Pleidooi voor een duurzame veehouderij

Transcriptie

1 Pleidooi voor een duurzame veehouderij Einde aan de georganiseerde onverantwoordelijkheid Noord Brabantlegteenvoorlopigebeperkingopaandebouwvannieuwemegastallen.Deziektedreigingen,devarkensflatsengroot industriëlecomplexenvolmetduizendendieren,deaantastingvan hetlandschap:genoegisgenoeg,vonddeprovincienaaraanleidingvaneenburgerinitiatiefvan burgers.hoewelditbesluitvanhistorischebetekeniskanzijn,ishetnietmeerdaneenaarzelendbegin. DemissionairministerGerdaVerburgdruktehetoptimismedirectdekopindoorteverklarendaterin anderedelenvanhetland nogbestruimte kanzijnvoormegastallen. 1 Ookwordtaldrukgepleitvoor ontheffingen,uitzonderingenentijdelijkeregelingen.dezereactiesillustrerendehardnekkigheidvande problemeninonzeintensieveveehouderij. 2 MaarhetBrabantsebesluitillustreertookdenoodzaakvan veranderingenhetbeginvaneenomslag.datishoopgevend,inhetlichtvandeopmerkelijkestilstand indeafgelopentienjaar. Deintensieveveehouderijmoetingrijpendwordenveranderd.Dierenmoetenmeerruimtekrijgen voornatuurlijkgedrag,zoalshetbuitenrondscharrelen.hettransportvanlevendedierenmoetworden beperktenhetfokkenvanveemoetnietuitsluitendgerichtzijnoptoenamevandeproductiviteit. 3 Dit adviseerdeeencommissieonderleidingvanhermanwijffelsaandeministervanlandbouwin2001. Dehuidigeveehouderijpastnietmeerindestedelijkesamenlevingwaarinweleven,aldusWijffelsbij depresentatievanhetadvies. Deomgangmetdierenisnietzoalswewillenenhetmilieuwordtteveel belast.dedierenhebbenweinigweerstandtegenziektes,devoedselveiligheidkomtingevaarende kostenbijcalamiteitenlopenhoogop. ToenmaligministerBrinkhorstvanLandbouwnoemdedeplannen helder,hardenonontkoombaar en beslootdevoorgesteldehervormingenversnelddoortevoeren.uiterlijkin2010zouhetafgelopenzijn metdeindustriële,mens endieronwaardigevleesproductie.indenota s Houdenvandieren (2001) en Dierenwelzijn (2002) 4 vanbrinkhorstwerdendezevoornemensingevulddoordierenwelzijn centraaltestellen,alsonderdeelvaneen transitienaareenduurzameveehouderij : Deoverheidkiest ervooromininternationaalverbandeenvoorloperspositieintenemenbijhetvormgevenvaneen diervriendelijkeenmaatschappelijkaanvaardbareveehouderij. 4 Alleredenenvoordenoodzaakvandezetransitiestondeninhetrapport 5 vandebreedsamengestelde commissie Wijffels:demassaliteit,deminimaleleefruimte,dierendienauwelijksbuitenkomen,de stank,demilieubelasting,genetischeversmalling,deschadeaanomringendenatuur,transportvan dierenovergroteafstanden,dioxine enhormoonschandalen,varkenspest,gekke koeienziekte,mond enklauwzeer,gesubsidieerdeoverproductie.eenveehouderij systeem datamoreelomgaatmetdieren endatdeexploitatievandierenheeftopgevoerdtoteenniveauwaaropeenstoringdesastreuze gevolgenheeft. 1 verbindt geen gevolgen aan Brabants besluit.htm 2 Striktgezienwordenonder vee alleenmelkkoeien,vleeskoeienenstierenbegrepen.voorhetgemak,eninaansluitingbijhet dagelijksspraakgebruik,gebruikenwijhetwoord vee omteverwijzennaarallelandbouwhuisdieren,endewoorden veehouderijenveeindustrieomteverwijzennaardierenfokkerijofdierenproductie. 3 DeVolkskrant30mei2001:

2 Decommissie Wijffelswasnietdeenigedieconstateerdedatde ontwikkelingenbinnendeveehouderij degrenzenvanhetaanvaardbareentoelaatbarehebbenoverschreden. SiccoMansholt,eenvande architectenvandemodernelandbouw,sprakinzijnlaatsteinterview in1995 overdeintensieve veeteeltals eensysteemvangeorganiseerdeonverantwoordelijkheid. 6 MinisterCeesVeermanvan Landbouwconcludeerdein2003: Weimporterenvoer,exporterenvarkensenhoudenderommelhier. Hetsysteemisvastgelopen. Nu,in2010,kunnenweconstaterendathetdoemscenariovandecommissie Wijffelsbijnageheelis uitgekomen,enmeerdandat.wezijngeconfronteerdmetq koorts,vee gerelateerdemrsa,esbl, 7 dreigingvaneenh5n1 pandemie,endeeffectenvandeintensieveveevoederindustrieenveehouderij voordeuitstootvanbroeikasgassenzijnnogduidelijkergeworden.inhetjaarwaarindevoorgestelde maatregelenvandecommissieuitgevoerdzoudenzijn,blijktdaternauwelijksietsisgedaanmetde aanbevelingen. 8 Integendeel,deveehouderijisnogintensievergeworden,erwordennogsteedsop groteschaalgezondedierengeruimd,dierziekte crisesvormennogsteedseengrotebedreigingvoorde volksgezondheidendeleef enslachtomstandighedenvanhonderdenmiljoenendiereninons beschaafde landzijnnogsteedsbeschamend. Voorruimhonderdhoogleraren,vanverschillendeNederlandseuniversiteitenenmetuiteenlopende disciplines,isditaanleidinggeweestzichteverenigen,ommethungezamenlijkedeskundigheideninzet destructurelehervormingvandeintensieveveehouderijtebevorderendietienjaargeledenalals noodzakelijkwerdgezien. Nognooitindegeschiedenishebbenwezo nkleindeel(minderdan10% 9 )vanonsgezinsinkomenaan voedselbesteed.ennognooitheeftdeproductievanvoedselzo nenormeimpactgehadoponze leefomgeving.dekostenvanonsvoedselzijngedaald.deprijswordtbetaalddoordieren,natuuren milieu endaarmeeoptermijndooronszelfenkomendegeneraties.deintensieveveehouderijtrekt diepesporeninonsmilieu,debiodiversiteit,dewereldvoedselvoorziening,demineralenbalans,de zoetwatervoorraden,devolksgezondheidenvooralookinhetwelzijnvandieren. Dierenwelzijn IndeaanbevelingenvanWijffelsendevoornemensvanBrinkhorstwerdhetstrevennaarnatuurlijk gedragvandierenvastgelegd,enwerdgeconstateerddatditaanpassingvanhouderijsystemenaanhet diervraagtinplaatsvanomgekeerd.deintensieveveehouderijheeftzichontwikkeldtoteenindustriële bedrijfstak technischgezieneengeperfectioneerd,efficiëntproductiesysteem waarindieren wordenaangepastaandewensenvandeindustrie,zozeerdatdedierenwordenverminkt.dieren wordengefoktomsteedsmeerteleveren:25%meereierenperkip,40%meergroeiperdieren40% meermelkperkoeindeafgelopen25jaar. 10 Deschaalvergrotingindesectorlijkteensterke verdingelijking vanhetdiermetzichmeetebrengen.erzijnkoeienrassendiezozijngefoktdatzeniet meeropnatuurlijkewijzeeenkalfkunnenbaren;varkensdievanwegeonzevoorkeurvoormagervlees aangeborenpoot enhartproblemenhebbenenlastvanangstenstresswaarbijhunspierweefselwordt afgebroken 11 ;kalverendiedirectnadegeboortebijhunmoederwordenweggehaaldenaan vleesbeleid is deel van de grote crisis/ 9 NL/menu/themas/prijzen/publicaties/artikelen/archief/2008/ wm.htm 10 LeodenHartog(directeurNutreco),lezingjuni2006,SymposiumDierziekten,LNV,KasteelGroeneveldBaarn html Pleidooivoorduurzameveeteelt 2

