september 2012 SCHAAP MET EEN VERHAAL: 12-JARIGE JAN MET ZIJN EIGEN OOI Thema: stalinrichting Chlamydia: laatste stand van zaken

Transcriptie

1 933e jaargang september 2012 V A K B L A D V O O R D E S C H A P E N H O U D E R SCHAAP MET EEN VERHAAL: 12-JARIGE JAN MET ZIJN EIGEN OOI Thema: stalinrichting Chlamydia: laatste stand van zaken

2 Lammeren & Schapen Muesli NIEUW zonder koper zeer smakelijke muesli met ontsloten granen, hoogwaardige eiwitten en extra vezels snelle eerste opname, minder kans op pensverzuring ruime gehalten aan vitaminen, mineralen en sporenelementen aangepaste Calcium-, Fosfor- en Magnesiumvoorziening: minder kans op melkziekte, kopziekte of urinestenen Vraag uw HAVENS-dealer - tel. (+31) of info@havens.nl ONTWORMEN MET ZOLVIX IS KIEZEN VOOR ZEKERHEID. OOK IN HET DEKSEIZOEN. Kees van de Nieuwenhof Stamboekfokker Blauwe Texelaars in Mariahout BENAMING: ZOLVIX 25 mg/ml orale oplossing voor schapen WERKZAME STOF: Monepantel 25 mg/ml WACHTTERMIJN: 7 dagen. Niet toegestaan voor gebruik bij lacterende dieren die melk produceren voor humane consumptie. KANALISATIE: URA, REG NL , EU/2/09/101/006. VERANTWOORDELIJKE FIRMA: Novartis Consumer Health BU Animal Health, Postbus 3025, 4800 DA Breda +31 (0) Verdere informatie is op aanvraag beschikbaar. De volgende editie van: verschijnt op 26 oktober De sluitdatum voor het aanleveren is donderdag 11 oktober Neem voor informatie over adverteren contact op met: Yttje de Vries: tel. +31 (0) of y.devries@eisma.nl Felix Berentsen: tel. +31 (0) of f.berentsen@eisma.nl

3 inhoud FOTO VOORPLAAT: HENK RISWICK 14 Thema stalinrichting Over een paar maanden begint het stalseizoen. Een korte, maar arbeidsintensieve periode. Efficiënt werken gaat het best als de stal goed is ingericht. Dat is iets om vooraf over na te denken. 24 Onderzoek naar Chlamydia abortus Chlamydia abortus komt wijdverspreid voor op schapenbedrijven. Waarschijnlijk neemt de maatschappelijke aandacht toe voor deze bacterie, die soms ook de mens besmet. 28 Schaap met een Verhaal De twaalfjarige Jan Boumans heeft veertien Blauwe Texelaars. Zijn eerste eigen ooi was 432. Ze komt altijd naar hem toe en hij kan alles met haar doen. middenplaat Kärntner Brilschaap Van oorsprong is het Kärntner Brilschaap een bergras. Het heeft daardoor supersterk beenwerk en harde klauwen. Maar het meest opvallend zijn de kenmerkerkende vlekken waaraan het ras zijn naam te danken heeft De trotse Suffolks van Decock Aurel Decock is een gepassioneerd fokker van Suffolks. Ook zijn vrouw Andrea en zoon Toon hebben hun hart aan dit ras verpand. Ze houden van een groot en ruim type en proberen zich te onderscheiden met een goede bevleesdheid. De houding van de dieren moet trots zijn, met een fier opgerichte kop. en verder Nieuws 4 Fokdagen tijdens zwoegeraffaire 8 Herstart melkschapenbedrijf Van Assen 10 Britten scherp op voeding 26 Ingekruld ooglid is erfelijk 30 Tips 35 Gezondheid: kobaltgebrek 36 Nieuws van de organisaties 38 Boerencolumn van Jan-Willem Bakker 42 Colofon 42 commentaar Oneerlijk JACQUES ENGELEN Hoe eerlijk is het om de kuddesubsidie alleen te geven aan herders die rondtrekken met oorspronkelijk Nederlandse heideschapen? Want dat heeft de overheid besloten. De Tweede Kamer wilde het geld alleen beschikbaar stellen aan bijzondere schapen en het ministerie van EL&I vertaalt dat naar Veluwse, Drentse en Kempische Heideschapen plus Mergellander en Schoonebeeker. Maar wanneer spreek je over raszuivere dieren? Als ze in het stamboek zijn geregistreerd? En als dat niet zo is, dan geen subsidie? Dat zou merkwaardig zijn. En hoe Nederlands zijn deze rassen? De Schoonebeeker stamt waarschijnlijk af van de Duitse Bentheimer. Mergellanders zijn er ook in België. Dit maakt de nieuwe voorwaarde lastig uitvoerbaar en moeilijk te controleren. Als de overheid dan zo graag die vijf oude rassen voor uitsterven wil behoeden, was het veel beter geweest de stamboeken daarvan geld te geven voor hun uitstekende werk: het behoud van deze rassen voor Nederland. De kuddesubsidie was tot nu toe een simpele steunmaatregel, omdat uit onderzoek was gebleken dat het hoeden van schapen veel te weinig opbrengt. Met wat voor schapen dan ook. De regeling is nu onnodig gecompliceerd geworden. SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 3

4 nieuws Ik hoop dat we over twee jaar niet meer praten over Q-koorts Hans Wolters heeft zijn schapen laten enten 80% schapen in contact geweest met schmallenberg FOTO: HENK RISWICK Het lijkt er op dat zo n tachtig procent van de schapen vorig jaar in contact is geweest met het schmallenbergvirus. Dat blijkt uit voorlopige resultaten van onderzoek door De GD adviseert ooitjes die in 2012 zijn geboren, pas in de loop van november te laten dekken. de Gezondheidsdienst voor Dieren. De dienst heeft bloedmonsters geanalyseerd. Daarbij is gekeken naar antistoffen tegen het virus. Hieruit blijkt dat het schmallenbergvirus zich vorig jaar massaal door Nederland heeft verspreid. Bij melkvee is met tankmelkonderzoek vastgesteld dat eveneens tachtig procent van de dieren besmet is geweest. Door de grote besmettingsgraad in 2011 lijkt de kans klein dat er dit jaar een grote viruscirculatie zal zijn. Volgens Piet Vellema van de GD is het virus wel alweer actief. Een tweede gevolg van de hoge seroprevalentie is dat veel lammeren dit voorjaar antistoffen via de biest van hun moeders hebben gekregen, waardoor ze tijdelijk beschermd zijn geweest tegen het schmallenbergvirus. Vellema: We weten alleen niet hoe lang die bescherming duurt. We denken enkele maanden. Omdat het virus in de maanden augustus, september en oktober circuleert, kunnen ooilammeren van dit jaar toch een infectie oplopen. Wij adviseren daarom deze jonge dieren pas in de loop van november bij de ram te doen. De GD is momenteel bezig met een vergelijkend onderzoek tussen besmette bedrijven en bedrijven waar geen afwijkende geboortes voorkwamen. De resultaten daarvan worden begin 2013 bekend. Acute leverbotdreiging in West-Nederland Schapenhouders in leverbotgebieden in het westen van ons land moeten rekening houden met een grote besmetting door deze parasiet. Dat stelt de Werkgroep Leverbotprognose in een voorlopig advies. Volgens de werkgroep is er in augustus in deze gebieden een infectie op het gras afgezet. De korte, maar hevige vorstperiode afgelopen winter heeft geen invloed gehad op de slakkenpopulatie. De omstandigheden in het voorjaar leidden tot een normale verjonging van die populatie. Door neerslag in de zomer is er vooral in het westen van Nederland een gestage opbouw van het aantal slakken geweest. In Oost Nederland is veel minder neerslag gevallen. Schapen die in West Nederland in leverbotgevaarlijke gebieden hebben geweid, lopen een verhoogde kans op sterfte door acute leverbot. Schapen die in West Nederland vanaf augustus op leverbotgevaarlijke percelen hebben gelopen, moeten vanaf half september worden behandeld en naar goed ontwaterde percelen worden verweid. De Werkgroep Leverbotprognose adviseert om schapen alleen na onderzoek te behandelen. Bij twijfel dient rundvee eerst te worden onderzocht. Herderin schrijft boek Wanneer uit dit onderzoek blijkt dat ook de melkgevende dieren moeten worden behandeld, raadpleeg dan uw dierenarts. Christine Mouw, herderin van de schaapskudde in Elspeet, heeft een boek geschreven over haar belevenissen. Het boek Van lammertijd tot lammertijd biedt een kijkje in het herdersleven, dat natuurlijk meer is dan de schapen alleen. De natuur en de seizoenen spelen een belangrijke rol. Het boek is uitgegeven door BDU-uitgevers, telt 160 pagina s en kost 19,95. Bestellen kan via poll Uw mening op Kunst spreekt schapen aan Stelling: Voor 48% Ik heb mijn zaakjes goed op orde Nieuwe poll: Ik zie een NVWA-controle met vertrouwen tegemoet geen mening 17% Maakt me niet uit Tegen 35% Het kost tijd en energie en zorgt voor veel ergernis Ooilammeren later dekken voor schmallenbergvirus? Kunst die schapen aanspreekt. Dat hebben Jet Broekstra, Elna Hulsebosch-Obren en Viktoria Gudnadottir in het buitengebied van Enschede voor ogen gehad. In een wei hebben ze kunststukken geplaatst. Volgens de kunstenaars vinden de schapen het leuk en ontlokt het voorbijgangers een blije glimlach. FOTO: ELNA HULSEBOSCH-OBREN 4 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

