DEEL 1: DE INTERNATIONALE ECONOMIE IN VOGELVLUCHT 17

Transcriptie

1 Inhoud 5 DEEL 1: DE INTERNATIONALE ECONOMIE IN VOGELVLUCHT 17 Hoofdstuk 1: De wereldeconomie en internationale handel in cijfers Het waarom van internationale handel Enkele data en situering in de wereld Bevolking en oppervlakte Inkomen en koopkracht Internationale handel Handel op wereldniveau De evolutie van de wereldhandel De evolutie van de samenstelling van de wereldhandel De regionale handelspatronen De evolutie van de regionale handelspatronen Internationale handel van individuele landen 36 Hoofdstuk 2: Internationale factorbewegingen Algemeen Internationale factorbeweging in cijfers Algemeen besluit 46 DEEL 2: DE THEORIE VAN DE INTERNATIONALE HANDEL 49 Hoofdstuk 3: De klassieke theorie van de internationale handel Adam Smith versus de Mercantilisten: wederzijdse absolute kostenverschillen De oorzaak van de internationale handel volgens de theorie van de absolute kosten Herformulering van de theorie van Adam Smith: evenwicht in een gesloten (autarkische) economie Evenwicht in een open economie De theorie van het comparatief kostenvoordeel Kostenvergelijking tussen landen voor de productie van eenzelfde output (David Ricardo) Verklaring waarbij de term comparatief verwijst naar een vergelijking tussen de twee producten 60

2 INTERNATIONALE ECONOMIE Verklaring waarbij de term comparatief verwijst naar een vergelijking tussen de twee landen Vergelijking van de outputs voortgebracht door dezelfde hoeveelheid inputs (John Stuart Mill) Het voordeel van de internationale handel Verklaring van Ricardo van de verschillen in comparatieve kosten Evenwicht in een open economie volgens Ricardo: een herformulering Model van Ricardo met meer dan twee goederen Comparatieve kosten in geldtermen De invloed van transportkosten op de comparatieve kosten Een beoordeling van de klassieke theorie van de internationale handel 74 Appendix A. Het aanbod: de productiemogelijkheidscurve (PMC) 76 B. De vraag: de indifferentiecurven 82 C. Evenwicht in een gesloten economie 84 Hoofdstuk 4: De neoklassieke theorie van de internationale handel Comparatief voordeel met meerdere productiefactoren Productie met meerdere productiefactoren: arbeid, land en kapitaal Evenwicht in een gesloten economie Evenwicht in een open economie De neoklassieke leer en haar basisassumpties Algemeen Basisassumpties en structuur van de neoklassieke modellen Het Heckscher-Ohlinmodel Het Heckscher-Ohlintheorema Algemeen Formeel Het Stolper-Samuelsontheorema Algemeen Formeel Het factorprijsegalisatietheorema De vorming van de internationale prijsverhouding Factoraccumulatie en technologische vooruitgang in het neoklassieke model van de open economie Het Rybczynskitheorema: factoraccumulatie, productie en handel Technologische vooruitgang en internationale handel 114 Appendix A. Productiefuncties en het evenwicht op de markt van de productiefactoren 119 B. Het boxdiagram en de contractcurve 126

3 INHOUD Hoofdstuk 5: Klassieke en neoklassieke theorieën van de internationale handel: empirische verificatie Inleiding Het comparatief voordeel: toetsing en meting Empirische toetsing van de klassieke theorie van de comparatieve voordelen Meting van de comparatieve voordelen: de Balassa-index Definitie van de Balassa-index De Balassa-index: empirische resultaten De empirische toetsing van de HO-theorie voor inter-industriehandel De Leontiefparadox Van het HO-model naar het HOV-model Technologieverschillen en meerdere landen als bijkomende verklarende factor Empirische verificatie van het Stolper-Samuelson-, Rybczynskien factorprijsegalisatietheorema Stolper-Samuelsontheorema Rybczynskitheorema Factorprijsegalisatietheorema Besluit Appendix 5.1 Het Heckscher-Ohlin-Vanek (HOV-) theorema 154 Hoofdstuk 6: De neo-technologietheorieën: een alternatieve verklaring voor internationale handel Algemeen De neotechnologietheorieën van de internationale handel De imitatie-gap - theorie van Posner De productcyclustheorie van Vernon Linder: de theorie van de gelijkaardige vraagstructuur 166 Hoofdstuk 7: De moderne handelstheorie Schaalvoordelen als motief voor internationale handel Schaalvoordeel en variëteitvoorkeur: Internationale handel bij monopolistische concurrentie Imperfecte concurrentie Algemeen Formeel Internationale handel bij monopolistische concurrentie volgens Dixit en Stiglitz Algemeen Formeel Schaalvoordelen en comparatief voordeel Internationale handel bij oligopolievorming: het concurrentie-effect Empirische verificatie van intra-industriehandel Het meten van intra-industriehandel Enkele empirische resultaten 187