3 bloedarmoedelijden,omdatzetenbehoevevanonzeexportblankvleesmoetenlevereneneen ijzerarmdieetkrijgen 12 ;kippendiebestemdzijnvoordeproductievaneieren,metalsgevolgdatinons landjaarlijks50miljoenhaantjesvergastof(levend)versnipperdwordenomdatzegeennuttig productiedoeldienen 13 ;enweeranderekippendiein40dagengroeienvanenkelegrammentot2kg: Hetvleeskuikenisaleenpoosjegeenechtkuikenmeer. Ditjuvenielespierbundeltjeisweliswaareen technologischhoogstandje,maarvanuitwelzijnsoogpunteenramp. Tegenzo nexplosievegroeiin eentijdsbestekvanzeswekenzijnhunhart,longenenpotennauwelijksbestand.sommigedieren groeiendaaromletterlijkdood. Anderedierenwordenzozwaardathuneigenpotenzenietmeer kunnendragen.zezakkenerdoorheenenkunnennauwelijksmeerbewegen. 14 Opgrondvanuitsluitendfinanciëleargumentenwordendierenletterlijkverbouwdomaande productie eisentevoldoen,via(veelalonverdoofde)ingrepenalssnavelkappen,tandenvijlen,castreren enonthoornen.buitenonsgezichtsveldwordenjaarlijksinonslandhonderdenmiljoenendieren geslachtnaeenkortleven,metnauwelijksmogelijkheidtotnatuurlijksoorteigengedragzoals rondsnuffelen,wroeten/pikken,rennen,nestelen,stoeienenandersociaalgedrag.doordehuidige slachtsystemenenbeperkttoezichtiseroverigensgeengarantiedatdedierengoedverdoofdzijnalsze wordengedood,ofdatzeallemaaldoodzijnalszeaandehaakhangen. 15 Zowelboerenalsconsumentenblijkenzichongemakkelijktevoelenwanneerdierenwelzijninde veeindustrietersprakekomt. 16 Demeestemensen,inclusiefdeboerenzelf,staannegatieftegenoverde gangvanzaken,maaraccepterendezestilzwijgendmetbehulpvaneenpsychologischmechanisme genaamdmeervoudigeonwetendheid(pluralisticignorance) 17,waarbijdegedachteis: Alsniemandzich erdrukommaakt,danvalthetkennelijkwelmee en Alshetechtzoergwas,zoudeoverheiderwel ietsaandoen.consumentenhebbenbovendienveelalhetideedatzemethunvoedselkeuze nauwelijksinvloeduitoefenen:het druppel op de gloeiende plaat gevoel.wanneerdehieruit resulterendemeegaandheiddooroverheid,veehoudersenleverancierswordtgeïnterpreteerdalseen tekendatdeconsumentdeproductiewijzegoedkeurt,isdecirkelrond:allepartijendenkendatergeen probleemisomdatdeanderepartijgeenprobleemlijkttehebben.detoleranteopstellingvande overheidcreëertbovendienongemerkteenalgemenesocialenorm:demanierwaaropweonze landbouwhuisdierenbehandeleniskennelijkheelnormaal. Zelfsalsdeconsumentzijnbestdoetomdiervriendelijkerteeten,vraagthetveelspeurwerkomte ontdekkenhoehetvoedselisgeproduceerd.detraceerbaarheidvanonsvoedselisgerichtophet voorkomenvanbesmettingenverontreiniging,maarerisnauwelijksethischetraceerbaarheidopbasis 12 Scientificopinionon:Therisksofpoorwelfareinintensivecalffarmingsystems,mei2006,EFSA(wetenschappelijkcomité EuropeseCommissie),p.10 11: vgl.jonathansafranfoer(2010).eating Animals(2010),enhttp:// varkenshouderij/varkens Duitse slachterijen half levend aan de haak.htm. 16 Velde,H.M.,te,M.N.C.Aarts&C.M.J.vanWoerkum(2002).Dealingwithambivalence:farmers'andconsumers'perceptions ofanimalwelfareinlivestockbreeding.journal of Agricultural & Environmental Ethics,15,2,pp ;Velde,H.M.,te, M.N.C.Aarts&C.M.J.vanWoerkum(2001).Eten,maarnietwillenweten.In:H.M.teVelde&C.Hanningetal.(2001).Hoe oordelen we over de veehouderij?denhaag:rathenauinstituut20012;w Katz,D.,&Allport,F.H.(1931).Student Attitudes.Syracuse,N.Y.:Craftsman;Darley,J.M.&Latané,B.(1968).Bystander interventioninemergencies:diffusionofresponsibility.journal of Personality and Social Psychology,8, Pleidooivoorduurzameveeteelt 3

