al voor het dubbele is gesnoeid op de uitgaven. -reductie Løseth zei er wel bij dat de optimalisering van het bedrijfsresultaat geen taak is die het concern aanpakt omdat het moet, maar omdat de mogelijkheden er gewoon zijn. We doen het omdat we het kunnen. De investeringen in hernieuwbare energie worden niettemin zonder concessies voortgezet en de -emissies van Vattenfall worden verder teruggedrongen, namelijk met 27 procent in de aanloop naar Concreet mag de uitstoot dan nog 330 gram kooldioxide per kilowattuur zijn (in totaal 65 miljoen ton) tegen 450 gram nu. Momenteel zit Vattenfall daarmee fors boven het huidige gemiddelde van de stroomproducenten in de 27 lidstaten van de Europese Unie. Dat is namelijk 350 gram. In 2020 is het Europese gemiddelde volgens de doelstelling echter ook met 26 procent gedaald naar 260 gram. Minder rendement De enige aandeelhouder van Vattenfall, de Zweedse staat, schroeft ondertussen de verwachtingen ten aanzien van het rendement van het bedrijf alvast terug. In een omgeving met lage rentes en onder druk staande elektriciteitsprijzen is de tot dusver gehanteerde doelstelling van 15 procent op het eigen vermogen niet langer redelijk. Het nieuwe doel is 9 procent van het werkvermogen als geheel, licht staatsecretaris van Economische Zaken, Erik Thedéen, toe. Overschot De sterkere focus op de Scandinavische thuismarkt is nodig, omdat daar een situatie ontstaat met een aanzienlijk groeiend overaanbod aan elektriciteit met alle gevolgen voor het prijsniveau van dien. Vattenfall zal de zeilen bij moeten zetten om onder dergelijke voorwaarden toch het verlangde rendement te draaien. Topman Løseth voorziet over 25 jaar een overschot van 70 miljard kilowattuur (kwh) op een totale Scandinavische markt van 400 miljard kwh. In jaren met een normaal weersverloop is het huidige overschot aan elektriciteit al 28 miljard kwh. Maar met name aan windkracht en kernenergie komt er flink wat bij, terwijl de vraag de komende jaren stagneert door een vergroting van de energiedoelmatigheid en de demografische ontwikkeling. Vattenfall wil het stroomoverschot in het buitenland aan de man brengen door de aanleg van interconnectoren zoveel mogelijk aan te moedigen. Ook zal worden gekeken naar de eigen kernenergiecapaciteit in Zweden, hoewel in principe de huidige capaciteit wordt gehandhaafd en de optie op verdere groei open wordt gehouden. Exact hetzelfde geldt voor de gasgestookte capaciteit. Vattenfall-topman Øystein Løseth: Meer focussen op Scandinavische thuismarkt. Winstwaarschuwing GDF Suez, meevallend resultaat EVN DOOR PETER WESTHOF Het jaar 2012 eindigde voor het Franse energieconcern GDF Suez in mineur. De grootste utility van Europa moest eind vorig jaar een winstwaarschuwing afgeven. Het heeft last van de zwakke economische omstandigheden in Europa. De resultaten van het Oostenrijkse energiebedrijf EVN over het gebroken boekjaar vielen daarentegen mee. Er werd een lichte winststijging geboekt. Ook de omzet zat in de lift. GDF Suez heeft momenteel de wind niet mee. Het kampt met een tegenvallende vraag naar gas en elektriciteit op het Europese continent, zo deelde het bedrijf in december mee. Dit houdt verband met de economische crisis in Europa. Investeringen zullen worden teruggeschroefd en ook zullen er kostenbesparingen plaatsvinden. De Europese energiemarkt bevindt zich duidelijk in een crisissituatie, zo lichtte GDF Suez-topman Gerard Mestrallet de winstwaarschuwing toe. Molensteen om de nek GDF Suez heeft een schuld van 46 miljard euro, die het bedrijf als een molensteen om de nek hangt. De schuld werd vorig jaar nog groter, toen elektriciteitsproducent en centralebouwer International Power werd overgenomen. Een belangrijke reden voor deze overname was dat International Power een sterke positie heeft in opkomende markten. GDF Suez wil ook in deze nieuwe markten een positie verwerven, omdat het te eenzijdig is georiënteerd op het Europese continent. GDF Suez verwacht dat de winst in 2013 en 2014 tussen 3,1 en 3,5 miljard euro zal bedragen. Een eerdere voorspelling ging uit van een winst van 3,7 miljard euro in 2013 en 4 miljard euro in Schuldreductie GDF Suez start in 2015 met een schuldreductieprogramma. De torenhoge schuld moet dan door de verkoop van activiteiten jaarlijks met 3,5 miljard euro worden teruggebracht. Ook wordt de focus nog meer op de opkomende markten gelegd. De investeringen zullen in 2013 en 2014 met ongeveer 20 procent worden teruggeschroefd. Op de Franse beurs ging het aandeel GDF Suez in reactie ruim 10 procent onderuit. De laatste vier jaar hebben beleggers sowieso weinig plezier aan het aandeel beleefd, want het verloor bijna 70 procent van zijn waarde. In november vorig jaar liet ook het E.On weten dat het last heeft van slechte economische omstandigheden in Europa. De Duitse energiereus moest ook een winstwaarschuwing afgeven. Gezien de grote economische risico s en de structurele veranderingen in de energiesector lijken de doelen niet langer haalbaar, stelde de grootste energieleverancier van Duitsland bij de presentatie van de kwartaalcijfers. Meevallend EVN presenteerde half december de cijfers over het gebroken boekjaar oktober 2011-september De winst steeg licht met 1,4 procent naar 194,9 miljoen euro. De omzet ging met 2,8 procent omhoog naar miljoen euro. Analisten waren positief gestemd over deze meevallende resultaten. Het Oostenrijkse EVN profiteerde begin vorig jaar van de zeer strenge Best en slechtst presterende beursfondsen Periode 10 december 2012 t/m 15 januari 2013 best presterende Enel % EDP % Gasnatural - Union Fenosa % Iberdrola 7.96 % EVN 7.88 % minst presterende Centrica 0.27 % E.On 0.07 % Veolia Env % National Grid Group % RWE % winter in Zuidoost-Europa. Ook gingen hier de elektriciteitsprijzen voor de klanten omhoog. Een andere gunstige ontwikkeling was een stijging van de olieprijs, waar de gasprijs aan gekoppeld is. Het aanhoudende conflict tussen Iran en het westen en een grotere vraag in Azië hadden een stimulerend effect op de olieprijs. Aandacht voor duurzaam EVN heeft de laatste jaren ook veel aandacht voor duurzame energie. In het gebroken boekjaar werd de windmolencapaciteit in Bulgarije en het thuisland Oostenrijk met 38 procent uitgebreid tot 190 MW. EVN beschikt nu over twaalf windparken, die huishoudens in het thuisland en Oost- Europa van energie voorzien. Ook is de capaciteit van de waterkrachtcentrales uitgebreid. EVN bezit onder meer in Albanië een waterkrachtcentrale. Daarnaast heeft EVN zijn positie op het gebied van biomassa versterkt. Het is in Oostenrijk de grootste producent van energie, die door de verbranding van biomassa wordt opgewekt. De reactie op de jaarcijfers was op de Oostenrijkse beurs licht positief. Dat is in lijn met fraaie stijging die het aandeel EVN de afgelopen jaren heeft laten zien.

