Sterke chemiesector meerjarig onder druk Nederland kent goede positie binnen Europa
|
|
- Filip de Veen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Sectorvisie Chemie ING Economisch Bureau Sterke chemiesector meerjarig onder druk Nederland kent goede positie binnen Europa De Nederlandse chemie presteerde in 212, ondanks de zwakke economische omstandigheden in Europa, sterk. De productie nam toe met ruim 5%, terwijl de Europese chemie kromp met 1,5%. Deze prestatie vasthouden wordt moeilijk, zo niet onmogelijk: de vraag vanuit Europa krimpt dit jaar en ontwikkelt zich de komende jaren naar verwachting zwak tot matig. Voor de Nederlandse chemie wordt voor 213 een productiekrimp van 3% verwacht en een stabilisatie in 214. Bovendien staat de concurrentiepositie van de Europese chemie onder druk. De overheersende factor hierin is de beschikbaarheid van goedkoop schaliegas in de VS. Positief voor de Nederlandse chemie op (middel)lange termijn is de sterke positie (geclusterd en vanuit logistiek oogpunt gunstig gelegen) binnen Europa, waardoor de Nederlandse chemie binnen Europa marktaandeel kan winnen. Stand van zaken Chemie wereldwijd: China grootste producent De productie van de mondiale chemische industrie bedroeg in 212 circa 2.75 miljard. China is de grootste producent met 57 miljard. Europa als geheel is qua productiewaarde nog wat groter, maar verliest duidelijk terrein. Het marktaandeel van Europa is de laatste tien jaar gedaald van 32% naar 25%. De groei van het Chinese marktaandeel weerspiegelt vooral de investerings- en consumptiegroei in die regio. Het effect van productieverplaatsing van Europa naar China is hierin beperkt. Sterke clusters zorgen voor groei Nederlands marktaandeel in Europese productie Hoewel Europa marktaandeel in de wereld verliest, heeft de chemie in Europa wel weten te profiteren van de groeiende wereldeconomie. Het productievolume is circa een kwart gegroeid ten opzichte van tien jaar geleden. De chemie in Noordwest-Europa 1 is dominant met een stabiel aandeel van 62% in de Europese chemie. Het Nederlands aandeel in de productie in Noordwest-Europa is de afgelopen tien jaar toegenomen van 11 naar 14%. 1 Ned, Dui, Bel, Fra, VK, Zwi Figuur 1 Ontwikkeling productie chemische industrie naar regio ( mld.) Europa China VS Japan Zuid-Korea Rest vd wereld Bron: ING Economisch Bureau o.b.v. CBS, Oxford Economics De Nederlandse productie in 212 bedroeg ongeveer 59 miljard, een groei van bijna 9% ten opzichte van 211 (zowel prijs als volumetoename). Dure inkoop zorgde ervoor dat winstmarges niet zijn gestegen: de winst voor belasting ten opzichte van de omzet daalde van 7,4 naar 7,2% (cijfers inclusief raffinage en kunststofindustrie). Figuur 2 Marktaandelen in chemie Noordwest-Europa 1% 8% 6% 4% 2% % Productie 268 mld. (62% van Europese productie) 7% 6% 8% 12% 11% 11% 22% 13% 14% 18% 41% 37% Productie 421 mld. (62% van Europese productie) België Zwitserland Frankrijk Nederland VK Bron: ING Economisch Bureau o.b.v. CBS, Oxford Economics Duitsland
2 Figuur 3 Basischemie neemt leeuwendeel Nederlandse chemie-omzet voor haar rekening productiewaarde mld Basischemie* Fijnchemie** * o.a. petrochemie, kunstmeststoffen, polymeren ** o.a. landbouwchemicaliën, verf, zeep, harsen, wasmiddelen, cosmetica Bron: berekeningen ING Economisch Bureau o.b.v. CBS Basischemie drijvende kracht achter succes De basischemie is veruit de belangrijkste tak binnen de Nederlandse chemische industrie. Ruim 8% van de productiewaarde komt voor rekening van de basischemie 2 (212: 49,6 miljard). De fijnchemie kende in 212 een productiewaarde van rond de 9,5 miljard. De in Europees perspectief sterke concurrentiepositie van de basischemie, in het bijzonder rond de regio Rotterdam en in Limburg, heeft gezorgd voor een forse groei van de basischemie de afgelopen tien jaar. Deze omzetgroei is niet alleen het gevolg van oliegerelateerde prijsstijgingen, maar ook van een forse volumetoename. Het productievolume van de Nederlandse basischemie lag in 212 4% hoger dan in 22. De productie van de fijnchemie lag in 212 echter 6% onder het niveau van 22. Van een verschuiving van basischemie naar fijnchemie, waar vaak over wordt gesproken, is qua economische activiteit geen sprake. De fijnchemie, hoewel slechts circa 2% van de omzet, is wel van groot belang voor de werkgelegenheid. De meerderheid van de arbeidsplaatsen in de chemie zit in deze branche (figuur 4). Vooruitzichten Chemiesector in divers krachtenveld De komende jaren zullen voor de chemiesector in Nederland zeer uitdagend zijn. De economische vooruitzichten voor Europa zijn niet rooskleurig, de concurrentiepositie is in het geding door de beschikbaarheid van goedkoop schaliegas in Noord-Amerika en de verdere implementatie van REACH vraagt bij sommige bedrijven nog om de nodige aandacht. 