4 waarvanconsumentenhunmorelekeuzesduidelijkkunnenmaken. 18 Zodenkt40%vandeNederlandse consumenteneierentekopenvankippendievrijbuitenlopen.inwerkelijkheidgeldtditalleenvoor vrije uitloopkippenenbiologischekippen,die13%respectievelijk3%vandeeierenleveren. Natuur en milieu DeNederlandseveehouderijproduceertinmiddels70miljardkgmestperjaar 19 (meerdan4.000kgper Nederlander),metalsgevolgverzuringenvermestingvandebodemenhetoppervlaktewater,en vervuilingvanhetgrondwater. 20 Ditallesvormteenbedreigingvoornatuurgebieden:heideveldenen duinenvergrassendoorbemestingmetammoniakvanuitdelucht,terwijllagergelegensoortenrijke graslandenenmoerasbossenooknogeenseenflinkeportienitraatensulfaatmethetgrondwater krijgentoegediend. 21 Dezeoverbemesting,veroorzaaktdoordeveeindustrie,vormteenvandegrootste bedreigingenvandeflorainonzenatuurgebieden, 22 metalsgevolgdatnederlandzijneuropese verplichtingenombepaaldenatuurdoelenterealiseren(habitatrichtlijn,natura 2000)waarschijnlijk nietzalhalen.dehogemestgiftenbedreigenopsommigeplaatsenbovendiende drinkwatervoorziening. 23 VeelzeggendisdatdeEuropesenitraatnormvoordrinkwateronder landbouwpercelenbijnaoveralwordtoverschreden. 24 Viadewisselwerkingmetdeondergrondkunnen hogemestgiftenbovendienleidentotverhoogdeconcentratiesaangevaarlijkestoffen,zoalssulfaaten arseen. 25 Ookdefaunainonzenatuurgebiedenheefttelijden.Zoheeftoverbemestinggeleidtoteendecimering vanhetaantalgroteinsecteninhetenormenederlandseareaalaangraslanden, 26 metgrotegevolgen vooralhetlevendatvandieinsectenafhankelijkis(weidevogels,zwaluwen,amfibieën,libellen). Demestbevatnaaststikstofookfosfaat;datisuitanderelandenhiergekomenviahetveevoeren wordtdooronsviamestinhetmilieugebracht.demilieubelastingdoorfosfaatperkgvleeseiwit bedraagtongeveerhetzevenvoudigevandefosfaatbelastingperkgplantaardigeiwit. 27 Terwijlfosfaat 18 Korthals,M.(2007).Voedingenlandbouw:Chaos,ellendeentegenstrijdigheden.NRC Handelsblad Mestproductie door de veestapel.html?i= Roelofs,J.G.M.,J.A.A.R.Schuurkes&A.J.M.Smits(1983).Impactofacidificationandeutrophicationonmacrophyte communitiesinsoftwaters,aquatic Botany 17: ;Roelofs,J.G.M.,A.J.Kempers,A.L.F.Houdijk&J.Jansen(1985).The effectofair borneammoniumsulphateonpinusnigravar.maritimainthenetherlands,plant and Soil 84, Witte,J.P.M.,C.J.S.Aggenbach&Runhaar,J.(2007).GrondwatervoorNatuur.In:R.Liesteetal.,Beoordeling van de grondwatertoestand op basis van de Kaderrichtlijn Water,p RIVM,Bilthoven. 22 AggenbachC.J.S.(red.),2005.Knelpunten en kansenanalyse Natura 2000 gebieden.kiwa/egg consult,nieuwegein. 23 VanBeek,C.G.E.M.,D.vanderKooij,P.C.NoordamenJ.G.Schippers(1984).Nitraat en drinkwatervoorziening.kiwa Mededeling84,144p,Nieuwegein. 24 RIVM,2008.Waterkwaliteit op landbouwbedrijven. Evaluatie Meststoffenwet 2007.RIVMrapport /2007;Willems, W.J.,B.Fraters,C.R.Meinardi,Reijnders,H.F.R&C.G.E.M.vanBeek(2002).Nutriënten in bodem en grondwater: kwaliteitsdoelstellingen en kwaliteit RIVM rapport ,bilthoven. 25 VanBeek,C.G.E.M.(1999).Herkomstvansporenelementeningrond enoppervlaktewater,onvermoedebronnenen bekendeprocessen.h 2 O32(9)23 26;VanBeek,C.G.E.M.,M.H.Jalink&A.F.M.Meuleman(2001).Deverzwavelingvan grondwaterinzandgronden.landschap18(4): ;VanBeek,C.G.E.M.,G.vandenBerg&P.Hesen(2005) Geohydrochemischetypologiealshulpmiddelbijgrondwaterkwaliteitsbeheer.Bodem5: Schekkerman,H&Beintema,A.J.(2007).Abundanceofinvertebratesandforagingsuccessofblack tailedgodwitlimosa limosachicksinrelationtoagricuturalgrasslandmanagement.ardea 95: Reijnders,L.&SoretS.(2003).Quantificationoftheenvironmentalimpactofdifferentdietaryproteinchoices.American Journal of Clinical Nutrition 78:664S 668S. Pleidooivoorduurzameveeteelt 4

5 hierhetmilieubelast,wordtheteldersindewereldsnelschaars. 28 Defosfaatdiealsdelfstofinde wereldaanwezigis,zalnaarverwachtingnogdezeeeuwopraken,waarmeedetraditionelelandbouw onmogelijkwordtomdatfosfaateenessentiëlenutriëntis.tegelijkertijdspoelenweinonsland,met onzeovertolligemest,enormehoeveelhedenfosfaatwegdienietmeerterugtewinnenzijn. 29 Deze fosfatenstapelenzichopindebodem,kunneninnatuurgebiedenterechtkomen, 30 opkwellenin oppervlaktewater,ofneerslaanopdebodemvanzeeënenoceanen.kortom:ondankseendreigend tekortaanfosfaatindewereld,halenwijhetweguitanderelandenindevormvanveevoer,waardoor welokaaleenoverschotcreërendatwewegspoelen.hiermeebrengenwedemondiale voedselvoorzieningvoordetoekomstingevaar. Meerdan80%vanhetlandbouwareaalwereldwijdstaatinmiddelstendiensteaandeveehouderij,en meerdan40%vandewereldgraanoogstwordtdoordeveehouderijopgeslokt,waardievooreen belangrijkdeelookzoukunnendienenalsvoedselvoordemens. 31 Ecologische voetafdruk, klimaat en wereldvoedselvoorziening Bijdeomzettingvanplantaardignaardierlijkeiwitontstaatinbijnaelkefaseschade.Eendieriseen inefficiënteeiwitfabriek grofweg:1kgvlees=5kggraan(ofsoja,oftapioca) 32 (=6kgmest).Omdit graanteverbouwen,moeteldersindewereldgrondwordengebruikt:eenderdevande landbouwgrondindewereldwordtgebruiktomveevoerteproduceren,enhetverdwijnenvan natuurgebiedenenkappenvanregenwoudomdatnogverderuittebreiden,gaatonverminderddoor. Terwijlwewetendathethuidigelandbouwareaalvoldoendeplantaardigvoedselkanleverenvoor tientallenmiljardenmensen,lijdenopditmomentmeerdaneenmiljardmensendagelijkshonger. 33 Dat aantalzalinelkgevalnietafnemenmetdeverwachteverdubbelingvandevleesvraagindewereld,van 228miljoentonnutot463miljoentonin Indatjaarzijnernaarverwachting9,5miljardmensen tevoeden.datzalalleenmogelijkzijnalswedeagrarischegronddiegeschiktisvoorakkerbouwopeen duurzamemanierbenutten. DezeproblemenzijninternationaalennietdoorNederlandalleenoptelossen,maaronze verantwoordelijkheidiszeergrootgeletopderelatieveomvangvanonzeveeindustrie.nederlandishet meestveedichtelandterwereldenhettweedeexportlandterwereldophetgebiedvandierlijke eiwitten.onzekoeien,varkensenkippenlevenvooralvangeïmporteerdveevoer,metnamesojauit Zuid Amerika. 28 UdodeHaes,H.A.etal.(2009).Fosfaat van te veel naar tekort.beleidsnotitievandestuurgroeptechnologyassessment vanhetministerievanlnv.utrecht,september phosphorus;wassen,m.j.,oldeventerink,h.,lapshina,e.d.,& Tanneberger,F.(2005).Endangeredplantspersistunderphosphoruslimitation.Nature,437, VanHuis,WUR,2008:[PDF] 33 Kamervragenoverdevleesconsumptieinrelatietotdewereldvoedselcrisisendeuitstootvanbroeikasgassen(2008): VJljVf63yDVafP40KxJVmZw_H3Gx 37Fj86NGTz0FUp5MfXCN7ueVfn5XiULyINJTcBPi ICShDvqIbgTCkUajkDj5l3iLAgdTJi_seyIVP014Vscotq0QL&sig=AHIEtbR73aChzDGS7VJ2Ra8Jja85c_jFKQ 34 FAO,StateofFoodandAgriculture2009,Livestockinthebalance, Change 95: DOI /s Pleidooivoorduurzameveeteelt 5