4 INTERNATIONALE ECONOMIE 8 Hoofdstuk 8: De nieuwe interactiemodellen Graviteitmodellen Inleiding Theoretische fundering van het graviteitsmodel Enkele empirische studies Nieuwe economische geografie (NEG) Algemeen Minimale differentiatie home market effect transportkosten schaaleconomieën De kern-periferie structuur met arbeidsmobiliteit Kern-periferie en de Europese integratie 199 Appendix 8.1 Het graviteitmodel en intra-industriehandel 202 Deel 3: Buitenlandse directe investeringen en de multinationale onderneming 205 Hoofdstuk 9: De kenmerken, verklaring en welvaartseffecten van de BDI De kenmerken van de BDI De macro-economische kenmerken De micro-economische kenmerken De verklaringen van de BDI BDI in het Heckscher-Ohlinmodel De productcyclushypothese als verklaring voor de BDI Het eclectisch of OLI-paradigma van Dunning De welvaartseffecten van BDI in het land van bestemming en oorsprong Rechtstreekse en onrechtstreekse welvaartseffecten in het land van bestemming De rechtstreekse welvaartseffecten De onrechtstreekse welvaartseffecten Rechtstreekse en onrechtstreekse welvaartseffecten in het land van herkomst De rechtstreekse welvaartseffecten De onrechtstreekse welvaartseffecten 223 Hoofdstuk 10: BDI en delokalisering in een globaliserende wereld Algemeen De internationaliseringstrategieën De diverse strategieën De invloed van deze strategieën op de tewerkstelling 226

5 INHOUD Deel 4: Internationale handelspolitiek 231 Hoofdstuk 11: De tarifaire handelsbelemmeringen Soorten en redenen voor gebruik Effecten van invoerrechten ingesteld door een klein land: partieel-evenwichtsanalyse Invloed van een tarief op de binnenlandse productie, de binnenlandse consumptie, de invoer en de overheidsinkomsten Invloed van een invoerrecht op de binnenlandse inkomensverdeling en de economische welvaart van een land (inclusief Stolper-Samuelsontheorema) De effecten van productiesubsidies en van invoerrechten Voorstelling van de effecten van invoerrechten via het gebruik van een importvraagcurve en een exportaanbodcurve Effecten van een invoerrecht ingesteld door een groot land (vnl. het ruilvoeteffect): partieel-evenwichtsanalyse Effecten op de binnenlandse productie, de binnenlandse consumptie, de invoer en de overheidsinkomsten Het zogenaamde optimum invoerrecht en vergeldingstarieven Effectieve en nominale graad van protectie Eerste benadering Formele omschrijving en berekeningsformule Algemeen Formeel Appendix 11.1 De effecten van belastingen op de uitvoer 255 Appendix 11.2 Effecten van invoerrechten: algemeen-evenwichtsanalyse 255 Appendix 11.3 Optimale politiek om binnenlandse distorsies te verhelpen 258 Appendix 11.4 Voorstelling van een invoerrecht met gebruik van offercurven 261 Appendix 11.5 Voorstelling van het optimum tarief en vergeldingstarieven via de offercurven 264 Appendix 11.6 Berekening van de effectieve protectiegraad 266 Hoofdstuk 12: Niet-tarifaire belemmeringen (NTB) en het nieuwe protectionisme Inleiding en soorte n niet-tarifaire belemmeringen (NTB) Analyse van de impact van invoercontingenten Het welvaartseffect van een invoercontingent dat leidt tot concurrentiebeperking Effecten van vrijwillige kwantitatieve exportbeperkingen Het welvaartseffect van inefficiënte vergunningsystemen Hoe meten we protectie als gevolg van NTB? 282