3 3 INTERVIEWenergie We ontberen nieuwsgierigheid en een gevoel van urgentie in Nederland Dick Benschop, president-directeur Shell Nederland Dick Benschop (Shell Nederland): Met de stijgende Chinese arbeidskosten en de dalende Amerikaanse energiekosten wordt een sterke impuls gegeven aan industriële bedrijvigheid in Amerika. Dat voorbeeld zouden we hier ook moeten volgen. DOOR ALEXANDER HAJE Het zit Dick Benschop, de baas van Shell Nederland, niet lekker dat we in Nederland niet nieuwsgierig genoeg zijn om nieuwe hulpbronnen, zoals schaliegas, te onderzoeken en te ontginnen. En dat terwijl ons land van oudsher toch een belangrijk productieland is van gas en olie. Dat tekort aan nieuwsgierigheid, zegt Benschop, zou ons wel eens kunnen opbreken. Willen we op een kosteneffectieve manier klimaatdoelstellingen halen en onze concurrentiepositie niet verliezen, dan zullen we nu echt haast moeten maken. Dick Benschop (1957) volgde op 1 mei 2011 Peter de Wit op als presidentdirecteur van Shell Nederland. Daarvoor was hij onder meer vice-president Strategie bij het energieconcern en werkzaam voor Shell in Kuala Lumpur. Van 1986 tot 1989 was hij persoonlijk medewerker van PvdA-politicus Joop den Uyl en vertrouweling van Wim Kok. Van 1998 tot 2002 bekleedde Benschop in het tweede Kabinet Kok het ambt van staatssecretaris van Buitenlandse Zaken. In 2002 verliet hij de landelijke politiek. Heel close - Wat zou sociaaldemocraat Joop den Uyl ervan gevonden hebben dat u nu een hoge positie heeft bij een multinational? Zou hij het hebben afgekeurd? Benschop (lacht): Hij zou twee dingen hebben gezegd. Nee, kijk ik heb hem de laatste periode van zijn leven, ook tijdens zijn ziekte, intensief meegemaakt als persoonlijk medewerker. Dat was een heel bijzondere periode. Ik voelde mij zeer close met hem. Ik denk dat hij had gezegd net als mijn vader en moeder dat hij trots op mij was geweest. Den Uyl was politicus in zijn tijd. Maar het was ook een man die met zijn tijd meeging. Dat betekent dat hij nu anders vanuit de politiek tegen het bedrijfsleven had aangekeken. Hij was een intellectueel in de politiek en had een enorm vermogen om tegenstellingen in zichzelf te combineren. - Heeft u sinds uw Haagse loopbaan het contact met de politiek behouden? Nadat ik uit de politiek ben gestapt, heb ik vier jaar voor Shell in het buitenland gezeten. Ik ben altijd lid van de PvdA gebleven. Maar ik doe niets in enig politiek verband, dat laat zich niet verenigen met mijn baan. Ik heb contact met politici van verschillende partijen. In mijn huidige functie is goed contact met de Nederlandse politiek onmisbaar. In die hoedanigheid heb ik ook veel contact met Hans Alders, voormalig milieuminister en nu voorzitter van Energie-Nederland. Samen zijn we nu hard aan het nadenken over een energieakkoord in Nederland. Ook zijn we allebei lid van het bestuur van VNO-NCW. Daar zitten allerlei tegenstellingen tussen bedrijven over belangrijke onderwerpen. Zoals -beprijzing en emissiehandel. Ook op dat platform treffen Alders en ik elkaar regelmatig. Er moet een tussenweg te vinden zijn tussen NIMBY en alleen maar doordrukken Gasland - Hoe verliepen de contacten met voormalig minister Verhagen van Economische Zaken? Ik kom EZ heel veel tegen omdat het ministerie de Nederlandse Staat vertegenwoordigt in GasTerra, een joint venture van de overheid, EBN, Shell en Esso. Ik ben ook commissaris bij GasTerra. In die zin hebben we in het Gasgebouw een heel nauwe samenwerking met de overheid. Benschop (na een korte stilte): Nederland is van oudsher een productieland. We zijn een gasland bij uitstek. Toch hebben we niet echt een hulpbronnenmentaliteit in Nederland. Dat merk je nu met schaliegas. Met het beschikbaar komen van die bron zou toch de eerste reflex in een producerend land moeten zijn dat je vooral nieuwsgierig bent. Je zou toch moeten willen gaan kijken hoe je dat op een verantwoorde manier kunt winnen. Die reflex ontberen we. Ook in de politiek, in Den Haag, is die reflex niet echt aanwezig. Dat is jammer. Daarmee laat je toch belangrijke productiecapaciteit ongemoeid. We zouden daar veel scherper op moeten zijn. - Laat zich dat uitleggen als kritiek op het vorige kabinet? Kritiek leveren is doorgaans makkelijk. Ik noem het liever een gebrek aan urgentie en nieuwsgierigheid. Daar hebben we in Nederland over het algemeen mee te kampen. Kijk naar een land als de Verenigde Staten. Daar vindt die ontwikkeling wel plaats. Met grote positieve gevolgen. Nota bene in het land zonder klimaatbeleid zie je een forse reductie van -uitstoot plaatsvinden, omdat het schaliegas de kolen vervangt in de elektriciteitsopwekking. Je ziet daar het nuttige effect van meer gas en minder kolen bij elektriciteit. In Nederland zijn we met het omgekeerde bezig. Je ziet ook een economisch effect. Met de lage gasprijzen wordt Amerika aantrekkelijker voor industriële productie en aantrekkelijker voor de energie-intensieve industrie. Er worden weer meer chemische fabrieken gebouwd in de VS. Met de stijgende Chinese arbeidskosten en de dalende Amerikaanse energiekosten wordt een sterke impuls gegeven aan industriële bedrijvigheid in Amerika. Dat voorbeeld zouden we hier ook moeten volgen. Nu zie je dat de concurrentie voor Europa alleen maar verder toeneemt. Er was al flinke concurrentie uit het Midden-Oosten. Als we nu ook goedkoop gas in de VS hebben, dan wordt de situatie in Europa nog veel lastiger. Om aan de strenge Europese -doelstelling te kunnen voldoen, is CCS noodzakelijk Sneller - U zegt dus eigenlijk dat de politiek belangrijke kansen laat liggen. Er moet een tussenweg te vinden zijn tussen NIMBY (Not In My Backyard, red.) en alleen maar doordrukken. Dat geldt voor windmolens, -opslag, maar ook voor schaliegas. Alles wordt tegengehouden als je niet oppast. Het antwoord daarop is niet alleen maar crisiswetgeving en je zin doordrukken. Nee, er moet draagvlak voor gevonden worden. De oplossing die het ministerie van EZ heeft bedacht we voeren een studie naar schaliegas uit en op basis daarvan nemen we een besluit dat is een hele redelijke. Alleen die studie moet veel sneller. Die laat nu wel heel lang op zich wachten. Dat bedoel ik ook met het mag wel wat nieuwsgieriger. Het moet gewoon sneller. Het zou mij zeer verbazen als er in Nederland niet onder strenge voorwaarden naar schaliegas geboord kan worden. Ik denk wel dat het die kant zal opgaan. Maar je moet de bevolking daar wel in meenemen. Ook zo n kabinetswisseling doet natuurlijk Ik ben een groot voorstander van het Topsectorenbeleid De Shell Nederland-topman noemt het Topsectorenbeleid een verdienste van kabinet Rutte I. Benschop: Ook dit kabinet zet daarop in. De keuze voor een Topsectorenbeleid en het belang van innovatie voor onze economische groei en ontwikkeling vind ik heel positief. Kiezen voor sectoren waar je goed in bent biedt toekomstperspectief. Goede bedrijven stimuleren. En de samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en kennisinstellingen bevorderen, dat is cruciaal. Wij zouden graag zien dat daar meer geld voor beschikbaar komt. Je moet je concentreren op sectoren waar een bewezen kracht ligt. Die moet je verder ontwikkelen. Die samenwerking en innovatie zijn essentieel voor ons land. Maar ook hiervoor geldt dat het gevoel van urgentie onvoldoende is. ETS Benschop noemt het energieakkoord dat nu door de SER wordt gefaciliteerd een heel interessante ontwikkeling. Het is de kunst, zegt hij, om daarin een aantal essentiële zaken op te nemen. Zoals een goed werkend Europees - handelssysteem (ETS). De -prijs moet omhoog om tot een efficiënt ETS te kunnen komen. Dat is nu een van de belangrijkste opgaven waarvoor we staan. Maar je moet niet alles willen regelen. De juiste dingen goed organiseren en andere dingen juist niet doen. Dat is politiek heel lastig. Kolentaks is een vrij zuiver instrument De kolentaks is een soort noodkreet, zegt Benschop. Omdat de ontwikkeling die we zouden moeten hebben uitblijft, moeten we een noodmaatregel treffen. Totdat je beschikt over een robuust -handelsysteem met een hogere - prijs. De kolenbelasting is een vrij zuiver instrument om kolen duurder te maken. Nu ligt de marktprijs van kolen ver onder die van aardgas. En we zien nu een trend dat er steeds meer kolen worden verstookt in Nederland en in heel Noordwest-Europa om elektriciteit op te wekken. Nieuwe gascentrales staan stil. Daarom is een kolenbelasting noodzakelijk. In de toekomst moeten we naar een combinatie van meer efficiëntie, meer gas, minder kolen en meer hernieuwbare energie. Nu zetten we in de praktijk in op kolen en renewables. Dat is niet goed voor het milieu en niet kosteneffectief. Naast hernieuwbare energie zal ook innovatie in gas ons helpen. Denk aan de introductie van vloeibaar gas (LNG) in de transportsector. Gas en duurzame energie kunnen elkaar versterken om de steeds grotere opslag- en transportvragen in het elektriciteitssysteem de baas te kunnen. De energietransitie verschuift steeds meer van een discussie over de energiemix naar het exploreren van een nieuw samenhangend energiesysteem. geen goed. Die werkt extra vertragend. - Toch klinkt in uw woorden kritiek door op het beleid van EZ? Kijk, wereldwijd is het belang van schaliegas heel groot. In Nederland staan we voorlopig aan de kant en doen we niets. Het is niet in het belang van Shell om de deur dicht te gooien. Het exotische beeld dat we in Nederland van schaliegas hebben gekregen, strookt niet met de werkelijkheid. Dat is, net als bij de conventionele olie- en gaswinning, heel goed onder dezelfde strenge veiligheidseisen te winnen. - Is de maatschappelijke onrust rond schaliegas dezelfde als bij CCS (Carbon Capture and Storage)? CCS leidt tot een andersoortige verontrustheid. Maar ik ben er van overtuigd dat we ook CCS hard nodig hebben. Om aan de strenge Europese -doelstelling te kunnen voldoen, is -opvang en opslag in de industrie en elektriciteitssector noodzakelijk. Ook voor CCS geldt dat je nu moet gaan testen, anders ben je te laat. Toch loopt Europa met CCS niet voorop. Het is dezelfde paradox als bij schaliegas. Ook hier is de urgentie, de nieuwsgierigheid, ver te zoeken.