6 Deproductievanvleeskostnietalleenlandbouwgrondmaarookwater,waaraaninvelewerelddelenal eentekortiseninanderegaatkomen.deteeltvanallevoedselkostwater,maarbijdevleesproductieis ditverbruikonevenredighoog,waardoorhetsterkerleidttotzoetwaterschaarste.in2017zal70%van dewereldbevolkingproblemenhebbenmetdetoegangtotschoonwater, 35 maarweblijvenopgrote schaalwaterverspillenvoordeproductievandierlijkeeiwitten 36 nietalleeninnederland,maarvooral ookinontwikkelingslandenwaarhetveevoergeproduceerdwordt. Ookaandeklimaatveranderingdraagtdeveeteeltsterkbij.Conservatieveberekeningenvande wereldvoedselorganisatie(fao)vandevngevenaandatdeuitstootvanbroeikasgassendoorde veehouderijwereldwijd40%hogerligtdandievanalleauto s,vrachtwagens,treinen,schepenen vliegtuigenbijelkaar, 37 terwijlonderzoekersinmiddelsookhebbenberekenddatdieuitstootzelfsnog veelhogerkanliggenalsalleneveneffectenwordenmeegenomen. 38 Denkbijvoorbeeldaanvervoervan veevoerenvervoervandedierenzelf:idealiterzoudendeproductievanveevoer,defokkerijende plaatsvandeslachtingenverwerkingdichtbijelkaarmoetenliggen,tervoorkomingvandierenleedén broeikasgassen uitstoot.alsallenederlandersslechtséénweekperjaargeenvleeszoudeneten,zoudit deuitstootverminderenmet3,5%. 39 Metéénvleeslozedagperweekzoudenalleklimaatdoelstellingen vandenederlandseregeringvoorhuishoudensvoor2012gerealiseerdzijn. 40 Volksgezondheid MethetoogopdegezondheidzoudeNederlandseconsumentglobaaleenderdemindereiwitmoeten consumereneneenderdedierlijkeiwitmoetenvervangendoorplantaardigeiwit. 41 Nietteminwordt, methulpvandeeuropesebelastingbetaler,promotiegemaaktvoorkip 42 enzuivel 43,omoverproductie optevangendoordeconsumptieteverhogen,inplaatsvandeproductieteverminderen.ditondanks hetfeitdatdierlijkevettengrotegezondheidsnadelenhebben 44 endewereldgezondheidsorganisatie (WHO)waarschuwtdathetzuivelpromotiebeleidvandeEUschadelijkeeffectenheeftvoorde volksgezondheid. 45 Hetconsumerenvandierlijkeeiwittendraagtbijtotdeinnamevanverzadigdvet,hetgeenhetrisicoop hart envaatziektenverhoogt. 46 Verderwordtmetnamedeconsumptievanroodvleesenbewerkte 35 blauwe%20goud%3f Aikingetal.(2006):Sustainableproteinproductionandconsumption:Pigsorpeas? driepinter komt terug.html 44 en kranten/nrc columns/312 hoe melkvet gezond wordt.html /en/index.html 46 MozaffarianD,MichaR,WallaceS,2010EffectsonCoronaryHeartDiseaseofIncreasingPolyunsaturatedFatinPlaceof SaturatedFat:ASystematicReviewandMeta AnalysisofRandomizedControlledTrials.PLoS Med7(3):e doi: /journal.pmed Pleidooivoorduurzameveeteelt 6

7 vleeswareninverbandgebrachtmeteenverhoogdrisicoopdikke darmkanker. 47 Ookgezienhet toenemendeovergewichtenhetvoorkomenvantype2diabetesmellitusisconsumptievanmeer plantaardigvoedselwenselijk:vegetariërswegengemiddeldminderdanvleesetersenmensendie omschakelennaareenvegetarischdieet,komenindeloopvandaaropvolgendejarenminderaandan vleeseters. 48 Bijhethuidigebeleid,endepogingenomsteedsgrotereproductietegensteedslagere kostenterealiseren,lijkterechtergeenanderemogelijkheiddanpromotievanproductenwaarvande Nederlandseconsumentjuistveelmínderzoumoetenetentenbehoevevandegezondheid. Afgezienvanongezondevoedingklevenernogmeergezondheidseffectenaanhethoudenvandieren opdezegroteenintensieveschaal. 49 Zoisdeuitstootvanvluchtigeverbindingenenstofschadelijkvoor devolksgezondheid. 50 Recentiserookaandachtvoordegevarenvanhetintensieveantibiotica gebruik, diealgeruimetijdbekendwaren.diereninonnatuurlijkeomstandighedeneningroteaantallenbij elkaar,zoalsbijdehuidigebedrijfsvoering,rakenmoeilijkbacteriëleenviraleziekteverwekkerskwijten kunnenalleenopdebeenwordengehoudenmetgrotehoeveelhedenantibiotica.ookwordenlouter terbevorderingvandegroeilageconcentratiesantibioticaenchemotherapeuticacontinudoorhetvoer gemengd.ziekteverwekkendebacteriëndiedevolksgezondheidernstigkunnenbedreigen,kunnen resistentrakentegenantibioticawaarzeindeveehouderijveelvuldigmeeinaanrakingkomendoorhet grootschaligegebruik.hetvermoedenwordtsteedssterkerdatdezebacteriënviahetvoedselenvia contactmetdedieren(bijdeveehouders 51 zelf)bijmensenkomen,dievervolgenselkaarweerkunnen besmetten. 52 Omdieredenwordenbijvoorbeeldvarkenshoudersdieinhetziekenhuisterechtkomenin quarantainegehouden,omdatzevaakdragerzijnvandezebacteriën.hetduurtwellichtnietlangmeer voordatalleveetelerstoegangtotziekenhuizenmoetwordenontzegd,omdatzevoorverzwakte patiëntenlevensbedreigendebacteriënbijzichdragen(zoalsnualburgersdieineenziekenhuisbuiten Nederlandhebbengelegen,nietzomaarwordentoegelatenineenNederlandsziekenhuis). ZiektekiemenalsQ koorts,mrsa,esbl bacteriënenpathogeneninproductenuitdeveehouderij makenalvelemenselijkeslachtoffers.80%vanallegeitenhoudersenhungezinsledenisbesmetmetqkoorts,endatgeldtinmiddelszelfsvoor2,4%vandegehelenederlandsebevolking. 53 Degenetische versmallingdiehetgevolgisvandepuuropproductieenvolumegerichtewerkwijzeindeveeindustrie, verhoogthetrisicovaneenmassaleensnelverspreidendebesmetting,alsmedevanmutatievan pathogenenmetdaarmeesamenhangenderisico'svoormensen. DemissionairministerVerburgheeft aangekondigddathetgebruikvanantibioticain2013moetzijngehalveerd.nogafgezienvandevraag ofeenreductievan50%voldoendeisenofditoptijdisomgrootschaligebesmettingenvanantibioticaresistentebacteriënbijmensentevoorkomen,isonduidelijkhoedeuitbraakvanziektesbijdedieren voorkomenmoetwordenalserverdernietsverandertinhunleefomstandigheden nl.org/onderzoek/rapportkankerpreventie/index.php 48 RosellM,ApplebyP,SpencerE,KeyT(2006).Weightgainover5yearsin21966meat eating,fish eating,vegetarian,and veganmenandwomeninepic Oxford.Intern J Obesity (Lond).30(9): ; Howard,C.J.etal.(2010).Directmeasurementsoftheozoneformationpotentialfromlivestockandpoultrywasteemissions. Environmental Science and Technology 44: :Howard;Ko,G.etal.(inpress).Endotoxinlevelsatswinefarmsusing differentwastetreatmentanmanagementtechnologies.environmental Science and Technology. 51 Met veehouders wordthiernietalleenverwezennaarhoudersvankoeienenrunderen,maarookvanandere landbouwhuisdieren;zieookvoetnoot koorts.aspx Pleidooivoorduurzameveeteelt 7

