Marietje Kessels Project (Tilburg, Nederland)
|
|
- Michiel Geerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Marietje Kessels Project (Tilburg, Nederland) Doelen/doelgroepen/ achtergronden Domein School Typering project Bschreven in studie van het WODC: Geweld verslagen, 2006 ( als mogelijk effectief bewezen programma. Eveneens beschreven als best practice in rapport 'A review of good practices in preventing the various types of violence in the European Union' Kent University ( Korte omschrijving Marietje Kessels was een meisje dat op 11-jarige leeftijd verkracht en dood achtergelaten is in een kerk in Tilburg. Dit speelde zich af in het jaar De dader is nooit gevonden, maar het vermoeden bestaat dat het een bekende is geweest. Aan het voorval met Marietje ontleent deze interventie haar naam. Marietje Kessels is van origine een Tilburgs project opgezet in 1990 door de vrouwenbeweging. Later is ook het NIZW en het NISB (nu: Transact en de Beroepsvereniging voor Docenten Weerbaarheid en Zelfverdediging ) erbij betrokken voor de landelijke implementatie. Kenmerkend van de interventie is dat zelfverdediging een belangrijke rol speelt. Speciaal getrainde preventiewerkers geven de lessen. Verder is kenmerkend dat het seksespecifiek van opzet is: een mannelijke preventiewerker verzorgt de lessen voor de jongens en een vrouwelijke voor de meisjes. Het lesprogramma van het Marietje Kessels Project (MKP) bestaat uit twaalf lessen van een uur en besteedt aandacht aan zowel slachtoffer als daderpreventie, waarbij uit wordt gegaan van machtssituaties veroorzaakt door volwassenen en kinderen zelf. Weerbaarheid bestaat uit denken, voelen en handelen: alle lessen hebben deze drie aspecten in zich. De preventiewerkers verzorgen tijdens schooltijd de lessen in het bijzijn van de leerkracht. Ouders worden (op een ouderavond) geïnformeerd over de inhoud van het project. Het project wordt afgesloten met een examen, alle leerlingen ontvangen een diploma. Het Landelijke Platform Weerbaarheid is een overleg van coördinatoren van Marietje Kessels Projecten of aanverwante projecten. Over het algemeen verzorgt de GGD de coördinatie en uitvoering van de projecten. Probleem-,/ risicoanalyse Beïnvloedbare factoren Naast tussentijdse evaluatie en een evaluatie in 1998 (Bun) is een eindevaluatie uitgevoerd in 2001 (A. van der Vegt, Regioplan) Al op jonge leeftijd kunnen kinderen in aanraking komen met bedreigende situaties en geweld, in verschillende vormen. De weerbaarheid van jongens en meisjes verschillen, terwijl jongens zich vooral fysiek weerbaar voelen, voelen meisjes zich vooral mentaal weerbaar. Risicofactoren: - Omgang met vrienden die probleemgedrag vertonen - Houding die probleemgedrag vertonen - Onveilige maatschappelijke situaties - Gezonde opvattingen en duidelijke normen - Sociale vaardigheden
2 Doelen aanpak Kinderen: het doel is het vergroten van de weerbaarheid om te voorkomen dat kinderen slachtoffer worden van machtsmisbruik, het voorkomen dat kinderen zichzelf schuldig maken aan grensoverschrijdend gedrag. Het kan daarbij gaan om machtsmisbruik door volwassenen of door andere kinderen. Hieronder vallen niet alleen ernstige vormen van (seksueel) machtsmisbruik, maar ook pesterijen die misschien op het eerste gezicht onschuldig lijken. Dit gebeurt door de kinderen nieuw of ander gedrag aan te leren, zoals respectvolle houding jegens anderen en het voorkomen van slachtoffergedrag. Het gaat om het aanleren van intrapersoonlijke competenties (gevoel van eigenwaarde, eigen gevoelens kunnen herkennen en benoemen) en interpersoonlijke competenties (negatieve gevoelens op een adequate manier kunnen uiten, conflicten oplossen, hulp vragen en bieden, inleven in een ander en zich daadwerkelijk fysiek kunnen verdedigen). De kinderen leren dus vaardigheden en vergroten hun kennis, de veronderstelling is dat hiermee de attitude van kinderen wat betreft (seksueel) machtsmisbruik wordt beïnvloed en dat zij in staat zijn te reflecteren op eigen gedrag. Relatie doelen en probleem Doelgroep(en) Context Beoogde effecten Ouders: het project beoogd ouders te betrekken, ouders zijn geïnformeerd over het project en praten er met hun kind over. Schoolteam: ook het schoolteam wordt geïnformeerd en betrokken en vraagt om advies indien nodig aan de preventiewerker. Kinderen leren gevaarlijke, bedreigende situaties herkennen en leren anticiperen op deze situatie. Waarbij de nadruk voor de meisjes ligt op het aanleren van vaardigheden voor fysieke weerbaarheid en bij de jongens de mentale weerbaarheid vooral wordt aangepakt. De primaire doelgroep zijn alle leerlingen van groep 7 en/of groep 8 in het regulier en speciaal basisonderwijs, dus jongens en meisjes in de leeftijd van 10 tot 13 jaar. Secundaire doelgroep vormt de school zelf: de leerkrachten, team en directies Middels een beperkte interventie zijn ook ouders als doelgroep betrokken bij het project. De lessen vinden plaats tijdens schooltijd. Twee preventiewerkers verzorgen de lessen, daarnaast zijn er twee leerkrachten aanwezig. Het Marietje Kessels Project kan ook worden uitgevoerd tijdens de naschoolse opvang. De leerlingen komen voor zichzelf op, zij vertrouwen op hun eigen kracht, inventiviteit, gevoelens en intuïtie. Zij hebben een positief zelfbeeld, wilskracht en doorzettingsvermogen. Kortweg: kinderen zijn in staat zichzelf te beschermen, niet alleen op school maar (indirect) ook in het maatschappelijk verkeer. Het schoolteam heeft aandacht voor (het gebrek aan) weerbaarheid bij kinderen, zij krijgen oog voor de grenzen die kinderen op eigen wijze aangeven en besteden in de groep aandacht aan ja-/nee-/twijfelgevoel. Het Marietje Kessels Project hoopt dat scholen beleid ontwikkelen met betrekking tot preventie van machtsmisbruik en seksueel geweld. Tevens krijgt de leerkracht de kans om vakkennis op te doen op het gebied van weerbaarheidsvergroting, preventie en signaleren van problemen rondom machtsmisbruik De ouders ervaren de lessen als extra steun voordat de kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan.
