Inleiding. Veel lees- maar vooral ook kijk plezier! Arjen Boerman, beheerder FREE Nature

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inleiding. Veel lees- maar vooral ook kijk plezier! Arjen Boerman, beheerder FREE Nature"

Transcriptie

1

2 2 Inhoud Inleiding... 3 Januari/ februari... 4 Maart/ April... 6 Mei/ Juni... 9 Juli/ augustus September/ Oktober November/December Vrijwilligers Stallijst... 27

3 3 Inleiding Net als vorig jaar kan ook 2014 weer worden samengevat in een fotoverslag alias jaarverslag. Tijdens mijn rondes en die van de betrokken vrijwilligers maken we van alles mee, met hele variërende onderwerpen. Free Nature werkt in het Geuzenbos als kuddebeheerder samen met het Havenbedrijf en de stadsecologen van Amsterdam. Gaande weg zijn we steeds meer taken gaan vervullen. Wat te denken van het omvormen van het aangeplante beuken en eikenbos naar meer natuurlijk bos met open plekken voor vlinders, of het aansturen van werkzaamheden voor een project van de Gemeente Amsterdam om kansarme jongeren een nieuwe plek in de maatschappij te geven. Ook bij de grazers is er veel gebeurd. Het was een komen en gaan van dieren, maar over het algemeen is het een jaar geworden wat redelijk rustig is verlopen. We mochten daarnaast een tweetal nieuwe vrijwilligers aan onze ploeg toevoegen. Een leuk echtpaar wat aan de rand van het gebied in een woonboot woont en vanuit hun huis op het gebied uitkijkt. Kortom er is weer een hoop gaande geweest dit jaar, dus laten we aan de hand van de maanden samen ontdekken wat er is gebeurd. Veel lees- maar vooral ook kijk plezier! Arjen Boerman, beheerder FREE Nature

4 4 Januari/ februari In het jaarverslag van 2013 eindigen we in december met de uitleg over een weesveulen dat sterk was achter gebleven in de groei, ondanks dat ze regelmatig bij een merrie in de noordelijke harem mee dronk. Helaas mocht dit niet baten en was het mijn taak als beheerder dan ook om tijdig in te grijpen. Bij FREE Nature vermijden we onnodig lijden zoveel mogelijk, maar dat is meteen een zeer ruim begrip. Voor de ene persoon lijdt een dier al als er een beetje sneeuw ligt, terwijl de ander de grens wil opzoeken met wat het dier en het gebied aan kan. Vaak zijn de wildlevende grazers veel minder hulpbehoevend dan wij als mens denken. Dit is een boeiend proces. Het hoort bij mijn werk om in overleg met een vaste collega, de vrijwilligers en de dierenarts elke gebeurtenis apart te volgen, te bespreken en indien nodig een keuze te maken. In het geval van deze jonge merrie ging het eigenlijk om meerdere aandachtspunten. Doordat ze al vanaf een maand oud gescheiden was van haar moeder (leidhengst van de andere harem nam haar in beslag en het veulen bleef achter), liep ze een forse groeiachterstand op. We hebben van het voorjaar een paar keer geprobeerd om moeder en veulen te koppelen, maar dit is in beide gevallen niet gelukt. De merrie hebben we van de zomer in 2013 met een gebroken been uit haar lijden verlost., Gevolg was dat het veulen alleen verder moest. Ze werd in de voor haar vreemde harem wel geaccepteerd, maar in de loop van de winter gingen de koniks in de harem steeds meer voor zichzelf kiezen uit overlevingsdrang. Zo ook de leidmerrie waarbij ze eerder nog mocht mee drinken als haar eigen veulen aan het drinken was. Toen ze begin januari 2014 apart ging lopen en apathisch gedrag ging vertonen, werd het tijd om in te grijpen. Ze had haar kans gehad, maar in de loop van de tijd ook haar gehele lichaamsreserves opgebruikt. Om een verdere achteruitgang in de laatste fase van de redelijk zachte winter te voorkomen, hebben we haar op de vangwei gezet samen met de harem en de dierenarts haar laten euthanaseren. Afb. 1) Veulen in zeer matige conditie (foto mobiel; Arjen Boerman)

5 5 Afb. 2) Nadat de dierenarts zijn werk heeft gedaan, mag de harem afscheid nemen van het veulen. Wat u hierboven op de foto ziet noemen ze een dode wake. Dit ritueel is onlosmakelijk verbonden met het natuurlijke en sociale leven wat wij als FREE Nature de grazers bij ons bieden. Elk dier uit het harem komt even kijken, snuffelt even, raakt het dode dier eventueel aan en sluit daarmee een hoofdstuk af. We hebben het dode veulen zeker een uur laten liggen tot de harem weer verder gingen met grazen even verderop. Pas daarna is het kadaver aangeboden aan de ophaaldienst. Onze nieuwe slogan bij FREE Nature Natuur op eigen benen is voor velerlei uitleg vatbaar, maar ook op bovenstaande foto erg goed van toepassing. Door de dieren deze vorm van rouw en afscheid te gunnen, worden de banden binnen het harem sterker en kunnen ook de jonge dieren weer een stapje maken in de richting van echt wilde paarden. We zijn verantwoordelijk van geboorte tot dood voor onze dieren en dit zorgt soms bij omstanders voor wisselende emoties. De ene zal zich afvragen waarom er niet veel eerder is ingegrepen, terwijl de ander juist blij is dat het dier zelf het moment heeft kunnen bepalen. En de beheerder daarna voor het dier een keuze heeft gemaakt. Voor alle betrokkenen is dit een leerzaam proces, waarbij we elkaars standpunten accepteren en erover blijven praten.

6 6 Maart/ April Half april worden in het Geuzenbos over het algemeen gezien de meeste veulens geboren, gevolgd door de kalveren van de hooglanders zo tegen eind april. Het is dan ook de tijd van nieuw leven in een landschap dat langzaam aan ook weer tot leven komt. Zowel de runderen als paarden timen het moment van de geboorte van hun nageslacht zo dat ze in de loop van de weken steeds meer voedsel tot hun beschikking krijgen. Als de grazers de winter uitkomen zijn ze als het goed is een deel van hun lichaamsgewicht kwijt. De vetreserve die ze tijdens het vorige seizoen hebben opgebouwd, wordt tijdens de winter aangesproken. Dit zorgt ervoor dat sommige dieren er wat schraal uit zien, terwijl andere nog redelijk goed in conditie zijn. Afb.3) Bij deze koe is duidelijk te zien dat ze veel heeft ingeleverd tijdens de winter. De mate waarin een individueel dier een vetreserve kan opbouwen voor de winter is van levensbelang. Als blijkt dat een dier aan het einde van de zomer, vlak voor het maken van de winterplanning nog niet voldoende in conditie is bijgetrokken betekent dit dat ze uit de kudde wordt weggehaald. Vaak hebben de runderen het zwaarder doordat ze herkauwer zijn. Als het gras steeds korter wordt en de vegetatie langzaam verdwijnt, kan het rund met zijn tong steeds moeilijker het gras plukken. Vaak schakelen ze dan over op het plukken van de bladeren van bramen, twijgen waarvoor ze soms hele bomen om duwen en schors wat ze met behulp van de snijtanden in hun onderkaak van de stam schrapen. Een paard daarentegen kan nog veel langer door grazen en knabbelt het gras tot vlak boven de grond af. Ook schillen ze in tijden van schaarste, zodra ze dit zichzelf hebben geleerd, populieren rondom de hele stam kaal. Gevolg is vaak dat de boom na een zomer van uitdroging afsterft, waardoor er open plekken in het bos ontstaan. De winter is dan ook de tijd waarin de grazers het meeste effect hebben op de bosvorming in het gebied.