2 o.a. petrochemie, kunstmeststoffen, polymeren (sbi-klasse ) Figuur 4 Fijnchemie belangrijk voor directe werkgelegenheid aantal banen, x Basischemie Fijnchemie Bron: berekeningen ING Economisch Bureau o.b.v. CBS, laatst beschikbaar gegevens = 21 Ten slotte zijn er zorgen over het investeringspeil, zowel in vaste activa als research & development die de Nederlandse positie op termijn kan verzwakken. Macro-economische vooruitzichten VS herstelt, Europa blijft achter De chemiesector is sterk afhankelijk van de economische groei in de wereld. De snelgroeiende economieën, China voorop, zorgen ervoor dat de wereldeconomie de komende jaren in een redelijk tempo groeit (basisscenario ,5%). s Werelds grootste economie, de VS, zal vanaf 214 naar verwachting weer ruim boven de 2% per jaar groeien. Dichterbij huis blijft de economische groei beperkt en als gevolg daarvan stijgt de vraag naar chemieproducten nauwelijks. In 213 zal de economie van de eurozone krimpen, in 214 volgt een verwachte groei van,9% en de jaren daarna naar verwachting niet veel meer. Deze ontwikkelingen zijn bepalend hoe de afzetmarkt voor chemische producten zich de komende jaren ontwikkelt. De groei ligt in Azië. Niet alleen de Chinese, maar ook de (import)vraag van Japan en Zuid-Korea groeit de komende jaren naar verwachting aanzienlijk, net als die van kleinere Aziatische economieën. In die markten is er ruimte voor een inhaalslag van Nederlandse bedrijven. De exportgroei naar die landen is de laatste jaren duidelijk achtergebleven bij de marktgroei (zie tabel 2). Tabel 1 Verwachting economische groei Wereld 2,7% 3,3% Eurozone -,6%,9% VS 1,6% 2,3% China 7,8% 7,8% Nederland -,7%,7% Bron: ING Economisch Bureau Sectorvisie Chemie 2
3 Box 1 EUR/USD naar 1,2 De groeivooruitzichten voor de Amerikaanse economie zijn beter dan die van de eurozone. Hiermee samenhangend zullen de verschillen in monetair beleid tussen de Amerikaanse en Europese Centrale Bank geleidelijk aan toenemen. Het beleid in de VS zal minder ruim worden, terwijl die in de eurozone eerder lijkt te worden verruimd. Beide ontwikkelingen maken een verzwakking van de euro ten opzichte van de Amerikaanse dollar (wisselkoers 23/4 1.3) waarschijnlijk. Bron: ING Econ. Bureau, maandbericht Internationale Economie, april 13 Hoewel Nederland van deze wereldwijde vraag kan profiteren, staat de concurrentiepositie, in het bijzonder ten opzichte van de VS door het aanbod van goedkoop schaliegas, onder grote druk. Schaliegas Beschikbaarheid in VS drukt kostprijs sterk Schaliegas, enkele jaren geleden al aangeduid als game changer, begint haar impact te hebben. Van het gewonnen aardgas in de VS bestond in 2 1% uit schaliegas, inmiddels ruim 35%. Sinds medio 21 maken de gasprijzen in de VS en Europa hierdoor een uiteenlopende beweging (figuur 5). Voor de Noord-Amerikaanse chemiesector vormt het goedkope schaliegas een belangrijke bron van energie én het fungeert als grondstof (feedstock). Het schaliegas vormt de basis voor onder meer ethyleen, wat weer terugkomt in allerlei producten, van harsen, shampoo en coatings tot Tabel 2 Vraag naar chemische producten: import Jaarl. importgroei vanuit NL, 5-11 Jaarlijkse importgroei Jaarlijkse importgroei ** Europa Duitsland ( 16 mld.*) 1% 1% 3% Frankrijk ( 67 mld.) 1% 6% 2% België ( 68 mld.) 7% 7% 2% Italië ( 52 mld.) 7% 6% 2% VK ( 49 mld.) 4% 5% 2% Rusland ( 19 mld.) 13% 16% 9% Turkije ( 18 mld.) 7% 12% 8% Azië China ( 122 mld*.) 14% 14% 11% Japan ( 39 mld.) 6% 11% 7% Z-Korea ( 31 mld.) 2% 12% 8% India ( 3 mld.) 4% 18% 13% Taiwan ( 27 mld.) -9% 1% 9% Thailand ( 17 mld.) 3% 12% 1% Vietnam ( 1 mld.) 16% 19% 12% Amerika s VS ( 95 mld.) 7% 6% 5% Brazilië ( 35 mld.) 12% 19% 6% *Importwaarde 211 IIII = NL wint in aandeel, IIII = NL verliest in aandeel Bron: UNCTAD, ** raming ING Economisch Bureau Figuur 5 Gasprijzen Europa en VS lopen vanaf medio 21 uiteen index, $ per eenheid Europa VS Henry Hub Bron: EcoWin oplossingsmiddelen en diverse kunststoffen/polymeren. De productiekosten van ethyleen bedragen in de VS inmiddels ca. $ 5 per ton en komt daarbij in de buurt van de prijzen in het Midden-Oosten. Voor West-Europa geldt een kostprijs van circa $ 12. Ook voor de productie van stikstof dat terugkomt in kunstmest vormt gas een zeer belangrijke component (circa 7% van de verkoopprijs). Productie van bijvoorbeeld ureum (box 2) is hierdoor veel goedkoper geworden in de VS dan in Europa. Investeringen chemie nu vooral gericht op VS De realiteit is dat de grote chemiebedrijven hierdoor hun pijlen veel meer richten op de VS dan op Europa, zeker als het gaat om investeringen. Grote bedrijven zoals Dow, Shell, LyondellBasell, Chevron en ExxonMobil heropenen fabrieken en plannen forse uitbreiding. Amerikaanse chemiebedrijven hebben voor ca. $ 4 miljard aan investeringsplannen op Amerikaanse bodem 3. De meeste van deze uitbreidingsinvesteringen worden opgeleverd in de periode Europese branchevereniging CEFIC schat de extra capaciteit in de VS op 35 tot 5% van de Europese vraag. Box 2 Ureum-productie Ureum is een meststof voor de bemesting van planten. Het wordt geproduceerd uit methaan, zuurstof en water. Eerst wordt aardgas gekraakt om waterstofgas te produceren. Vervolgens wordt hiermee met stikstofgas uit de lucht ammoniak gemaakt. Het ammoniak wordt in een volgende productiestap omgezet in ureum door een reactie van ammoniak met koolzuur. Bron: Wikipedia 3 American Chemistry Council Sectorvisie Chemie 3