3 Aangetoonde effecten Regioplan onderzocht het programma op 71 scholen (van der Vegt 2001). Leerkrachten, leerlingen en een aantal ouders werden ondervraagd over weerbaarheid, machtsmisbruik en waardering van het project. Volgens de leraren: Zijn kinderen weerbaarder geworden Hebben kinderen geleerd gevaarlijke situaties te beoordelen Is het zelfvertrouwen toegenomen Weten leerlingen hoe ze moeten handelen in bedreigende situaties en hoe ze weerbaar kunnen opstellen en bedreigende situaties beter kunnen beoordelen De aangetoonde effecten voor langere termijn zijn niet significant. Ten aanzien van de attitude van leerlingen zijn er bescheiden, maar duidelijk aantoonbare effecten gevonden. Zowel jongens als meisjes zijn iets meer bereid anderen te helpen en zijn in staat hun grenzen aan te geven bijvoorbeeld bij ongewenste aanrakingen. Het onderzoek levert weinig aanwijzingen op over de effecten op vaardigheden en gedrag. Het enige aantoonbare verschil tussen de experimentele groep en de controlegroep is dat kinderen die de lessen hebben gevolgd iets beter om hulp durven te vragen dan kinderen uit de controlegroep. En niet beoogd effect is in sommige gevallen een verbeterde opener groepssfeer, doordat kinderen tijdens de lessen samenwerken en samen oefeningen doen. Eerder onderzoek (Bun, 1998) Kennis van kinderen over seksueel misbruik is toegenomen Intentie voor weerbaar gedrag en gevoel van eigen effectiviteit is bij meisjes toegenomen Attitude t.a.v. macho- en stoer gedrag van jongens is in gunstige zin veranderd.
4 Visie/ verantwoording/ methodiek/operationalisatie Type interventiestrategie Uitgangspunten/ visie Wetenschappelijke onderbouwing Methodiek/ mechanisme Marietje Kessels is een lesaanpak (Interventietype B, zie bijlage 1, vanaf pagina 69). De activiteiten zijn wel gericht op het aansluiten op de leefwereld van de doelgroep (betekenisvol), het uitvoeren van rollenspellen en zelfverdedigingsoefeningen (activerend) en samenwerking en interactie tussen de leerlingen wordt gestimuleerd. Daarnaast pleit het project voor betrekken van ouders. De leerkrachten worden niet apart geschoold, maar zijn wel aanwezig bij de lessen, de leerkracht observeert en assisteert. Zodoende is het idee is bredere verspreiding van de basisgedachten van de lessen mogelijk (zoals in interventietype c, de vreedzame groep, zie bijlage 1, vanaf pagina 69). In de methodiekbeschrijving worden de gemaakte keuzes als volgt onderbouwd: 1. Leeftijd: het Marietje Kessels Poject kiest voor de leeftijd jaar omdat kinderen op deze leeftijd in staat zijn hun eigen mening te vormen. Bovendien zullen deze leerlingen binnen een of twee jaar de basisschool verlaten en de overstap moeten maken naar het voortgezet onderwijs alwaar weerbaarheid extra belangrijk is. 2. Ouders zijn betrokken bij het project: dit omdat de veronderstelling is dat preventie alleen op kinderen gericht onvoldoende effect sorteert. 3. Aandeel leerkrachten: de aanname is dat doordat leerkrachten aanwezig zijn bij de lessen zij instaat zijn: - later voort te borduren op wat er in de les is gebeurd; - de eigen bewustwording vergroten; - kijken naar de eigen manier van lesgeven; - sommige kinderen beter in de gaten houden. Dit alles moet voor bredere verspreiding van de basisgedachten van de lessen zorgen. 4. Seksespecifiek: alhoewel de les inhoud hetzelfde is worden de lessen gescheiden gegeven om beter aan te kunnen sluiten bij de belevingswereld van jongens en meisjes. Doordat de preventiewerker (in principe) van dezelfde sekse is, is het mogelijk voor de kinderen zich positief te identificeren. Leerlingen leren beide kanten van weerbaarheid onderkennen: namelijk fysiek weerbaar gedrag (hetgeen bij jongens vaak meer is ontwikkeld) en mentale weerbaarheid (bij veel meisjes sterker ontwikkeld). Uit ervaring is gebleken dat meisjes zich vrijer voelen bij het oefenen van zelfverdedigingsoefeningen en gemakkelijker praten als er geen jongens bij zijn, terwijl jongens een eventuele stoere pose laten varen en opener praten als er geen meisjes bij zijn. In deze leeftijdsfase zijn vriendschappen voornamelijk seksegebonden. Meisjes en jongens verschillen daadwerkelijk, de sociaal emotionele ontwikkeling loopt uiteen en er is verschil in communicatiepatronen. tussen jongens en meisjes, ook daarom sluiten de gescheiden lessen beter aan op de leefwereld van de jongens en meisjes. 5. Preventiewerker: De volgende onderbouwing wordt gegeven voor de keuze voor preventiemedewerkers: zij bezitten speciale kennis om de lessen te kunnen geven, zij kunnen de zelfverdedigingsoefeningen over brengen en maken gebruik van specifieke gesprekstechnieken om te kunnen praten over gevoelige onderwerpen zoals seksueel misbruik. Daarnaast zijn deze personen onafhankelijk en dat maakt het makkelijker om de signalerings- en vertrouwensfunctie te vervullen voor kinderen en leerkrachten. Een sterke wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt. Het Marietje Kessels Project is een lessenpakket waarmee gericht gewerkt wordt aan kennis, houding en vaardigheden om te werken aan mentale en fysieke weerbaarheid bij de individuele leerlingen. Het geleerde is voor de leerlingen te gebruiken in schoolsituaties, maar ook bij contacten buiten de school. Het Marietje Kessels Project richt zich vooral op het leerlingniveau. De sfeer op school wordt beïnvloed door voorbeeldgedrag en interventies van de leerkracht en de
5 Gewenste schoolhouding preventiewerker, de preventiewerker treedt tijdens het project op als vertrouwenspersoon voor de leerlingen en de leerkrachten. De lessen worden gegeven aan kinderen op een leeftijd waarop zij in staat zijn hun gevoelens en meningen onder woorden te brengen. Aan het Marietje Kessels Project liggen verschillende didactische principes ten grondslag: ervaringsleren, intuïtief leren en leren door discussie en interactie. Weerbaarheid bestaat uit denken, voelen en handelen: alle lessen hebben deze drie aspecten in zich. Er is zoals gezegd een methodiekboek waarvan een deel speciaal bestemd is voor de coördinator van het Marietje Kessels Project in de betreffende regio, een deel voor de initiatiefnemer en tot slot de preventiewerker die de lessen gaat uitvoeren. Daarnaast is een video ontwikkeld. Om de cursus te kunnen geven is een training ontwikkeld. De lessen worden in aanwezigheid van de leerkracht gegeven. Het Marietje Kessels Project is een manier om bewus te werken aan veiligheid op school (schoolhouding type B of D, zie bijlage 1, vanaf pagina 69). De lesaanpak past evenwel beter bij regelende scholen. Bovendien wordt de interventie uitgevoerd en de lessen gegeven door een externe trainer. In principe wordt de leerkracht en andere teamleden dus niet bij het werken aan weerbaarheid betrokken. Dat maakt de interventie minder geschikt voor betrekkende scholen.