7 7 Afb. 4) Het is moet ik eerlijk bekennen absoluut geen top foto, maar wel een foto die mooi laat zien hoe goed de vos als soort in het Geuzenbos samen gaat met de grazers. Deze foto heb ik snel gemaakt, voordat de vos een paar minuten later mij door had en snel het bos in verdween. In het Geuzenbos leven redelijk wat vossen en eigenlijk zie ik ze alleen bij toeval, vaak tussen de grazers of als ze op doortocht zijn. Ze hebben op de kleine grazers als haas, konijn, muizen, maar ook bodembroeders in het gebied een groot effect. Zo houden ze de muizenstand onder controle, vangen ze verzwakte hazen en konijnen, maar bejagen ze ook bodembroeders als de grauwe gans en verschillende in het gebied levende eenden soorten. De vos is een opportunist en zal afhankelijk van het seizoen andere voedselbronnen aanspreken. Stel dat we een keer een doodgeboren kalf of veulen niet op tijd terug kunnen vinden, dan is de vos er al snel bij om hem op te ruimen. Want hij kan ook heel makkelijk overschakelen naar aas, het is een veelzijdige eter die profiteert van wat er op dat moment beschikbaar is. In het Geuzenbos is de vos wat betreft de zoogdieren de toppredator. Hij zal nooit een paard of rund doden, maar zal het niet laten om een gestorven grazer op te eten.

8 8 Daarna naar Noord voor m`n start van mijn ronde. De buitenronde gedaan voor m`n zoektocht. Zonder resultaat (maar genoeg te zien) via de brug naar Nieuwnoord gegaan. Op het achterste gedeelte zag ik de groep van Goldi op rust, met een extra uitbreiding van een veulentje '' hoera'''. Het is een hengstje, dit jaar is het zeker de beurt aan allemaal 'jongetjes'. Maar Goldi had me ook nog laten schrikken. Hij lag eerst op zijn zij en trok rare bewegingen met zijn achterpoten en lag met zijn ogen dicht hard te kreunen...hij wordt eerdaags14 jaar dus kan er van alles zijn. Maar meneer sliep...hij was zeker aan het bijkomen van de 'bevalling' van Donna. Dat heb je zo met 'mannen';--)) Citaat uit verslag 19 april 2014 door Anita, vrijwilligster FREE Nature

9 9 Mei/ Juni De tijd van overdaad breekt weer aan, overal groeit ruim voldoende voedsel en de grazers zijn dan ook erg druk met grazen om na de winter weer op conditie te komen en hun jongen groot te brengen. In deze tijd is de melkproductie voor de kalveren en veulens optimaal en ze groeien dan ook als kool. Ook insecten als libellen, spinnen en dergelijke zie je in deze tijd overal ijverig weer aan de gang en veel voorjaarsbloeiers als rietorchissen en boterbloemen kleuren het landschap. Het is dan ook een tijd van weelde en genieten! Toch vinden er in deze tijd ook sociale veranderingen plaats binnen de kudde hooglanders en konik paarden. Eenjarige hengsten en merries worden uit het harem verstoten en vormen hengsten groepjes of sluiten zich aan bij de andere harem. Bij de hooglanders zijn het vooral de jonge stieren die steeds meer gescheiden van de kudde gaan leven en hun eigen plekje in het gebied opzoeken. Dit zijn vaak uithoeken van het gebied, die voor de koeiengroep niet interessant zijn. Deze stieren begrazen deze stukken actiever en vormen daardoor het landschap en de bijbehorende vegetatie. Zo leggen ze stierenkuilen aan om elkaars krachten te meten, waar zon minnende insecten en pioniers planten weer van profiteren. Afb. 6) Konikpaarden in het zuidelijke deel van het Geuzenbos aan het grazen vlakbij het gemaal langs de oever van het daar gelegen plasje.

10 10 Afb. 7) Vrouwtje platbuik is in de zon aan het opwarmen om daarna op jacht te gaan naar voedsel. Afb. 8) Rietgors, mannetje aan het baltsen in toppen van het riet

11 11 Afb. 9) Koppel ganzen met veel jonge pullen, ouders zijn zichtbaar waakzaam en alert. Afb. 10) Jonge hengsten worden rond deze tijd uitgestoten, dit gaat vaak met de harde hand omdat ze liever bij de vertrouwde harem willen blijven. De leidhengst heeft dan ook redelijk wat tijd nodig om de boodschap over te brengen, de jonge hengsten moeten nadat ze zijn verstoten op eigen benen leren staan. Vliegen houden de bijtwond schoon, door dood weefsel en bloedstolsel te verwijderen. Wond op

12 12 Afb. 11) Ook de jonge kalveren hebben soms last van vliegen op hun neus Afb. 12) Free Nature vrijwilliger Fred doet toezicht en loopt op zijn gemak door de kudde om alle dieren even één voor één te bekijken.

13 13 Afb. 13) De Zuidelijke harem in de slibvelden, met beide hengsten net buiten beeld Afb. 14) Al vrij snel in het begin is besloten om de wond te gaan behandelen met een soort van spray die een laagje legt op de wond en anti vliegenspray. De eerste paar keer lukte ons dit aardig, maar na twee drie behandelingen nam de natuur het over.

14 14 Afb. 15) Kleine watersalamander en poelslak in één van de paddenpoelen. Afb. 16) Vliegende platbuik vrouw

15 15 Afb. 17) Vrouwtje keizerlibellen zet eieren af. Afb. 18) Wond jonge hengst , er komt een korst op. Het is een kwetsbare plek dus de leidhengst zal steeds dezelfde plek opzoeken op te bijten. Extra toezicht is dan ook gewenst. Er komen regelmatig meldingen van publiek binnen. Als FREE Nature willen we weten wat er speelt, maar laten we zo veel als verantwoord is de natuur zijn gang gaan.

16 16 Juli/ augustus Afb. 19) Wond op na behandeling met zilverspray wat er ook deels al weer is afgespoeld na een regenbui. Afb. 20) Een ijverige bij bezig met verzamelen nectar op de bloemen van Boerenwormkruid

17 17 Afb. 21) Wond Langzaam ontstaat er een kost op de wond al is die in de loop van de maanden verschillende keren weer opnieuw open gebeten door de leidhengst Panor. Vlak na het maken van deze foto hebben we de jonge hengst apart gezet op de vangwei in afwachting van de komst van twee jonge hengsten van het najaar. Afb. 22) Vader en zoon hebben een onderonsje.

18 18 Afb. 23) Ontstoken ogen bij jonge merrie in de noordelijke harem Voor het tweede jaar op rij loopt er zo halverwege de zomer een jonge konik rond in het gebied met een ontstoken oog. We hebben tijdens de vangactie om alle veulens te chippen de dierenarts er naar laten kijken en eigenlijk kwamen we samen tot de conclusie dat de natuur zijn werk moest doen. Bij FREE Nature willen we de dieren eigenlijk zo min mogelijk behandelen, maar ook in dit geval was verscherpt toezicht van belang. Zodra het najaar zijn intrede deed en het koeler werd, nam de ontsteking snel af en was er niks meer van te zien.

19 19 Afb. 24) Wespendief In de thermiek boven het Geuzenbos verzamelen zich tijdens de jaarlijkse vogeltrek de meest bijzondere gasten. Zo heeft er in 2012 een tijdje een klapekster in het gebied gezeten, maar dit jaar was het dus de beurt aan een wespendief. Een prachtig gezicht om deze vogel die vooral broedt in gebieden als de Veluwe en o.a. het Drents Friese Wold te midden van verschillende buizerds zijn rondjes te zien draaien om hoogte te maken en door te vliegen richting het zuiden.

20 20 September/ Oktober Afb. 25) Nazomer avond in het Geuzenbos; Hooglanders met op de achtergrond de kerktoren van Halfweg. Afb. 26) Nazomer avond in het Geuzenbos; Konikpaarden en hooglanders genieten nog even van de laatste zonnen stralen vlak voordat de avondschemering invalt.

