Onderzoeksrapport. Wet gemeentelijke schuldhulpverlening

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Tina van der Laag (141038) Datum: 25 juni 2014

2 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening NHL Hogeschool Leeuwarden HBO Rechten Afstudeercoördinator: Mevr. A. Pietersma Docentbegeleider: Mevr. R. Vos Opdrachtgever: FSU Begeleider: Dhr. C. van Zanten Tina van der Laag (141038) Datum: 25 juni 2014

3 Voorwoord Voor de afronding van de opleiding HBO-rechten aan de NHL Hogeschool te Leeuwarden moest ik een praktijkgericht juridisch onderzoek uitvoeren voor een bedrijf. In het kader hiervan heb ik dit onderzoeksrapport, gericht op de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, geschreven in opdracht van het Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden (FSU). Ondanks dat de schuldhulpverlening een zeer breed onderwerp is en ik daardoor af en toe wat moeite heb gehad om binnen de kaders van mijn onderzoek te blijven, vond ik het een ontzettend interessant en leerzaam onderwerp om onderzoek naar te doen. Bij deze wil ik mevrouw A. Sinnema bedanken voor haar medewerking aan het onderzoek. Tevens wil ik de heer C. van Zanten en de heer N. Jong bedanken voor de begeleiding vanuit de organisatie en ook voor de leuke en leerzame tijd die ik bij het FSU heb gehad. Als laatste wil ik ook mevrouw R. Vos bedanken voor de begeleiding vanuit school gedurende het onderzoek. Leeuwarden, 25 juni 2014 Tina van der Laag

4 Inhoudsopgave Samenvatting... 5 Inleiding Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Belangrijke onderdelen Juridische gevolgen Uitvoering Korte samenvatting van het voorgaande Schuldhulpverlening door vrijwilligers Organisaties in Friesland Inzetbaarheid en voordelen Huidige situatie in Friesland Gemeenten Achtkarspelen en Kollumerland c.a Gemeente Ameland Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân Gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Schiermonnikoog Gemeente De Friese Meren Gemeente Heerenveen Gemeente Leeuwarden Gemeenten Littenseradiel en Súdwest-Fryslân Gemeenten Ooststellingwerf, Opsterland en Weststellingwerf Gemeente Smallingerland Gemeente Tytsjerksteradiel Mogelijkheden ter verbetering De regering Provincie Friesland Ondersteuning door het FSU Conclusie en advies Begrippenlijst Literatuurlijst Bijlagen I. Interview Beleidsmedewerker Werk & Inkomen gemeente Leeuwarden II. Aantekeningen werkgroepen Team Schuldhulpverlening FSU III. Overzicht gemeentelijke schuldhulpverlening in Friesland Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 4

5 Samenvatting Om schuldhulpverlening in Nederland effectiever te maken is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) ontwikkeld. Door deze wet hebben gemeenten een wettelijke zorgplicht gekregen op het gebied van de integrale schuldhulpverlening. De Wgs betreft een kaderwet en beschrijft dus maar summier waaraan gemeenten moeten voldoen. Wat wel in de wet genoemd staat is dat gemeenten een beleidsplan moeten maken dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. Daarnaast worden een aantal inhoudelijke eisen aan het beleid gesteld. De gemeenten zullen naast de Wgs ook rekening moeten houden met de andere wetten en regels die van toepassing zijn op de schuldhulpverlening, zoals de bezwaar- en beroepsprocedure van de Awb. Met betrekking tot de uitvoering van de Wgs hebben gemeenten verschillende mogelijkheden. Ze kunnen er voor kiezen de schuldhulpverlening volledig zelf uit te voeren, ze kunnen besluiten samen te werken met andere gemeenten en/of ketenpartners of ze kunnen de schuldhulpverlening volledig uitbesteden aan een andere partij. Het integrale karakter van de Wgs brengt met zich mee dat er niet alleen aandacht moet zijn voor de financiële problemen, maar juist ook voor de achterliggende problemen die de financiële problemen hebben kunnen veroorzaakt. Hierdoor kan samenwerking van groot belang zijn. Gemeenten kunnen er ook voor kiezen samen te werken met vrijwilligersorganisaties. Vrijwilligers staan in een andere verhouding ten opzichte van de cliënt en ze kunnen gelijkwaardiger met ze omgaan. Ook is de hulpverlening vaak laagdrempelig, zijn vrijwilligers direct inzetbaar en kunnen gemeenten door de inzet van vrijwilligers de kwaliteit van de schuldhulpverlening ondanks de bezuinigingen waarborgen. Ook de gemeenten in Friesland moeten op grond van de Wgs een beleidsplan vaststellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. De gemeenten geven in hun beleidsplannen aan de financiële zelfredzaamheid van de inwoners te willen vergroten om daarmee de belemmeringen met betrekking tot participatie aan de samenleving te verminderen. De technische schuldhulpverlening wordt in de meeste Friese gemeenten uitgevoerd door de Kredietbank Nederland. Met betrekking tot de psychosociale schuldhulpverlening wordt door veel gemeenten hulp gezocht bij het Sociaal Team. Op het gebied van preventie en nazorg wordt door de gemeenten in Friesland al veel gedaan maar toch wordt ook aangegeven dat gemeenten hier in de toekomst meer aan willen gaan doen. Dit zelfde geldt voor de samenwerking met vrijwilligers. Momenteel worden vrijwilligers voornamelijk aan de voorzijde van de schuldhulpverlening ingezet. De schuldhulpverlening in Friesland kan verbeterd worden door ook in de andere fasen van de schuldhulpverlening meer met vrijwilligers te gaan samenwerken. Hierbij is afstemming tussen de vrijwillige schuldhulpverlener en de professional van groot belang. De combinatie van professionele schuldhulpverlening met de inzet van vrijwilligers maakt de schuldhulpverlening effectiever. Het Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden (FSU) kan als belangenbehartiger de Friese gemeenten, in het kader van de uitvoering van de Wgs, ondersteunen door middel van voorstellen ter verbetering te sturen aan de gemeenten. Hiermee kan het FSU de gemeenten adviseren over de mogelijkheden die ze hebben de gemeentelijke schuldhulpverlening te verbeteren. De mogelijkheden ter verbetering zijn gelegen in de samenwerking en op het gebied van de preventie en nazorg. Om de samenwerking te bevorderen kan het FSU de Sociale kaart beschikbaar stellen waarin de organisaties die betrokken kunnen zijn bij de schuldhulpverlening staan beschreven. Als vrijwillige schuldhulporganisatie kan het FSU gemeenten ondersteunen doordat de vrijwilligers van het FSU ook inzetbaar zijn in de andere fasen van de schuldhulpverlening. Daarnaast kunnen door samenwerking nieuwe activiteiten op het gebied van preventie en nazorg ontwikkeld worden die het FSU zelf of gezamenlijk met de gemeente kan uitvoeren. Dit geldt tevens voor activiteiten gericht op nieuwe doelgroepen zoals jongeren, waarbij het FSU-jongerenteam gemeenten kan adviseren en ondersteunen. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 5

6 Inleiding Aanleiding Door de economische crisis zijn veel mensen hun baan kwijtgeraakt. In begin 2014 is de werkeloosheid in Nederland wederom toegenomen. Dit blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) 1. Hierdoor raken steeds meer mensen in de financiële problemen. Schuldhulpverlening is daarom een actueel onderwerp. Waren het voorheen vooral mensen met een laag inkomen of een uitkering die in financiële problemen raakten, tegenwoordig zijn het steeds vaker mensen met een hoger inkomen die een eigen woning bezitten en hun baan verliezen waardoor ze vervolgens met een hoge hypotheek blijven zitten. Schuldenaren hebben daarnaast bij steeds meer schuldeisers een hoger bedrag uitstaan. De aard en de omvang van de schulden veranderen, waardoor de schuldenproblematiek ook steeds complexer wordt 2. Werkloze beroepsbevolking Om schuldhulpverlening effectiever te maken is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) ontwikkeld die in 2012 in werking is getreden 3. Door deze wet hebben gemeenten een wettelijke zorgplicht gekregen op het gebied van de integrale schuldhulpverlening. Dit betekent dat er niet alleen aandacht is voor het oplossen van de financiële problemen van een cliënt, maar ook voor psychosociale problemen die een cliënt heeft of problemen met betrekking tot de woonsituatie, gezondheid of verslaving van een cliënt. Voor veel mensen geldt namelijk dat ze niet alleen financiële problemen hebben maar dat dit gepaard gaat met andere achterliggende problemen. Er is dan sprake van zogenaamde multiproblematiek. Bij een integrale aanpak moet worden gekeken naar de achterliggende problemen en is het daarnaast van belang dat voorkomen wordt dat mensen in de financiële problemen raken (preventie) of dat de financiële problemen terugkeren (nazorg). Bij een integrale aanpak is het ook belangrijk om af te stemmen met ketenpartners binnen de gemeente. Dit zijn organisaties die betrokken (kunnen) zijn bij de schuldhulpverlening zoals de sociale dienst, de voedselbank, de woningcorporatie, energiemaatschappijen, vrijwilligersorganisaties, maatschappelijke organisaties en werkgevers. 1 Werkeloosheid opnieuw gestegen, CBS Van de Meerendonk en Schut 2012, p.2 3 Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, Stb. 2012, 78 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 6

7 De Wgs betreft een kaderwet en beschrijft dus maar summier waaraan gemeenten moeten voldoen. Het is aan de gemeenten zelf om een beleid vast te stellen. Opdrachtgever Het FSU (Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden) is een vereniging gesubsidieerd door de provincie Friesland. Het is een onafhankelijk provinciaal samenwerkingsverband dat belangenorganisaties uit Friesland bundelt en onder andere gemeenten adviseert. Het FSU behartigt de belangen van uitkeringsgerechtigden en van gehandicapte burgers in Friesland om hun positie in de samenleving te versterken en actieve deelname aan de samenleving mogelijk te maken. Daarnaast biedt het FSU schuldhulpverlening aan mensen die in de financiële problemen zijn geraakt. Er wordt steeds een verbinding gelegd tussen de individuele hulpverlening en de collectieve belangenbehartiging. Het FSU bundelt de ervaringen via de vrijwilligere hulpverleners en belangenbehartigers waarmee het sociale beleid van de Friese gemeenten, provincie en andere uitvoeringsinstanties kritisch wordt gevolgd en getoetst. De verzamelde knelpunten en ervaringen zijn de ingrediënten voor signalering. Het FSU ontwikkelt op grond van deze signalering voorstellen voor verbetering van beleid en uitvoering 4. Probleembeschrijving Het FSU is momenteel het overzicht kwijt van het huidige gevoerde schuldhulpverleningsbeleid in Friesland, waardoor dit beleid niet meer getoetst kan worden. Om de belangen van de burgers te kunnen blijven behartigen en het sociale beleid van de Friese gemeenten kritisch te kunnen blijven volgen is het dan ook van belang dat er weer een overzicht gecreëerd wordt van het gevoerde beleid op het gebied van schuldhulpverlening. Daarnaast is het van belang te weten welke mogelijkheden het FSU heeft als vrijwillige schuldhulporganisatie om de gemeenten te ondersteunen bij de uitvoering van de Wgs, zodat het FSU hierop in kan spelen. Probleemstelling: Er is geen inzicht in de wijze waarop de gemeenten in de provincie Friesland de integrale schuldhulpverlening in overeenstemming met de Wgs hebben georganiseerd, zodat het voor het FSU onduidelijk is of en hoe zij de gemeenten hierbij kunnen ondersteunen. Doelstelling Het doel van het onderzoek is om een overzicht te krijgen van hoe de Friese gemeenten vorm hebben gegeven aan de uitvoering van de Wgs en wat dit betekent voor de vrijwilligersorganisaties die actief zijn op het gebied van de schuldhulpverlening. Het uiteindelijke resultaat bestaat uit een adviesrapport met hierin de wijze waarop de schuldhulpverlening in Friesland verbeterd zou kunnen worden en de mogelijkheden die het FSU heeft, als collectieve belangenbehartiger en als individuele vrijwillige schuldhulpverlener, om hier een bijdrage aan te kunnen leveren. Vraagstelling De centrale van het onderzoek is: Op welke wijze kan het FSU de Friese gemeenten ondersteunen in het kader van de uitvoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening? 4 Over FSU, geraadpleegd op 4 maart 2014 via fsufriesland.nl Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 7

8 Deelvragen: 1. Wat houdt de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in? 2. Wat is de relatie tussen de Wgs en vrijwilligersorganisaties? 3. Hoe wordt door de Friese gemeenten vorm gegeven aan de uitvoering van de Wgs? 4. Op welke wijze zou de schuldhulpverlening in Friesland verbeterd kunnen worden en hoe zou het FSU hieraan kunnen bijdragen? Onderzoeksstrategie Om het doel van het onderzoek te kunnen realiseren en om de centrale vraag uiteindelijk te kunnen beantwoorden is gekozen voor twee verschillende onderzoeksstrategieën, namelijk onderzoek van het recht door middel van rechtsbronnen- en literatuuronderzoek en onderzoek van de praktijk door middel van casestudy. Leeswijzer In het eerste hoofdstuk van dit onderzoeksrapport wordt de Wgs geanalyseerd. Vervolgens wordt in het tweede hoofdstuk gekeken naar de relatie tussen de Wgs en vrijwilligersorganisaties. In het derde hoofdstuk wordt onderzocht hoe de 24 gemeenten van de provincie Friesland de schuldhulpverlening hebben georganiseerd. De huidige situatie zal hiermee worden vastgesteld. In het vierde hoofdstuk wordt gekeken op welke wijze de schuldhulpverlening in Friesland verbeterd zou kunnen worden en hoe het FSU hieraan kan bijdragen. Met alle genoemde onderdelen wordt onderzocht hoe het FSU als belangenorganisatie op kan komen voor de burgers in Friesland. Daarnaast wordt ook specifiek gekeken naar de wijze waarop het FSU als vrijwillige schuldhulporganisatie een bijdrage zou kunnen leveren aan de schuldhulpverlening in Friesland. Met alle genoemde onderdelen wordt dus uiteindelijk een antwoord gegeven op de centrale vraag van het onderzoek. Het antwoord op de centrale vraag is te vinden in de conclusie, gevolgd door de aanbevelingen die worden gedaan. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 8

9 1. Wet gemeentelijke schuldhulpverlening In dit hoofdstuk is door middel van deskresearch gekeken naar de bestaande informatie met betrekking tot de gemeentelijke schuldhulpverlening. De informatie is gehaald uit relevante wet- en regelgeving, jurisprudentie en bestaande documenten en onderzoeken van het programma Op weg naar effectieve schuldhulp 5. Allereerst worden de belangrijkste onderdelen van de Wgs weergegeven. Vervolgens wordt gekeken naar de juridische gevolgen die de invoering van de wet het met zich mee heeft gebracht en als laatste wordt nog stilgestaan bij de keuzemogelijkheden die gemeenten hebben met betrekking tot de uitvoering van de Wgs. In dit hoofdstuk wordt uiteindelijk een antwoord gegeven op de eerste deelvraag van het onderzoek: Wat houdt de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in? 1.1 Belangrijke onderdelen Om de schuldhulpverlening in Nederland effectiever te maken is de Wgs ontwikkeld. Door deze wet hebben alle gemeenten de wettelijke zorgplicht gekregen op het gebied van schuldhulpverlening. De Wgs is op 1 juli 2012 van kracht gegaan, waardoor gemeenten vanaf die datum aan de eisen van de wet zullen moeten voldoen. De Wgs betreft een kaderwet en beschrijft dus maar summier waaraan gemeenten moeten voldoen. In de Memorie van de Toelichting (MvT) 6 worden de belangrijkste onderdelen van de wet toegelicht. Hierna zal een parafrase van de MvT worden gegeven waarbij deze onderdelen zullen worden besproken. Gemeenten moeten een beleidsplan vaststellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening; De integrale schuldhulpverlening moet breed toegankelijk zijn; Er gelden regels voor wacht- en doorlooptijden; Het college van B&W kan bij de rechtbank om een moratorium verzoeken; Schuldenaren kunnen in aanmerking komen voor een basisbankrekening; Beleidsplan Het beleidsplan moet worden opgesteld door de gemeenteraad. Het college van B&W is vervolgens verantwoordelijk voor de uitvoering van het plan. In dit plan moeten de beleidsregels van de gemeente met betrekking tot de integrale schuldhulpverlening worden vastgesteld voor een periode van maximaal vier jaar. Uit deze beleidsregels moet blijken wat het aanbod is van de gemeente en onder welke voorwaarden de inwoners daarvan gebruik kunnen maken. In de Wgs worden een aantal inhoudelijke eisen gesteld waaraan het beleidsplan tenminste moet voldoen. Zo moet in ieder geval in het plan worden aangegeven welke resultaten de gemeente wenst te behalen gedurende de periode dat het plan geldt, welke maatregelen zullen worden genomen om de kwaliteit van de schuldhulpverlening te borgen en welke maximale wachttijd wordt nagestreefd door de gemeente. Ook moet worden vermeld hoe de schuldhulpverlening aan gezinnen met minderjarige kinderen zal worden vormgegeven. 5 Nibud, VNG, Divosa, Mo-groep, NVVK, Wijzer in geldzaken en SZW werken samen aan het programma Op weg naar effectieve schuldhulp. Documenten van deze organisaties en andere informatie met betrekking tot gemeentelijke schuldhulpverlening worden gepubliceerd op de portal: 6 Kamerstukken II 2009/2010, , nr. 3 (MvT) Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 9

