Verbreding genetische basis van het Groninger paard m.b.v. ICSI

Transcriptie

1 Verbreding genetische basis van het Groninger paard m.b.v. ICSI Kennisdeling in het Praktijknetwerk Merry merries van Groninger bloede Dr.ir. Monica Commandeur, 7 juni 2015 Groninger merrie: Wusiena; Foto: Annique Tock (2012)

2 Waarover ga ik het hebben Wat kan ICSI toevoegen aan de genetische basis van een zeldzaam ras, zoals het Groninger paard? Waarom ICSI en hoe werkt het? Wat zijn onze ervaringen? Wat zijn de voorwaarden? Wat komt erbij kijken als je ICSI zou overwegen om toe te passen op je eigen merrie?

3 Wat kan ICSI toevoegen aan de genetische basis van een zeldzaam ras, zoals het Groninger paard? Paring mogelijk met een hengst van wie nog zeer weinig (diepvries-)sperma beschikbaar is; Meerdere nakomelingen krijgen van een jonge, interessante merrie, die je daarna bijv. voor de (top-)sport wilt gebruiken; Mogelijk in de nabije toekomst: nakomelingen krijgen uit eicellen van een overleden merrie.

4 Waarom ICSI? ICSI is IVF, maar dan technisch ingewikkelder, omdat gewone IVF niet mogelijk is bij paarden IVF: in vitro fertilisatie» d.w.z.: bevruchting buiten het lichaam ICSI: intracytoplasmatische sperma injectie» d.w.z.: injectie van het sperma in de eicel ICSI is zinvol als daarvoor een medisch indicatie is: als de bevruchting niet in het merrielichaam kan plaatsvinden; als een meer eenvoudige oplossing, zoals embryotransplantatie (ET) minder gewenst is om uit te voeren,» bijv. omdat er nog maar heel weinig sperma beschikbaar is.

5 Hoe werkt ICSI: de eicelwinning Bij merries kunnen geen rijpe eicellen worden gewonnen aan de buitenkant van de eierstok, omdat eicelrijping naar binnen toe plaatsvindt; Bij merries worden eicel-follikels onrijp gewonnen aan de buitenkant van de eierstokken, m.b.v. een naald-pipet, die via de baarmoeder wordt ingebracht; Elke twee weken kan er een poging worden gedaan de eicelfollikels die voldoende groot zijn (> 0.5 cm) te winnen; De oogst per keer kan variëren van 0 tot 10 eicellen; Daarna moeten de eicellen eerst enkele dagen verder rijpen in een broedstoof, voordat ze kunnen worden gebruikt.

6 Hoe werkt ICSI: het sperma injecteren Sperma van hengsten zwemt in een petrischaal niet spontaan naar de rijpe eicel toe, omdat ze normaal in de eileider (waar de bevruchting plaatsvindt) stoffen toegevoegd krijgen, die aangeven wat ze moeten doen; In de petrischaal moet daarom de staart van een gezonde, actieve spermacel eerst worden verlamd en daarna afgehakt; Daarna moet de kop van die spermacel met een naaldpipet in de eicel worden gebracht dat is ICSI; Als dat goed gaat vindt vervolgens de versmelting van de celkernen plaats.

7 Hoe werkt ICSI: het sperma injecteren Bron: icsi.blogse.nl

8 Hoe werkt ICSI: embryovorming in beeld Bron: Anatomiewinkel

9 Hoe werkt ICSI: blastocyst in draagmerrie Blastocyst rijping Na de ICSI begint (als alles goed gaat) de celdeling naar 2,4,8,16,32,64 cellen = morula Bij 128 cellen vormt zich een blaas: blastula of blastocyst; Dat gebeurt na 5 à 6 dagen; Binnen nog eens 4 à 6 dagen moet die blastocyst de kans hebben gekregen om aan een baarmoederwand te hechten, in een draagmerrie. Schema blastocyst innesteling Bron: =g b r= CC BY-SA 3.0

10 Wat zijn onze ervaringen? Wusiena x Baldewijn Hengst: CGN diepvriessperma van slechte kwaliteit. Merrie: Enkele malen een veulen gehad; Veulen van de laatste dracht ging mee; Nog vrij jong (2003); Goede conditie. ICSI proefneming (niet-geverifieerde data): Begin mei tot eind juli 2014 bij EFC; 6 x gescand op eicellen (telkens 2 weken); bij 5 eicel-winningen: 11 x ICSI uitgevoerd; 1 embryo s gewonnen (van 1 eicel-winning); 0 x drachtigheid op 4 dagen. Hengst: Baldewijn ( ); CGN Diepvriessperma. Foto: Onbekend [bewerkt: MC (2014)] Conclusies: Hengstkeuze niet geschikt Merrie geeft weinig eicellen per keer (gem 2). Merrie: Wusiena (met Luciena); Stal Nieuwland Foto: Annita Tock(2014)