5 Eerste A-ram Dassenkop FOTO: FAMILIE SPRONK Drie inspecteurs van het Stamboek Blauwe Texelaars, waar ook Dassenkoppen zijn ondergebracht, keuren de ram van Bart Spronk. Voor het eerst heeft een Dassenkop-Texelaar het predicaat A-ram gekregen kreeg 90 punten voor algemeen voorkomen. Hij is gefokt door H. Weikamp uit Nieuw-Schoonebeek. Hij is nu van Janneke en Bart Spronk uit het Gelderse Noordeinde, die hem inzetten op hun 45 ooien grote fokkerij met voornamelijk Dassenkoppen. De ram werd 11 augustus dagkampioen op de fokdag in Apeldoorn. De familie Spronk wist daar verder beslag te leggen op twee kampioenschappen en twee reservekampioenschappen. De rasbalk van de met A ingeschreven ram is: , AV90. Verplicht enten tegen chlamydia niet nodig Zilver op EK korte berichten Een schapenhouder in Naarden krijgt de schade die twee honden aanrichtten, vergoed van de hondeneigenaar. De honden hadden elf schapen gedood en er zes verwond. Een getuige had de honden herkend en in de wei lag een halsband van een van de honden. De eigenaar meldde zich bij de politie. Er komt geen verplichting tot het vaccineren van schapen tegen chlamydia. Deze abortusverwekker is eveneens besmettelijk voor de mens, maar afgelopen tientallen jaren zijn er amper incidenten geweest. Daarom vindt staatssecretaris Henk Bleker zo n entplicht nu niet nodig. Bleker baseert zich op een advies van het Deskundigenberaad Zoönosen. Chlamydia kwam in 2010 in beeld na een rapport over de risico s van schapenwol. In dat rapport, dat overigens slechte kritieken kreeg, werd chlamydia als potentieel gevaar voor de mens genoemd. De Gezondheidsdienst voor Dieren heeft daarom de verspreiding van deze ziekteverwekker onder schapen en geiten onderzocht. Op 72,2 procent van de melkschapenbedrijven zijn antistoffen tegen de bacterie gevonden. Bij alle andere schapenbedrijven is dat 24,2 procent. Bleker zegt dat schapenhouders zelf kunnen beslissen of ze hun dieren laten vaccineren tegen chlamydia. Er komt dit jaar een middel met Nederlandse registratie. Tot die tijd mag een vaccin worden gebruikt dat in Frankrijk, Engeland en Spanje is geregistreerd. Chlamydia is een abortusverwekker bij schapen. De bacterie komt vrij bij het aflammeren. Vooral zwangere vrouwen zijn dan kwetsbaar. Er komt een voorlichtingscampagne om ze te wijzen op dit risico. Dit jaar zijn er veel meer besmettingen met de rode lebmaagworm dan voorgaande jaren. Dat meldt de GD. Volgens René van den Brom van de GD wordt Haemonchus contortus vaak verkeerd bestreden. Deze worm is te bestrijden met moxidectine, monepantel, ivermectine en levamisole. Herman en Marianne van Assen van De Vreugdehoeve in Zwolle zijn genomineerd voor een prijs van de Triodosbank. Het melkschapenbedrijf opent de deuren na een verplaatsing van enkele honderden meters. Stemmen kan nog tot 24 september op Op pag een reportage over dit bedrijf. Serge van der Zweep is met zijn hond Eve tweede geworden tijdens het Europese kampioenschap voor border collies in Renkum. Van der Zweep is meervoudig Nederlands en Europees kampioen en was al eens wereldkampioen. Er deden 123 honden mee in Renkum. Nederland had er tien afgevaardigd. Naast het zilver voor Van der Zweep behaalden Susanne Lejuez de zesde en John Pluta de tiende plaats in de eindrangschikking. De Noor Jaran Knive werd Europees kampioen. In het landenklassement werd Nederland derde. Beste vrouwelijke handler werd Susanne Lejuez met brons voor Wiet van Dongen. Veertien landen deden mee. Groot-Brittannië ontbrak. Daarom heet dit EK officieel het Continentale Kampioenschap. Hondenschade Veel haemonchus Nominatie Schrikdraad met GPS Erich Rhöse tipt collega-schapenhouders over een schrikdraadapparaat met ingebouwd GPS-systeem. Het Duitse bedrijf Weidewaechter biedt op zo n apparaat te koop aan voor 399 euro. Het is wellicht een antwoord op de vele diefstallen van schrikdraadapparaten. SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 5

6 3 vragen aan... Hans Wolters: Al mijn schapen Q-koorts geënt Uitstel regeling voor weideschapen Hans Wolters in het Limburgse Echt heeft ongeveer 250 schapen, een kruising van Suffolk met heideschaap, waarmee hij begrazingsprojecten uitvoert. Zijn bedrijf is zorgboerderij voor tien gehandicapten. Hij heeft al zijn schapen laten vaccineren tegen Q-koorts. Waarom hebt u de dieren laten enten? Het is verplicht. Mijn bedrijf heeft een openbare functie, omdat de schapen publieke terreinen begrazen en omdat er gehandicapte mensen werken. Stel dat het niet verplicht was, liet u ze dan ook vaccineren? Dat is een gewetensvraag. Ik denk het wel. Er is zo n enorme discussie over Q- koorts. Of ik de dieren wil beschermen of de mensen die hier werken of gezeur wil voorkomen? Het eerste speelt het minst. De andere twee aspecten zijn belangrijker. Mijn schapen hebben nog nooit Q- koorts gehad. Ik heb de ziekte nog nooit gezien. Maar voor mensen die een besmetting oplopen, is de impact groot. Het ligt erg gevoelig. Té gevoelig? Vindt u de discussie overdreven? Als je het neutraal bekijkt: ja. Maar voor mensen die een zware besmetting hebben opgelopen, klopt het niet wat ik nu zeg. Ik hoop dat we over twee jaar niet meer praten over Q-koorts. In Australië en Canada zijn er in de jaren negentig ook uitbraken geweest, maar daar is het nu stil. Hopelijk gebeurt dat hier ook, dan wordt de noodzaak om te enten misschien wat minder. FOTO: FAMILIE WOLTERS Dit jaar komt er geen regeling voor weideschapen. Dat meldt beleidsmedewerker Jelle Raap van het Productschap Vee en Vlees. Hij zegt dat het ministerie van EL&I dat informeel heeft laten weten. Een regeling voor weideschapen is een fel gekoesterde wens van de schapensector, zo stelt Raap. Er is grote behoefte aan het vervoeren van schapen van een verzamelcentrum naar een vetweiderijbedrijf. Raap noemt het frustrerend voor de schapenhouderij dat er nog steeds geen regeling is. Over de regeling zelf zijn het ministerie en het productschap het al eens. Er is nog slechts één overleg nodig voor de Kinderen verzorgen kudde In het Arnhemse Elden verzorgen kinderen een schaapskudde die het gras van een park kort houden. Het is een initiatief van de dorpsvereniging. Acht kinderen tussen de tien en dertien jaar moeten in groepjes van twee De I&R-regels zijn in strijd met het Ingrepenbesluit. Dat stelt voorzitter Erich Rhöse van de Landelijke Werkgroep Professionele Schapenhouders (LWPS). Hij zegt dat de verplichting om na verlies van een oormerk een nieuw merk in te doen niet mag. Dat is een derde ingreep als je al twee oormerken hebt ingebracht. En het Ingrepenbesluit verbiedt meer dan twee ingrepen. Het ministerie van EL&I bevestigt dit hiaat in de wetgeving. Een woordvoerder meldt dat na verlies het nieuwe oormerk in het gat van het verloren merk moet, maar bij uitscheuren kan dat niet. Hij laat weten dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) er geen actie op zal ondernemen. laatste afronding. Dat gaat over de controle op de regeling en de toetsing van de voorschriften door certificerende instellingen. In feite is het wachten op een akkoord van staatssecretaris Henk Bleker. Maar die voelt weinig voor versoepelingen van vervoersregels voor vee. Onlangs kwam de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit met een rapport over het zogeheten QLL-systeem. Dat is een kwaliteitssysteem voor preventie en transport. De NVWA concludeert dat het QLL-systeem nog niet optimaal is. Voor Bleker reden om voorlopig geen regels op dit gebied te wijzigen. water brengen en de schapen in de gaten houden, alles onder begeleiding van een volwassene. Hiermee hoopt de dorpsvereniging dat de buurt meer betrokken raakt bij de schaapskudde in het park. Ingrepenbesluit strijdig met I&R Het ministerie is niet van plan de wetgeving aan te passen. Uitscheurende oormerken zijn slechts incidenten, zo laat de EL&I-woordvoerder weten. De LWPS heeft het ministerie gevraagd wat voorgaat: het Ingrepenbesluit of de I&R-regels. Er is nog geen antwoord. Het I&R-merk is uit het oor gescheurd. Het vervangende oormerk kan niet op dezelfde plek. FOTO: JACQUES ENGELEN 6 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

7 noteringen Prijzen tijdelijk in de min Slachtschapen Ooien en rammen 125 ooien < 20 kg ooien > 20 kg rammen < 22 kg week week Gemiddelde prijs veemarkten Leeuwarden, Purmerend en Utrecht. In euro s per dier (bovenkant notering). Gewogen gemiddelde veemarkten Leeuwarden, Utrecht en Purmerend. In euro s per dier (bovenkant notering). Slachtschapen zijn bijna 8 duurder dan vorig jaar, maar het verschil met 2011 is groter geweest. De noteringen van ooien en rammen schommelen nog wat, maar zijn in de laatste maand nauwelijks veranderd. De schapenmarkt blijft zeer fors aan de prijs. Al zijn de slachtschapen in de afgelopen weken iets harder in prijs gedaald dan ze vorig jaar deden. In 2011 noteerden slachtschapen in week ,85. Dat was slechts 2,84 minder dan in week 31. Dit jaar is de prijsdaling scherper. Slachtschapen noteerden in 2012 in week ,67. En dat was vijf weken daarvoor nog 9,72 meer. Dat neemt niet weg dat slachtschapen nog altijd bijna een tientje duurder zijn dan in het jaar ervoor. Ten opzichte van 2010 is het prijsverschil zelfs ruim 25 euro per dier. De jaarlijks slinkende schapenstapel is hier debet aan. De dalende tendens is dan ook tijdelijk. De prijzen gaan naar verwachting de komende periode weer iets verder stijgen. De zomerperiode is achter de rug en dat betekent dat de vraag weer normaal wordt. Inmiddels zijn ook de eerste ooi- en ramlammerenprijzen van de veemarkten in Utrecht, Leeuwarden en Purmerend bekend. En die liggen eveneens hoger dan in het jaar ervoor. Rammen zijn gemiddeld vijf à zes euro duurder dan in 2011 en voor ooien is dit zelfs ongeveer tien euro. In de eerste maand dat deze lammeren weer werden genoteerd, laten ze redelijk stabiele prijzen zien. De lichtste ooien gaan weg voor 105, terwijl de rammen tot 22 kilo 120 doen. Aanvragen kuddesubsidie kan uiterlijk 1 oktober Eigenaren van schaapskuddes kunnen nog tot en met 1 oktober een aanvraag indienen voor de zogeheten kuddesubsidie. De aanvraag kan alleen elektronisch via Mijn dossier. De aanvraagperiode is maandag 3 september gestart. De subsidieverstrekking is enkele jaren in handen geweest van de provincies, maar is door de Tweede Kamer weer bij het ministerie van EL&I terechtgekomen. Er is een bedrag van euro beschikbaar. Voor een kudde van meer dan 250 schapen is de subsidie euro en voor kuddes van honderd tot 250 schapen euro. Kuddes van vijftig tot honderd dieren die uiterlijk in 2015 zijn uitgebreid naar meer dan honderd schapen, komen ook voor de regeling in aanmerking. Is het aantal aanvragen groter dan de subsidiepot van zes ton, dan krijgen de aanvragers minder betaald. Nieuw aan de regeling is dat die alleen geldt voor de inheemse rassen Mergellander, Drents Heideschaap, Schoone- beeker, Veluws Heideschaap en Kempisch Heideschaap. Ook moet er nu een begrazingsplan bij de aanvraag worden ingediend. De kudde moet ten minste 150 dagen per jaar rondtrekken met een herder en een of meer honden. Erich Rhöse van de LWPS is woedend over de voorwaarde dat het geld alleen naar de vijf genoemde rassen gaat. Dat treft hem persoonlijk, want hij hoedt een kudde Duitse Zwartkoppen. Ik heb me jarenlang hard ingezet voor de Nederlandse schaapskuddes. Achter mijn rug om heeft het stamboek van het Drentse Heideschaap dit met het ministerie geregeld. Als dit zo blijft, doe ik nooit meer wat voor de Nederlandse schaapskuddes, briest hij. Voorzitter Gijsbert Six ontkent dat zijn stamboek voor de inlandse rassen heeft gelobbyd. Dit is begonnen met een De kuddesubsidie is alleen bestemd voor vijf Nederlandse heideschaaprassen, zoals dit Veluwse Heideschaap. werkbezoek van Kamerlid Lutz Jacobi aan de kudde van Exloo, georganiseerd door de stichting voor Drentse schaapskuddes. Mijn stamboek heeft er niets mee te maken gehad. Six vindt het wel een goede zaak dat de inlandse rassen worden erkend. Ze zijn Nederlands cultureel erfgoed. Er gaan vele miljoenen naar de renovatie van het Rijksmuseum, dan is het terecht als er een paar ton naar het levende erfgoed gaat. FOTO: HENK RISWICK SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 7

8 keuringen Fokdagen hebben veel last van rel zwoegertest De organisatoren van fokdagen voor witte Texelaars hebben dit jaar veel last gehad van het conflict tussen de Gezondheidsdienst voor Dieren en de NSFO over het testen op zwoegerziekte. Sommige keuringen gingen niet door, andere waren voor het ene of het andere kamp en er was een enkel alternatief. Dat leert een rondje langs de velden. Twintig jaar geleden waren er dertig fokdagen voor witte Texelaars. Dit jaar negen. Is dat de schuld van GD en NSFO die al anderhalf jaar aan het bakkeleien zijn over hun zwoegerziekteprogramma s? Dat is niet waar. De fokdagen kampten al met een fikse terugloop van deelnemers. De stamboeken NTS en TSNH krimpen in, er zijn meer eisen gekomen om aan fokdagen te mogen meedoen (I&R en Q-koorts), plus de kosten stijgen. Misschien is ook het showen van schapen minder van deze tijd. De rel tussen GD en NSFO is erbovenop gekomen. Die begon vorig jaar al, maar toen gingen veel fokdagen toch door, al gelastten de stamboeken de nationale Texelaarkeuring wel af. Op sommige keuringen kwamen dieren van beide zwoegerziekteprogramma s bij elkaar en raakten de GD-fokkers hun certificaat tijdelijk kwijt, omdat hun luxe fokmateriaal in contact was geweest met voor de GD niet-erkende schapen. Dit jaar wisten de organisatoren waar ze aan toe waren. Velen hoopten op een doorbraak, maar de situatie wijzigde niet: de GD liet niet toe dat schapen van hun programma in contact kwamen met die van de NSFO. BERADEN OP TOEKOMST Voor de drie fokdagen in Noord-Holland had de zwoegertestaffaire geen grote gevolgen. Het grootste deel van onze leden zit bij de GD. Negentig procent kan komen, zegt TSNH-voorzitter Dirk Roele. De fokdag op Texel is fantastisch, die in Opmeer ook. Purmerend is maar een kleine keuring. Roele merkt dat veel fokkers overwegen over te stappen naar het NSFO-programma. Dat scheelt ze veel in de kosten. Wij zeggen: het is ieders vrije keuze. Maar als er veel overstappen, moeten we ons beraden wat we dan doen met de keuringen. MINDER INZENDERS Johan de Beer is organisator van de keuring in het Brabantse Rijsbergen. Het merendeel zit bij de NSFO, dus onze fokdag was alleen voor NSFO-gecertificeerden. Dat heeft ons wel inzenders die bij de GD zitten, gekost. We hadden een goede honderd inzendingen, terwijl we er 120 tot 130 nodig hebben. Toch hadden we een geslaagde dag. BESLOTEN HET NIET TE DOEN In het oosten van Brabant viel de fokdag van Sint-Oedenrode uit. We hebben onze leden gevraagd of ze wilden inzenden, vertelt Huub Dinghs van de organisatie. De helft zit bij de NSFO, de helft bij de GD. Het aantal dat wilde komen viel tegen. Daarom hebben we besloten geen keuring te houden. Dinghs vindt het jammer dat dit is gebeurd. De schapenhouderij heeft margi- 8 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

9 TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO: HENK RISWICK nale inkomsten. Er is ledenkrimp en de vergrijzing slaat toe. Ooit hadden we in Den Bosch twaalfhonderd dieren. Dat is voorbij. Maar dan kun je dit er niet bij hebben. Een achttal Brabantse Texelaarfokkers besloot zelf een fokkerijbijeenkomst te organiseren. Sint-Oedenrode werd al kleiner en de regionale in Boekel is gestopt. Toen kwam daar dat gedoe met GD en NSFO overheen. Dus dachten we: laten we als GD-fokkers zelf een open dag organiseren, zegt Mathee Kamp. De acht brachten rammen en nakomelingen daarvan bij elkaar. Meer nadruk op fokkerij en vererving en niet alleen het exterieur. Dat vinden wij waardevol, zegt Kamp. Het is ons uitstekend bevallen. De presentatie trok circa 120 bezoekers en na afloop was er voor de fokkers die normaal naar Sint-Oedenrode zouden gaan een barbecue. Daarmee voldeden de organisatoren van Sint-Oedenrode en de acht fokkers aan een belangrijk aspect van de keuring: sociale contacten. BESTUURLIJKE PROBLEMEN De keuring in Heteren ging eveneens niet door. Dat kwam niet door de rel tussen GD en NSFO, maar door bestuurlijke problemen. Drie bestuursleden stapten het afgelopen jaar op en volgens Nelson Speelman, die nog in het bestuur zit, bleven er te weinig over om een grote fokdag te kunnen organiseren. Hij rekent erop dat er in 2013 wel weer één is. KOMT NIET GOED In Didam was er een fokdag voor GD-gecertificeerde bedrijven. Vorig jaar waren daar ook NSFO-gecertificeerde bedrijven en de GD plaatste de GD-gecertificeerden een half jaar onder toezicht. We hebben de NSFO-deelnemers gevraagd of ze naar Rijsbergen of Blijham wilden. Dat wilden ze niet, want dan moesten ze te ver reizen. Ze zijn teruggegaan naar de GD, want met de NSFO komt het niet goed, zegt secretaris Dinie Lusink van het fokdagbestuur. Didam kende een prima inzending: 45 deelnemers met 308 dieren, witte en blauwe door elkaar. De meeste fokkers van Blauwe Texelaars zijn bij de GD. Didam heeft een open inschrijving, volgens Lusink komt ongeveer de helft van buiten de provincie. Ze noemt de situatie van nu triest. Het is niet te geloven wat ik vorig jaar allemaal meemaakte. Ik heb gezegd: nog zo n jaar en ik stop ermee. Dit was niet leuk meer. Ik vind het kinderachtig gedoe van de GD. TWEE HALLEN De fokdag in Ermelo had wel deelnemers uit beide kampen. De organisatie deed de ene groep in de ene hal en de andere in de hal ernaast. Eddie Kasperink van de organisatie: Dat hebben we in overleg met de GD gedaan. De helft van onze leden zit bij de GD en de helft bij de NSFO. We wilden een keuring voor alle leden. Dit was de enige mogelijkheid. Kasperink zegt dat de fokdag goed is verlopen, maar leuk vond hij het niet. Eerst in de ene hal keuren en daarna in de andere en vervolgens de beste kiezen. De juryleden liepen steeds heen en weer en moesten schoentjes verwisselen. Dat deden ze netjes. Maar dit slaat natuurlijk nergens op. We hadden wel meer deelnemers, omdat andere fokdagen wegvielen. Maar ik zeg: jammer dat het zo moest en mooi dat het zo kon. HOOP GEDOE Blijham had alleen Texelaars van NSFOgecertificeerde bedrijven. We hadden geen mogelijkheden om dieren gescheiden te houden, vertelt Janet Leeuwma. Zij zegt dat de fanatiekste fokdagdeelnemers bij de NSFO zitten, dus vandaar de keuze voor die groep. Voor het eerst was er een open inschrijving voor het hele land. Dat hebben we afgelopen winter gedaan met de rammendag en dat is goed verlopen. Blijham had nu 130 dieren, ongeveer hetzelfde aantal als vorig jaar. Leeuwma: Ik word niet goed van die toestand. De VWA moet er eens boven gaan staan. Er is nu een hoop gedoe, ook tussen fokkers die niet meer met elkaar overweg kunnen. Volgend jaar is er in Blijham weer een fokdag. Leeuwma: Als je die een keer niet door laat gaan, kan dat het definitieve einde van de fokdag zijn. FRYGRO De nieuwe fokkersgroep Frygro organiseerde op acht september een fokdag in het Friese Buitenpost. Vorig jaar was in Tolbert de gebruikelijke keuring, toen alleen voor GD-gecertificeerden. Dat zette kwaad bloed, zegt Lieuwe Vroon van Frygro. Want het vraagprogramma was allang de deur uit. De organisatie van Tolbert besloot NSFO ers buiten de deur te houden, omdat slechts tien procent van de fokkers bij die organisatie het zwoegercertificaat heeft, aldus Vroon. Vorig najaar is er een vergadering geweest met de inzenders, vertelt Vroon. Daar zijn niet-plezierige dingen gezegd. Er zijn meer bijeenkomsten geweest, maar het werd steeds duidelijker: er komt geen oplossing. Vroon en twee andere fokkers besloten een keuring te houden voor GD-fokkers uit heel Nederland. Uit nood geboren, zegt hij. We wilden aan het begin van de zomer, maar we hebben gewacht of er een oplossing kwam, want daar leek het op. Begin juli hakten we de knoop door: we doen het acht september. Niet in Tolbert, want dat is het domicilie van de gewone fokdag. We willen niemand in de wielen rijden. Als er een oplossing was gekomen, had Frygro zich meteen teruggetrokken. Vroon zegt veel kritiek te krijgen. We zouden rebels en recalcitrant zijn. Mensen verwijten ons: de fokdag die er altijd was, is ons ontnomen. Maar als wij niks hadden gedaan, was er helemaal niets geweest. Over volgend jaar doe ik geen uitspraak. Als de fokdag weer naar de afdelingen kan, is dat het beste. We zijn goed met de organisatie van Tolbert. We vinden het wel jammer dat het NTS onze dag niet wilde plaatsen op hun agenda. Eind augustus had Frygro 330 dieren op de lijst inzendingen, blauwe en witte dieren door elkaar. Daarover zijn we best tevreden, zegt Vroon. TES Het schapenstamboek TES heeft weinig problemen met de zwoegerziekterel. Het stamboek is niet bij de NSFO en voor zover bekend zitten alle leden bij de GD. Voorzitter Patrick Piters zegt dat er wel problemen ontstaan als zijn leden rammen gebruiken van fokkers van NTS of TSNH die bij de NSFO zijn gecertificeerd. Eén van onze leden is daardoor zijn status kwijtgeraakt. De fokdag van het TES in Bathmen vorige week kende een prima inschrijving. Piters: Eerder meer dan minder deelnemers. De keuring is open, ook voor NTS- en TSNHleden. << SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 9

10 De achterkant van het nieuwe bedrijf. Hier is de stal van 33 bij 35 meter. Aan de voorzijde zijn alle andere voorzieningen. Nieuwbouw voor meerwaarde Achthonderd meter. Dat is de afstand tussen de oude en de nieuwe locatie. Volgende maand gaat het nieuwe melkschapenbedrijf van start. Herman en Marianne van Assen in Zwolle hopen er al hun ambities te kunnen waarmaken. Binnen is nog geen schaap te zien. Wel bouwvakkers. En familieleden die schuren, poetsen en schilderen. Herman van Assen kan geen vijf stappen zetten of iemand vraagt hem iets. Geregeld gaat zijn mobiel. Het is druk. Nog maar vijf weken te gaan en Herman en zijn vrouw Marianne openen hun nieuwe melkschapenbedrijf, zuivelbereiding, boerderijwinkel, koffie- en theeschenkerij en restaurant. De schapen zijn nog op het oude adres. Vijf jaar geleden kregen ze van de gemeente Zwolle te horen dat hun boerderij verplaatst moest worden. De IJssel krijgt een nieuwe loop en het bedrijf met tweehonderd melkooien moest daarvoor wijken. Achthonderd meter verderop werd een nieuwe plek gevonden. ERG ZWAAR De verplaatsing heeft heel wat voeten in aarde gehad. Omwonenden waren niet blij met de komst van het bedrijf. Het viel het gezin Van Assen zwaar, erg zwaar. Ze willen juist zo graag open zijn, maar merkten dat ze allerlei leugens voor de voeten kregen. Herman: Zelfs dat we niet biologisch zouden zijn. Jarenlang worden we door Skal gecontroleerd; nog nooit één aantekening gehad. Toch twijfelen de mensen die ons hier niet willen hebben. Ze halen er van alles bij, Q- koorts bijvoorbeeld. We hebben dat nog 10 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

11 TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: HENK RISWICK reportage MARIANNE EN HERMAN VAN ASSEN MET ZOON HENRI PLaats: ZWOLLE BEDRIJF: CA. 250 MELKSCHAPEN. 32 HA GRASLAND, 3 HA GERST EN SPELT. BIO- LOGISCH BEDRIJF. PRODUCTIE VAN KAAS, YOGHURT EN IJS. BOERDERIJWINKEL. KOFFIE- EN THEESCHENKERIJ. RESTAU- RANT. CATERING. INFORMATIECENTRUM NATUURMONUMENTEN. nooit gehad. Zestig ooien zijn getapt, geen een had antistoffen. Niemand neemt de moeite ons ernaar te vragen. Zelfs schmallenberg wordt erbij gehaald. Ongelooflijk. Marianne: De maatschappij lijkt zo veranderd. Elke boer die naar een andere locatie wil, loopt tegen dit soort problemen op. Gelukkig hadden ze veel steun van de gemeente Zwolle. Dat scheelt natuurlijk. SERRESTAL Inmiddels is er een nieuw bedrijf verschenen. Het geheel is een serrestal van vier bogen. De stal is achteraan en meet 33 bij 35 meter. Twee afdelingen hebben in het midden een voerband die het voer bij de schapen brengt. Herman: Negen van de tien schapenhouders zegt: niks waard, zulke banden. Je kunt geen groepen maken en niet individueel voeren. Ik denk er anders over. Ik kan twee voergroepen maken en zelfs vooraan een groep droge schapen zetten met daarachter nieuwmelkte ooien. Het voer gaat dan wel eerst langs die droge dieren, maar in vijf minuten is het achteraan. In elke afdeling is plek voor 125 ooien. Herman: Ik wil er maximaal tachtig in. De dieren hebben dan meer ruimte en ik hoef veel minder te strooien. Je strooit je arm als je alles op de spits drijft. Het derde vak van de stal is voor de lammerenopfok. De tussenwand met de ooienafdeling is van kunststof, zodat de lammeren niet op de tocht liggen. Luchtcirculatie is er volop in deze stal. Drie van de vier wanden zijn van zeil dat opgerold kan worden. Regensensoren zorgen ervoor dat ze automatisch sluiten als het regent. Het zeil laat licht door, waardoor het er altijd heel licht is. De vier dakbogen zijn eveneens van zeil, maar om het zonlicht tegen te houden ligt daar een schaduwdoek op. Op het dak van de kapschuur komen binnenkort zonnepanelen om zelf energie te winnen. Tegen de stal is het schapentheater gemaakt. Er komen daadwerkelijk voorstellingen, met als thema schapen, maar het fungeert vooral als vergaderruimte waar bezoekers door de ramen recht in de stal kijken. Ernaast is de melkput: eenzijdig 18-stands. Daar komt een hek waarachter mensen het melken kunnen zien. Herman: Ik doe dan een headset op en vertel wat ik aan het doen ben en waarom. Alleen op maandag en dinsdag niet, voor onze rust. Voor de melkput is een grote bezoekersruimte gemaakt. Dat is het visitekaartje >> Productiecijfers Melkproductie per ooi 445 kg Vet 5,54% Eiwit 5% Lactatieduur circa 300 dagen Aantal lammeren per ooi 1,8 Aantal ooilammeren voor vervanging 75 SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 11

12 reportage van het bedrijf, met niet alleen de doorloop naar de melkput, maar ook een winkel waar Marianne en Herman hun zuivel verkopen, een restaurant met eenvoudige kaart en een koffie- en theeschenkerij. Natuurmonumenten richt er verder een informatiecentrum in dat is gekoppeld aan het natuurgebied Vreugderijkerwaard. Vooraan is er een terras en er komt een speeltuin voor kinderen. De bouwtekening van het voorste deel van het bedrijf. De stal staat er niet op. MEERWAARDE Het wordt dus aanzienlijk meer dan een melkschapenbedrijf. We willen meerwaarde maken, verklaart Herman. Als je alleen melk levert aan de fabriek, wordt het moeilijk. Onze kostprijs is 1,80 per kilo melk. Dat is te hoog om producten voor supermarkten te maken. We zullen hier moeten verkopen. De afgelopen drie jaar heeft Marianne nieuwe producten ontwikkeld. Ze produceert yoghurt in zeven smaken, ijs in tal van smaken en vijf soorten kaasjes. Primeur is de Mècorino, een klein kaasje dat ze maakt door de wrongel te verwarmen en dat ze in verschillende smaken heeft. Deze halfzachte, ongerijpte kaas is al vanaf zes dagen eetbaar. Uniek in de wereld, zegt Herman trots. Marianne is heel goed bij met deze zaken. Ze is officieel ijsbereider geworden. Dat is een zware cursus. Marianne en Herman hebben altijd veel horeca gedaan: bruiloften, partijen, catering. Dat tillen we naar een hoger plan. Daarom ook onze boerderijwinkel. Negen van de tien boeren die daarmee Kom maar kijken hoe we melken, hoe we zuivelen begonnen, zijn ermee gestopt. Ze kregen geen toeloop. En ja, een boer is geboren om te boeren. Verkoop en productontwikkeling moeten in je zitten. In ons zit het. Wij hebben graag mensen om ons heen, altijd al. Daarom is hier alles transparant. Kom maar kijken hoe we melken, hoe we zuivelen. Mooi toch? Ik hoop dat we melk tekortkomen. Dat we bij moeten kopen. Daar gaan we voor. Het is nodig, want ik heb nog nooit zo n zware hypotheek gehad als nu. << De bezoekersruimte in aanbouw. Rondom ramen met doorkijkjes naar de melkput en de ruimtes waar kaas, ijs en yoghurt worden gemaakt. Bezoekers kunnen links doorlopen naar de melkput waar Herman van Assen tijdens het melken uitleg geeft over zijn werk. Dit is een van de twee afdelingen voor de melkschapen. De dieren komen links en rechts van de voerband. De afdeling voor de lammerenopfok heeft geen voerband. Open dag op 6 oktober Op zaterdagmiddag 6 oktober houden Herman en Marianne van Assen voor alle schapenhouders open huis op hun nieuwe bedrijf. Van een tot vijf uur kan iedereen komen kijken. Het adres is De Vreugdehoeve, Zalkerveerweg 20, 8042 PL Zwolle. Op zondag 7 oktober organiseert Natuurmonumenten op dit nieuwe bedrijf een streekmarkt waar duizenden bezoekers worden verwacht. Meer informatie op 12 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

13 Schoffel 16, 1648 GG De Goorn Telefoon Telefax Tweedehands machine te koop? Of juist op zoek naar een gebruikte tractor? Ga dan naar Dé gratis website voor vraag, aanbod en veiling van boerenboel. Kraamhokhekken gaas, hout en kunststof. Compleet weegen E.I.D. assortiment van Gallagher! Walk through voersysteem. Boerenboelgoed.nl: maak het uw startpagina Voerhek met goot en ruif. Zelfsluitend voerhek. STRAKS DE RAM ERBIJ NU CRYSTALYX IN DE WEI! Vruchtbare ooien en viriele rammen zorgen voor een gezonde lammeren oogst. Verbeter hun conditie terwijl ze in de wei lopen met Crystalyx Extra High Energy. Deze hoogwaardige likblok levert alle benodigde vitaminen, mineralen en sporenelementen waarmee uw gras in balans wordt gehouden. Het hoge energiegehalte in de vorm van suikers zorgen voor de nodige conditie toename. Crystalyx Extra High Energy biedt u de mogelijkheid uw dieren op eenvoudige en goedkope wijze in optimale conditie te brengen en te houden en dat werpt zijn vruchten weer af in het lammer seizoen. MARKTLEIDER BINNEN EUROPA Meer informatie bij: Van Boer Tot Boer, Numansdorp of info@vanboertotboer.nl Website: Voor wederverkopers, zie onze website

14 tips Een goede stalinrichting werkt prettig gelijk sjouwen met dieren, voer en water, zo min mogelijk tijd verspillen. Dat kan het beste als de stal goed is ingericht. De ene schapenhouder kan duizend schapen aan en heeft nog tijd voor het gezin, een andere is met vijftig ooien nooit klaar. Stalinrichting is iets om vooraf over na te denken. Daarom besteden we nu aandacht aan dit onderwerp. Deze en de vol- Over een paar maanden begint de stalperiode voor schapen. Een vrij korte, maar wel arbeidsintensieve periode. Ooien lammeren af, verblijven enkele dagen in kraamhokjes, keren terug naar een groep en gaan weer de wei in als het weer het toelaat. Veel werk in korte tijd dus. Dan komt het neer op efficiënt werken: zo weinig mogende pagina s staan in het teken van stalinrichting. Niet alleen voor schapenhouders die gaan renoveren of zelfs nieuw gaan bouwen, maar voor iedereen. Want het is prettig werken in een fijne stal. << De informatie voor dit artikel is afkomstig van Veno Stalinrichting, De Goorn. Meest gemaakte fouten Een fout die vaak gemaakt wordt, is onvoldoende rekening houden met mestgroei. Bij een gemiddelde bezetting en een doorsnee rantsoen groeit het strooisel met tien centimeter per maand. Bij een stalperiode van drie maanden is dat dus dertig centimeter. Hekken moeten kunnen meegroeien, anders worden ze te laag. Bovendien tast de mest materialen hard aan als die in die mestlaag staan. Ook voor drinkbakken in de potstal geldt dat ze het beste in hoogte verstelbaar kunnen zijn, omdat de schapen de bakken anders bevuilen. Een andere inrichtingsfout is te weinig rekening houden met looplijnen. Een schaap heeft vier poten en het makkelijkste is die te gebruiken. Te vaak wordt er met schapen gesjouwd. Bedenk ook de routes voor het voeren en voor de controle van de schapen. Vaste kraamafdeling Schapen zelf laten lopen van het ene naar het andere hok, is veel gemakkelijker dan dieren over hekken tillen. Maak een plan Bent u van plan de stal opnieuw in te delen? Zet dan vooraf uw bedrijfsvoering op papier. Gaat u fokken, mesten of beide takken combineren? Komen de dieren op roosters of stro? Hoe gaat u voeren? Op de voergang misschien? Komen er vierkante pakken ruwvoer of ronde balen? Kleine of grote? Het gaat hierbij echt om de details. Een voorbeeld: hoe lang blijven ooi en lammeren in het kraamhok? Of dat maximaal drie dagen is of op zijn minst een week, maakt veel uit voor het aantal geplande kraamhokken. Een kraamhok per tien ooien is de norm voor een aflamperiode van zes weken. Ander voorbeeld: als u grote ronde balen kuilgras via een voergang wilt voeren, mag die gang niet te smal zijn. Het klinkt simpel en is het ook, maar het is vooral belangrijk om alles vooraf te bedenken. Als het beton hard is, kan er niet veel meer veranderen. Bedenk ook vooraf wat u met de stal wilt als de schapen buiten lopen. Machines of caravans opslaan? Dan is het wel zo gemakkelijk als u de stalinrichting vlot aan de kant kunt zetten. Sommige schapenhouders kiezen voor flexibele kraamhokken. Zodra een ooi in de groep heeft gelammerd, zetten ze in die afdeling een paar hekken neer om de de ooi met lammeren af te zonderen. Het voordeel is dat er weinig met de dieren wordt gesjouwd. Dat geeft meer rust in het koppel. Een aparte kraamafdeling is ook praktisch. U heeft daar alle spullen altijd bij de hand. Bovendien is de hygiëne in de kraamhokken erg belangrijk en die is makkelijker te handhaven op een vaste plek. Ventileren Stap de stal binnen als die maximal bezet is: vlak voordat de schapen weer naar buiten gaan. Is het benauwd, dan is het klimaat niet goed. Bij het stalklimaat gaat het om twee dingen: het volume van de stal en de ventlatie. Hoe meer volume, hoe minder benauwd het wordt. Ventileren gaat goed met regelbare zeilen gordijnen als zijwanden. Er is geen echte norm voor ventilatie, maar grofweg zou het stalvolume twee keer per uur vervangen moeten kunnen worden. Voorkom tocht. 14 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

15 TEKST: JACQUES ENGELEN, FOTO S: HENK RISWICK, RONALD HISSINK Natuurlijk licht is het beste Een lichte stal werkt niet alleen prettig, maar is waarschijnlijk ook goed voor de gezondheid van de schapen. Bij melkkoeien is aangetoond dat ze fitter zijn als ze veel daglicht krijgen. Een lichtkoepel in de nok is een optie. Er zijn ook glasheldere dakplaten. Stroomvoorziening Bij kraamhokken horen stopcontacten voor warmtelampen. Een grove richtlijn is op elke vijf kraamhokken een stopcontact. Dat voorkomt bij elkaar gebonden trossen verlengsnoeren. Zorg ervoor dat de elektriciteit ook veilig is. Een warmtelamp is al gauw 250 watt en als er daar tien van hangen, gaat dat niet op een huis-tuinen-keukensnoertje. Bedenk vooraf waar handelingen plaatsvinden waarbij elektriciteit nodig is: scheren, scannen, dierenartswerk. Zorg daar dan ook voor stroom. Het is praktisch om het schrikdraadapparaat voor de afrastering in de stal te hangen. Daarvoor is ook stroom, en vooral goede aarding, nodig. Misschien is het een goed idee om voor zonnepanelen of een andere vorm van alternatieve energie te kiezen. Stal met natuurlijk daglicht. Voerruimte Een volwassen schaap heeft 45 centimeter voerbaklengte nodig om te kunnen vreten. Daarom is het verstandig groepshokken niet te diep te maken. In een diep hok passen wel meer schapen dan in een ondiep hok, maar de voerbaklengte per dier is er minder. Een algemene richtlijn is 1,2 tot 1,5 vierkante meter per volwassen dier zonder lammeren. Met lammeren is dat 1,8 tot 2,2 vierkante meter. Met zelfsluitende voerhekken heeft u goed zicht op de kwaliteit van het voer en hoe de schapen vreten. Bovendien werkt zo n voersysteem makkelijk. Met een voerruif kost voeren meer werk en de voersnelheid moet hoog zijn of het moet om kurkdroog hooi gaan. Krachtvoer verstrekken geeft veel onrust in de stal. Overweeg een zogeheten druppelbak waar de schapen rustig hun krachtvoer kunnen ophalen. Een volwassen schaap heeft 45 cm voerbaklengte nodig. Drinkbakken in de kraamhokken staan vaak op de grond. Mest en urine kunnen er makkelijk in. Beter is een drinkbak op hoogte. Nippelbakken beter dan vlotterbakken Het grote voordeel van drinkbakken met een nippel is dat water altijd vers is. Water dat even staat, zoals in een vlotterbak, neemt de stallucht aan. Een schaap dat nog nooit uit een nippelbak heeft gedronken, moet dat eerst leren. Daarom is het niet praktisch om bijvoorbeeld in de kraamhokken nippelbakken te hebben en in de groepshokken vlotterbakken. Een ooi die net heeft afgelammerd, heeft juist veel drinken nodig en heeft al veel stress door dat aflammeren. Als ze dan nog op zoek moet naar water, is dat niet goed. De norm voor zogende ooien, dat is de periode waarin ze het meeste drinken, is 25 schapen per drinkbakje. Bij de kraamhokjes kunt u kiezen voor een drinkbak per twee hokjes. Dat kan ook met een flexibel systeem, want er zijn nippelbakken die aan te sluiten zijn op koppelbare waterslangen. Zulke drinkbakken zijn beter dan een emmer water op de grond, want in emmers komen uitwerpselen en ze vallen makkelijk om. s Winters is er het risico van bevriezing. De afgelopen twee winters was het goed raak en dat leverde een hoop ergernis op. Het drinkwatersysteem vorstvrij houden gaat in een grote stal goed met een rondpompsysteem. In kleinere stallen passen thermolinten. SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 15

16 WEKA levert de stalinrichting op maat. Geen stal is hetzelfde, zegt Marinus van Westrienen. Maatwerk is het uitgangspunt Een optimale stalinrichting vergemakkelijkt de arbeid en maakt het werken met schapen een stuk prettiger. Voor WEKA Stalinrichting is maatwerk daarbij het uitgangspunt. Een stal optimaal inrichten zoals de klant het wil. Daarin zijn we sterk, stelt eigenaar Marinus van Westrienen. Zijn werkplaats in het Gelderse Kapel-Avezaath staat vol met metaal, hout en bewerkingsapparatuur. Voerhekken, voerbakken, hooiruiven, kraamhokken, klauwbehandelwagens. Marinus van Westrienen maakt ze allemaal zelf. Geen stal is hetzelfde. Elke klant heeft weer andere wensen. Maatwerk is daarom noodzakelijk. WEKA is een eenmanszaak in stalinrichting voor schapen, paarden en rundvee. Van voerbakken tot weidehekken. Zijn vader, Marinus van Westrienen senior, zette het bedrijf in de jaren zeventig op. We hadden schapen, maar er was weinig bekend over hoe je schapen voert en hoe je de stal inricht, vertelt Van Westrienen. Mijn vader liep zelf tegen dingen aan en maakte daar iets voor. Vroeger werden bijvoorbeeld klauwen bekapt in een kruiwagen of gewoon vanaf de grond. Maar mijn vader was rugpatiënt en kon dat niet op die manier doen. Dus ontwierp hij een kantelbak op vijftig centimeter werkhoogte, waardoor hij makkelijk de klauwen kon bekappen en het dier meteen kon controleren op andere zaken. Die kantelbak hebben we nog steeds in ons assortiment. TRENDS In de loop der tijd zijn er veel ontwikkelingen voorbijgekomen. De voerbakken van hout zijn er nog steeds, maar veel vaker wordt er gevraagd naar metaal en kunststof. Die trend is ontstaan in de tijd dat de bijproducten in opkomst waren. Bijproducten tastten het hout aan en de schapenhouder wilde wat anders: metaal. Gegalvaniseerd ijzer werkt namelijk beter dan hout. Het is makkelijker schoon te maken en gaat langer mee. Momenteel worden voerbakken in de wei veelal vervangen door creepfeeders. 16 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

17 TEKST: MARJOLEIN VAN WOERKOM, FOTO S: HENK RISWICK Hekken worden in de eigen werkplaats gelast. Omdat er verstelbare vreetopeningen in zitten, kunnen ze meegroeien met de kop van het dier. En per ras kan de opening worden aangepast. Meegaan met trends is voor WEKA een must. Denk alleen al aan de hooiruif, vertelt Van Westrienen. Vroeger werden er kleine baaltjes gemaakt en die pasten daar mooi in. Maar tegenwoordig worden er ronde en vierkante balen gemaakt. Onze hooiruiven zijn nu zo gevormd dat er een hele baal in past en de schapen rondom kunnen eten. heeft dat doorontwikkeld. Nu is het een gewild product. Hooi kan buiten het hok worden gevoerd, voor bijproducten geldt hetzelfde en het is bijna lammerdicht. De schapenhouder hoeft voor het voer het hok niet meer in. Van Westrienen heeft zelf geen schapen meer. De 350 Flevolander-fokooien zijn er in 1996 uitgegaan. We lieten ze drie keer in de twee jaar lammeren. Mijn vader en moeder waren er 365 dagen per jaar druk mee. Ik wilde dat niet. Als ik schapen zou houden, zou ik me er ook voor honderd procent in willen zetten. Met een bedrijf erbij gaat dat niet. Toch is daarmee het experimenteren niet voorbij. Als je zelf schapen hebt, doe je dingen op je eigen manier. Nu richt ik me op mijn klanten. Zij doen dingen op allerlei verschillende manieren. Zo haal ik dingen uit de praktijk naar mij toe. Een hek kan voor een bepaald ras goed werken, maar voor een ander ras niet. Dat zijn zaken die je niet in een eigen schapenhouderij kunt ondervinden. Het diagonale voerhek: ontwikkeld door de vader van Van Westrienen. MARKT De opzetruif was vroeger van hout, nu van metaal. De ontsmettingsbak was van metaal, maar doordat de middelen van tegenwoordig het metaal aantasten, is Van Westrienen overgegaan op kunststof. Meegaan met de markt is noodzakelijk, al gaat die markt niet snel. Als de schapenhouderij meer rendeerde, dan kon er meer worden ontwikkeld. Dat zie ik ook terug. Als de schapenprijzen goed zijn, wordt er meer geïnvesteerd. In de geiten- en rundveehouderij zijn al de nodige ontwikkelingen op het gebied van sorteringssystemen. Aan de hand van een chip en ontvangers worden dieren via looplijnen geselecteerd en gesorteerd. Dat zou iets voor de schapenhouderij kunnen zijn, maar de markt is nog te klein en de systemen te duur. Toch is dat wel iets voor in de toekomst. En dat wij daar dan op inspringen, is zeker. << EIGEN VINDINGEN Heel wat nieuwe vindingen komen vanuit het bedrijf zelf. Zo heeft zijn vader het diagonale voerhek ontworpen. Wageningen Universiteit was daarmee bezig, maar stopte ermee. Mijn vader Twee generaties opzetruiven: rechts het oude houten en links het huidige metalen ruifje. SEPTEMBER 2012 HET SCHAAP 17

18 reportage Het werkt buitengewoon Schoon, ruim en arbeidsgemak. Dat zijn de uitgangspunten op de boerderij van de familie Hazendonk in het Utrechtse Hagestein. Vandaar dat ze twee jaar geleden een nieuwe stal voor hun zestig bonte schapen hebben neergezet. 18 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012

19 TEKST: MARJOLEIN VAN WOERKOM, FOTO S: HENK RISWICK Cor Hazendonk en zijn zoon Cor brengen de schapen in het vanghok. COR HAZENDONK (72) PLAATS: HAGESTEIN (UTR.) BEROEP: GEPENSIONEERD. WAS KAASMAKER IN DE KAASFABRIEK IN VIANEN HOBBY: 60 BONTE SCHAPEN, 20 GEITEN, 5 DIKBILKOEIEN EN KONIJNEN D e 300 vierkante meter grote stal is momenteel een kale bedoening. De drie hokken aan de rechterkant zijn na de lammerperiode schoongemaakt en staan leeg. Boven op de zolderruimte liggen nog wat strobalen, zaagselpakken en een baal kuilgras. Machines vullen een deel van de linkerhelft van de ruimte. De schapen zelf staan buiten en komen pas een maand voor het aflammeren naar binnen. De oude schuren werden te klein, zegt schapenhouder Cor Hazendonk, die samen met zijn zoons Cor en John de schapenhobby uitoefent. In het ene schuurtje hadden we een paar schapen staan. In het andere schuurtje nog een paar. s Winters sjouwden we heen en weer met water en voer. Uitmesten met de kruiwagen kostte dagen. We groeiden van 45 naar 60 ooien. Er moest dus iets nieuws voor in de plaats komen. Dat nieuwe is een schuur van 20 bij 15 meter geworden, met uitzicht op het grasland. Schapen kunnen vanuit het land zo de stal in en andersom. Het bouwwerk heeft een geïsoleerd dak en twee roldeuren. Met één open kant heb je al gauw last van >> SEPTEMBER _Stal hobby Hazen.indd 19 HET SCHAAP :22

20 reportage De nette stal is klaar om te worden ingericht voor het komende stalseizoen. In de nieuwe stal hebben we veel minder last van vliegen tocht, vertelt Hazendonk. Afhankelijk van het weer kunnen we de roldeur helemaal openzetten, maar we kunnen hem ook dichtdoen of tot een bepaalde hoogte openen. Dat werkt prettig. ARBEIDSGEMAK De schapenhouder tilt een pen omhoog en laat zien hoe makkelijk hij het hek kan verplaatsen. Na de lammerperiode rijdt mijn zoon de stal in met de trekker en mest de boel binnen de kortste keren uit. Het werkt echt buitengewoon. De hooiruif is vervangen door een voerhek. Vroeger stonden de schapen aan dat kuilgras te trekken en alles wat op de grond viel, aten ze niet meer. Nu knoeien ze veel minder. Ook biks kunnen we gewoon in de voerbak gooien. Ze moesten wel even wennen aan het systeem, maar nu weten ze niet beter. Hazendonk heeft de stal inmiddels twee winters in gebruik gehad. De eerste keer was het nog een noodopvang. De stal was nog niet af, maar de sneeuw noodzaakte hem de schapen naar binnen te halen. Dat was eigenlijk voor mijn arbeidsgemak, want bonte schapen kunnen goed tegen kou. Als er sneeuw ligt, heb ik geen zin om met kuilgras het land in te gaan. Binnen heb je de dieren zo gevoerd. Aflammeren gaat op stal ook makkelijker, stelt hij. Je kunt ze binnen beter in de gaten houden dan buiten. De ooien lammeren in de groep af en daarna zet ik moeder met lammeren met een paar hekjes een dag of twee, drie apart. In april, mei gaan ze met zijn allen naar buiten. Hij kiest er bewust voor om zijn oudere schapen eerder te laten lammeren dan zijn jonge ooien. Tijdens het dekseizoen houd ik ze apart. De jonge ooien kunnen dan iets langer uitgroeien. De oude lammeren in februari, de jonge begin maart. Het Baggerpootjes en dunne staarten zijn belangrijke selectiecriteria voor Hazendonk. scheelt mij ook werk, want alle zestig ooien lammeren dan niet allemaal tegelijk. ZELF GEBOUWD De schuur is in samenwerking met WEKA ontworpen, maar grotendeels zelf gebouwd. Het scheelt dat mijn zoon Cor timmerman is. De ombouw hebben we zelf gedaan, de vloerplaten hebben we zelf gelegd en de hooizolder zelf getimmerd. Dat scheelt in de kosten, al moet ik nog wel jaren schapen houden om de kosten eruit te halen. De waterleiding en het licht zijn nog niet aangelegd. Dat heb je als je iets zelf bouwt, lacht Hazendonk. Achter de nieuwe schuur staat ook een nieuw vanghok. Daar kunnen we onze schapen makkelijk even apart zetten, we hoeven dus niet meer de wei in om ze te controleren. De stal blijft de komende maanden leeg. De schapen kunnen goed uit met het gras dat buiten staat. Hazendonk wijst het land in. We fokken op baggerpootjes en dunne staartjes, piekstaartjes zoals wij ze noemen. De kans op maden neemt daardoor aanzienlijk af. Dat merk ik ook met de nieuwe stal, vergeleken met de oude schuren zie ik daar nauwelijks vliegen. Ik denk dat we door de hoogte, de ruimte en de ventilatie er minder last van hebben. Dat is een prettige bijkomstigheid. << Hekjes schoon en klaar voor gebruik. 20 HET SCHAAP SEPTEMBER 2012