10 Integraal karakter Een van de belangrijkste onderdelen van de Wgs is dat gemeenten een beleidsplan moeten maken dat richting geven aan integrale schuldhulpverlening. Integrale schuldhulpverlening houdt in dat er niet alleen aandacht is voor het oplossen van de financiële problemen, maar ook voor de eventuele achterliggende problemen die de financiële problemen hebben kunnen veroorzaakt. Het kan hierbij bijvoorbeeld gaan om psychosociale problemen of problemen met betrekking tot de woon- of gezinssituatie, relatie, gezondheid of een verslaving. De achterliggende problemen kunnen bij iedere schuldenaar anders zijn, waardoor het van belang is dat er maatwerk wordt geboden. Om alle problemen op te kunnen lossen is een eerste vereiste wel dat de schuldenaar actief meewerkt. De gemeente zal de schuldenaar ook moeten aanspreken op zijn eigen verantwoordelijkheid. Bij een integrale aanpak is het ook van belang dat voorkomen wordt dat mensen in de financiële problemen raken (preventie) of dat de financiële problemen terugkeren (nazorg). Samenwerken met verschillende organisaties kan hierbij van groot belang zijn. Naar het oordeel van de regering kunnen vrijwilligers bij de uitvoering van het gemeentelijke beleid gericht op preventie en nazorg een belangrijke rol spelen. Een heldere rolverdeling tussen de professional en de vrijwilliger is daarbij van belang. Het al dan niet inschakelen van vrijwilligers en zo ja voor welke onderdelen van de integrale schuldhulpverlening, is een beslissing die op het gemeentelijk niveau genomen moet worden. Preventie is een onderdeel waar door de gemeenten in ieder geval aandacht aan moet zijn besteed. Toegankelijkheid De schuldhulpverlening moet breed toegankelijk zijn. Er mogen door de gemeente op voorhand geen mensen worden uitgesloten waardoor ze niet in aanmerking kunnen komen voor de schuldhulpverlening die de gemeente aanbiedt. Het college mag de schuldhulpverlening wel weigeren wanneer de verzoeker eerder gebruikt heeft gemaakt van de schuldhulpverlening of wanneer de verzoeker fraude heeft gepleegd die financiële benadeling van het bestuursorgaan tot gevolg heeft gehad en de verzoeker hiervoor strafrechtelijk is veroordeeld of een bestuurlijke sanctie opgelegd heeft gekregen. Wanneer iemand niet kan worden toegewezen tot de schuldhulpverlening, gaat de regering ervan uit dat de gemeente in ieder geval een vorm van hulp biedt gericht op het stabiliseren van de schulden om te voorkomen dat de problemen uit de hand lopen. De gemeente kan in een dergelijk geval bijvoorbeeld budgetbeheer aanbieden om zeker te stellen dat de schuldenaar zijn vaste lasten nog wel betaald. Hierdoor kan een dreigende uithuiszetting of afsluiting van gas, water en licht worden voorkomen. Wacht- en doorlooptijd De wet geeft aan dat de maximale wachttijd vier weken bedraagt. Wanneer een persoon zich meldt bij het college van B&W, moet binnen vier weken het eerste gesprek plaatsvinden. Bij een bedreigende situatie zal deze wachttijd drie werkdagen bedragen. Onder een bedreigende situatie wordt verstaan: gedwongen woningontruiming, beëindiging van de levering van gas, elektriciteit, stadsverwarming of water of opzegging dan wel ontbinding van de zorgverzekering. Het college van B&W moet de schuldenaar een globaal inzicht geven in de doorlooptijd, dat wil zeggen het aantal weken tussen het eerste gesprek waarin de hulpvraag wordt vastgesteld en het bereiken van resultaat. Dit is de periode waarin maatwerk zal worden geboden om de problemen van de schuldenaar op te kunnen lossen. Doordat de problemen per schuldenaar kunnen verschillen, heeft de regering besloten de maximale doorlooptijd niet vast te leggen in de wet. De regering heeft wel in de wet vastgesteld dat gemeenten een globaal inzicht moeten bieden in de verwachte doorlooptijd. Dit kan namelijk een positieve bijdrage leveren aan de motivatie van de schuldenaar. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 10

11 Moratorium Wanneer er sprake is van een bedreigende situatie, kan het college de rechtbank verzoeken om een moratorium 7. Een moratorium is een soort afkoelingsperiode waarin elke bevoegdheid van de schuldeiser tot verhaal van goederen van de schuldenaar niet kan worden uitgeoefend. Dit betekent bijvoorbeeld dat de huur niet mag worden opgezegd, de levering van gas, water en licht niet mag worden beëindigd en de zorgverzekering niet mag worden opgezegd. Een moratorium kan voor maximaal zes maanden worden vastgesteld en is bedoeld om het minnelijke traject voort te zetten. Artikel 5 van de Wgs dat betrekking heeft op het moratorium is niet gelijktijdig, op 1 juli 2012, met de wet zelf in werking getreden. De reden hiervoor was dat de vorm en inhoud nog moest worden uitgewerkt en de kostendekking nog niet rond was. De verwachting is dat in de loop van 2016 het moratorium in werking zal treden zoals blijkt uit een artikel van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) 8. Staatssecretaris Teeven (Veiligheid en Justitie) en staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) zijn tot een oplossing gekomen over het instellen van een moratorium bij schuldhulpverlening. Ze hebben afspraken gemaakt over nadere vormgeving van het moratorium en de financiering van de kosten van de rechterlijke macht. Staatssecretaris Teeven geeft prioriteit aan de voorbereiding van de wetgeving die nodig is om invoering van het moratorium mogelijk te maken. Daarvoor heeft hij vanaf begin 2015 capaciteit vrijgemaakt in zijn wetgevingsprogramma. Staatssecretaris Klijnsma neemt de geraamde kosten van de rechterlijke macht voor haar rekening. De verwachting is dat het moratorium in de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in de loop van 2016 in werking kan treden. Basisbankrekening Ook artikel 11 van de Wgs is, evenals artikel 5 van de Wgs, niet gelijktijdig met de wet inwerking getreden. Artikel 11 van de Wgs heeft betrekking op de basisbankbanrekening. De invoering van de Wgs brengt een wijziging van de Wet op het financieel toezicht met zich mee. Bepaald is namelijk dat een bank een basisbankrekening verstrekt wanneer een verzoeker in de gemeentelijke schuldhulpverlening zit en niet beschikt over een betaalrekening, omdat iedere volwassene over een betaalrekening zou moeten beschikken om mee te kunnen doen in de samenleving. Een basisbankrekening is eigenlijk een normale bankrekening waarop inkomen kan worden gestort. Er mag maar één basisbankrekening worden aangevraagd. De bank mag een verzoek tot een basisbankrekening weigeren wanneer de aanvrager is veroordeeld voor een misdrijf of wanneer de aanvrager onjuiste of onvolledige informatie heeft verstrekt. Op 1 juli 2013 is artikel 11 van de Wgs verankerd in de wet. Banken zijn vanaf die datum wettelijk verplicht personen die in de gemeentelijke schuldhulpverlening zitten een basisbankrekening aan te bieden wanneer dit nodig wordt geacht door de schuldhulpverlener 9. In de Wgs is daarnaast bepaald dat de gemeenteraad in het beleidsplan kan aangeven onder welke voorwaarden het college de verzoeker verplicht om over een basisbankrekening te beschikken. 7 Art. 5 Wgs 8 Oplossing voor moratorium bij schuldhulpverlening, VNG Recht op basisbankrekening bij gemeentelijke schuldhulpverlening, VNG 2013 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 11

12 1.2 Juridische gevolgen Door de inwerkingtreding van de Wgs heeft de schuldhulpverlening in Nederland een wettelijk kader gekregen. Een wettelijk kader gemeentelijke schuldhulpverlening draagt bij aan de verbetering van de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening, omdat het met een wettelijk kader mogelijk is eisen te stellen aan de gemeentelijke schuldhulpverlening. 10 Dit wettelijke kader zorgt voor verschillende juridische gevolgen op het gebied van de schuldhulpverlening waar gemeenten rekening mee moeten houden. De wetten en regels die naast de Wgs van toepassing zijn op de schuldhulpverlening en de juridische gevolgen die deze regels met zich mee brengen zullen hierna worden beschreven. Wet op het financieel toezicht Algemene wet bestuursrecht Wet schuldsanering natuurlijke personen Wet op de consumentenkrediet Wet op het financieel toezicht (Wft) Deze wet regelt het toezicht in de financiële sector in Nederland. Dit betreft onder andere het toezicht op aanbieders en bemiddelaars van leningen, hypotheken en verzekeringen. De wet stelt onder andere eisen op het gebied van deskundigheid, betrouwbaarheid, zorgvuldige behandeling en een goede bedrijfsvoering. In de vorige paragraaf is al aangegeven dat de invoering van de Wgs een wijziging van de Wft met zich mee heeft gebracht met betrekking tot de basisbankrekening voor mensen die in de schulpverlening zitten 11. Algemene wet bestuursrecht (Awb) Door de invoering van de Wgs wordt de beslissing van het college tot het doen van een aanbod of het weigeren van de integrale schuldhulpverlening een besluit in de zin van de Awb. Onder een besluit wordt verstaan: een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling 12. Het eerste vereiste is dat er sprake moet zijn van een schriftelijke beslissing. Mondelinge mededelingen van een bestuursorgaan worden dus niet gezien als besluit. Het tweede vereiste is dat het moet gaan om een publiekrechtelijke rechtshandeling. Een rechtshandeling is een handeling dat gericht is op een rechtsgevolg. Deze handeling moet ook gelegen zijn in de publiekrechtelijke sfeer. Privaatrechtelijke rechtshandelingen vallen er dus buiten. Dat een beslissing van het college tot het doen van een aanbod of het weigeren van integrale schuldhulpverlening voldoet aan bovenstaande eisen en dus een besluit is in de zin van de Awb, blijkt onder andere uit een uitspraak van de Rechtbank Dordrecht 13 : De wetgever heeft blijkens de Memorie van Toelichting bij de wet uitdrukkelijk niet beoogd in de Wgs een aanspraak op schuldhulpverlening in de zin van die wet voor een inwoner jegens zijn gemeente te creëren. Wel worden gemeenten verplicht gesteld in het kader van de Wgs een beleidsplan te maken. Het college is vervolgens verantwoordelijk voor de uitvoering hiervan. 10 Kamerstukken II 2009/2010, , nr. 3 (MvT), p.5 11 Art. 4:71f Wft 12 Art. 1:3 lid 1 Awb 13 Rb. Dordrecht 14 december 2012, ECLI:NL:RBDOR:2012:BY6273. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 12

13 Volgens de rechter is de uiteindelijke beslissing van het college om op grond van het gestelde beleidsplan een inwoner op diens verzoek al dan niet tot de schuldhulpverlening toe te laten, een beslissing dat gericht is op een rechtsgevolg. Dit is naar het oordeel van de voorzieningenrechter niet alleen omdat daarmee al dan niet de betrokkene aanspraak wordt gegeven op een zekere dienstverlening onder verantwoordelijkheid van de gemeente, maar ook omdat aan het uitsluiten van een betrokkene van die voorziening van schuldhulpverlening zwaarwegend gewicht toekomt in het eventueel daarna te volgen wettelijk traject op grond van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen. De publiekrechtelijke grondslag is volgens de rechter gelegen in het feit dat gemeenten verplicht zijn gemeentelijke schuldhulpverlening uit te voeren. De beslissing van het college tot het doen van een aanbod of het weigeren van de integrale schuldhulpverlening evenals het tussentijds beëindigen van de schuldhulpverlening is dus een besluit in de zin van de Awb. Op besluiten in de zin van de Awb is de beroeps- en bezwaarprocedure van de Awb van toepassing. Het is dus mogelijk om tegen de beslissing van het college in het kader van schuldhulpverlening in bezwaar en beroep te gaan 14. Daarnaast moeten ook de andere regels van de Awb worden gehandhaafd. Zo zal het college haar beslissing deugdelijk moeten motiveren aan de hand van het vastgestelde beleidsplan 15, moet er sprake zijn van een zorgvuldige voorbereiding 16 en de beslissing zal pas in werking treden wanneer het bekend gemaakt is 17. Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) Mensen die problematische schulden hebben, kunnen een schuldhulpverlener om hulp verzoeken. Een schuldhulpverlener zal vervolgens proberen een oplossing te zoeken door afspraken te maken met de schuldeisers. Dit wordt het minnelijke traject genoemd. Wanneer het gemeentelijke of minnelijke traject niet voor een oplossing zorgt, bijvoorbeeld als de schuldeisers niet willen meewerken, dan wordt de rechter gevraagd om een oplossing: het wettelijke traject. Dit wettelijke traject op grond van de Wsnp is geregeld in artikel 284 e.v. van de Faillissementswet. Bij het wettelijke traject krijgen schuldeisers echter in principe een lager bedrag uitgekeerd dan bij een minnelijke regeling. Hierdoor zullen de meeste schuldeisers wel akkoord gaan met een voorstel van een gemeente of andere schuldhulpverlenende organisatie om een minnelijke regeling te treffen. Wet op de consumentenkrediet (Wck) De Wck bevat regels met betrekking tot de consumentenkrediet. Met betrekking tot de schuldhulpverlening is in artikel 47 lid 1 van deze wet bepaald dat schuldbemiddeling verboden is. In artikel 48 van de Wck wordt een uitzondering op de regel gegeven. Het verbod geldt namelijk niet wanneer de schuldbemiddeling geschiedt om niet, dan wel door een in de wet aangewezen persoon of instelling zoals een gemeente of een gemeentelijke kredietbank. Gemeenten mogen zich dus wel bezighouden met schuldbemiddeling. Er mag alleen geen sprake zijn van commerciële schuldhulpverlening. 14 Zie ook: Kamerstukken II 2009/2010, , nr. 3 (MvT), p Art. 3:46 Awb 16 Art. 3:2 Awb 17 Art. 3:40 Awb Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 13

14 1.3 Uitvoering Gemeenten kunnen ervoor kiezen alle onderdelen van de schuldhulpverlening volledig zelf uit te voeren maar kunnen er ook voor kiezen om samen te werken. Een derde mogelijkheid is om de schuldhulpverlening uit te besteden aan een private partij. In de praktijk is er meestal sprake van een combinatie van deze vormen (zie schema: Uitvoeringsvormen) 18. De keuze die een gemeente maakt met betrekking tot de uitvoering van de schuldhulpverlening hangt onder andere af van de (politieke)cultuur en de omvang van de gemeente. Daarnaast moeten gemeenten vanwege de bezuinigingen steeds meer doen met minder middelen wat ook van invloed kan zijn op de manier hoe de gemeentelijke schuldhulpverlening uit zal worden gevoerd. Schema: Uitvoeringsvormen Bron: Divosa 19 Zelf uitvoeren Wanneer een gemeente ervoor kiest de schuldhulpverlening volledig zelf intern uit te voeren dan houdt de gemeente ook de controle in eigen handen en kan hierdoor ook beter inspelen op eventuele veranderende omstandigheden. Om de schuldhulpverlening volledig zelf uit te kunnen voeren moeten gemeenten hiervoor mensen en middelen beschikbaar stellen. Er zijn echter niet altijd genoeg geschikte mensen beschikbaar binnen de gemeente en ook de juiste middelen om een goede schuldhulpverlening te organiseren ontbreken soms. Of het haalbaar is om alles onder-ééndak te organiseren is mede afhankelijk van de omvang van de gemeente. Voor gemeenten met meer dan zou het theoretische mogelijk moeten zijn om de schuldhulpverlening volledig zelf uit te voeren 20. Voor kleinere gemeenten is het theoretisch gezien handiger om samen te gaan werken om de kwaliteit van de schuldhulpverlening te kunnen waarborgen. 18 Van de Meerendonk en Schut 2012, p Divosa is de Nederlandse vereniging van gemeentelijke managers op het terrein van participatie, werk en inkomen. 20 Schut en Turlings 2004, p.30 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 14

15 Samenwerking Er zijn verschillende mogelijkheden om samen te werken in het kader van de schuldhulpverlening. Ten eerste kan een kleinere gemeente zich aansluiten bij een grote gemeente die vervolgens de uitvoering van de schuldhulpverlening op zich neemt. Hiervoor kan een kleinere gemeente kiezen wanneer bijvoorbeeld de kleinere gemeente niet over de juiste mensen en/of middelen beschikt om een kwalitatief goed schuldhulpverleningsbeleid te voeren. Daarnaast kunnen een aantal kleinere gemeenten er ook voor kiezen om gezamenlijk de schuldhulpverlening uit te voeren zodat ze zelf nog wel zeggenschap houden over het te voeren schuldhulpbeleid. Als laatste is samenwerking tussen een gemeente of gemeenten en verschillende ketenpartners die bepaalde onderdelen van de schuldhulpverlening voor hun rekening nemen ook nog een mogelijkheid. Samenwerken doe je als er sprake is van gemeenschappelijke doelen en/of belangen. Deze belangen kunnen bijvoorbeeld gericht zijn op hetzelfde probleem, zoals het terugdringen van het aantal huisuitzettingen. Samenwerken met bijvoorbeeld woningbouwverenigingen is hierbij dan van belang. Daarnaast kan het zijn dat er wordt samengewerkt omdat er sprake is van dezelfde doelgroep. Voorbeelden hiervan kunnen zijn de gezinnen met multiproblematiek, werkzoekenden met schulden of mensen met psychische problemen. Als laatste is het ook nog mogelijk om samen te werken vanuit een organisatiegericht oogpunt. Bij een organisatiegerichte aanpak wil een gemeente betere samenwerking bewerkstelligen tussen verschillende organisaties op een breder terrein zoals de zorgen participatiedienstverlening. Alle organisaties die werkzaam zijn in deze tak van dienstverlening zullen met elkaar moeten samenwerken en kunnen zo elkaar ook aanvullen. Het voorkomen en wegnemen van drempels die de participatie van burgers in gevaar brengen of zelfs belemmeren, is één van de belangrijkste doelstellingen van het kabinet 21. Schuld is een dergelijke drempel. Veel gemeenten maken bij de schuldhulpverlening onderscheid tussen technische- en psychosociale schuldhulpverlening. Technische schuldhulpverlening omvat het in kaart brengen van schulden, op orde brengen van de administratie, stabiliseren, opzetten van een schuldregeling en uitvoeren van budgetbeheer. Het beheersbaar maken van de schuld zelf staat centraal. Dit in tegenstelling tot psychosociale schuldhulpverlening die zich juist richt op gedragsverandering en het wegnemen van belemmeringen (omgevingsfactoren) die een oplossing in de weg staan. De technische kant wordt meestal opgepakt door de gemeente zelf, een kredietbank of een private schuldhulpverleningorganisatie. De gedragskant wordt soms ook door deze partijen opgepakt en daarnaast ook vaak door het maatschappelijk werk. Wanneer het gaat om complexere gedragsproblemen of omgevingsfactoren wordt vaak de hulp van meer gespecialiseerde hulp- en dienstverleners ingeschakeld. Samenwerking tussen de verschillende organisaties binnen en tussen deze domeinen is belangrijk. Vaak wordt daarbuiten ook samenwerking gezocht met de belangrijkste schuldeisers, zoals woningcorporaties en energie- en nutsbedrijven 22. Uitbesteden In plaats van volledig zelf uit te voeren of samen te werken met verschillende organisaties, kan een gemeente er ook voor kiezen om de eigen taken uit handen te geven. Er wordt dan een contract gesloten tussen de gemeente en een andere partij die de schuldhulpverlening op zich zal nemen. Die andere partij is vaak een kredietbank of een private schuldhulpverleningsorganisatie. De gemeente maakt wel zelf beleid en bepaalt hierbij wie wel of niet wordt toegelaten tot de schuldhulpverlening. De andere partij is vervolgens verantwoordelijk voor de uitvoering van de schuldhulpverlening. Een voordeel van uitbesteden aan één partij is dat de mensen met schulden, en de schuldeisers ook, één aanspreekpunt hebben. Er is één organisatie verantwoordelijk voor de uitvoering en die partij kan dus ook alle onderdelen van de schuldhulpverlening goed overzien. 21 Kamerstukken II 2009/2010, , nr. 3 (MvT), p.1 22 Van de Meerendonk en Schut 2012, p.33 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 15