11 Wat zijn onze ervaringen? Pammela x Landos Hengst: Goede dekhengst; vers sperma gebruikt. Merrie: Enkele malen onvoldragen dracht gehad; Laatste dracht al enige jaren geleden; Niet meer jong (1997) Winckenburg-stam; Een beetje te goede conditie. ICSI proefneming (niet-geverifieerde data): Begin mei tot eind juli 2014 bij EFC; 6 x gescand op eicellen (telkens 2 weken); bij 2 eicel-winningen: 6 x ICSI uitgevoerd; van 1 eicel-winning: 2 embryo s gewonnen; 1 x drachtigheid vastgesteld; Drachtigheid niet bestendigd na 24 dagen. Conclusie: Merriekeuze niet optimaal; Merrie weinig goede eicellen (2 op 6 keer). Hengst: Landos af Hvarre (2003-) Stal Van Rensen Merrie: Pammela; Stal Van Rensen Foto s: Monica Commandeur (2014)

12 Wat zijn onze ervaringen? Lancelot x Wusiena en Echt Wel x Aafke Hengsten: Beiden goede dekhengsten; Van beiden alleen diepvriessperma beschikbaar. Merries: Beiden gezonde jonge merries (2003 & 2009); Beiden behorend tot de Usiena-stamlijn. ICSI proefnemingen: Vele malen geprobeerd met Wusiena; Enkele malen geprobeerd met Aafke; Geen enkele bestendige dracht gekregen. Conclusie: Er is geen voor de hand liggende verklaring. Vraag: zou de stamlijn relevant zijn? Hengst: Echt Wel [thans ruin] (2008-) Stal en foto : Annemarie Lemmens Foto: Edsko Takens (2014) Merrie: Aafke, Stal Nieuwland Foto: Annita Tock (2014)

13 Wat zijn onze ervaringen? Lancelot x Bertha Hengst: Goede dekhengst; Alleen diepvriessperma beschikbaar. Merrie: Gezonde jonge merrie (2003); Weinig ingeteeld geen vaste stamlijn. ICSI proefnemingen: Enkele malen geprobeerd met Bertha; Eén bestendige dracht gekregen (duurt voort). Conclusie: We kijken uit naar het veulen in april 2016! Hengst: Lancelot (Collin) Foto: onbekend Merrie: Bertha, Stal Nieuwland Foto: Monica Commandeur (2015)

14 Wat zijn de voorwaarden? Hengst en merrie moeten vrij zijn van erfelijke gebreken. De merrie moet (liefst) jong en vruchtbaar zijn: Liefst zelf ten minste al één veulen hebben gedragen; Liefst niet ouder dan 15 jaar; En in optimale conditie (niet te vet, te mager, etc.). Het sperma moet van goede kwaliteit zijn: Vers of diepvriessperma maakt op zichzelf niet uit; De DNA-kwaliteit van het sperma moet optimaal zijn (geweest) bij het winnen; Indien invriezen: wijze van invriezen moet goed zijn (geweest); Hoeveelheid en beweeglijkheid sperma is niet relevant.

15 Hoe kom je aan een draagmerrie? Er is permanent een hele kudde draagmerries nodig: die gezond is en de goede eigenschappen heeft voor het dragen, werpen, zogen en verzorgen van veulens; waarvan er een voldoende aantal merrie tegelijkertijd in het juiste stadium van de hengstigheidscyclus is om de bevruchte eicellen geïmplementeerd te krijgen, van één ICSI-oogst. Potentiële draagmerries selecteer je dus niet specifiek, maar wel individueel, op basis van algemene kenmerken. EFC Diergaerderhof gebruikt hiervoor Franse dravers, die zich te weinig in de drafsport hebben ontwikkeld, voor inzet in de topsport. Alleen gespecialiseerde embryotransplantatie-centra zijn in staat om rendabel een kudde potentiële draagmerries erop na te houden.

