Toekomstkrabbels van de mensen van Tiem
|
|
- Brigitta Vink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 Toekomstkrabbels van de mensen van Tiem
3
4 Hualien Beach Resort door BIG/Bjarke Ingels Group Utopia Forever, Gestalten 2012, zie colofon
5 Toekomstvisies op mobiliteit
6 TOEKOMST DOOR KINDEROGEN De tekeningen zijn gemaakt door de kinderen van groep 5-6 van een basisschool in Nijmegen. De juf vroeg tijdens de creatieve tekenles op vrijdag of de kinderen konden laten zien hoe ons vervoer er in de toekomst uitziet.
7 voorwoord De beste manier om de toekomst te voorspellen is hem zelf te creëren. The best way to predict the future is to create it. Peter F. Drucker 12eneenhalf jaar bestaan. Tijd om vooruit te kijken! Daarom hebben we zo veel mogelijk interessante mensen gesproken en ze naar hun toekomstbeelden en ideeën gevraagd. Het resultaat ligt voor u. Een boek met bijdragen uit verschillende hoeken, van vakgenoten en deskundigen. En van kinderen. De toekomst is immers van hen. We hebben dit boek gemaakt om met u te delen en om u te inspireren. Maar het is maar een momentopname. We blijven benieuwd naar nieuwe, volgende, úw verse ideeën. Dus deel ze, met wie u maar wilt en heel graag met ons. Wij kijken ernaar uit. U kunt uw reactie kwijt op Namens iedereen van Tiem: veel leesplezier. Iwan Arts P.S. Wilt u dit boek ook delen? Het is digitaal beschikbaar op
8 NHO UDs op Visionair Willem de Jager: Wij zijn De Nieuwe Mens. Blz. 36 Utrecht: Marieke Zijp, Han Schraders en Bas Govers over de stad die gaat vertrammen. Blz. 10 het nieuwe wonen: wie merkt er eigenlijk nog waar je bent (en wat maakt het nog uit)? Blz. 44 Ooit haalde je benzine bij de apotheek En straks? Blz. 24 Omgevingspsychologie: hoe beïnvloedt onze omgeving ons gedrag? Een gesprek met Ronald Hamel en Joren van Dijk. Blz. 18 Ondernemer Ronald van den Hoff: We gaan naar een interdependente economie. Blz. 28 Er kan een grote clash ontstaan, aldus Henk Goud appel. Een gesprek met een ouwe rot in het mobiliteitsvak en de nieuwe generatie Peter van der Mede en Alex Mulders. Blz. 48
9 Rick de Jager van provincie Zuid-Holland heeft nog stille hoop. Maar waarop? Blz. 58 Onstuitbaar volgens Carol de Vries van NXP: de elektrificatie van vervoersmiddelen. Blz. 70 Hoe sneller je A met B verbindt, hoe meer A en B op elkaar gaan lijken Blz. 78 Als het aan innovatie-adviseur Evert Driegen ligt, gaan we zelf algendiesel maken. Plus recept! Blz. 66 Directeur John Walraven van Advin: De positieve kant van de economische krimp: we winnen aan kwaliteit. Blz. 84 De toekomst blinkt Zo luidt de titel van het verhaal dat de essay-uitdaging heeft gewonnen! Blz. 90 En verder Cijfers Blz. 23 Social Media Blz. 35 De inhaalslag van Uganda Blz. 54 Cijfers Blz. 57 Social Media Blz. 83 Colofon Blz. 96
10 Foto: Jelmer de Haas Marieke Zijp Afdelingshoofd Verkeer en Vervoer Gemeente Utrecht Han Schraders (midden) stedenbouwkundige Gemeente Utrecht Bas Govers adviseur Strategie en beleid Goudappel Coffeng 10
11 gesprek
12 marieke zijp han schraders bas govers Het is niet de grootste of de kleinste stad, noch de oudste of jongste. Eens kijken waar het met deze stad heen gaat, op weg naar 2050 Een gesprek met drie mensen die nu al bouwen aan het Utrecht van de toekomst. Marieke Zijp: In 2050 is Utrecht een bruisende stad langs wat wij noemen de as van kennis en cultuur. Die loopt van Leidsche Rijn via de binnenstad naar de Uithof. De barrières die dat nu verhinderen zijn een stuk kleiner. Utrecht Centrum, Leidsche Rijn en de Uithof vormen nu nog verschillende werelden. Maar straks is dat een eenheid. De potentie van Utrecht is enorm, dat zie je aan de binnenstad die uit zijn voegen barst. Utrecht is ontzettend goed bereikbaar per auto en trein. Het gaat erom die potentie te benutten. De vraag naar ruimte is groot. Dat heeft tot gevolg dat de stad over de historische binnenstadsgrenzen heen dringt. Het centrum wordt twee keer zo groot als nu. Het zal er aangenaam zijn en aantrekkelijk. Een gebied waar je kunt ronddwalen, waar je interessante dingen tegenkomt. Vertramming Bas Govers: Een belangrijke rol in het streven naar eenheid is weggelegd voor de tram. De stad gaat vertrammen. De tram wordt de drager, het element dat alles verbindt: oost, west en midden. Het wordt de as van kennis en cultuur, waaraan alles ligt wat Utrecht tot Utrecht maakt. De tram geeft synergie. We gaan de tram ook gebruiken als sturingsinstrument. Zo werkt het namelijk ook: als je ergens een tram neerlegt, dan komen er functies naartoe. Dan biedt hij kansen in plaats van knelpunten. Het is interessant om te kijken wat het effect zou zijn op de ruimtelijke omgeving, wat het aan zou kunnen trekken. Zoals Marieke al zei, er zijn nu belemmeringen. Probeer maar eens in Utrecht van de ene naar de andere kant van de stad te lopen of fietsen. De stad gaat vertrammen. De tram geeft synergie Er is een aantal plekken verbonden aan de kwaliteitsbeleving van de stad, maar die zijn soms slecht met elkaar verbonden. Marieke: Behalve met het leggen van verbindingen, zijn we ook druk bezig met het herwaarderen van de openbare ruimte. In 2050 zullen burgers openbare ruimte als meer ervaren dan slechts plaatsen waar je doorheen komt, het worden plekken waar het prettig verblijven is. Visie plus lef Bas: Het is ongelooflijk belangrijk hoe mensen die openbare ruimte ervaren. Het zit hem in kleine dingen, in de beleving. Neem bijvoorbeeld het Onze-Lieve-Vrouwe-plein in Maastricht. Mensen ervaren dat plein als 12
