Aqua INVESTERINGEN IN WATERZUIVERING LONEN. Werkingskosten anders berekend 2 Vlaamse Regering blijft investeren in waterzuivering 4

Transcriptie

1 Aqua werken aan zuiver water DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN 2014/1 INVESTERINGEN IN WATERZUIVERING LONEN Werkingskosten anders berekend 2 Vlaamse Regering blijft investeren in waterzuivering 4

2 2 WERKINGSKOSTEN ANDERS BEREKEND Vanaf dit jaar kent het Vlaamse Gewest het werkingsbudget van Aquafin toe op basis van de kostprijs van de geleverde eindproducten. Met de invoering van dit nieuwe begrotingsmodel zetten beide partijen alweer een stap dichter in de richting van een volledige resultaatsverbintenis. Model prestatiebudget wekt buitenlandse interesse Tijdens de internationale benchmark workshop van (afval)waterbedrijven waaraan Aquafin jaarlijks deelneemt, stelde het bedrijf het nieuwe begrotings model voor. De opbouw en de aanpak van het prestatiebudget kon rekenen op veel belangstelling van buitenlandse collega s, die zich erdoor lieten inspireren en nuttige suggesties gaven. Binnen de scope van het model vallen de werkingskosten gerelateerd aan de activiteiten binnen de Beheersovereenkomst. Het gaat met andere woorden om de budgetten voor hoofdkantoorkosten en operationele kosten. Naast budgetten voor het uitvoeren van de opgedragen projecten op het Optimalisatieprogramma en van projecten voor verbetering, aanpassing en vervanging van de infrastructuur en de hiermee gepaard gaande rentelasten en de vergoeding eigen middelen, kent het Vlaamse Gewest Aquafin ook jaarlijks een werkingsbudget toe. Daarmee moet het bedrijf zich organiseren om de realisatie van de toegewezen projecten te managen en om de bestaande infrastructuur draaiende te houden. Om de omvang van dat werkingsbudget te bepalen, beoordeelde de Economische Toezichthouder binnen de Vlaamse Milieumaatschappij tot vorig jaar de redelijkheid van de gemaakte kosten het jaar voordien. In het Budgetoverleg, waarvan behalve het Vlaamse Gewest en de VMM ook het Rekenhof en de Inspectie van Financiën deel uitmaken, gaan al enkele jaren stemmen op voor een alternatieve berekeningswijze. Het Kabinet van de minister van Leefmilieu was vragende partij voor een transparant model voor budgetopmaak, dat gerelateerd is aan enerzijds de geproduceerde volumes eindproduct en anderzijds de eenheidsprijs van deze producten. Ook binnen Aquafin waren we te vinden voor het idee van tarifering. Daarom zijn we beginnen sleutelen aan een concept dat uiteindelijk op 7 juni 2013 is goedgekeurd door de Vlaamse Regering, legt Kristin Plasmans, adviseur Kosten management bij Aquafin, uit. Vanaf 2014 wordt het werkingsbudget voor alle activiteiten in het kader van de Beheersovereenkomst tussen het Vlaamse Gewest en Aquafin berekend op basis van een formule. Voor de operationele werkingskosten liggen zowel de patrimonium - eenheden als de hoeveelheid behandelde vuilvracht aan de basis van de berekening. Daarnaast bevat het begrotingsmodel een aantal marktconforme enveloppes voor de andere processen in het bedrijf, waarvan de activiteiten zich grotendeels op het hoofdkantoor afspelen.

3 3 INHOUD 4 Vlaamse Regering blijft investeren in waterzuivering Begin december 2013 keurde de Vlaamse Regering de verlenging goed van het Lokaal Pact. 5 Werking zuiveringsinfrastructuur behaalt goede scores De ecologische performantie-indicatoren geven scores aan de werking van de boven - gemeentelijke waterzuiverings infrastructuur. 6 Nieuwe richtlijnen voor betere lokalisering gestuurde boringen In het Standaardbestek 250 werden de nieuwe richtlijnen al opgenomen. 7 Tien miljoen kwh uit groene stroom Aquafin rondde deze kaap in 2013 voor het eerst. 8 Boechout verlengt overeenkomst met rio-link voor rioolbeheer Burgemeester Koen T Sijen vertelt waarom zijn gemeente ervoor koos om de saneringsbijdrage maximaal in te zetten voor rioleringsprojecten. 10 Europees project huisvest zeven demo s bij Aquafin De komende drieënhalf jaar is Aquafin partner in een nieuw onderzoeksproject. 11 Aquaplus bouwt mee aan Cypriotische waterzuivering Dit project omvat de bouw, opstart en opvolging tijdens de garantieperiode. 12 Waterkwaliteit blijft verbeteren Het meest recente onderzoek van de VMM toont aan dat de kwaliteit van het oppervlakte water in alle Vlaamse rivier bekkens er opnieuw op vooruit gegaan is. 13 Waterlopen in omgeving Liedekerke herademen De grootschalige investering van de voorbije tien jaar in deze regio, heeft geleid tot een sterke verbetering van de Bellebeek en haar zijlopen. 14 Schimmels en zwammen, een verborgen en mistig rijk Natuurfotograaf Misjel Decleer verwondert zich over de mysterieuze schoonheid van deze kleine juweeltjes. VLAANDEREN TREKT INVESTERINGEN IN WATERZUIVERING OP Op het einde van vorig jaar keurde de Vlaamse Regering het Optimalisatie - programma 2015 goed, waarmee ze 173 nieuwe projecten voor een totaal bedrag van 230 miljoen euro opdraagt aan Aquafin. Dat bedrag ligt ongeveer 30 miljoen euro hoger dan de voorgaande jaren. Een paar weken eerder besliste diezelfde Vlaamse Regering om het Lokaal Pact te verlengen met vijf jaar. Via de Optimalisatieprogramma s van 2017 tot en met 2021 zal het Gewest jaarlijks voor 100 miljoen euro projecten overnemen van de gemeenten en laten uitvoeren door Aquafin. U leest er elders in dit nummer meer over. Dat het voor het Vlaamse Gewest menens is met het halen van de Kaderrichtlijn Water bewijst niet alleen de verlenging van het Lokaal Pact. Ook de jaarlijkse subsidiëring van gemeentelijke rioleringsprojecten werd opgetrokken tot 138 miljoen euro en staat daarmee op het hoogste peil sinds de start van het Subsidiebesluit in Tel hierbij de jaarlijkse 100 miljoen euro van het Lokaal Pact en het is meteen duidelijk dat de uitbouw van de gemeentelijke zuiveringsinfrastructuur een nooit eerder geziene injectie krijgt. En dat is maar goed ook, want de meeste gemeenten kampen met financiële moeilijkheden. De extra inspanningen van het Vlaamse Gewest bieden de garantie dat de investeringen wel degelijk naar saneringsprojecten en dus onrechtstreeks naar het milieu gaan. De belangrijkste motivatie om op dit elan verder te gaan, troffen we enkele weken geleden aan in de resultaten van het onderzoek van de Vlaamse Milieumaatschappij naar de oppervlaktewateren bodemkwaliteit. In nagenoeg alle elf rivierbekkens is de waterkwaliteit er, zowel fysico-chemisch als biologisch, het afgelopen jaar opnieuw op vooruit gegaan. Waar onze waterlopen twintig jaar geleden op sterven na dood waren, zitten ze dankzij de zuivering van het huishoudelijk afvalwater nu al enkele jaren in een positieve spiraal. We zijn er nog lang niet, maar met enkele beken en rivieren die nu al de felbegeerde goede toestand van de Kaderrichtlijn Water halen of bijna halen, zit Vlaanderen duidelijk op het juiste spoor. 16 Buurtbewoners ontdekken hoe afvalwater weer proper wordt