21 21 Artikel voor de Linker, magazine GroenLinks Het Geuzenbos Amsterdam; Vrij struinen tussen de Schotse Hooglanders en Konikpaarden Een groep runderen komt langzaam op me af lopen terwijl ik buiten de afrastering toekijk. Eén van de koeien loopt op deze prachtige nazomer dag het meertje in om pootje te baden en een kalf rent naar de struiken om me daar van een afstandje in de gaten te houden. Ik ben op bezoek in het Geuzenbos, een natuurgebied dat grenst aan Amsterdam. Arjen Boerman leidt me rond en vertelt over het gebied en zijn rol als beheerder. Bij kennismaking kijkt hij meteen naar mijn voeten met daaraan slippers: Je hebt toch wel andere schoenen mee, hoop ik?. Daar had ik met dit mooie weer niet aan gedacht. Gelukkig heeft hij nog een paar passende regenlaarzen in zijn bus en samen met een vrijwilliger gaan we het gebied in. Die draagt een statief en camera met grote telelens over zijn schouder. Gijs gaat proberen de ijsvogel te fotograferen. Die vliegt al een paar weken hetzelfde rondje hier, om daar bij dat bosje te pauzeren. Gelegen ten westen van Amsterdam tussen het recreatiegebied Spaarnwoude, Halfweg met het aangrenzende Schiphol, en het Amsterdamse haven- en industriegebied, was Het Geuzenbos oorspronkelijk bestempeld als haventerrein. Nog steeds is het Havenbedrijf eigenaar van de grond maar inmiddels is hier een gevarieerd natuurgebied ontstaan dat een belangrijke rol speelt in de hoofdgroenstructuur van Amsterdam. De plannen van de Haven vonden geen doorgang en in de jaren '70 opperde toenmalig stadsecoloog Timmermans om de natuur verder haar gang te laten gaan en hier een natuurgebied te creëren, vertelt Arjen. Het is een gebied dat een hele oude geschiedenis combineert met recente ontwikkelingen. Hier ligt bijvoorbeeld de oude zeedijk en als je verder loopt kom je de banpaal tegen. In de 16e eeuw werden misdadigers uit de stad verbannen door ze letterlijk achter de banpaal te zetten. De heuveltjes die je daar ziet, ze doen denken aan een duinlandschap, zijn gemaakt van gestort puin van onder andere afgebroken fabrieken. En de suikerbietenfabriek die dichtbij staat moet de grond van de afgespoelde suikerbieten natuurlijk ergens kwijt en door het gestorte slib is daar een landtong met allemaal heuveltjes ontstaan. Dit is dus een gebied waar veel in is gerommeld en dat sterk door mensen is beïnvloed, maar waar de natuur ook zijn gang heeft kunnen gaan. Al ruim 30 jaar heeft de natuur zich hier ontwikkeld. Die meiboom, bijvoorbeeld, is al minstens 15 jaar oud. En die is niet op een kale grond gaan groeien, er was al allerlei begroeiing voordat de boom zich hier vestigde.

22 22 Sinds 2007 is FREE (Foundation for Restoring European Ecosystems) in opdracht van het Havenbedrijf beheerder van het gebied. De grote grazers die deze organisatie uitzet spelen een grote rol bij het beheren van de natuur. In het Geuzenbos zorgen Schotse Hooglanders en Konikpaarden door hun graasgedrag voor variatie in het landschap. De paarden en runderen vullen elkaar aan. Konikpaarden grazen met hun tanden en zijn daardoor in staat om erg kort gras af te grazen. De runderen zijn afhankelijk van langer, en dus ouder, gras omdat zij het met hun tong afscheuren. De twee groepen dieren grazen daarom op andere plekken en ook hun paargedrag heeft zich hierop afgestemd: de Konikpaarden krijgen in het vroege voorjaar al jongen terwijl de Schotse Hooglanders pas in mei nakomelingen verwachten als het gras al heeft kunnen groeien. Zo rond deze tijd, begin september, is de bronst van de koeien zo'n beetje voorbij. We hebben hier 14 runderen lopen. Als eind augustus alle koeien zijn gedekt, zie je dat de stieren weer apart gaan lopen. We hebben hier bijvoorbeeld Einstein, die doet zijn naam echt eer aan en loopt apart van de kudde. Sinds kort heeft hij een jonge stier bij zich lopen. Af en toe komen ze aanwaaien bij de groep, maar daarna gaan ze weer hun eigen gang. Daardoor krijg je dat de kudde de voedselrijke plekken opzoekt en dat de stieren juist in de voedselarme gebieden grazen. Daar breken ze bij gebrek aan gras bijvoorbeeld bosjes af waardoor er weer ruimte ontstaat voor nieuwe en andere begroeiing en er weer andere dieren kunnen leven. In de winter, wanneer er geen gras te vinden is, zullen de Hooglanders en de paarden in het gebied op zoek gaan naar andere voedselbronnen. Ze eten dan bijvoorbeeld schors, waardoor bomen afsterven, of struiken. Zo houden ze het landschap open en zorgen ze voor variatie in het gebied. Die beesten starten een motor op en als die eenmaal loopt, dan is het een kwestie van handen in de zakken en toekijken. Betekent dit dat Arjen helemaal niet ingrijpt in de natuur? Soms geef ik de natuur een zetje in de goede richting. Hier bijvoorbeeld is een groot stuk bos dat is aangeplant ter compensatie van Schiphol. Je ziet dat de bomen heel strak tegen elkaar geplant staan, er zit geen enkele natuurlijkheid in. Het was de wens dat de dieren daarvoor zouden zorgen, maar ja, eiken zijn niet lekker. Beuken op zich wel, maar er staat zoveel ander eten, dat ze daar eigenlijk niet aan toe komen. Door een aantal bomen weg te halen help ik de natuur ruimte te maken. De dieren hadden hier uiteindelijk waarschijnlijk ook voor gezorgd, maar dan ben je zo 50 jaar verder. Nu zie je in 15 jaar al resultaat. Verder houd ik als beheerder vooral de kuddes in de gaten. Dit gebied is natuurlijk omheind. Door sloten, maar ook door rasters. De dieren hebben maar beperkt de ruimte. De winter, wanneer er voedselschaarste heerst, is bepalend voor hoeveel dieren hier kunnen leven. Kijk, de Schotse Hooglanders zijn nu moddervet. Het is een voedselrijk gebied en ze hoeven geen moeite te doen om een goede vetlaag op te bouwen. Maar straks, als het winter is, slaat de verhouding om. Dan heeft het gebied niets meer te bieden. De draagkracht van het gebied hoeveel dieren de winter kunnen overleven is gedeeltelijk giswerk, maar als beheerder kan ik op grond van mijn lange ervaring een goede inschatting maken van de overlevingskansen van de dieren.

23 23 In principe is er hier genoeg voedsel te vinden voor 12 volwassen dieren. Als ik in september al kale plekken zie in het gras, of wanneer de winter erg vroeg valt, kan ik de afweging maken dat de groep verkleind moet worden. En elk jaar heb je natuurlijk aanwas van dieren die worden geboren. Dit gebied groeit niet meer, dus als er drie dieren bijkomen, dan moeten die ook weer weg. Eind september maken we met alle betrokkenen, het Havenbedrijf en de stadsecoloog, een rondje waarbij ook besproken wordt hoeveel dieren wenselijk zijn. In totaal heeft FREE in Nederland ongeveer 850 runderen lopen en elk jaar komt daar door geboortes zo'n 30 procent bij. Dat aantal gaat er dan ook weer vanaf. Die ruwweg 150 a 200 dieren worden verkocht of geslacht. FREE verkoopt het vlees als Wildernisvlees aan particulieren en horeca. Soms heb je wel eens discussie. Hier heb je bijvoorbeeld een hele oude koe lopen. Het is de leidkoe, als koe met de meeste ervaring is zij de baas van de kudde en kent ze het gebied als geen ander. Van mij mag ze hier in het gebied doodgaan, dan wordt ze waarschijnlijk op een gegeven moment door de dierenarts geëuthanaseerd. Maar het kalf dat ze afgelopen zomer kreeg was erg klein, en ze had eigenlijk niet genoeg reserves om en haar kalf te voeden en zelf op gewicht te blijven. Ik moet dan de afweging maken of het verantwoord is haar de winter in te laten gaan. Moeten we haar dat nog aandoen of niet? Als ik eenmaal de beslissing heb gemaakt dat een dier gedood moet worden, heb ik daar geen moeite mee, nee. Geestelijk ben ik al in de keuze meegegroeid. Als beheerder houd ik een bepaalde grens aan, de conditiescores en de richtlijnen van FREE ten aanzien van lijden, helpen me daarbij. Als beheerder hoort dit er ook bij, maar het grootste gedeelte van het jaar loop ik gewoon mijn wekelijkse rondje en geniet ik van wat er is. Een belangrijk uitgangspunt van FREE is dat bezoekers welkom zijn. Natuur moet je beleven en je merkt dat de natuur zich aanpast aan het publiek, stelt Arjen. Dit is gewoon een koepad, een struinpad noemen we dat. Slechts een paar meter verderop is de natuur weer gewoon de baas. Een hermelijn, bijvoorbeeld, stoort zich niet aan onze aanwezigheid. Ook de Konikpaarden en Schotse Hooglanders hebben daar geen moeite mee. Je moet dan wel bepaalde gedragsregels hebben. Bezoekers moeten een fatsoenlijke afstand houden en mogen de dieren niet aaien of voeren. Aan de andere kant kiezen we ook voor dieren die goed kunnen omgaan met de aanwezigheid van mensen, zowel wat betreft soort als individu. Een individueel dier dat te agressief is, halen we hier weg en laten we niet voortplanten. Het hele terrein is toegankelijk voor het publiek. De meeste mensen lopen op de paden omdat dat makkelijk is Maar je hoeft niet op de paden te blijven. Je bent vrij om te gaan waar je wil, om bramen te plukken of wilde appels, of om een goed gesprek te voeren met je vriend ergens op een boomstronk. Je mag hier echt crossen, en dan beleef je natuur op een hele andere manier.