6 Opzet/implementatie Operationalisering Iedere week wordt een les gegeven door de preventiewerker Marietje Kessels Project. De lessen vinden plaats onder schooltijd en duren 60 minuten. Van de twaalf lessen kunnen eventueel (bijvoorbeeld bij ziekte) twee vervallen. De opbouw van de lessen ziet er als volgt uit: 1. een zelfbeschermingsgroet (een rustig begin) 2. huiswerkbespreking (een verwerkingsopdracht) 3. spel waarin herhaling of juist verwerking zit 4. de kern van de les is het aanleren van een nieuwe vaardigheid of het overdragen van kennis 5. individueel moment: het na lezen van de lesstof in een zelfbeschermschrift 6. huiswerk: de leerlingen krijgen een verwerkingsopdracht mee zodat zij in de tussenliggende periode stil staan en oefenen met het geleerde 7. zelfbeschermingsgroet: wederom een rustig einde van de les De groep is in tweeën gesplitst, een jongens en een meisjesgroep. Bij beide groep is een leerkracht (of een vertrouwenspersoon, of intern begeleider) aanwezig. Activiteiten en De activiteiten en werkvormen van de lessen zijn groepsgesprekken, fysieke werkvormen (zelfverdedigings) oefeningen, rollenspellen en opdrachten in een huiswerkschrift. Fasering/stappen Begeleiding/ training Kwaliteitsbewaking, proces-, en productevaluatie Scholen worden over het algemeen benaderd door het Marietje Kessels project in de regio met de vraag of ze belangstelling hebben voor de lessen. Of zij stappen zelf naar een project-coördinator. Wanneer het contact is gelegd volgt een teamoverleg met de preventiewerker. De school en de preventiewerker verzorgen een ouderbijeenkomst. Daarna gaan de lessen van start. De opbouw van de lessen is als volgt: Les 1 tot en met 7: basisvaardigheden Les 8 tot en met 10: er kan worden gekozen uit 6 verschillende themalessen Les 11: herhalen van alle lesstof Les 12: examen en diploma De preventiewerkers zijn speciaal opgeleid door Transact/de beroepsvereniging Weerbaarheid en zelfverdediging. Preventiewerkers hebben een gespecialiseerde opleiding preventiewerker Marietje Kesselsproject gevolgd. Deze opleiding duurt een jaar en wordt afgesloten met een certificaat. Daarnaast zijn er nascholingen. Zij hebben gespecialiseerde kennis over zelfverdedigingoefeningen en ze weten hoe ze gesprekken moeten voeren over gevoelige onderwerpen als seksueel misbruik. Het Marietje Kessels-project wordt niet overgedragen aan leerkrachten. De uitleg daarvoor is dat het belangrijk is de lessen te laten uitvoeren door mensen met specifieke kennis en kunde. De onafhankelijke positie van de preventiewerker maakt dat hij/zij gemakkelijker een signalerings- en vertrouwensfunctie kan vervullen voor leerlingen en leerkrachten. Het kost de leerkrachten geen voorbereidingtijd, wel moeten zij een startbijeenkomst volgen en per les tijd inruimen voor het nabespreken van de les. De coördinatie van de het Marietje Kessels Project ligt in handen van regionale coördinatoren Marietje Kessels Projecten, zij zijn weer verenigd in het Landelijke Platform Weerbaarheid. Twee keer per jaar is er een bijeenkomst om ervaringen, successen, knelpunten uit te wisselen en een specifiek thema te bespreken. Het Platform is tevens de bewaker van de kwaliteit van de projecten. De projecten moeten aan bepaalde eisen voldoen om zich een Marietje Kessels Project te kunnen noemen. De methodiek voorziet in een evaluatieformulier voor de leerlingen, de leerkracht, en de preventiewerker.
7 Specifieke randvoorwaarden en eisen Draagvlak/ondersteuning Tijdspad invoering Kosten Faciliteiten en Materialen Licentie programma Vereiste ervaring Andere specifieke randvoorwaarden Om deel te kunnen nemen stelt het project een aantal voorwaarden: - bijwonen van een intake met het gehele team - inplannen van 12 lessen van 60 minuten - aanwezigheid van twee leerkrachten (vertrouwenspersoon of intern begeleider) - de betrokken leerkrachten krijgen tijd voor nabespreking - geschikte lesruimtes - groepsgrootte van minimaal 8 leerlingen en maximaal 20 - bereidheid om ouders te informeren - medewerken aan de evaluatie van het programma Daarnaast is er de voorkeur dat leerlingen al seksuele voorlichting hebben gehad en dat het onderwijzend team van de school heeft deelgenomen aan de cursus Kinderen rekenen op (ter signalering van kindermishandeling). Draagvlak in de regio wordt gewaarborgd in de samenwerkingsverbanden en de begeleidingsgroep. Tijdspad verschilt per regio. In de praktijk blijkt dat de kosten van diverse weerbaarheidscursussen nogal van elkaar verschillen. Dit komt onder andere doordat de ene docent op freelance basis werkt, terwijl de andere in vaste dienst is. En voor het ene project trekt men meer geld uit voor werving dan voor het andere. Nog een verschil is dat de ene keer bijvoorbeeld coördinatiekosten wel worden meegerekend en de andere keer niet. Twee voorbeelden van de Marietje Kessels Projecten geven een indicatie van de kosten van een weerbaarheidstraining. - Voorbeeld 1 heeft een cursusduur van 40 uur en is voor twee groepen van 15 kinderen. De docent is een erkende freelance docent. Inclusief ouderavond, tussen- en eindevaluatie en het materiaal zijn de kosten voor deze training 1.600,-. - Voorbeeld 2 heeft een cursusduur van 30 uur. Exclusief de reiskosten van maximaal 165,- per cursus komen de kosten voor deze training op 1.080,- per groep. De kosten voor een weerbaarheidsproject worden in de praktijk voor het grootste gedeelte gedragen door andere partijen dan de school of het buurthuis die de training organiseert. Vaak is het de gemeente, de GGD, de welzijnsinstelling of de sportraad die geld ter beschikking stelt voor de training. Bij de meeste Marietje Kessels Projecten wordt aan de deelnemende school een kleine bijdrage per klas gevraagd. (Deze informatie is afkomstig van Behalve het zelfbeschermingsschrift zijn er geen materialen nodig. De school moet beschikken over twee ruime ruimtes (speellokaal en gymlokaal) die tegelijkertijd kunnen worden gebruikt. Een weerbaarheidsproject kan alleen Marietje Kessels heten wanneer wordt voldaan aan een aantal eisen. De docenten worden gecertificeerd via de beroepsvereniging. Het Platform bewaakt de kwaliteit. Beide onderstaande punten zijn geen vereisten maar worden wel van belang geacht. De betrokken groep 7 of 8 heeft seksuele voorlichting gehad Het onderwijzend team van de school heeft deelgenomen aan de cursus Kinderen rekenen op u (ter signalering van kindermishandeling). (Sommige) projecten verplichten scholen deel te nemen aan de evaluatie.