8 TotslotmerkenweopdaterinNederlandvrijwelgeenkippenvleestekoopisdatníetisbesmet metsalmonellaofcampylobacterbacteriën,ondankshetconvenantvanhetministerievanlandbouw metdekippensectoromditprobleemoptelossen.inelkeanderelevensmiddelensectorzouden dergelijkebesmetteproductenindesupermarktvermoedelijkinbeslagwordengenomenendefabriek wordengesloten. Financieel economische overwegingen Ondankshetfeitdatdewetenschappelijkeinzichtenzichopstapelendatweopdehuidigewijzeniet doorkunnengaan,heefthetlandbouwbeleidvandeafgelopentienjaargeleidtotverdere schaalvergroting.degedachtehierachterisdathetgoedisvoordeeconomie,deexportenhetinkomen vanboeren.inhetlichtvandedooronsgeschetstebezwarendieinherentzijnaandit productiesysteem,ishetdevraagofditüberhaupteenrelevanteoverwegingis.zoalsweinhet afschaffenvanslavernijenkinderarbeidonzeverantwoordelijkheidhebbengenomen,zozullenwedat ookmoetendoeninonzeomgangmetproductiedieren.niemandzouvandaagdedagnogdurven bewerendaterwelietstezeggenisvoorkinderarbeidofslavernijvanwegedeeconomischevoordelen, omdateenethischegrenswordtoverschredenwaardoorfinanciëleafwegingennietterzakedoen. Alswedefinanciëleafweginginzakedeveesectortochmaken,moetenwedatopdejuistewijzedoen. Delandbouwveroorzaaktgrotemaatschappelijkekosten 54 indevormvanmilieuproblemenzoals verzuring,vermesting,uitstootvanfijnstof,vervuilingdoorexcessiefgebruikvanbestrijdingsmiddelen enklimaatverandering.burgersbetalenhonderdeneuro srioolbelasting,terwijldemaatschappelijke kostenvandemestoverschottenindeveehouderijnietofslechtszeerbeperktwordendoorberekendin dekostprijsvandierlijkeproducten.dekostenvanverontreinigingwordendeelsviadealgemene middeleninrekeninggebrachtbijalleburgersenvooreengroterdeeldoorgeschovennaartoekomstige generaties. Ineenrecentonderzoek 55 zijndemilieueffectenvanvarkensvleesgekwantificeerdindecategorieën klimaatverandering,dierenwelzijn,biodiversiteitendierziekten.detotalemaatschappelijkekostenvoor conventioneelvarkensvleeswordengeraamdopminimaal 2,32perkilo.Detotalejaarlijkse maatschappelijkekostenvaninnederlandgeslachtevarkensbedroegenin2008minimaal 1,5miljard perjaar,ofwelbijna 100perNederlander. DaarnaastontvangenboereninNederlandnogjaarlijksvoorbijnaeenmiljardeuroinkomenssteun. Melkveehoudersenakkerbouwers(dieveevoerproduceren)krijgengeldviadeEU.Ditgeldkomtvaak terechtingebiedenwaarvermestingenverdrogingheternstigstzijn.deoverheidsubsidieertdaarmee devervuilingvanhetmilieu.delandbouwkanalleenoverlevendankzijgrootschaligestaatssteun. Wanneerdezesteunwordtafgebouwd,endevasteprijzenwordenlosgelatenzoalsnuwordtbeoogd bijvoorbeeldvoormelk,zijndedooronsgesignaleerdeproblemenechterverrevanopgelost;inhet huidigesysteemkunnenboerendanalleenmaaroverlevendoornogmeerteintensiveren. Eendoordeoverheidgeregisseerdeparadigmaveranderingkandaaromnietuitblijven.Wijzijnvan meningdatdeoplossingvoordeproblemendievoortvloeienuittelagevoedselprijzen,uitsluitendkan wordengevondenineengrondigeherstructureringvandesector,waardoordeprijsvandierlijke productenomhooggaatenhettraditioneleboerenbedrijf(grondgebonden,waarbijdeproductievan veevoer,hetfokken,vetmestenenslachtenbinnendezelfderegioplaatsvindt)weerrendabelkan 54 ziebijv.sengers&hoste,2004: 55 InstituutvoorMilieuvraagstukkenvandeVrijeUniversiteit,inopdrachtvandeNicolaasG.Piersonfoundation;zie Pleidooivoorduurzameveeteelt 8

9 wordenzondersubsidies.deprijzenvandierlijkeproductenzijntelaag;zokosteeneiindewinkelnu netzoveelals60jaargeleden.indehuidigeveesectorkanalleeneenacceptabelinkomenworden verdiendmetbulk productie.elkeweekstoppeninnederland50agrarischebedrijven,veelalomdatze deracenaarsteedsgrotereproductienietmeerkunnenvolhouden. 56 HetGemeenschappelijk LandbouwbeleidvandeEUkost40%vanhettotalebudgetenrichtzichaljarenopintensiveringen schaalvergrotingvandeveehouderij,veelaltenkostevandierenwelzijn, 57 diergezondheid,milieuen volksgezondheid. NederlandheeftzichontwikkeldtotdeslagerendemelkboervanEuropa,door75%vanzijndierlijke eiwittenteexporterentegenafbraakprijzenwaarindemaatschappelijkekostennietverdisconteerdzijn. DeNederlandseconsumentheeftslechtsbeperkteinvloedopdezegangvanzaken,doordatzijn koopgedragmaareenkleindeelvandeproductiebetreft. Indebeleidsnota Dierenwelzijn 4 uit2002werdalopgemerkt: Geziendehuidigeentoekomstige concurrentiepositieisdekansgrootdatdetoekomstvandenederlandseveehouderijvooralzalliggen indemarktsegmentenmeteenhogetoegevoegdewaarde.eenaantoonbaarhoogniveauvan dierenwelzijnzaleenproductkenmerkzijnwaarmeedenederlandseveehouderijzicheenduurzame positiekanverwervenindeveeleisendemarktenvanmetnamenoordwest Europa. Brinkhorstwerd echteropgevolgddoorministersveermanenlaterverburg,waarnahetopditpuntondervier kabinetten Balkenendegeblevenisbijgoedevoornemens. Tot slot Hettoekomstperspectiefvaneenmeerverantwoordeveehouderijdatdecommissie Wijffelsin2001 schetsteenwaarvandeexpiratiedatumin2010lag,isopgeenenkelemaniergerealiseerd. 58 Nogaltijd wordenwaarschuwingenindewindgeslagenenblijvendenoodzakelijkebeleidswijzigingenuit. DeNederlandseveehouderijkanalleentoekomsthebbenalszeafscheidneemtvansteedsverdere schaalvergrotingenproductievoordewereldmarkt,enzichinplaatsdaarvanmeerrichtopproductie vooreigenland.demaatschappelijkeafwijzingvandierenmishandelingzalzichmoetenvertalennaar omvormingtoteenbedrijfstakdiewerktvolgensethischestandaardendiekenmerkendzijnvooreen werkelijkbeschaafdesamenleving.daarbijpastniethetsluitenvandeogenvoorhetdierenleeddat gepaardgaatmetdeproductievanonsvoedsel,alsmedehetstrooienvanzandindeogenvanonze kinderen,wanneerdievragenstellen( Melkkomtinpakjesuitdefabriek ; Neehoorschatje,datvinden dievarkentjesnietergwantdiewordenspeciaaldaarvoorgemaakt ). Hetistijdonstebezinnenopdeuitgangspuntenvanonzevee industrie,zodatpoliticienburgerstot keuzenkunnenkomenomhet systeemvangeorganiseerdeonverantwoordelijkheid (Mansholt)omte vormenende grenzenvanmaatschappelijkeaanvaardbaarheidentoelaatbaarheid (Wijffels)weerin hetviziertekrijgen.nietdeonmogelijkhedenzullenhetdenkenmoetenbeheersen,maarde mogelijkhedenomtotspoedigeendrastischeverbeteringentekomen.deeconomieisdynamischenzal zichaanpassen;hetuiteindelijkeverliesinfinancieel economischezinzalopdelangetermijnbeperkt 56 NL/menu/themas/landbouw/publicaties/artikelen/archief/2008/ wk.htm 57 DeEuropeseopdrachtomtenvollerekeningtehoudenmet dierenalswezensmetgevoel,vervatinhetverdrag betreffendedewerkingvandeeuropeseunie(artikel13vweu),wordthiermeenietbepaaldinpraktijkgebracht Chavannes,2010: vleesbeleid is deel van de grote crisis/ Pleidooivoorduurzameveeteelt 9