4 4 VLAAMSE REGERING BLIJFT INVESTEREN IN WATERZUIVERING Begin december 2013 keurde de Vlaamse Regering de verlenging goed van het Lokaal Pact, waarmee ze bijkomend 500 miljoen euro investeringskosten in de saneringsinfrastructuur overneemt van de gemeenten. Volgens een rekenmodel van de Vlaamse Milieumaatschappij, moeten er tussen 2013 en 2027 nog km gemeentelijke rioleringen bijkomen om te voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. Het overwicht voor de verdere uitbouw van de zuiverings infrastructuur in Vlaanderen, ligt duidelijk op lokaal niveau. En dat terwijl de budgettaire druk op de steden en gemeenten al een hele tijd erg hoog is. Voor een beter evenwicht tussen enerzijds de maatschappelijke en ecologische belangen en anderzijds de financiële bekommernissen van de gemeenten, lanceerde de Vlaamse Regering in 2008 het Lokaal Pact. De Vlaamse Regering engageerde zich toen om onder andere via Aquafin een groter aandeel van de kosten, verbonden aan de nog te leveren rioleringsinspanningen, op zich te nemen. Over een periode van zeven jaar werd jaarlijks 100 miljoen euro extra opdrachten toegevoegd aan de Optimalisatieprogramma s van Aquafin. Dit Lokaal Pact-budget, dat met het programma 2016 zijn laatste jaar zou ingaan, heeft de Vlaamse Regering nu verlengd voor vijf jaar en met opnieuw een jaarlijkse meerinvestering van 100 miljoen euro, opgedragen via de Optimalisatie programma s Vier criteria De bepaling van de projecten die de Vlaamse Regering overneemt van de lokale besturen, gebeurt volgens vier criteria. Door bij de verdere uitbouw van het rioleringsnetwerk, het omslagpunt tussen gemeentelijke en bovengemeentelijke infrastructuur meer opwaarts te verschuiven, kan een deel van de riolerings - inspanningen van de gemeenten overgenomen worden. Dit omslagpunt heeft te maken met het aantal aangesloten inwoners op een riolering. Ook optimalisatieof vervangingsinvesteringen op bestaande gemeentelijke verbindingen tussen twee bovengemeentelijke collectoren kunnen via dit budget in aanmerking komen. Ten derde kan Aquafin tussenkomen in bovengemeentelijke dossiers waarbij de gemeente betrokken was voor zogenoemde technisch afscheidbare riolering zoals dienstrioleringen. Tot slot kan er ook geïnvesteerd worden in strategische afkoppelings- en hemelwaterprojecten die een positieve invloed hebben op de werking van de zuiveringsinfrastructuur. Met de verlenging van het Lokaal Pact geeft de Vlaamse Regering een krachtig signaal dat ze haar inspanningen om de Kaderrichtlijn Water te halen, verder wil zetten en continuïteit wil brengen in de nog noodzakelijke investeringen. Door de overgenomen projecten op te dragen aan Aquafin heeft de Vlaamse Regering bovendien de garantie dat de investeringen daadwerkelijk worden ingezet voor saneringswerken die het leefmilieu ten goede komen.