13 gesprek heel prettig en mooi, maar als je goed om je heenkijkt, staan er ook lelijke jaren- 70- gebouwen. Iets hoeft niet feitelijk mooi te zijn om toch als prettig ervaren te worden. Marieke: Ik kan me een nieuwbouwwijk herinneren. Daar werd een heel oude boom neergezet. Een kostbare ingreep, maar het is wonderlijk wat het deed met het gevoel van de openbare ruimte. Het is een complexe uitdaging om de openbare ruimte goed vorm te geven, er zijn zoveel verschillende meningen en wensen. Maar het is waardevol. Het is vreemd: burgers vragen niet expliciet om prettige openbare ruimte, maar impliciet wel. Je moet als overheid visie hebben om je op de openbare ruimte te richten. En naast visie is er ook lef nodig. Dialoog op gang brengen De vraag rijst of het niet moeilijk is, met alle politieke wisselingen waar een stad mee te maken krijgt, om toe te werken naar het Utrecht waarover we het hebben. Marieke: Nee, dat denk ik niet. Je moet de opgave goed in beeld houden. De opgave is onafhankelijk van politieke wisselingen. Het gaat om de stad leefbaar houden, en dat geldt voor alle colleges. Als je echt daarvan uitgaat, kom je er altijd uit. Waar het vaak misgaat is dat mensen met elkaar aan de slag gaan over bedachte oplossingen. Het is van belang om samen te bepalen wat je wilt bereiken en samen te zoeken naar oplossingen. Die dialoog op gang brengen is een van de belangrijkste doelen van het Ambitiedocument Utrecht Aantrekkelijk en Bereikbaar. Het is heel belangrijk om ook met andere partijen over zo n opgave te praten, dus met alle bedrijven in Utrecht, met het maatschappelijk middenveld en met burgers. Vaak hebben veel partijen dezelfde belangen, dus daar moet je op focussen. Je moet elkaar steeds op belangenniveau vinden. Het OV moet helder zijn Als het over de toekomst gaat, duikt steevast Het Nieuwe Werken op. Is Utrecht daarop voorbereid? Wat gaat dit betekenen voor Utrecht? Bas: Een megaverandering. Werken betekent straks ontmoeten : waar zullen we afspreken?. Dat zal op plekken zijn waar je makkelijk kunt komen. Omdat het zo centraal ligt, wordt Utrecht dé ontmoetingsplaats. Dat betekent een verkeersstroom waarop we anticiperen. Ons openbaar vervoer moet ook voor bezoek makkelijk en helder zijn. Dan ga je gedrag beïnvloeden, daar gaat het eigenlijk om. De grote vraag nu is: hoe krijg je het voor elkaar dat gedragsbeïnvloeding al in het begin van het proces onderdeel is van dat proces? Eigenlijk horen er vanaf het begin al gedragswetenschappers aan tafel te zitten. Dat betekent dat het vak van stedenbouwkundigen en verkeersdeskundigen gaat veranderen. Als je meer gaat samenwerken met anderen, verandert de opgave, dan verandert dus ook je manier van werken. Han Schraders: Het klassieke gegeven van een stad waar de woongebieden aan de binnenkant liggen, daarbuiten de bedrijventerreinen en daar weer buiten de landbouw en de gedachte dat dat met automobiliteit moet worden gefaciliteerd, is al zo oud! Marieke: Als je nu met verkeerskundige blik naar een stad kijkt, is dat vanuit cijfers en feiten. Dat moet veranderen. Ergens willen zijn en blijven speelt dan ook mee. We gaan toe naar een belevingseconomie, de wens om iets te beleven. Daarin is tijdsbeleving een belangrijke factor. Een voorbeeld: we proberen afstanden nu vaak feitelijk zo klein mogelijk te houden. Maar een fietsroute door een mooie omgeving ervaar je als korter dan een even lange weg langs een winderig kanaal. Als je er zo naar kijkt, komen dingen in een ander daglicht te staan. Utrecht was een lappendeken Utrecht heeft ook te kampen met elementen waarvan het nut nu onderzocht moet worden. Toch?
14 marieke zijp han schraders bas govers Utrecht was een lappendeken, de gebraden duiven kwamen gewoon aanvliegen Han: Als ik nu kijk naar de infrastructuur in de stad vraag ik me bijvoorbeeld af wat de Waterlinieweg voor de stad betekent. De betekenis nu is nul. De plekken waar hij aan de stad linkt, leveren alleen maar problemen op, maar hij ontsluit geen stedelijke gebieden. De wijken Wilhelminapark, Rijnsweerd en Wittevrouwen hebben helemaal geen interactie. Rijnsweerd, een forse kantorenlocatie aan de oostkant van Utrecht, staat half leeg. De hoogste kantoorhuren daarentegen worden betaald aan de Maliebaan. Dat is een unieke locatie qua ligging en sfeer. Maar de Water linieweg heeft in feite dezelfde dimensies als de Maliebaan. Alleen blijft Rijnsweerd een eiland met nul uitstraling. Als je het Wilhelminapark kunt linken aan Rijnsweerd, zou er veel gebeuren. We moeten proberen het eiland van Rijnsweerd aan te koppelen, open te breken. Zo zijn er meer locaties in Utrecht die enorm verkeersdominant zijn, zoals het 24 Oktoberplein en het Jaarbeursterrein, terwijl ze in het hart van de stad liggen. Marieke: Er is zo veel mogelijk. Er zitten nog zoveel parels in de stad, Utrecht stikt van de potentie. Het is de best bereikbare plek van Nederland, per auto en spoor. En dat wordt alleen maar beter. Fietsfiles Han: Utrecht heeft nooit veel nodig gehad, het ging eigenlijk vanzelf. Ik las laatst een artikel waarin de stad en de openbare ruimte kritisch bekeken werden. Utrecht was een lappendeken, de gebraden duiven kwamen gewoon aanvliegen. Er is te weinig rekening gehouden met de vraag wat nou de som der delen is. Heel anders dan bijvoorbeeld Maastricht en Groningen. Twee steden die dat allebei wél hebben moeten doen. Ze moesten zich heel erg bewust zijn van hun