ECONOMIE EN ARBEIDS MARKT FLEVOLAND

Transcriptie

1 ECONOMIE EN ARBEIDS MARKT FLEVOLAND Met als themahoofdstuk: Innovatie in Flevoland

2 Innovatie In 2010 is het hoofdstuk Innovatie in Flevoland gekozen als themahoofdstuk. Om dit onderwerp een gezicht te geven wordt in deze publicatie per hoofdstuk een stap in de geschiedenis van de boekdrukkunst beschreven. Innovatie is van alle tijden. Waar men in de Middeleeuwen al bezig was met het optimaliseren van het herschrijven van boeken, zo is men anno 2000 bezig met het vraagstuk van het digitale drukproces en biologische inkten. Ook over materialen wordt nagedacht. Wat is er allemaal mogelijk? Waar liggen de grenzen? In deze publicatie kunt u zien hoe de ontwikkeling van de boekdrukkunst verliep en waar we nu staan.

3 Colofon Adressen Een gezamenlijke uitgave van: Provinciaal Platform Arbeidsmarkt Flevoland / UWV Werkbedrijf Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland Provincie Flevoland Auteurs: I&O Research - drs. Gijs Jan Visser - Marjolein Meurs Msc - drs. Ruud Esselink Vormgeving: Mooi Creatie Drukwerk: Hassink Drukkers Haaksbergen Bestellingen: Exemplaren zijn verkrijgbaar bij de opdrachtgevers Een digitale versie is raadpleegbaar via Provinciaal Platform Arbeidsmarkt Flevoland / UWV Werkbedrijf Postbus AD Lelystad Telefoon: (0320) info@ppaflevoland.nl Internet: Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland Postbus AH Almere Telefoon: (036) gef@kvk.nl Internet: Provincie Flevoland Postbus AB Lelystad Telefoon: (0320) provincie@flevoland.nl Internet: I&O Research Postbus AN Enschede Telefoon: (053) info@ioresearch.nl Internet: Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld.

4

5 INHOUD Colofon / adressen 1 Voorwoord 5 Samenvatting 6 1. Inleiding Inleiding Opzet van het onderzoek Bevolking en beroepsbevolking Inleiding Bevolkingsontwikkeling Samenstelling van de bevolking Beroepsbevolking Vooruitblik Conclusie Werkgelegenheid Inleiding Werkgelegenheidsontwikkeling Werkgelegenheidsstructuur Ontwikkelingen per sector Vacatureontwikkeling Vooruitblik Conclusie Bedrijvigheid Inleiding Bedrijvendynamiek Ontwikkelingen en verwachtingen bedrijfsleven Vooruitblik Conclusie Werklocaties Inleiding Bedrijventerreinen Vastgoedontwikkeling Vooruitblik Conclusie Innovatie in Flevoland Inleiding Huidig innovatief vermogen Flevoland Toegekende WBSO-gelden Aantal octrooien Belemmeringen bij innovatie Innovatie en beleid Conclusie 94 Bijlage 1 Economische kerngegevens Werkloosheid Inleiding Werkloosheidsontwikkeling Kenmerken van de werkloosheid Vooruitblik Conclusie 49

6

7 VOORWOORD Achteruit kijken heeft geen zin, wordt vaak gezegd. Om het heden te begrijpen en de toekomst te voorzien, is het toch goed om terug te blikken. Wat we dan zien, is een provincie die zich op economisch vlak en qua werkgelegenheid de afgelopen jaren goed heeft ontwikkeld. Flevoland is gegroeid! Wereldwijd stond 2009 in het teken van de economische crisis. Ook Flevoland kreeg te maken met de veranderende economische omstandigheden. De groei van de werkgelegenheid was minder groot dan voorgaande jaren, de werkloosheid nam toe en het ondernemersvertrouwen af. Met diverse stimulerings- en ondersteuningsregelingen is de economische terugval in Flevoland bestreden. Zo is onder andere een kredietwijzer opgesteld met een overzicht van de kredietmogelijkheden voor Flevolandse ondernemers, is een scholingsoffensief gestart, zijn diverse voorlichtingsavonden gehouden over ondernemen in de economische crisis en is een provinciaal mobiliteitscentrum geopend. Met deze en andere acties is de provincie beter voorbereid op de komende periode van economisch herstel. Een belangrijke voorwaarde voor het realiseren van economische groei is innovatie. Flevolandse ondernemers zien in toenemende mate het belang van vernieuwing, gezien het groeiende aandeel bedrijven in Flevoland dat aan innovatie doet. De inzet voor innovatie blijkt ook uit de onlangs geïnitieerde RADI (Regiegroep Accelereren Door Innovatie), die als doel heeft een provinciebrede Kennis- en Innovatie Agenda te ontwikkelen en uit te voeren. Innovatie is een onmisbare schakel in de toekomstige economische ontwikkeling van Flevoland. Kortom, na een degelijke terugblik: vooruitkijken en innoveren! A.L. Greiner Gedeputeerde van Economische Zaken, Arbeidsmarktbeleid en Hoger- en Beroepsonderwijs, Provincie Flevoland Voorzitter Provinciaal Platform Arbeidsmarkt Flevoland R.H. Zieck Voorzitter Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland

8 SAMENVATTING 8 Crisis raakt ook Flevoland In 2009 is de crisis voor het eerst goed merkbaar in Flevoland. Een aantal economische indicatoren ontwikkelt zich nog wel gunstig, maar de groeicijfers van de afgelopen jaren worden niet gehaald. Zo groeit de werkgelegenheid in 2009 nog licht. Andere economische indicatoren staan op oranje of rood. De werkloosheid neemt toe en ook het aantal bedrijfsopheffingen stijgt. De opname van kantooren bedrijfsruimte is verder gedaald. De jaren van hoogconjunctuur zijn dus voorbij. Desondanks scoort Flevoland nog steeds relatief goed. De banengroei is bovengemiddeld en de werkloosheid groeit minder snel dan landelijk. Verder beschikt Flevoland over voldoende arbeidspotentieel, is er een groeiende innovatiekracht en ruimte voor bedrijvigheid. Bevolkingsgroei zet door Het inwonertal van Flevoland is wederom gegroeid. Flevoland telt nu ruim inwoners. Sinds 2006 groeit de bevolking jaarlijks ongeveer met 1 procent. Zeewolde laat hogere groeicijfers zien; in Noordoostpolder is het inwonertal nagenoeg onveranderd. De aanwas wordt vooral verklaard door een geboorteoverschot. De arbeidsmarktparticipatie is in 2009 gegroeid. Het aandeel hoger opgeleiden van de beroepsbevolking is licht toegenomen, maar ligt onder het landelijk gemiddelde. Banengroei vlakt af De werkgelegenheid in Flevoland is in 2009 verder toegenomen. De groei van 1,3 procent naar banen ligt boven de landelijke groei van 0,3 procent. Wel ligt het groeipercentage in Flevoland lager dan in de afgelopen jaren. In de periode waren groeicijfers van 5 à 6 procent gebruikelijk. Met uitzondering van Almere groeit in alle gemeenten de werkgelegenheid. In de handel en de horeca neemt het aantal banen sterk toe. De bouw en de industrie laten een banenkrimp zien. Ook het aantal uitzendwerkers is in een jaar tijd fors gekelderd (-20 procent). Werkloosheid neemt weer toe Zeven procent van de beroepsbevolking in Flevoland is werkloos. Ten opzichte van 2008 is het aantal werklozen met 17 procent toegenomen. De groei van de werkloosheid deed zich vooral in de eerste helft van 2009 voor. Daarna is er sprake van stabilisatie. Hoewel de groei van de werkloosheid fors is, ligt deze onder het landelijke cijfer van 22 procent. In Lelystad, Noordoostpolder en Zeewolde neemt de werkloosheid sterker toe dan in de rest van de provincie. Bedrijfsopheffingen nemen fors toe Het aantal bedrijfsvestigingen is fors toegenomen. Een deel van deze groei wordt verklaard doordat meer ondernemers zich in dienen te schrijven bij de Kamer van Koophandel (Wet op het Nieuw Handelsregister). Met bijna bedrijfsvestigingen neemt Almere de helft van alle bedrijvigheid in Flevoland voor haar rekening. In 2009 zijn er bedrijven gestart. Het aantal opheffingen ligt met lager. Wel is het aantal opheffingen ten opzichte van 2008 met een kwart toegenomen. Eind 2009 is het aandeel ondernemers dat negatief oordeelt over het economisch klimaat groter dan het aandeel ondernemers dat hierover positief is. Wel maakt het beeld van pessimisme over de economie langzaam plaats voor gematigd optimisme.