8 Welke stappen zijn in Nederland al gezet Soortgelijke werkwijzen Invoering/ uitvoering in Nederland Marietje Kessels is een Nederlandse methodiek. Er hebben twee effectmetingen plaatsgevonden in 1998 en in In 2004 heeft er een kwaliteitsmeting plaatsgevonden genaamd SchoolSlag-checklist (versie 1.2) Kwaliteit van programma s in en rondom scholen. Tot slot is het project als veelbelovend opgenomen in de Communities that Care-gids (2004) Een project dat naar voorbeeld van het Marietje Kessels Project is ontwikkeld, is Kom op Voor Jezelf (Zuid-Holland) en Weerbare Tieners. Het Marietje Kessels project voor het voortgezet onderwijs heet Werken aan wendbare weerbaarheid. Omgevingsanalyse Het Marietje Kessels Project kent plaatselijke varianten uitgevoerd onder diverse namen bijvoorbeeld Kom op voor jezelf of Weerbare tieners. De opzet en uitwerking van Marietje Kessels lijkt op die van andere weerbaarheidsprogramma s in Nederland zoals Rots en Water en Nee is Nee (zie beschrijving bijlage 2, vanaf pagina 75) en op andere lesprogramma s (interventietype B, zie bijlage 1, vanaf pagina 69) Welke stappen moeten nog gezet worden? - In Nederland is een Landelijke Platform en een regionale structuur voor Marietje Kessels opgezet. Een aparte website voor Marietje Kessels Projecten is in de maak ( - Marietje Kessels projecten is in 2004 in de CTC-gids (NIZW) opgenomen als veelbelovend: dat wil zeggen dat zij voldoen aan de beoordelingscriteria voor wat betreft de doelgroep, doelstelling, methodiek en onderbouwing. Nader onderzoek is dus wellicht wenselijk. - Volgens de Schoolslag-checklist is het programma niet speciaal afgestemd op verschillende culturele achtergronden.tevens geven zij aan dat de efficiëntie voor school en voor de ondersteunende instelling nog onvoldoende is. Voor zover het platform nog geen actie heeft ondernomen op deze punten is dat wel raadzaam.
9 Succes-, en faalfactoren Succesfactoren - Marietje Kessels is op grote schaal ingevoerd (in 2004 waren er al 1123 groepen (Ince e.a., 2004)) - vooral didactisch goed uitgewerkte methode - goede ervaringen met de gescheiden jongens- en meisjesgroepen - onderzoek (Vegt, 2004 en Bun 1998) geeft positieve resultaten voor korte termijn, er zijn effecten aangetoond voor lange termijn, maar die zijn statistisch niet significant - een niet beoogd positief effect is in sommige gevallen een verbeterde (opener) groepssfeer - project wordt uitgevoerd door deskundige vakdocenten Faalfactoren - inzet van twee leerkrachten lijkt onhaalbaar (zie schoolslag checklist) - het programma is niet invoerbaar voor de hele school, maar alleen in groep 7 of 8 - doel van Marietje Kessels Projecten is vooral gericht op een verandering in houding en gedrag bij de leerlingen en niet zozeer op de hele school gericht - raadzaam is om ook een (aantal) gezamenlijke lessen uit te voeren (dus jongens en meisjes bij elkaar) - de sterke structuur van het lesprogramma kan maken dat een eigen inbreng van de leerlingen gering is - ondersteuningsstructuur verschilt per regio - de lessen worden uitgevoerd door een externe preventiewerker, wanneer deze persoon weg is, is het gevaar dat aandacht voor weerbaarheid verzwakt - onderzoek levert weinig aanwijzingen op over effecten op vaardigheden en gedrag
10 Literatuurverwijzingen Contacten/materialen Literatuur Helvoort, K. van en Y. Clarijs, Handboek Marietje Kesselsproject : weerbaarheidsvergroting bij kinderen van 10 tot 13 jaar. - Utrecht: NIZW, p Bevat ook videoband ISBN Herkomst: SWP Uitgeverij Vegt, A.L. van der e.a. Je verweren kun je leren. Evaluatie van de Marietje Kessels Projecten. Regioplan Onderwijs en Arbeidsmarkt C. Bun, Evaluatie 'Kom op voor jezelf'. Rapportage van een effectonderzoek en een evaluatie onder leerkrachten van de scholen. Rotterdam: GGD Rotterdam en omstreken, sector Preventief Jeugdbeleid, D. Ince e.a., Veelbelovend en effectief. Overzicht van preventieprojecten en -programma's in de domeinen Gezin, School, Kinderen en jongeren, Wijk. Tweede volledig herziene editie CtC-gids. Utrecht: NIZW, Contacten/ licenties Verkrijgbaarheid materialen De belangrijkste website is: Een aparte site is nog in de maak: Informatie over licenties: (bij Transact) Het handboek en de video zijn verkrijgbaar bij SWP: Het zelfbeschermingsschrift is gratis te downloaden van Het laatste onderzoeksrapport is eveneens te downloaden, onder andere van:
Opwaartse Kracht. Gemeente Albrandswaard College en Raad Postbus 1000 3160 GA Rhoon. internet www.opwaartsekracht.nl E-man info@opwaartsekracht.
Opwaartse Stichting Opwaartse Koninginneweg 1 3331 CD Zwijndrecht Gemeente Albrandswaard College en Raad Postbus 1000 3160 GA Rhoon postadres Koninginneweg 1 3331 CD Zwijndrecht Telefoon 078-7600027 internet
Nadere informatieWEERBAARHEIDSTRAININGEN
WEERBAARHEIDSTRAININGEN INBEDDEN IN EEN MEERSPOREN WEERBAARHEIDSBELEID voor BASISSCHOLEN VAN HET SAMENWERKINGSVERBAND BREVOORDT Sacha Jansen Schuiling, weerbaarheidstrainingen Groenlo, oktober 2010 INLEIDING
Nadere informatieKOM OP VOOR JEZELF! evaluatie gemeente Hellevoetsluis 2013
KOM OP VOOR JEZELF! evaluatie gemeente Hellevoetsluis 2013 Onderwijsadviesbureau In de Weer Oude Veerweg 4 Postbus 8182 4330 EC Middelburg Tel: 0113-853099 www.indeweer.info info@indeweer.info 1 Inleiding
Nadere informatieOnderzoek TNO en Movisie Kikid lesprogramma Benzies & Batchies
Onderzoek TNO en Movisie Kikid lesprogramma Benzies & Batchies 30-10-2013 Wat levert werken met Benzies & Batchies op? Seksueel grensoverschrijdend gedrag voorkómen en terugdringen Om seksueel grensoverschrijdend
Nadere informatieMenukaart Gezonde School basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit
Menukaart Gezonde basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit : Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan gezondheidsthema
Nadere informatieB&B + Ik hou van mij Jongens Be A Man! Kennisoverdracht Jongeren weten wanneer seksueel gedrag V V V V grensoverschrijdend is en wanneer niet.
Checklist VIMP4Youth Aan de slag met preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag onder jongeren: welke interventie is geschikt? In deze checklist zijn drie interventies opgenomen: de theatervoorstelling
Nadere informatieWeerbaarheid en zelfsturing voor particulieren. Bouwen aan zelfvertrouwen. Jeugd
Weerbaarheid en zelfsturing voor particulieren Bouwen aan zelfvertrouwen Jeugd 1. Weerbaarheidstrainingen voor kinderen Heeft uw kind moeite met voor zichzelf op te komen? Of is uw kind wellicht te weerbaar?