16 Een voorbeeld van een partij die in Friesland in veel gevallen de uitvoering van de gemeentelijke schuldhulpverlening op zich neemt is Kredietbank Nederland. Kredietbank Nederland heeft momenteel met 120 gemeenten contact over sociale kredietverlening. Met 60 van deze gemeenten heeft Kredietbank Nederland ook daadwerkelijk een contract met betrekking tot de uitvoering van schuldhulpverlening. Kredietbank Nederland is statutair gevestigd in Leeuwarden Korte samenvatting van het voorgaande Door de Wgs hebben alle gemeenten de wettelijke zorgplicht gekregen op het gebied van schuldhulpverlening. De Wgs is op 1 juli 2012 van kracht gegaan, waardoor gemeenten vanaf die datum aan de eisen van de wet zullen moeten voldoen. Door middel van dit eerste hoofdstuk is een antwoord gegeven op de eerste deelvraag van het onderzoek: Wat houdt de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in?. De Wgs betreft een kaderwet en beschrijft dus maar summier waaraan gemeenten moeten voldoen. Wat wel in de wet genoemd staat is dat gemeenten een beleidsplan moeten maken dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. In dit beleidsplan moet ten minste worden aangegeven welke resultaten de gemeente wenst te behalen, welke maatregelen de gemeente zal treffen om de kwaliteit te borgen en welke maximale wachttijd zal worden nagestreefd. Daarnaast moet worden vermeld hoe de schuldhulpverlening aan gezinnen met minderjarige kinderen zal worden vormgegeven, de integrale schuldhulpverlening moet breed toegankelijk zijn en er gelden regels voor wacht- en doorlooptijden. Door de invoering van de Wgs heeft de schuldhulpverlening in Nederland een wettelijk kader gekregen. De gemeenten in Nederland zullen naast de Wgs ook rekening moeten houden met de andere wetten en regels die van toepassing zijn op de schuldhulpverlening, zoals de bezwaar- en beroepsprocedure van de Awb. Met betrekking tot de uitvoering van de Wgs hebben gemeenten verschillende mogelijkheden. Ze kunnen er voor kiezen de schuldhulpverlening volledig zelf uit te voeren, ze kunnen er voor kiezen samen te werken met andere gemeenten en/of ketenpartners en ze kunnen er voor kiezen de schuldhulpverlening uit te besteden aan een andere partij. In de praktijk is er meestal sprake van een combinatie van de genoemde uitvoeringsvormen. Het integrale karakter van de Wgs betekent dat er niet alleen aandacht is voor de financiële problemen, maar juist ook voor de achterliggende problemen die de financiële problemen hebben kunnen veroorzaakt. Deze problemen kunnen gelegen zijn in verschillende domeinen waardoor juist samenwerking tussen verschillende betrokken organisaties van belang kan zijn. Er wordt dan vanuit verschillende oogpunten gekeken naar de situatie van een cliënt en voor ieder probleem kan een organisatie worden ingezet die beschikt over de juiste kennis, mensen en middelen. Ook vrijwilligersorganisaties kunnen door gemeenten worden ingezet. De mogelijkheden die deze organisaties hebben om gemeenten te ondersteunen in het kader van de gemeentelijke schuldhulpverlening zullen worden besproken in het volgende hoofdstuk. 23 Over Kredietbank Nederland, geraadpleegd op 15 april 2014 via kredietbanknederland.nl Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 16

17 2. Schuldhulpverlening door vrijwilligers In dit hoofdstuk is door middel van deskresearch gekeken naar de bestaande informatie met betrekking tot vrijwillige schuldhulporganisaties. De informatie is gehaald uit bestaande documenten en onderzoeken en daarnaast is informatie verzameld door middel van het bijwonen van de groepsdiscussies georganiseerd door het FSU en het volgen van de basiscursus schuldhulpverlening vrijwilligers FSU. Verslagen hiervan zijn te vinden in de bijlagen van dit onderzoeksrapport 24. Met dit hoofdstuk is naar een antwoord gezocht op de tweede deelvraag van het onderzoek: Wat is de relatie tussen de Wgs en vrijwilligersorganisaties?. Eerst zal overzichtelijk worden gemaakt welke organisaties in het kader van de schuldhulpverlening er allemaal zijn in Friesland en wat deze organisaties allemaal doen. Vervolgens wordt gekeken wat de voordelen kunnen zijn van de inzet van vrijwilligersorganisaties en op welke wijze deze organisaties een bijdrage zouden kunnen leveren aan een effectief schuldhulpbeleid. 2.1 Organisaties in Friesland Er zijn verschillende organisaties actief op het terrein van de schuldhulpverlening, zo ook in Friesland. In deze paragraaf zullen een aantal organisaties worden beschreven waarbij wordt gekeken wat deze organisaties allemaal doen op het gebied van schuldhulpverlening. Kredietbank Nederland Ping Sociale Teams FSU SchuldHulpMaatje Humanitas thuisadministratie Kredietbank Nederland 25 Kredietbank Nederland is een van de grootst werkende kredietbanken in Nederland. Deze professionele schuldhulpverlener zoekt samen met de cliënt naar een oplossing voor alle schulden. Er wordt persoonlijk advies en onafhankelijke begeleiding gegeven aan mensen die in de schulden terecht zijn gekomen en gezamenlijk worden alle schulden van de cliënt in kaart gebracht. Kredietbank Nederland gaat onderhandelen met de schuldeisers en neemt eventueel zelfs de schulden van de cliënt op zich, zodat de cliënt nog maar te maken heeft met één schuldeiser. Kredietbank Nederland maakt gebruik van verschillende trajecten, namelijk herfinanciering, betalingsregelingen, saneringskrediet en schuldbemiddeling. Kredietbank Nederland werkt daarnaast nauw samen met verschillende instanties, zoals maatschappelijk werk en de verslavingszorg zodat wanneer de schulden gepaard gaan met psychische- en/of verslavingsproblemen ook deze problemen kunnen worden aangepakt. Voor iedere cliënt wordt een passend traject gezocht. Wanneer het niet lukt om met alle schuldeisers tot een regeling te komen, dan kan de rechter nog verzocht worden tot toelating tot de Wsnp. De rechter kan de schuldeisers vervolgens dwingen om alsnog akkoord te gaan met schuldsanering. Ook wanneer een cliënt is toegelaten tot de Wsnp, blijft Kredietbank Nederland de cliënt ondersteunen. 24 Zie bijlage II Aantekeningen werkgroepen Team Schuldhulpverlening FSU 25 Over Kredietbank Nederland, geraadpleegd op 15 april 2014 via kredietbanknederland.nl Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 17

18 Ping 26 Preventie wordt steeds belangrijkers, vindt ook Kredietbank Nederland. Kredietbank Nederland heeft daarom in samenwerking met verschillende gemeenten concept Ping geïntroduceerd. Op verschillende plaatsen in Friesland is een Ping-loket gevestigd waar mensen gratis, persoonlijk en onafhankelijk financieel advies kunnen krijgen. Mensen kunnen hier geholpen worden met onder andere het ordenen van de administratie en het overzichtelijk maken van de inkomsten en de uitgaven. Daarnaast wordt geadviseerd over schuldvragen en inkomensondersteunende regelingen. Sociale Teams 27 De Sociale Teams zijn door de gemeenten in Friesland in het leven geroepen. Deze Sociale Teams hebben als taak passende hulp te creëren en te organiseren voor mensen met multiproblematiek. Dit zijn bijvoorbeeld mensen met schulden, psychische problemen, een verslaving en/of een dreigende uithuiszetting. De Sociale Teams bestaan uit mensen van verschillende organisaties zoals het maatschappelijk werk, de politie, woningbouwcorporaties, de verslavingszorg, de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD). Met andere betrokken organisaties werken de Sociale Teams nauw samen. Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden (FSU) 28 Het FSU is een provinciale belangenvereniging. De vereniging steunt en bundelt lokale spreekuurpunten en gemeentelijke cliëntenraden Werk en Inkomen. De spreekuren zijn verspreid over heel Friesland. Tijdens deze spreekuren kunnen mensen terecht met vragen of problemen op het gebied van werk, inkomen en minimaregelingen. Mensen die in de financiële problemen zijn geraakt, kunnen ook terecht bij het FSU. Vrijwilligers werkzaam bij het team schuldhulpverlening ondersteunen cliënten om administratie weer op orde te krijgen, een overzicht van de schulden te maken, bij het invullen van formulieren en proberen eventueel een minnelijke regeling te treffen. Het FSU heeft ook een speciaal team voor jongeren. Het FSU-jongerenteam biedt advies en geeft hulp aan jongeren tot 27 jaar in de provincie Friesland. Het FSUjongerenteam beantwoord vragen over bijvoorbeeld uitkeringen, toeslagen en studiefinanciering. Ook begeleidt het team jongeren met financiële problemen. SchuldHulpMaatje 29 SchuldHulpMaatje is opgezet door de landelijke kerken in Nederland. De vrijwilligers van SchuldHulpMaatje bieden verschillende soorten hulp aan: ze brengen administratie weer op orde, zorgen voor overzicht, leren mensen budgetteren, geven ondersteuning in het schuldsaneringstraject en bieden nazorg om terugval te voorkomen. Humanitas thuisadministratie 30 Humanitas is een maatschappelijke organisatie die ondersteuning biedt aan mensen die in de knel dreigen te komen door middel van verschillende activiteiten. Thuisadministratie is één van deze vele activiteiten, waarbij mensen worden geholpen met het op orde brengen van de administratie en bij het invullen van formulieren. 26 Over Ping, geraadpleegd op 15 april 2014 via ping.nl/home.ashx 27 Over Sociale Teams, geraadpleegd op 30 april 2014 via socialeteamsfryslan.nl 28 Over FSU, geraadpleegd op 4 maart 2014 via fsufriesland.nl 29 Over SchulHulpMaatje, geraadpleegd op 30 april 2014 via schuldhulpmaatje.nl 30 Over Humanitas thuisadministratie, geraadpleegd op 30 april 2014 via humanitasleeuwarden.nl/projecten/thuisadministratie/ Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 18

19 2.2 Inzetbaarheid en voordelen De Wgs heeft als doel de schuldhulpverlening in Nederland effectiever te maken. Elke gemeente moet een beleidsplan vaststellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. Bij de uitvoering van de integrale schuldhulpverlening kan een onderscheid worden gemaakt tussen preventie, schuldhulpverlening en nazorg 31. Preventie bestaat uit het geven van voorlichting en advies over omgaan met geld, het signaleren van problemen en indien nodig het doorverwijzen naar professionele hulpverlening, het ondersteunen van cliënten door het op orde brengen van de financiële administratie, het overzichtelijk maken van de inkomsten en uitgaven en het helpen met aanvragen van inkomensondersteuning. Bij de nazorg is het belangrijk dat mensen niet terug vallen in hun oude gewoonten waardoor ze opnieuw in de financiële problemen raken. Deze werkzaamheden zijn bedoeld om de financiële zelfredzaamheid van de cliënt te bevorderen en problematische schulden te voorkomen. Wanneer er toch problematische schulden geconstateerd worden, is schuldhulpverlening nodig. Er wordt dan een minnelijk schuldhulptraject gestart. Hierbij moet worden onderzocht of met de schuldeisers en regeling getroffen kan worden. Dit wordt ook wel schuldbemiddeling genoemd. Naast schuldbemiddeling behoren ook herfinanciering en schuldsanering tot het minnelijke schuldhulptraject. Bij herfinanciering worden de schulden van de cliënt overgenomen, waardoor de cliënt nog maar te maken heeft met één schuldeiser. Wanneer het schuldenpakket van cliënt hiervoor te hoog is, kan gekozen worden voor schuldsanering waarbij de schuldeisers worden gevraagd om een deel van de vordering kwijt te schelden. Vrijwilligers Volgens de regering, zoals blijkt uit de MvT 32, kunnen vrijwilligers bij de uitvoering van het gemeentelijke schuldhulpbeleid gericht op preventie en nazorg een belangrijke rol spelen. Vrijwilligers staan namelijk in een andere verhouding ten opzichte van de cliënt dan een professionele schuldhulpverlener staat. De professionele schuldhulpverlening kiest over het algemeen voor een zakelijke benadering terwijl vrijwilligers vaker kiezen voor een persoonlijkere benadering. Vrijwilligers kunnen gelijkwaardiger omgaan met de cliënt doordat ze geen sancties kunnen opleggen en minder gebonden zijn aan regels en beperkingen in tijd. Hierdoor zal sneller een soort vertrouwensband ontstaan en zal de schuldenaar sneller gemotiveerd raken om de schulden aan te pakken en om de problemen op te willen lossen. De schuldhulpverlening is meestal de taak van een professionele schuldhulpverlener maar in sommige gevallen wordt dit ook wel gedaan door een vrijwilliger. Dit verschilt per vrijwilligersorganisatie en per gemeente. Regievoering gemeenten Of wordt samengewerkt met vrijwilligers en voor welke onderdelen zij kunnen worden ingezet, moet door de gemeente worden beslist. De gemeente heeft de regie in handen en zal samenwerking tussen vrijwilligersorganisaties, ketenpartners en de professionele schuldhulpverlener moeten aansturen. Hierbij is het van belang dat er een heldere rolverdeling is tussen de professionele schuldhulpverlener en de vrijwilliger. De combinatie van professionele schuldhulpverlening met de inzet van vrijwilligers maakt de schuldhulpverlening effectiever 33. Daarnaast is het voor gemeenten gunstig in het kader van de bezuinigingen om samen te werken met vrijwilligersorganisaties. Gemeenten moeten door de economische crisis namelijk meer doen met minder middelen. Door vrijwilligers in te zetten kunnen ze de kwaliteit van de schuldhulpverlening ondanks de bezuinigingen waarborgen. Ook is de hulpverlening door vrijwilligers vaak laagdrempelig en zijn vrijwilligers direct inzetbaar. De relatie tussen de Wgs en vrijwilligersorganisaties is dus dat gemeenten in het kader van de uitvoering van de Wgs op basis van de voorgaande argumenten kunnen beslissen om vrijwilligers in te zetten bij de gemeentelijke schuldhulpverlening. 31 Oudenampsen e.a Kamerstukken II 2009/2010, , nr. 3 (MvT) 33 Oudenampsen e.a Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 19

20 3. Huidige situatie in Friesland Friesland is sinds 1 januari 2014 opgedeeld in 24 gemeenten. Op basis van de beleidsdocumenten van de verschillende Friese gemeenten en een interview met de beleidsmedewerker Werk en Inkomen van de gemeente Leeuwarden is onderzocht hoe in de provincie Friesland de integrale schuldhulpverlening is georganiseerd. De huidige situatie zal hiermee worden vastgesteld. Door middel van dit hoofdstuk wordt een antwoord gegeven op de derde deelvraag van dit onderzoek: Hoe wordt door de Friese gemeenten vorm gegeven aan de uitvoering van de Wgs?. Kaart gemeentelijke indeling 2014 Bron: Prov. Fryslân, afd. Beleids- en Geo- Informatie 3.1 Gemeenten Achtkarspelen en Kollumerland c.a. De gemeente Achtkarspelen werkt op het gebied van de schuldhulpverlening samen met de gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland (hierna Kollumerland). Samen bieden ze schulddienstverlening (SDV) aan voor mensen die schulden of moeilijkheden met inkomsten en uitgaven hebben. Met de uitvoering van de SDV willen de gemeenten de participatie bevorderen en maatschappelijke kosten beperken. De schuldhulpverlening wordt door de gemeente Achtkarspelen uitgevoerd maar het beleidsplan is ook van toepassing voor de inwoners van de gemeente Kollumerland. Van dit beleidsplan wordt in deze paragraaf een parafrase gegeven 34. Preventie en nazorg Er zijn door de gemeente verschillende activiteiten ontwikkeld op het gebied van preventie om te zorgen dat de inwoners van de gemeente financieel vaardig worden. Een voorbeeld hiervan is het product Informatie en advies, waarbij door de gemeente advies wordt gegeven over het zelfstandig bereiken van duurzaam financieel evenwicht. Ook biedt de gemeente preventief budgetbeheer en vind er vroegsignalering plaats door onder andere de deelname van het team SDV aan het Sociaal Team. Met verschillende schuldeisers zijn door de gemeente uitvoeringsafspraken gemaakt. 34 Beleidsplan schuldhulpverlening Gemeente Achtkarspelen Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 20