9 9 Meer aanbod voor bedrijven, en minder vraag Het aanbod van kantoorruimte is in Flevoland fors toegenomen. De opname was in 2008 al laag en is in 2009 verder afgenomen. Het aanbod aan bedrijfsruimte is in Flevoland met eenderde gegroeid. Ook de opname van bedrijfsruimte is net als in 2008 toegenomen. Hiermee bevindt Flevoland zich samen met Gelderland in een uitzonderingspositie. De uitgifte van bedrijfsterrein is met 27 hectare veel lager dan in de voorgaande twee jaar. Meer innoverende vestigingen in Flevoland Flevoland telt veel innoverende bedrijven. De innovatiegraad is de afgelopen jaren toegenomen tot 39 procent van alle bedrijven in Flevoland. Zij doen innoveren vooral op het gebied van diensten (58 procent), gevolgd door de aanboring van nieuwe markten (30 procent). Van de innoverende bedrijven ondervindt 68 procent belemmeringen (2005: 72 procent) en deze knelpunten hebben dan vooral te maken met het onzekere economische klimaat.

10 01 INLEIDING

11 INNOVATIE VAN DE BOEKDRUKKUNST HET SCRIPTORIUM Tot in de elfde eeuw werden handschriften vooral in kloosters gemaakt, in het zogenaamde scriptorium (van het Latijnse scribere = schrijven). Met de opkomst van de kathedraalscholen in de twaalfde eeuw, en universiteiten in de dertiende eeuw, verschenen er in de buurt van deze onderwijscentra ook boekateliers, waar beroepskopiisten handschriften maakten en verkochten. Het waren kleine winkeltjes waar vaak één persoon aan het werk was. Men liet ruimte open op de plekken waar de rubricator de gekleurde initialen of beginletters moest plaatsen en de miniaturist 1200 de illustraties moest schilderen. Na het schrijven en versieren ging de boekbinder aan de slag om van de losse gevouwen bladen een boek te maken. Bij het maken van een middeleeuws boek gold het principe: hoe luxer hoe duurder.

12 01 INLEIDING Inleiding 1.1 Inleiding In 2009 heeft de economische crisis - zoals verwacht - een duidelijke stempel gedrukt op de Flevolandse economie. Afgezien van enkele lichtpunten kreeg de provincie net als de rest van Nederland gedurende het kalenderjaar vooral te maken met onder meer toenemende werkloosheid, gecombineerd met sombere verwachtingen van ondernemers en meer leegstand van bedrijfspanden. Verwachtingen omtrent een positieve omslag in de economie worden geuit, maar worden vooralsnog beperkt omgezet in de praktijk. Het motortje van de Nederlandse economie gaat weer lopen, maar nog niet zo hard als we zouden willen, zo zei toenmalig minister van Financiën Wouter Bos eind 2009 in een vraaggesprek. De extra inspanningen die overheden verrichten, dragen bij aan het herstel. Nog meer van belang is het bedrijfsleven. Hun kracht en veerkracht vormen de basis voor het economisch herstel. De economische tegenspoed biedt kansen. Juist in crisistijd vindt vernieuwing plaats, is een veelgehoorde opvatting. Doordat ondernemingen de gevolgen van de crisis voelen, worden de prikkels om te innoveren groter. Er wordt een beroep gedaan op het innoverend vermogen van ondernemers. Anders geredeneerd biedt ook economische voorspoed kansen voor innovatie doordat in een periode van economische groei financiële middelen in mindere mate een belemmering vormen. Geheel beschouwd vormt innovatie een belangrijke motor voor de economie, ook voor Flevoland. In het themahoofdstuk van dit jaar gaan we op zoek naar innovativiteit in Flevoland. 1.2 Opzet van het onderzoek Voor deze publicatie is gebruik gemaakt van databronnen van onder andere de Provincie Flevoland, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamer van Koophandel (KvK) en het UWV Werkbedrijf. Op basis van de verzamelde data presenteren we de belangrijkste economische ontwikkelingen in Flevoland. Hierbij kijken we naar de meerjarige ontwikkeling, vergelijken op gemeenteniveau en met landelijke cijfers, en zoomen waar relevant en mogelijk in op sectorniveau. Economie en Arbeidsmarkt Flevoland is ook dit jaar opgebouwd uit een aantal bekende pijlers. Aan bod komen bevolking (hoofdstuk 2), werkgelegenheid (hoofdstuk 3), werkloosheid (hoofdstuk 4), bedrijvigheid (hoofdstuk 5) en werklocaties (hoofdstuk 6). Het themahoofdstuk van dit jaar staat in het teken van innovatie en clusters (hoofdstuk 7). Aan het begin van elk hoofdstuk worden puntsgewijs de highlights benoemd.