kwaliteiten. De Utrechtse bereikbaarheid wordt nu een issue. De problematiek wordt groter. We hebben fietsfiles! Om de stad aantrekkelijk te houden, moet je daar echt een oplossing voor verzinnen. We moeten het spreiden. De samenleving zal ook transformeren. Marieke: Maar bewegen is toch een basisbehoefte van de mens. Bas: Klopt. Dat zie je ook wanneer je de invloed van Het Nieuwe Werken bekijkt. Elke verbetering van de communicatie; of het nou per post, telegraaf of internet gaat; het levert meer vervoer op. Wat er gebeurt, is dat mensen zich gaan specialiseren. Mensen hebben meer interactie en dus elkaar meer nodig. En dat levert meer behoefte aan mobiliteit op. Als we geen tweede station krijgen, laten we kansen liggen Marieke: Maar wel anders. Minder vaak, langere afstanden, andere momenten. De wereld wordt ook kleiner. Maar er blijven places to be. En één-op-één contacten blijven belangrijk. Berlijn en Bordeaux Over de vraag of er een stad in het buitenland is die fungeert als voorbeeld, hoeft 14
15 gesprek Werkzaamheden aan het Utrechtse 24 Oktoberplein. het gezelschap niet lang na te denken. Han: Wat me opviel in Berlijn was het nieuwe station. Dat neemt weliswaar een centrale positie in, maar als je kijkt naar het stedelijk netwerk dan zijn er verschillende manieren om je te verplaatsen. Je hoeft niet naar het station toe om je van de ene naar de andere kant van de stad te bewegen. En ook plekken buiten de stad kun je op verschillende manieren bereiken. Bas: Voor wat betreft de introductie van de tram denk ik aan Franse steden. Montpellier en Bordeaux bijvoorbeeld, die zijn ons voorgegaan. Daar hebben ze de tram niet sec als vervoersmiddel gepositioneerd, maar als iets wat de kwaliteit van leven verbetert, het gemak waarmee je de stad in kunt. Na de introductie van de tram is Bordeaux volkomen veranderd. Zo hebben ze ook vijf pleinen volkomen autovrij gemaakt. Die tram is heel laagdrempelig in het gebruik. Die stad is onherkenbaar, de leefbaarheid is enorm verbeterd. Hetzelfde geldt voor Montpellier. Stadsvitaliteit Han: Een aantal projecten in Utrecht gaan de grootte van de stad te boven. Al die treinen, we hebben de grootste vinex-locatie van Nederland Af en toe ben je bezig met grootheden die helemaal niet bij de schaal van de stad passen. Wist je dat we dagelijks meer overstappers hebben op Utrecht Centraal dan op Schiphol? De stad kan de druk van Utrecht CS gewoon niet aan. Is er niet een tweede knooppunt te maken? De vertramming van de stad is ook een onderdeel van de oplossing, maar uiteindelijk gaat het Foto: Marike Knigge om de treinen. Als we geen tweede station krijgen, laat je kansen liggen. Het komt hierop neer: als je het anders organiseert, kun je de vitaliteit over de stad verspreiden. Dát is wat ik hoop: dat we met het ambitiedocument zo n stap hebben weten te zetten dat we het niet meer zien als negatieve effecten, maar als kansen voor de stad. Dat we eindelijk weer de infrastructuur die hoort bij de stad teruggeven aan de stad. Marieke: Ik hoop ook dat de discussie niet meer gaat over auto s en trams, maar over bewoners en bezoekers. Utrecht moet voor beide partijen een prettige stad worden om te zijn. Reactie via 12eneenhalf.nl Als psycholoog is het heerlijk om te lezen dat er zoveel aandacht uitgaat naar gedrag, gemak en gevoel. Gedragswetenschappers aan het begin van het proces aan tafel voorkomt repareren achteraf. Dat deze verschuiving naar beleving niet alleen in Utrecht is te zien, valt ook te lezen in het artikel over omgevingspsychologie op bladzijde 18. Ruimte en mobiliteit nieuwe stijl...
16 Strategie gaat over dingen op afstand bekijken alsof ze dichtbij zijn en van een afstand kijken naar dingen die dichtbij je staan. Miyamoto Musashi Strategy is about seeing distant things as if they were close and to take a distanced view of close things. 16
17
18 Ronald Hamel docent Cognitieve en Omgevingspsychologie aan de UvA Joren van Dijk zelfstandig ondernemer van het bedrijf omgevingspsycholoog.nl 18
19 gesprek het draait om beleving We zitten op royale fauteuils, in een kamer die slechts drie hoeken telt. Vóór ons staat een salontafel met een schaakspel erop. In zo n prikkelende setting kan een gesprek over de invloed van omgeving op het menselijk gedrag alleen maar goed uitpakken. Het is een van Europa s meest trendy vergader- en ontmoetingsformules: Seats2Meet in Utrecht. Hier maken we kennis met twee invloedrijke omgevingspsychologen. Fysiek kennismaken dan, want we volgen elkaar al geruime tijd via LinkedIn, Twitter en weblog. Aan het woord zijn Ronald Hamel, docent Cognitieve en Omgevingspsychologie aan de Universiteit van Amsterdam en Joren van Dijk, zelfstandig ondernemer van het bedrijf omgevingspsycholoog.nl. Omgeving bepaalt beleving Waar moeten we aan denken bij het vakgebied omgevingspsychologie en waarom is deze insteek mogelijk zo interessant voor de toekomst van ruimte en mobiliteit? Omgevingspsychologen houden zich bezig met de wederkerige relatie tussen de omgeving en het gedrag van mensen, dus zowel met de invloed van de omgeving op mensen als met de invloed van mensen op de omgeving. Zij kruipen daarbij in de huid van de eindgebruiker en bekijken het object (bijvoorbeeld een kantoorgebouw) vanuit zijn perspectief. Een veel gebruikte term daarbij is placemaking. Dit beschrijft het proces van ontwerp van pleinen, parken, straten en andere verblijfsgebieden die een hoge attractiewaarde hebben. Beleving dus!