4 Doemscenario doemt op, maar er zijn dempende factoren Dit creëert het beeld van een concurrentieverschil dat de Europese chemie zwaar zal treffen, maar er zijn factoren die de komende jaren (en samenvallen met het in gebruik nemen van de nieuwe capaciteit in de VS) het negatieve effect dempen. 1) Allereerst is er de import van vloeibaar gas (LNG), vanuit goedkope productielanden als Qatar en Nigeria die zal toenemen. De export van deze landen naar de VS daalt fors. Daarnaast is het waarschijnlijk dat export van gas vanuit de VS naar Europa zal stijgen. Rapporten van onder meer het Amerikaanse Ministerie van Energie zien hierin vooral economische voordelen. Datzelfde ministerie dient toestemming te verlenen aan olie- en gasmaatschappijen voor LNG-exportprojecten, waarbij de nodige infrastructuur moet worden aangebracht. Daarnaast stijgt ook de export van afgeleide producten zoals ethaan, waarvoor bedrijven met krakers in Europa nu langjarige contracten afsluiten met Amerikaanse partners (box 3). 2) Een ander, weliswaar meer onzeker aspect, is de ontwikkeling van de olieprijs. Ten opzichte van het meest recente hoogtepunt van 12 dollar begin februari 213) is de prijs van Brent olie gedaald met 17% (stand 2 april 213), gunstig voor de op oliegebaseerde chemie. Diverse instituten verwachten geen sterke stijging van de olieprijs de komende jaren. 3) Wat aan het eind van dit decennium de wereld van de Europese chemie weer in een ander licht kan zetten, is de ontwikkeling van schaliegas in Europa zelf. Landen als Polen en Spanje zetten nadrukkelijk stappen om te komen tot de productie van schaliegas, al dient gezegd te worden dat het tempo waarin dit zich voltrekt laag is. De omvang van schaliegasproductie zoals we in de VS zien zal het niet krijgen in Europa, maar gecombineerd met de andere factoren kan het het concurrentienadeel ten opzichte van de VS helpen verkleinen. 4) Tegen de tijd dat de Amerikaanse capaciteit maximaal is (waarschijnlijk vanaf 218) is ook de mondiale vraag naar chemieproducten weer verder gegroeid. Met een verwachte economische groei van 2,5% vanaf 214 in de VS en ook vrij hoge groeicijfers in bijvoorbeeld Latijns- Amerika zal een deel van de extra capaciteit gebruikt worden voor lokale afzet en export naar Latijns-Amerika en mogelijk Azië en Afrika. Er blijft derhalve capaciteit in Europa nodig, ondanks hogere productiekosten. 5) Chemiebedrijven zijn in toenemende mate geclusterd, met andere chemiebedrijven, schakels direct erna in de keten en/of met bedrijven die gebruik maken van de. Box 3 INEOS Europe sluit 15-jarig contract voor ethaantransport VS-Europa Petrochemiebedrijf INEOS heeft een 15-jarige overeenkomst met Evergas gesloten voor het transport van ethaan van de VS naar Noorwegen. Deze overeenkomst volgt op eerder gesloten overeenkomsten met andere partijen over de levering van ethaan en gebruik van infrastructuur. Daarnaast bouwt INEOS in Noorwegen een nieuwe opslagtank voor ethaan. De nieuwe schepen worden specifiek voor dit project gebouwd en staan gepland om te varen in 215. Met deze investeringen zorgt INEOS ervoor dat een significant deel van relatief goedkoop ethaan uit de VS kan worden gebruikt in Europese krakers. Hiermee wil INEOS de lange termijn toekomst voor de Europese vestigingen veiligstellen. Bron: INEOS Europe, persbericht 23 januari 213 restwarmte of CO2-uitstoot. Dergelijke efficiënte constructies zorgen voor een sterke concurrentiepositie waarbij de kostenverschillen (met bijvoorbeeld de VS) in het begin van de keten uiteindelijk sterk gereduceerd worden. Zeker voor de afzet binnen Europa winnen deze clusters het van geïmporteerde alternatieven. Het voorgaande laat onverlet (vooral vanwege de zwakke Europese vraag) dat de Europese chemie moeilijke jaren tegemoet gaat met lage marges, zeer beperkte omzetgroei en herstructurering. Kleinere, niet-geclusterde fabrieken met relatief hoge aan- en afvoerkosten van materialen zijn hierbij het meest kwetsbaar. De productiewaarde van de Europese chemie als geheel groeit de komende jaren (gemiddeld) beperkt. In 218 bedraagt het Europese aandeel in de mondiale productie naar verwachting 18%, tegen 25% in 212 en vertegenwoordigt een productiewaarde van iets minder dan 7 miljard (zie figuur 6). Figuur 6 Verwachte productiewaarde mondiale chemische industrie, 212, 215, Europa China VS Japan Zuid-Korea Rest vd wereld Sectorvisie Chemie 4
5 Verwachte productiewaarde Nederlandse chemie 218: 62 miljard Nederland is niet immuun voor de druk die de Europese chemie ondervindt, zoals recent nog bleek uit de reorganisatieplannen van SABIC. De positie van Nederland is Europees gezien echter relatief sterk. Dit is met name te danken aan de geografisch gunstig gelegen clusters met relatief veel capaciteit. Dit maakt een verdere stijging van marktaandeel van de Nederlandse chemie in de Europese productie de komende jaren waarschijnlijk. Figuur 8 Investeringsquote* chemie daalt snel 3% 25% 2% 15% 1% 213 wordt een echter een krimpjaar door de recessie in de eurozone. Het productievolume van de chemie daalt naar verwachting met 3%, de prijzen zijn gemiddeld stabiel tot licht dalend. Voor 214 wordt een stabilisatie van de productie verwacht en vooralsnog wordt gerekend op beperkte groei in de periode erna. 5% % Economie totaal Industrie excl. chemie Chemie Groei wordt vaak verwacht vanuit de export, maar verdere groei van Nederlandse chemieproducten is geen vanzelfsprekendheid. De chemie is traditioneel wel een zeer exportgerichte sector, maar de laatste tien jaar groeide de binnenlandse afzet sneller. De exportmarkten waar de Nederlandse chemie in aandeel wist te groeien, zijn nu krimpende of langzaam groeiende markten als Frankrijk en Italië. Tweederde van de export gaat naar West-Europa, naar Azië circa 8%. Juist daar kan nog groei gerealiseerd worden. Figuur 7 (Verwachte) productie-ontwikkeling Nederlandse chemie, % 4% 2% % -2% -4% -1.8% 5.4% -3.%.