13 Walibi in Biddinghuizen

14 02 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING

15 HET BLOKBOEK Aan het eind van de 14de eeuw verschenen de eerste prenten, die van houtsneden werden gedrukt. Daarvoor maakte men eerst een tekening op een blok hout en sneed alles buiten de lijnen van de tekening deels weg, zodat de lijnen hoger dan de rest van het blok werden. Om letters op de prent leesbaar te laten zijn, moesten ze in spiegelbeeld worden getekend en uitgesneden. Voor iedere pagina werd de tekst in een blok hout uitgesneden. De boeken die op deze manier werden gedrukt worden daarom blokboeken genoemd. Het snijden van de boekpagina s vergde, net als het schrijven, zeer veel tijd. En als de snijder een kleine fout maakte, dan moest de hele 1350 pagina opnieuw gesneden worden. Geen wonder dat men op zoek ging naar een snellere manier van werken. INNOVATIE VAN DE BOEKDRUKKUNST

16 02 Bevolking en beroepsbevolking Bevolking en beroepsbevolking De groei zet door Op 1 januari 2010 telt Flevoland inwoners, circa meer dan een jaar geleden. De bevolkingsgroei is de afgelopen jaren relatief sterk in Almere en Zeewolde. De invloed van de binnenlandse migratie neemt door de jaren heen af, terwijl het buitenlands migratiesaldo opnieuw is toegenomen. De arbeidsmarktparticipatie in Flevoland is in het crisisjaar 2009 toegenomen. De beroepsbevolking en de werkzame beroepsbevolking zijn in absolute aantallen gestegen. Ruim een kwart van de beroepsbevolking in Flevoland is hoogopgeleid. Hoewel dit aandeel stijgt, ligt het nog wel onder het landelijk gemiddelde. 2.1 Inleiding In tegenstelling tot andere provincies zal in Flevoland - en dan met name in de gemeente Almere - de bevolking de komende jaren nog groeien. Aangezien de ontwikkeling van de (beroeps)bevolking sterk van invloed is op het arbeidspotentieel, is dit een sterk concurrentiepunt van Flevoland. Dit hoofdstuk biedt een actueel zicht op de demografische ontwikkeling in Flevoland, met specifieke aandacht voor het voor de arbeidsmarkt beschikbare deel van de bevolking. De opbouw van dit hoofdstuk is als volgt: in paragraaf 2.2 komt de bevolkingsontwikkeling aan de orde, gevolgd door de samenstelling van de bevolking in paragraaf 2.3. Paragraaf 2.4 bespreekt de beroepsbevolking en arbeidsmarktparticipatie. Daarna volgt in paragraaf 2.5 een vooruitblik op toekomstige ontwikkelingen, waarna paragraaf 2.6 het hoofdstuk afsluit met de belangrijkste conclusies. 2.2 Bevolkingsontwikkeling Bevolking groeit in 2009 verder Flevoland heeft op 1 januari inwoners. In 2009 is de bevolking gegroeid met personen. Landelijk bedraagt de bevolkingsgroei 0,6 procent. Flevoland ligt hier wederom boven met een groei van 1,2 procent. Geen enkele andere provincie kent een procentuele bevolkingstoename van meer dan 1 procent.

17 17 Bevolking en beroepsbevolking 02 Figuur 2.1 Ontwikkeling bevolking (absoluut en relatief, per 1 januari). 3,0% bevolkingsaantal % groei ,5% ,0% ,5% 1,0% 1,3% 1,0% 1,1% 1,3% 1,2% ,5% ,0% Bron: CBS. Zeewolde gemeente met hoogste meerjarige groei In alle Flevolandse gemeenten is in 2009 sprake van een groei van de bevolking. Dronten kent relatief de grootste toename (1,6 procent) en Noordoostpolder de geringste toename (0,6 procent). In de periode is de bevolking in Flevoland gegroeid met 5 procent (tabel 2.1). De hoogste groei is zichtbaar in de gemeenten Zeewolde en Almere. Noordoostpolder kent een ongeveer stabiel blijvend inwonertal.