21 Zo wordt er bijvoorbeeld regelmatig gesproken met de woningbouwverenigingen en ontvangt de gemeente van hen maandelijks een lijst van inwoners die een huurachterstand hebben. Naast samenwerking met de grootste schuldeisers, werkt de gemeente op het gebied van preventie ook nauw samen met vrijwilligersorganisaties zoals Humanitas en het FSU. Door middel van de nazorg wil de gemeente terugval en recidive voorkomen zodat de inwoners na het traject financieel vaardig blijven. Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden Steunpunt Kollumerland en Achtkarspelen (SUSKA) 35 is een dienstverlenende onafhankelijke organisatie die is aangesloten bij het FSU. Bij SUSKA kunnen mensen terecht die allerlei vragen hebben op het gebied van sociale zekerheid en re-integratie. Ook voor vragen die te maken hebben met financiële problemen kunnen mensen aankloppen bij de vrijwilligers van SUSKA. De spreekuurhouders geven namelijk ondersteuning bij het invullen van formulieren en het aanvragen van een uitkering of voorziening. Naast de bestaande producten die de gemeente al aanbiedt op het gebied van preventie, is de gemeente ook nieuwe producten aan het ontwikkelen. Zo is in de gemeente de Pilot internethulpverlening gestart. In deze pilot werken de NHL, Internzorg en SMWF samen om een methodiek te ontwikkelen voor internethulpverlening om jongeren met financiële problemen op een nieuwe manier te kunnen benaderen Schuldenregelingen Wanneer geconstateerd wordt dat een inwoner problematische schulden heeft, biedt de gemeente verschillende diensten aan om de inwoner te ondersteunen bij het oplossen van deze problemen. Ten eerste biedt de gemeente budgetbeheer waarbij de gemeente de inkomsten beheert en hiervan de vaste lasten betaald. Hierbij wordt advies gegeven over de mogelijkheden om de inkomsten te verhogen of de uitgaven te verlagen. Een tweede mogelijkheid is het treffen van een betalingsregeling. Bij een betalingsregeling wordt een overeenkomst tussen de inwoner en de schuldeiser gesloten waarin wordt vastgelegd dat de schuld zal worden terugbetaald in een aantal termijnen. Wanneer de schulden hiervoor te groot zijn, kan ook schuldbemiddeling worden gestart. Bij schuldbemiddeling zal de gemeente proberen met alle schuldeisers een regeling te treffen waarbij wordt afgesproken dat de schuldenlast gedeeltelijk zal worden terugbetaald in termijnen en naar draagkracht. De gemeente bemiddeld hierbij tussen de inwoner en de schuldeisers. Er zijn een tweetal producten die nog in ontwikkeling zijn, namelijk herfinanciering en saneringskrediet. De gemeente kan zelf geen krediet verlenen, waardoor wordt onderzocht of dit door Kredietbank Nederland kan worden gedaan. 3.2 Gemeente Ameland De inwoners van de gemeente Ameland kunnen bij de gemeente zelf terecht voor schuldhulpverlening. Er is een vaste dag in de maand dat de inwoners op het gemeentehuis terecht kunnen voor vragen op het gebied van schuldhulpverlening, budgettips, het opzetten van een goede privéadministratie en hulp bij het aanvragen van inkomensondersteunende regelingen. 36 Wanneer verzocht wordt om schuldhulpverlening, bekijkt een professionele hulpverlener de oorzaak van de schulden en worden er afspraken gemaakt met de schuldeisers. 35 Over SUSKA, geraadpleegd op 15 mei 2014 via suska-fsu.nl 36 Schuldhulpverlening begeleiding Gemeente Ameland, geraadpleegd op 15 mei 2014 via ameland.nl/digitaal-loket/burgerloket_41157/product/schuldhulpverlening-begeleiding_467.html Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 21

22 Sociaal Team Ameland 37 Op Ameland is het Sociaal Team Ameland opgezet. Dit team bestaat uit verschillende professionals die werkzaam zijn op het gebied van Sociale Zaken, Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), maatschappelijke werk en thuiszorg, maar ook de GGD, GGZ, Verslavingszorg Noord Nederland (VNN), politie en Maakt Meedoen Mogelijk (MEE) Friesland zijn vertegenwoordigd. Het Sociaal Team is bedoeld om hulp en advies te bieden aan alle mensen met psychische-, relationele-, financiële-, sociale-, verslavings-, woon- en/of andere vormen van problemen. Wanneer er sprake is van multiproblematiek kan het Sociaal Team de inwoners op weg helpen om bij de juiste persoon of instantie om hulp te vragen. 3.3 Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân De Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Frylân (de Dienst) werkt voor de inwoners van de gemeenten Het Bildt, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Harlingen, Leeuwarderadeel, Menameradiel, Terschelling en Vlieland. Alle inwoners van de aan de Dienst deelnemende gemeenten, kunnen zich tot de Dienst wenden voor schuldhulpverlening 38. De Dienst heeft een kadernota vastgesteld waarin de visie, doelstellingen en wijze van uitvoering van de Dienst op het gebied van de schuldhulpverlening worden weergegeven. Dit zal hierna worden beschreven 39. Uitbesteding De Dienst voert de schuldhulpverlening niet zelfstandig uit maar heeft de minnelijke schuldhulpverlening uitbesteed aan de Kredietbank Nederland. Dit betreft het financiële gedeelte van de integrale schuldhulpverlening. Het psychosociale onderdeel van de integrale schuldhulpverlening wordt uitgevoerd door het Algemeen Maatschappelijk Werk. Preventie Een van de doelstellingen van de Dienst is om meer te gaan doen aan preventie. De preventie wordt ook uitgevoerd door de Kredietbank Nederland, namelijk door het Ping-loket. Hier kunnen mensen terecht kunnen voor persoonlijk financieel advies. Wanneer dreigende financiële problemen geconstateerd worden, kunnen mensen worden doorverwezen naar de schuldhulpverlening. Advies- en informatiewinkel 40 Particuliere initiatieven van bijvoorbeeld vrijwilligersorganisaties op het gebied van de schuldhulpverlening, worden door de Dienst ondersteund. In Harlingen en Franekeradeel kunnen de inwoners met financiële vragen en problemen terecht bij de ervaren vrijwilligers van de Advies- en informatiewinkels. Deze vrijwilligers helpen met het op orde brengen van de financiële administratie en informeren daarnaast over de regelingen die beschikbaar zijn om financiële steun te ontvangen. 37 Problemen? Sociaal Team Ameland helpt u graag, Gemeente Ameland 38 Beleidsregels Toelating tot de schuldhulpverlening Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslan, vastgesteld door het dagelijks bestuur d.d.11 juni Kadernota Schuldhulpverlening (De Dienst) 40 Over Advies- en Informatiewinkel, geraadpleegd op 15 mei 2014 via sozawe-nw-fryslan.nl Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 22

23 De Advies- en informatiewinkels zijn een samenwerking tussen verschillende vrijwilligersorganisaties zoals Humanitas, SchuldHulpMaatje, Steunpunt Uitkeringsgerechtigden en Gehandicapten (SUG), FSU en De Skûle. Deze organisaties bieden ieder ook hulp aan in de andere gemeenten van Noardwest Fryslân. Het initiatief tot deze samenwerking is vanuit de vrijwilligersorganisaties zelf gekomen. De Advies- en Informatiewinkels kunnen worden gezien als voortraject voor men in het professionele schuldhulptraject van de Kredietbank Nederland stapt. 3.4 Gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Schiermonnikoog De gemeenten Dantumadiel, Dongeradeel en Schiermonnikoog hebben de schuldhulpverlening gezamenlijk opgepakt. In het beleidsplan worden de visie en uitgangspunten van de gemeenten weergegeven. In deze paragraaf wordt een parafrase van dit beleidsplan gegeven 41. De gemeenten bieden met de integrale schuldhulpverlening ondersteuning op het gebied van preventie, curatie en nazorg en willen hierbij de maximale financiële zelfredzaamheid van de inwoners bereiken, zodat schulden geen belemmering meer kunnen vormen voor de participatie aan de samenleving. De eigen verantwoordelijkheid van de cliënt staat hierbij centraal. Om dit doel te kunnen bereiken werken de gemeenten samen met ketenpartners, schuldeisers en vrijwilligers. Spreekuur van de gemeente Wanneer blijkt dat mensen ondersteuning nodig hebben, kunnen ze worden doorverwezen naar het spreekuur van de gemeente. Tijdens dit spreekuur wordt een gesprek gevoerd dat gericht is op de persoonlijke financiële situatie van de cliënt. Op basis van dit gesprek wordt beoordeeld of financiële hulpverlening noodzakelijk is en welke partners daarbij dan moeten worden betrokken. Wanneer de cliënt ondersteuning nodig heeft bij bijvoorbeeld het ordenen van de administratie, dan wordt aan de cliënt gevraagd een beroep te doen op iemand uit het eigen netwerk. Als dit niet mogelijk is, worden cliënten doorverwezen naar een vrijwilligersorganisatie. Momenteel worden de meeste cliënten in zo n geval doorverwezen naar Humanitas. Ook zijn de gemeenten bezig met het opzetten van een maatjesproject van SchuldHulpMaatje. Het uitgangspunt is minimale ondersteuning vanuit de gemeente en maximale eigen verantwoordelijkheid van de hulpvrager. Hierbij wordt ook gekeken naar mogelijkheden binnen het eigen netwerk of het inzetten van vrijwilligers. Preventie en nazorg Problematische schulden moeten zoveel mogelijk voorkomen worden. De gemeenten gaan actief inzetten op preventie door signalen van betalingsachterstanden op te pakken. Hiervoor zijn afspraken gemaakt met onder andere de woningbouwverenigingen, zorgverzekeraars en energieleveranciers in de gemeenten. Wanneer een gemeente bericht krijgt dat er sprake is van een betalingsachterstand, dan neemt de gemeente contact op met de betreffende inwoner. Hierbij wordt de inwoner geïnformeerd over de mogelijkheden die er zijn met betrekking tot de gemeentelijke schuldhulpverlening om de betalingsachterstanden te verhelpen. Naast de vroegsignalering willen de gemeenten in het kader van de preventieactiviteiten voorlichting geven om de financiële zelfredzaamheid van de inwoners te vergroten. Voor iemand die gebruik heeft gemaakt van de gemeentelijke schuldhulpverlening en het traject goed heeft doorstaan, zal na beëindiging van het traject nog nazorg worden geboden om terugval te voorkomen. 41 Beleidsplan integrale schuldhulpverlening Dantumadiel, Dongeradeel en Schiermonnikoog Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 23

24 Schuldbemiddeling Wanneer is sprake is van problematische schulden waardoor schuldhulpverlening noodzakelijk is, kan een beroep worden gedaan op de gemeente. De problemen van de inwoner worden allereerst in kaart gebracht en de totale schuldenlast zal worden berekend. Hierbij wordt ook gekeken of er nog inkomensondersteunende regelingen beschikbaar zijn, waarop de inwoner een beroep zou kunnen doen. Vervolgens zal een professionele hulpverlener bemiddelen tussen de inwoner en de schuldeisers. De bedoeling is om afspraken te maken over de afbetaling van de schulden. Budgetbeheer en budgetbegeleiding zijn diensten die de gemeenten aanbieden ter ondersteuning. 3.5 Gemeente De Friese Meren In het beleidsplan van de gemeente De Friese Meren met betrekking tot de schuldhulpverlening wordt door de gemeente niet alleen weergegeven hoe de schuldhulpverlening momenteel is geregeld maar er wordt ook een toekomstperspectief gegeven. Dit beleidsplan zal in deze paragraaf worden besproken 42. Momenteel is de schuldhulpverlening voor iedereen in de gemeente toegankelijk. Inwoners met schulden worden doorverwezen naar professionele schuldhulpverlening. De professionele schuldhulpverlening in de gemeente wordt uitgevoerd door de Kredietbank. Naast de Kredietbank zijn nog veel meer andere organisaties actief op het gebied van schuldhulpverlening. Deze organisaties werken voornamelijk aan de voorzijde van de schuldproblemen. In het midden van al deze verschillende organisaties staat het Sociaal Team. In dit team zit het maatschappelijk werk, de politie, de kredietbank, de gemeente en woningbouwverenigingen. In dit team wordt vroegtijdig door de organisaties afgestemd wie de hulpverlening op zich zal nemen en welke andere organisaties hierbij zullen worden betrokken. De gemeente wil in de toekomst toe naar een nieuwe vorm van dienstverlening waar veel/meer gebruik wordt gemaakt van de eigen kracht van de inwoners met schulden en waar meer vrijwilligers worden ingezet. De gemeente wil de eigen kracht en financiële zelfredzaamheid van de inwoners vergroten, de schuldhulpverlening meer doelmatiger en effectiever maken en de gemeente wil binnen de wettelijke wachttijden blijven. Uitvoering Ondanks dat de professionele schuldhulpverlening door de gemeente is uitbesteed aan de Kredietbank, geeft de gemeente in het beleidsplan wel duidelijk weer op welke manier de uitvoering van de schuldhulpverlening moet worden vormgegeven. De gemeente wil professionele schuldhulpverlening eigenlijk alleen inzetten om een schuldenregeling te treffen. Van de dienst budgetbeheer van de Kredietbank wordt minder gebruik gemaakt. Daarnaast wil de gemeente ook minder gebruik maken van professionele budget coaching en budgethulp. De gemeente wil de inwoners hiervoor doorverwijzen naar vrijwilligers. Meestal worden deze producten individueel aangeboden maar de gemeente wil dit de inwoners ook groepsgewijs gaan leren. Preventie Met betrekking tot het onderdeel preventie is de gemeente van mening dat wanneer mensen vanaf jonge leeftijd al goed geïnformeerd worden, hiermee problematische schulden voorkomen kunnen worden. De gemeente wil daarom in het onderwijs aandacht gaan besteden aan omgang met schulden en daarnaast wil de gemeente in gesprek met mensen in de financiële wereld of zij willen bijdragen aan de voorlichting aan jongeren. Daarnaast wil de gemeente er op tijd bijzijn wat betreft het stadium waar de schuldenproblematiek zich bevindt, zodat het gemakkelijker is om een verandering aan te brengen in de situatie. 42 Beleidsplan schuldhulpverlening (Gemeente De Friese Meren) Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 24

25 Om dit te kunnen bewerkstelligen wil de gemeente in overleg met onder andere woningcorporaties en welzijnswerk om te kijken of het mogelijk is om mensen met bijvoorbeeld een betaalachterstand nog eerder door te verwijzen naar vrijwilligerswerk. Vrijwilligers De gemeente verwacht dat door de nieuwe vorm van dienstverlening de rol van vrijwilligers in de schuldhulpverlening groter zal worden. In het beleidsplan geeft de gemeente aan dat het in gesprek wil met vrijwilligersorganisaties om te kijken in hoeverre zij bereid zijn samen te werken met professionele krachten. De gemeente wil kijken wat ze kunnen betekenen in de verschillende onderdelen van het integrale schuldhulptraject zoals de preventie, schuldhulpverlening en de nazorg. 3.6 Gemeente Heerenveen In het beleidsplan van de gemeente Heereveen wordt aangegeven hoe de schuldhulpverlening de afgelopen jaren georganiseerd was en wat de gemeente ten aanzien hiervan wil gaan verbeteren. In deze paragraaf wordt een parafrase van dit beleidsplan gegeven 43. De gemeente biedt inwoners met problematische schulden hulp om deze schulden weer hanteerbaar te maken. Dit doet de gemeente door te bemiddelen tussen de schuldeisers en de schuldenaar. Financiële zelfredzaamheid vind de gemeente erg belangrijk. Met betrekking tot de preventie en de nazorg heeft de gemeente afspraken gemaakt met woningbouwcorporaties en energieleveranciers over de doorverwijzing van klanten met betalingsachterstand. Door deze afspraken kan de gemeente sneller ingrijpen en kunnen problematische schulden voorkomen worden. Wanneer mensen een schuldentraject hebben doorlopen is nazorg belangrijk om te voorkomen dat die mensen weer opnieuw in de problemen raken. De gemeente begeleidt deze mensen hierbij. Gedurende het hele schuldhulptraject is er een vast contactpersoon vanuit de gemeente het aanspreekpunt voor de inwoner. Wanneer er sprake is van multiproblematiek wordt het protocol van het Sociaal Team gevolgd. Regievoering De gemeente wil in de toekomst meer regie gaan voeren op de klant en op de keten en ook meer betrokken zijn bij het gehele schuldhulptraject. Dit betekent dat de gemeente zich wil zich gaan focussen op een goede integrale intake en het op orde brengen van het dossier van de inwoner met schulden. Hierdoor wil de gemeente vroegtijdig uitval en vertraging in het traject in de toekomst voorkomen. De gemeente wil nieuwe afspraken gaan maken met ketenpartners en schuldeisers. Ook wil de gemeente er voor zorgen dat vrijwilligers en professionele schuldhulpverleners meer gaan samenwerken en elkaar hierdoor ook versterken. Wanneer een inwoner van de gemeente Heereveen hulp nodig heeft bij schulden, dan kan de inwoner terecht bij het inloopspreekuur van de afdeling Werk, inkomen en maatschappelijke ondersteuning (WIMO) in WerkState 44. Hier zijn specialisten aanwezig die de inwoners kunnen helpen bij het oplossen van problemen. De gemeente Heereveen kan ook helpen wanneer mensen niet uitkomen met hun budget. Hiervoor heeft de gemeente eigen budgetmaatjes. 43 Meer grip op de gemeentelijke schuldhulpverlening, Gemeente Heerenveen Over inloopspreekuur in Werkstate, Gemeente Heerenveen, geraadpleegd op 20 mei 2014 via heerenveen.nl/werk-en-inkomen/schuldhulpverlening/schuldhulp.html Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 25