20 RONALD HAMEL JOREN VAN DIJK Het gevaar bestaat dat je verliefd wordt op je eigen ideeën Omgevingspsychologen doen onder meer onderzoek naar hoe mensen door een juiste inrichting van de omgeving het prettig vinden om te voet naar het station te komen waarbij de auto op grotere afstand geparkeerd wordt. Ook de wachttijdbeleving van reizigers blijkt beïnvloed te kunnen worden door het gebruik van muziek en kleuren. Het grote voordeel bij deze onbewuste aanpak is dat de reiziger geen weerstand voelt maar het juist als prettig, makkelijk of zelfs leuk ervaart. Subtiele gedragsbeïnvloeding Onze verkeerskundigen en planologen weten natuurlijk als geen ander dat ze het gedrag van de weggebruiker sturen met hun verkeerskundige en stedenbouwkundige ontwerpen. Wat dat betreft is gedragsbeïnvloeding niet nieuw. Als we in plaats van een snelweg over een bepaald traject een schelpenpad aanleggen dan kunnen we met grote zekerheid voorspellen dat daar geen 120 kilometer per uur wordt gereden. Maar de omgevingspsycholoog onderzoekt op een subtieler niveau het gedrag van de weggebruiker en zijn directe omgeving. Het gaat daarbij om de beleving van de ruimte die beïnvloed wordt door allerlei prikkels om ons heen. Denk daarbij niet alleen aan het bekende bordenwoud, de aanwezigheid van groen maar ook aan licht, geluid, kleuren en geur. Zo heeft Connexxion in Zuid-Holland bijvoorbeeld een geur laten ontwikkelen die het gevoel van veiligheid en comfort bij (vooral de vrouwe lijke) busreizigers verhoogt. Een andere conclusie als het gaat om geur is dat pepermunt mensen minder agressief maakt. Dit kan van nut zijn om agressief rijgedrag te verminderen. Blauw vlak Ook het bekende blauwe vlak op het busstation in Groningen wordt door Ronald en Joren beschouwd als een mooi voorbeeld van de mogelijke impact van de omgevings psychologie. Voetgangers worden onbewust gestuurd om over dit gekleurde vlak richting de bussen te lopen, wat tot minder gevaarlijke ontmoetingen met de bussen leidt (zie foto). Kanttekening daarbij is wel dat dit voorbeeld geen wetenschappelijke onderbouwing kent maar door toedoen van een creatieve Groningse gemeenteambtenaar en een toevallige pot blauwe verf op het asfalt is ontstaan. In dit geval heeft deze common sense-benadering gelukkig geleid tot het gewenste doelgedrag, zoals psychologen dit zo mooi noemen. Maar voor een goed ontwerp gaat de voorkeur toch uit naar een gedegen probleemanalyse, gevolgd 20
21 gesprek Het werkt: het loopvlak op het Groningse busstation vergroot de veiligheid. door een wetenschappelijk onderbouwde interventie of advies. Een busmaatschappij zet geur in om passagiers een gevoel van veiligheid te geven Idealiter volgt na realisatie een goede evaluatie waardoor je erachter komt of de interventie het gewenste effect heeft gehad. Dit biedt de grootste kans op succes. Dat is ook gelijk de toegevoegde waarde van de (omgevings)psycholoog voor verkeerskundige ontwerpen. De psycholoog zet de gebruiker centraal; hem meenemen vanaf het begin van het proces voorkomt repareren achteraf. Daarbij wordt het door Ronald en Joren wel van belang geacht dat er ruimte is om te experimenteren en te evalueren. Een basisrecept voor de omgevingspsychologie is niet te geven, aangezien iedere omgeving door de eigen complexiteit weer andere eisen stelt aan de gebruiker en vice versa. Toekomstvisie? Liever niet Daarom laten de heren zich ook niet verleiden tot het uitspreken van een toekomstvisie op het gebied van ruimte en mobiliteit. Ronald voegt daaraan toe dat je met het uitspreken van zo n visie het gevaar loopt om verliefd te worden op je eigen ideeën, wat er weer voor zorgt dat je wordt beperkt in je denken. De kennis en aanpak vanuit de omgevingspsychologie worden nu nog vooral ingezet bij het architectonisch ontwerp van gebouwen. Joren en Ronald zien echter mogelijkheden om ook in de wereld van verkeer en vervoer de weggebruiker het gewenste gedrag te laten vertonen. Sturen op beleving wordt de toekomst! Wordt vervolgd...
22 RONALD HAMEL JOREN VAN DIJK Reacties via 12eneenhalf.nl Nog een mooi voorbeeld van onbewuste gedragsbeïnvloeding: een hinkelpad om de snelheid van auto s te reduceren (je vindt het artikel op door in het zoekveld hinkelpad in te voeren). Wat mij betreft is onbewuste gedragsbeïnvloeding essentieel in het kader van verkeersveiligheid en het creëren van een aantrekkelijke omgeving en begrijpbare situaties. Hoe zorgen we er voor dat elke verkeerskundige hier oog voor heeft? En dat hij/zij weet wanneer het nodig is om psychologen in een vroeg stadium bij zijn/haar projecten te betrekken? Als ik mocht kiezen, dan wordt een reis in de toekomst meer een beleving dan een noodzakelijk kwaad om je te verplaatsen. Reizen gaat richting verblijven onderweg. Sta je op het station op de trein te wachten, dan is de stationshal veel meer een verblijfsruimte geworden. De sfeer is er gezellig en er is van alles te beleven. Regelmatig vinden er optredens plaats, er zijn verschillende eettentjes, er staan bankjes en tafeltjes om te wachten en de verlichting is aangenaam. Het is niet meer die tochtige, koude, met beton betegelde echodoos. Ook onderweg is de reis een belevenis. Een trein bestaat niet meer uit rijen stoelen, maar uit zithoeken om te ontspannen en vergaderruimtes om te werken. Iedereen kan zijn reis naar eigen wens invullen. Er wordt in alle gemakken voorzien. Stopcontacten om al je apparatuur op te laden, voldoende ruimte voor je bagage en een AH To Go voor de lekkere trek. Zo zou ik het graag zien. Dat maakt het reizen naar het werk en het werken tijdens het reizen een stuk aangenamer. De traditionele manier om de trein te laten concurreren met andere vervoerstypen, zoals de auto, is het optimaliseren van de bereikbaarheid in de vorm van versnelling. De beleving kan echter ook aanzienlijk verbeterd worden door te verdichten en te veraangenamen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat tijdgebonden kwaliteiten zoals snelheid en punctualiteit slechts voor een derde bepalend zijn voor de vervoerskeuze (Muconsult, 2003). Op de andere terreinen, het verdichten en veraangenamen, is nog veel winst te boeken voor voetgangers. Door zoveel mogelijk activiteiten in de buurt van stations te situeren, kan tijdrovend voor- en natransport vermeden worden en kan nutteloos ervaren reis- en wachttijd omgebogen worden in bruikbare verblijfstijd (verdichting). Daarnaast kan de vervoersketen ook veraangenaamd worden, door bijvoorbeeld visuele variatie. Deze strategie is zeer interessant omdat de snelheid minder relevant wordt en het comfort en de beleving onderweg relevanter. Denk aan een cruise-schip: de snelheid van het schip is ondergeschikt aan het comfort en de beleving op het schip. De stationsomgeving biedt veel fysieke mogelijkheden om te veraangenamen volgens van Hagen, met name in de vorm van drie G s: Gewin: brief posten, (vergeet)boodschappen, lezen op een bankje, vergaderen, eten. Genot: infotainment op videowall, spelletjesruimte, grand