Nadere informatieAanbod weerbaarheidstrainingen Gemeente De Ronde Venen schooljaar Sta sterk voor het jonge kind, intensief
1 Sta sterk voor het jonge kind, intensief De Sta Sterk Training voor het jonge kind is gericht op het vergroten van sociale en weerbare vaardigheden en het omgaan met emoties. Sociale vaardigheid en assertief
Nadere informatieJe Lijf, Je Lief! Lesprogramma voor het praktijkonderwijs over wensen en grenzen in relaties en seks. Rutgers: Iris Coehoorn & Sanne Veldhuis-Nikkelen
Je Lijf, Je Lief! Lesprogramma voor het praktijkonderwijs over wensen en grenzen in relaties en seks Rutgers: Iris Coehoorn & Sanne Veldhuis-Nikkelen GGD Amsterdam: Anne Ausema Welkom! Doel Inzicht geven
Nadere informatieWeerbaarheidstraining voor iedereen. Weerbaar met Accres. Accres.nl/weerbaarheid
Weerbaarheidstraining voor iedereen Weerbaar met Accres Accres.nl/weerbaarheid Stevig in je schoenen leren staan Weerbaarheidstraining voor iedereen! Overtuigend nee durven zeggen Weerbaar zijn betekent:
Nadere informatieRots en Water training voor basisscholen
Rots en Water training voor basisscholen Geschikt voor basisscholen en speciale basisscholen. Deze Rots en Watertraining is bedoeld voor groep 1 t/m 8. De training is geschikt voor jongens en meisjes.
Nadere informatieCollectief aanbod Jeugd Houten
Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining
Nadere informatieMarietje Kessels Project
Interventie Marietje Kessels Project Samenvatting Doel Het doel van het Marietje Kessels Project (MKP) is het vergroten van de weerbaarheid van kinderen. Zo moet worden voorkomen dat zij slachtoffer worden
Nadere informatie: Mw F. Langerak- Oostrom
RAADSVOORSTEL ter besluitvorming in de raad Datum Forum vergadering : 1 december 2015 Zaaknummer :203787 Datum Raadsvergadering : 14 december 2015 Portefeuillehouder Verantwoordelijk MT-lid : Mw F. Langerak-
Nadere informatieKeuzekaart Loverboyspreventie Zwolle 2015
Keuzekaart Loverboyspreventie Zwolle 2015 Overzicht van preventieactiviteiten op het gebied van loverboyproblematiek, weerbaarheid en seksueel grensoverschrijdend gedrag Samen werken aan gezondheid Voorwoord
Nadere informatieOpleiding Docent Weerbaarheid
Over MOVISIE MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, sociale
Nadere informatieMenukaart Gezonde School Basis- en Voortgezet Onderwijs: Mediawijsheid
Menukaart Gezonde School Basis- en Voortgezet Onderwijs: Mediawijsheid Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan gezondheidsthema s, is het belangrijk om aan de volgende 4 niveaus aandacht
Nadere informatieMentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs
Mentale Weerbaarheid activiteiten voor het voortgezet onderwijs De school is voor jongeren een belangrijke plek voor het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden. Jongeren die sociaal en emotioneel
Nadere informatieHet effect van het Rots en Water-programma op pesten, zelfvertrouwen en. zelfbeheersing op het Sondervick College
Het effect van het Rots en Water-programma op pesten, zelfvertrouwen en zelfbeheersing op het Sondervick College 3 januari 2018 Uitvoering: H. van den Bogert a (leerkracht L.O. Sondervick College en Advanced
Nadere informatieAanbod Trajekt januari 2013 T 043-763 00 00
Aanbod Trajekt januari 2013 T 043-763 00 00 1. Morele dilemma discussie methode 50 minuten Maximale groepsgrootte: 15 leerlingen Benodigdheden: klaslokaal of andere ruimte, stoelen in kring, ruimte in
Nadere informatieHandboek Marietje Kessels Project
Handboek Marietje Kessels Project Handboek Marietje Kessels Project Weerbaarheidsvergroting bij kinderen van 10 tot 13 jaar Betty-Ann Blommers en Berendineke Steenbergen Handboek Marietje Kessels project
Nadere informatieMenukaart Gezonde School basisonderwijs: Sport & Bewegen
Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Sport & Bewegen School: Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan
Nadere informatieSeksueel grensoverschrijdend gedrag
Kriebels in je buik Seksueel grensoverschrijdend gedrag 1 Seksueel grensoverschrijdend gedrag Groep 8 90 min Begrippen Seksuele grensoverschrijding, seksueel misbruik, vertrouwenspersoon, veilig thuis
Nadere informatieSeksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)
Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal
Nadere informatieBrochure. Primair onderwijs. Brochure. Primair onderwijs
Brochure Primair onderwijs Brochure Primair onderwijs Positive Action Positive Action is een programma waarmee kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. Het
Nadere informatieVEILIG SEKSUEEL OPGROEIEN
"Ik vind het fijn dat ik altijd alles met mijn hulpverlener kan bespreken en alles kan vragen, zonder dat zij daar een oordeel over heeft." (Sophie, 17 jaar) "Dankzij Qpido is mijn zoon sterker geworden
Nadere informatieBesluit Raad Nr. Datum ^ ^ DEC 2 015
gemeenle ^ Montfoort Besluit Raad Nr. Datum ^ ^ DEC 2 015 RAADSVOORSTEL ter besluitvorming in de raad Datum Forum vergadering Datum Raadsvergadering Portefeuiliehouder Verantwoordelijk MT-lid Evaluatiedatum:
Nadere informatieMenukaart Gezonde School basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit
Menukaart Gezonde basisonderwijs: Relaties & Seksualiteit : Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan gezondheidsthema
Nadere informatieFAALANGST DE BAAS! TRAINING 1. faalangst. de baas! training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
FAALANGST DE BAAS! TRAINING 1 faalangst de baas! training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER FAALANGST DE BAAS! TRAINING 3 faalangst de Baas! training
Nadere informatieEen Positief. leer en leefklimaat. op uw school
Een Positief leer en leefklimaat op uw school met TOPs! positief positief denken en doen Leerlingen op uw school ontwikkelen zich het beste in een positief leer- en leefklimaat; een klimaat waarin ze zich
Nadere informatieTabel 2: Overzicht programma in middelen, doelen en leerstijlen in fase 2
Bijlage Romeo Deze bijlage hoort bij de beschrijving van de interventie Romeo, zoals die is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Meer informatie: www.nji.nl/jeugdinterventies December
Nadere informatieIn de les praten over relaties en seksualiteit. Hoe maak je het makkelijk en leuk!
In de les praten over relaties en seksualiteit Hoe maak je het makkelijk en leuk! Hoe kunt u leerlingen ondersteunen en leert u hen verantwoorde keuzes te maken op het gebied van relaties en seksualiteit?