26 Budgetmaatjes in eigen beheer De gemeente Heereveen werkt met eigen vrijwilligers, geschoolde budgetmaatjes, die bij de start, tijdens en in de eindfase van de schuldhulpverlening worden ingezet. Vanaf november 2012 zijn er al bijna 60 budgetmaatjes getraind en wordt een groot deel ingezet bij schuldhulpverlening. Het vrijwilligersservicepunt biedt de training, begeleiding en intervisie. Door de inzet van budgetmaatjes wordt sneller en efficiënter gewerkt aan het schuldhulpverleningstraject en is er minder sprake van uitval Gemeente Leeuwarden De gemeente Leeuwarden heeft de schuldhulpverlening uitbesteed aan de Kredietbank Nederland. De schuldhulpverlening die de Kredietbank Nederland aanbiedt, betreft de technische kant van de schuldhulpverlening. Hier heeft de gemeente voor gekozen, omdat de gemeente al jarenlang samenwerkt met de Kredietbank Nederland en zeer tevreden is over de resultaten, aldus de beleidsmedewerker Werk en Inkomen van de gemeente Leeuwarden, mevrouw Sinnema 46. Bij het vaststellen van het beleidsplan op het gebied van de schuldhulpverlening heeft de Kredietbank Nederland ook een input gehad. Dit beleidsplan zal in deze paragraaf worden besproken 47. Sociale Wijkteams Voor het maatschappelijke gedeelte van de schuldhulpverlening maakt de gemeente gebruik van verschillende wijkteams. Inwoners kunnen terecht bij deze wijkteams met vragen of voor hulp met betrekking tot geldzaken/schulden. Deze teams zijn samengesteld uit professionals met verschillende deskundigheden. Er is een sociaal werker en een medewerker van de Kredietbank Nederland aanwezig. Er zijn samenwerkingsafspraken gemaakt tussen deze Sociale Wijkteams en de vrijwilligersorganisaties Humanitas, Stichting Solidair, FSU en het Vrijwilligersservicepunt (VSP). Wanneer een inwoner met schulden zich meldt bij een Sociaal Wijkteam kan de sociaal werker van dit team de inwoner aanmelden bij een vrijwilligersorganisatie of wanneer er problematische schulden zijn aanmelden bij de Kredietbank. Preventie Mevrouw Sinnenma heeft aangegeven dat de gemeente al veel doet op het gebied van preventie. Bijvoorbeeld vroegsignalering door middel van afspraken met onder andere Vitens, zorgverzekeraars, woningbouwcorporaties en energiemaatschappijen. Deze organisaties geven betalingsachterstanden door aan het Sociaal Wijkteam, waarna stappen kunnen worden ondernomen. Daarnaast is er in de gemeente een Ping-loket en Het Buurtservicepunt (BSP). Het BSP is in Leeuwarden ook heel belangrijk op het gebied van preventie. Het BSP is een samenwerkingsverband tussen het FSU, Aanzet, Humanitas en Welzijn Centraal. Het BSP is eigenlijk het voorportaal van de Sociale Wijkteams. Het zijn laagdrempelige inloopspreekuren waar inwoners van de gemeente terecht kunnen met allerlei vragen over wonen, werken en welzijn. Vrijwilligers van het Buurtservicepunt ondersteunen mensen door bijvoorbeeld informatie en advies te verschaffen op het gebied van uitkeringen, inkomensondersteunende voorzieningen, het invullen van formulieren, het afhandelen van brieven van de overheid of hulp bij administratie. Wanneer er bij een BSP problemen geconstateerd worden, worden mensen doorverwezen naar een wijkteam. 45 Stavenuiter en Nederland 2014, p Zie bijlage I Interview Beleidsmedewerker Werk & Inkomen gemeente Leeuwarden 47 Beleidsregels schuldhulpverlening Gemeente Leeuwarden 2014 Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 26

27 Toekomst Uit de Nota In eigen hand 48 blijkt dat gemeente zich in de toekomst nog meer wil gaan richten op preventie. Financiële zelfredzaamheid vind de gemeente belangrijk. Burgers moeten in beginsel eerst kijken in hun eigen netwerk voordat ze een beroep doen op professionele schuldhulpverlening. Ook wil de gemeente inzetten op nazorg om te voorkomen dat mensen opnieuw in de problemen terecht komen. De gemeente is hiervoor bezig met het ontwikkelen van nieuwe activiteiten. Zo is laatst een pilot georganiseerd bij het talencentrum waar voorlichting werd gegeven over omgaan met schulden. Ook wil de gemeente meer gaan doen gericht op jongeren door bijvoorbeeld afspraken te maken met scholen. 3.8 Gemeenten Littenseradiel en Súdwest-Fryslân De gemeente Littenseradiel maakt op het gebied van zorg, werk en inkomen deel uit van het samenwerkingsverband met de gemeente Súdwest-Fryslân. Het beleidsplan van de gemeente Súdwest-Fryslân op het gebied van de schuldhulpverlening is dan ook van toepassing voor de inwoners van de gemeente Littenseradiel. Dit beleidsplan wordt in deze paragraaf beschreven 49. De gemeente wil de schuldhulpverlening kantelen naar schulddienstverlening. De schuldhulpverlening is volgens de gemeente te veel gericht op het helpen van iedereen met het op orde brengen van de financiën, ongeacht de eigen mogelijkheden. De gemeente gaat bij de schulddienstverlening uit van de eigen kracht van de inwoners. De gemeente wil de financiële zelfredzaamheid van de inwoners vergroten en hierdoor de belemmeringen voor participatie verminderen. Uitbesteding Momenteel is de schuldhulpverlening nog volledig uitbesteed aan de Kredietbank Nederland. Burgers met problematische schulden kunnen zich direct, of via de gemeente, aanmelden voor financiële hulpverlening. De gemeente denkt echter na over de mogelijkheden om de uitvoering van de schulddienstverlening zelf op zich te nemen. De preventie wordt op dit moment ook nog gedaan door Kredietbank Nederland, namelijk door het Ping-loket. Een andere vorm van preventie is het benaderen van risicogroepen en het geven van advies over bijvoorbeeld inkomensondersteunende voorzieningen. Ook worden schulden voorkomen door het rechtstreeks betalen van de maandelijkse nota s aan nutsbedrijven, verhuurders en zorgverzekeringen. Preventie De gemeente wil meer gaan inzetten op preventie. Wanneer de schulden nog niet zo n grote omvang hebben kunnen de schulden ook sneller worden opgelost. De gemeente vindt daarom het vroegtijdig signaleren van schulden van groot belang. Ketenpartners spelen hierbij een belangrijke rol. Door een gerichte aanpak kan de gemeente zich ook beter richten op specifieke doelgroepen met eigen problemen, zoals gezinnen met minderjarige kinderen of de groep jongeren. Door mensen vaardigheden, kennis en competenties aan te leren wordt de financiële zelfredzaamheid vergroot. Samenwerking Wanneer er sprake is van achterliggende problemen die de schulden hebben kunnen veroorzaakt, dan wil de gemeente ketenpartners inzetten die psychosociale ondersteuning kunnen bieden. Samenwerking is hierbij van belang. Ook het Sociaal Team speelt bij multiproblematiek een belangrijke rol. 48 Nota In Eigen Hand Schuldhulpverlening Nieuwe Stijl, Gemeente Leeuwarden d.d. Leeuwarden, 15 november Over een andere boeg. De gekantelde gedachte in de schulddienstverlening van de gemeente Súdwest- Fryslân Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 27

28 Met betrekking tot de technische ondersteuning wordt gedacht aan samenwerking met de Kredietbank Nederland en vrijwilligersorganisaties. De Kredietbank kan de financiële ondersteuning bieden bij een schuldregeling. Vrijwilligers spelen een eigen ondersteunende rol bij de aanpak van financiële problemen. Vrijwilligersorganisaties waar via de gemeenten naar wordt verwezen zijn onder andere de Papierwinkel, SchuldHulpMaatje en FSU. Er moet een heldere afbakening komen tussen de taken en verantwoordelijkheden van vrijwilligers en gemeentelijke schulddienstverleners. 3.9 Gemeenten Ooststellingwerf, Opsterland en Weststellingwerf De gemeenten Ooststellingwerf, Opsterland en Weststellingwerf (OOW) hebben een gemeenschappelijke visie en gelijke beleidsdoelstellingen op het gebied van de schuldhulpverlening. Deze visie en doelstellingen zijn neergelegd in de beleidsplannen van de verschillende gemeenten gericht op de schuldhulpverlening 50. De gemeenten beogen door de samenwerking de uniformiteit en kwaliteit van de schuldhulpverlening in hun regio te bevorderen. Uitbesteding Uit de beleidsplannen blijkt dat zelfredzaamheid van de inwoners van groot belang is. De gemeenten verwachten van de inwoners dat zij met behulp van digitale ondersteuning zelf de schulden kunnen regelen. Mocht dit toch niet lukken, dan kunnen de inwoners een aanvraag indienen bij de Kredietbank Nederland. De financiële schuldhulpverlening is door de gemeenten namelijk uitbesteed aan de Kredietbank Nederland. Op 1 juli 2012 hebben de gemeenten mandaat verleend aan de Kredietbank Nederland om besluiten te nemen op de aanvraag van schuldhulpverlening. Sociaal Team Het ontstaan van schulden kan soms ook samen gaan met andere achterliggende problemen. Het is belangrijk dat ook deze problemen worden aangepakt. Het Sociaal Team heeft hierin de centrale rol gekregen om inwoners met multiproblematiek te ondersteunen en ze weer financieel zelfredzaam te maken. Hiermee hebben de gemeenten eveneens een groot gedeelte van de preventie en nazorg geborgd. Om te voorkomen dat organisaties op het terrein van de schuldhulpverlening langs elkaar heen lopen is samenwerking essentieel. De gemeenten hebben ervoor gekozen ook hierbij het Sociale Team een centrale rol te geven. Kredietbank Nederland is ook lid van dit Sociale Team, zodat wanneer er sprake is van problematische schulden deze gelijk aangepakt kunnen worden Gemeente Smallingerland De schuldhulpverlening levert een bijdrage aan de participatie van mensen met financiële problemen door middel van het bevorderen van financiële zelfredzaamheid van die betreffende burgers. De gemeente Smallingerland zal haar aanbod op het gebied van de integrale schuldhulpverlening daarbij afstemmen op de hoogst haalbare mate van financiële zelfredzaamheid van de betreffende burger. Deze doelstelling van de gemeente Smallingerland is weergegeven in het beleidsplan van de gemeente 51. In dit beleidsplan komt duidelijk naar voren dat de schuldhulpverlening erg complex kan zijn doordat er meerdere problemen kunnen zijn die moeten worden overwonnen. De motivatie en inzet van de inwoners is hierbij onmisbaar. De inwoners zijn zelf verantwoordelijk voor hun financiële situatie. Voorlichting en begeleiding vanuit de gemeente kan helpen om de problemen op te lossen. 50 Gekantelde schuldhulpverlening beleidsnotitie (Gemeenten OOW) 51 Kadernota schuldhulpverlening Mensenschuld (Gemeente Smallingerland) Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 28

29 Preventie De gemeente zal de komende jaren veel inzetten op preventie zoals blijkt uit het beleidsplan. Dit gebeurt momenteel door het Ping-loket. Hier kunnen mensen terecht voor persoonlijk financieel advies en het is ook de plek waar financiële problemen geconstateerd kunnen worden. Van hieruit kan doorverwijzing plaatsvinden naar de schuldhulpverlening of naar andere instanties als Sociaal Raadslieden, het Steunpunt Uitkeringsgerechtigden, gehandicapten en minima Smallingerland (SUS) en Humanitas. De gemeente wil ook een cursus gaan ontwikkelen die mensen helpt bij het voorkomen van betalingsachterstanden of budgetteringsproblemen. Deze cursus zal worden gegeven in samenwerking met lokale maatschappelijke organisaties. Uitvoering De gemeente voert een sterke regie op de uitvoering van de schuldhulpverlening die momenteel nog in handen is van Kredietbank Nederland. De gemeente heeft specifieke wensen op het gebied van communicatie, registratie, facturering en waarborging van de kwaliteit en is nog niet helemaal tevreden over de uitvoering van de schuldhulpverlening in de gemeente. De gemeente wil daarom nieuwe afspraken maken met de Kredietbank Nederland. Wanneer de gemeente er niet uitkomt met Kredietbank Nederland, is uitvoering door de gemeente zelf ook nog een optie in de toekomst Gemeente Tytsjerksteradiel Schulden mogen geen belemmering vormen voor de participatie in de samenleving. Dat is de reden van de gemeente om met integrale schuldhulpverlening ondersteuning te bieden om het maximaal haalbare financiële zelfredzaamheid van de inwoners te bereiken. Deze visie met betrekking tot de schuldhulpverlening heeft de gemeente weergegeven in een beleidsplan 52. Niet alleen het oplossen van de schulden is hierbij van belang maar ook de achterliggende problemen moeten worden aangepakt. Er moet worden bekeken of andere hulpverlening moet worden ingezet. Welk vorm van hulpverlening er moet worden geboden en welke ketenpartners daarbij moeten worden betrokken, is afhankelijk van de situatie van de inwoner. Uitbesteding Voor de uitvoering van de schuldhulpverlening is de gemeente aangesloten bij de Kredietbank Nederland. De gemeente heeft de schuldhulpverlening inclusief de preventie volledig uitbesteed en heeft zelf alleen nog maar een regisserende rol. Vrijwilligers De gemeenteraad heeft het College van B&W in het beleidsplan de opdracht gegeven om de komende jaren te onderzoeken welke mogelijke rollen vervult kunnen worden door vrijwilligers in het schuldhulpverleningstraject. In 2011 is al een start gemaakt met de inzet van vrijwilligers in de intakefase van de schuldhulpverlening. Wellicht kunnen vrijwilligers in de toekomst meer onderdelen van de schuldhulpverlening in de gemeente op zich nemen. 52 Beleidsplan schuldhulpverlening (Gemeente Tytsjerksteradiel) Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 29

30 4. Mogelijkheden ter verbetering In het vorige hoofdstuk is de beleidsvoering op het gebied van de schuldhulpverlening van de Friese gemeenten beschreven. In dit vierde hoofdstuk zal allereerst worden gekeken wat de regering vindt dat zou kunnen worden aangepast ter bevordering van de gemeentelijke schuldhulpverlening. Vervolgens wordt dit met de huidige situatie in Friesland vergeleken en wordt beoordeeld wat in Friesland zou kunnen worden aangepast. Als laatste wordt nog stilgestaan bij de mogelijkheden die het FSU heeft om de Friese gemeenten hierbij te ondersteunen. Met dit hoofdstuk zal uiteindelijk een antwoord worden gegeven op de laatste deelvraag van het onderzoek: Op welke wijze zou de schuldhulpverlening in Friesland verbeterd kunnen worden en hoe zou het FSU hieraan kunnen bijdragen?. 4.1 De regering Gemeenten mogen op grond van de Wgs, binnen de kaders van de wet, zelf bepalen hoe ze richting geven aan de integrale schuldhulpverlening. Als gevolg hiervan kan de wijze waarop gemeenten de integrale schuldhulpverlening hebben georganiseerd verschillend zijn. Landelijk onderzoek Om een beeld te krijgen van de manier waarop gemeenten in Nederland de Wgs hebben geïmplementeerd, wat hun ervaring hiermee is en waar eventueel behoefte ligt voor ondersteuning, heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) aan het Verwey-Jonker Instituut gevraagd onderzoek te doen naar de vormgeving van de schuldhulpverlening bij gemeenten 53. Het onderzoek is uitgevoerd onder 60 gemeenten in Nederland. Het onderzoek richtte zich onder andere op wat gemeenten willen bereiken, welke maatregelen de gemeenten hebben genomen om de integrale schuldhulpverlening vorm te geven en wat de plannen zijn voor in de toekomst. De visie van de gemeenten die zijn onderzocht sluit aan op de definitie van de integrale schuldhulpverlening van de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) 54 : Integrale schuldhulpverlening is het actief ondersteunen van een inwoner bij het vinden van een oplossing voor zijn/of haar financiële problemen, maar ook bij het vinden van een oplossing voor de eventuele oorzaken hiervan of omstandigheden die verhinderen dat de financiële problemen kunnen worden opgelost. Integrale schuldhulpverlening houdt daarnaast in dat zoveel mogelijk voorkomen wordt dat problematische schulden ontstaan. Schulden mogen volgens de gemeenten niet in de weg komen te staan met betrekking tot de participatie aan de samenleving. Dit is ook één van de doestellingen van het kabinet. Gemeenten zetten daarom ook veel in op het verbeteren/vergroten van de financiële zelfredzaamheid van de inwoners. Gemeenten zien daarnaast de samenwerking met ketenpartners, professionals en vrijwilligers als een onderdeel van de integrale schuldhulpverlening. In de uitvoering van de schuldhulpverlening zijn echter grote verschillen te ontdekken tussen de gemeenten die zijn onderzocht. Er zijn gemeenten die zelf wel kaders stellen maar de uitvoering aan een andere partij overlaten, er zijn gemeenten die zelf wel de intake op zich nemen maar vervolgens alsnog doorverwijzen naar een andere partij voor de daadwerkelijke schuldhulpverlening en er zijn gemeenten die echt het gehele traject zelf intern uitvoeren. Wat opvalt in het onderzoek is dat eigenlijk alle gemeenten zeggen meer zicht of zelfs meer grip te willen krijgen op de uitvoering van de gemeentelijke schuldhulpverlening. 53 Stavenuiter en Nederland De NVVK is dé brancheorganisatie voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 30