4 4 THEMA 40 jaar windenergie Chris Westra, pionier en pleitbezorger van windenergie Windenergie is niet meer weg te denken uit ons land Eind 2012 werd in Amsterdam gevierd dat windenergie in Nederland veertig jaar bestaat. Het evenement werd georganiseerd door Chris Westra, de man die met een zelfbouwmolen in 1972 aan de basis stond van de opleving van duurzame energie. Ik vind dat we trots mogen zijn op wat we in vier decennia hebben bereikt. Westra: Als je ziet hoe kleinschalig we in de jaren zeventig begonnen zijn met windenergie één windmolen in het IJsselmeer en kijkt welk arsenaal aan windturbines nu in Nederland staat opgesteld, dan is dat een feestje meer dan waard. Niet alleen het aantal turbines is fors toegenomen, ook de grootte en het vermogen is niet vergelijkbaar met waar we toen mee begonnen. Windenergie voorziet inmiddels honderdduizenden huishoudens in ons land van duurzame stroom. En met het vooruitzicht op drie Jos Beurskens, windenergieonderzoeker van het eerste uur Nederland moest helemaal vanaf het punt nul beginnen Windenergiepionier Jos Beurskens: Door onze gasvoorraden ontbrak in Nederland de noodzaak om haast te maken met duurzame energie, zoals wind. Het leven van Jos Beurskens stond en staat nog steeds in het teken van windenergie. Beurskens is een van de eersten in ons land die windenergieonderzoek op de agenda heeft gezet. Hij is onder meer een van de oprichters van de European Wind Energy Association en de European Academy for Wind Energy. Jarenlang was hij als onderzoeker aan Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) verbonden. Beurskens was samen met een groep studenten begin jaren zeventig de eerste keer zoveel opgesteld vermogen in 2020, zo n megawatt, kunnen we gerust constateren dat windenergie niet meer is weg te denken uit ons land. Duurzame energie Westra werkte van 1997 tot 2011 voor Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN). Daar leidde hij onderzoeksprojecten voor toepassingen van duurzame energie in ontwikkelingslanden. Samen met andere partijen zette hij voor ECN en de TU Delft het consortium We@Sea op de kaart. Een samenwerkingsverband tussen dertig bedrijven en onderzoeksinstellingen, gericht op de ontwikkeling van offshore windenergie. En ook nu houdt Westra zich met zijn eigen adviesbureau nog steeds bezig met duurzame energieoplossingen. Paradoxaal Het enthousiasme van Westra wordt enigszins getemperd door de feiten. die aan de TU Eindhoven onderzoek deed naar windenergie. Ons land had geen enkele ervaring met het opwekken van elektriciteit uit windmolens, zegt hij. Dat was in andere landen anders. In Denemarken en Amerika werd er al aan het einde van de 19de eeuw geëxperimenteerd met het opwekken van stroom uit wind. En voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog waren ook landen als Duitsland en Rusland actief op dit gebied. Maar in Nederland ontbrak het aan wezenlijke belangstelling. Club van Rome Beurskens noemt het rapport De grenzen aan de groei waarmee de Club van Rome in 1972 grote bekendheid kreeg. Het was voor ons als jonge onderzoekers dé inspiratiebron en aanjager om de mogelijkheden van windenergie nader te onderzoeken. We wilden een bijdrage leveren aan de oplossing van de problematiek die dat rapport beschreef: Grenzen aan ongelimiteerde groei van grondstoffengebruik. We richtten onze blik op windenergie, zon en biomassa. Op het moment dat we ons verslag over windenergie af hadden, brak in 1973 de Hoe komt het, zegt hij, dat we in Nederland over zoveel kennis en kunde beschikken, maar dat we falen om die technologie om te zetten in daadkracht? De Nederlandse kennispositie op het gebied van windenergie is zeer sterk, maar de windturbine-industrie is hier nooit goed van de grond gekomen. De combinatie TU Delft/ ECN behoort, samen met het Deense Risø, tot de wereldtop. Dat is al jaren het geval. We hebben een sterke offshore industrie, zijn bij de meeste offshore wind energieprojecten betrokken, maar onze thuismarkt is zwak. Als je kijkt naar de zeekaart, dan zie je het Duitse, Deense, Britse en Belgische grondgebied vol met projecten. Op het Nederlandse deel van de Noordzee moet nog veel gebeuren. Westra noemt de grote wisselingen in het Nederlandse windenergiebeleid de belangrijkste boosdoener. Hij prijst de boeren die het initiatief hebben genomen. oliecrisis uit. Een geschikter moment om onze studie te presenteren, was nauwelijks denkbaar. Punt nul Het onderzoek van de Eindhovense onderzoekers trok landelijke aandacht, vertelt Beurskens. We waren destijds de eerste en enige die in Nederland een gedocumenteerd verhaal hadden over de mogelijke moderne toepassingen van windenergie. Toen bleek ook dat wij in Nederland nog nooit iets hadden gedaan aan de toepassing van moderne windenergietechnieken. Veel andere landen konden ten tijde van de oliecrisis wel bogen op die technieken die in de jaren voor de crisis waren ontwikkeld. Nederland moest echt helemaal vanaf het punt nul beginnen. Gasbel Beurskens noemt de gasbel van Slochteren een belangrijke oorzaak van het gebrek aan nieuwsgierigheid naar het ontwikkelen van andere (duurzame) energiebronnen. De noodzaak in ons land ontbrak om haast te maken met duurzame energie, zoals wind, zegt Ton Kempenaar, voorzitter Windunie Lokale economie profiteert van windenergie Het aantal leden van Windunie groeit nog steeds, zegt Ton Kempenaar, voorzitter van de landelijke coöperatie waarvan vooral agrariërs lid zijn. Windunie werd opgericht in 2001 en bedient zo n huishoudens van duurzame elektriciteit. We zijn in twaalf jaar uitgegroeid tot een van de grote spelers op het gebied van windenergie. Windunie vertegenwoordigt ruim 20 procent van het opgestelde windvermogen in Nederland: 420 megawatt. De leden produceren jaarlijks gezamenlijk 800 gigawattuur stroom. Meer dan huishoudens nemen elektriciteit van Windunie af. Ongeveer klanten kopen ons product Winduniestroom, zegt Kempenaar. Dat is elektriciteit van een specifieke turbine. Een aanzienlijk deel van onze productie vindt via andere kanalen de weg naar de markt. Onder meer via de APX-ENDEX. Kempenaar vertelt dat in de periode 2000 tot 2006 het aantal leden van Windunie flink groeide. Het was toen voor agrariërs erg interessant om een windturbine op hun land te zetten en daar stroom mee op te wekken. De bedrijvigheid in de bouw van windturbines in Nederland was in die jaren groot. Daar hebben wij van geprofiteerd. Het overheidsbeleid was bijzonder gunstig. Rem Het aandeel windenergie van Windunie neemt nog steeds toe, maar de laatste jaren heel geleidelijk, zegt Kempenaar. Hij maakt zich zorgen over het beleid dat door Rijk en sommige provincies wordt gevoerd ten aanzien van wind op land. We zouden in ons land meer snelheid moeten maken met de bouw van windturbines. Er is met name in gebieden waar veel ruimte is veel belangstelling van agrariërs om in samenwerkingsverbanden te investeren in duurzame energie. Maar daar wordt door de overheid sterk de rem op gezet. Advies Windunie heeft leden in Flevoland, Noord-Holland en in mindere mate in Friesland en Groningen, zegt Kempenaar. We hebben zelfs een lid in Zuid- Limburg, een paar leden in Zeeland en in Noord-Brabant. En we zijn betrokken bij initiatieven in Drenthe en Groningen. hij. Toch noemt hij Nederland een van de meest toonaangevende landen in de wereld als het gaat om onderzoek naar - en kennis van windenergie. Nederland heeft zich internationaal altijd sterk geprofileerd. De TU Delft en ECN zijn belangrijke onderzoeksinstituten op het gebied van windenergie. We horen qua omvang en inhoud tot de top in de wereld. Dat neemt niet weg dat we in Hij vertelt dat de coöperatie leden adviseert bij herstructureringsinitiatieven, maar ook in gebieden waar nieuwe initiatieven ontstaan. We helpen hen bij het opzetten en ontwikkelen van zo n initiatief. En adviseren bij de exploitatie van windturbines. Op plaatsen waar turbines op leeftijd zijn wordt gekeken naar vervanging door een nieuwe generatie windturbine. Kempenaar: Dat zijn grote turbines waardoor de productie aan windenergie toeneemt. P r o fi j t Kempenaar betreurt het beleid van sommige provincies als het gaat om vergunningverlening. Hij zegt dat zijn eigen provincie Flevoland een uitzondering op die regel is. Flevoland staat heel positief tegenover windenergie. Ook inwoners van Flevoland beseffen heel goed dat windenergie bijdraagt aan de lokale economie. Het overgrote deel van de windturbines in Flevoland zijn in particuliere handen, legt Kempenaar uit. In veel gevallen van agrariërs in het buitengebied. De inkomsten die zij halen uit windenergie zorgen ervoor dat zij hun eigen bedrijf verder kunnen ontwikkelen. En dat geeft een extra financiële injectie aan het gebied. Maar ze doen ook meer aankopen bij de plaatselijke middenstand. Zoals een keuken in de keukenzaak, of de aankoop van een tweede auto bij het garagebedrijf in het dorp. Op die manier blijft het geld in de regio en daar profiteert iedereen van. Ook de provincie en gemeenten in Flevoland realiseren zich dat, zegt hij. En dat vertaalt zich in goed beleid. Ik snap daarom de overweging niet van veel andere provincies om niet te investeren in windenergie. Ton Kempenaar (Windunie): Ik snap de overweging niet van veel andere provincies om niet te investeren in windenergie. Nederland als het om de implementatie gaat van windenergie sterk achterlopen op landen als Denemarken, Duitsland en Spanje. Feitelijk zijn we onderzoekers zonder industrie. En daar hebben we in Nederland nog steeds last van. Onze energiepolitiek is nooit gepaard gegaan met een goede industriepolitiek. En dat breekt ons kijkend naar windenergie nog steeds op.