18 02 Bevolking en beroepsbevolking 18 Tabel 2.1 Ontwikkeling bevolking per gemeente (per 1 januari) abs. groei % groei Almere ,5% Dronten ,5% Lelystad ,5% Noordoostpolder ,8% Urk ,9% Zeewolde ,8% Flevoland ,7% Bron: CBS. Figuur 2.2 toont de jaarlijkse bevolkingsgroei op gemeenteniveau in de periode In Lelystad, Almere en op Urk is deze door de jaren heen vrijwel constant (ongeveer 1,5 procent per jaar). Dronten en met name Zeewolde laten een meer schoksgewijze groei zien. In Zeewolde groeit de bevolking in 2007 nog met 3 procent, in 2009 daalt dit naar een percentage onder de 1 procent. Figuur 2.2 Jaarlijkse procentuele bevolkingsgroei per gemeente ( ). 3,0% ,0% 1,0% 0,0% Almere Dronten Lelystad NOP Urk Zeewolde -1,0% Bron: CBS.

19 19 Bevolking en beroepsbevolking 02 Binnenlands migratiesaldo negatief Het geboorteoverschot (natuurlijke aanwas) heeft sinds 2004 de meeste invloed op de bevolkingsgroei in Flevoland. Ook in 2009 is er een fors geboorteoverschot, vergelijkbaar met de voorgaande jaren. In figuur 2.3 is zichtbaar dat er vanaf 2005 een daling is van de invloed van het binnenlands migratiesaldo. Het saldo is in 2009 voor het eerst zelfs negatief. Dit houdt dus in dat er meer personen uit Flevoland vertrekken dan er uit andere provincies bij komen. De verwachting is dat de invloed van binnenlandse migratie weer zal toenemen in het kader van de realisatie van de zogeheten Randstad-brede Schaalsprong : de doelstelling om Almere te laten groeien tot inwoners in 2030, onder andere door middel van het opvangen van de overloop uit Amsterdam. Het buitenlands migratiesaldo is in procent hoger dan in De aantrekkelijkheid van Flevoland voor buitenlandse migranten is dus gegroeid. Flevoland is daarin niet uitzonderlijk. In de omliggende provincies Utrecht, Gelderland en Overijssel is het belang van het buitenlands migratiesaldo voor de bevolkingsgroei ook toegenomen en alleen in Noord Holland blijft dit, op een hoger niveau, stabiel. Figuur 2.3 Bevolkingsgroei Flevoland, naar oorzaak ( ) natuurlijke aanwas binnenlands migratiesaldo buitenlands migratiesaldo NB: exclusief administratieve correcties. Bron: CBS.

20 02 Bevolking en beroepsbevolking Samenstelling van de bevolking Meer jong dan oud De bevolking van Flevoland is nog altijd jong. Het aandeel 65-plussers ligt in 2009 onder de 10 procent. Landelijk is dit reeds 15 procent. De potentiële beroepsbevolking zal de komende jaren een groei doormaken. Al zal ook in Flevoland de bevolking de komende jaren meer gaan vergrijzen. De vigerende bevolkingsprognose gaat uit van ruim inwoners van 65 jaar en ouder in 2030, terwijl dit in 2009 nog is. De verhouding tussen de vanwege leeftijd niet-productieve bevolking en de potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) is in procent en zal volgens de prognose toenemen tot 56 procent, vooral door de toename van het aandeel 65-plussers. Tabel 2.2 Leeftijdssamenstelling provincie Flevoland (2005, 2009, 2030) absoluut % absoluut % absoluut % 0-15 jaar % % % jaar % % % 65 jaar en ouder % % % Totaal % % % Bron: CBS en Provincie Flevoland. Flevoland is een forensengebied Ongeveer de helft van de werkzame bevolking van Flevoland reist voor zijn of haar werk naar buiten de provincie. Ten opzichte van 2000 is dit aandeel nauwelijks gewijzigd (zie figuur 2.4). Gerelateerd aan de groeiende beroepsbevolking betekent dit dat in absolute aantal de uitgaande pendel is toegenomen. Flevoland is hiermee een belangrijke leverancier van arbeidskracht voor andere aangrenzende regio s. Het aandeel provinciegrensoverschrijdende pendelaars is het grootst in Almere en Zeewolde. Urk kent het laagste aandeel personen dat pendelt. Tezamen met Lelystad en Noordoostpolder kent Urk echter wel een groeiend aandeel pendelaars in de werkzame beroepsbevolking.