10 zijn zoalsdatookisgeblekenbijdeafschaffingvandeslavernijenhetafschaffenvandekinderarbeid, inweerwilvangroteweerstandenindietijd. Hetgaatomnietminderdaneenparadigmaverandering:eenwisselingvaneenintensieve, grootschalige,dooreconomieentechnologieoverheersteveeindustrie,naareenveehouderijwaarbij econonomieentechnologieindienststaanvanhetwelzijnvandieren,vandemens,vande samenleving.datgeefthetperspectiefvanechteduurzaamheid.dezeveehouderijkomttegemoetaan denatuurenaandebehoeftenvanallelevendewezens.metdezeommekeerwordtdeveehouderij maatschappelijkaanvaardbaarentoelaatbaar,enhoevenweonszelfenelkaarnietlangervoordegekte houden. Aanbevelingen Wij,wetenschappersuituiteenlopendedisciplines,verbondenaanNederlandseuniversiteitenals (emeritus)hoogleraar,zijnvanmeningdatdeintensieveveehouderijmoetwordengesaneerden omgevormdtoteendier,mens enmilieuvriendelijksysteemdattegemoetkomtaandenatuuren behoeftesvanallelevendewezens.viadezeoproepbeogenwijhetmaatschappelijkdebatte stimulerenenboeren,producenten,consumenten,politicienkiezersteinspirerentothetmakenvan keuzesdieinhetbelangzijnvandieren,natuur,landschapenmilieu,vanmenseninnederlanden anderewerelddelen,alsmedevannieuwegeneraties.wijdenkendatdaartoeomtebeginnende plannengerealiseerdmoetenwordendietienjaargeledenalwerdengeformuleerddooro.a.wijffelsen Brinkhorst.Hetisonaanvaardbaardatgenoemdeadviezenenbeleidsvoornemens(meteenstreefdatum van2010envoorsommigemaatregelenzelfs2005)nogaltijdnietofnauwelijkstotresultatenhebben geleid.wijpleitendaaromvooreenkritischeevaluatievanwaterinconcretogedaanismetde aanbevelingenvandecommissie Wijffels,envooralwatnietgedaanis. Daarnaastformulerenwedevolgendealgemeneuitgangspuntendieinonzevisierichtinggevend moetenzijnbijdehervormingvandesector: 1)De overheid en niet de markt moet verandering sturen.indeafgelopentienjaarisgenoegzaam geblekendatdenoodzakelijkeveranderingennietwordengerealiseerdwanneerzeworden overgelatenaandemarktofdeconsument.bijhethervormenvandeveeindustriemoetdeoverheid uitdrukkelijkeensturenderolspelen.viaregelgevingmoetdeoverheidafdwingendatdeproductie vanvleesenzuivelduurzaamis.ookiseenonafhankelijktoezichthouder 59 nodig,zowelophet dierenwelzijn,milieugevolgen,maarookmethetoogopzoönosen(ziektenvanmensnaardieren omgekeerd)endevoedselveiligheid.detijdvanmooiewoordenenvrijblijvendoverlegisvoorbij, geziendegroteendringendemondialeuitdagingenwaarwevoorstaanendebelangrijkeroldiede consumptievandierlijkeeiwittendaarinspeelt. 2)De consumptie van dierlijke eiwitten moet worden verlaagd met minstens 33% in 2020.Ditmoeteen doelstellingwordenvanhetkabinetsbeleid.deoverheidkandezedoelstelling,dieeen gedragsveranderingvandeconsumentvraagt,deelsbereikendoorconsumentenvoortelichtenover degevolgenvanproductieenconsumptievanvleesenzuivelvoorgezondheid,milieu,klimaat,derde wereldendierenwelzijn,enoverdevoordelenvanplantaardigeproducten.deoverheidmoet stoppenmetiederevormvansponsoringvanvleesenzuivel(zoalsdekip campagnegesponsord doordeeuropeseunie)ofhetmakenvanpromotievoordeveesector(zoalsdeuitpublieke middelengefinancierdeglossy Gerda ).Deoverheidmoettransparantieoverdeherkomstvan productenbevorderen,ondermeerdoorregelgevingoveretiketteringeninperkingvandewildgroei aan keurmerken.alsdeoverheiddaarnaasthetgoedevoorbeeldgeeftdoorvoorlichtingmet 59 Peters,P.(2009).IshetStaatstoezichtnogwelonafhankelijk?Journaal Warenwet 8, Pleidooivoorduurzameveeteelt 10