5 5 THEMA 40 jaar windenergie Nuon al dertig jaar actief met windenergie Het is niet of maar hoe we het beste windenergie op land kunnen realiseren Energiebedrijf Nuon is al decennialang actief met de ontwikkeling van windenergie op land. Het bedrijf heeft zo n 200 megawatt opgesteld vermogen en wil ook in de toekomst een grote speler blijven op het gebied van windenergie. Margit Deimel, hoofd Development Onshore Wind Nederland: Het moet er niet om gaan of we een windpark willen bouwen, maar hoe we dat samen met alle betrokken partijen het beste en zoveel mogelijk naar ieders tevredenheid kunnen doen. Nuon realiseert aan de Zuidlob een groot windpark met een vermogen van 122 megawatt. Margit Deimel (Nuon): Uit onderzoek blijkt dat mensen meer gewend raken aan de aanwezigheid van windturbines. Vooral de jeugd staat positief tegenover windenergie. Met name in de windrijke provincies Friesland en Flevoland heeft Nuon windparken die al bijna twintig jaar draaien. Ook in Noord-Holland is het energiebedrijf actief. Zoals in de Wieringermeer, waar een windpark moet komen met 300 à 400 megawatt (MW) opgesteld vermogen. In de loop der jaren heeft Nuon bestaande windparken al flink opgeschaald. Zoals bij Enkhuizen en Velsen. En er is het windpark Zuidlob dat nu in aanbouw is: 36 windturbines met een ashoogte van zo n honderd meter en een totaal vermogen van 122 MW. Kanttekening Deimel: Dit zijn voorbeelden die tot de verbeelding spreken. En de indruk wekken dat we goed op dreef zijn met windenergie in Nederland. Maar het vraagt ook om een kritische kanttekening. Ja, er lijkt wat meer schot te komen in de discussie over wind op land. Maar we zullen een tandje harder moeten om de doelstellingen voor wind op land op tijd te halen. De vraag of we een nieuw windpark moeten bouwen moet nu minder aan de orde zijn. Het moet nu vooral gaan over hoe we alle betrokkenen op één lijn kunnen krijgen. Zodat initiatiefnemers, gemeenten, provincies en omwonenden tot een voor hen acceptabele oplossing komen. Omgeving Het is een illusie te veronderstellen dat windturbines geen invloed hebben op de omgeving, zegt Deimel. Wind op land kun je niet onzichtbaar en geluidloos maken. Daarnaast heb je te maken met veiligheid, landschap, flora en fauna. Maar je kunt wel goede oplossingen zoeken om windturbines zo optimaal in de omgeving in te passen. Op die discussie zullen we ons moeten richten. Dat neemt niet weg, zegt Deimel, dat windenergie op land nog steeds blijft zorgen voor conflicten. Omwonenden verenigen zich in actiegroepen en niet zelden mondt dat uit in rechtszaken. Dat is erg jammer, vindt Deimel. Want daardoor wordt windenergie in de media niet zelden in een negatief daglicht gesteld. Wat we daarmee uit het oog verliezen is dat we het over duurzame energie hebben. En dat we die windturbines nodig hebben om onze -uitstoot te verminderen. Toch is er ook een lichtpuntje, zegt Deimel. Uit onderzoek blijkt dat mensen meer gewend raken aan de aanwezigheid van windturbines. Vooral de jeugd staat positief tegenover windenergie. Interessant Tijdrovende procedures en weerstand tegen windparken spelen investeerders in Nederland parten. Desondanks gaat Nuon onverminderd door om in windenergie te investeren. Deimel: Wij zijn ervan overtuigd dat windenergie noodzakelijk is. Als energiebedrijf hebben we veel ervaring opgebouwd en kunnen we een meerwaarde leveren aan windprojecten. Er zijn voldoende voorbeelden van windparken die inmiddels zijn gerealiseerd en die nu in ontwikkeling zijn én waarbij sprake is van draagvlak vanuit de omgeving. Ze noemt windpark Zuidlob dat de Rijkscoördinatieregeling op een goede en snelle manier heeft doorlopen. Deimel: We hebben in achttien maanden alle vergunningen rond gekregen. Alle overheidslagen hebben meegewerkt: gemeente, provincie en Rijk. Alle inwoners van het gebied zijn erbij betrokken. Het park dat nu in de Wieringermeer wordt ontwikkeld, kan rekenen op veel bijval van de gemeente die zich sterk maakt voor dit initiatief. Deimel: Daarmee bewijzen we dat het heel goed kan in Nederland. Uitgangspunt moet het belang van windenergie zijn, naast alle andere belangen. Samen moet je naar een optimale oplossing zoeken. Je bent dan weg van de of-vraag en kijkt samen hoe je zo n project naar ieders tevredenheid kan realiseren. Harde klap Nee, echt snel gaat het nog steeds niet, zegt de windmanager van Nuon. Vaak is er jarenlang voorwerk nodig om echt aan de slag te kunnen gaan. Maar nadat dit huiswerk goed is gedaan, zorgt de Rijkscoördinatieregeling wel degelijk voor versnelling in de vergunningverlening. Dat is de kracht van de regeling. Wij willen dat instrument graag op een constructieve manier gebruiken. Deimel kijkt gematigd kritisch naar de toekomst. Willen we onze duurzame doelstellingen halen in 2020, dan moeten we haast maken met wind. Een belangrijke stap in de goede richting is dat provincies zich hebben gecommitteerd aan het zoeken naar de MW die in de structuurvisie van het Rijk wordt opgenomen. Provincies hebben daardoor een stuk vrijheid gekregen hoe ze dat willen gaan realiseren. Jammer is wel dat die Structuurvisie Windenergie nog steeds niet is verschenen. Tot nu toe is er vooral een hoop gesteggel geweest. Mijn advies is: geef er nu een harde klap op. Veel tijd is er niet meer te verliezen. Katja Langen, directeur Wind op Land Eneco Windenergie steeds vaker een vorm van gebiedsontwikkeling Jaren geleden werd er bij de gebiedstoewijzing anders gekeken naar wind op land dan anno 2013, zegt Katja Langen, directeur Wind op Land bij Eneco. Nu wordt windenergie steeds meer gezien als een vorm van gebiedsontwikkeling. Dat betekent ook dat windenergie nauw vervlochten is met industriële en economische bedrijvigheid. Dat was dertig, veertig jaar geleden totaal anders. Eneco is de laatste decennia vooral actief geweest in haar eigen achterland, zegt Langen. Dat was toch vooral de provincie Zuid-Holland. Later, in 2000, kwam daar ook Noord-Brabant bij. Wat je in zijn algemeenheid ziet in Nederland en dus ook bij Eneco is dat we historisch gezien met name groot zijn geworden in agrarische gebieden met relatief kleine windparken. Daar hebben we ons jarenlang op geconcentreerd. Groter Een dergelijk beleid is voor de toekomst niet houdbaar, zegt Langen. Met kleinschaligheid komen we er niet. Kijk bijvoorbeeld alleen al naar de energiedoelstelling van Nederland in 2020: 16 procent van de energie moet dan komen van duurzame bronnen. Dat krijg je nooit voor elkaar met kleine windparken. Niet alleen de opgave waarvoor Nederland staat is groot. Ook de ambities van Eneco zijn in omvang toegenomen, zegt Langen. We bouwen onze duurzame energieproductie de laatste jaren flink uit. Vooral wind - wind op land - is daarbij een belangrijke groeimotor. Jaarlijks ontwikkelen we nieuwe projecten tot start bouw van het windpark. We zullen steeds meer toegaan naar windparken van grotere omvang. En we zullen zien dat de benutting van de ruimte in Nederland op een logischer manier zal moeten gaan plaatsvinden. Dat betekent dat ook industriegebieden voor Eneco de aangewezen gebieden zijn om onze duurzame ambities waar te maken en uit te bouwen. Dat willen we doen in heel Nederland, maar wel vooral gericht op de windrijke provincies. Breder kijken Langen noemt als voorbeeld Fujifilm in Tilburg, waar Eneco op het bedrijfsterrein vijf windturbines heeft gebouwd. Het is een mooi voorbeeld hoe windenergie kan worden ingepast in de ruimte, zegt ze. Het bedrijventerrein is een locatie van economische en industriële bedrijvigheid. Daar past windenergie naadloos in. Het windpark draagt bovendien bij aan de verduurzaming van het bedrijventerrein. Ook het inpassen van windenergie in de agrarische omgeving past bij de aanpak van Eneco als het om duurzame energieproductie gaat. Langen: We kijken bewust breder naar de omgeving: hoe kan windenergie daarin een rol van betekenis spelen? Die aanpak wordt mede getriggerd doordat veel overheden beweren dat er voor wind op land geen draagvlak is. Wij hebben juist de ervaring dat dat draagvlak er wel is. Natuurlijk zijn er tegenstanders van windenergie. Maar er is met windenergie heel veel mogelijk, mits de dialoog op een constructieve manier met de omgeving wordt aangegaan en gevoerd. Kortom, er is een significant verschil tussen hoe wind op land vroeger en hoe die nu wordt ingepast