31 Door zelf meer de regie in handen te houden verwachten gemeenten dat meer maatwerk kan worden geleverd en minder mensen hoeven worden doorverwezen naar een relatief duur minnelijk schuldhulptraject. Of dit daadwerkelijk efficiënter zal zijn moet nog worden bewezen. Preventie is een belangrijk onderdeel van de Wgs waaraan gemeenten in hun beleidsplannen in ieder geval aandacht hebben moeten besteed. Uit het landelijke onderzoek blijkt dat de gemeenten al veel op preventie inzetten of juist aangeven dit in de toekomst meer te willen gaan doen. Preventieactiviteiten zijn momenteel nog niet in iedere gemeente goed van de grond gekomen. Dit komt, zoals blijkt uit het onderzoek, door gebrek aan mensen, gebrek aan budget vanwege de bezuinigingen of een gebrek ideeën. Daarnaast is het vaak zo dat dreigende situaties voorrang krijgen, waardoor er weinig tijd over blijft voor preventie. Dit zelfde geldt voor de nazorg. Gemeenten beschouwen de nazorg nog als zwakke schakel van de schuldhulpverlening. Over het algemeen wordt er nog maar weinig aan nazorg gedaan, terwijl gemeenten wel goed beseffen dat het belangrijk is te voorkomen dat mensen opnieuw in de problemen raken. Gemeenten hebben behoefte aan goede ideeën/voorbeelden om de preventie en nazorg op te kunnen pakken bijvoorbeeld gericht op nieuwe groepen als jongeren. Naast meer te willen gaan doen op het gebied van preventie en nazorg, geven ook veel gemeenten aan meer te willen gaan samenwerken met betrokken organisaties in de keten. Door meer samen te gaan werken met ketenpartners verwachten gemeenten ook meer maatwerk te kunnen leveren maar gemeenten geven ook aan dat dit nog niet zo makkelijk is. Vaak is er voor meer samenwerken geen budget en ook geven gemeenten aan dat dan verschillende organisaties een stukje van de schuldhulpverlening op zich nemen waardoor er geen overzicht meer is. Het samenwerken met en het faciliteren van vrijwilligers wordt ook veel genoemd. Samenwerking met vrijwilligers vind momenteel voornamelijk plaats aan de voorzijde van de schuldhulpverlening en vrijwilligers worden daarnaast ingezet om de administratie van cliënten op orde te krijgen. Veel gemeenten geven aan meer gebruik te willen gaan maken van vrijwilligers/ervaringsdeskundigen, ook in de andere fasen van het schuldhulptraject. Verbeterpunten Staatssecretaris Klijnsma heeft bij verschillende gemeenten al succesvolle initiatieven gezien die zich richten op het versterken van de financiële zelfredzaamheid van mensen. Daarnaast worden deze initiatieven gekenmerkt door maatwerk, preventieve aanpak, samenwerking en de inzet van ervaringsdeskundigen. Dit blijkt uit een brief van staatssecretaris Klijnsma (SZW) waarin ze de Tweede Kamer informeert over haar ervaringen die ze heeft opgedaan tijdens de armoede- en schulden estafette 55. Gemeenten zetten in op de financiële zelfredzaamheid van de inwoners om in de toekomst de relatieve dure schuldhulpverlening te kunnen voorkomen. Dit willen gemeenten bereiken door middel van preventieactiviteiten. Preventieactiviteiten zijn echter nog lang niet in iedere gemeente goed van de grond gekomen. Op dit gebied, evenals met betrekking tot nazorg, zijn dus nog veel mogelijkheden ter verbetering te vinden. Gemeenten geven aan dat hier soms te weinig mensen of te weinig budget voor is en dat ze behoefte hebben aan goede ideeën/voorbeelden om de preventie en nazorg op te kunnen pakken ook bijvoorbeeld met betrekking tot andere doelgroepen als jongeren. Ook op het gebied van vroegsignalering kunnen verschillende gemeenten nog veel verbeteren. Veel gemeenten hebben al afspraken gemaakt met woningbouwcorporaties en energieleveranciers, maar signalen die duiden op financiële problemen kunnen volgens Klijnsma ook worden opgevangen op scholen, instellingen voor dak- en thuislozen, tijdens budgetcursus voor bijstandsgerechtigden of op het werk. 55 Kamerbrief over samen werken aan een effectieve armoede- en schuldenaanpak d.d Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 31

32 Gemeenten kunnen met deze verschillende organisaties en bedrijven afspraken maken over het doorgeven van opgevangen signalen zodat een gemeente sneller stappen kan ondernemen en problemen in een vroeger stadium kunnen worden aangepakt. Samenwerken in de keten is van groot belang voor de integrale schuldhulpverlening. Gemeenten geven ook aan wel meer te willen samenwerken in de keten maar dat dit niet altijd gaat omdat er vaak weinig budget voor is. Ook wordt met betrekking tot de samenwerking aangegeven dat gemeenten bang zijn dat er geen overzicht meer zal zijn wie wat doet omdat verschillende organisaties een stukje van de schuldhulpverlening op zich zullen nemen. Het is volgens Klijnsma van groot belang dat de verschillende organisaties die werkzaam zijn in dezelfde keten elkaar ook kunnen vinden. Dit is lang niet altijd het geval. Er moet per regio een overzicht komen van alle organisaties die werkzaam zijn in de keten waardoor ook overzichtelijk wordt wie waarvoor kan worden ingezet. Tussen verschillende organisaties kunnen vervolgens samenwerkingsverbanden worden opgezet waardoor ook duidelijk is voor iedereen wie wat doet (afstemming). Met betrekking tot het budget is het voordelig voor gemeenten om samen te gaan werken met vrijwilligersorganisaties. Dergelijke organisaties worden momenteel voornamelijk aan de voorzijde van de schuldhulpverlening ingezet, maar kunnen ook in de andere fasen van de schuldhulpverlening worden ingezet. In veel gemeenten zijn al initiatieven ontstaan waarbij ervaringsdeskundigen een grote bijdrage leveren. Door de inzet van ervaringsdeskundigen wordt de drempel voor mensen om te praten over financiële problemen lager. Hierdoor zullen mensen sneller om hulp vragen. Daarnaast geeft dit waardering voor de ervaringsdeskundigen zelf doordat zij iemand kunnen helpen en het bevordert ook de participatie in de samenleving, aldus Klijnsma. 4.2 Provincie Friesland Om een beeld te krijgen van de manier waarop de gemeenten in de provincie Friesland de Wgs hebben geïmplementeerd zijn de beleidsplannen van de verschillende gemeenten in het vorige hoofdstuk beschreven. Een overzicht hiervan is te vinden in de bijlagen van dit onderzoeksrapport 56. Op basis van dit overzicht, waarbij is gekeken naar de uitvoering, preventieactiviteiten en de inzet van vrijwilligers, is de beleidsvoering van de Friese gemeenten met elkaar vergeleken. Daarnaast is gekeken, in vergelijking met het landelijke onderzoek, op welke onderdelen de gemeentelijke schuldhulpverlening in Friesland verbetert zou kunnen worden. Uitvoering Met betrekking tot de uitvoering van de schuldhulpverlening is een onderscheid gemaakt tussen de technische- en psychosociale schuldhulpverlening. De technische schuldhulpverlening wordt voor de meeste gemeenten in Friesland door de Kredietbank Nederland uitgevoerd. In alle andere gevallen biedt de gemeente zelf de schuldhulpverlening. Uit het landelijke onderzoek blijkt echter dat wanneer gemeenten zelf meer grip houden op de schuldhulpverlening, meer maatwerk kan worden geleverd. Gemeenten in Friesland die de schuldhulpverlening hebben uitbesteed aan de Kredietbank Nederland zouden ervoor kunnen kiezen zelf de intake te gaan doen. Met betrekking tot de psychosociale schuldhulpverlening wordt door veel gemeenten hulp gezocht bij het Sociaal Team. In andere gemeenten wordt de psychosociale schuldhulpverlening opgepakt door de gemeente zelf, het Algemeen Maatschappelijk Werk of de Kredietbank Nederland. De gemeente Leeuwarden is hierbij een bijzonder geval. Voor het maatschappelijke gedeelte van de schuldhulpverlening maakt de gemeente namelijk gebruik van verschillende Sociale Wijkteams. Deze teams zijn samengesteld uit professionals met verschillende deskundigheden en daarnaast werken deze teams ook samen met verschillende vrijwilligersorganisaties. Dit is een goed voorbeeld voor andere gemeenten, omdat er sprake is van laagdrempelige hulpverlening en afstemming tussen de professionals en de vrijwilligers. 56 Zie bijlage III Overzicht gemeentelijke schuldhulpverlening in Friesland Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 32

33 In het tweede hoofdstuk van dit onderzoeksrapport is geconstateerd dat het bevorderend is voor de effectiviteit van de schuldhulpverlening wanneer de professionele hulpverlener en vrijwilligers de handen in één slaan. Hiervan is nog lang niet in elke gemeente sprake. De schuldhulpverlening in Friesland zou dus verbeterd kunnen worden door een betere samenwerking tussen de professionals en de vrijwilligers. In Friesland zijn veel verschillende organisaties actief op het terrein van de schuldhulpverlening. Hiervan is geen duidelijk overzicht, waardoor verschillende organisaties elkaar ook niet altijd kunnen vinden. Bij een integrale aanpak is het belangrijk af te stemmen met ketenpartners die betrokken kunnen zijn bij de schuldhulpverlening. Ter bevordering van de samenwerking zou het daarom handig zijn dat er een overzicht komt van alle organisaties waaruit blijkt wie waarvoor zou kunnen worden ingezet. Preventie en nazorg Gemeenten geven in hun beleidsplannen aan de financiële zelfredzaamheid van de inwoners te willen vergroten om daarmee de belemmeringen met betrekking tot participatie aan de samenleving te verminderen. Dat de financiële zelfredzaamheid in Friesland erg belangrijk gevonden wordt, blijkt onder andere uit de beleidsplannen van de gemeente De Friese Meren, de gemeenten Littenseradiel en Súdwest-Fryslân en de gemeenten Ooststellingwerf, Opsterland en Weststellingwerf. Hierin wordt namelijk gesproken over een kanteling kan schuldhulpverlening naar schulddienstverlening waarbij uitgegaan wordt van de eigen kracht van de inwoners. Om belemmeringen met betrekking tot de participatie aan de samenleving te kunnen verminderen geven veel gemeenten aan meer te willen gaan doen op het gebied van preventie en nazorg om hiermee te kunnen voorkomen dat daadwerkelijke schuldhulpverlening noodzakelijk is. In Friesland zijn verschillende initiatieven op het gebied van preventie en nazorg te ontdekken, maar lang niet in elke gemeente is dit al goed geregeld. De meeste gemeenten willen door middel van verschillende eigen preventieactiviteiten voorkomen dat daadwerkelijke schuldhulpverlening nodig is. Voorbeelden van eigen preventieactiviteiten zijn het geven van voorlichting, advies of een cursus met betrekking tot het omgaan met geld en het voorkomen van betalingsachterstanden. Net als in het landelijke onderzoek al naar voren kwam, wordt ook in Friesland al wel veel gedaan op het gebied van vroegsignalering door afspraken te maken met woningbouwverenigingen en energieleveranciers over het doorverwijzen van mensen met een betalingsachterstand, maar zoals uit de kamerbrief van staatssecretaris Klijnsma blijkt kunnen signalen op veel meer plaatsen worden opgepikt. In sommige gemeenten in Friesland kunnen inwoners ook terecht bij de gemeente zelf met vragen of voor hulp, zoals bij het spreekuur van de gemeente in de gemeenten Dantumadeel, Dongeradeel en Schiermonnikoog, bij het WIMO in Werkstate in de gemeente Heerenveen en bij het BSP in de gemeente Leeuwarden. Ook hier kunnen signalen die duiden op financiële problemen worden opgepikt. Van hieruit kunnen mensen vervolgens worden doorverwezen naar een organisatie voor schuldhulpverlening of een andere vorm van hulpverlening wanneer dit noodzakelijk wordt geacht. Dit geldt ook voor inwoners die aankloppen bij het Sociaal Team. Andere gemeenten hebben de preventieactiviteiten (gedeeltelijk) uitbesteed aan het Ping-loket. Uit het landelijke onderzoek blijkt dat gemeenten behoefte hebben aan goede ideeën/voorbeelden om de preventie en nazorg op te kunnen pakken gericht op nieuwe doelgroepen zoals jongeren. Uit de beleidsplannen van een aantal gemeenten in Friesland blijkt een interessante ontwikkeling op het gebied van schuldhulpverlening gericht op jongeren. Deze gemeenten zijn van mening dat het belangrijk is om mensen als op jonge leeftijd te informeren over schulden. Zo is er de pilot internethulpverlening van de gemeente Achtkarspelen en wil de gemeente De Friese Meren dat in het onderwijs aandacht zal worden besteed aan omgang met schulden. Hiervoor wil de gemeente in gesprek met de financiële wereld over de mogelijkheden om voorlichting te geven aan jongeren. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 33

34 De gemeente Leeuwarden wil meer gaan doen gericht op jongeren door bijvoorbeeld afspraken te maken met scholen en als laatste willen ook de gemeenten Littenseradiel en Súdwest-Fryslan zich meer gaan richten op specifieke doelgroepen zoals jongeren. Veel gemeenten willen dus wel inzetten op andere groepen zoals jongeren en hebben hiervoor ook ideeën, maar ze weten nog niet precies hoe ze dit het beste kunnen aanpakken. Vrijwilligers Veel gemeenten in Friesland werken al samen met verschillende vrijwilligersorganisaties maar toch wordt ook nog vaak aangegeven dat gemeenten dit in de toekomst meer willen gaan doen. Door bijvoorbeeld de Sociale Teams en het Ping-Loket wordt momenteel al veel doorverwezen naar vrijwilligersorganisaties in het kader van budgethulp en het op orde brengen van de administratie, maar vrijwilligersorganisaties zouden ook in andere fasen van de schuldhulpverlening kunnen worden ingezet. Voorbeelden van vrijwilligersorganisaties waar al veel mee wordt samengewerkt en/of naar wordt doorverwezen zijn Humanitas, SchuldHulpMaatje en FSU. Ook hebben gemeenten eigen initiatieven ontwikkeld op het gebied van vrijwilligers of hebben een samenwerkingsverband opgezet met een vrijwilligersorganisatie. Voorbeelden hiervan zijn de Avies- en Informatiewinkel in Harlingen en Franekeradeel, SUSKA in de gemeente Achtkarspelen, SUS in de gemeente Smallingerland en het BSP in de gemeente Leeuwarden. Een bijzonder geval met betrekking tot het inzetten van vrijwilligers bij de schuldhulpverlening is te vinden in de gemeente Heerenveen, omdat deze gemeente werkt met eigen geschoolde vrijwilligers. Klijnsma geeft in haar kamerbief aan dat door meer te gaan samenwerken met vrijwilligers en ervaringsdeskundigen de drempel tot de schuldhulpverlening zal verlagen. Laagdrempelige schuldhulpverlening is belangrijk, omdat mensen dan sneller om hulp zullen vragen en de problemen dan in vroegtijdig stadium kunnen worden aangepakt. Samenwerking met vrijwilligers is bevorderlijk voor de effectiviteit van de gemeentelijke schuldhulpverlening en de participatie aan de samenleving. Ook op dit gebied kan de schuldhulpverlening in Friesland nog verbeterd worden. 4.3 Ondersteuning door het FSU Het FSU is een samenwerkingsverband dat belangenorganisaties in Friesland bundelt en het sociale beleid van onder andere de Friese gemeenten kritisch volgt en toetst. Wanneer knelpunten in de beleidsvoering worden ontdekt, ontwikkelt het FSU voorstellen voor verbeteringen. Daarnaast heeft het FSU een eigen team schuldhulpverlening waar hulp wordt geboden door vrijwilligers en ervaringsdeskundigen. In deze paragraaf is gekeken naar de mogelijkheden die het FSU heeft om een bijdrage te kunnen leveren aan de gemeentelijke schuldhulpverlening. Samenwerken In de voorgaande paragraaf is geconstateerd dat de gemeentelijke schuldhulpverlening Friesland verbeterd kan worden op het gebied van samenwerking. In Friesland zijn veel organisaties actief op het terrein van de schuldhulpverlening. Om deze organisaties vindbaar te maken en om de samenwerking te bevorderen, is het van belang dat een overzicht wordt gecreëerd van al deze organisaties. Het FSU heeft al een dergelijke overzicht gecreëerd door middel van het ontwikkelen van een sociale kaart. Hierin staan alle organisaties die betrokken kunnen zijn bij de schuldhulpverlening vermeld. Het FSU kan bijdragen aan de bevordering van de samenwerking door deze sociale kaart beschikbaar te stellen. Hierdoor zal ook de bekendheid van het FSU zelf vergroten. In Friesland hebben de meeste gemeenten de technische schuldhulpverlening uitbesteed aan Kredietbank Nederland. Kredietbank Nederland is een professionele schuldhulpverlener die weer samenwerkt met andere organisaties zoals maatschappelijk werk en de verslavingszorg. Van samenwerking tussen de Kredietbank Nederland en vrijwilligersorganisaties is alleen nog niet echt sprake, terwijl dit bevorderend zou zijn voor de effectiviteit van de schuldhulpverlening. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 34