6 INTERNATIONALE ECONOMIE 10 Hoofdstuk 13: Maatregelen tegen onfaire handelspraktijken Exportsubsidies en retorsierechten Het strategisch handelsbeleid Algemeen Onvolmaakte kennis Voordelen extern aan de onderneming of de sector Schaalvoordelen intern aan de onderneming Onvolmaakte concurrentie Strategisch handelsbeleid volgens Brander en Spencer Het geval Airbus versus Boeing Dumping en anti-dumpingrechten Retorsie- en anti-dumpingprocedures als protectie-instrument Administratieve, technische en andere voorschriften Sociale dumping en sociaal protectionisme 303 Appendix 13.1 Isowinstcurven en reactiefuncties 307 Hoofdstuk 14: De argumenten voor het behoud of invoeren van protectionisme De niet-economische argumenten Ernstige economische argumenten Het optimaal tarief De bescherming van jonge industrieën Industriële diversificatie Zwakke economische argumenten Bestrijding van de werkloosheid Retorsie- en anti-dumpingprocedure Onderhandelingsmiddel Bestrijding van een tekort op de betalingsbalans Het verdedigen van behoorlijke arbeidsvoorwaarden Het voorkomen van grote schade aan de economie Economische drogredenen Bescherming tegen lage lonen Het zgn. wetenschappelijk tarief 323 Hoofdstuk 15: De vrijmaking van de internationale handel: van GATT naar WTO Het ontstaan van GATT en WTO De drie basisprincipes van GATT/WTO Geen discriminatie tussen landen-leden in onderlinge internationale handelsrelaties Wederkerigheid (reciprociteit) van concessies Transparantie van de protectie via een verbod op andere handelsbelemmeringen dan tariefheffingen Taken van de WTO Toekomstige uitdagingen voor de WTO 332

7 INHOUD Hoofdstuk 16: Regionale economische integratie De verschillende vormen van economische integratie De economische theorie van economische integratie Algemeen De statische analyse: handelsschepping en handelsverlegging De handelsschepping De handelsverlegging Het geval van een douane-unie met enkel handelsschepping Algemene tentatieve stellingen over de economische wenselijkheid van een douane-unie Berekeningen over de statische welvaartseffecten van de vorming van de EU De dynamische effecten Grotere mogelijkheden tot het benutten van schaalvoordelen Efficiëntieverhoging door scherpere concurrentie Verhoging van de investeringen Versnelling van de technologische vooruitgang Politieke motieven voor regionale economische integratie Regionale integratie WTO-GATT-doctrine versus statische basistheorie Regionale integratie en natuurlijke vrijhandelszones Regionalisering als antwoord op een slecht functionerend multilateraal systeem Regionalisering vs. multilateralisme? Economische integratie in wereld Algemeen De EU: een voorbeeld van economische integratie Appendix 16.1 De theorie van de second best 367 Appendix 16.2 Overzicht van de belangrijke economische integratiegroepen in Afrika, Azië en Amerika 369 Appendix 16.3 De belangrijkste EU-instellingen 373 Hoofdstuk 17: Handelsbeleid in de ontwikkelingslanden Economische integratie in OL Importsubstitutiebeleid versus exportoriëntatiebeleid Economische ontwikkeling en industrialisatie Industrialisatie: importsubstitutie versus exportoriëntering Voor- en nadelen van importsubstitutie en exportoriëntatiebeleid Importsubstitutie Exportoriëntatiebeleid Sequentiële toepassing van importsubstitutie en exportoriëntatie Export Processing Zones 386

8 INTERNATIONALE ECONOMIE Deel 5: Internationale macro-economie Hoofdstuk 18: Macro-economische concepten en verbanden De betalingsbalans Rekening van het nationaal inkomen Monetaire rekeningen De betalingsbalans: boekingen en opbouw Definitie Betalingsbalans op transactiebasis en op kasbasis De boeking van de transacties De indeling en samenstelling van de betalingsbalans Het betalingsbalanssaldo: autonome versus accommoderende transacties Enkele veel gebruikte betalingsbalansconcepten Basisbalans ( basic balance ) Nettoliquiditeitsbalans of globale betalingsbalans ( net liquidity balance of overall balance ) Balans van de officiële betalingen ( official reserves balance of official settlements balance ) 412 Hoofdstuk 19: De effecten van internationale handel op de lopende rekening De keynesiaanse multiplicator in een open economie Vraagelasticiteit voor exporten en importen Algemeen Effect van een devaluatie op de importen Effect van een devaluatie op de exporten Het effect van een devaluatie op vraag en aanbod van buitenlandse munt De Marshall-Lerner voorwaarde De J-curve Intern en extern evenwicht Algemeen macro-economisch evenwicht: IS/LM/BB 432 Hoofdstuk 20: Internationale kapitaalmobiliteit Algemeen Het transferprobleem Vraag en aanbod van buitenlandse valuta en de wisselkoers Algemeen Eerste verklaring: Intrestverschillen tussen landen (flowtheorie) Tweede verklaring: het gedrag van de beleggers en kredietwaardigheidverschillen tussen landen (stocktheorie) Derde verklaring: de monetaire benadering van de betalingsbalans 455