in de ruimte. Rijksstructuurvisie Langen vindt het van het allergrootste belang dat de Rijksstructuurvisie Windenergie (6.000 megawatt (MW) in 2020) nu de volle aandacht krijgt. Daar zit een belangrijk deel grootschalige ontwikkeling van windenergie bij, zegt ze. Op dit moment wordt er vanuit de overheid aan de structuurvisie gewerkt. En dat is een belangrijke stap voorwaarts. Uiteindelijk gaat het erom dat we in zeven jaar tijd drie keer zoveel wind ontwikkelen dan nu op Nederlandse bodem staat. Een ambitie die we moeten waarmaken. Ze noemt het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee. Daar is een uitstekende samenwerking tussen marktpartijen en overheden op windgebied. Samen wordt bekeken hoe er 260 MW windenergie op het eiland gerealiseerd kan worden. Dit jaar nog wordt dit grootschalige project in gang gezet. Hobbels Windenergie op land wordt steeds meer een vorm van gebiedsontwikkeling, zegt Langen. Als je naar grotere gebieden kijkt, zoals het havengebied Rotterdam, dan kan je vanuit zo n gebiedsaanpak heel goed kijken naar waar windenergie wel en waar niet mogelijk is. Als markt en overheid kun je daar samen dan de juiste keuzes in maken. Ze is er van overtuigd dat er de komende jaren veel meer tot stand kan worden gebracht met wind op land, dan in het verleden is gebeurd. Mits we nu ook vaart maken met de Rijksstructuurvisie, zegt ze. Ja, er zijn nog politieke hobbels die genomen moeten worden. Maar aan ons zal het niet liggen om nu eens echt aan de slag te gaan. Katja Langen (Eneco): Natuurlijk zijn er tegenstanders van windenergie. Maar er is met windenergie heel veel mogelijk, mits de dialoog op een constructieve manier met de omgeving wordt aangegaan en gevoerd.

6 6 ANALYSE energiebeleid Groot-Brittannië zet in op meer gas DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Met een nieuwe Energiewet en de bekendmaking van zijn langverwachte gasstrategie heeft de Britse regering de fundamenten gelegd voor zijn energiebeleid voor de komende jaren. Na veel uitstel is de Britse regering er toch in geslaagd de Energiewet voor het nieuwe jaar aan het parlement voor te leggen. Aan de introductie van de uiteindelijke versie van de wet ging een felle richtingenstrijd binnen de Britse coalitieregering vooraf rond een vraag waar veel Europese landen mee worstelen: meer gas of meer duurzaam? De regering beoogt met de wet de voorzieningszekerheid te waarborgen, de klimaatdoelstellingen te halen en de daarvoor benodigde investeringen van bijna 150 miljard euro aan te trekken. Energierekening Het komende decennium zal een vijfde van de Britse opwekkingscapaciteit verdwijnen (vooral oude kolen en kerncentrales) en die capaciteit moet worden vervangen door schone, betrouwbare en betaalbare energieproductie. Belangrijkste onderdeel van de wet is de Electricity Market Reform, die vanaf 2014 in werking zal treden. Die bevat een aantal nieuwe elementen waarvan de Contracts for Difference (CfD) het meest in het oog springen. De CfD s zijn langetermijncontracten die de productie van koolstofarme energie moeten stimuleren door een vaste prijs te garanderen voor stroom geproduceerd uit duurzame bron, maar ook kernenergie. Hoe hoog deze prijs zal zijn, is nog niet vastgelegd en daar zal nog stevig over worden onderhandeld. De financiële steun voor duurzame energie zal oplopen tot 10 miljard per jaar in 2020, een verdrievoudiging van het huidige bedrag, gefinancierd door toeslagen op de energierekening. Volgens het ministerie van Energie kost dat huishoudens zo n 120 euro per jaar extra; anderen vrezen dat die toeslag hoger zal uitpakken. Maar volgens datzelfde ministerie zullen alle maatregelen samen (inclusief energiebesparingsmaatregelen) een verlaging van de energierekening tot gevolg hebben. Capaciteitsbetalingen Hoe het ook uitpakt voor de consument, gehoopt wordt dat 30% van de stroom in 2020 uit koolstofarme bron wordt geproduceerd. Het hogere aandeel in duurzame energie brengt met zich mee dat er meer pieken en dalen in het energieaanbod komen. Om die wisselvalligheid op te vangen, wordt een capaciteitsmarkt geintroduceerd. Dat houdt in dat capaciteit geveild wordt voor door toezichthouder OFGEM en National Grid voorspelde tekorten, zodat er altijd voldoende back-up (gas)capaciteit is. Hoe dit systeem van capaciteitsbetalingen er precies uit gaat zien, is nog niet duidelijk. De regering hoopt ook dat kernenergie een belangrijke rol zal (blijven) spelen in de energievoorziening en de wet roept een nieuw orgaan in het leven, de Office for Nuclear Regulation. Kernenergie zal worden gefinancierd vanuit de CfDs, ondanks de belofte van deze en de vorige regering dat kernenergie niet zal worden gesubsidieerd. Ook wordt er een emissienorm ingevoerd, om een limiet te stellen aan de uitstoot van nieuwe gas- en kolencentrales. Gasstrategie In samenhang met de Energiewet werd de Gasstrategie gepubliceerd, met het uitgangspunt dat gas een belangrijke rol blijft spelen in de Britse energievoorziening. De strategie voorziet in de bouw van nieuwe gascentrales met een gezamenlijke capaciteit van 26 gigawatt (maar laat ook de deur open voor een scenario van 37 GW), deels ter vervanging van oude gas-, kolen- en kerncentrales. Dat betekent een minimale netto uitbreiding van de capaciteit van 5 GW tot Ook komt er een regeling om de Britse gasopslagcapaciteit te vergroten; die is momenteel erg beperkt. Er blijft geld beschikbaar voor koolstofopvang en opslag (CCS), maar het Britse CCS-programma heeft tot dusver bedroevend weinig opgeleverd. Groen licht voor exploratie schaliegas De voorname rol van gas in het nieuwe energiebeleid bleek een heet hangijzer bij de onderhandelingen binnen de Britse regeringscoalitie. Vooral de Conservatieve minister van Financiën Osborne bepleitte een nieuwe dash for gas, terwijl de Liberaal Democratische energieminister Davey liever meer nadruk op duurzaam zag. De dash for gas lijkt vooral geïnspireerd door het voorbeeld van de Verenigde Staten, waar schaliegas de gasprijzen heeft doen kelderen. De Britse regering heeft inmiddels het groene licht gegeven voor hydraulisch kraken. Ook zal het de schaliegaswinning fiscaal stimuleren. Het Verenigd Koninkrijk heeft de er de afgelopen jaren veel aan gedaan de afhankelijkheid van geïmporteerd gas te diversifiëren en de hoop is dat schaliegas de importafhankelijkheid op termijn vermindert. Maar het blijft zeer de vraag of het Britse schaliegas dezelfde enorme impact zal hebben op de thuismarkt als in de VS. Eventuele winning van schaliegas in Groot-Brittannië zal met veel strakkere milieuvoorschriften omgeven zijn dan in de VS. Column Elementen van een akkoord: Nederlanders als flexibele, zuinige Duitsers? Door Pieter Boot, verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving. De Sociaal-Economische Raad werkt in de komende maanden aan een meerjarig energieakkoord, dat op 1 juni gereed moet zijn. Wat zouden hiervan cruciale elementen kunnen zijn? Ik geef enkele overwegingen. Als we kijken naar het langetermijn energiebeleid in omringende landen, valt op dat twee typen doelstellingen overheersen. Duitsland enerzijds en Groot-Brittannië anderzijds zijn hierbij exemplarisch. Duitsland zet in op een industrieel verdienmodel, waarbij de energietransitie aanjager is van modernisering van de economie. Het opbouwen van een schone economie staat daar centraal, waarin lokale initiatieven een grote rol spelen. Het toenemende aandeel hernieuwbare energie vraagt echter om snel oplopende subsidies, wat nu een aandachtspunt is. In Groot-Brittannië staat het tegengaan van milieuverontreiniging voorop. Broeikasgasemissies moeten in een wettelijk vastgelegd tempo omlaag; of dat nu linksom (hernieuwbaar) of rechtsom (kernenergie, CCS) gaat, maakt niet uit. Industriële kansen worden wel met de mond beleden, maar spelen in de praktijk geen doorslaggevende rol. Engelse aanpak Een Nederlands akkoord zal zich op een van deze modellen oriënteren. Qua filosofie sloot het kabinet Rutte 1 het dichtste aan bij de Engelse aanpak. Ligt dat als basis voor een Nederlands akkoord voor de hand? Ik denk het niet, om vier redenen. Ten eerste moet nog maar blijken of de Engelse aanpak gaat werken. Al drie jaar wordt getracht een eigen ontwerp van een elektriciteitsmarkt te realiseren en hoewel intellectueel uitdagend, heeft dat in de praktijk nog niet veel