café, Gedenkwaardig: station als decor voor optredens, theater, promotie of als architectonisch hoogstandje (Grand Central/ Groningen). Station kan als zelfstandige attractie gaan functioneren, die mensen trots aan hun gasten laten zien of waar toeristen speciaal op af komen. We zijn tot nu toe erg gericht op het verkorten van reistijden per auto, fiets of openbaar vervoer. Daarvoor maken we snelle fietsroutes, HOV-banen en doorstroomwegen voor het autoverkeer. Maar wij blijken helemaal geen gevoel voor tijdsduur te hebben. Tijdsduur met een hoge belevingswaarde schatten we structureel korter in en tijdsduur met een lage belevingswaarde structureel langer. Terwijl we onze keuze voor een modaliteit wel mede laten afhangen van de tijd die we denken dat de rit kost. Vorig jaar is Mark van Hagen (NS) gepromoveerd op het onderzoek naar wachttijdbeleving. Dit onderzoek is voor de NS aanleiding geweest voor een revolutie in het denken over stations. Er wordt nu volop ingezet op veraangenaming als strategie om de wachttijdbeleving te verkorten in plaats van alleen op het letterlijk verkorten van wachttijden door hogere frequenties. Bijvoorbeeld in station Leiden is het effect van deze nieuwe strategie al goed merkbaar. Het blijkt ook tot een hogere klantwaardering en dus meer reizigers te leiden. Deze strategie kan ook van toepassing zijn op ons mobiliteitssysteem: - langere, maar meer aantrekkelijke fietsroutes zullen mensen als korter ervaren en zijn mogelijk effectiever dan snellere routes langs saaie hoofdinfrastructuur; - wachten op aantrekkelijke pleinen en een iets langere reistijd in de bus zullen mensen als korter ervaren dan wachten langs een drukke hoofdweg en een korte reistijd. Kijk ook eens naar het filmpje Piano Stairs op YouTube! Gewoon piano stairs in het zoekveld intikken! 22
23 cijfers Fietsfans 13,5 miljoen Nederlanders (84%) hebben een fiets, of meerdere. Vrouwen fietsen vaker dan mannen, autochtonen veel vaker dan allochtonen. Per dag nemen ruim 1,1 miljoen mensen de trein. Het drukste traject is Amsterdam- Schiphol (ruim 5,7 miljoen reizen per jaar), gevolgd door Utrecht- Amsterdam met 3,8 miljoen reizen. Bewust/ onbewust Grofweg 95% van ons gedrag wordt bepaald door onbewuste processen (invloeden uit zowel onze fysieke als sociale omgeving). Beleid is er vaak op gericht het gedrag via de bewuste route te beïnvloeden. Bijvoorbeeld via massamediale bewustwordingscampagnes. Dat kan efficiënter dus! 95 % Er ligt in ons land ruim 6800 kilometer spoor. Nederland telt 397 stations, 13 verkeersleidingsposten en 2600 overwegen waarvan er ruim 2000 actief beveiligd zijn. Het Nederlandse spoor is het drukst gebruikte van de EU. de 1 e file ooit in Nederland Wanneer: op eerste Pinksterdag, 29 mei 1955 Waar: op knooppunt Oudenrijn Waarom: dagjesmensen die massaal op pad gingen liepen vast
24 tanken bij de apo theek iwan arts Directeur en procesmanager bij Tiem, Obelix-fan, tekenaar/schilder en gitarist 24
25 Column De overgang naar een nieuw tijdperk is dichtbij, dat weet iedereen, dat voelt iedereen. Belangrijk onderdeel daarvan is onze energievoorziening. Tot zo n honderdvijftig jaar geleden was de enige energie die we nodig hadden voedsel! Voor onszelf en voor dieren. Nu zorgen fossiele brandstoffen voor het grootste deel van onze energievoorziening. Die kun je gewoon verbranden. Maar met wind, zon, water en aardwarmte kun je alleen elektriciteit opwekken. Zoals we allemaal weten, raken fossiele brandstoffen op. Daardoor zal in de toekomst alles elektrisch worden. Ook in mobiliteit zal het gebruik van elektriciteit als brandstof verder doorzetten. Niet alleen trein, tram en De openbare laadpalen vormen een tussenfase en kunnen straks grotendeels weer weg een enkele bus ook auto s, vrachtwagens, motorfietsen, bromfietsen, scooters en fietsen gaan elektrisch aangedreven worden. De technische ontwikkeling daarvoor is in gang gezet. Accu s moeten verder doorontwikkeld worden. Als we zover zijn dat ze geen ondersteuning meer bieden maar de enige aandrijving zijn, kunnen voertuigen veel lichter en compacter worden. Daardoor zullen ze nog minder energie gaan verbruiken. Tel daarbij op dat we energie terug kunnen winnen bij het remmen en door de voet van de verkwistende mens van het gas pedaal te halen. Uit onderzoek van Robert van den Brink van Goudappel Coffeng blijkt dat op dit moment, met de huidige stand van de techniek, 5% van de één-autohuishoudens kan overstappen op een elektrische auto zónder beperkt te worden in verplaatsingsmogelijkheden. Voor 15% van de minimaal twee-autohuishoudens is een elektrische auto nu interessant. Die percentages lopen op als de actieradius van elektrische auto s groter wordt en meer laadpunten beschikbaar komen. Om even los te komen van onze huidige werkelijkheid; hoe ging de brandstofvoorziening in 1888? Het kan verbazing wekken, maar het eerste tankstation was een apotheek. Want daar verkochten ze wasbenzine aan mevrouw Benz! Later gingen drogisten en fietsenmakers benzine verkopen in blikken. Na 1905 kwamen de eerste tankstations van olieproducenten in de Benelux. Best grappig, die feiten die gewoon op Wikipedia te vinden zijn. En als we ons verplaatsen in de mensen van toen; zouden die zich hebben kunnen voorstellen dat er miljoenen auto s en honderden tankstations in Nederland zouden komen? Dus hoe onze energievoorziening zal gaan? We gaan het doen zoals we het nu al met onze mobieltjes en tablets doen: we laden onze auto s en scooters op als we ze niet gebruiken. Gewoon als we thuis zijn en dan vooral s nachts. Dat is ook gunstig voor de belasting van het elektriciteitsnetwerk dat overdag al energie moet leveren aan andere apparaten. Uit genoemd onderzoek blijkt dat dan voor 50% van de één-autohuishoudens een elektrische auto al interessant is. Dat heeft uiteraard gevolgen voor de tankstations en openbare laadpalen. Die tankstations verdwijnen of krijgen een andere functie, ze verkopen geen fossiele brandstof meer. Wel nog andere energievoorzieners met cafeïne en chocola. Het worden rustplaatsen maar ook ontmoetingsplaatsen. Misschien ook wel de plekken waar we deelauto s stationeren. Want als we daarop overgaan komen die in elke wijk, een beetje zoals de bushaltes nu. Veel gemeenten zijn nu bezig laadpalen te faciliteren. De openbare laadpalen vormen een tussenfase en kunnen straks grotendeels weg. Alleen voor noodgevallen zijn ze nodig. En voor lange reizen? Nee, ik denk het niet. Omdat bezit van voertuigen onbelangrijk wordt, zullen we veel meer gaan reizen met verschillende modaliteiten. We kiezen de prettigste en snelste keten. We delen auto s, net als ladders, boormachines en bladblazers. Wat kunnen lokale overheden doen om te helpen het elektrisch rijden van de grond te krijgen? Ze zullen een bescheiden rol spelen in de toekomst, net als nu eigenlijk. Op dit moment worden in samenwerking met column iwan arts
de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieLes 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het voorspellen?