16 SPERMA AANVOER Datum eicel winning Controle eicellen op scan Eicel winning Controle Metafase 2 ICSI gedaan Contrôle Embryo cultuur Vruchten ingebracht in draagmerries Controle vruchten aanwezig Controle vruchten aanwezig Merrie: PAMMELA (niet geverifieerde data) dagen t.o.v. vruchten inbrengen aantal cellen/ vruchten Landos (vers) Landos (vers) Landos (vers) Landos (vers) Landos (vers) Landos (vers) Pammela naar huis Totaal [Landos (vers)]

17 Opmerking: CGN diepvriessperma Indien gewenst: CGN geeft overzicht kwaliteiten van hengsten; Kwaliteiten van sperma, winningsmethode en invriesmethode; Evt. erfelijke gebreken Merriehouder bepaalt in overleg met fokkerijdeskundigen de gewenste paring; Merriehouder doet gemotiveerd verzoek aan CGN; CGN vraagt advies aan interne WUR commissie (evt. in enkele dagen); CGN vraagt advies aan fokkerij-organisatie (duur zeer variabel); Indien nodig: CGN vraagt toestemming aan eigenaar sperma; CGN besluit tot uitlevering sperma; Indien nodig: na betaling van vergoeding aan eigenaar sperma; Sperma mag uitsluitend worden gebruikt voor de paring waarvoor toestemming is verleend.

18 Wat komt erbij kijken als je ICSI zou overwegen om toe te passen op je eigen merrie? Je merrie mag niet drachtig zijn; Je bent je merrie enige weken (of maanden) kwijt; Elke twee weken kunnen er 0-10 eicellen worden gewonnen; 12 dagen later weet je het resultaat: d.w.z.: hoeveel blasocyten er zijn gerijpt en overgebracht in een draagmerrie; Het valt vrijwel niet te plannen of en hoeveel draagmerries er drachtig zullen worden: vaak 0, maar het kunnen er ook opeens 3 of meer tegelijk zijn; N.B.: invriezen van embryo s is eventueel mogelijk; Als het plaatsen van embryo s is gelukt, zul je niet alleen je aan eigen merrie, maar ook aan alle drachtige draagmerries moeten huisvesten, die draagmerries moet je aankopen voor een vaste prijs op 42 dagen van de dracht; Als de veulens op een leeftijd van een half jaar zijn gespeend, dan mag je de draagmerries terug verkopen aan het Equine Fertility Centrum voor een van tevoren afgesproken, vaste prijs.

19 Wat komt erbij kijken: de kosten Huisvesting, verzorging en voeding van jouw merrie bij het Equine Fertility Centrum, of Universiteit Utrecht of Gent gedurende xx weken/ maanden;» 10,- à 15,- per dag; Elke twee weken eicellen winnen;» 500 à 700 per keer; Injecteren van sperma in de eicellen;» 300 per keer;» N.B.: eventueel ook aankoopkosten (vers) sperma per keer, of per rietje: 200,- tot 2000,-; Overplaatsing of invriezen van embryo s;» Indien gewenst/ nodig: 350 per embryo; Transplanteren van een embryo in de draagmerrie;» 300 per embryo; Succeskosten;» à per drachtigheid op 42 dagen bestendige dracht van de draagmerrie; Kosten voor aankoop en verkoop van de draagmerrie;» Vaste prijzen met per saldo 400 à 500 verschil tussen aan- en verkoop ( slachtprijs); Kosten voor huisvesting, verzorging en voeding van de draagmerrie totdat het veulen is gespeend;» Bij uitbesteden 10,- à 15,- per dag indien thuis wellicht voordeliger; Kortom: een ICSI-veulen moet minstens 4000 meer kunnen opbrengen dan een normaal veulen om rendabel te zijn voor de merriehouder.» N.B.: besparing op hoge spermakosten kan echter aanzienlijk zijn!

20 Eindconclusie ICSI is een interessante optie als een bepaalde, specifieke paring genetisch interessante veulens zal opleveren, op voorwaarde: Dat beide uitgangsdieren vrij zijn van erfelijke gebreken; dat de donormerrie jong, vruchtbaar en in goede conditie is; dat het sperma van de hengst van goede kwaliteit is; En : bij medische indicatie: als een goedkopere oplossing, zoals embryotransplantatie (ET) minder gewenst is om uit te voeren,» bijv. omdat de donormerrie zelf niet kan dragen;» en/of omdat er nog maar heel weinig sperma beschikbaar is; als je flexibel kunt zijn in het huisvesten van de draagmerries; als je zeker weet dat de veulens minstens 4000 meer waard zullen zijn dan andere veulens.

21 Presentatie gemaakt in het kader van Praktijknetwerk Merry merries van Groninger bloede contact: Wusiena met Luciena, Stal Nieuwland; Foto Annita Tock (2014)