opgeleverd. Ten tweede is Nederland veel te nauw verbonden met de Europese elektriciteitsmarkt om zich zo n eigen aanpak te kunnen veroorloven. Op energiegebied zijn we een provincie van Duitsland en daardoor is het niet zinvol tot keuzes te komen die geheel los van de Duitse staan. We kunnen wel onze eigen niche in zo n groter systeem kiezen: de internationale energiebedrijven hebben dat door hun investeringen in kolen- en gascentrales al gedaan. Ten derde sluiten de ambities van de vele Nederlandse lokale energie-initiatieven beter aan bij de Duitse dan bij de Engelse aanpak. En last but not least: Nederland heeft wel degelijk de ambitie energietransitie samen te laten gaan met groene groei en een nieuw type, duurzame, industrie. Niet voor niets zet het Rotterdam Climate Initiative in op CCS en biobased economy. Daling energieverbruik Nederland kan uiteraard wel zijn eigen variant kiezen. We hebben meer ruimte voor CCS. We hoeven minder krampachtig met kernenergie om te gaan. We hebben een heldere visie op gas. De subsidies kunnen ook wel iets lager. We stellen ons dan op als flexibele, zuinige Duitsers. Dat lijkt me een rol die Nederlanders past. Dan moeten we wel enkele feiten in de gaten houden. Duitsland heeft drie langetermijndoelen: broeikasgasreductie (-55% in 2030 ten opzichte van 1990, -80 tot -95% in 2050), daling van het energieverbruik (-50% in 2050 ten opzichte van 2008) en vergroten aandeel hernieuwbare energie (30% in 2030 en 60% in 2050). De basis hiervan is toename van efficiency en afname van het energieverbruik. Dit zou de kern van een SER-akkoord kunnen vormen en tevens het lastigste onderdeel. In daalde het primaire energieverbruik in ons land met 2,3%, terwijl de economische groei gemiddeld 0,3% bedroeg. In Duitsland daalde dit energieverbruik met 6%, terwijl de economische groei jaarlijks 0,7% bedroeg. Een verschil in intensiteit van 5,4% in drie jaar! Een substantiële daling van het energieverbruik lijkt me de eerste, en zwaarste, taak van een akkoord. Het gaat daarbij om alle sectoren: niet alleen verwarming van gebouwen, maar vooral ook efficiencyverbetering van het transport, waarin Nederland internationaal slecht scoort. Als we dat zuinig doen, levert het geld op. Inzet op innovatie Daarnaast is inzet op innovatie en schonere brandstofmix nodig. Voor innovatie ligt het voor de hand aan te sluiten bij het Topsectorenbeleid, maar het is nodig om dit in zijn instrumentatie te verbreden. CCS is geen zaak van R&D alleen, maar ook van toepassing. Hierbij kunnen we uiteraard inzetten op een versterkt Europees emissiehandelssysteem. Maar ook dat zal voor innovatiebevordering waarschijnlijk niet genoeg zijn. De Duitsers lossen dat op door hun betrekkelijk eenzijdige bevordering van hernieuwbaar. Wij zouden dat kunnen verbreden naar CCS. Terugredenerend vanwaar we in 2050 willen zijn, zouden we voor bijvoorbeeld 2030 in het SER-akkoord een aanpak kunnen formuleren die breed inzet op koolstofarme energievormen. Dan gaat het dus niet zozeer om het volume van hernieuwbaar en CCS, maar om de innovatieve kwaliteit.

7 7 BUITENLANDachtergrond Prijs en dienstverlening, maar ook hetze tegen Electrabel bepalen switchgedrag in België Essent en Eneco boeren goed op Belgische markt DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL In een poging om het dramatische overstappen van elektriciteits- en gasklanten in 2012 in België een halt toe te roepen en de weggelopen klanten terug te winnen, heeft Electrabel (GDF Suez) vanaf 1 januari van dit jaar een forse prijsverlaging doorgevoerd. De verzamelde concurrentie is niet onder de indruk, blijft beweren dat Electrabel nog tot de duurste energieleveranciers behoort en stelt de consumenten verdere prijsverlagingen in het vooruitzicht. Vooral prijsbrekers en nieuwkomers als Essent, Eneco en Lampiris hebben de laatste jaren op de Belgische markt veel klanten van Electrabel afgesnoept, dat er nu nog ongeveer 3,2 miljoen overhoudt. SPE (merknaam Luminus) neemt een stevige tweede plaats in na Electrabel en telt circa 1,6 miljoen gas- en elektriciteitsklanten. Essent dat rond de half miljoen Belgische klanten telt, wil tegen 2016 een marktaandeel bereiken in België van 10 procent ( klanten) en komt op zijn weg het Italiaanse ENI tegen dat Nuon (ruim afnemers) en de gasmaatschappij Distrigas inlijfde. Doel van de Italianen is een frontale aanval op Electrabel, die moet resulteren in een marktaandeel van 1 miljoen Belgische klanten in Dat zijn er meer dan nu. Eneco, dat in België startte als energieleverancier voor bedrijven, heeft zich tot doel gesteld om een half miljoen gezinnen van energie te voorzien. Stootten de kleine leveranciers in het verleden vooral op het monopolie van Electrabel, ook de verschillende overheden in België maken het hen knap lastig door steeds maar de energiewetgeving te veranderen. Zo zijn er de afgelopen tien jaar maar liefst 80 wetswijzigingen geweest op Belgisch, Vlaams, Waals en Brussels regeringsniveau. Dat komt neer op tien per jaar of één om de zes tot zeven weken. Volgens Electrabel-topvrouw Sophie Dutordoir gaat het om een verlaging van de energiecomponent van de elektriciteitsprijs tot maximaal 10 procent. Voor gas is dat zelfs tot 16 procent. Die component is in Vlaanderen goed voor 31 procent van de elektriciteitsprijs en voor 58 procent van de gasprijs. De andere componenten in de energiefactuur zijn de distributieen transportkosten, alsmede een hele reeks federale, regionale en gemeentelijke belastingen. Absoluut record Ook in 2010 en 2011 stapten enkele honderdduizenden klanten van Electrabel over naar een andere energieleverancier, maar het totaal van van vorig jaar vormt toch een absoluut record sedert de liberalisering van de energiemarkt in België. Met dit veranderde switchgedrag (in Vlaanderen méér dan in Wallonië) is de marktliberalisering in het land pas echt goed op gang gekomen. Het marktaandeel van Electrabel (ooit rond de 90 procent) bedraagt nu voor heel België nog 60 procent. Maar in Vlaanderen is dat net geen 55 procent meer. De leiding van GDF Suez, het moederbedrijf van Electrabel in Parijs, ziet de toekomst somber in. Een woordvoerder van het energieconcern verklaarde onlangs dagen op een Europese vergadering met de vakbonden zelfs te verwachten dat Electrabel bij een stabilisatie van de consumentenmarkt uiteindelijk met een marktaandeel van 40 tot 50 procent in België genoegen zal moeten nemen. Collectieve inkoop Er zijn verschillende oorzaken voor het switchgedrag van de Belgen van de ex-monopoliehouder naar andere leveranciers. Volgens de nationale toezichthouder CREG kan men stellen dat zowel de prijs als de dienstverlening de belangrijkste beweegredenen waren (en zijn) voor het verwisselen van leverancier. Vooral in Vlaanderen schakelden de consumenten massaal over op collectieve inkoop met lagere prijzen bij andere leveranciers. Landelijk bleven de commerciële acties van de concurrenten van Electrabel (ook van de nieuwkomers) niet zonder gevolgen. Ook het feit dat de consumenten op websites van de toezichthouders prijsvergelijkingen kunnen maken, heeft het overstappen aangemoedigd. Hetze Maar van grote invloed (vooral in Vlaanderen) was ongetwijfeld de enorme aandacht van de media voor de energieprijzen en de daarmee verbonden hetze van vooral federaal minister van Economie, Johan Vande Lanotte, tegen de machtspositie van Electrabel. Deze hetze in kranten en op radio en tv sloeg in Vlaanderen veel meer aan dan in Brussel en Wallonië, waar veel minder Electrabel-klanten wegliepen. Dat heeft uiteraard te maken met het feit dat Electrabel voor de Vlamingen een Frans bedrijf is en er een dito bedrijfscultuur op nahoudt, waar ze geen raad mee weten en eerder vijandig tegenover staan. Vooral als het bedrijf ook nog eens jarenlang de duurste energieleverancier bleek. Of Electrabel zich met de spectaculair klinkende prijsverlagingen, waarmee het zich plotseling onder de goedkoopste energieleveranciers nestelt, ook massaal klanten zal terugwinnen, moet worden afgewacht. Over drie maanden wordt een eerste serieuze balans opgemaakt. Electrabel-topvrouw Sophie Dutordoir is niet te spreken over de behandeling van haar bedrijf door de Belgische politiek. Als ik minister Vande Lanotte vraag wat hem zo stoort aan ons bedrijf, zegt hij: Helemaal niets, Electrabel is electoraal interessant