11 onafhankelijkeinformatieoverdierenwelzijn,milieu,ecologischevoetafdrukengezondheid,zaldit eenveranderinginsocialenormgenererenbijdeconsument.hetgevolgzalzijndatook commerciëlebedrijvenhunreclameboodschappenhieropafstemmen(zoalsdatbijvoorbeeldook met energiezuinig isgebeurd),inplaatsvanreclametemakenvoorproductendiedierenleeden maatschappelijkeschadebrengenzoalsnu. 3)Alle maatschappelijke kosten van de productie van vlees en zuivel moeten worden verdisconteerd in de prijs.eenverlagingvandeconsumptievandierlijkeeiwittenkanvoortswordenbereiktdoorde werkelijkekostenvanvleesenzuivelvolledigdoorteberekenenindeprijsvanhetproduct(o.a.de kostenvanoverproductie,overconsumptie,milieuschadeendierenwelzijn),volgenshetprincipe de vervuilerbetaalt.uitgangspuntiseeneerlijkeprijs,waarinallekostenverwerktzijn 60 (metmogelijk zelfseenextrabelasting:bijbenzinevindenwehetookheelnormaaldaterhogebelastingopzitom hetgebruikteontmoedigen).ditzalookleidentoteenlagereconsumptie,zodatvraagenaanbodin balansblijven.sleuteltermenvoordeconsumptievanvleesenzuivelmoetenworden:minderen beter.boerendieverbeteringeninkwaliteit,duurzaamheidendierenwelzijnverwezenlijken,zullen eenhogerinkomengenererendoordatdemaatschappelijkekostenvanhunproductlagerzijn. Hierdoorwordthetuitvoerenvanzulkeverbeteringenaantrekkelijkerdanschaalvergroting. 4)Nederland moet voortrekker van Europa worden.maatregelenmoetenwaarmogelijkineuropees verbandgenomenworden,maarnederlandmoet,geziendeomvangvandesectorinnederland,het voortouwnemen.denederlandseoverheiddientininternationaalverbandhetinitiatieftenemen omduurzameproductievanvleesenzuiveltestimuleren,dier enmilieu onvriendelijkeproductiete verbieden,enanderelandenteovertuigendatdezekoershetalgemeenbelangdient. 5) Welzijn van dieren moet een centrale plaats krijgen in de veehouderij.deoverheidmoet dierenwelzijnwaarborgendoorwelzijnsonvriendelijkemethodenteverbieden.ermoeteen duidelijkewaarborgvoorhetwelzijnvandierenindegrondwetwordenvastgelegd(zieookadvies RaadvoorDieraangelegenheden 61 ),bijvoorbeeldderichtlijnenvandecommissie Brambell(1965) 62. Zulkerichtlijnendienendebasistevormenvoorhetbeleidenvoorhetwettelijkkaderophetterrein vandierenwelzijn.merkopdatditondermeerbetekentdatdierennietmeerhethelejaarbinnenin stallengehoudenworden,datgezondedierennietworden geruimd,dateendagshaantjesniet levendversnipperdworden,kalfjesnietdirectnadegeboortebijhunmoederwordenweggehaald, tandennietmeerwordengevijld,koeiennietmeerwordengeoormerkt,gevriesbrandofonthoornd, datonverdoofdritueelslachtenwordtverboden,langetransportennietmeervoorkomen,het fokkenvankoeiendienietvianatuurlijkewegeenkalfkunnenwerpenwordtbeëindigd,enhet gebruikvanhormonenverbodenwordt. 6) Het gebruik van antibiotica en hormonen in de veeteelt moet verbodenworden.hetmagalleenin specifieke,duidelijkomschrevengevallenwordentoegestaanvoorindividueledierendieziekzijn.de controleophetgebruikmoetnietbijdesectorliggenmaarbijhetministerievanvolksgezondheid. 7)Grondgebonden landbouw en gesloten kringlopen in de productie van dierlijke eiwitten moeten het uitgangspunt vormen.deoverheidkanditstimulerendoorregionaleteeltvaneiwitgewassenzoals lupineentarweenregionalemestverwerkingactieftebevorderen.hetfokken,vetmestenenhet slachtenvanlandbouwhuisdierenalsmededeproductievangrondstoffenvanveevoermoetbij 60 Hierdoorwordthetlevensonderhoudduurder,hetgeenvooralvoordeminderdraagkrachtigeconsumentnadeligis.Maarals wehetmetzijnallendoen,hoefthetverschilmaarkleintezijndoordatdekostenovervelenwordenomgeslagen.daarnaast kaneenalgemeneprijsverhogingvanlevensmiddelenwordentegengegaand.m.v.lagereheffingenenfinanciëlevoordelenop duurzaamgeproduceerdvoedselenproductenvangrondgebondenboeren Pleidooivoorduurzameveeteelt 11

12 voorkeurbinnenéénregiogebeuren,zodathogemilieu enklimaatkostendoortransportvan diervoedselenvanlevendedierentothetverledenbehoren. 8) De vestiging en uitbreiding van grootschalige veeindustrieën moet aan banden gelegd worden. Hiertoemoetenregelskomen,omverdereaantastingvanhetlandelijkgebiedtegentegaan.Ermoet eengrenswordengesteldaanhetaantaltehoudendierenperhectare,perprovincieofinheel Nederland. 9)Boeren moeten de kans krijgen het hoofd boven water te houden.bijdedooronsvoorgestelde gedwongenherstructureringisduidelijkdatdesectorproblemenzalkrijgenindetransitiefase.eris dusflankerendbeleidnodigindieperiode,waarbijdeoverheiddegenendieindeproblemenkomen zalmoetenhelpenzichaantepassen,dooromteschakelennaarmeerduurzame productiemethodenofnaareenanderebranche.wijzienprimairdepoliticienbeleidsmakers(in NederlandendeEU)alsveroorzakervanveelvandehuidigemisstanden.Investeringentenbehoeve vaneentotalesaneringzullendusvanuitdiehoekgefaciliteerdmoetenworden.geziendehoge maatschappelijkekostenvandehuidigewijzevanbedrijfsvoering,zaldezeinvesteringzichop termijnterugbetalen.overigensgeldtookvoordeagrarischesector,netalsvoorderestvanhet Nederlandsebedrijfsleven,hetprincipedatmenslechtszijnbedrijfmaguitvoerenondereen license to produce ;dielicentiewordtdoordesamenlevinggegevendanwelonthouden.voorhetniet langerkunnenuitoefenenvanaljarenlangongewenstepraktijken,zoalshetgebruikvanniet toegestanemiddelen,hoeftuiteraardnietgecompenseerdteworden. 10)De ontwikkeling van verantwoorde en smakelijke plantaardige voeding moet worden bevorderd.de overheidmoetinvestereninmeeronderzoeknaarefficiënteproductievanplantaardigeproducten dievoordeconsumenteenvolwaardigevervangerzijnvandierlijkeproducten,eninvoorlichting overproductendiedeconsumenthelpenoverstappenopeenmeerplantaardigmenu.een aantrekkelijkalternatiefleidtvanzelftoteenlagerevlees enzuivelconsumptie,enzalaldusalle genoemdeproblementegelijkertijdaanpakken,terwijltevensdegezondheidvandeconsumenterbij gebaatis. Mindervlees.Uweetnuwaarom. 27april2010 Aarts,Prof.dr.Noelle Wageningen,UvA communicatiewetenschap Aerts,Prof.dr.Rien VU systeemecologie Ankersmit,em.Prof.dr.Frank Groningen,KNAW intellectueleentheoretischegeschiedenis Arntz,Prof.dr.Arnoud Maastricht klinischepsychologieenpsychopathologie Baalen,Prof.dr.Carlavan Radboud parlementairegeschiedenisvannederland Baars,Prof.dr.Jan Tilburg gerontologie Barendregt,Prof.dr.Henk Radboud wiskundeeninformatica Bakker,Prof.dr.Paul Radboud filosofie Beckers,em.Prof.dr.Theo Tilburg duurzameontwikkeling Berendse,Prof.dr.Frank Wageningen natuurbeheerenplantenecologie Boer,em.Prof.dr.Frits UvA kinder enjeugdpsychiatrie Boersema,Prof.dr.Jan VU milieukunde Bögels,Susan UvA ontwikkelingspsychopathologie Bongers,Prof.dr.Frans Wageningen tropischebosecologie Boom,Prof.dr.ir.Remko Wageningen levensmiddelentechnologie Bos,Prof.dr.Renéten Radboud filosofieenorganisatietheorie BrandtCorstius,em.Prof.dr.Hugo wiskunde,taalkunde Bressers,Prof.dr.Hans Twente beleidsstudiesenmilieubeleid Brug,Prof.dr.Johannes VU epidemiologie Pleidooivoorduurzameveeteelt 12