35 Het FSU kan een bijdrage leveren aan een effectief gemeentelijk schuldhulpbeleid door meer af te stemmen met de professionele schuldhulporganisaties. Het FSU kan bijvoorbeeld met de Kredietbank Nederland om tafel gaan om te kijken welke mogelijkheden er zijn met betrekking tot een samenwerkingsovereenkomst. Hierin moet dan goed worden afgestemd wie welk onderdeel van de schuldhulpverlening op zich zal nemen en waar de grenzen liggen tussen de professionele schuldhulpverlener en de vrijwilliger. Vrijwilligers Momenteel worden vrijwilligers voornamelijk aan de voorzijde van het schuldhulptraject ingezet. Gemeenten geven aan vrijwilligers ook in te willen gaan zetten in de andere fasen van het schuldhulptraject. Niet iedere vrijwilligersorganisatie is bereid deze andere fasen van het schuldhulptraject uit te voeren. Bij het FSU wordt dit wel al gedaan. Naast het ordenen van de administratie en het ondersteunen bij het invullen van formulieren proberen de vrijwilligers van het team schuldhulpverlening namelijk ook een minnelijke regeling te treffen met de schuldeiser wanneer dit noodzakelijk is. Daarnaast zijn een aantal vrijwilligers van het FSU ervaringsdeskundigen. Deze mensen hebben vaak in een soortgelijke situatie gezeten als de cliënten, waardoor ze zich ook gemakkelijker kunnen inleven. Door ervaringsdeskundigen in te zetten zal de drempel tot de schuldhulpverlening verlagen. Ervaringsdeskundigen/vrijwilligers kiezen vaak voor een persoonlijke benadering en kunnen ook gelijkwaardiger met de cliënt omgaan omdat ze minder gebonden zijn aan regels en beperkingen in tijd. Hierdoor zal sneller een soort vertrouwensband ontstaan en zal de schuldenaar sneller gemotiveerd raken om de schulden aan te pakken en om de problemen op te willen lossen. Daarnaast is het voor gemeenten gunstig in het kader van de bezuinigingen om samen te werken met vrijwilligersorganisaties. Gemeenten moeten door de economische crisis namelijk meer doen met minder middelen. Door vrijwilligers in te zetten kunnen ze de kwaliteit van de schuldhulpverlening ondanks de bezuinigingen waarborgen. Preventie en nazorg Om belemmeringen met betrekking tot de participatie aan de samenleving te kunnen verminderen geven veel gemeenten aan meer te willen gaan doen op het gebied van preventie en nazorg om hiermee ook te kunnen voorkomen dat daadwerkelijke schuldhulpverlening noodzakelijk is. Lang niet in iedere gemeenten in Friesland is de preventie en nazorg al goed geregeld. Het FSU zou de gemeenten kunnen adviseren over hoe ze meer en beter zouden kunnen inzetten op preventie en nazorg. Ook kan het FSU zelf, of in overleg met de gemeente, nieuwe activiteiten op het gebied van preventie en nazorg ontwikkelen om vervolgens met de gemeente te kunnen samenwerken op dat gebied of om dit onderdeel van de gemeente te kunnen overnemen. Een aantal gemeenten zijn bezig met het opzetten van preventieactiviteiten gericht op jongeren. Niet iedere gemeente is hier al even ver mee of weet precies al hoe het aangepakt moet worden. Het FSU heeft een speciaal jongerenteam dat zelf ook bestaat uit jongeren waardoor ze beter weten wat er speelt bij leeftijdsgenoten en waardoor het contact gemakkelijker gaat. Dit team biedt hulp en advies aan jongeren tot 27 jaar in de provincie Friesland. Gemeenten zouden in samenwerking met het FSU- Jongerenteam activiteiten kunnen opzetten om jongeren beter te kunnen benaderen, om voorlichting te kunnen geven en om jongeren met schulden beter te kunnen ondersteunen. Ondersteuning De gemeentelijke schuldhulpverlening in Friesland kan dus verbeterd worden door ook in de andere fasen van de schuldhulpverlening meer met vrijwilligers samen te werken. Daarbij is afstemming tussen de vrijwilliger en de professional van groot belang. Het FSU kan hieraan bijdragen door de Sociale kaart beschikbaar te stellen en door om tafel te gaan met de Kredietbank Nederland. Op het gebied van preventie en nazorg kan het FSU gemeenten adviseren over hoe ze dit het beste kunnen aanpakken en kan het FSU gemeenten hierbij ondersteunen door zelf, of in samenwerking met een gemeente, nieuwe activiteiten op dit gebied te ontwikkelen. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 35

36 Conclusie en advies Om schuldhulpverlening effectiever te maken is de Wgs ontwikkeld. Op grond van deze wet moeten gemeenten een beleidsplan vaststellen dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. Het FSU volgt en toetst het sociale beleid van de gemeenten in Friesland om de belangen van de burgers te kunnen behartigen. Daarnaast biedt het FSU zelf ook schuldhulpverlening aan mensen die in de financiële problemen zijn geraakt. Het FSU heeft echter geen inzicht meer in de wijze waarop de gemeenten in de provincie Friesland de integrale schuldhulpverlening in overeenstemming met de Wgs hebben georganiseerd, zodat het voor het FSU ook onduidelijk is of en hoe zij de gemeenten hierbij kunnen ondersteunen. Om een overzicht te creëren en om te bepalen hoe het FSU de Friese gemeenten kan ondersteunen, is een centrale vraag opgesteld. Om deze centrale vraag te kunnen beantwoorden, zijn in het onderzoeksrapport een viertal deelvragen uitgewerkt. Deze deelvragen zullen hierna kort worden besproken, gevolgd door de beantwoording van de centrale vraag en het advies dat wordt gegeven. 1. Wat houdt de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening in? De Wgs betreft een kaderwet en beschrijft dus maar summier waaraan gemeenten moeten voldoen. Wat wel in de wet genoemd staat, is dat gemeenten een beleidsplan moeten maken dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. Daarnaast worden een aantal inhoudelijke eisen gesteld aan het beleidsplan. Door de invoering van de Wgs heeft de schuldhulpverlening in Nederland een wettelijk kader gekregen. De gemeenten in Nederland zullen naast de Wgs ook rekening moeten houden met de andere wetten en regels die van toepassing zijn op de schuldhulpverlening, zoals de bezwaar- en beroepsprocedure van de Awb. Met betrekking tot de uitvoering van de Wgs hebben gemeenten verschillende mogelijkheden. Ze kunnen er voor kiezen de schuldhulpverlening volledig zelf uit te voeren, ze kunnen samenwerken met andere gemeenten en/of ketenpartners of uitbesteden aan een andere partij. In de praktijk is er meestal sprake van een combinatie. Het integrale karakter van de Wgs betekent dat er niet alleen aandacht is voor de financiële problemen, maar juist ook voor de achterliggende problemen die de financiële problemen hebben kunnen veroorzaakt. Deze problemen kunnen gelegen zijn in verschillende domeinen waardoor juist samenwerking tussen verschillende betrokken organisaties van belang kan zijn. 2. Wat is de relatie tussen de Wgs en vrijwilligersorganisaties? De relatie tussen de Wgs en vrijwilligersorganisaties is dat gemeenten in het kader van de uitvoering van de Wgs kunnen beslissen om vrijwilligers in te zetten bij de gemeentelijke schuldhulpverlening. Volgens de regering kunnen vrijwilligers bij de uitvoering van het gemeentelijke schuldhulpbeleid gericht op preventie en nazorg een belangrijke rol spelen, omdat ze in een andere verhouding ten opzichte van de cliënt staan en omdat ze gelijkwaardiger kunnen omgaan met de cliënt. Ook is de hulpverlening door vrijwilligers vaak laagdrempelig, zijn vrijwilligers direct inzetbaar en kunnen gemeenten door samen te werken met vrijwilligers de kwaliteit van de schuldhulpverlening ondanks de bezuinigingen waarborgen. De combinatie van professionele schuldhulpverlening met de inzet van vrijwilligers maakt de schuldhulpverlening effectiever. 3. Hoe wordt door de Friese gemeenten vorm gegeven aan de uitvoering van de Wgs? Ook de gemeenten in Friesland zijn sinds 1 juli 2012 verplicht zich te houden aan de eisen van de Wgs. Alle gemeenten in Friesland hebben daarom een beleidsplan vastgesteld dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. Doordat de Wgs een kaderwet is en dus maar summier beschrijft waaraan gemeenten moeten voldoen, zijn er veel verschillen te vinden in de wijze waarop de gemeenten vorm hebben gegeven aan de uitvoering van de Wgs. De beleidsplannen van de 24 Friese gemeenten zijn beschreven in het derde hoofdstuk van dit onderzoeksrapport. Een overzicht van het gevoerde schuldhulpbeleid, waarbij is gekeken naar de uitvoering, preventieactiviteiten en de inzet van vrijwilligers, is te vinden in de bijlagen van dit onderzoeksrapport. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 36

37 4. Op welke wijze zou de schuldhulpverlening in Friesland verbeterd kunnen worden en hoe zou het FSU hieraan kunnen bijdragen? De schuldhulpverlening in Friesland kan verbeterd worden door ook in de andere fasen van de schuldhulpverlening meer met vrijwilligers samen te werken. Hierbij is afstemming tussen de vrijwilliger en de professional van groot belang. Het FSU kan hieraan bijdragen door de Sociale kaart beschikbaar te stellen en door om tafel te gaan met de Kredietbank Nederland. Ook kan de schuldhulpverlening in Friesland verbeterd worden op het gebied van preventie en nazorg. Hierbij kan het FSU gemeenten adviseren hoe ze dit het beste kunnen aanpakken en daarnaast kan het FSU gemeenten hierbij ondersteunen door zelf, of in samenwerking met een gemeente, nieuwe activiteiten op dit gebied te ontwikkelen. Dit geldt ook voor schuldhulpverlening gericht op jongeren waar het FSU-jongerenteam gemeenten kan helpen deze doelgroep te benaderen. Beantwoording van de centrale vraag van het onderzoek Op welke wijze kan het FSU de Friese gemeenten ondersteunen in het kader van de uitvoering van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening? Het FSU kan als belangenbehartiger de Friese gemeenten ondersteunen door middel van voorstellen ter verbetering te sturen aan de gemeenten. Hiermee kan het FSU de gemeenten adviseren over de mogelijkheden die ze hebben de schuldhulpverlening te verbeteren. Mogelijkheden ter verbetering zijn gelegen in de samenwerking en op het gebied van preventie en nazorg. Om de samenwerking te bevorderen kan het FSU ook de Sociale kaart beschikbaar stellen. Als vrijwillige schuldhulporganisatie kan het FSU gemeenten ondersteunen op het gebied van preventie en nazorg. Door samenwerking kunnen nieuwe activiteiten ontwikkeld worden die het FSU zelf of gezamenlijk met de gemeente kan uitvoeren. Dit geldt tevens voor activiteiten gericht op nieuwe doelgroepen zoals jongeren, waarbij het FSU-jongerenteam gemeenten kan adviseren en ondersteunen. Daarnaast kan het FSU gemeenten ondersteunen bij de uitvoering doordat de vrijwilligers van het FSU ook inzetbaar zijn in de andere fasen van de schuldhulpverlening. Advies Geconcludeerd is dat het FSU de Friese gemeenten kan ondersteunen bij de uitvoering van de Wgs doordat de vrijwilligers van het FSU ook inzetbaar zijn in de andere fasen van de schuldhulpverlening. Hierbij is het echter wel van groot belang dat er een goede afstemming komt tussen de professionele schuldhulpverlener en de vrijwilliger. Het FSU wordt naar aanleiding hiervan geadviseerd om samen met de Kredietbank Nederland een samenwerkingsovereenkomst af te sluiten. In deze overeenkomst moet dan ook duidelijk naar voren komen waar de grenzen liggen tussen de professionele schuldhulpverlening en de schuldhulpverlening door vrijwilligers. Op het moment is nog niet duidelijk waar deze grenzen zich bevinden. Het FSU zal een standpunt moeten innemen tot hoever de hulpverlening gaat die ze aanbiedt. Doordat de vrijwilligers van het FSU verschillend zijn in hun ervaring en kennis, is het moeilijker om grenzen vast te stellen. Om de kennis en ervaring van de vrijwilligers gelijk te kunnen trekken, zal het FSU meer moeten doen aan kwaliteitsverbetering. Dit kan het FSU doen door bijvoorbeeld de intervisiegroepen meer uit te werken. Daarnaast zijn gemeenten wellicht bereid hierin te faciliteren, omdat zij ook belang hebben bij een effectieve schuldhulpverlening in Friesland. Het FSU biedt mensen met financiële problemen hulp bij het op orde brengen van de administratie, het overzichtelijk maken van de schulden of het treffen van een betalingsregeling. Voor het FSU is het niet mogelijk om de schulden van de cliënt over te nemen. Dit kan de Kredietbank Nederland wel. Wanneer een cliënt veel schulden heeft bij veel verschillende schuldeisers en de schulden dermate hoog en complex zijn, waardoor herfinanciering of saneringskrediet noodzakelijk is om de problemen op te kunnen lossen, moet worden doorverwezen naar de Kredietbank Nederland. Dit zou een goede grens kunnen zijn. De grenzen zullen ook moeten worden weergegeven in de Sociale kaart. Het FSU kan de samenwerking in Friesland bevorderen door de Sociale kaart verder te ontwikkelen en beschikbaar te stellen, zodat voor iedere organisatie en ook voor alle gemeenten duidelijk is wie waarvoor kan worden ingezet. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 37

38 Begrippenlijst Integrale schudhulpverlening: Het actief ondersteunen van een inwoner bij het vinden van een oplossing voor zijn/of haar financiële problemen, maar ook bij het vinden van een oplossing voor de eventuele oorzaken hiervan. Multiproblematiek: Iemand met niet alleen financiële problemen, maar ook met achterliggende problemen. Preventie en nazorg: Het voorkomen dat problematische schulden (opnieuw) ontstaan. Vroegsignalering: Het vroegtijdig signaleren van financiële problemen. Maatwerk: Hulp dat is toegespitst op de specifieke individuele problemen van de hulpbehoevende. Financieel zelfredzaam: In staat zijn zelf eigen problemen op te lossen zonder professionele hulp. Technische schuldhulpverlening: Omvat het in kaart brengen van schulden, op orde brengen van de administratie, stabiliseren, opzetten van een schuldregeling en uitvoeren van budgetbeheer. Het beheersbaar maken van de schuld staat centraal. Psychosociale schuldhulpverlening: Richt zich op gedragsverandering en het wegnemen van belemmeringen die een oplossing in de weg staan. Het minnelijke schuldhulptraject: Een schuldenregeling waarbij de schuldhulpverlener een betalingsvoorstel doet aan de schuldeiser(s). Ook wel: schuldhulpverlening, betalings- of minnelijke regeling of schuldbemiddeling genoemd. Budgetbeheer, budgethulp en budget coaching: Verschillende vormen van steun bij schulden. Van het op orde brengen van de administratie tot langdurige hulp waarbij de inkomsten van een schuldenaar worden beheerd en hiervan de vaste lasten worden betaald of waarvan alle lasten worden betaald en waarbij de schuldenaar huishoudgeld ontvangt. Herfinanciering: Een schuldenregeling waarbij geld wordt geleend van de kredietbank. Deze lening moet worden terugbetaald. De schuldenaar heeft nog maar te maken heeft met één schuldeiser. Schuldsanering / saneringskrediet: Zelfde als herfinanciering maar hierbij wordt afgesproken dat een gedeelte van de schuld zal worden afbetaald. Het wettelijke schuldhulptraject: Als het niet lukt om met de schuldeisers tot een akkoord te komen, dan wordt de rechter gevraagd om een oplossing op grond van de Wsnp. Professionele schuldhulpverlener: Iemand die zich beroepsmatig met schuldhulpverlening bezig is. Vrijwillige schuldhulpverlener: Iemand die zich vrijwillig bezig houdt met schuldhulpverlening. Vaak zijn vrijwilligers ook ervaringsdeskundigen, die in een vergelijkbare situatie hebben gezeten en nu anderen met deze ervaring willen helpen. Ketenpartners: organisaties die betrokken kunnen zijn in de keten. In het geval van de schuldhulpverlening zijn dit bijvoorbeeld de sociale dienst, de voedselbank, de woningcorporatie, energiemaatschappijen, vrijwilligersorganisaties, maatschappelijke organisaties en werkgevers. Gebruikte afkortingen: CBS: Centraal Bureau voor de Statistiek FSU: Fries Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden Wgs: Wet gemeentelijke schuldhulpverlening MvT: Memorie van Toelichting Wft: Wet op het financieel toezicht Awb: Algemene wet bestuursrecht Wsnp: Wet schuldsanering natuurlijke personen Wck: Wet op de consumentenkrediet WMO: Wet Maatschappelijke Ondersteuning SZW: Sociale Zaken en Werkgelegenheid GGZ: Geestelijke Gezondheidszorg GGD: Gemeentelijke Gezondheidsdienst VNN: Verslavingszorg Noord Nederland SDV: Schulddienstverlening SUS: Steunpunt Uitkeringsgerechtigden, gehandicapten en minima Smallingerland SUSKA: Samenwerkingsverband Uitkeringsgerechtigden Steunpunt Kollumerland en Achtkarspelen MEE: Maakt Meedoen Mogelijk VSP: Vrijwilligersservicepunt BSP: Buurtservicepunt Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 38

39 Literatuurlijst Leidraad voor juridische auteurs 2013 Leidraad voor juridische auteurs, Deventer: Kluwer 2013 Leidraad Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 2012 Leidraad Wet gemeentelijke schuldhulpverlening NVVK, NVVK mei 2012, geraadpleegd via goolgle.nl (zoek op leidraad NVVK) Van de Meerendonk en Schut 2012 A. van de Meerendonk en M. Schut, Verkenning regievoering schuldhulpverlening, Den Haag/Utrecht: Divosa 2012 Oplossing voor moratorium bij schuldhulpverlening, VNG 2014 Oplossing voor moratorium bij schuldhulpverlening, VNG 8 mei 2014, geraadpleegd via vng.nl Oudenampsen e.a D. Oudenampsen, T. Nederland en M. Stavenuiter, Vrijwillig, effectief en efficiënt. Handreiking voor de inzet van vrijwilligers bij schuldhulpverlening, Utrecht: Verwey-Jonker Instituut 2011 Over Advies- en Informatiewinkel Over Advies- en Informatiewinkel, geraadpleegd op 15 mei 2014 via sozawe-nw-fryslan.nl Over FSU Over FSU, geraadpleegd op 4 maart 2014 via fsufriesland.nl Over Humanitas thuisadministratie Over Humanitas thuisadministratie, geraadpleegd op 30 april 2014 via humanitasleeuwarden.nl/projecten/thuisadministratie/ Over inloopspreekuur in Werkstate, Gemeente Heerenveen Over inloopspreekuur in Werkstate, Gemeente Heerenveen, geraadpleegd op 20 mei 2014 via heerenveen.nl/werk-en-inkomen/schuldhulpverlening/schuldhulp.html Over Kredietbank Nederland Over Kredietbank Nederland, geraadpleegd op 15 april 2014 via kredietbanknederland.nl Over Ping Over Ping, geraadpleegd op 15 april 2014 via ping.nl/home.ashx Over SchuldHulpMaatje Over SchulHulpMaatje, geraadpleegd op 30 april 2014 via schuldhulpmaatje.nl Over Sociale Teams Over Sociale Teams, geraadpleegd op 30 april 2014 via socialeteamsfryslan.nl Over SUSKA Over SUSKA, geraadpleegd op 15 mei 2014 via suska-fsu.nl Van Schaaijk 2011 G.A.F.M. van Schaaijk, Praktijkgericht juridisch onderzoek, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers 2011 Problemen? Sociaal Team Ameland helpt u graag, Gemeente Ameland Problemen? Sociaal Team Ameland helpt u graag, Gemeente Ameland, geraadpleegd op 15 mei 2014 via ameland.nl/actueel/nieuws_41115/item/problemeno-sociaal-team-ameland-helpt-u-graag_23386.html Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 39