voor mij. Een dergelijke houding vind ik niet ernstig meer. Dit is onrechtvaardig. China wil luchtvervuiling met nieuwe plannen te lijf gaan DOOR MARCEL VINK, BEIJING Om de ernstige luchtvervuiling in de grote steden te verminderen, heeft de Chinese overheid een nieuw, omvangrijk plan gepresenteerd. Vervuilende industrieën moeten minder uitstoten en worden vaker geweerd uit de buurt van woongebieden. Daarnaast moet er beduidend meer schone energie worden gebruikt. In 2015 moeten de effecten zichtbaar zijn. De komende twee jaar wordt er zo n 40 miljard euro besteed om de luchtverontreiniging in de grote steden te laten afnemen, heeft het Chinese ministerie van Milieu bekendgemaakt. De provinciale en lokale overheden, voor de uitvoering verantwoordelijk, richten zich vooral op het reduceren van de hoeveelheid schadelijke deeltjes in de lucht. Vooral het fijnstof PM 2,5 - deeltjes met een aerodynamische diameter kleiner dan 2,5 micrometer kan zich volgens artsen vestigen op de longen en voor gezondheidsproblemen zorgen. Deze kleine deeltjes dringen het diepst door in het lichaam van de mens. In liefst 117 steden in China moet de hoeveelheid vervuiling tot en met het jaar 2015 met minstens 5 procent dalen. Energiebesparing Industrieën die het meest voor vervuiling zorgen zoals producenten van ijzer, staal, cement en elektriciteitscentrales moeten, onder andere met nieuwe technieken, hun schadelijke uitstoot verminderen. Ook mogen ze niet meer te dicht bij woongebieden liggen. Bij het verstrekken van nieuwe vergunningen wordt daar streng naar gekeken. Fabrieken die op vervuilende steenkool draaien en de volksgezondheid teveel kunnen aantasten, moeten worden verplaatst, of zelfs definitief worden gesloten. Verder zet China fors in op energiebesparing. Zo wordt er zo n 10 miljard euro besteed aan subsidies voor energie-efficiënte gebouwen en schone auto s. Het energieverbruik in China, dat Amerika in 2009 heeft ingehaald als s werelds grootste verbruiker, moet tussen nu en 2015 met 16 procent afnemen. Het bevorderen van energiebesparing en de versnelde ontwikkeling van een zuinige en milieuvriendelijke samenleving is een belangrijke strategische taak voor China op economisch en sociaal vlak, verduidelijkt een regeringswoordvoerder. Situatie zorgwekkend Ma Jun, een van de bekendste kritische milieudeskundigen in China, erkent dat de overheid vooruitgang boekt in de strijd tegen vervuiling, maar vanwege de enorme omvang van de economische groei is de situatie nog altijd zorgwekkend. We moeten de overheid credits geven, want er is hard gewerkt om voor het eerst een serieus plan van aanpak te introduceren. Volgens de statistieken is er al enige verbetering: reducties zijn bereikt. Maar in veel delen van het land is het niet beter en is de vervuiling eigenlijk steeds erger geworden. China gaat nog steeds door met het enorme proces van industrialisatie en verstedelijking. We proberen de vervuiling te beperken, maar tegelijkertijd ontstaat er vanwege de groei van de economie ook steeds meer nieuwe vervuiling om aan te pakken. Grauwe deken De nieuw aangekondigde maatregelen moet de Chinezen ervan overtuigen dat de schadelijke uitstoot van schoorstenen, uitlaatgassen, en fijnstof - die vaak als een grauwe deken over de metropolen hangt nu echt wordt teruggedrongen en dat de problemen allerminst worden gebagatelliseerd of onderschat. China wijst erop dat zijn afhankelijkheid Onenigheid over mate van luchtverontreiniging De Chinese overheid is met de nieuwe maatregelen naar buiten getreden nadat er steeds meer onrust onder de bevolking in de grote steden ontstond. Veel inwoners vrezen dat de autoriteiten het probleem van de vervuiling onderschatten en menen dat een stevige aanpak al jaren ontbreekt. De onrust komt mede doordat in een stad als Beijing de cijfers van luchtverontreiniging ver uiteenlopen. Ook de Amerikaanse ambassade houdt de vervuiling in deze metropool bij, en verspreidt de uitkomsten dagelijks in meerdere updates op internet. De cijfers van de VS zijn beduidend alarmerender dan die van China zelf. Regelmatig wordt de lucht in de Chinese hoofdstad betiteld als gevaarlijk bij langdurige blootstelling, terwijl tegelijkertijd de Chinese metingen een normaal niveau aangeven. Dit overigens tot woede van de regerende Communistische Partij, die de cijfers van de Amerikaanse ambassade niet wetenschappelijk noemt. De diplomatieke post van de Verenigde Staten is al opgeroepen te stoppen met het meten van de luchtvervuiling in Beijing, maar vooralsnog is daar geen gehoor aan gegeven. van zware industrie de reden is dat de luchtvervuiling niet eerder kon worden teruggedrongen. Nu er flink wordt ingezet op schonere energie verwacht de overheid dat de kwaliteit van de lucht de komende jaren flink zal verbeteren. Naast luchtverontreiniging wordt de komende jaren ook vervuiling van water aangepakt. Vooral rivieren zijn soms ernstig verontreinigd.

8 8 OPINIE energie Column Ongemakkelijke conclusies Het kerstreces is een goede reden om uit de oogst aan nieuwe boeken van het najaar een keuze te maken en lekker te gaan lezen. Ik hoefde niet lang na te denken welk boek ik zou kiezen. Al enkele weken had ik het nieuwe boek van Dieter Helm, The Carbon Crunch, How We re Getting Climate Change Wrong- and How to Fix It in mijn tas zitten, in de ijdele hoop er eerder aan te kunnen beginnen. De boodschap van het boek, waarin hij het klimaat- en energiebeleid van Europese landen onder de loep neemt, is niet meegevallen. Door Coby van der Linde, hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. Column Gas stroomt waar het kan gaan DOOR AAD CORRELJÉ De afgelopen tijd was het weer bedrijvig in de Southern Gas Corridor. Begin december 2012 werd door Gazprom aangekondigd dat de bouw van de South Stream-pijpleiding daadwerkelijk van start zou gaan met een feestje in het Russische Anapa aan de Zwarte Zee. South Stream laat de Oekraïne strategisch rechts liggen op haar route over de zeebodem, om vervolgens in Bulgarije aan te landen en daar gesplitst te worden in een aftakking naar Griekenland en Italië, en een leiding naar Roemenië, Servië, Hongarije, Slovenië en Oostenrijk. Als het systeem klaar is, zou er 63 miljard kubieke meter gas per jaar naar Europa vervoerd kunnen worden. Gazprom zal dat gas zelf moeten produceren of inkopen. Dit was echter niet alles. Begin januari werd aangekondigd dat het Shah Deniz II consortium bereid zou zijn een 50% aandeel te nemen in Nabucco, een pijpleiding die 38 miljard kubieke meter aardgas per jaar zal kunnen transporteren uit de landen rond de Kaspische Zee naar Europa. Nabucco verbindt Azerbeidzjan en mogelijk De lezing van Helm op de CIEP Gasdag van september jongstleden was een opwindend schot voor de boeg geweest op het boek, dat toen in een laatste fase van uitkomen verkeerde. In de lezing stak hij niet onder stoelen of banken dat het Europese beleid bol staat van de inconsistenties en dat de klimaatresultaten en de kosten tegenvielen. De interne energiemarkt staat op gespannen voet met het verduurzamingsbeleid door een combinatie van nationale interventionistische maatregelen. Het emissiehandelssysteem levert niet de gewenste prikkels om de energiemix de juiste richting in te bewegen om de beleidsdoelstellingen voor 2020 te halen. Helm benadrukt in zijn boek dat het sturen op grotere aandelen koolstofarme energie de prijs van emissies drukt en de werking van dit instrument ondermijnt. Ook met energiebesparing gaat het niet goed genoeg. Tegenstellingen Nationale voorkeuren voor bepaalde routes kleuren het beleidspalet. Waar het ene land graag wil koersen op het verminderen van -emissies, is het andere land vooral gericht op het verhogen van het aandeel duurzaam. Uiteindelijk moet dat in 2050 leiden tot eenzelfde uitkomst, maar de weg er naar toe wordt wel gecompliceerd door Turkmenistan, via Georgië, Turkije, Bulgarije, Roemenië, Hongarije en Oostenrijk met Europa. Aandeelhouders zijn gasbedrijven uit die landen. De deelname van het Shah Denizconsortium, bestaande uit BP, Statoil, Total en SOCAR uit Azerbeidzjan, lijkt een belangrijke doorbraak, omdat er nu daadwerkelijk gas beschikbaar komt. Nabucco, gesteund door de Europese Unie en de Verenigde Staten, wordt gezien als de ideale oplossing voor de grote afhankelijkheid van Russisch gas, maar er was nog steeds geen gas gecontracteerd