24 24 Dat de dieren zich weinig aan menselijke aanwezigheid gelegen laten liggen, blijkt wanneer we stilhouden bij een doorgaande weg die het gebied in tweeën snijdt. Een wielrenner is afgestapt om een groep Konikpaarden te bewonderen terwijl twee fietsers op hoog tempo de kudde voorbij gaan. De dieren kijken niet op of om. Pas wanneer een vrachtwagen voorbij dendert, gaan ze met zijn allen wat opzij. Op de terugweg vertelt Arjen nog vol enthousiasme over de paddenpoelen, waar rugstreeppadden uit de het nabijgelegen havengebied zich voortplanten, de passage die mede door GroenLinks tot stand is gekomen en waardoor meer Amsterdammers hun weg naar het Geuzenbos weten te vinden en de fietsroute die onlangs met behulp van de provincie is aangelegd. Bij terugkomst treffen we vrijwilliger Gijs weer aan. De ijsvogel? Die heeft zich inmiddels op een foto laten vangen. Ook in de herfst en winter kun je prachtig wandelen in het Geuzenbos. Neem dan wel je regenlaarzen of stevige wandelschoenen mee! Want van de paden af is het hier nog mooier. Afb. 27) IJsvogel (Foto gemaakt door; Gijs Beck) Artikel is geschreven door Liesbeth Schipper in opdracht van het blad de Linker wat geschreven wordt voor de leden van GroenLinks Amsterdam.

25 25 Afb. 28) Leidstier met mooie korte zomervacht en bronst manen maakt zich klaar voor de nacht terwijl op zijn kop en in de staart nog klissenbollen hangen. Afb. 29) De oude wandelbruggetjes in het geuzenbos zijn ideale uitzichtpunten voor de reigers. Vaak blijven deze prehistorisch uitziende dieren tot het laatste moment zitten, waarna ze al snel op de wieken gaan en wachten tot je verdwenen bent zodat ze weer op de brug kunnen plaats nemen.

26 26 November/December Afb. 30) Wild spotten in het Geuzenbos in gezelschap van de filmploeg van In de Stad van de plaatselijke tv-zender AT5. (foto gemaakt door Fred den Dulk) Erg leuk maar wel spannend om te doen en goede reclame voor het gebied. Start was bij het Bankje van Fred een initiatief van Fred onze vrijwilliger in Amsterdam. Eerst heeft hier een tijdje een in het gebied door hem gevonden plastic tuinstoel gestaan. Maar het leek ons leuk om op een mooie plek in het gebied een bank te plaatsen van hout uit eigen bos. Samen met de andere vrijwilligers Eric en Gijs hebben we deze bank geplaatst en deze tijdens de jaarlijkse schouw met het Havenbedrijf aan hen cadeau gedaan. Het bankje staat centraal in het gebied en hopelijk mogen nog vele bezoekers op dit bankje even genieten van het uitzicht en op adem komen. Vanaf hier zijn we in gezelschap van de verslaggeefster, cameraman en assistente eerst langs de konikpaarden gelopen en hebben we vervolgens de hooglanders opgezocht. Vond het erg leuk om te doen en de uitnodiging staat om van het vroege voorjaar terug te komen als er jonge kalveren en veulens hun eerste stappen in het Geuzenbos zetten. Dus wordt vervolgd

27 27 Vrijwilligers De ploeg vrijwilligers in het Geuzenbos wisselt langzaam van samenstelling, sommige moeten bijvoorbeeld vanwege medische redenen een stapje terug doen, terwijl anderen weer meer willen gaan doen. Het is een zeer gevarieerd gezelschap bestaande uit zeven mannen en vrouwen. Zonder deze vrijwilligers zou het beheer van het Geuzenbos nooit het niveau hebben wat het nu heeft. Als er een calamiteit is, gaat iedereen in de hoogste staat van paraatheid en wordt er snel en efficiënt gecommuniceerd. Een deel van de groep doet toezicht, anderen zorgen juist graag voor de innerlijke mens door het aanbieden van koffie en een paar komen voor de zware klussen als rastercontrole, het bouwen van de bank of het dunnen van het bos. Ik hoop dat we in 2015 weer met elkaar in goede gezondheid samen mogen blijven genieten van alles wat er in het gebied te beleven is. Maar stel dat u als lezer ook graag uw steentje wil bijdragen kan dat! Neem dan contact op met Arjen Boerman (arjen.boerman@freenature.nl, mob ), de kuddebeheerder van het gebied. Stallijst Met de bouwploeg binnen de vrijwilligersgroep hebben we in de winter van 2013/2014 een mooie vaste vangkraal gebouwd en deze dit jaar al meteen in gebruik genomen. In het voorjaar voor de koniks en in het najaar voor de schotse hooglanders. De kraal is gebouwd van eikenhout uit de nabije omgeving, met als gevolg dat vervangen van balken in de toekomst redelijk eenvoudig is. Voordeel van een vaste kraal op strategische plek is dat de runderen en paarden het als onderdeel zien van hun leefgebied. Er loopt een weg naar toe en de bodem van de kraal is gemaakt van gebroken puin. Een veiligere plek om te werken voor mens en dier is er dan ook niet. Afb. 31) Beide harems konikpaarden in de nieuwe vaste kraal in afwachting van de dierenarts om de veulens te chippen.

28 28 Schotse Hooglanders naam levensnummer m/v geb. datum Kleur Actie 1 Marigold van Rozenburg koe rood 2 Sudon vd Roode beek stier rood 3 Macbeth van het Geuzenbos koe rood 4 Einstein van Ekogrön stier mix 5 Marieke van het Geuzenbos koe rood 6 Marius van het Geuzenbos stier mix 7 Mackency van het Geuzenbos koe rood 8 Marit van het Geuzenbos koe zwart 9 MacTyaro van het Geuzenbos stier rood Geboren Milagro van het Geuzenbos koe rood Geboren Michael van het Geuzenbos stier rood Geboren Merel van Rozenburg koe rood Slacht 13 Montoya van het Geuzenbos stier rood Slacht 14 Madoc van het Geuzenbos stier rood Slacht 15 Magnus van het Geuzenbos stier rood Slacht Bij de hooglanders zijn er dit jaar vier kalveren geboren, drie stieren en een koekalf. Begin december zijn er bij de vangactie twee jonge stieren (i.v.m. inteelt) en een magere koe en kalf (matige conditie) uit de kudde gehaald. In de loop van 2015 komen er als vervanging een koe, haar koekalf van 2014 en kalf van 2015 bij. Dit zal waarschijnlijk aan het begin van 2015 gaan plaats vinden. Tijdens de schouw met het Havenbedrijf in 2014 is besloten om de kudde koniks en schotse hooglanders te laten groeien naar 20 konikpaarden en 20 schotse hooglanders. Binnen de kudde schotse hooglanders zullen de komende jaren daardoor nog wat veranderingen gaan plaats vinden. Zo zullen de dominante stieren in 2015 of 2016 naar een ander gebied van FREE Nature verhuizen en zal de oude leidkoe mogelijk aan het einde van haar leven zijn. Ook zal een onrustige koe, die anders leidkoe wordt, uit de kudde worden gehaald.