21 21 Bevolking en beroepsbevolking 02 Figuur 2.4 Uitgaand woon-werkverkeer, als % van de beroepsbevolking (provinciegrensoverschrijdend). Almere 60% 64% Dronten Lelystad 35% 35% 39% 35% Noordoostpolder Urk 25% 24% 19% 31% Zeewolde 56% 57% Flevoland 48% 47% Nota bene: het meest recente onderzoek naar het woon-werkverkeer van de Flevolandse beroepsbevolking dateert van 2007 (publicatiedatum 2008). Bron: Provincie Flevoland. 2.4 Beroepsbevolking Beroepsbevolking groeit ook in 2009 Met de groei van de bevolking groeit ook de potentiële beroepsbevolking, bestaande uit alle personen van 15 tot en met 64 jaar, in 2009 met iets meer dan 1 procent. Van alle jarigen in Flevoland behoren er tot de beroepsbevolking. De bruto participatiegraad in Flevoland is 71 procent. Dit is ongeveer overeenkomstig het landelijk gemiddelde. De beroepsbevolking is uit te splitsen in een werkzaam en niet-werkzaam deel. De werkzame beroepsbevolking is de afgelopen jaren toegenomen met een kleine personen (7 procent). De niet-werkzame beroepsbevolking kent daarentegen een afname van in 2005 naar personen in 2009 (-17%). De provinciale arbeidsdeelname stijgt licht: 67 procent van de totale bevolking tussen 15 en 64 jaar verricht betaald werk. Dit is nagenoeg gelijk aan de netto participatiegraad in heel Nederland (68 procent). 1 1 Cijfers over Nederland hebben betrekking op 2008.

22 02 Bevolking en beroepsbevolking 22 Tabel 2.3 Arbeidsmarktopbouw provincie Flevoland ( ) Bevolking jaar Beroepsbevolking jaar Werkzame beroepsbevolking jaar Niet-werkzame beroepsbevolking Bron: Provincie Flevoland. Beroepsbevolking: tot de beroepsbevolking worden gerekend personen (15-64 jaar) die ten minste 12 uur per week werken of daartoe bereid zijn. Van de totale Flevolandse beroepsbevolking neemt Almere de helft voor haar rekening. De groei van de beroepsbevolking in Flevoland in wordt voor een groot deel eveneens gedragen door Almere (zie tabel 2.4). Het groeiende Zeewolde kent ook een relatief sterke uitbreiding van beroepsbevolking. Tabel 2.4 Ontwikkeling beroepsbevolking per gemeente ( ) abs. groei % groei Almere ,0% Dronten ,7% Lelystad ,5% Noordoostpolder ,3% Urk ,6% Zeewolde ,5% Flevoland ,3% Bron: Provincie Flevoland. Tweederde van de jarigen in Flevoland werkt in De arbeidsdeelname (netto participatiegraad) is sinds 2005 met 2 procentpunten toegenomen. Deze toename komt voor rekening van de arbeidsdeelname onder vrouwen, die sterk is toegenomen. Onder mannen is de arbeidsparticipatie licht afgenomen. Oorzaak hiervan is de in omvang groeiende groep 55-plussers in Flevoland, waarbinnen de