Nadere informatieSTA STERK TRAINING 1. sta sterk training. www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl
STA STERK TRAINING 1 sta sterk training www.kinderpraktijklandsmeer.nl info@kinderpraktijklandsmeer.nl 2 KINDERPRAKTIJK LANDSMEER STA STERK TRAINING 3 De sta sterk training achtergrond sta sterk Training
Nadere informatieEvaluatie. Rots & Water
Evaluatie Centrum voor Maatschappelijk Werk en Welzijnswerk Brunssum - Onderbanken Rots & Water Training Weerbaarheid Groep 8 Algemene Basisschool Dol-fijn Schooljaar 2003/2004 Door: Linda Geraeds Sociaal
Nadere informatieverslavingspreventie binnen het onderwijs
verslavingspreventie binnen het onderwijs In dit overzicht is per type onderwijs en de verschillende leeftijdsfasen te zien welke preventieve interventies er ingezet kunnen worden. De richtlijnen geven
Nadere informatieMenukaart Gezonde School basisonderwijs: Roken & Alcohol
Menukaart Gezonde School basisonderwijs: Roken & Alcohol School: Plaats: Locatie: Contactpersoon: Telefoonnummer: E-mailadres: Datum invullen: Inhoud: Om op een effectieve manier invulling te geven aan
Nadere informatieEvaluatie Rots & Water
Evaluatie Rots & Water Training Weerbaarheid Groep 8 St. Jozefschool Locatie Tarcisius Schooljaar 2003/2004 Door: Linda Geraeds Sociaal Cultureel Werker Docente Weerbaarheid Rots en Water Trainer CMWW
Nadere informatieGirls Talk+ Ontwikkeling en evaluatie van een counselingsprogramma over relaties en seksualiteit voor meisjes met een lichte verstandelijke beperking
Girls Talk+ Ontwikkeling en evaluatie van een counselingsprogramma over relaties en seksualiteit voor meisjes met een lichte verstandelijke beperking Willy van Berlo 1 Wie is wie? Ontwikkelaars: Annelies
Nadere informatieVragenlijst themacertificaat Welbevinden en sociale veiligheid Primair onderwijs
Vragenlijst themacertificaat Welbevinden en sociale veiligheid Primair onderwijs Bij het beantwoorden van de vragenlijst is het handig om (indien aanwezig) de volgende zaken bij de hand te hebben: Schoolplan
Nadere informatieWelbevinden en sociale veiligheid
Welbevinden en sociale veiligheid VOO R TG E Z E T O N D E R W I JS Een goede psychosociale gezondheid is belangrijk voor het sociaal functioneren, schoolprestaties en de algemene ontwikkeling. Nationaal
Nadere informatieProtocol machtsmisbruik / meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling
geweld en kindermishandeling Doelgroep: Directies, leerkrachten en interne contactpersonen in primair onderwijs In deze protocollen beperken we ons tot een korte beschrijving van de taken die de interne
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 22 juni 2015 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 2511 VX DEN HAAG T 070 340 79 11 F 070 340
Nadere informatieDatum 1 april 2019 Betreft Kamervragen over kindermishandeling (ingezonden 5 februari 2019)
>Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 20018 2500 EA DEN HAAG Voortgezet Onderwijs Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500
Nadere informatieINFOR. Pestprotocol INFORMATIE OVER ONS BELEID TEGEN PESTEN VOOR DOCENTEN, OUDERS EN LEERLINGEN
INFOR Pestprotocol INFORMATIE OVER ONS BELEID TEGEN PESTEN VOOR DOCENTEN, OUDERS EN LEERLINGEN 1 Inhoudsopgave Inleiding 1 Wat is pesten..2 Uitgangspunten..5 Protocol 6 Leidraad voor de gesprekken..10
Nadere informatieInformatiefolder voor ouders 2012 Activiteiten voor kinderen van 0 tot 12 jaar en hun ouders
Informatiefolder voor ouders 2012 Activiteiten voor kinderen van 0 tot 12 jaar en hun ouders Jeugd Toeleidingsactiviteiten Mijn kind is groep 3 Naschoolse activiteiten Weerbaarheid Opvoeden doe je niet
Nadere informatieBeantwoording vragen PvdA onderzoek "Seks onder je 25ste" BESLUITEN
Behoudens advies van de commissie WOWZ B&W.nr.: 05.0533 d.d. 19 april 2005 Onderwerp Beantwoording vragen PvdA onderzoek "Seks onder je 25ste" BESLUITEN 1. De beantwoording van de vragen van de PvdA over
Nadere informatieVerantwoording 1.1 Keuze van de titel
1 13 Verantwoording 1.1 Keuze van de titel Voor je ligt het handboek Training sociale vaardigheden. Dit boek is geschreven voor iedereen die te maken heeft met kinderen tussen de tien en vijftien jaar
Nadere informatieTechniek voor jongens én meisjes
Techniek voor jongens én meisjes Over lesgeven aan jongens en meisjes en stereotiepe beelden over jongens, meisjes en techniek. Anne van de Ven, Science Center NEMO Techniek voor jongens én meisjes Over
Nadere informatieProtocol 2: het vermoeden van seksuele intimidatie tussen kinderen onderling in de schoolsituatie.
Pagina 1 van 7 2.2.10. PROTOCOL PREVENTIE MACHTSMISBRUIK Bron:: JGZ protocol PMM - concept 4 GGD Hart voor Brabant Moet iedereen het weten? Draaiboek bij crisissituaties seksuele intimidatie in het primair
Nadere informatieAlgemene informatie Kinderopvang 0-4. November 2014
Algemene informatie Kinderopvang 0-4 November 2014 Voorwoord Positive Action wordt in Amerika met veel succes uitgevoerd. Het is een bewezen effectief programma dat positieve resultaten behaalt op zowel
Nadere informatieWelbevinden en sociale veiligheid
Welbevinden en sociale veiligheid BA S ISO N D E R W I JS Een goede psychosociale gezondheid is belangrijk voor het sociaal functioneren, schoolprestaties en de algemene ontwikkeling. Nationaal Kompas
Nadere informatieOnderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos
Bijlage 2 Onderwerpen/deelprojecten regionaal uitvoeringsprogramma depressiepreventie 2008 t/m 2011 Gelderse Roos A1 Uitbrengen jaarkrant A2 Advertentie huis aan huis bladen A3 Consultatie B1 Brochures
Nadere informatieEvaluatieverslag Weerbaarheidstrainingen Leiden Maart 2017
Evaluatieverslag Weerbaarheidstrainingen Leiden Maart 2017 Inleiding In 2015 en 2016 zijn 11 weerbaarheidstrainingen uitgevoerd. 5 Trainingen zijn bekostigd met HARA-gelden en 6 trainingen vanuit JOGG
Nadere informatieGGD IJsselland Overzicht aanbod gezondheidsbevordering voor primair onderwijs Ga voor gezond!
IJsselland Overzicht aanbod gezondheidsbevordering voor primair onderwijs Ga voor gezond! 1. Eten en drinken Gezonde Hap& Stap Vierdaagse Doel: Kinderen en hun ouders zijn zich bewust van het belang van
Nadere informatieONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK
ONDERWIJSONTWIKKELING - ACTIVERENDE DIDACTIEK Iedereen heeft er de mond van vol: Het beste uit de leerling halen Recht doen aan verschillen van leerlingen Naast kennis en vaardigheden, aandacht voor het
Nadere informatieALGEMENE INFORMATIE. Specialistisch hulpaanbod voor meiden
ALGEMENE INFORMATIE Specialistisch hulpaanbod voor meiden Meiden gaan op een andere manier met hun problemen om dan jongens. Wij hebben gemerkt dat meidenhulpverlening een andere, specialistische aanpak
Nadere informatieJongerencoaching Raster
Jongerencoaching Raster School is de plek waar jonge mensen kennis en vaardigheden ontwikkelen, maatschappelijk toegerust worden tot verantwoordelijke burgers en ondersteund worden hun talenten te ontwikkelen.