29 29 Koniks: Harem A (zuid) naam registratie m/v Geb. Datum Actie 1 Panor van de Rug AL Hengst Nizwa vd Rug AL Merrie Aveana vd Rug AL Merrie Anita van de Rug AL Merrie Malva van de Landtong Merrie Anna van het Geuzenbos Merrie Arjen van het Geuzenbos Hengst Geboren Nina Van het Geuzenbos Merrie Geboren 2014 Koniks: Harem B (Noord) naam registratie m/v Geb. Datum Actie 1 Goldi van de Passewaaij AG Hengst Donna van Leeuwen AG Merrie Noa van de Rug AL Merrie Dounya van het Geuzenbos Merrie Dave van het Geuzenbos Hengst Geboren Melinda van het Geuzenbos Merrie Euthanasie Koniks: Hengstengroep naam registratie m/v Geb. Datum Kleur 1 Nimrod van het Geuzenbos Hengst Nard van de Diezemonding Hengst Nieuw 3 Galvin van de Diezemonding Hengst Nieuw In het Geuzenbos lopen nu drie groepen koniks die elkaar bijna dagelijks tegenkomen, maar toch ook weer allemaal in een ander deel van het gebied hun thuisbasis hebben. De Wethouder van Essenweg kun je zien als de grens tussen de kleine harem die op Noord leeft en de grote harem die in het zuidelijke grotere en voedselrijkere deel van het gebied leeft. Zoals al gemeld is er in januari 2014 een jonge merrie uit haar lijden verlost, maar zijn daarvoor in de plaats wel drie nieuwe veulens geboren. Gaat om twee hengsten en een merrieveulen. Ook zijn er begin december twee jonge hengsten bij de jonge alleen lopende hengst gezet als gezelschap. Eind 2015 verhuizen deze hengsten met zijn drieën naar een nieuw gebied van FREE Nature in Diemen waar we samen werken met energiemaatschappij NUON. Tot die tijd mogen ze hier in het Geuzenbos blijven en kunnen de twee hengsten veulens van 2014 in de loop van 2015 zich bij deze hengstengroep aansluiten.

Arjen Boerman In opdracht van

Arjen Boerman In opdracht van Arjen Boerman FREE Nature Januari 2010 In opdracht van Gemeente Amsterdam 1 Inleiding Sinds 2007 is FREE Nature in opdracht van de Gemeente Amsterdam actief in het Geuzenbos in Amsterdam. Met behulp van

Nadere informatie

Jaarverslag 2010. Begrazingsproject; Geuzenbos Amsterdam. Stichting FREE Nature, Arjen Boerman

Jaarverslag 2010. Begrazingsproject; Geuzenbos Amsterdam. Stichting FREE Nature, Arjen Boerman Jaarverslag 2010 Begrazingsproject; Geuzenbos Amsterdam Stichting FREE Nature, Arjen Boerman Inhoudsopgave 1) Inleiding...3 2) Beheer kudde...3 2.1. Schotse Hooglanders...4 2.2. Konikpaarden...5 2.3. Calamiteiten...6

Nadere informatie

doorbijten WERKBLAD 1. DIEETWENSEN 2. VETMESTEN EN AFVALLEN

doorbijten WERKBLAD 1. DIEETWENSEN 2. VETMESTEN EN AFVALLEN WERKLD 1 doorbijten Naam: Groep: 1. DIEETWENSEN ekijk de clip Een ander dieet ja of nee? In het clipje zie je twee vogels, het baardmannetje en de ijsvogel. Vul de tabel in. Vogel Eet in de zomer Eet in

Nadere informatie

Struinen door De Stille Kern

Struinen door De Stille Kern 58 Horsterwold Struinen door De Stille Kern Een 900 hectare groot natuurgebied waar natuurlijke processen volop de ruimte krijgen. Het gebied wordt begraasd door een kudde konikpaarden, die zorgen voor

Nadere informatie

De Staart in kaart. 4 jaar bosontwikkeling op voormalige akkers

De Staart in kaart. 4 jaar bosontwikkeling op voormalige akkers De Staart in kaart 4 jaar bosontwikkeling op voormalige akkers Esther Linnartz Juli 2008 Inleiding De Staart is een natuurgebied van 24 hectare aan noordoost kant van Oud-Beijerland en ligt aan de oevers

Nadere informatie

SPREEKBEURT LAMA EN ALPACA

SPREEKBEURT LAMA EN ALPACA l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT LAMA EN ALPACA ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE LAMA

Nadere informatie

Raar, maar waar! deel 1. groep 3 en 4

Raar, maar waar! deel 1. groep 3 en 4 Raar, maar waar! deel 1 Natuur groep 3 en 4 Inhoud 1 Raar, maar waar! 3 2 Een vreemd ei 4 3 Spring er maar uit 5 4 Verstopt 6 5 Slim 7 6 Vlieg er niet in 8 7 Een kever met een luchtje 9 8 Een zware hap

Nadere informatie

1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Het is herfst in de poppenkast. door Nellie de Kok

Het is herfst in de poppenkast. door Nellie de Kok Het is herfst in de poppenkast door Nellie de Kok 1 Het is herfst in de poppenkast door Nellie de Kok Samenvatting Jan en Katrijn gaan naar het bos om spullen te zoeken voor de herfsttafel. Als Jan in

Nadere informatie

Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe.

Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. Op pad met de Moeflon, een lesbrief over moeflons en hun leefomgeving op De Hoge Veluwe. 1 Hallo jongens en meisjes, Het kan zomaar gebeuren dat je bij een wandeling door de bossen van Het Nationale Park

Nadere informatie

Pagodespreeuw (Sturnus Pagodarum)

Pagodespreeuw (Sturnus Pagodarum) Pagodespreeuw (Sturnus Pagodarum) Na een aantal jaren met zaadeters te hebben gekweekt heb ik toch weer besloten om spreeuwen te gaan houden. Een aantal jaren geleden heb ik ook verschillende koppels gehad

Nadere informatie

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Totaal materialen heide Materialen per groepje 1A Sporen van grazers 3 Witte bakken 3 Pincetten Zoekkaart bos- en heideplanten 1B Dennen trekken Handschoenen voor elk kind Zoekkaart bos- en heideplanten

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Eend Inleiding Ik hou mijn werkstuk over eenden omdat ik het leuke dieren vind en ik wil er wat over leren. Dit wil ik er over weten: Wat doen eenden de hele dag? Wat eten eenden? Wat voor soorten eenden

Nadere informatie

De olifant die woord hield

De olifant die woord hield De olifant die woord hield Een voorstelling van verhalenverteller Peter Faber www.peterfaber.eu Inleiding Aan het eind van haar leven las Annie MG Schmidt al haar sprookjes nog eens door. Genadeloos streepte

Nadere informatie

1 In het begin. In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde.

1 In het begin. In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde. 1 In het begin GENESIS 1:1-25 In het begin leefde alleen God. De Heere God is er altijd geweest. En Hij maakte de hemel en de aarde. De aarde is nat en donker. God wil van de aarde iets heel moois maken.

Nadere informatie

De kluut is een waad vogel en heeft dan ook de beschikking over een vijver van plm. 5m2 welke met regelmaat doorgespoeld wordt met vers water.