5 5 WERKING ZUIVERINGS - INFRASTRUCTUUR BEHAALT GOEDE SCORES De ecologische performantie-indicatoren, die de Vlaamse Milieumaatschappij samen met Aquafin uitwerkte, geven scores aan de werking van de boven - gemeentelijke waterzuiveringsinfrastructuur. Aquafin kan de goede resultaten die we al in het eerste meetjaar 2007 behaalden vasthouden, zelfs nu het aantal zuiveringsgebieden dat beoordeeld wordt, meer dan verdubbeld is. De werking van de zuiveringsinfrastructuur wordt in het ecologisch indicatorenkader beoordeeld op vijf domeinen: functioneren de belangrijke pompstations naar behoren; werken de overstorten op het rioolstelsel niet meer dan toegestaan; wordt de capaciteit van de pompen en vijzels van een rioolwaterzuiveringsinstallatie voldoende benut; wordt het afvalwater voldoende gezuiverd en speelt Aquafin goed in op incidenten die zich voordoen in de zuiveringsinfrastructuur. De operationele beoordeling voor het jaar 2012 is uitgesproken positief, en ligt in lijn met de voorbije jaren. Nochtans wordt het indicatorenkader nu toegepast op de 131 grootste zuiveringsgebieden van Vlaanderen, die samen 90 % van het afvalwater dat ooit collectief zal gezuiverd worden vertegenwoordigen. In 2007, het eerste meetjaar, was dat het geval voor slechts 56 zuiveringsgebieden. De beoordeling werd jaar na jaar uitgebreid met een aantal zuiveringsgebieden van meer dan inwonersequivalent tot het maximum dat nu bereikt is. In een volgende uitbreiding zullen ook een aantal zogenaamde speerpuntgebieden opgenomen worden. Dat zijn gebieden waar de zuiverings - infrastructuur vaak al goed uitgebouwd is maar waar er nog een aantal bijkomende investeringen nodig zijn om de waterkwaliteit op korte termijn sterk te verbeteren. Hiermee kan Vlaanderen de Kaderrichtlijn Water al voor een stuk realiseren. Een positieve evolutie van deze indicator kan dan ook enkel op lange termijn verwacht worden. De Vlaamse Milieumaatschappij zal de resultaten van de bovengemeentelijke zuiveringsinfrastructuur nu ook terug - koppelen naar de betrokken gemeenten. De bedoeling is om hen te sensibiliseren om acties te ondernemen op lokaal niveau, zoals bijvoorbeeld het afkoppelen van regenwater op het rioolstelsel. Elk klein project kan bijdragen tot een verbetering van de werking van de zuiverings - infrastructuur en dus onrechtstreeks tot de verbetering van de waterkwaliteit in onze beken en rivieren. Kwetsbaarheid waterlopen aangepast Hoewel de operationele beoordeling van de zuiveringsinfrastructuur voor 2012 erg goed is, geldt dat niet voor de ecologische beoordeling. Hiervoor is één indicator verantwoordelijk, met name deze die het aantal overstorten van ongezuiverd afvalwater meet. Omdat overstorten vaak het gevolg zijn van factoren waarover Aquafin geen controle heeft, zoals de verdunning in het rioolstelsel, wordt het bedrijf hier ook niet op beoordeeld. De score voor deze indicator is vorig jaar ook nog eens duidelijk gedaald ten opzichte van 2011, waardoor de overstortproblematiek lijkt te vergroten. De voornaamste reden is echter dat in de loop van 2012 de kwetsbaarheid van de waterlopen werd aangepast. Voor verschillende waterlopen geldt nu plots een lagere tolerantie wat betreft het aantal toegestane overstorten terwijl er op het terrein niets is veranderd. Aanpassingen om tegemoet te komen aan de nieuwe normen moeten zeer goed afgestemd worden tussen verschillende actoren, meestal vragen ze ook een kostenspreiding in de tijd. Dat de globale score voor de ecologische performantieindicatoren over het jaar 2012 erg goed is, danken we voornamelijk aan de indicator die de kwaliteit van het gezuiverd afvalwater meet. Door de jarenlange focus van Aquafin op dit aspect van de bedrijfsvoering, ligt deze score zeer hoog.

6 6 NIEUWE RICHTLIJNEN VOOR BETERE LOKALISERING GESTUURDE BORINGEN Een gestuurde boring verloopt in twee fasen. De eerste fase is een pilootboring waarbij het ondergrondse tracé wordt gerealiseerd via een stuurbare boorkop. In de tweede fase wordt dit ondergrondse tracé dan geruimd tot de noodzakelijke diameter. Tegelijkertijd wordt de leiding mee doorgetrokken achter de ruimer. Bij de aanleg van ondergrondse leidingen wordt vaak gebruik gemaakt van gestuurde boringen om obstakels zoals spoorwegen, waterlopen, wegen en natuurdomeinen te kruisen zonder het oppervlak te schaden. Met een set nieuwe richtlijnen moeten de gegevens op het as-builtplan in de toekomst beter stroken met de werkelijkheid. In praktijk blijkt de locatie van de aangelegde leidingen met deze techniek echter vaak erg af te wijken van de gegevens op het as-built -plan. In het verleden werden soms foutenmarges gehanteerd tot tien meter. Het ontwerp - plan krijgt dan ook dikwijls de stempel as-built, omdat de exacte ligging van de ondergrondse leiding achteraf nog moeilijk te achterhalen is. Deze grote toleranties leiden vaak tot beschadigingen van andere ondergrondse infrastructuur en tot een beperkt gebruik van de beschikbare ruimte. Nochtans zou een goede voorafgaande studie en een degelijke opvolging tijdens de gestuurde boring al veel kunnen oplossen. Drie types Binnen Aquafin heeft een werkgroep nu de aanzet gegeven voor een set nieuwe richtlijnen. Met de techniek van de gestuurde boringen is op zich niets mis, weet Thierry Adriaensen, projectmanager bij Aquafin en medeoprichter van een werkgroep. Dat er te weinig aandacht gaat naar studie en opvolging, is meestal het gevolg van gebrek aan kennis en budget. Extra onderzoeken en opvolging kosten al snel euro en meer. Als de boring zelf slechts euro kost, is het maar de vraag of die meerkost verantwoord is. De werkgroep van Aquafin definieerde daarom drie types gestuurde boringen op basis van obstakels. Onder type 1 vallen boringen onder kanalen in ophoging, type 2 zijn boringen onder bevaarbare waterlopen, spoorwegen, autosnelwegen, bruggen, e.d. Type 3 behelst al de rest. Voor elk type bepaalde de werkgroep de gewenste graad van studie, opvolging en controle. Onze ontwerptekst hebben we voorgelegd aan het genootschap Horizontaal gestuurde boring, een adviesgroep die is opgericht onder de koepel van Bouwunie Infrastructuurwerken vzw, volgens Thierry Adriaensen.