23 23 Bevolking en beroepsbevolking 02 participatie lager ligt dan onder jongere leeftijdsgroepen. Deze ontwikkelingen leiden er toe dat Flevoland meer op Nederland als geheel gaat lijken. Er is in 2009 nog een hogere participatie in Flevoland, maar het verschil is gering (figuur 2.5). Figuur 2.5 Netto arbeidsparticipatie, Flevoland en Nederland (2005, 2009). totaal 68% 66% Flevoland mannen 76% 77% vrouwen 53% 60% Nederland totaal mannen 67% 63% 75% 73% vrouwen 54% 60% % 25% 50% 75% 100% Bron: CBS. Netto participatiegraad: werkzame beroepsbevolking als percentage van bevolking jaar. Meer middelbaar opgeleiden in Flevoland Bijna de helft van de beroepsbevolking (47 procent) in Flevoland is in 2009 middelbaar opgeleid. Hiermee is dit opleidingsniveau sterker vertegenwoordigd dan in heel Nederland gemiddeld (figuur 2.6). Bezien over de wat langere termijn, vanaf 2000, is duidelijk waarneembaar dat het aandeel lager opgeleiden daalt en het aandeel hoger opgeleiden toeneemt. Dit is dezelfde trend die ook landelijk zichtbaar is, waardoor Flevoland de achterstand qua gemiddeld opleidingsniveau vooralsnog niet inhaalt.

24 02 Bevolking en beroepsbevolking 24 Figuur 2.6 Beroepsbevolking naar opleidingsniveau, Flevoland en Nederland (2000, 2005 en 2009). 100% 27% 31% 33% 21% 26% 27% 75% 50% 44% 44% 43% 48% 48% 47% 25% 28% 25% 24% 31% 26% 25% 0% Nederland Flevoland laag midden hoog Bron: CBS. 2.5 Vooruitblik Flevoland blijft voorlopig nog groeien Waar veel andere provincies al te maken hebben met krimp of daarop anticiperen, is Flevoland ook de komende jaren nog een provincie van groei. Op basis van een provinciale bevolkingsprognose uit 2008 zal Flevoland in inwoners tellen en in ooo. Dit betekent een verwachte toename van 44 procent in 2030 ten opzichte van Vooral in Almere wordt flinke groei verwacht (zie tabel 2.5).

25 25 Bevolking en beroepsbevolking 02 Tabel 2.5 Prognose bevolkingsomvang, per gemeente (2010, 2020 en 2030) abs. groei % groei abs. groei % groei Almere % % Dronten % % Lelystad % % Noordoostpolder % % Urk % % Zeewolde % % Flevoland % % Bron: Provincie Flevoland. In deze prognose is geen rekening gehouden met de Schaalsprong, waarin is opgenomen hoe Almere zich op economisch, cultureel, sociaal en maatschappelijk gebied kan ontwikkelen en die een woningbouwopgave van woningen inhoudt. De bevolking van Almere zou in dit scenario groeien tot inwoners. Een prognose van de bevolking is sterk afhankelijk van de geplande woningbouwproductie. Mogelijk is dat de huidige bouwcrisis de ontwikkeling van woningbouwprojecten (tijdelijk) temporiseert, waardoor de groei zoals geprognosticeerd in 2008 een ander patroon gaat volgen. Dit laat echter onverlet dat Flevoland de komende jaren een jonge en groeiende provincie blijft. 2.6 Conclusie De bevolking van Flevoland groeit ook in Het groeitempo ligt opnieuw boven de één procent en is ongeveer het dubbele van het Nederlandse gemiddelde. De procentuele groei in Almere en Zeewolde ligt de afgelopen jaren nog hoger en boven het provinciale gemiddelde. Flevoland wijkt in groeitempo duidelijk af van Nederland, maar in zijn algemeenheid groeit Flevoland op demografisch gebied wel toe naar het Nederlands gemiddelde. Belangrijk hierbij is dat de groei al enige jaren niet meer wordt gevoed door binnenlandse migratie, maar vooral door natuurlijke aanwas. Dat deze natuurlijke aanwas hoger ligt dan gemiddeld in Nederland hangt nauw samen met de jonge bevolking van Flevoland. Hierdoor ligt verhoudingsgewijs het geboortecijfer in Flevoland duidelijk hoger en het sterftecijfer duidelijk lager dan in de rest van Nederland. Dat de bevolking van Flevoland nog relatief jong is, betekent dat de potentiële beroepsbevolking in Flevoland nog sterk toe zal nemen, in tegenstelling tot die in Nederland. Niettemin zijn in Flevoland de eerste tekenen zichtbaar van een toenemende vergrijzing. Een duidelijk signaal is de afnemende netto arbeidsparticipatie onder mannen die wordt veroorzaakt door het omvangrijker worden van de oudere

26 02 Bevolking en beroepsbevolking 26 leeftijdscategorieën, die een lagere participatie kennen. Hierdoor neemt het positieve verschil in arbeidsparticipatie tussen Flevoland en Nederland af. De arbeidsparticipatie hangt overigens niet alleen af van de leeftijdsopbouw. Ook het opleidingsniveau van de bevolking is van invloed. De beroepsbevolking van Flevoland is gemiddeld wat lager opgeleid dan gemiddeld in Nederland en dat kan een drukkend effect hebben op de participatiegraad. De verwachte groei van de beroepsbevolking zal enerzijds de werkgelegenheidsontwikkeling kunnen stuwen doordat de groei van de bevolking zich vertaald in een toenemend draagvlak voor voorzieningen (bijvoorbeeld meer behoefte aan zorg- of winkelvoorzieningen). Anderzijds betekent de groei van de beroepsbevolking een kans voor het binnenhalen van bedrijvigheid, aangezien grote delen van Nederland te maken krijgen met een afname van de beroepsbevolking.

27 27 Bevolking en beroepsbevolking 02 WTC Almere

28 03 WERKGELEGENHEID

29 HET LETTERGIETEN De grote verbetering voor het drukken van teksten kwam toen men op het idee kwam om losse loden letters samen te voegen om zo een drukvorm voor een complete pagina samen te stellen. Ook kon men dan eenvoudig een losse afbeelding uitgesneden in hout of metaal plaatsen tussen de letters in de drukvorm. Na het drukken van een oplage kon men de letters weer hergebruiken om een nieuwe pagina samen te stellen. Deze techniek werkte veel sneller. De letters werden verdeeld in kapitalen ( bovenkast ) die in het bovenste deel van de zetkast lagen, en kleine letters ( onderkast ) 1500 die in het onderste deel van de kast werden bewaard. Kasten werden opgeslagen in een zetbok. Tot aan de industriële revolutie bleef het drukproces in wezen onveranderd in deze vorm bestaan. INNOVATIE VAN DE BOEKDRUKKUNST

30 03 WERKGELEGENHEID Werkgelegenheid Meer banen, minder vacatures In is de werkgelegenheid in Flevoland met banen gegroeid (+1 procent). 2 De totale omvang van de werkgelegenheid komt hiermee op banen (fulltime en parttime). Op gemeenteniveau neemt de werkgelegenheid in Almere af. In de andere gemeenten zijn nog stijgingen van het aantal banen zichtbaar. Uitzendarbeid is in 2009 met 20 procent in volume afgenomen. Het aantal banen is af genomen in de bouw. De sectoren handel en horeca en overige dienstverlening kennen de sterkste toename van het aantal banen. Bij UWV Werkbedrijf zijn in procent minder vacatures ingediend. 3.1 Inleiding De economische crisis raakt de arbeidsmarkt. Een indicatie hiervoor is onder meer de mate waarin een beroep wordt gedaan op de deeltijd WW. Uit een in 2009 uitgevoerde evaluatie blijkt dat een groot deel van de aanvragers tot de industrie en zakelijke dienstverlening behoort. 3 Begin februari 2010 verschijnen berichten dat nu ook de bouw een beroep doet op de deeltijd WW. In welke mate heeft de crisis invloed op de werkgelegenheidsontwikkeling van Flevoland? Deze en andere vragen komen in dit hoofdstuk aan de orde. In paragraaf 3.1 staat de ontwikkeling van het aantal banen centraal. Paragraaf 3.2 gaat in op de structuur van de werkgelegenheid. De ontwikkelingen per sector worden in paragraaf 3.4 besproken. De ontwikkeling van het aantal vacatures komt in paragraaf 3.5 aan bod. 3.2 Werkgelegenheidsontwikkeling In 2009 gewoon werkgelegenheidsgroei De werkgelegenheid in Flevoland is in 2009 gestegen met banen, een groei van 1,3 procent. Groei heeft nog niet plaatsgemaakt voor krimp. Dat de crisis wel impact heeft op de Flevolandse werkgelegenheid is te zien aan het lagere groeipercentage in vergelijking tot de voorgaande drie jaar. De ontwikkeling van de werkgelegenheid bereikt vooralsnog niet het dieptepunt van 2005, toen Flevoland een werkgelegenheidsgroei van 0,4 procent kende. 2 Peildatum: 1 april. 3 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Evaluatie deeltijd WW (2009).