De kluut is een waad vogel en heeft dan ook de beschikking over een vijver van plm. 5m2 welke met regelmaat doorgespoeld wordt met vers water. Kweek ervaring met de kluut ( Recurvirostra avosetta) Het kweekseizoen 2008 ben ik met 5 koppels kluten begonnen. Alle koppels had ik samen in een volière zitten met een afmeting van 6 x 9 m en 3 meter

Nadere informatie

inhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen

inhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen Dieren op reis inhoud 1. Dieren op reis 3. Waarom dieren reizen 4 3. Op zoek naar eten 5 4. Op zoek naar een broedplek 9 5. Weg uit de kou 13 6. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen 17 Colofon en voorwaarden

Nadere informatie

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen. Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je

Nadere informatie

Lente. groep 3, 4 en 5

Lente. groep 3, 4 en 5 Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14

Nadere informatie

Equus ferus. Wilde Paarden

Equus ferus. Wilde Paarden Equus ferus Wilde Paarden De Oerpaarden z Wilde paarden liepen al vanaf het Pleistoceen 3 milj-12 duizend jaar geleden op de aarde rond. Er zijn twee officieel erkende ondersoorten van het wilde paard:

Nadere informatie

Inhoudsopgave Inleiding Gebiedsverhalen Kuddebeheer Schotse hooglanders Koniks Nawoord...

Inhoudsopgave Inleiding Gebiedsverhalen Kuddebeheer Schotse hooglanders Koniks Nawoord... JAARVERSLAG GEUZENBOS AMSTERDAM 2017 Inhoudsopgave Inleiding... 2 1. Gebiedsverhalen... 3 2. Kuddebeheer... 15 2.1. Schotse hooglanders... 15 2.2 Koniks... 16 3. Nawoord... 18 1 Inleiding Voor u ligt het

Nadere informatie

Waterlanders : op weg met Sam de salamander. Poelenproject Herzele ter uitbreiding van de amfibieënpopulatie met als kernsoort de kamsalamander.

Waterlanders : op weg met Sam de salamander. Poelenproject Herzele ter uitbreiding van de amfibieënpopulatie met als kernsoort de kamsalamander. Waterlanders : op weg met Sam de salamander Poelenproject Herzele ter uitbreiding van de amfibieënpopulatie met als kernsoort de kamsalamander. 1 De kamsalamander... Hallo, Ik ben Sam, de salamander met

Nadere informatie

Het onderzoek van de burgemeester 5/6

Het onderzoek van de burgemeester 5/6 Het onderzoek van de burgemeester De burgemeester hoorde dat kinderen ongerust zijn. Nee, ze zijn niet bang voor onweer of harde geluiden. Ze maken zich zorgen over de natuur. Dieren krijgen steeds minder

Nadere informatie

Op stap met Wim en Loes (aflevering 21)

Op stap met Wim en Loes (aflevering 21) Op stap met Wim en Loes (aflevering 21) De zon schijnt en bij een temperatuur van 22 is het prima wandelweer. Op deze prachtige dag gaan Wim en ik wandelen vanaf Lennisheuvel. Bij de kerk staat een overzichtsbord

Nadere informatie

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.

NAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.

Nadere informatie

Opdrachten thema. Veluwe

Opdrachten thema. Veluwe en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: spechten Groepje 2: muizen Groepje 3: vossen Groepje 4: eekhoorns Groepje 5: egels Kleine beestjes + voedselketens

Nadere informatie

Inhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop.

Inhoud. Het leven van Escher. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld op z n kop. Inhoud. Blz. 1. Blz. 2. Blz. 3. Blz. 4. Blz. 5. Blz. 6. Blz. 7. Blz. 8. Blz. 9. Blz. 10. Blz. 11. Kaft Inhoud Het leven van Escher. Moeilijke jaren. Weiland wordt vogel. Kringloop metamorfose. De wereld

Nadere informatie

Ik ben de Klomp. Europees landbouwbeleid groep 5-6. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent.

Ik ben de Klomp. Europees landbouwbeleid groep 5-6. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent Zo! Goedemorgen of goedemiddag, wat is t? Ik moet zo de koeien weer melken, dus... Excuus, dat ik wat stink. Ik heb het zo

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

De bruiloft van Simson

De bruiloft van Simson De bruiloft van Simson Weet je nog waar de vertelling de vorige keer over ging? Over Simson, de nazireeër. Wat is een nazireeër? Een nazireeër is een bijzondere knecht van God. Een nazireeër mag zijn haar

Nadere informatie

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.

Nadere informatie

Help, mijn papa en mama gaan scheiden!

Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken

Nadere informatie

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013 uitgave januari 2013 Winterslaap Met filmpjes, werkblad en puzzels groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers

Nadere informatie

DE AFRIKAANSE OLIFANT

DE AFRIKAANSE OLIFANT DE AFRIKAANSE OLIFANT Rare snuiter De Afrikaanse olifant is een echte recordhouder. Hij is namelijk het grootste landdier ter wereld! Eigenlijk is alles groot aan de Afrikaanse olifant. Hij heeft de grootste

Nadere informatie

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen.

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Amfibieën Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker Inhoud 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Hulpmiddel Prezi les 1: http://prezi.com/hwpatwdyvqpv/?utm_campaign

Nadere informatie

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6 Naam:_ KIKKERS _ De kikker is een amfibie. Er zijn veel soorten kikkers op de wereld. In Nederland zie je de bruine en de groene kikker het meest. De groene kikkers zijn graag veel in het water, de bruine

Nadere informatie

Welkom in Caddum Mijn vrienden heten Henk en Gijs. De achternaam van Henk is Van Brakel. Maar iedereen noemt hem Henk van Henk en Aartje. Dus Henk zij

Welkom in Caddum Mijn vrienden heten Henk en Gijs. De achternaam van Henk is Van Brakel. Maar iedereen noemt hem Henk van Henk en Aartje. Dus Henk zij Inleiding Vroeger woonde ik in Caddum. Ik ben daar niet geboren. Maar ik woon daar vanaf mijn derde jaar. Caddum is een klein dorp op de Veluwe. Echt een boerendorp. De meeste mensen in het dorp zijn boer.

Nadere informatie

Aan de kinderen en de ouders van de kinderen van de jeugdnatuurgroep De Biesboschonderzoekers

Aan de kinderen en de ouders van de kinderen van de jeugdnatuurgroep De Biesboschonderzoekers Nieuws brief Aan de kinderen en de ouders van de kinderen van de De Biesboschonderzoekers De laatste paar maanden hebben we weer interessante activiteiten ondernomen. Hiervan eerst weer wat korte verslagen.

Nadere informatie

Verslag veldlessen Kempen-Broek voorjaar/zomer 2014

Verslag veldlessen Kempen-Broek voorjaar/zomer 2014 Verslag veldlessen Kempen-Broek voorjaar/zomer 2014 Met de veldlessen in het Kempen-Broek krijgen schoolkinderen een unieke natuurbelevenis op een plek die van belang is voor natuurontwikkeling in het

Nadere informatie

De vorm van het verhaal

De vorm van het verhaal Over dit boek Het verhaal van Reinaart de vos is een van de oudste verhalen in het Nederlands. Het is geschreven in de 13 de eeuw door Willem. Wie die Willem precies was, weten we niet. Willem heeft het

Nadere informatie

Dagtocht Oostvaardersplassen

Dagtocht Oostvaardersplassen Dagtocht Oostvaardersplassen 19 juni 2016 Biodiversiteit Op 19 juni vertrokken we met zijn dertienen om 07:45 uur richting Oostvaardersplassen. Het is een kleine twee uur rijden en kwamen dus op tijd aan

Nadere informatie

BOOM de kampioen. vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom

BOOM de kampioen. vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom BOOM de kampioen vertelt over de plek die alle bomen over de hele wereld in ons leven innemen. En in het leven van de dieren. Er zijn ontelbaar veel boomsoorten en soms heeft een boom ook nog eens familieleden

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Ko-Kalf. Blonde d Aquitaine,