Nadere informatiePRODUCTENGIDS. Seksuele gezondheid
PRODUCTENGIDS Seksuele gezondheid SEKSUELE GEZONDHEID BELANGRIJK? JAZEKER! Een aantal feiten* op een rij: Seksueel actieve jongeren communiceren onvoldoende over gebruik van condooms. Een kleine groep
Nadere informatie7 SAMENVATTING EN SLOTBESCHOUWING
7 SAMENVATTING EN SLOTBESCHOUWING In het onderstaande vatten we de belangrijkste resultaten samen door antwoord te geven op de onderzoeksvragen. In de slotbeschouwing gaan we kort in op de belangrijkste
Nadere informatieTraining Omgaan met Agressie en Geweld
Training Omgaan met Agressie en Geweld 2011 Inleiding In veel beroepen worden werknemers geconfronteerd met grensoverschrijdend gedrag, waaronder agressie. Agressie wordt door medewerkers over het algemeen
Nadere informatieGIDS VOOR OUDERS. Zippy s Vrienden. Sociaal-emotioneel leren
GIDS VOOR OUDERS Zippy s Vrienden Sociaal-emotioneel leren PARTNERSHIP FOR Good mental health for children - for life www.zippysvrienden.nl Op onze website vindt u uitgebreide informatie over het Zippy
Nadere informatieDatum 6 januari 2016 Onderwerp Gespreksnotitie Nationaal Rapporteur rondetafelgesprek kindermisbruik. Geachte voorzitter,
1 > Retouradres Postbus 20301 2500 EH Den Haag Tweede Kamer der Staten-Generaal t.a.v. de voorzitter van de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie mevrouw L. Ypma Postbus 20018 2500 EA Den Haag Turfmarkt
Nadere informatieWerkvorm Checklist risicofactoren
Werkvorm Checklist risicofactoren Met behulp van de Checklist risicofactoren kan in kaart wn gebracht hoe het staat met de fysieke omgeving, toezicht en gelegenheden, omgangscultuur en bespreekbaarheid
Nadere informatieDe training is in te zetten voor verschillende doelgroepen.
De training is in te zetten voor verschillende doelgroepen. - Voor buschauffeurs en conducteurs, waar verbale, mentale en fysieke agressie stelselmatig voor komt. - Voor de controleurs in het openbaar
Nadere informatieVOORTGEZET ONDERWIJS HELP JIJ OF NIET?
VOORTGEZET ONDERWIJS HELP JIJ OF NIET? 1 Algemene informatie Beste docent, Voor u ligt de toolkit die RADAR voor u heeft ontworpen. Vanuit de resultaten van de Diverscity-meter is deze toolkit voor u geselecteerd.
Nadere informatiemethode doel doelgroep Begeleiding Rapportage van de commissie voor het Min. (OCW) PRIMA (Proef- Implementatie Antipestbeleid) preventief
methode doel doelgroep Begeleiding Rapportage van de commissie voor het Min. (OCW) PRIMA (Proef- Implementatie Antipestbeleid) preventief KiVaantipestprogramma preventief met curatief onderdeel Taakspel
Nadere informatieGGZ aanpak huiselijk geweld
GGZ aanpak huiselijk geweld Wat is er nodig en wat helpt Jeannette van Borren Mei 2011 Film moeder en zoon van Putten Voorkomen van problemen is beter en goedkoper dan genezen Preventieve GGZ interventies
Nadere informatieOpen en Alert. en drugsgebruik door (delinquente) jongeren met LVG. Els Bransen, projectleider
Improving Mental Health by Sharing Knowledge Open en Alert Aanpakken van alcohol en drugsgebruik door (delinquente) jongeren met LVG Els Bransen, projectleider ebransen@trimbos.nl Jeugd en middelengebruik
Nadere informatieAnti-pest protocol Clusius College Amsterdam
Anti-pest protocol Clusius College Amsterdam Anti pest coördinatoren Mw. L. Admiraal Dhr. H. de Koningh Inhoud Voorwoord 2 Doel 2 Voor wie 2 Wat verstaan we onder pesten 2 Wat verstaan we onder plagen
Nadere informatieOmgaan met pestgedrag voor leerlingen
Omgaan met pestgedrag voor leerlingen Algemeen: Uw ROC wil door middel van eenduidige trainingen pesten structureel aanpakken. Trainingen en cursussen als maatwerk. Doelstelling: Het doel van de training
Nadere informatieDe Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Doelen Aanpak
De Kanjertraining Wat moet je weten over de kanjertraining? Kanjertraining is bedoeld voor kinderen en jongeren van 4 tot 16 jaar die problemen hebben in de omgang met anderen en voor hun klasgenoten en/of
Nadere informatietraining van basis naar brug
training van basis naar brug een extra steuntje in de rug voor kinderen met autisme bij de overstap van de basisschool naar de brugklas een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth informatie voor cliënten,
Nadere informatieEr is geen slachtoffer en dader; beide partijen zijn even sterk. Plagen kan de sociale weerstand van kinderen vergroten. Vaak speelt humor een rol.
PESTPROTOCOL Doel Alle kinderen moeten zich in hun basisschoolperiode veilig kunnen voelen, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen Door regels en afspraken zichtbaar te maken kunnen kinderen en volwassenen,
Nadere informatieProgramma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf
Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf
Nadere informatieNIEUWSBRIEF. Jaargang 2 September 2013 VOORWOORD. In dit nummer: - Voorwoord 1. - Wist u dat 2 - SWPBS 2. - Intervisie R&W 3. - Op maat trajecten 3
NIEUWSBRIEF Jaargang 2 September 2013 In dit nummer: - Voorwoord 1 - Wist u dat 2 - SWPBS 2 - Intervisie R&W 3 - Op maat trajecten 3 - Nieuw aanbod 3 - Uitgelichte workshops 4 - KECCademy 5 VOORWOORD Voor
Nadere informatieInformatie voor sporters
Informatie voor sporters Wat is het? Hoe zorg ik dat het stopt? Tegen wie vertel ik het? 'Hij had me in zijn macht, want hij zei ook: "Zonder mij bereik je niets." Ik vind mezelf best een sterk persoon
Nadere informatie4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen
Alle ouders met kinderen tot 4 jaar die in ons werkgebied wonen. Pedagoog. 4.3. Aanbod voor (ouders van) basisschoolkinderen Dit aanbod is gericht op kinderen die naar de basisschool gaan en hun ouders.
Nadere informatieDe lessen kunnen op elk gewenst tijdstip bekeken worden. Aantal deelnemers. Pedagoog. Jeugdverpleegkundige.