%.8% * 214* 215* Volumegroei (L-as, % j-o-j) Waarde (R-as, mld.) * Investeringen in vaste activa t.o.v. toegevoegde waarde en beduidend groter dan de daling binnen de rest van de Nederlandse industrie (figuur 8). Het dalende cijfer past bij het hiervoor geschetste beeld dat de grote chemiebedrijven, waarvan er veel goed vertegenwoordigd zijn in Nederland, hun pijlen richten op Amerika en Azië. Dalende R&D-investeringen? Het feit dat de investeringen in vaste activa teruglopen, is een indicatie dat de marktverwachtingen over toekomstige volumegroei niet al te positief zijn. Groei van de toegevoegde waarde van de chemie zal vooral moeten voortvloeien uit innovatie. De laatst beschikbare investeringscijfers over R&D geven echter een negatieve tendens. Wanneer we kijken naar 28 en 21, voor en na crisisjaar 29, is er een daling van R&D-uitgaven ten opzichte van de omzet van 1,7 naar 1,6%. Het R&D-percentage van de grootste chemiebedrijven ligt gemiddeld op circa 3% (tabel 3). Ook het percentage chemiebedrijven in Nederland dat eigen R&D heeft, daalt, van 5 naar 46%. Dit is overigens nog altijd hoog in vergelijking met twee andere belangrijke sectoren binnen de Nederlandse industrie, de voeding en hightech, maar in die sectoren is de ontwikkeling wel positief. De chemie staat nog altijd te boek als een innovatieve sector, maar van belang is dat de trend die de R&D-cijfers van de laatste jaren tonen, niet doorzet. Investeringen Nederland Dalende investeringsquote punt van zorg Hoewel de Nederlandse chemiesector er relatief goed voor staat, is het investeringspeil een punt van zorg. De investeringsquote van de chemie daalt in rap tempo. Een daling an sich is geen probleem (en zien we economie-breed), maar een daling van bijna 2% naar iets meer dan 1% is erg fors Sectorvisie Chemie 5
6 Figuur 9 R&D-inspanningen voeding, chemie en hightechsector voor en na crisisjaar 29 6% 5% 5% 46% 4% 41% 37% 3% 2% 13% 15% 1% 1.7%.4%.6% 1.6% 3.8% 4.% % Voeding Chemie R&D / omzet Hightech Voeding Chemie Hightech % bedrijven met eigen R&D Tabel 3 Omzet en R&D-uitgaven grootste chemiebedrijven, 211 Omzet,,mld. R&D, % van de omzet 1. BASF 73,5 2,2% 2. Dow Chemical 46,4 2,7% 3. SABIC 39,1,4% 4. LyondellBasell 36,7,4% 5. Bayer 36,5 8,3% 6. Mitsubishi 31,9 4,3% 7. DuPont 29,3 5,2% 8. Sumitomo 19,4 6,3% 9. Toray 15,8 3,2% 1. Akzo Nobel 15,7 2,1% 21. DSM 9,2 4,1% Bron: Europese Commissie REACH REACH vraagt nog om aandacht Naast de uitdagingen die er voor de chemische industrie liggen als gevolg van de matige economische vooruitzichten in Europa en het concurrentievoordeel dat de VS geniet, is er ook nog de verdere implementatie van REACH, de Europese wetgeving voor de registratie en evaluatie van chemicaliën. REACH is sinds juni 27 in werking, waarbij chemieimporteurs en/of producenten verplicht zijn gesteld om aangekochte chemische stoffen met een gewicht boven de 1 ton per jaar te registreren. Per 1 juni 213 moeten stoffen in hoeveelheden van 1 ton per jaar geregistreerd worden, per 1 juni 218 boven de 1 ton. Extra druk, vooral op MKB De implementatie van de scherpere normering betekent dat ook de fijnchemische branche meer te maken gaat krijgen met REACH. Zeker bij kleinere hoeveelheden kunnen de directe dossier- en registratiekosten, maar ook eventuele kennisinhuur, tot een substantiële prijsverhoging leiden van het verhandeld product. Daarnaast vraagt de implementatie om de nodige tijd en inspanning tot op directieniveau. Deze energie kan niet in extra verkoopinspanningen worden gestopt, terwijl dat in de huidige tijd van vraagdruk wel wenselijk is. Ook de Europese Commissie constateert in een recente evaluatie dat het MKB een punt van zorg is. Niet alleen vanuit kostenoogpunt maar ook vanuit het feit dat een deel van het MKB onvoldoende bewust is van de impact van de regulering. In een recent onderzoek geeft het MKB aan dat REACH tot de meest belastende EU-regelgeving behoort. Toch zal REACH hoogstwaarschijnlijk verder ingevoerd worden zoals al gepland omwille van verdere bescherming van gezondheid en milieu en harmonisatie van de Europese markt. Dit laatste aspect is een zeer belangrijk winstpunt. Concluderend Het mag duidelijk zijn dat de Nederlandse chemiesector uitdagende jaren tegemoet gaat. De groei zal de komende periode beperkt zijn en de druk op winstmarges aanzienlijk. Deze transitieperiode zal gepaard gaan met herstructuringen binnen de Europese chemie, waar ook Nederland de effecten van zal voelen. In 213 daalt de productie en de jaren erna kan deze licht groeien. De positie van Nederland binnen Europese (basis)chemie is echter relatief goed, dankzij haar gunstige ligging en geclusterde chemische sector. Voor de fijnchemie zijn blijvende R&D-inspanningen vereist. De meest recente R&D-cijfers wijzen echter de verkeerde kant op. Wanneer deze trend doorzet, zal toekomstige groei van de fijnchemie onder druk komen te staan. Sectorvisie Chemie 6
7 Meer weten? Kijk op ING.nl/zakelijk Of bel met Jurjen Witteveen, Sectoreconoom Industrie Rindert Ekhart, Sectormanager Industrie Wilt u nieuwe publicaties per ontvangen? Ga naar ING.nl/kennis Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 23 april 213
Minder starters in 2016
Vooruitzicht Starters Minder starters in 2016 Aantal starters stabiel in 2015, daling verwacht in 2016 130.000 Meer starters in de bouw, minder starters in de transport percentage, jan t/m sep 2015 t.o.v.