9 INHOUD Hoofdstuk 21: Vlottende wisselkoersen en internationale macro-economie Algemeen De koopkrachtpariteitstheorie De monetaire benadering van de koopkrachtpariteit Een syntheseversie van de koopkrachtpariteitstheorie De IS/LM/BB-benadering bij vlottende wisselkoersen Het effect van monetaire politiek Het effect van fiscale politiek Het effect van handelspolitiek De kapitaalmarkttheorie De nadelen van vlottende wisselkoersen Grotere interdependentie tussen de nationale economieën Onderlinge inconsistentie van de diverse economische beleidsvisies Imperfecties van de wisselmarkt Voorgestelde beleidswijzigingen Monetaire integratie, de theorie van de optimale muntzone en de Europese Monetaire Unie De theorie van de optimale muntzone Europese monetaire integratie en de Europese Monetaire Unie De eerste fase van de Economische Monetaire Unie (EMU) De tweede fase van de EMU: het Europees Monetair Instituut (EMI) De derde fase van het EMU: de Europese Centrale Bank (ECB) De EMU: Inzichten uit de theorie van de optimale muntzone Hoofdstuk 22: Het Internationaal Muntfonds Ontstaan Doelstellingen van het IMF Leden: rechten en plichten Werking van het IMF Overleg en toezicht over het economisch en monetair beleid De tijdelijke opvang van betalingsbalansproblemen De Gewone Trekking De speciale trekkingen De kredietverstrekking via leningen Kredietverstrekking via andere permanente financieringsmiddelen Speciale recente initiatieven Stabilisering van de wisselkoersen Het Bretton Woods-systeem De crisis van het Bretton Woodssysteem Het Second Amendment of the Articles of Agreement van het IMF 502

10 INTERNATIONALE ECONOMIE Deel 6: Handel, internationalisatie en ontwikkeling Hoofdstuk 23: De kloof tussen arme en rijke landen De historische achtergrond Economische ontwikkeling Het begrip ontwikkeling en economische ontwikkeling Determinanten van economische groei en ontwikkeling Bijkomende determinanten van economische groei Fundamentele determinanten van economische groei Economisch beleid ter bevordering van economische groei Verarmende groei ( immiserizing growth ) De vent for surplus -theorie Maatstaven voor de meting van economische ontwikkeling en armoede De mogelijke oorzaken van economische onderontwikkeling Koloniale uitbuiting en politiek-economische dominantie van de IL in de wereldeconomie Politieke instabiliteit inclusief een tekort aan openbare orde en recht Een tekort aan essentiële productiefactoren, technologie en managementmethoden Excessieve grootte en groei van de bevolking Ondoelmatig sociaal-economisch beleid en slecht functionerende instellingen (instituties) Ongunstige geografische factoren Nadelige sociaal-culturele factoren (incl. beperkte behoeften) Dominante positie van succesvolle etnische minderheidsgroepen Op weg naar een geïntegreerde verklaring voor het voortbestaan van economische onderontwikkeling, armoede en sociale uitsluiting: de bouwstenen 533 Hoofdstuk 24: De evolutie in het ontwikkelingsbeleid na WO II Hoofdkenmerken van het ontwikkelingsbeleid in de periode De kolonisatieperiode: economische groei door productie en export van basisproducten Centrale rol van de overheid Ontwikkeling als een modernisatieproces: een duale economie Exportpessimisme en naar binnen gericht beleid De resultaten De kentering in de jaren Sterke stijgingen van de aardolieprijs in 1973 en Aandacht voor armoedebestrijding Nieuwe visie op de traditionele sector en op overheidsinterventie in het internationaal handelsbeleid en de financiële sector Economische successen van landen in Oost-Azië en problemen in Centraal- en Oost-Europa 548

11 INHOUD 24.3 De nieuwe orthodoxie vanaf Micro-economische studies Integratie van de OL in de wereldeconomie Rol van de overheid en van de markt Besluit Hoofdstuk 25: Het handelsbeleid van de OL en de evolutie van hun ruilvoet Internationale handelstheorie en het handelsbeleid De ruilvoet Instabiliteit van de internationale grondstoffenmarkten en de OL Inleiding Verslechterende ruilvoet van de OL Stabilisatie van de prijzen op de internationale grondstoffenmarkten Verbetering van de ruilvoet door kartelvorming Fluctuaties in de exportopbrengsten van de OL en stabilisatie ervan 562 Hoofdstuk 26: De internationale schuldencrisis ( tot nu), de financiële crises ( ) en de recente wereldwijde kredietcrisis ( ) De internationale schuldencrisis van de jaren Evolutie naar schuldvermindering De financiële crises in de opkomende OL ( ) De recente kredietcrisis: van crisis op de Amerikaanse huizenmarkt (2007) over wereldwijde financiële crisis (2008) tot eurocrisis en vrees voor economische crisis (2010-?) 576 Lijst van afkortingen 579 Selectieve lijst van Jaarrapporten en Statistieken van enkele voor internationale economie belangrijke Internationale Organisaties 585 Register 587