Les 2: Voorspellen Tekst: Veilig in het verkeer "Welkom:... " Introductiefase: 1. "Vorige week zijn we begonnen met voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand zich nog herinneren wat de bedoeling was bij het
Nadere informatieverkeer veilige veiligheid verbindingen BIJLAGE 6: TAG CLOUDS MOBILITEIT staat stad stiptheid stress tijd tram trein treinen uur veilig
flexibiliteit genoeg geraken gezondheid goed goede goedkoop grote BIJLAGE 6: TAG CLOUDS MOBILITEIT Grafische voorstelling open antwoorden andere belangrijke zaken bij verplaatsingen aankomen aansluiting
Nadere informatieMaak Plaats! Wie Hoorn binnenrijdt maakt kennis met de Poort van Hoorn. Het stationsgebied is het mobiliteitsknooppunt van Hoorn en de regio.
Maak plaats voor Hoorn! Wie Hoorn binnenrijdt maakt kennis met de Poort van Hoorn. Het stationsgebied is het mobiliteitsknooppunt van Hoorn en de regio. Iedere dag is het hier een komen en gaan van duizenden
Nadere informatieH.A.N.G. PLEKKEN. Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI
H.A.N.G. PLEKKEN Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI Binnenkort ga je met je klas op bezoek bij het Nederlands Architectuur instituut (NAi). Daar zal je het programma H.A.N.G. plekken volgen.
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieDagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen?
Dagboek Dagboek Nederland onder water?! Komt Nederland onder water te staan? En wat kunnen jij en de politiek doen om dit te voorkomen? Dat het klimaat verandert is een feit. Je hoort het overal om je
Nadere informatieFAQ Fietspad Helmond-Eindhoven: Nr. Categorie Vraag Antwoord
FAQ Fietspad Helmond-Eindhoven: Nr. Categorie Vraag Antwoord De fiets is voor velen het ideale vervoermiddel op kortere afstanden. Op dit moment is er geen directe, snelle en kwalitatief hoogwaardige fietsverbinding
Nadere informatieNederlanders van 12 jaar en ouder veldwerkperiode 02-02-2010 / 10-02-2010 reminder verstuurd op:
Toelichting onderwerp: jaar: Security scan 2010 maand: februari opdrachtgever: Flycatcher onderzoeksgroep: Nederlanders van 12 jaar en ouder veldwerkperiode 02-02-2010 / 10-02-2010 reminder verstuurd op:
Nadere informatieMeer succes met je website
Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?
Nadere informatieTrendsportal Slimme mobiliteit voor morgen
Trendsportal Slimme mobiliteit voor morgen Geachte partijprogrammamakers voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2018, U werkt momenteel aan het verkiezingsprogramma van uw partij voor de gemeenteraadsverkiezingen
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieElektrisch Rijden Monitor 2018
Elektrisch Rijden Monitor 2018 Samenvatting consumentenonderzoek December 2018 De context Elektrisch vervoer is voor de ANWB een zeer relevant onderwerp. De overheid ontwikkelt nieuw beleid om te komen
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieFietsparkeren in Leiden
Fietsparkeren in Leiden peiling Leids JongerenPanel Colofon Serie Statistiek 2011 / 12 Gemeente Leiden Afdeling Strategie en Onderzoek, BOA Postbus 9100, 2300 PC Leiden E-mail: boa@leiden.nl Website: www.leiden.nl/jongerenpanel
Nadere informatieLeren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)
Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieJONGEREN IN GELDERLAND OVER
JONGEREN IN GELDERLAND OVER een sterk bestuur en hun gemeente Aanleiding De provincie Gelderland werkt samen met VNG Gelderland aan het project Sterk Bestuur Gelderland (SBG). In het project wordt het
Nadere informatieKinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT
Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas
Nadere informatieU in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren
Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.
Nadere informatieGert van der Heiden Maria het Lam Anna Sterrenburg Wytske Benschop
Gert van der Heiden Maria het Lam Anna Sterrenburg Wytske Benschop Inhoudsopgave: Zo gaat het eruit zien! Wat zijn de mogelijkheden? Waarom hoef je geen pak aan? Een nieuwe uitvinding! Een bewoonster
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieEen retour Rotterdam
71 71 HOOFDSTUK 5 Een retour Rotterdam WOORDEN 1 Wat hoort bij elkaar? 1 zebrapad a pinnen 2 auto b binnengaan 3 automaat c oversteken 4 ingang d parkeren 2 Kies uit: tram vertraging door de week strippenkaart
Nadere informatieVeilig in het verkeer
Veilig in het verkeer Tegenwoordig hebben we het maar makkelijk. We kunnen overal naar toe waar we maar heen willen gaan. (Behalve misschien naar de maan). Met de bus of de boot. Met de trein of het vliegtuig.
Nadere informatieElke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij
Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.
Nadere informatieLAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK!
LAAT JE BEDRIJF GROEIEN DOOR HET INZETTEN VAN JE NETWERK! In dit E-book leer je hoe je door het inzetten van je eigen netwerk je bedrijf kan laten groeien. WAAROM DIT E-BOOK? Veel ondernemers beginnen
Nadere informatieDe beleving van ruimte in de omgeving
De beleving van ruimte in de omgeving Ronald Hamel Introductie De individuele beleving van de omgeving is uiterst complex. De omgevingspsycholoog probeert dit desondanks in kaart te brengen. Ronald Hamel
Nadere informatie!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?
Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt
Nadere informatieVraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2
Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker
Nadere informatieKübra Ozisik September
Kübra Ozisik September 2018 www.ois-groningen.nl Inhoud 1. Inleiding 3 1.1 Aanleiding van het onderzoek 3 1.2 Doel van het onderzoek 3 2. Resultaten 4 2.1 Respons 4 2.2 Fietsen in de stad 4 2.3 Bewaakte
Nadere informatieWil jij minderen met social media?
Wil jij minderen met social media? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2016 Hulpboekje social media 1 Hoe sociaal zijn social media eigenlijk? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt op social media.
Nadere informatie13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl
13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatieHelp, mijn papa en mama gaan scheiden!
Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken
Nadere informatieE-mailmarketing voor zorg-professionals: Reader Deel 1: Waarom is e-mail marketing belangrijk?
Waarom is e-mail marketing belangrijk als zorg-professional? Als therapeut of coach werk je graag met mensen. Ook wil je graag genoeg verdienen om van te kunnen leven. Dat betekent dat het belangrijk voor
Nadere informatieMobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer. www.alphabet.com
Mobiliteit & duurzaamheid Leaserijder wordt steeds duurzamer www.alphabet.com Duurzame mobiliteit. Onderzoek naar gedrag en keuzes van leaserijders op gebied van duurzaamheid. Leaserijders steeds milieubewuster.
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieMakkelijk Kansrijk Betaalbaar Mobiliteitsmanagement voor het MKB is een uitgave van Zero-e b.v.