Nadere informatieBijna 30% van de starters stopt na het eerste jaar Met name cafetaria s en restaurants worden na één jaar weer opgeheven
Kwartaalbericht Starters ING Economisch Bureau Bijna 30% van de starters stopt na het eerste jaar Met name cafetaria s en restaurants worden na één jaar weer opgeheven In het eerste kwartaal 2014 waren
Nadere informatieMinder faillissementen in 2016
Vooruitzicht faillissementen Minder faillissementen in 2016 Faillissementen nog altijd boven pre-crisis niveau In 2016 voor derde jaar op rij minder faillissementen.maar nog altijd niet terug op pre-crisis
Nadere informatieNoord-Holland heeft hoogste startersquote
Vooruitzicht Starters Noord-Holland heeft hoogste startersquote Ontwikkeling aantal starters onzeker door nieuwe wetgeving Fors meer taxichauffeurs door nieuwe taxiwet en Uber Ontwikkeling aantal starters
Nadere informatieMinder startende ondernemers
Starters ING Economisch Bureau Minder startende ondernemers in 2012 Aantal starters loopt in alle provincies terug Dit jaar zijn er tot en met september circa 95.000 mensen een onderneming gestart, ruim
Nadere informatieZzp er: werknemer nieuwe stijl
Vooruitzicht Starters Zzp er: werknemer nieuwe stijl Aantal starters blijft ook de komende jaren op hoog niveau 140.000 130.000 120.000 110.000 100.000 Stabilisatie aantal starters in 2016 Meer starters
Nadere informatieProductiegroei industrie versnelt
Industrie Kwartaalbericht Productiegroei industrie versnelt De groei van de industriële productie trekt naar verwachting aan 3% 2016 Export blijft steunpilaar, binnenland trekt bij Exportorders Hoogste
Nadere informatieNederlandse automotive toelevering Sterk in export, sterk in innovatie
Nederlandse automotive toelevering Sterk in export, sterk in innovatie 44% van de totale export Omvang Nederlandse automotive toelevering 9,2 miljard 88% bestemd voor export Automotive-industrie mondiaal:
Nadere informatieZet herstel bankensector door?
ING Investment Office Publicatiedatum: 29 mei 2015 Sectorcommentaar financiële waarden Zet herstel bankensector door? Door Jan Kleipool, analist van het ING Investment Office De vooruitzichten voor de
Nadere informatieEconomie Utrecht komt verder op stoom
Economie Utrecht komt verder op stoom De Utrechtse economie heeft de opgaande lijn duidelijk te pakken. Onder impuls van sectoren als de zakelijke dienstverlening en de ICT groeit de economie naar verwachting
Nadere informatieStagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers
Starters ING Economisch Bureau Stagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers In het eerste kwartaal van 2012 zijn er circa 39.000 mensen een onderneming gestart, ruim 4%
Nadere informatieEconomie en financiële markten
Economie en financiële markten Bob Homan ING Investment Office Den Haag, 11 oktober 2013 Vraag 1: Begraafplaats Margraten gesloten vanwege. 1. Bezuinigen bij de Nederlandse overheid 2. Op last van Europese
Nadere informatieEconomie in 2015 Kans of kater?
Economie in 2015 Kans of kater? Nico Klene Economisch Bureau Doorwerth 6 november 2014 Wat verwacht ú: - kans? - kater? 2 Opbouw - Buitenland: mondiale groei houdt aan - Nederland 3 VS: groei weer omhoog
Nadere informatieInternationale handel visproducten
Internationale handel visproducten Marktmonitor ontwikkelingen 27-211 en prognose voor 212 Januari 213 Belangrijkste trends 27-211 Ontwikkelingen export De Nederlandse visverwerkende industrie speelt een
Nadere informatieExport-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014
Export-update Noord- en Zuid-Amerika - juli 2014 1. Samenvatting en conclusies De Nederlandse uitvoerwaarde is in 2013 met 1,0% gestegen t.o.v. dezelfde periode in 2012 tot 433,8 miljard euro. De bescheiden
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Onderzoek Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieInternationale Economie. Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s
Internationale Economie Doorzettend, maar mager groeiherstel, veel neerwaartse risico s Wim Boonstra, 27 november 2014 Basisscenario: Magere groei wereldeconomie, neerwaartse risico s De wereldeconomie
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieING Investment Office
ING Investment Office Publicatiedatum: 12 november 2015 Sectorcommentaar Metaal en mijnbouw Door Marina Hagoort, beleggingsanalist van het ING Investment Office In dit rapport vindt u onze vooruitzichten
Nadere informatieBranche Update: Container terminals
Branche Update: Container terminals Economisch Bureau Sector & Commodity Research Nadia Menkveld +31 206 286441 Concurrentiepositie haven van belang voor terminal Hoewel de overslag in de haven van Rotterdam
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieAgro & Food-machinebouw
Agro & Food-machinebouw reldwijd we xport ee 3% ijde expo dw rt el ouwma ndb ch la 6% w er es in 1% ldecon ere w ie om AGRO FOOD & TECHNOLOGY ijde expor tf dw l e achines dm oo 11% we r Groeiambities van
Nadere informatieNederland Handelsland
Nederland Handelsland Herziening ranglijst belangrijkste exportlanden voor Nederland 10 10% Verenigd Koninkrijk Zweden 9 Rusland Verenigde staten 10% % België % Frankrijk Duitsland 1% % Spanje ING Economisch
Nadere informatieRabobank Food & Agri. Druk op varkensvleesmarkt blijft. Kwartaalbericht Varkens Q2 2015
Rabobank Food & Agri Kwartaalbericht Varkens Q2 2015 Druk op varkensvleesmarkt blijft De vooruitzichten voor de Nederlandse varkenshouderij voor het tweede kwartaal 2015 blijven mager. Ondanks de seizoensmatige
Nadere informatieGroei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst. Voor wie verstandig handelt!