7 7 Daar werden onze aanbevelingen getoetst aan de resultaten van een werkgroep binnen de Vlaamse Raad voor Nutsbedrijven (VRN), die quasi simultaan met dezelfde problematiek bezig was. De inspanningen van beide werkgroepen hebben geleid tot een set nieuwe richtlijnen. Om zeker te zijn dat de nieuwe richtlijnen uitvoerbaar zijn en gedragen worden door de sector, zijn ook alle mogelijke partners van een gestuurde boring betrokken: de boorfirma s zelf, leveranciers van machines, van boor vloei stoffen en van opvolgings - sytemen. Het geproduceerde biogas wordt opgeslagen in een gasballon. TIEN MILJOEN KWH UIT GROENE STROOM Aquafin heeft de nieuwe richtlijnen ondertussen opgenomen in de Aquafinaanvullingen op het Standaardbestek 250 en in de richtlijnen voor de studiebureaus. In zijn energiebeleidsverklaring ambieert Aquafin een productie van 13 % groene stroom tegen Vandaag vergist het bedrijf ongeveer de helft van de totale slibproductie van al zijn rioolwaterzuiveringsinstallaties tot biogas in vijftien slibgistingsinstallaties. De voorbije jaren heeft Aquafin de warmtewisseling van zijn zes grootste gistings - installaties geoptimaliseerd. Daardoor werd in 2013 voor de eerste keer de kaap van 10 miljoen kwh groene stroom gehaald. Wanneer ook de slibgisting in Genk opnieuw opstart na de renovatie van de waterlijn van de RWZI, zal de capaciteit nog een stuk verhogen. Aquafin kon zijn productie van groene stroom verdubbelen op vijf jaar tijd, maar de doelstelling van 13 % ligt nog niet binnen handbereik. Om meer biogas te produceren met dezelfde installaties zijn nieuwe technieken nodig die het organisch materiaal in het slib nog verder kunnen afbreken. Testen met ultrasone geluidsgolven op de slibgistings installatie in Turnhout leveren voorlopig geen spectaculaire verbetering op. Aquafin heeft ook meegewerkt aan een Europese studie met een proefopstelling van de Cambi-techniek. Dit proces, dat gebruik maakt van hydrolyse bij hoge druk en hoge temperatuur, biedt eveneens nog niet het gehoopte resultaat. Rond elektroporatie, de nieuwste techniek op de markt, voert Aquafin momenteel zelf onderzoek uit op pilootschaal. Hierbij wordt het slib door een elektrisch veld gestuurd waardoor de celwand afbreekt. Op de resultaten is het nog even wachten. Een andere mogelijkheid om de productie van groene stroom op te drijven, is uiteraard om meer slib te vergisten door gistingsinstallaties bij te bouwen. Voor deze piste onderzoekt Aquafin alternatieve bouwtechnieken om kleine gistingsinstallaties rendabel te kunnen bouwen.

8 8 BOECHOUT VERLENGT OVEREENKOMST MET RIO-LINK VOOR RIOOLBEHEER Elf van de dertien gemeenten die in het verleden al beroep deden op rioolbeheerder rio-link, beslisten eind 2013 om deze opdracht te verlengen. Ze kiezen voor de garantie dat de saneringsbijdrage maximaal wordt ingezet voor rioleringsprojecten. Onder de vlag van rio-link verzorgen drink - waterbedrijf water-link, voorheen AWW, en Aquafin het rioolbeheer van Vlaamse steden en gemeenten. Doordat de inter - communale AWW eind vorig jaar afliep, moesten de gemeentelijke vennoten beslissen of ze al dan niet verder gingen met water-link en rio-link voor hun drinkwatervoorziening en/of rioolbeheer. Tegelijk namen deze gemeenten hun rioolbeheer opnieuw onder de loep. Boechout is een van de elf gemeenten die met water-link en rio-link een verbintenis ondertekenden voor de volgende twaalf jaar. Voor deelgemeente Vremde loopt nog tot eind 2019 een overeenkomst met een andere drinkwaterleverancier, maar vanaf 2020 zal water-link de leverancier zijn voor het ganse grondgebied. Door een vergroting van het leveringsvolume, zakt de drinkwaterprijs op termijn voor alle inwoners. Burgemeester Koen T Sijen: Wat het riool - beheer betreft, hebben we in de eerste plaats een principiële keuze gemaakt. Ons riool - stelsel verkopen aan een rioolbeheerder, zou ons een mooie som opleveren en een jaarlijks dividend.