Ko-Kalf. Blonde d Aquitaine, Een rondje regio... Ko-Kalf Nou kan ik wel een hele Blonde d Aquitaine, maar daar zit je ook niet middag blijven praten over op te wachten! Een plek waar het zo rustig is, als in de stal van boerenbedrijf

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

THEMA LENTE Auditieve oefeningen

THEMA LENTE Auditieve oefeningen THEMA LENTE Auditieve oefeningen Auditieve synthese Lettergrepen samenvoegen tot een woord Tulp Gras Wei Letters samenvoegen tot een woord Kalfje Krokus Lente Narcis Zaaien Veulen Groeien Paashaas je Poesje

Nadere informatie

Meer over de ooievaar. Even voorstellen. Hier wonen ze. Echte natuur. Hieraan herken je hem

Meer over de ooievaar. Even voorstellen. Hier wonen ze. Echte natuur. Hieraan herken je hem Overname en dupliceren van dit materiaal is alleen toegestaan voor educatieve en niet-commerciële doeleinden en alleen als het materiaal is voorzien van een bronvermelding. Vogelbescherming Nederland,

Nadere informatie

Opdrachten Jaar van de Bever voor groep 3,4,5 van de basisschool

Opdrachten Jaar van de Bever voor groep 3,4,5 van de basisschool Opdrachten Jaar van de Bever voor groep 3,4,5 van de basisschool 2012 is het jaar van de bever. Vroeger kwam de bever in een groot deel van Nederland voor, maar er kwamen er steeds minder. De bevers werden

Nadere informatie

BIJLAGE C: DE DIEREN EN DE SPELREGELS

BIJLAGE C: DE DIEREN EN DE SPELREGELS BIJLAGE C: DE DIEREN EN DE SPELREGELS Respect voor dieren staat hierbij centraal! De omgang met de dieren gebeurt altijd onder toezicht van een pedagogisch medewerker. Kinderen leren vanaf kleins af aan

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

dieren in de dierentuin

dieren in de dierentuin dieren in de groep 4-5 Geachte leerkracht, Dit lespakket ondersteunt u bij het voorbereiden van uw schoolreisje naar Burgers Zoo. Daarnaast kan het ook prima worden ingezet als u een thema over en of exotische

Nadere informatie

Poekie is verdrietig. Want zijn papa en mama gaan scheiden. Geschreven door. Mariska van der Made. Illustraties van. Dick Rink

Poekie is verdrietig. Want zijn papa en mama gaan scheiden. Geschreven door. Mariska van der Made. Illustraties van. Dick Rink Poekie is verdrietig Want zijn papa en mama gaan scheiden Geschreven door Mariska van der Made Illustraties van Dick Rink Poekie is een lief klein monstertje van vijf jaar oud. Hij woont samen met zijn

Nadere informatie

DE IJSBEER. Super speurneus

DE IJSBEER. Super speurneus DE IJSBEER Super speurneus Hij is groot, wit en ziet eruit als een echte knuffelbeer. Toch zou je deze reus niet graag tegenkomen in de sneeuw. Gelukkig gebeurt dit ook niet snel, want waar deze poolreiziger

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Nijlpaarden

Werkstuk Biologie Nijlpaarden Werkstuk Biologie Nijlpaarden Werkstuk door een scholier 1372 woorden 15 oktober 2004 6,5 194 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding: Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik het onwijze coole dieren vind.

Nadere informatie

Germa de Vos. Kletsboek. Een vrolijk voorleesboek

Germa de Vos. Kletsboek. Een vrolijk voorleesboek Germa de Vos Kletsboek Een vrolijk voorleesboek 1 Het huis van de tien kinderen 1., daar kun je haast niet lopen. Overal zitten kleintjes hun vetertjes te knopen. 2., daar is het altijd feest, omdat er

Nadere informatie

Paarden zijn hoefdieren: dieren met hoeven aan hun voeten. Een hoef is een hele dikke nagel die de poot beschermt.

Paarden zijn hoefdieren: dieren met hoeven aan hun voeten. Een hoef is een hele dikke nagel die de poot beschermt. [Junior Winkler Prins online; lemma paard ] paard Paarden zijn hoefdieren. Er zijn verschillende rassen gefokt als rij- en trekdier. Er komt nog één soort in het wild voor. Ook de ezels en en zebra s zijn

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Pijlgifkikkers Inhoudsopgave Inleiding Inleiding 1. Soorten pijlgifkikkers 2. Voortplanting 3. Voeding 4. Waar leven ze 5. Wat kunnen pijlgifkikkers allemaal 6. De vijanden Slotwoord Literatuurlijst Dit

Nadere informatie

inhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten

inhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten Herfst inhoud Herfst 3 1. Het weer 4 2. Overal blad 5 3. Zaden 6 4. Paddenstoelen 7 5. De eekhoorn 8 6. De egel 9 7. Insecten 10 8. Vogels op reis 11 9. Filmpje 12 Pluskaarten 13 Bronnen en foto s 15 Colofon

Nadere informatie

De kleine beestjesclub

De kleine beestjesclub Thema: mini Biologie Dieren Insecten en spinnen Moeilijkheid: * Tijdsduur: ** Juf Nelly De kleine beestjesclub Doel: Na deze opdracht weet je meer over verschillende insecten Uitleg opdracht Je luistert

Nadere informatie

SAFARIPARK BEEKSE BERGEN

SAFARIPARK BEEKSE BERGEN SAFARIPARK BEEKSE BERGEN Lespakket groep 7 en 8 Zo, wij zullen jou eens een spannend lesje leren! Groep 7 Opdracht 1 Wij hebben in het safaripark verschillende giraffen. Ga er eens goed voor zitten om

Nadere informatie

Jonge dieren. Dieren hebben jongen. Hoe noem je ze? Kies uit: big, lam, kuiken, kalf, puppy, veulen, kuiken

Jonge dieren. Dieren hebben jongen. Hoe noem je ze? Kies uit: big, lam, kuiken, kalf, puppy, veulen, kuiken Groep 4 Naam:. Jonge dieren Dieren hebben jongen. Hoe noem je ze? Kies uit: big, lam, kuiken, kalf, puppy, veulen, kuiken Het jong van een paard is een Het jong van een koe is een Het jong van een hond

Nadere informatie

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen

Nadere informatie

Wisent op de Veluwe - Jaarverslag 2018

Wisent op de Veluwe - Jaarverslag 2018 Wisent op de Veluwe - Jaarverslag 2018 Sinds april 2016 zijn er wisenten op de Veluwe. Eind 2018 bestond de wisentkudde uit vijf wisenten. De Veluwse groep wisenten is de afgelopen jaren uitgebreid gemonitord

Nadere informatie

Voorbereiding post 3. Vogels op reis Groep 1-3

Voorbereiding post 3. Vogels op reis Groep 1-3 Voorbereiding post 3 Vogels op reis Groep 1-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 3: Vogels op reis voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel Opruimen

Nadere informatie

Verspreiding en foerageergedrag van grote grazers (Konikpaard en Gallowayrund) in de Millingerwaard

Verspreiding en foerageergedrag van grote grazers (Konikpaard en Gallowayrund) in de Millingerwaard Verspreiding en foerageergedrag van grote grazers (Konikpaard en Gallowayrund) in de Millingerwaard Auteurs: Bart Beekers (ARK Natuurontwikkeling, Coördinator Zoogdierenstudiegroep Floraen Faunawerkgroep

Nadere informatie

KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN

KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN KRUISWOORDRAADSEL 1: WILDE DIEREN Vul de benamingen van onderstaande dieren in rooster 1 in. 10 3 6 18 16 12 8 23 21 22 19 5 9 17 4 15 14 20 27 1 7 2 13 26 24 25 11 KRUISWOORDRAADSEL

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

SPREEKBEURT VINK VOGELS OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT VINK VOGELS OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT VINK l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VOGELS OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE VINK BIJ ELKAAR GEZOCHT.

Nadere informatie

Raar, maar waar! Natuur Na

Raar, maar waar! Natuur Na Raar, maar waar! Natuur Inhoud 1. Raar, maar waar! 3 2. Een vreemd ei. 4 3. Spring er maar uit. 5 4. Verstopt. 6 5. Slim. 7 6. Vlieg er niet in. 8 7. Een kever met een luchtje. 9 8. Een zware hap. 10 9.