Groei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst Trendsamenvatting Naam Definitie Groei aandeel supermarktkanaal; traditionele kanaal blijft het grootst Het handelskanaal van de gespecialiseerde
Nadere informatieLicht op energie (2013 - november)
PMI index Licht op energie (2013 - november) Macro-economische ontwikkelingen De indicator van Markit voor economische bedrijvigheid in de Eurozone ligt sinds enkele maanden net boven de 50 punten. In
Nadere informatieSectorupdate. Export bloemen en planten. 25 juni 2012. Economisch Bureau, Sector & Commodity Research
Sectorupdate Export bloemen en planten Economisch Bureau, Sector & Commodity Research 25 juni 2012 Exportgroei ondanks crisis in de eurozone Rusland vierde exportbestemming door sterke toename van de export
Nadere informatieVisie ING Investment Office Oktober 2017
Visie ING Investment Office Oktober 2017 Bob Homan 21 september 2017 Kernfactoren die financiële markten bepalen 3 pijlers + sentiment Economie Sentiment Waardering Liquiditeit Hoe staat de economie ervoor?
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieAantal starters stabiliseert
Kwartaalbericht Starters ING Economisch Bureau Aantal starters stabiliseert in 2013 Starters zorgen voor dynamiek in de sectoren Het aantal starters lag vorig jaar rond de 121.000, en was daarmee vergelijkbaar
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieHoreca in zwaar weer Afzet ligt 20% lager dan in 2000
Horeca ING Economisch Bureau Horeca in zwaar weer Afzet ligt 2 lager dan in 2000 In tegenstelling tot de afgelopen jaren heeft de horeca zich in 2011 goed ontwikkeld, de afzet nam met ruim 2% toe. Vrijwel
Nadere informatieVeranderingen in de petrochemische industrie VS-Lezing. Theo Olijve 27 maart 2014
Veranderingen in de petrochemische industrie VS-Lezing Theo Olijve 27 maart 2014 Wake-up call! De Europese chemie staat voor een enorme uitdaging De chemie is een motor van de economie; die positie mogen
Nadere informatieVerdere groei in het verschiet
Vooruitzicht Horeca Verdere groei in het verschiet De horeca kan in 2016 rekenen op verdere groei van de omzet... ondernemers zijn steeds positiever... en vooral in Amsterdam stijgen de hotelkamerprijzen
Nadere informatieEconomische visie op 2015
//5 Economische visie op 5 Nieuwjaarsbijeenkomst VNO-NCW regio Zwolle Björn Giesbergen januari 5 Inhoud Visie op 5 Europa: toekomstige koploper of eeuwige achterblijver? (conjunctuur/financiële markten)
Nadere informatieWederom onrust op de beurs: hoe nu verder?
Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Net als we vorig jaar meerdere keren hebben gezien, zijn de beurzen wederom bijzonder nerveus en vooral negatief. Op het moment van schrijven noteert de AEX 393
Nadere informatieDienstensector houdt vertrouwen
Stand van de Zakelijke Dienstverlening Dienstensector houdt vertrouwen Kasper Buiting Senior Sectoreconoom December 18 Inhoudsopgave pagina 1 Macro-economie: Eurozone en NL Voorlopende economische indicatoren
Nadere informatieHoreca herstelt laat
Kwartaalbericht Horeca NG Economisch Bureau Horeca herstelt laat Omzetgroei in 2010 dankzij prijsstijgingen De verwachte omzetontwikkeling voor de horeca zal in 2010 achterblijven bij die van de Nederlandse
Nadere informatieOlieprijs en economische groei zijn richtinggevend
, 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze
Nadere informatiePotplanten en jonge planten 2007
Importnota Potplanten en jonge planten 2007 HBAG Bloemen en Planten Aalsmeer, oktober 2008 Jan Lanning Monique Sassen Inleiding Het HBAG Bloemen en Planten heeft op basis van het meest recente AIPH-Union
Nadere informatieRabobank Food & Agri. Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? Kwartaalbericht Varkens Q3 2015
Rabobank Food & Agri Kwartaalbericht Varkens Q3 2015 Leidt de verwachte importgroei uit China tot herstel? De Rabobank verwacht een moeizaam derde kwartaal voor de Nederlandse varkenssector. Aan het einde
Nadere informatieConjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland
Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog
Nadere informatieProvinciale economie in het nauw
Regio ING Economisch Bureau Provinciale economie in het nauw In 2009 wordt Nederland hard getroffen door de wereldwijde economische crisis. Vanzelfsprekend blijven de Nederlandse regio s niet onbetuigd.
Nadere informatieCOMMERCIËLE RESULTATEN 1 e HALFJAAR 2015
PERSBERICHT 07/07/2015 COMMERCIËLE RESULTATEN 1 e HALFJAAR 2015 Renault wint terrein in Europa en consolideert zijn positie In het eerste halfjaar was er een lichte stijging van het aantal inschrijvingen
Nadere informatieOntwikkeling in de melkmarkt 21/04/2015
Ontwikkeling in de melkmarkt 21/04/2015 Melk- en voermarkt kort samengevat Vooruitzichten voor de melkmarkt zijn pover tot aan de zomer De melkmarkt is in de ban van het einde van de melkquotering o Afwachtende
Nadere informatieDe buitenlandse handel van België
De buitenlandse handel van België 1 ste kwartaal 2010 1 De buitenlandse handel van België na het eerste kwartaal van 2010 (Bron: NBB communautair concept*) Analyse van de cijfers van het eerste kwartaal
Nadere informatieBlijvende onrust op de beurs: hoe nu verder?