13 Bruggen,Prof.dr.ir.Arienavan Wageningen biologischebedrijfssystemen Chavannes,Prof.mr.Marc Groningen journalistiek Cliteur,Prof.dr.Paul Leiden encyclopedievanderechtswetenschap Dam,Prof.dr.ir.Nicolevan Radboud ecogenomics Dietz,Prof.dr.Ton UvA,Leiden socialegeografie Donk,Prof.dr.Ellenvan Utrecht,KNAW aquatischeecologie Dorelijers,Prof.dr.Theo VU,Leiden forensische,kinder enjeugdpsychiatrie Driessen,Prof.dr.Peter Utrecht milieubeleid Dijk,Prof.dr.Ericvan Leiden economische,socialepsychologie Dyck,em.Prof.dr.R.van psychiatrie Egmond,Prof.ir.Klaasvan Utrecht levensmiddelentechnologie/milieu Eijndhoven,Prof.dr.Joseevan Erasmus duurzaamheidsmanagement Frankenhuis,em.Prof.dr.Maarten bedrijfspluimveegeneeskunde Gerlagh,Prof.dr.Reyer Tilburg milieu economie Grootjans,Prof.dr.Ab Groningen,Radboud eco hydrologie Haan,Prof.dr.Elsede UvA kinder enjeugdpsychiatrie Haring,Prof.dr.Michel UvA plantenbiotechnologie Heertje,em.Prof.dr.Arnold economie Hoek,em.Prof.dr.Leo VU Franseletterkunde Horn,oud Prof.dr.Sineketen zorgmanagement Horst,Prof.dr.Henriettevander VU huisartsgeneeskunde Huibers,Prof.dr.Marcus Maastricht klinischepsychologie Jacobs,Prof.dr.Bart Radboud computerbeveiliging Jetten,Prof.dr.ir.Mike Radboud ecologischemicrobiologie Jongh,Prof.dr.Adde UvA,VU tandheelkunde Jochemsen,Prof.dr.Henk Wageningen christelijkefilosofie Kindt,Prof.dr.Merel UvA experimenteleklinischepsychologie Koedijk,Prof.dr.Kees Tilburg financieelmanagement Kok,Prof.dr.Gerjo Maastricht toegepastepsychologie Komdeur,Prof.dr.Jan Groningen evolutionaireecologie Kooreman,Prof.dr.Peter Tilburg gezondheidseconomie Korthals,Prof.dr.Michiel Wageningen toegepastefilosofie Krol,Prof.dr.Maarten Wageningen luchtkwaliteitenatmosferischechemie Lankveld,Prof.dr.Jacquesvan Maastricht seksuologie Lecq,Prof.dr.Fiekevander Erasmus economie Leroy,Prof.dr.Pieter Radboud milieuenbeleid Lettinga,Prof.dr.Gatze Wageningen milieutechnologie Maassen,em.Prof.dr.Ton Leiden,VU moleculairediabetologie Martens,Prof.dr.Pim Maastricht duurzameontwikkeling Moll,Prof.dr.Henk Groningen duurzameproductieenconsumptie Mols,Prof.dr.Gerard Maastricht strafrechtenstrafprocesrecht Musschenga,Prof.dr.Bert VU wijsgerigeethiek Olff,Prof.dr.Han Groningen ecologie Oosterlaan,Prof.dr.Jaap VU pediatrischeneuropsychologie Pessers,Prof.dr.Dorien VU,UvA rechtstheorie Peters,Prof.dr.Madelon Maastricht gezondheidspsychologie Peters,em.Prof.dr.Paul teratologieenontwikkelingstoxicologie Pieters,Prof.dr.Rik Tilburg marketing Piersma,Prof.dr.Theunis Groningen,NIOZ dierecologie Ploeg,Prof.dr.ir.JanDouwev/d Wageningen ruralesociologie Prast,Prof.dr.Henriëtte Tilburg,WRR economie Prins,Prof.dr.Herbert Wageningen ecologie Prins,Prof.dr.Pier UvA kinder enjeugdpsychologie Reijnders,Prof.dr.Lucas OU,UvA natuurwetenschappelijkemilieukunde Roelofs,Prof.dr.Jan Radboud aquatischeecologie/milieubiologie Rotmans,Prof.dr.ir.Jan Erasmus transitiesnaarduurzaamheid Ruiter,Prof.dr.Peterde Wageningen milieuwetenschappen Pleidooivoorduurzameveeteelt 13

14 Schrijver,Prof.dr.Peter Utrecht Keltischetalenencultuur Schuengel,Prof.dr.Carlo VU orthopedagogiek Schuurman,oud Prof.dr.ir.Egbert Christelijkefilosofie Seidell,Prof.dr.ir.Jaap VU voedingengezondheid Sent,Prof.dr.Esther Mirjam Radboud economie Seters,Prof.dr.Paulvan Tilburg globaliseringenduurzameontwikkeling Smalhout,em.Prof.dr.Bob anaesthesiologie Smaling,Prof.dr.Eric Twente bodemgeografie/duurzamelandbouw Smits,Prof.dr.René UvA rechtvaneconomischeenmonetaireunie Smits,Prof.dr.Toine Radboud watermanagement Spek,Prof.dr.Bertvander VU oudegeschiedenis Stapel,Prof.dr.Diederik Tilburg consumentenwetenschap Stegeman,Prof.dr.ir.Dick Radboud neurofysiologie,klinischefysica Straalen,Prof.dr.Nicovan VU dierecologie Struik,Prof.dr.ir.Paul Wageningen gewasfysiologie Verhaar,em.Prof.dr.Boudewijn Eindhoven theoretischenatuurkunde Vet,Prof.dr.Louise Wageningen,KNAW evolutionaireecologie Vet,Prof.dr.ir.Riekiede VU klinimetrie Vonk,Prof.dr.Roos Radboud socialepsychologie Vries,Prof.dr.Nannede Maastricht gezondheidsbevordering Wassen,Prof.dr.Martin Utrecht milieunatuurwetenschappen Wigboldus,Prof.dr.Daniel Radboud socialepsychologie Wit,Prof.dr.Theode Tilburg systematischetheologieenwijsbegeerte Witte,Prof.dr.Flip VU hydrologieenecologie Wijnen,Prof.dr.Frank Utrecht psycholinguistiek Zee,Prof.dr.ir.Sjoerdvander Wageningen bodemchemie,bodemfysica,grondwaterbeheer Zeelenberg,Prof.dr.Marcel Tilburg economischepsychologie Zeeuw,Prof.dr.Aartde Tilburg milieu economie Pleidooivoorduurzameveeteelt 14