9 9 Burgemeester Koen T Sijen en het Boechoutse gemeentebestuur kiezen voor rio-link, een samenwerking tussen water-link en Aquafin. Maar eigenlijk is dat op korte termijn denken, want je Voor de grootste projecten voorziet rio-link daarom verliest als gemeente wel de greep op de infrastructuur. een financiering op lange termijn, zodat we niet Bovendien zouden onze burgers dan twee maal voor hoeven bij te dragen uit onze algemene middelen dezelfde riolen betalen: toen ze aangelegd werden en nog en toch de noodzakelijke projecten kunnen uitvoeren, eens via de saneringsbijdrage op de drinkwater factuur. legt Koen T Sijen uit. Op dat moment ben je een financieringsmechanisme aan het voeden met belastinggeld. Wij als bestuur Goede deal willen echter dat de saneringsbijdrage die onze Rio-link zal in de nieuwe overeenkomst ook de inwoners betalen, maximaal wordt aangewend voor baangrachten van Boechout en Vremde onderhouden. zuiver water en het halen van de Kaderrichtlijn Water. En op het investerings - Autonomie Eens die principiële keuze gemaakt, was het voor Boechout snel uitgemaakt dat De beste keuze voor onze inwoners, het milieu en ons budget programma voor de volgende vijf jaar staan voor meer dan drie miljoen euro aan projecten voor vervangingen, uitbouw en onderhoud van het rioolbeheer bij rio-link zou blijven. Een solidarisering van de saneringsbijdragen uit verschillende gemeenten, zag burgemeester T Sijen immers helemaal niet zitten: Ik vind het belangrijk dat onze gemeente autonoom kan beslissen wat er met de sanerings - bijdragen van onze burgers gebeurt. Ik had geen zin om elk jaar te moeten onderhandelen om projecten in Boechout en Vremde te kunnen realiseren. het riolerings stelsel. Door het landelijke karakter van de gemeente zullen op sommige plaatsen ook nog individuele behandelingsinstallaties voor afvalwater (IBA) moeten geplaatst worden. Er moeten inderdaad nog veel investeringen gebeuren, maar ik vind het belangrijk dat we met elke straat die we aanpakken een paar stappen in de goede richting zetten. Voor het milieu en voor de waterhuishouding, want we zijn de wateroverlast uit het verleden nog niet vergeten. Ik zie het zo: de keuze voor rio-link is een goede deal op drie vlakken. Voor onze inwoners, zij betalen minder op hun drinkwater factuur; voor het milieu omdat de inkomsten uit de saneringsbijdragen alleen ingezet worden voor riolerings doeleinden en tot slot ook voor de financiën van de gemeente, die niet bezwaard worden, besluit burgemeester T Sijen. Dat rio-link een sluitend financieel plan kon voorleggen tot 2018, heeft de gemeente finaal over de streep getrokken. Het is duidelijk dat de saneringsbijdragen niet volstaan om alle projecten te financieren die nog moeten uitgevoerd worden.

10 10 EUROPEES PROJECT HUISVEST ZEVEN DEMO S BIJ AQUAFIN Aquafin was al meermaals een gegeerde partner in onderzoeksprojecten die door de Europese Unie worden gesteund. In een nieuw project zal het bedrijf zijn infrastructuur en knowhow inzetten voor demo-cases die moeten leiden tot nieuwe producten in de internationale waterzuiveringssector. De Europese Unie selecteerde zeven uit meer dan honderdzestig ingediende projecten in het kader van haar Zevende Kaderprogramma voor Onderzoek en Technologische Ontwikkeling. Een daarvan is R3Water, wat staat voor reuse (hergebruik van afvalwater), recovery (recuperatie van grondstoffen) en resource efficiency (duurzaam omgaan met energie en grondstoffen) in het zuiverings - proces van huishoudelijk afvalwater. Aquafin is een van de werkpakketleiders in dit nieuwe project, dat de bedoeling heeft om binnen deze drie thema s een aantal technologieën die bijna marktklaar zijn op volle schaal te demonstreren in Zweden, België en Spanje. Er zal op een gestandaardiseerde manier getest worden wat de impact is van de nieuwe technologieën als ze op de markt worden toegepast, zodat de resultaten nadien transfereerbaar zijn binnen Europa. Partners uit zeven deelnemende Europese landen zetten vanaf dit voorjaar demo s op. Aquafin zal cases bouwen rond zeven technologieën waarover het in het verleden al zijn knowhow uitbreidde via onderzoek: een controlestrategie voor stikstofverwijdering uit afvalwater (Anammox), hergebruik van grondstoffen uit vliegassen van slibverbranding, een doorgedreven slibbehandeling voor toepassing als meststof, een nieuw type controller voor beluchting bij kleinschalige waterzuiveringsinstallaties, het opdrijven van de methaanproductie in slibvergisters en het energiezuiniger maken van de beluchting door middel van micro-bellenbeluchting. Resultaten uitwisselen De zevende case is de modellering van een water zuiveringsinstallatie om ze energie zuiniger te maken. Aquafin past dit al jaren toe op zijn eigen installaties maar bijzonder in dit project is dat Aquafin een installatie van de Spaanse onderzoekspartner zal modelleren terwijl deze laatste een installatie van Aquafin onder de loep zal nemen. Een uitwisseling van de resultaten kan immers tot nieuwe inzichten en een nog betere methodiek leiden. De fundamentele onderzoekscomponent in elke case van het project is eerder beperkt, aangezien de technologieën dat stadium al gepasseerd zijn. Het onderzoek dat Aquafin zal doen zal dan ook zeer toepassingsgericht zijn. Het R3Water-project loopt over drieënhalf jaar, zodat de demo s kunnen afgerond worden tegen de zomer van Daarna zullen kmo s de geteste technologieën eventueel verder op de markt brengen.

11 11 AQUAPLUS BOUWT MEE AAN CYPRIOTISCHE WATERZUIVERING Ter voorbereiding van een toekomstige toetreding, heeft de Europese Unie een steunprogramma lopen voor de Turks Cypriotische gemeenschap. Aquafin werkt mee aan de uitbouw van de zuiverings infrastructuur in het noordelijke deel van het eiland Cyprus, die daarin past. Het eiland Cyprus was vanaf 1960 één onafhankelijk land, maar werd in 1974 een verdeelde natie. Het zuiden is Grieks-Cypriotisch en valt onder het bestuur van de Republiek Cyprus. Deze republiek is sinds 2004 lid van de Europese Unie, terwijl het andere deel, de zogeheten Turkse Republiek Noord-Cyprus, alleen door Turkije wordt erkend. De Europese Unie heeft sinds 2006 een budget voorzien om het noordelijk deel van Cyprus te assisteren in zijn economische ontwikkeling en de Turks Cyprioten dichter bij de EU te brengen. Dat hulpprogramma wordt geïmplementeerd door de Task Force voor de Turks Cypriotische gemeenschap. Het programma is zeer divers: het omvat watervoorziening en afvalwaterzuivering, maar ook afvalbeheer, landbouw, plattelands - ontwikkeling, steun voor het onderwijs of ondersteuning van KMO s. Samen zuiveren Aquafin leverde projectmanager Johan Van de Velde om de bouw, opstart en garantie periode op te volgen van de drie zuiverings installaties. Na twee jaar ter plaatse hebben we er een uitstekende reputatie opgebouwd, vertelt Johan. We staan bij de EU bekend als een organisatie die in staat is om problemen op te lossen en een enorme knowhow ter beschikking heeft. Ondertussen zijn de zuiveringen in Morphou, Famagusta en Nicosia succesvol opgestart. Ze zijn nog in de waarborg - periode maar leveren prima resultaten. Alle installaties beschikken over een tertiair zuiveringsproces, waardoor het gezuiverde water geschikt is voor hergebruik als irrigatiewater in de landbouw. Nicosia, de hoofdstad van het eiland, is verdeeld in een Grieks en een Turks deel. Waterzuivering is één van de domeinen waarop beide gemeenschappen wél voorzichtig samenwerken. De stad kreeg een gemeenschappelijke waterzuivering met MBR-technologie die het afvalwater van inwoners equivalent behandelt. Voor deze installatie zijn de Verenigde Naties bouwheer. Het noordelijke, Turkse deel kreeg er nog twee eigen zuiveringen bij: één in Morphou voor inwoners equivalent één in Famagusta voor inwoners equivalent. De EU is bouwheer voor deze laatste twee installaties en bouwde hier eveneens nieuwe drinkwater- en afvalwaternetwerken. Ontbrekende knowhow De uitvoering van de waterzuiveringsprojecten verliep echter problematisch door de lokale omstandigheden. Er waren problemen met de kwaliteit van de uitgevoerde bouwkundige werken. Door de verzilting van het grond- en drinkwater traden er bovendien corrosieproblemen op. De VN en de EU gingen daarom op zoek naar Europese specialisten in waterzuivering, en kwamen zo bij Aquafin terecht. Het noordelijke deel van Nicosia kreeg er twee zuiveringsinstallaties bij.

12 12 WATERKWALITEIT BLIJFT VERBETEREN Goede toestand Hoewel de waterkwaliteit er in alle rivier bekkens stelselmatig op vooruit gaat, zijn er nog steeds grote verschillen tussen de bekkens onderling. Waar bepaalde meetplaatsen nu nog maar de score aanvaardbaar halen, hebben andere beken al bijna de doelstelling van de Kaderrichtlijn Water bereikt. Zo voldoet het waterlichaam Kleine Nete I in het Netebekken al voor de tweede keer aan de felbegeerde goede toestand die wordt beoogd tegen 2015, met uitstel tegen Voor de Wamp, ook in het Netebekken, was dat in 2012 voor de eerste keer het geval. Volgens de laatste metingen blijft de kwaliteit van het oppervlakte water er op vooruit gaan in alle Vlaamse rivierbekkens. Sommige beken behalen zelfs al de status goede toestand die de Kaderrichtlijn Water voorschrijft. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) houdt in Vlaanderen toezicht op de kwaliteit van het oppervlaktewater en gebruikt hiervoor een model dat de netto verontreiniging vanuit verschillende bronnen zoals landbouw, huishoudelijk afvalwater en bedrijfslozingen in kaart brengt. Uit de meest recente metingen in 2012, waarvan de resultaten eind december werden gepubliceerd, blijkt dat de water - kwaliteit in het algemeen opnieuw is verbeterd ten opzichte van De verschillen zijn natuurlijk niet spectaculair op jaarbasis maar bekeken over de afgelopen decennia is er wel een enorme vooruitgang geboekt. De structurele afbouw van vervuilings - bronnen uit landbouw en bedrijfslozingen en de sterke uitbouw van de zuiverings - infrastructuur voor huishoudelijk afvalwater werpen duidelijk vruchten af. Volgens de VMM waren de resultaten voor opgeloste zuurstof in het oppervlakte - water in het laatste onderzoek de beste sinds het begin van de metingen in Dit is toch wel een rechtstreekse vertaling van de inspanningen op het gebied van uitbouw van de rioolwaterzuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen. Het zuurstofgehalte in de waterlopen is immers rechtstreeks verbonden met de hoeveelheid organische vervuiling die nog aanwezig is, legt Alain Vandelannoote, milieucoördinator bij Aquafin uit. Opgeloste zuurstof is in water dé motor voor de heropleving van onze waterlopen. Een verbeterd zuurstofgehalte in het oppervlaktewater heeft op termijn ook een positieve invloed op de kwaliteit van de waterbodem. Doordat ze meer zuurstof kan opnemen, wordt de historische organische vervuiling in de bodem stilaan voor een groot deel afgebroken. Anderzijds komen door het zuurstofrijker worden van de bodem sommige metalen terug in oplossing. Op korte termijn lijkt dit niet goed voor het oppervlaktewater, maar op langere termijn zorgt dat, zeker in stromend water, wel voor een verbetering. Zowel de kwaliteit van het water als van de waterbodem zijn bepalend voor de biodiversiteit in de waterloop en dat geldt zowel voor vissen en ongewervelde diertjes als voor hogere waterplanten, fytoplankton en fytobenthos. Bron: VMM

13 13 WATERLOPEN IN OMGEVING LIEDEKERKE HERADEMEN Alle inspanningen om meer afvalwater te zuiveren, hebben hun effect op de waterkwaliteit rond Liedekerke niet gemist. De afgelopen tien jaar voerde Aquafin in het zuiveringsgebied Liedekerke, gelegen tussen Brussel en Aalst, maar liefst veertig collectorprojecten uit. De aansluiting van negen extra woonkernen en vooral de aanleg van collectoren in Denderleeuw, Roosdaal en Haaltert, samen goed voor huishoudelijke en industriële inwoners equivalent, zorgden voor een forse stijging van de rioleringsgraad in het gebied. Om de sterk toegenomen vuilvracht te De waterzuivering van Liedekerke werd vorig jaar uitgebreid. kunnen verwerken, breidde Aquafin vorig jaar de zuiveringsinstallatie in Liedekerke uit. Het is wel zo dat naast de waterkwaliteit Vandaag kan de RWZI inwonersequivalent behandelen, maar liefst nog heel wat andere factoren de vis - inwonersequivalent meer dan bij het originele ontwerp in populatie beïnvloeden, zoals het ontbreken Duidelijk verbetering Het afvalwater dat RWZI Liedekerke zuivert, komt terecht in de Bellebeek, die enkele van paaiplaatsen, migratie mogelijkheden, diversiteit van de oever- en beekstructuur en ook de kwaliteit van de waterbodem. tientallen meters verderop in de Dender stroomt. Metingen door de Vlaamse Milieu - maatschappij tonen een duidelijke verbetering aan van de waterkwaliteit in de deze beek en haar zijlopen. In de Bellebeek zelf is de biologische kwaliteit sinds 1996 gestegen van zeer slecht naar matig, terwijl de zuurstofhuishouding die de voorbije jaren werd opgemeten wijst op een aanvaardbare 2013 WAS EEN GOED JAAR chemische waterkwaliteit. Ooit was het VOOR DE WATERZUIVERING anders. In 1996 scoorden de meeste meetpunten op de Bellebeek nog zeer slecht op dit vlak. Wat de zijlopen betreft, doen vooral de Bosbeek in Sint-Katharina- Lombeek, de Hunselbeek in Onze-Lieve- Vrouw-Lombeek en de Hollebeek en Steenvoordebeek in Ternat het goed. Aquafin sloot 2013 af met zeer mooie zuiveringsresultaten. Van de 265 geanalyseerde zuiveringsinstallaties voldeden 259 of 97,7 % aan alle opgelegde normen. Twee van de zes installaties die niet voldeden, kregen te kampen met een eenmalige slechte analyse. De vier overige haalden de eindmeet nipt niet. Nochtans zag het er in het voorjaar voor veel installaties niet goed uit. De lange en strenge winter zorgde in februari voor een piekbelasting van smeltwater, strooizout en veel regen. De bacteriën die zorgen voor de biologische zuivering van Ondanks een betere waterkwaliteit is er tot nu geen significante verbetering vastgesteld in het visbestand van het bekken van de Bellebeek, met één uitzondering ter hoogte van de Bellemolen in Affligem. het afvalwater, hadden erg te lijden onder de verdunning, de koude en de effecten van het strooizout in het rioolwater. Op dat slechtst denkbare moment vonden net veel staalnames plaats. Het najaar, waarin de zuiveringsresultaten gewoonlijk opnieuw verslechteren, was dan weer buitengewoon zacht. De zeer goede zuiverings - resultaten die toen behaald werden, maakten het hele jaar goed voor heel wat RWZI s.

14 14 SCHIMMELS EN ZWAMMEN, EEN VERBORGEN EN MISTIG RIJK Schimmels Schimmels vormen ongeslachtelijke sporen die meestal maar één of enkele cellen bevatten zonder voedingsstoffen. Na rijping worden ze door de wind verspreid. Deze ongeslachtelijke schimmels kennen we als kleurrijke schimmelvlekken op voedsel. Ze bestaan uit schimmeldraden met miljoenen sporen. Omdat schimmels geen bladgroen bevatten kunnen ze niet in hun eigen energie voorzien en zijn ze afhankelijk van suikers, aangemaakt door planten of algen. Dat kan op twee manieren: ofwel door als parasieten of symbionten de suikers over te nemen uit levende planten, ofwel door dode takken, bladeren of stammen af te breken en zo de nodige suikers te ontbinden. Buikzwammen maken de vreemdste vruchtlichamen aan uit het schimmelrijk. Een van hen is deze vrij zeldzame baretaardster. Thuis stoken we met een tegelkachel. Om de kachel aan de praat te krijgen is er ook hout nodig, dus werden er tijdens een werk - weekend wilgen geknot in de hier aanpalende meersen. Ik was er zo enthousiast tegenaan gegaan dat er na enkele dagen zo n tien kubiek hout verzameld en gestapeld werd in een bosje op het einde van de tuin. Een jaar later waren de dikke stronken als het ware vervlochten in witte schimmeldraden en overgroeid door donzige moskussens, roestbruine kogelzwammetjes, kleurrijke schimmels, kleine waaiervormige zwammen en groengele plakkaten van korstmossen. Toen ik een stronk optilde, floreerde daar een gewriemel van pissebedden onder, een vijftal kleine duizendpoten, enkele wormen, wat doorzichtige eitjes en enkele slijmerige naaktslakken. De stapel kreeg het statuut van reservaat en werd verder ongemoeid gelaten. Hij werd zoals menig plekjes in de tuin een graadmeter voor wat zich in de natuur afspeelt, een vingerwijzing voor waar ik wanneer heen moet. Intussen had de nieuwsgierigheid naar schimmels me te pakken. Ik zocht de nieuwe oerbossen op in de streek, waar de zon nauwelijks tot de bodem doordringt, de grond mul is en bomen, staand of liggend, alle fasen van ontbinding mogen doorleven. Enkele uitstappen met de nationale Mycologische Kring bleken een blikopener. De wandelingen brachten minuscule juweeltjes qua vorm en kleur voort en de kleinoden werden ook meteen ter plaatse op naam gebracht, wat voor een leek niet evident is. Sommige parasitaire schimmels doden de gastheer om hem vervolgens af te breken, zo ook de honingzwam. In het eerste geval kennen we de parasitaire honingzwam en de bijzondere samenleving tussen algen en schimmels die als korstmossen door het leven gaan. De schimmel vormt de steriele structuur waarbinnen de algen verpakt zitten, beschermd tegen UV- straling en droogte. Via fotosynthese leveren de algen suikers aan de schimmel. In het tweede geval vormt de schimmel schimmeldraden die in een of ander substraat groeien en daar enzymen afscheiden. Deze enzymen zijn in staat het substraat binnen te dringen en het organisch materiaal af te breken, waarbij de kleinere moleculen kunnen worden opgenomen door de schimmeldraden en als voedsel dienen voor de schimmel.

15 15 Een krachtig mycelium met schimmeldraden en hyfenbundels. Sommige parasitaire schimmels doden de gastheer om hem vervolgens af te breken, zo ook de honingzwam. Deze schimmel kan na verloop van zekere tijd een vruchtlichaam vormen van samengevlochten schimmeldraden of hyfen. Zwammen De vorming van vruchtlichamen bij schimmels heeft enkel als doel om de soort geslachtelijk voort te planten. De meeste vruchtlichamen bezitten aan de oppervlakte een weefsel dat is opgebouwd als een aaneenschakeling van sporenvormende cellen. Bij de plaatjeszwammen hangen deze tegenaan de plaatjes onder de hoed. Het zijn die vruchtlichamen die we onder de wonderlijkste vormen en kleuren kennen als zwammen of paddenstoelen. Vroeger deelde men de zwammen vooral in op basis van uiterlijke kenmerken. Nu weten we dat die basisvormen van vrucht - lichamen heel dikwijls los van elkaar zijn ontstaan en dus niet noodzakelijk duiden op een verwantschap. Volgens hun verwantschap zijn zwammen onderverdeeld in twee grote groepen: de zakjeszwammen en de steeltjeszwammen. De zakjeszwammen vormen de grootste schimmelgroep en vandaag zijn zo n soorten beschreven. Ze werden vernoemd naar de aanwezige sporenzakjes waarin de sporen rijpen. Bij de steeltjeszwammen worden de sporen gevormd op speciale cellen met vingervormige uitgroeisels, waardoor ze op een steeltje lijken te staan. Van deze indeling werden zo n soorten beschreven. Beide groepen worden verder onderverdeeld in kunstmatige vormgroepen zoals plaatjeszwammen, bekerzwammen, truffels, knotszwammen..., een hulpmiddel voor de leek om soorten op naam te brengen. Toch blijft de wereld van de schimmels nog grotendeels een verborgen en mistig rijk. Om een wereldwijde schatting te plaatsen nemen we als voorbeeld Engeland dat mycologisch relatief goed onderzocht is en waar ongeveer soorten schimmels bekend zijn en ongeveer soorten hogere planten; een verhouding van 6 op 1. De Rupsendoder behoort tot het geslacht Cordyceps, een van de meest fascinerende schimmelgroepen. Ze besmetten levende organismen die ze vervolgens doden. In Equador zijn ongeveer hogere planten bekend. Indien we daar dezelfde verhouding nemen, is het aantal te verwachten schimmels ongeveer ! Op dit moment kennen we daar nog geen 4 % van. Schimmels worden gebruikt om bepaalde ziektes te genezen, voor de aanmaak van antibiotica, voor het afbreken van stoffen via enzymen, om organische stoffen om te zetten in bio brandstof... Om deze nog grotendeels ongekende biodiversiteit te beschermen, moeten we onze bossen vrijwaren van roofbouw, snelle klimaatsveranderingen tegenwerken, onze onbemeste graslanden beter beheren en het ongebreideld gebruik van kunstmest en fungiciden drastisch beperken. Als compensatie dient zich een sprookjeswereld van vreemde vormen, geuren en kleuren aan waar het heerlijk vertoeven is.

16 16 BUURTBEWONERS ONTDEKKEN HOE AFVALWATER WEER PROPER WORDT Wanneer een rioolwater zuiverings - installatie gerenoveerd wordt of wanneer er een nieuwe gebouwd is, nodigt Aquafin de buurtbewoners uit voor een bezoek. Groot en klein kunnen dan tijdens een rondleiding kennis maken met het boeiende proces van de waterzuivering. Voor scholen is dat vaak een unieke gelegenheid om met hun leerlingen een waterzuivering in de buurt te bezoeken en zo de theorie uit de klas in praktijk te zien. Een rondleiding volgen in groep kan het hele jaar door op een van onze bezoekersinstallaties. Raadpleeg voor de locaties en reservatie. In 2013 organiseerde Aquafin tussen mei en oktober dertien bezoekavonden voor buren. In totaal kwamen daar geïnteresseerden op af. Ook dit jaar zullen weer enkele RWZI s hun deuren open zetten voor de lokale bevolking. Buurtbewoners en nabijgelegen scholen worden uitgenodigd via post en gemeentelijke website en infoblad. V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Het contactcenter van Aquafin NV is op weekdagen te bereiken van 7 uur tot 19 uur, op het nummer , of via contact@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: Ombudsman: of ombudsman@aquafin.be Gratis abonnement op Aqua via contact@aquafin.be Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de riolerings projecten van Aquafin opvolgen via onder 'werken per gemeente'. Aqua wordt gedrukt op milieu - vriendelijk papier. Fotografie: Aquafin, FotoVDB, Misjel Decleer, Shutterstock