Blijvende onrust op de beurs: hoe nu verder? Zoals u waarschijnlijk weet, is de beurs nog steeds bijzonder nerveus en vooral negatief. De directe aanleiding is de tegenvallende groei in China waar wij
Nadere informatieZakelijke dienstverlener profiteert van meer vraag naar advies
Vooruitzicht Zakelijke dienstverlening Zakelijke dienstverlener profiteert van meer vraag naar advies Volumegroei zakelijke diensten blijft hoog... +,5% 216..mede door sterke vraag naar advies.? ING Economisch
Nadere informatieNulgroei in 2014: opluchting, maar geen opleving
Persconferentie 12/02/2014 Nulgroei in 2014: opluchting, maar geen opleving Internationale conjunctuur en economische toestand 2 Verbetering ondernemersvertrouwen in 2013, maar terugval in 2014 30,00 NBB-barometer
Nadere informatiemiljoen gewerkte mensuren Verzuim ongevallen per
Veiligheid en milieu De chemische industrie stelt zichzelf hoge milieu- en veiligheidseisen. De belangrijkste gegevens voor veiligheid en milieu zijn afkomstig uit. Een veilige werkomgeving, binnen en
Nadere informatieGROEI TECHNOLOGIEBEDRIJVEN STAGNEERT IN 2012
GROEI TECHNOLOGIEBEDRIJVEN STAGNEERT IN 2012 Thema s Productie Werkgelegenheid Investeringen Uitdagingen en risicofactoren Conclusies 2 Industriële omzet van de technologische industrie (2008 = 100) Eerder
Nadere informatieLANDEN ANALYSE DUITSLAND
LANDEN ANALYSE DUITSLAND Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee7 de sector (cijferma@g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms@ge (2018) waarde van de consump@e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatieKwartaalbericht Groothandel ING Economisch Bureau Groothandel kan zich herpakken
Kwartaalbericht Groothandel ING Economisch Bureau Groothandel kan zich herpakken Na twee moeilijke jaren, waarin het volume èn de omzet daalde, kan de groothandel in 2014 stappen vooruit zetten (volumegroei;
Nadere informatieOntdek beleggingskansen met technische analyse
Online Seminar Beleggen Ontdek beleggingskansen met technische analyse Bas Heijink Technisch Analist ING Investment Office Bart-Jan Blom van Assendelft Manager ING Beleggen Amsterdam, 10 september 2013
Nadere informatieSteeds groter wordende groep debiteuren betaalt te laat
Trends in werkkapitaal Steeds groter wordende groep debiteuren betaalt te laat Nederlandse trend steekt ongunstig af tegen die in de ons omringende landen In de tweede helft van 2011 is het aandeel debiteuren
Nadere informatieWijnimport Nederland naar regio
DO RESEARCH Wijnimport Nederland naar regio Sterke opmars wijn uit Chili Jeroen den Ouden 1-10-2011 Inleiding en inhoudsopgave Pagina I De invoer van wijn in Nederland 1 II De invoer van wijn naar herkomst
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2012
De agrarische handel van Nederland in 2012 1. Opvallende ontwikkelingen Totale wereldhandel in agrarische producten groeit voor tweede opeenvolgende jaar met ruim 10% Nederlandse agrarische export groeit
Nadere informatieArbeidskosten per eenheid product
Arbeidskosten per eenheid product CPB Achtergronddocument, behorend bij: MEV 2012 September 2011 Martin Mellens CPB Memo Aan: Belangstellenden Centraal Planbureau Van Stolkweg 14 Postbus 80510 2508 GM
Nadere informatieDe Belgische (petro)chemische industrie 2014
De Belgische (petro)chemische industrie 2014 Rapport samengesteld door: Thirza van den Broek Tom Vansteenkiste Februari 2014 Nederlandse Kamer van Koophandel voor België en Luxemburg Tervurenlaan 168 bus
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieAtradius Landenrapport
Atradius Landenrapport Nederland November 214 Overzicht Algemene informatie Belangrijkste sectoren (213, % van bbp) Hoofdstad: Amsterdam Diensten: 72% Regeringsvorm: Constitutionele monarchie Industrie:
Nadere informatie10 dingen over rente die beleggers moeten weten
Online Seminar Beleggen 10 dingen over rente die beleggers moeten weten Simon Wiersma Investment Manager ING Investment Office Bart-Jan Blom van Assendelft Manager ING Beleggen Amsterdam, 13 augustus 2013
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigd Koninkrijk-Nederland 1 1. Goederenexport van het Verenigd Koninkrijk naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Britse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE
Nadere informatieLANDEN ANALYSE DENEMARKEN
LANDEN ANALYSE DENEMARKEN Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee6 de sector (cijferma?g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms?ge (2018) waarde van de consump?e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zuid-Korea-Nederland 1 1. Goederenexport van Zuid-Korea naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zuid-Koreaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro). Bron: International
Nadere informatieDruiven: Ontwikkeling wereldhandel en aandeel Chili (export) en Nederland (import) 10%
wereldhandel in 1000 ton Factsheet druiven oktober FACTSHEET DRUIVEN Fruit&VegetableFacts; JanKeesBoon; +31654687684; fruitvegfacts@gmail.com Groei wereldhandel in druiven, vooral nieuwe markten Zuid en
Nadere informatieOpkomende markten: do s en don ts
Online Seminar Beleggen Opkomende markten: do s en don ts Simon Wiersma Investment Manager ING Investment Office Bart-Jan Blom van Assendelft Marketing Manager ING Beleggen Amsterdam, 12 november 2013
Nadere informatieLANDEN ANALYSE ITALIË
LANDEN ANALYSE ITALIË Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee7 de sector (cijferma@g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms@ge (2018) waarde van de consump@e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatieLicht op energie (2014 - februari)
Licht op energie (2014 - februari) Macro-economische ontwikkelingen Beleggers halen hun geld terug uit opkomende economieën nu het opkoopprogramma van schuldpapier in de Verenigde Staten verder wordt ingeperkt.
Nadere informatieLANDEN ANALYSE NEDERLAND
LANDEN ANALYSE NEDERLAND Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee5 de sector (cijferma>g) inzicht in de huidige (2013) en toekoms>ge (2018) waarde van de consump>e van snijbloemen en potplanten
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Canada-Nederland 1 1. Goederenexport van Canada naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Canadese exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Verenigde Arabische Emiraten- Nederland 1 1. Goederenexport van de Verenigde Arabische Emiraten naar andere landen Tabel 1: Voornaamste exportpartners van de Verenigde Arabische
Nadere informatieToerisme in perspectief
Toerisme in perspectief NBTC afdeling Research Den Haag 18-1-2013 Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieLEEUWENDEEL VLAAMSE EXPORT NAAR EU-LIDSTATEN
Bijlage ANALYSE EXPORTCIJFERS 2018 op basis van een analyse van Flanders Investment & Trade (FIT) van de in- en uitvoercijfers 2018 van de Nationale Bank van België (NBB). LEEUWENDEEL VLAAMSE EXPORT NAAR
Nadere informatieGroeimotor logistiek koelt af
Vooruitzicht Transport en Logistiek Groeimotor logistiek koelt af De volumegroei in transport en logistiek houdt in 2016 en 2017 aan... Gemiddelde groei transport en logistiek totaal maar in de voorheen
Nadere informatieMacro-economische Ontwikkelingen
Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Onderdeel Economische groei Inflatie Producentenvertrouwen Consumptie Omzet detailhandel Consumentenvertrouwen Hypotheken Hypotheek- en kapitaalmarktrente
Nadere informatieVooruitzichten economie en financiële markten
Vooruitzichten economie en financiële markten Bob Homan, ING Investment Office Grip op je Vermogen Den Haag, 9 oktober 2015 Vraag 1 Hoeveel % is de wereldindex (in Euro s) van hoogtepunt (15/4) tot dieptepunt
Nadere informatieZorgen om arbeidsmarktkrapte
Regiovisie Noord-Brabant Zorgen om arbeidsmarktkrapte Arbeidspotentieel niet uitgeput, wel lastiger om te benutten De sterke groei van de Brabantse economie voedt de vraag naar personeel. De groei van
Nadere informatiePERSCONFERENTIE. Technologische industrie blijft groeien
PERSCONFERENTIE Technologische industrie blijft groeien Groei activiteit en werkgelegenheid versterkt nog in 2016......maar verslechterende wereldconjunctuur...en we mogen aandacht voor herstel concurrentievermogen
Nadere informatieLANDEN ANALYSE FRANKRIJK
LANDEN ANALYSE FRANKRIJK Algemeen LANDEN ANALYSE ALGEMEEN De Landen Analyse gee9 de sector (cijfermabg) inzicht in de huidige (2013) en toekomsbge (2018) waarde van de consumpbe van snijbloemen en potplanten
Nadere informatieMarktkansen en risico s bij internationaal zakendoen
Industrie Marktkansen en risico s bij internationaal zakendoen Quick scan op meest aantrekkelijke buitenlandse afzetmarkten Gekeken naar omvang en groei dan blijken China en Rusland de meest aantrekkelijke
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Australië-Nederland 1 1. Goederenexport van Australië naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Australische exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE
Nadere informatiePersbericht ABP, eerste halfjaar 2008
Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend
Nadere informatieVraag & antwoord Beurscorrectie
ING Investment Office Publicatiedatum: 29 september 2015 (update van 2 september) Vraag & antwoord Beurscorrectie Beleggers beducht voor groeivertraging China September begon met een wereldwijde daling
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieDe Nederlandse landbouwexport De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017
De Nederlandse landbouwexport 2017 De publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met: De Nederlandse landbouwexport 2017 Uitgave 2018 Verklaring van tekens. Gegevens ontbreken * Voorlopig cijfer **
Nadere informatieExportprestaties van het industriële MKB in 2003
M200410 Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 Exportthermometer Jolanda Hessels Kees Bakker Zoetermeer, november 2004 Exportprestaties van het industriële MKB in 2003 In 2003 laat de export
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Zwitserland-Nederland 1 1. Goederenexport van Zwitserland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Zwitserse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE
Nadere informatieDEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus BRUSSEL T F
DEPARTEMENT LANDBOUW & VISSERIJ Vlaamse overheid Koning Albert II-laan 35 bus 40 1030 BRUSSEL T 02 552 77 05 F 02 552 77 01 www.vlaanderen.be VERSLAG BEHEERSCOMITÉ VARKENS 19 SEPTEMBER 2018 ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Ierland-Nederland 1 1. Goederenexport van Ierland naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Ierse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieStatistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012
Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren
Nadere informatieHandels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1
Handels- en investeringscijfers Spanje-Nederland 1 1. Goederenexport van Spanje naar andere landen Tabel 1: Voornaamste Spaanse exportpartners (bedragen x 1.000 euro) IMPORTERENDE LANDEN WAARDE EXPORT
Nadere informatieFacts & Figures 2012»
Facts & Figures 2012» Feiten en cijfers over de chemische industrie in Nederland - 2012 Nederland heeft een gunstig vestigingsklimaat voor de chemische industrie, omdat hiervoor de juiste randvoorwaarden
Nadere informatieOmzetgroei in meeste sectoren
Vooruitzicht Groothandel Omzetgroei in meeste sectoren 2016 eindelijk weer groei-jaar groothandel... vooral dankzij bouwmaterialen en ICT......terwijl oliehandel omzetcijfers drukt -0, +4, -2 2015 2016
Nadere informatieToerisme in perspectief. NBTC Holland Marketing Afdeling Research
Toerisme in perspectief NBTC Holland Marketing Afdeling Research Inleiding In dit rapport wordt op hoofdlijnen een beeld geschetst van trends en ontwikkelingen in het (internationaal) toerisme en de factoren
Nadere informatieDe agrarische handel van Nederland in 2013
De agrarische handel van Nederland in 2013 1. Opvallende ontwikkelingen Totale handelsoverschot groeit met 4,5 miljard; aandeel agrarische producten 2 miljard Nederlandse agrarische export neemt in 2013
Nadere informatieUSD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktprijzen Macro-economie Markten in mineur Afgelopen week De angst voor een wereldwijde economische vertraging is weer toegenomen na een slechte
Nadere informatieDe buitenlandse handel van België. - 2 de semester
De buitenlandse handel van België - 2 de semester 2008-1 De buitenlandse handel van België tijdens het eerste semester van 2008 (Bron: NBB communautair concept) Analyse van de cijfers m.b.t. het eerste
Nadere informatieMeerderheid zelfstandigen bouwt geen pensioen op Een derde verwacht onvoldoende
ZZP ING Economisch Bureau Meerderheid zelfstandigen bouwt geen pensioen op Een derde verwacht onvoldoende pensioeninkomen te hebben Meer dan de helft van de zelfstandige zonder personeel (zzp ers) bouwt
Nadere informatie