4.2.12. Digitale opvoedondersteuning voor ouders van het jonge kind Ondersteuning in de vorm van een aantal online lessen voor ouders met kinderen tot 4 jaar, om ze voor te bereiden op de (toekomstige)
Nadere informatieLesgeven aan groep 7 en 8
Lesgeven aan groep 7 en 8 Heeft u uw ervaring in de onder- of bovenbouw van de basisschool en gaat u nu (of binnenkort) lesgeven aan groep 7 of 8, dan zult u zich wellicht verbazen over de manier waarop
Nadere informatie[2015] Oplossingsgericht werken met Kinderen. "Kids Skills" Gerrit van de Vegte www.centrumoplossingsgerichtwerken.nl gerritvandevegte@home.
[2015] Oplossingsgericht werken met Kinderen "Kids Skills" Gerrit van de Vegte gerritvandevegte@home.nl WAT IS KIDS SKILLS? Kids Skills is een speelse,praktische en oplossingsgerichte benadering om kinderen
Nadere informatie2010D02442. Lijst van vragen totaal
2010D02442 Lijst van vragen totaal 1 In hoeverre heeft de staatssecretaris jongerenorganisaties betrokken bij de totstandkoming en uitvoering van haar beleid? 2 Welke verband ligt er tussen de brief over
Nadere informatie4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol)
ANTI PEST PROTOCOL Er gelden drie uitgangspunten: n 1. Wij gaan met respect met elkaar om. 2. Wij pesten niet. 3. Wij accepteren niet dat er gepest wordt. Pesten op school. Hoe gaan we hier mee om? Pesten
Nadere informatieLeren & Leven in het Kindcentrum
Leren & Leven in het Kindcentrum Leren & Leven Leren & Leven heeft een aanpak en een programma waarmee alle kinderen ondersteund en uitgedaagd worden in het ontwikkelen van hun unieke talenten. De aanpak
Nadere informatieOpleiding tot cursusleider weerbaarheid van mensen met een handicap
Opleiding tot cursusleider weerbaarheid van mensen met een handicap Wilt u post en de factuur op uw privé-adres ontvangen? Vul dan ook onderstaande gegevens in: Naam: M / V* Functie Adres Postcode + woonplaats
Nadere informatieNaschools activiteitencoördinator Gerda van Berkel 0343-473075
Contactgegevens Naschools activiteitencoördinator Gerda van Berkel 0343-473075 Clustermanager KDV 't Bikkeltje, BSO De Breeeje, PSZ de Hobbit Caroline van den Dungen 0343-593200 Directeur Basisschool de
Nadere informatieRESPECT VOOR IEDEREEN
PRIMAIR ONDERWIJS RESPECT VOOR IEDEREEN Algemene informatie Beste docent, Voor u ligt de toolkit vanuit RADAR. Vanuit de resultaten van de Diverscity-meter is deze toolkit voor u geselecteerd. Deze toolkit
Nadere informatieVoor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? Hulpaanbod
Voor wie zijn de kind-jongere trainingen bedoeld? - Normaal begaafde kinderen van 4 tot 13 jaar, woonachtig in de regio Gelderland-Zuid, die in hun gedrag signalen afgeven die mogelijk duiden op een problematische
Nadere informatieAls het misgaat.. bel ik jou Steun voor kinderen van 0-18 jaar die getuige zijn geweest van huiselijk geweld. JSO Marjanne van Esveld
Als het misgaat.. bel ik jou Steun voor kinderen van 0-18 jaar die getuige zijn geweest van huiselijk geweld JSO Marjanne van Esveld Programma Huiselijk geweld: beleving, cijfers, gevolgen, thema s Doelen
Nadere informatieHIGHCOACHING. Hartcoherentie trainingen binnen Onderwijs en Jeugdzorg. Brochure Trainingen binnen Onderwijs en Jeugdzorg. Coaching op een hoger niveau
HIGHCOACHING Brochure Trainingen binnen Onderwijs en Jeugdzorg Coaching op een hoger niveau Dit is een uitgave van Highcoaching Hartcoherentie trainingen binnen Onderwijs en Jeugdzorg 1 HighCoaching Early
Nadere informatieToelichting ondersteuningsaanbod mbo
Toelichting ondersteuningsaanbod mbo Gebruik deze toelichting om uw keuze te bepalen en als hulp bij het invullen van het keuzemenu. U kunt een aanvraag doen van 7 oktober tot 29 november 2013 via het
Nadere informatieOPLOSSINGSGERICHT WERKEN MET KINDEREN
TEAMNASCHOLING OPLOSSINGSGERICHT WERKEN MET KINDEREN KIDS SKILLS DE KIDS SKILLS METHODE Iedereen die met kinderen werkt mist wel enkele vaardigheden, of zou ergens beter in willen worden. Met behulp van
Nadere informatieAchtergrond informatie Toolkit Ouderbetrokkenheid vakantieschool
Achtergrond informatie Toolkit Ouderbetrokkenheid vakantieschool De vakantieschool is een bijzonder moment, waarbij de sfeer op school anders is dan anders. Er is extra aandacht voor de leerlingen en de
Nadere informatie1 e BAG conferentie. Wim Claasen Pedagogisch handelen: voorkomen en ondervangen
1 e BAG conferentie Wim Claasen Pedagogisch handelen: voorkomen en ondervangen Voorkomen is beter dan genezen Een eenvoudige waarheid, maar in de praktijk niet vanzelfsprekend. Hebt u wel eens geprobeerd
Nadere informatie2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd
2016 Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd Gemeente Leiderdorp is een werkwijze van Gemeentelijke rapportage Gezondheidsbevordering Jeugd 2016 Gemeente Leiderdorp Verantwoordingsperiode
Nadere informatiePestprotocol CBS De Oase - Twello
2013 Pestprotocol CBS De Oase - Twello Inhoudsopgave Inhoudsopgave...2 1. Het doel van het pestprotocol...3 2. Voorwaarden voor de aanpak...4 3. De Vijfsporenaanpak...5 4. Consequenties...6 5. Contact...7
Nadere informatieBeste donateurs van het project I Protect Me in Zuid-Afrika,
Beste donateurs van het project I Protect Me in Zuid-Afrika, Na het overwinnen van een aantal hindernissen heeft dan toch afgelopen februari heeft de train-de-trainer plaatsgevonden in Kaapstad. N.a.v
Nadere informatieOuderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Christel van Helvoirt medewerker Gezondheidsbevordering GGD Hart voor Brabant Bovenbouw:
Nadere informatieLeefstijl Wat moet je weten over leefstijl? Doelen Aanpak Doel:
Leefstijl Wat moet je weten over leefstijl? Leefstijl is een programma dat de ontwikkeling van sociale vaardigheden stimuleert. Het programma heeft een doorgaande leerlijn van groep 1 van de basisschool
Nadere informatieDraagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen?
Draagt lesmateriaal bij aan het vergroten van financiële vaardigheden van basisschoolleerlingen? Effectiviteitsonderzoek naar lesmateriaal Wijzer in geldzaken voor groep 7 www.wijzeringeldzaken.nl Inleiding:
Nadere informatie