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Planten en dieren in de duinen. Interactief verhaal

Planten en dieren in de duinen. Interactief verhaal Interactief verhaal Doel: Leerlingen kennen na de les een aantal belangrijke eigenschappen van planten en dieren. Konijnen leven, hazen niet. Konijnen zijn sprinters, hazen zijn lange afstand renners.

Nadere informatie

LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1

LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1 12/11/14 1 LES 3 Ik leer Nederlands. TESTEN TEST 1 1. (lezen) Ik.... een lange tekst. 2 Hij.... een moeilijk boek. 3. Zij.... een gemakkelijk tekstje. 4..... jullie veel? Ja, wij.... graag kinderboeken.

Nadere informatie

WERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen

WERKBLAD OPDRACHTEN. Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen. 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen Dassenwerk WERKBLAD OPDRACHTEN Locatie: De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2008 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je gaat een onderzoek doen in een klein gebied van Nationaal

Nadere informatie

Arie van der Veer & Ellen Laninga. Luister maar. Met illustraties van Rike Janssen. Boekencentrum

Arie van der Veer & Ellen Laninga. Luister maar. Met illustraties van Rike Janssen. Boekencentrum Luister maar Met illustraties van Rike Janssen Arie van der Veer & Ellen Laninga Boekencentrum Verhalen uit het Oude Testament 4 Het begin van de wereld God maakt de wereld Genesis 1:1-2:4 Lang, heel

Nadere informatie

DE ORANG OETAN. Bosmens

DE ORANG OETAN. Bosmens DE ORANG OETAN Bosmens Sommige mensen hebben last van hoogtevrees. Dit langharige bosmens heeft het omgekeerde. Hoog in de bomen van het tropische regenwoud zoekt hij naar rijp fruit om te eten. Hij komt

Nadere informatie

over DE KOE Een koe heeft grote oren die in alle richtingen kunnen draaien. Zo horen ze goed als er gevaar dreigt.

over DE KOE Een koe heeft grote oren die in alle richtingen kunnen draaien. Zo horen ze goed als er gevaar dreigt. over DE KOE Een koe heeft grote oren die in alle richtingen kunnen draaien. Zo horen ze goed als er gevaar dreigt. Een koe kan uitstekend ruiken. Als het voer een beetje stinkt, laat zij het liggen. Wat

Nadere informatie

Paarden. Het bestaan van paarden. Gebruik

Paarden. Het bestaan van paarden. Gebruik Paarden Het bestaan van paarden Het paard bestaat al zo'n 70 miljoen jaar. De paarden van toen hadden een heel ander uiterlijk. Vele oersoorten zijn reeds uitgestorven. Toch heeft de mens het paard veel

Nadere informatie

Opa Vogel in het land van de neushoorns

Opa Vogel in het land van de neushoorns Opa Vogel in het land van de neushoorns Opa Vogel, hebben jullie echt neushoorns gezien? Jazeker! Een heleboel zelfs, en nog héél veel andere dieren. En opa heeft veel foto s gemaakt, dus kijk maar gauw

Nadere informatie

inhoud 1. Vogels op reis 3 2. Vogeltrek 4 3. Zomervogels 4. Wintergasten 5. Standvogels 6. Deeltrekkers 7. Op reis

inhoud 1. Vogels op reis 3 2. Vogeltrek 4 3. Zomervogels 4. Wintergasten 5. Standvogels 6. Deeltrekkers 7. Op reis Vogels op reis inhoud 1. Vogels op reis 3 2. Vogeltrek 4 3. Zomervogels 5 4. Wintergasten 6 5. Standvogels 7 6. Deeltrekkers 8 7. Op reis 9 8. Het ontstaan van de trek 12 9. De goede richting 13 10. Een

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas

Nadere informatie

Storm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met

Storm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met Storm op komst Vandaag liep ik met mijn hond voorbij een schoolplein waar de pauze in volle gang was. Overal spelende en blije kinderen, maar bij het hek stonden een beteuterde kleuter en zijn juffrouw.

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden

1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden BO 6 Tijdsinvestering: Bomen meten Tijdstip: lente, zomer of herfst 1.Inleiding De beheerder van een productiebos wil voordat de bomen gekapt worden Nodig: Materiaal hoogtemeter Meetlint werkbladen potloden

Nadere informatie

Hallo Waterkrant lezers, Welkom bij het tweede deel van De Waterkrant!

Hallo Waterkrant lezers, Welkom bij het tweede deel van De Waterkrant! Hallo Waterkrant lezers, Welkom bij het tweede deel van De Waterkrant! We zijn aangekomen in het jaar 2016 en willen graag terugkijken naar wat de kinderen de afgelopen periode gedaan hebben. Ook deze

Nadere informatie

Het boek van VISJE BLUB. Gemaakt door iedereen die op de foto staat

Het boek van VISJE BLUB. Gemaakt door iedereen die op de foto staat Het boek van VISJE BLUB Gemaakt door iedereen die op de foto staat Het is 8 juni, een paar dagen voor de Slootjesdag in Diessen. Een vrijwilligster van de groep zit rustig wat te lezen bij t Turkaa tot

Nadere informatie

DIERENPASPOORT GIRAFFE. Giraffa camelopardalis

DIERENPASPOORT GIRAFFE. Giraffa camelopardalis DE GIRAFFE Langnek Over de giraffe wordt wel eens gezegd dat hij uit restjes bestaat. Dat is natuurlijk onzin, maar een giraffe is wel een apart dier. Met zijn prachtige wimpers, lange nek, gespleten hoeven,

Nadere informatie

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6

Doe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij

Nadere informatie

Van eitje tot vlinder

Van eitje tot vlinder Werkblad Van eitje tot vlinder Wat is de goede volgorde van de plaatjes? Begin bij plaatje : de vlinder legt eieren. Schrijf de letter a in hokje. Welk plaatje is de volgende? Zet de letter ervan in hokje

Nadere informatie

Van Overloon naar de Christinehoeve.

Van Overloon naar de Christinehoeve. Van Overloon naar de Christinehoeve. Carnavalsbeeld in Overloon. Ons eten bij de Heksenboom. Het eten is goed, de bediening heel attent en aardig, de lucht is weer blauw aan het worden en kinderen van

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Niet eerlijk. Kyara Blaak

Niet eerlijk. Kyara Blaak Kyara Blaak Niet eerlijk Kyara Blaak Kyara Blaak 248media uitgeverij, Steenwijk Grafische realisatie: MDS Grafische Vormgeving Illustraties binnenwerk: Kyara Blaak Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt?

Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? Beste kinderen, Mijn naam is Fons. Ze noemen me een groene jongen. Weet je hoe dat komt? In mijn vrije tijd ben ik natuurgids. Met mijn verrekijker en vergrootglas trek ik naar allerlei plekjes om de natuur

Nadere informatie

WOLF. Huilend roofdier

WOLF. Huilend roofdier WOLF Huilend roofdier Wolven hebben vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die haar oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

Katachtigen. Voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs D M K B - B & E - 2 0 1 2

Katachtigen. Voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs D M K B - B & E - 2 0 1 2 Katachtigen Voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs D M K B - B & E - 2 0 1 2 Iedereen kent natuurlijk de poes als huisdier. Dit dier lijkt veel op de katachtigen die in Ouwehands Dierenpark leven. Denk

Nadere informatie

De schaapskudde Een educatief programma voor groep 5 en 6 Handleiding Deel 3 Locatie Hoog-Buurlo

De schaapskudde Een educatief programma voor groep 5 en 6 Handleiding Deel 3 Locatie Hoog-Buurlo De schaapskudde Een educatief programma voor groep 5 en 6 Handleiding Deel 3 Locatie Hoog-Buurlo Inhoudsopgave Deel 3: De schaapskudde van Hoog-Buurlo 1. Aanmeldgegevens 2. Achtergrondinformatie Hoog-Buurlo

Nadere informatie