om naar Europa te verkopen. Daarnaast bestaat er nog een aantal andere plannen, zoals de Trans-Adriatic pipeline en de Turkey-Greece-Italy Interconnector, die alternatieve verbindingen verschaffen, maar grotendeels ook dezelfde aandeelhouders hebben. Al jarenlang wordt er een spel gespeeld door de partijen die bij deze pijpleidingen betrokken zijn in Europa, in Rusland en de voormalige Sovjetrepublieken en in de VS; de overheden van producerende, transit- en consumerende landen, de productiebedrijven, en de bedrijven die het gas in Europa op de nationale markten moeten brengen. de nationale prioriteiten, omdat de interne markt de verschillende aansturingssystemen die hiermee gepaard gaan aan elkaar verbindt. De voorstanders van doelstellingen voor meer duurzame energie laten doorschemeren dat marktwerking als coördinatiemechanisme geen prioriteit heeft om het aandeel duurzaam te verhogen na 2020, terwijl anderen juist om versterking vragen van het marktmechanisme, het EU-ETS, om de klimaatdoelen te halen. De tegenstellingen tussen landen en pressiegroepen binnen landen houden daar niet op. In het politieke debat krijgen bepaalde bronnen van duurzame energie de voorkeur en bestaan er ook uitgesproken ideeën welke energiedragers in ieder geval niet in de mix mogen zitten. De keuze wordt daardoor verengd, de kosten van transitie verhoogd en de klimaatopbrengst valt tegen. Helm laat ze allemaal de revue passeren. Voetafdruk Helm benadrukt in zijn boek het belang Duidelijk is dat de partijen de cruciale kaarten in het spel zo lang mogelijk tegen de borst houden, om hun belangen zo goed mogelijk uit te kunnen spelen als het moment daar is. De essentie is natuurlijk wie hoeveel gas in de pijp kan stoppen en wie het kunnen verkopen aan het uiteinde. Tegen welke kosten en tegen welke prijs? Nieuwsgierig als ik ben, vroeg ik mij af hoe dat in het verleden gegaan was. Vanaf de jaren 60 is er een flink aantal pijpleidingen aangelegd die gas vanuit Nederland, Rusland, Noorwegen, Algerije en Libië naar landen in Westen Oost-Europa transporteerden. In die landen ontwikkelden zich afzetmarkten, waarbij gas moest concurreren met andere brandstoffen, of gas van elders. Vaak wordt gesuggereerd dat dat hele proces relatief makkelijk verliep. Een paar grote, quasi verticaal-geïntegreerde bedrijven met overlappend aandeelhouderschap, een aantal overheden die konden onderhandelen en plannen en hun distributiebedrijven konden sturen, een serie bilaterale overeenkomsten en geschikte contracten. Een geplande transitie, kortom! Tegenwoordig zou dat veel lastiger moeten zijn, omdat aspecten als geopolitiek, politieke instabiliteit en marktonzekerheden een veel grotere rol zouden spelen. Na bestudering van de ruime hoeveelheid studies en documenten op internet kom ik toch tot de conclusie dat er eigenlijk niet zo heel veel veranderd is. De tegenstellingen waren zeker niet minder in het verleden. De discussies tussen de aanbieders en de afnemers gingen feitelijk over dezelfde kernpunten. Ook waren er stevige conflicten tussen verschillende belangengroepen binnen de landen. Die kernpunten waren, ten eerste, het aanbod: Hoeveel gas kan er upstream beschikbaar gemaakt worden, op welke termijn en door wie. Hierbij spelen technische aspecten, de kosten en baten, de verdeling daarvan over de publieke van klimaatbeleid en de noodzaak de -emissies te verlagen. Europa trompettert vaak over de successen van het klimaatbeleid en noemt dan de daling van de uitstoot ten opzichte van In zijn optiek zijn deze successen vooral te danken aan de de-industrialisatie waardoor de productie van in Europa kon dalen, maar de consumptie van gewoon bleef doorstijgen. Immers, veel productie werd verplaatst naar China waar producten werden voorgebracht met door kolen opgewekte energie, die vervolgens lustig werden geïmporteerd door Europa. De Europese voetafdruk is in zijn optiek helemaal niet kleiner geworden, maar juist gegroeid. De tragedie is dat ondanks de politieke bezweringen in G-8 verband het klimaatbeleid de uitstoot in de wereld nog steeds oploopt en dat er weinig zicht is op een wereld die binnen de 2 C blijft. Het Europese beleid draagt hieraan volgens Helm helaas ook te weinig bij. en private partijen en het te voorziene eigen gebruik een rol. Het tweede kernpunt betreft de vraagkant: Hoeveel gas kan er redelijkerwijze afgezet worden aan welke afnemers, tegen welke prijs en in welke mate is er sprake van concurrentie met andere energiebronnen. Voor wat betreft de investeringen zelf ging het met name over de vraag wie de benodigde hardware en het kapitaal mochten leveren, tegen welke beloning. Daarbij speelden altijd geopolitieke factoren, zoals de rol van transitolanden, het vermijden van een te grote afhankelijkheid van één leverancier, hogere politieke belangen en de relatie tussen Europa, Rusland en de VS. De volgende stap was dan het vinden van zodanige contracten dat deze vraag- en aanbodaspecten op wederzijds acceptabele wijze geregeld en gecoördineerd konden worden. In de jaren 70 en 80 verliepen die onderhandelingen tamelijk pragmatisch, rekening houdend met de specifieke, lokale omstandigheden en ontwikkelingen. En dat is misschien wel het grootste verschil met de huidige situatie, waarin de ideologie van de marktwerking op het level playing field juist de grootste belemmering lijkt te zijn voor het vinden van geschikte, toegesneden, contractuele arrangementen; niet eens zozeer als basis, maar als bezegeling van het wederzijdse vertrouwen in toekomstige transacties. Aad Correljé is universitair hoofddocent Economie van Infrastructuren aan de TU Delft en verbonden aan het Clingendael International Energy Programme. Tegengas Tegelijkertijd confronteert The Economist van 5 januari jongstleden de Amerikaanse energieontwikkelingen met de Europese. Nu verkeren de Noord-Amerikanen in de omstandigheid dat zij kunnen beschikken over ruime energiereserves. De Amerikanen behalen momenteel een snellere daling van de uitstoot van met het vervangen van kolen door gas en de kosten van energie zijn aanzienlijk lager. De industrie in Europa klaagt inmiddels luid over de concurrentienadelen en zetten de energiediscussie in Europa verder op scherp. De vraag is of in het verpolitiekte energiedebat in veel lidstaten en in Brussel, de politieke bereidheid kan worden gevonden om de discussie die Helm aangaat over de effectiviteit, de kosten en de financiering van het Europese klimaat- en energiebeleid, serieus te voeren. Colofon Energie Actueel is een uitgave van de Vereniging Energie-Nederland. Energie Actueel biedt achtergronden en opinies uit de wereld van energie en klimaat. De krant verschijnt 10 keer per jaar. Daarnaast is Energie Actueel digitaal beschikbaar, met binnen- en buitenlands nieuws en een scala aan columnisten: energieactueel.nl Redactieadres Energie Actueel, Lange Houtstraat CW Den Haag T: E: energie-actueel@energie-nederland.nl Hoofdredactie Anne Sypkens Smit Bladmanagement & eindredactie PACT Public Affairs, Den Haag Redactie Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders Medewerkers Alexander Haje, Peter Westhof Columnisten Pieter Boot, Aad Correljé, Frank van den Heuvel, Coby van der Linde, Han Slootweg, Ad van Wijk Correspondenten Elro van den Burg (Polen), Jan van Etten (Frankrijk), Jan van Hoof (Duitsland), Frank Kools (Noord-Amerika), Jan Schils (Europese Unie, België), Arjan Schippers (Groot-Brittannië), Wim Verseput (Scandinavië), Marcel Vink (China) Vormgeving & opmaak Aandagt reclame & marketing, Almelo Druk & distributie Senefelder Misset Grafisch Bedrijf, Doetinchem Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland, in dienst van de rijksoverheid of een hoger onderwijsinstelling. Zij en overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren via de website energieactueel.nl. Daar kunnen ook abonnementen worden opgezegd. Een betaald jaarabonnement kost 75,-. Abonnementsgelden worden namens de uitgever geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Adreswijzigingen Opzeggingen - Per post: Energie-Nederland / Energie Actueel Antwoordnummer 24603, 2490 WB Den Haag - Of per energie-actueel@energie-nederland.nl Advertentie-exploitatie Recent André van Beveren, Postbus JE Amsterdam T: F: E: andre@recent.nl Overname van artikelen uitsluitend toegestaan na toestemming van de hoofdredactie.