40 Recht op basisbankrekening bij gemeentelijke schuldhulpverlening, VNG 2013 Recht op basisbankrekening bij gemeentelijke schuldhulpverlening, VNG 11 juli 2013, geraadpleegd via vng.nl Schuldhulpverlening begeleiding Gemeente Ameland Schuldhulpverlening begeleiding Gemeente Ameland, geraadpleegd op 15 mei 2014 via ameland.nl/digitaalloket/burgerloket_41157/product/schuldhulpverlening-begeleiding_467.html Schut en Jungmann 2010 M. Schut en N. Jungmann, Schuldhulpverlening. Strategische keuzes voor gemeenten, Utrecht: Divosa 2010 Schut en Turlings 2004 M. Schut en E. Turlings, Integrale schuldhulpverlening. Handreiking voor gemeenten en uitvoerende instanties, Utrecht: Publicatie Landelijk Platform Integrale Schuldhulpverlening en StimulanSZ 2004 Werkeloosheid opnieuw gestegen, CBS 2014 Werkeloosheid opnieuw gestegen, CBS 20 februari 2014, geraadpleegd via cbs.nl Stavenuiter en Nederland 2014 M. Stavenuiter en T. Nederland, Lokaal en integraal. Vormgeving en uitvoering van de schuldhulpverlening in zestig gemeenten, Urecht: Verwey-Jonker Instituut april 2014 Geraadpleegde beleidsdocumenten: Beleidsplan integrale schuldhulpverlening Dantumadiel, Dongeradeel en Schiermonnikoog Beleidsplan schuldhulpverlening Gemeente Achtkarspelen Beleidsplan schuldhulpverlening (Gemeente Tytsjerksteradiel) Beleidsplan schuldhulpverlening (Gemeente De Friese Meren) Beleidsregels schuldhulpverlening Gemeente Leeuwarden 2014 Beleidsregels Toelating tot de schuldhulpverlening Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslan, vastgesteld door het dagelijks bestuur d.d.11 juni 2012 Gekantelde schuldhulpverlening beleidsnotitie (Gemeenten OOW) Kadernota Schuldhulpverlening (De Dienst) Kadernota schuldhulpverlening Mensenschuld (Gemeente Smallingerland) Meer grip op de gemeentelijke schuldhulpverlening, Gemeente Heerenveen Nota In Eigen Hand Schuldhulpverlening Nieuwe Stijl, Gemeente Leeuwarden d.d. Leeuwarden, 15 november 2011 Over een andere boeg. De gekantelde gedachte in de schulddienstverlening van de gemeente Súdwest-Fryslân Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 40

41 Bijlagen I. Interview Beleidsmedewerker Werk & Inkomen gemeente Leeuwarden II. Aantekeningen werkgroepen Team Schuldhulpverlening FSU III. Overzicht gemeentelijke schuldhulpverlening in Friesland Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 41

42 I. Interview Beleidsmedewerker Werk & Inkomen gemeente Leeuwarden In het kader van het onderzoek naar de wijze waarop de gemeenten in Friesland de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening hebben geïmplementeerd, is een interview gehouden met Mevrouw Sinnema. Mevrouw Sinnema is beleidsmedewerker Werk & Inkomen van de gemeente Leeuwarden. Er is voor de gemeente Leeuwarden gekozen, omdat de gemeente met inwoners de grootste gemeente van de provincie Friesland is en omdat over het algemeen de gemeente Leeuwarden gezien wordt als kerngemeente van de provincie. Doordat Leeuwarden een grote gemeente is, moet ook de schuldhulpverlening goed georganiseerd zijn. Met mevrouw Sinnema is gesproken om er achter te kunnen komen hoe de schuldhulpverlening in Leeuwarden is geregeld en waarom de gemeente bepaalde keuzes heeft gemaakt naar aanleiding van de invoering van de Wgs. 1. Hoe is de schuldhulpverlening in de gemeente Leeuwarden geregeld? De gemeente Leeuwarden heeft de schuldhulpverlening volledig uitbesteed aan de Kredietbank Nederland. Dit betreft het technische gedeelte van de schuldhulpverlening. Daarnaast maakt de gemeente voor het maatschappelijke gedeelte van de schuldhulpverlening gebruik van de Sociale Wijkteams. 2. Waarom heeft de gemeente gekozen voor uitbesteding aan de Kredietbank Nederland? Hiervoor heeft de gemeente gekozen, omdat ze eigenlijk al jaren lang samenwerken en altijd tevreden zijn geweest over de resultaten. De Kredietbank Nederland heeft daarnaast ook input gehad bij het vaststellen van het beleidsplan dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening. 3. Welke bijdrage leveren de Sociale Wijkteams in het kader van de schuldhulpverlening? Bij de Sociale Wijkteams kunnen inwoners van de gemeente Leeuwarden terecht met vragen of voor hulp met betrekking tot geldzaken. In deze teams is een sociaal werker en een medewerker van de Kredietbank Nederland aanwezig. De sociaal werker blijft te alle tijde de contactpersoon van de cliënt. Daarnaast zijn er ook samenwerkingsafspraken gemaakt tussen de Sociale Wijkteams en de vrijwilligersorganisaties Humanitas, Stichting Solidair, FSU en het Vrijwilligersservicepunt. Wanneer een inwoner met schulden zich meldt bij een Sociaal Wijkteam kan de sociaal werker van dit team de inwoner aanmelden bij een van de vrijwilligersorganisaties of bij de Kredietbank Nederland. 4. Wat doet de gemeente Leeuwarden op het gebied van preventie en nazorg? In het kader van de preventie doet de gemeente al veel aan vroegsignalering. De gemeente heeft onder andere afspraken gemaakt met Vitens, de zorgverzekering, woningbouwcorporaties en energiemaatschappijen over het doorgeven van betalingsachterstanden aan het Sociaal Team. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 42

43 Daarnaast is er in de gemeente een Ping-Loket. Dit is een onafhankelijke dienst die gericht is op preventie. Hiermee moet eigenlijk worden voorkomen dat mensen schuldhulpervelening nodig hebben waarvoor ze moeten worden doorverwezen naar de Kredietbank Nederland. Als laatste zijn er in de gemeente ook Buurtservicepunten. Deze Buurtservicepunten zijn eigenlijk het voorportaal van de Sociale Wijkteams. Inwoners kunnen hier terecht met allerlei vragen. Wanneer er bij het Buurtservicepunt problemen worden geconstateerd, worden mensen doorverwezen naar de Sociale Wijkteams. Op deze wijze kan maatwerk worden geleverd. 5. Hoe denkt de gemeente over samenwerking met vrijwilligersorganisatie zoals het FSU? De gemeente Leeuwarden is van mening dat samenwerking met vrijwilligers erg belangrijk is, met name op het gebied van preventie en nazorg. In het kader van de schuldhulpverlening werkt de gemeente ook al samen met vrijwilligers door de Buurtservicepunten en de Sociale Wijkteams waar afspraken zijn gemaakt over het doorverwijzen van mensen naar vrijwilligersorganisaties. 6. Wat is de toekomstvisie van de gemeente Leeuwarden op het gebied van de schuldhulpverlening? De gemeente is al veel bezig met het ontwikkelen van nieuwe activiteiten. Zo is laatst een pilot bij het talencentrum georganiseerd waar voorlichting werd gegeven over het omgaan met schulden. Daarnaast wil de gemeente meer gaan doen gericht op nieuwe groepen zoals jongeren. Dit wil de gemeente gaan doen door bijvoorbeeld afspraken te maken met scholen. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 43

44 II. Aantekeningen werkgroepen Team Schuldhulpverlening FSU In het kader van het onderzoek naar de relatie tussen de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening en vrijwilligersorganisaties, zijn de werkgroepen georganiseerd door het FSU bijgewoond. Door middel van deze vergaderingen/discussies is geobserveerd en beoordeeld wat een vrijwilligersorganisatie kan betekenen voor de gemeentelijke schuldhulpverlening, hoe dit momenteel is geregeld en wat er eventueel verbeterd zou kunnen worden. Tijdens de werkgroepen zijn aantekeningen gemaakt die relevant zijn met betrekking tot het onderzoek naar de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening. Deze aantekeningen zullen hier worden weergegeven. Werkgroep Team Schuldhulpverlening FSU 12 maart 2014 Waar ligt de grens van de schuldhulpverlening door het FSU? Wat doen de vrijwilligers van het FSU wel en wat doen ze niet? Het beleid dat het FSU hierin heeft is gelegen in de basiscursus die wordt gegeven aan alle vrijwilligers en in de kennis/ervaring van de vrijwilligers. Vrijwilligers kunnen alleen datgene doen waar ze kennis van hebben. Het FSU wil de kwaliteit van schuldhulpverlening gaan verbeteren door middel van intervisiegroepen. Daarnaast is een stappenplan voor de schuldhulpverlening in de maak en is er een samenwerkingsovereenkomst voor de samenwerking tussen een vrijwilliger van het FSU een cliënt. Hier zal een disclaimer aan toegevoegd worden. Ook worden voorbeeldbrieven/machtigingen gemaakt die gebruikt kunnen worden tijdens de schuldhulpverlening. Werkgroep Team Schuldhulpverlening FSU 23 april 2014 Er worden steeds complexere situaties geconstateerd bij cliënten die in de financiële problemen zitten. Voorbeelden hiervan zijn langdurige ziekte, mensen met een inkomen in plaats van werklozen en ZZP-ers. Humanitas Thuisadministratie biedt budgethulp etc. maar stopt eerder in het proces van de schuldhulpverlening dan het FSU. Het FSU gaat verder qua hulpverlening. De ervaring van de vrijwilligers van het FSU is erg verschillend. Sommige vrijwilligers voeren het gehele traject uit (tot aan de Kredietbank), anderen doen dit niet en verwijzen eerder door. Daarnaast zijn er ook veel verschillen tussen cliënten qua welke hulp ze nodig hebben. Cliënten moeten het voornamelijk zelf doen. Zelfredzaamheid is erg belangrijk. Cliënten moeten leren zelf uit de (financiële) problemen te blijven. Vrijwilligers ondersteunen en adviseren hierbij. Waren het voorheen twee aanmeldingen per week, tegenwoordig komen er vier tot zeven cliënten per week binnen. Ook worden steeds meer cliënten doorverwezen door Sociale Zaken. Bijvoorbeeld in Buitenpost wordt door de gemeente heel snel doorverwezen naar de vrijwilligers van SUSKA, zonder dat cliënten bij de gemeente binnen zijn geweest. Er moet duidelijk worden afgebakend wat de taken zijn van de gemeente en wat van de vrijwilliger, anders wordt misbruik gemaakt van de vrijwilligers. De spreekuurpunten zullen gevraagd worden door middel van vragenformulieren wat ze doen met mensen die zich melden met problemen. Worden deze mensen doorverwezen naar hun eigen netwerk of bijvoorbeeld naar het FSU? Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 44

45 Omdat er steeds meer gevraagd wordt van de vrijwilligers en van de organisatie, wil het FSU de kwaliteit van de schuldhulpverlening gaan verbeteren door middel van intervisiegroepen zoals eerder vermeld. Gemeenten kunnen wellicht bepaalde faciliteiten met betrekking tot de kwaliteit bieden. Daarnaast moet gebruik worden gemaakt van intakeformulieren. Op dit formulier staat onder andere dat gevraagd moet worden of er andere hulpverleners bij de cliënt over de vloer komen zoals het maatschappelijk werk. Wanneer dit het geval is, kan hiermee contact worden gezocht (samenwerking). Door het gebruik van de intakeformulieren komt de meeste informatie boven tafel en kunnen geen belangrijke vragen worden vergeten. Een cliënt is door een gemeente doorverwezen naar budgetbegeleiding door een bewindvoerder. De cliënt moest hier vervolgens voor betalen. Bij het FSU is dit gratis. Waar mag wel en waar mag geen geld voor gevraagd worden? Er mag geen sprake zijn van commerciële schuldhulpverlening. Uit een artikel in de Leeuwarder Courant bleek dat er sprake is van een wildgroei van slechte bewindvoerders, ondanks dat de eisen vermeerderd zijn. Deze bewindvoerders vragen veel geld voor budgetbegeleiding. Werkgroep Team schuldhulpverlening FSU 4 juni 2014 Het is bijna 1 juli. Vanaf die datum kunnen er veranderingen optreden in de uitkeringen van mensen. Geattendeerd wordt om hier rekening meer te houden. Er is een aanmeldingsformulier voor de schuldhulpverlening rondgedeeld. Deze bevestigingsbrief zal naar nieuwe cliënten worden gestuurd per mail of via de post. Daarnaast zullen er bij deze brief formulieren worden meegestuurd en wordt de cliënt gevraagd om deze alvast in te vullen. Hierdoor zullen cliënten geactiveerd worden naar hun eigen situatie te kijken. Met betrekking tot deze formulieren zijn voor- en tegenstanders aanwezig. De samenwerkingsovereenkomst werkzaamheden is aangepast. Hierbij is een blad gespreksnotities rondgedeeld. Er is nadrukkelijk gevraagd aan de vrijwilligers om hier gebruik van te gaan maken. Hierdoor zal overzichtelijk worden welke afspraken met een cliënt zijn gemaakt voor het geval de cliënt moeten worden doorverwezen/overgedragen. Ook bij afmelding van de schuldhulpverlening zal een brief worden gestuurd aan de cliënt. Hiervoor is een voorbeeldbrief opgesteld. Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 45

46 III. Overzicht gemeentelijke schuldhulpverlening in Friesland Gemeente Achtkarspelen en Kollumerland c.a. Samen Schulddienstverlening (SDV) Uitvoering technische schuldhulpverlening door gemeente Achtkarspelen Uitvoering psychosociale schuldhulpverlening door Sociaal Team Preventie door eigen activiteiten Vrijwilligers: SUSKA Gemeente Ameland Uitvoering schuldhulpverlening en preventie door de gemeente zelf Bij multiproblematiek Sociaal Team Ameland Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheid Noardwest Fryslân De dienst vertegenwoordigd de gemeenten: Het Bildt, Ferweradeel, Franekeradeel, Harlingen, Leeuwarderadeel, Menaldumadeel, Terschelling en Vlieland Uitvoering technische schuldhulpverlening door Kredietbank Nederland Uitvoering psychosociale schuldhulpverlening door Algemeen Maatschappelijk Werk Preventie door Ping Vrijwilligers: Advies- en Informatiewinkel Gemeente Heerenveen Uitvoering schuldhulpverlening en preventie door de gemeente zelf Bij multiproblematiek Sociaal Team WIMO in Werkstate Vrijwilligers: eigen geschoolde budgetmaatjes Gemeente Leeuwarden Uitvoering technische schuldhulpverlening door Kredietbank Nederland Uitvoering psychosociale schuldhulpverlening door Sociale Wijkteams Preventie door BSP, Ping en eigen activiteiten Vrijwilligers: de Sociale Wijkteams hebben een samenwerkingsverband met de vrijwilligersorganisaties Humanitas, Stichting Solidair, FSU en VSP Gemeente Littenseradiel en Sûdwest-Fryslân Uitvoering technische schuldhulpverlening door Kredietbank Nederland Uitvoering psychosociale schuldhulpverlening door Sociaal Team Preventie door Ping en eigen activiteiten Vrijwilligers: doorverwijzen naar Papierwinkel, SchuldHulpMaatje en FSU Gemeente Dantumadeel, Dongeradeel en Schiermonnikoog Uitvoering schuldhulpverlening en preventie door de gemeenten zelf Spreekuur van de gemeente Vrijwilligers: doorverwijzen naar Humanitas en SchuldHulpMaatje Gemeente De Friese Meren Uitvoering technische schuldhulpverlening door Kredietbank Nederland Uitvoering psychosociale schudhulpverlening en preventie door Sociaal Team Vrijwilligers: in de toekomst nieuwe vorm van schulddienstverlening toegespitst op de eigen kracht van de inwoners en inzetten van meer vrijwilligers Gemeente Ooststellingwerf, Opsterland en Weststellingwerf Uitvoering technische schuldhulpverlening door Kredietbank Nederland Uitvoering psychosociale schuldhulpverlening en preventie door Sociaal Team Gemeente Smallingerland Uitvoering technische schuldhulpverlening door Kredietbank Nederland Preventie door Ping Vrijwilligers: doorverwijzen (vanuit Ping-loket) naar Sociaal Raadslieden, SUS en Humanitas Gemeente Tytsjerksteradiel Uitvoering schuldhulpverlening en preventie door Kredietbank Nederland Vrijwilligers: in de toekomst meer samenwerken met vrijwilligers Onderzoeksrapport Wet gemeentelijke schuldhulpverlening 46