Zero-e b.v. Ariane 20-2 3824 MB Amersfoort Rabobank IBAN NL96 RABO 011 338 4149 BIC RABONL2U K.v.K. 273 417 94 BTW NL 820 680 102 B01 Elske van de Fliert vandefliert@zero-e.nl http://www.zero-e.nl http://nl.linkedin.com/in/elskevandefliertzeroe
Nadere informatieThema In en om het huis.
http://www.edusom.nl Thema In en om het huis. Les 22. Een huis zoeken Wat leert u in deze les? Praten over uw huis Informatie over het vinden van een nieuwe woning Praten over wat afgelopen is Veel succes!
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieD66 wil bereiken dat meer mensen de fiets kiezen als vervoersmiddel om bijvoorbeeld naar het werk te gaan in plaats van met de auto.
Inleiding In het verkiezingsprogramma van D66 Meierijstad staat dat we de infrastructuur van de fietspaden willen versterken door goede, veilige en duurzame fietspaden. Dit plan voor snelfietsroutes is
Nadere informatieHey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. marian hoefnagel
REALITY REEKS Hey Russel! EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP marian hoefnagel Een gekke naam Rudsel?? Jims mond valt open van verbazing. Is dat een naam? Hij kijkt met grote ogen naar de jongen die naast hem zit.
Nadere informatieDe nieuwe entree van Hilversum
De nieuwe entree van Hilversum Het stationsgebied over vijftien jaar: een waardig visitekaartje voor de Mediastad in het groen. Door de ontwikkeling van deze belangrijke entree zet Hilversum zich weer
Nadere informatieResultaten enquête Uithoornlijn
Resultaten enquête Uithoornlijn Juni 2015 Resultaten enquête Uithoornlijn Inleiding De gemeente Uithoorn en de Stadsregio Amsterdam willen graag weten wat inwoners van Uithoorn belangrijk vinden aan het
Nadere informatieVragenlijst (stedelijke) stille gebieden
Vragenlijst (stedelijke) stille gebieden Algemeen 0. Kies uit de hieronder gegeven foto in welk gebied u het meest bezoekt. Spinozapark Zuiderpark Gebruik van het gebied (park) U.1. Waarom bezoekt u dit
Nadere informatieREGIONAAL POLITIEK PROGRAMMA JONGE DEMOCRATEN GRONINGEN
REGIONAAL POLITIEK PROGRAMMA JONGE DEMOCRATEN GRONINGEN 1. Mobiliteit en Ruimte 1. Openbaar vervoer 1.1. Duurzaamheid 1.1.. Treinen Voor het treinnetwerk zijn de provincies Groningen en Friesland samen
Nadere informatieSociale/pedagogische vragenlijst
Bijlage 1 Sociale/pedagogische vragenlijst voor ouders en begeleiders van mensen met een matige tot (zeer) ernstige verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een lichamelijke beperking 1
Nadere informatieMensen willen best meehelpen aan het verbeteren van hun buurt, maar van de gemeente willen ze vooral zo min mogelijk last hebben.
Mensen willen best meehelpen aan het verbeteren van hun buurt, maar van de gemeente willen ze vooral zo min mogelijk last hebben. David Kok in gesprek met Willem Dudok Burgerparticipatie is een hot topic
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieMobiliteit & flexibiliteit Medewerkers en hun vervoerskeuze. www.alphabet.com
Mobiliteit & flexibiliteit Medewerkers en hun vervoerskeuze www.alphabet.com Onderzoek Behoefte van zakelijke rijders aan variatie in vervoersmiddelen Flexibele mobiliteit Keuzevrijheid vooral voor jongeren
Nadere informatieVerstoppingsproof station
Vragen over de opdracht Stel ze dan eerst aan je docent. Als hij/zij jullie Vragen over de Eureka!Day Mail deze naar: info@eurekacup.nl START OPDRACHTGEVER OPDRACHT AANPAK MEER... OPDRACHTGEVER Het Nederlandse
Nadere informatieBusiness Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!
Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieLeermodule 8: Terugblik op zelfleiderschap
Leermodule 8: Terugblik op zelfleiderschap Zelfleiderschap is dat je jezelf aanstuurt. Je doet wat jij belangrijk, waardevol, leuk of interessant vindt. Je kiest je eigen weg en je zorgt goed voor jezelf.
Nadere informatiewerkt voor en met bewoners in wijken en buurten
werkt voor en met bewoners in wijken en buurten Oma Geertje vertelt. 2 Welbions: we werken er allemaal. Wij zijn dé woningcorporatie van Hengelo en verhuren meer dan 13.000 woningen aan in totaal 25.000
Nadere informatieNaam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.
Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.
Nadere informatieReality Reeks Verwerkingsopdrachten. Mooi meisje Verliefd op een loverboy
Reality Reeks Verwerkingsopdrachten Mooi meisje Verliefd op een loverboy Lees blz. 3. Woont Laura in de stad of op het platteland? Hoe weet je dat? Lees blz. 5 en 7. Woont Laura s oma al lang op de boerderij?
Nadere informatieOpstartlessen. Les 1. Kennismaken
www.edusom.nl Opstartlessen Les 1. Kennismaken Wat leert u in deze les? Uzelf voorstellen Kennismaken Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag en DWI Amsterdam HET GESPREK
Nadere informatie7 februari 2011 op TV L in Limburg Dichterbij,Ine Hellwig als lid van het reizigersoverleg Limburg.
Bestuurslid op de TV bij L1. 7 februari 2011 op TV L in Limburg Dichterbij,Ine Hellwig als lid van het reizigersoverleg Limburg. Begin januari werd het ROL via de provincie gevraagd een bijdrage te leveren
Nadere informatie3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.
1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieDe bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld,
De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, heeft wel de toekomst. Over vijf jaar zal één op de vijf bouwwerken in Nederland volgens een concept gebouwd worden. Wat is dat en wat betekent het voor
Nadere informatieU leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.
TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een
Nadere informatieNS Poort en u. Stationsgebieden komen tot leven
NS Poort en u Stationsgebieden komen tot leven Welkom bij NS Poort NS Poort. Misschien is de naam voor u nieuw. Wij richten ons op de poort naar vele vormen van vervoer, de poort naar het stadscentrum,
Nadere informatieDit is het verkiezingsprogramma van de ChristenUnie. Dit vindt de ChristenUnie belangrijk voor Nederland. Lees maar!
Over een paar weken kiest Nederland een nieuwe regering. Op 12 september Jij kunt ook kiezen. Stemmen noemen we dat. Als je stemt, kies je voor de politieke partij die jij het beste vindt. Jij kunt straks
Nadere informatieESSAY. Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay. Lexington Baly 1592180
ESSAY Hoe kan Oxford House efficiënter online communiceren naar zijn potentiele opdrachtgevers? Essay Lexington Baly 1592180 Seminar: Dream Discover Do Essay Docent: Rob van den Idsert Effectief gebruik
Nadere informatieBoventallig? Pech. Of toch niet?
Boventallig? Pech. Of toch niet? Op pad met onze Wandelcoach Tineke Franssen Harriët (37, foto) werkt drie jaar bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Eerst als projectleider ICT. Maar de verantwoordelijkheid
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieProject: Duurzaamheid
: Project Wat is duurzaamheid? Vanuit dit project gaan we kijken naar wat duurzaamheid is. Het klinkt eigenlijk best wel sjiek! Het klinkt als iets dat heel lang mee gaat. Maar wat is duurzaamheid nu eigenlijk?
Nadere informatieaffirmaties voor een gelukshuis
affirmaties voor een gelukshuis affirmeer de verkoop van je huidige huis affirmeer de aankoop van je droomhuis Edith Hagenaar Affirmeren Weet je niet wat affirmaties zijn? Lees dan dit artikel: http://www.palaysia.com/affirmatie/index.html#aff
Nadere informatiewww.marktonderzoek.be
Wij zetten het jaar vol inspiratie en enthousiasme in met een overzicht van enkele trends waar we als ondernemer in 2015 niet omheen kunnen. Op de hoogte zijn van deze trends en erop inspelen kan uw activiteiten
Nadere informatieDe economische neergang van de afgelopen jaren komt omdat we niet genoeg exporteren. We zakken langzaam maar zeker naar een Judeska economie.
De economische neergang van de afgelopen jaren komt omdat we niet genoeg exporteren. We zakken langzaam maar zeker naar een Judeska economie. 1 Kijk hier maar eens naar. 2 Mijn stelling van vandaag is:
Nadere informatieSamenvatting. Clay Shirky Iedereen Hoofdstuk 4 Eerst publiceren, dan filteren. Esther Wieringa - 0817367 Kelly van de Sande 0817383 CMD2B
Samenvatting Clay Shirky Iedereen Hoofdstuk 4 Eerst publiceren, dan filteren Esther Wieringa - 0817367 Kelly van de Sande 0817383 CMD2B Deze samenvatting gaat over hoofdstuk 4; eerst publiceren dan filteren,
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen. in april zijn:
A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over
Nadere informatieTimemanagement? Manage jezelf!
Timemanagement? Manage jezelf! Trefwoorden Citeren timemanagement, zelfmanagement, stress, overtuigingen, logische niveaus van Bateson, RET, succes citeren vanuit dit artikel mag o.v.v. bron: www.sustrainability.nl
Nadere informatieIN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL
I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen
Nadere informatieStadsagenda Vlaardingen
Stadsagenda Vlaardingen In Vlaardingen is het prettig wonen Percentage dat het (zeer) eens is met de volgende stellingen: 51% stad voor jonge gezinnen Wat voor stad is Vlaardingen? groene stad 80% 60%
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieOp zoek naar de vrouw áchter de lesbo
LANG LEVE DE DI VER SI TEIT tekst Saskia Doorschodt fotografie Dorien Grötzinger Op zoek naar de vrouw áchter de lesbo Ik ben lesbisch. Velen van ons hebben dit wel eens hardop tegen iemand anders gezegd.
Nadere informatiebeekbergen van zalige zondag tot aparte aandacht
beekbergen van zalige zondag tot aparte aandacht Over OMA OMA beekbergen ondersteunt werkende ouders om de balans tussen de eisen van het privéleven en die van het werk te behouden of te herstellen. Bij
Nadere informatieManifest onze manier van werken
6-11-2008 12:23 Manifest onze manier van werken De gemeente Lelystad ontwikkelt op dit moment de visie op haar toekomstige manier van werken. Hoe het stadhuis er na de renovatie uit komt te zien en ingedeeld
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieDe olifant die woord hield
De olifant die woord hield Een voorstelling van verhalenverteller Peter Faber www.peterfaber.eu Inleiding Aan het eind van haar leven las Annie MG Schmidt al haar sprookjes nog eens door. Genadeloos streepte
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt? Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Eerst wil je heel vaak bij hem of haar
Nadere informatiedroooo droooo oooom speurtocht je stad je toekomst 12 april - 3 juli oba is Paleis voor Volksvlijt
droooo oooom je stad speurtocht droooo oooom je toekomst 12 april - 3 juli oba is Paleis voor Volksvlijt Een speurtocht door de tentoonstelling Volksvlijt2056 voor jong (en oud) Ooit, heel lang geleden,
Nadere informatieOpgave en. toekomstperspectief EEN NIEUWE TOEKOMST
3 EEN NIEUWE TOEKOMST Opgave en toekomstperspectief De aandacht die er binnen het huidige politieke en bestuurlijke klimaat is voor de verbetering van wijken als Transvaal, is een kans die met beide handen
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieAdinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële
Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,
Nadere informatieFietsactieplan - D66 Den Haag. Liefde voor de fiets. D66 krijgt het voor elkaar
Fietsactieplan - D66 Den Haag Liefde voor de fiets D66 krijgt het voor elkaar 20180222161527_447.adpro.indd 1 2/22/2018 4:15:40 PM Investeren in de fiets 1 Als fractievoorzitter en lijsttrekker heb ik
Nadere informatieHappyHarvest verzamelt moed, dromen en ideeën voor groen onderwijs van straks
Voortgang project, na bespreking vrijdag 30/1/15 HappyHarvest verzamelt moed, dromen en ideeën voor groen onderwijs van straks plant - dier - voeding - natuur HappyHarvest De hele wereld ziet dat Nederland
Nadere informatieDino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen.
Dino en het ei Bibliografie: Demyttenaere, B. (2004). Dino en het ei. Antwerpen: Standaard. Thema: niet alles is steeds wat het lijkt, illusies Korte inhoud: Elke nacht staat er een groot wit ei tussen
Nadere informatie13/6/2012 TRANSCRIPT RIET INTERVIEW. Sanni
13/6/2012 INTERVIEW TRANSCRIPT RIET Naam interviewer Naam respondent Pseudoniem respondent Datum interview 30-05-2012 Plaats interview Alkmaar Begintijd interview 12.00 Eindtijd interview 13.20 Leeftijd
Nadere informatieVerleiden tot gezond gedrag. 22 juni 2017 Anjo Travaille. Utrecht
Verleiden tot gezond gedrag 22 juni 2017 Anjo Travaille Utrecht Waar of niet waar? 1. Gezondheid is heel belangrijk voor ons 2. Mensen passen hun gedrag aan als ze er profijt van hebben 3. Gezond of ongezond,
Nadere informatieWoon-werkmonitor 2018 Easy Way. Factsheet
Woon-werkmonitor 2018 Easy Way Factsheet Doel onderzoek Dagelijks reizen miljoenen Nederlanders van en naar hun werk. Veel van hen hebben gedurende de dag ook afspraken buiten de deur. Werkenden leggen
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatie