Kansen voor regionale
|
|
- Tania Smit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ING Economisch Bureau November 2011 Kansen voor regionale woningbouw Themavisie projectontwikkeling woningbouw
2 Colofon Auteur ING Economisch Bureau Maurice van Sante Redactie ING Business banking kennismanagement Jan van der Doelen ING Economisch Bureau Marcel Peek Opmaak/druk Papyrus B.V., Diemen 1 e druk De tekst is afgesloten op 15 november 2011 Projectontwikkeling November
3 Inhoud Voorwoord 4 Samenvatting 5 1. Inleiding 6 Deel I 7 2. Regionale voorkeur voor nieuwbouw 7 3. Beschikbare bouwgrond Grondprijzen Bevolkingsontwikkeling Conclusie 17 Deel II Factsheets 19 Groningen 20 Friesland 22 Drenthe 24 Overijssel 26 Gelderland 28 Flevoland 30 Brabant 32 Limburg 34 Zeeland 36 Zuid-Holland 38 Utrecht 40 Holland 42 Projectontwikkeling November
4 Voorwoord De woningmarkt in heeft het zwaar te verduren. ING Economisch Bureau schat het aantal gereed gemelde woningen koop en huur voor 2011 en 2012 op respectievelijk en eenheden, veel minder dan het gemiddelde van de afgelopen 10 jaar. Het aantal nieuw gebouwde maar onverkochte woningen stijgt daarnaast in rap tempo. Het afgenomen consumentenvertrouwen en de verminderde leencapaciteit spelen de woningmarkt parten, maar ook de onzekerheid over thema s als hypotheekrenteaftrek, pensioenen en de eurostabiliteit. Echter: de behoefte aan andersoortige woningen door de toenemende vergrijzing en de lage productieaantallen en toenemende schaarste er komen immers netto meer gezinnen bij dan woningen in zorgen voor een fundament onder de toekomstige productie en vraag. De woningmarkt kenmerkt zich in ieder geval de komende jaren door vraagoriëntatie. Dit betekent dat aanbieders, lees: (bouwende) ontwikkelaars, zich terdege moeten voorbereiden op de timing en de aard van hun aanbod. Deze studie vergelijkt de 40 zogenoemde Corop-gebieden in op vier, voor de woningmarkt, belangrijke karakteristieken. Doelstelling is ondernemers te helpen met het maken van hun keuzes. Doelstelling is ook de kans op een succesvol woningbouwproject te vergroten. ING Business Banking heeft met haar sectorgerichte aanpak en marktbenadering de ambitie om ondernemers succesvoller te maken. Ik wens u veel plezier met het lezen van deze studie en veel succes met ondernemen in een woningmarkt vol uitdagingen maar ook vol kansen..! Jan van der Doelen ING Sectormanager Bouw en Vastgoed Projectontwikkeling November
5 Samenvatting Noordoost-Brabant 1, Flevoland en Overijssel hebben de beste randvoorwaarden voor projectontwikkeling van woningen (figuur 1). De kansrijke gebieden liggen vooral in de as van en kenmerken zich door onder meer een bovengemiddelde groei van het aantal huishoudens en een grote voorkeur voor nieuwbouw van potentiële kopers. Relatief lage grondprijzen en de mogelijkheid voor een hoge verkoopprijsstelling in deze regio s schroeven de potentiele winsten van projectontwikkeling daarbij op. Delfzijl & omgeving, Zuid-Limburg, Oost-Groningen en Het Gooi en Vechtstreek blijven op de gebruikte indicatoren daarbij het meest achter. Figuur 1 Positie van coropgebied op ranglijst van aantrekkelijkheid van nieuwe woningbouwontwikkeling* Beste randvoorwaarden voor nieuwbouw in Noordoost-Brabant Positie ranglijst 1 t/m 8 9 t/m t/m t/m t/m 40 * Zie voor toelichting tabel 1 op blz. 18 Bron: ING Economisch Bureau 1 Driehoek Den Bosch, Oss en Boxmeer Projectontwikkeling November
6 1. Inleiding Woningmarkt in het slop De afgelopen jaren heeft de woningbouw flink te lijden gehad. Nadat het aantal gereedgemelde woningen weer enkele jaren in de lift zat tot bijna in 2009 daalde het met 33% tot in Ook voor 2011 en 2012 verwacht ING Economisch Bureau nog geen grote verbetering. De vastgelopen woningmarkt maakt het potentiële kopers moeilijk hun bestaande huis te verkopen waardoor zij het risico niet aandurven om een (nieuwbouw)woning te kopen. Het aantal transacties van bestaande woningen is dan ook laag. Ook de verkoop van nieuwbouwwoningen lag in 2010 met woningen nog ver onder het gemiddelde van jaarlijks in de periode en naar verwachting daalt het aantal weer tot in Vraag naar woonruimte groeit echter op lange termijn De komende 10 jaar is de verwachting dat het aantal huishoudens nog blijft groeien met circa per jaar. Daarbij worden er jaarlijks circa woningen gesloopt. Om de woningmarkt niet te laten verkrappen moeten er zo circa woningen per jaar bijgebouwd worden. Ondanks een woningmarkt die in het slop zit zal er op termijn dus zeker uitbreidingsvraag zijn. Daarnaast vergrijst de bevolking waardoor de kwalitatieve vraag van woningen ook kan veranderen en is er een aanhoudende trek naar de steden waardoor de druk in de Randstad groter is dan in andere regio s. Er zijn de komende jaren dus nog voldoende kansen voor projectontwikkelaars. De regionale verschillen worden echter steeds groter. Indeling van de studie In deel I van deze studie onderzoekt ING Economisch Bureau welke gebieden het meest kansrijk zijn voor nieuwbouw waarbij 40 verschillende (corop-)gebieden 2 met elkaar vergeleken worden (figuur 2). De gebieden worden op de volgende zaken met elkaar vergeleken: Verschillen in voorkeur nieuwbouw van potentiële kopers; Dynamiek van de regionale nieuwbouwmarkt; Beschikbaarheid van bouwgrond en verschillen in grondprijzen; Bevolkingsontwikkeling. Deel II van deze studie bestaat uit 12 factsheets die per provincie een overzicht geven van de meest belangrijke data voor nieuwe projectontwikkeling. Figuur 2 Indeling coropgebieden Agglomeratie s-gravenhage Delft enwestland Overig Zeeland Zeeuwsch-Vlaanderen Bron: CBS Agglomeratie Haarlem Agglomeratie Leiden en Bollenstreek Rijnmond Alkmaar en omgeving IJmond Zaanstreek Oost- Zuid- Holland Kop van Holland Amsterdam Het Gooi en Vechtstreek Zuid-Holland Utrecht West-Brabant Midden- Brabant Friesland Flevoland Gelderland Friesland Friesland Flevoland Veluwe Arnhem/ Nijmegen Noordoost-Brabant Brabant Midden- Limburg Zuid- Limburg Delfzijl en omgeving Overig Groningen Drenthe Overijssel Overijssel Limburg Oost- Groningen Drenthe Achterhoek Drenthe Twente 2 is ingedeeld in 40 corop-gebieden (figuur 2). Elk corop-gebied is een samenvoeging van een centrale kern (bijvoorbeeld een stad) met een omliggend verzorgingsgebied. De corop indeling wordt vaak gebruikt voor analytische doeleinden. De naam COROP komt van Coördinatie Commissie Regionaal OnderzoeksProgramma. Dit was de naam van de commissie die in 1971 de indeling van in COROP-gebieden ontwierp. Projectontwikkeling November
7 Deel I 2. Regionale voorkeur voor nieuwbouw Een voorkeur voor nieuwbouw bij potentiële kopers is van belang Voor nieuwe projectontwikkeling is het van belang dat woningzoekers een voorkeur hebben voor nieuwbouw. Een nieuwbouwwoning moet vaak van een tekening gekocht worden en de oplevering is meestal veel later dan bij het kopen van een bestaande woning. Voordelen zijn er uiteraard ook. Zo is de woning vaak veel energiezuiniger en kan een koper de woning veel makkelijker aan zijn persoonlijke voorkeuren aanpassen. Voor nieuwe woningbouw in een bepaalde regio is het van belang dat potentiële huizenkopers in deze regio ook een voorkeur hebben voor nieuwbouw en dat zij niet het liefst een al bestaande woning kopen. Om de interesse in de verschillende regio s in nieuwbouw te meten hebben we allereerst gebruik gemaakt van de relatieve hoeveelheid zoekopdrachten van internetters naar de term nieuwbouw 3. De veronderstelling is hierbij dat veel zoekopdrachten naar de term nieuwbouw een relatief hoge interesse voor nieuwbouw betekent 4. Meer dan 9 van de kopers van een nieuwbouwwoning in een bepaalde provincie is woonachtig in dezelfde provincie. Veel zoekopdrachten naar de term nieuwbouw in een bepaalde provincie zou dus moeten duiden op veel interesse in nog te bouwen woningen in dezelfde provincie. 3 Deze cijfers zijn niet op coropgebied niveau uit te splitsen. Daarom maken we hier gebruik van data van provincies. 4 Deze hypothese wordt ondersteund door een hoge correlatie van het gebruik van de zoekterm nieuwbouw en de uiteindelijke aantallen nieuwbouwverkopen per kwartaal. Nieuwbouw zit de Flevolanders in het bloed Figuur 3 geeft een gemiddelde positie op een ranglijst weer van de verschillende provincies naar het gebruik van de zoekterm nieuwbouw in de ste helft Als eerste is opvallend dat Flevoland hoog op de ranglijst staat. Ondanks dat de woningvoorraad in deze provincie al relatief jong is en het bestaande aanbod groot 5, zijn veel potentiële kopers toch (weer) op zoek naar een nieuwbouwwoning. Nieuwbouw zit hen blijkbaar in het bloed en zij prefereren vaker nieuwbouw ten opzichte van bestaande bouw. Ook in de provincie Utrecht wordt relatief veel gezocht naar nieuwbouw. Hier zou een krappe woningmarkt van bestaande woningen potentiële kopers mogelijk eerder op zoek kunnen laten gaan naar nieuwbouw. Ook de bouw van Leidsche Rijn kan hierop invloed hebben gehad. Veel inwoners hebben waarschijnlijk uit extra interesse of alleen uit nieuwsgierigheid op internet hiernaar gezocht. Limburgers hebben het minst interesse in nieuwbouw Limburgers daarentegen zoeken relatief het minst op internet naar nieuwbouw. Limburgers zijn blijkbaar meer gecharmeerd van reeds bestaande woningen. Ook in Zeeland wordt relatief weinig gezocht naar nieuwbouw. Een andere verklaring kan ook zijn dat mensen in deze provincies relatief weinig verhuizen en daardoor ook weinig naar nieuwbouw zoeken. Zo verhuisden in 2009 in geheel 90,6 mensen per inwoners ten opzichte van 79,7 en 82,6 mensen per inwoners in respectievelijk Zeeland en Limburg. 5 Zie blz. 8. Figuur 3 Gemiddelde jaarlijkse positie op ranglijst van provincies in welke mate de inwoners relatief naar de term nieuwbouw zoeken op internet, halverwege 2011* Gemiddelde jaarlijkse positie op ranglijst Flevolanders gemiddeld meest op zoek naar nieuwbouw op internet Flevoland Utrecht Groningen Friesland Gelderland Drenthe Zuid- Holland Holland Overijssel Brabant Zeeland Limburg * Google geeft alleen data van de 10 provincies met de relatief meeste zoekopdrachten. Omdat 12 provincies heeft wordt er dus voor 2 provincies (de provincies met relatief de minste zoekopdrachten) geen data verstrekt. Deze provincies zijn beide voor ieder jaar gerangschikt op plaats 11. Bron: Google, Bewerkt door ING Economisch Bureau Projectontwikkeling November
8 Figuur 4 Aanbod nieuwbouw en aantal nieuwbouw transacties als percentage van de totale koopwoningenvoorraad Nieuwbouw transacties t.o.v. in 2010 totale koopwoningenvoorraad 1,7 Nieuwbouw transacties t.o.v. totale koopwoningenvoorraad 1,5 1,2 1,0 0,7 0,5 0,2 0,0 Relatief kleine markt Gr.-A dam Delft & Westland Utrecht Veluwe ZW-Gelderland Gr.-Rijnmond Midden- Aggl. Haarlem NO-N-Brabant N-Brabant ZO-Z-Holland Arnhem/Nijmegen Aggl. Leiden & Bollenstreek N-Overijssel W-N-Brabant ZW-Overijssel ZO-N-Brabant Oost-Z-Holland Alkmaar en omgeving Ov. Zeeland Z-Limburg Midden-Limburg Delfzijl & omg. Zeeuwsch- N-Limburg N-Friesland Vlaanderen ZW-Friesland O-Groningen ZO-Drenthe IJmond Twente N-Drenthe Aggl. s-gravenhage Ov. Groningen Kop van N-Holland ZO-Friesland Het gooi & Vechtstreek ZW-Drenthe Achterhoek Relatief grote markt Flevoland Zaanstreek 0,0 0,2 0,5 0,7 1,0 1,2 1,5 Aanbod nieuwbouw t.o.v. totale koopwoningenvoorraad Corop-gebieden met een grote nieuwbouwmarkt: Veel aanbod maar ook veel transacties Corop-gebieden met een kleine nieuwbouwmarkt: Weinig aanbod maar ook weinig transacties Bron: CBS en MNW, bewerkt door ING Economisch Bureau Aanbod en vraag van / naar nieuwbouw gaan hand in hand Uit figuur 4 blijkt dat het aantal nieuwbouwtransacties een sterk verband houdt met het aanbod. De figuur geeft het verband weer tussen het relatieve aanbod van nieuwbouw in het betreffende corop gebied ten opzichte van het relatieve aantal transacties. In Oost-Groningen is het nieuwbouwaanbod het kleinst met slechts 0,2% aangeboden woningen ten opzichte van de bestaande koopwoningenvoorraad. Ook het aantal transacties is in Oost- Groningen het laagst met slechts 0,1% nieuwbouwverkopen in 2010 ten opzichte van het aantal bestaande koopwoningen. Door de corop gebieden in deze figuur is een duidelijke trendlijn te trekken van linksonder (Oost-Groningen) waar relatief weinig aanbod is en relatief weinig transacties plaatsvinden naar rechtsboven (Zaanstreek) waar relatief veel aanbod is en ook relatief veel transacties zijn. Deze trendlijn is op twee manieren te verklaren: In gebieden waar de vraag naar nieuwbouw groot is, voldoen projectontwikkelaars aan deze belangstelling door veel woningen aan te bieden. De vraag naar nieuwbouw zorgt hierdoor voor een groot aanbod; Een groter aanbod van nieuwbouw kan leiden tot meer keuze voor kopers waardoor zij sneller voor een nieuwbouwwoning kiezen. Het grote aanbod leidt hierbij tot meer transacties. Om meer inzicht te krijgen of een gebied interessant is voor nieuwbouw worden in figuur 5 alle coropgebieden ingedeeld naar het aantal nieuwbouwtransacties ten opzichte van de gehele voorraad koopwoningen en de doorlooptijd van de verkoop van nieuwbouwwoningen. Een lage gemiddelde verkooptijd is daarbij uiteraard interessant voor nieuwe projectontwikkeling. In figuur 5 heeft ieder kwadrant zijn eigen marktkenmerken welke hieronder besproken zullen worden: Projectontwikkeling November
9 Figuur 5 Doorlooptijd verkoop nieuwbouw in jaren en aantal nieuwbouw transacties als percentage van de totale Doorlooptijd koopwoningenvoorraad verkoop in 2010 nieuwbouwwoningen in jaren 2,3 2,1 Achterhoek Doorlooptijd verkoop nieuwbouwwoningen in jaren 1,9 1,7 Kwadrant I Overaanbod: Weinig transacties met lage doorlooptijd ZO-Friesland Kwadrant II Gevarenzone: Veel transacties maar hoge doorlooptijd 1,5 N-Limburg Aggl. Leiden & Bollenstreek ZW-Overijssel ZO-Drenthe ZW-Drenthe Oost-Z-Holland 1,3 Het gooi & W-N-Brabant ZW-Friesland Kop van Vechtstreek Aggl. Haarlem N-Holland Alkmaar Midden-Limburg en omgeving ZO-Z-Holland Utrecht Zeeuwsch-Vlaanderen Veluwe 1,1 N-Drenthe Gr.-A dam Ov. Zeeland ZO-N-Brabant Gr.-Rijnmond O-Groningen Aggl. s-gravenhage Delft & Westland Ov. Groningen Arnhem/Nijmegen N-Friesland Twente N-Overijssel Midden-N-Brabant Flevoland Zaanstreek 0,9 NO-N-Brabant Kwadrant IV Niche : ZW-Gelderland Kwadrant III Goeddraaiende Weinig transacties Z-Limburg markt: Veel transacties met IJmond 0,7 met lage doorlooptijd lage doorlooptijd Delfzijl & omg. 0, 0,2% 0, 0,6% 0,8% 1, 1,2% 1, 1,6% Nieuwbouwtransacties t.o.v. totale voorraad koopwoningen Bron: CBS en MNW, bewerkt door ING Economisch Bureau Kwadrant I: Overaanbod in Achterhoek en Zuidoost Friesland Kwadrant I geeft coropgebieden aan waar relatief weinig nieuwbouwwoningen verkocht worden en de verkooptijd lang is. Uitschieter hierbij is de Achterhoek waarbij de gemiddelde verkoopduur van een nieuwbouwwoning oploopt tot meer dan 2 jaar en ook weinig nieuwbouw verkocht wordt ten opzichte van de totale voorraad koopwoningen. Niet een erg aantrekkelijk vooruitzicht voor nieuwe projectontwikkeling. Kwadrant II: Agglomeratie Leiden & Bollenstreek in gevarenzone Regio s in kwadrant II kennen wel relatief veel transacties maar zitten ook in een gevarenzone omdat de voorraad maar betrekkelijk langzaam verkocht wordt. Zo geldt voor de agglomeratie Leiden & Bollenstreek dat het gemiddeld 1,5 jaar duurt voordat een nieuwbouwwoning verkocht is ten opzichte van 1,1 jaar gemiddeld in. Nieuwe projectontwikkeling is dus riskanter. Er bestaat een grotere kans dat nieuw aanbod niet verkocht wordt of dat het in ieder geval lang duurt. De relatief hoge verkoopcijfers zijn wel positief. Kwadrant III: Goeddraaiende markt in Flevoland en Zaanstreek De coropgebieden rechtsonder in kwadrant III met de uitschieters Zaanstreek en Flevoland kennen voor deze twee criteria de beste nieuwbouwmarkt. De regio s in dit kwadrant hebben ten opzichte van het gemiddelde in een hoog percentage verkochte nieuwbouwwoningen en de gemiddelde doorlooptijd tussen het aanbieden van zo n woning en de uiteindelijke verkoop is relatief kort. Zo kent de regio Gelderland een gemiddelde verkooptijd van nieuwbouw van minder dan een jaar (0,9 jaar) en werden er in ,9% nieuwbouwwoningen verkocht als aandeel van de totale bestaande voorraad koopwoningen. Een relatief aantrekkelijke markt dus voor nieuwe projectontwikkeling. Projectontwikkeling November
10 Kwadrant IV: Beperkt aanbod zorgt voor korte verkooptijden in Zuid-Limburg en IJmond In kwadrant IV zijn de corop s te vinden met weinig transacties maar ook een korte verkooptijd van de aangeboden nieuwbouwwoningen. Het zijn niche markten waar het aanbod en het aantal transacties klein is maar de transactietijden ook kort zijn. Het beperkte aanbod wordt dus wel snel verkocht. In Zuid-Limburg leidt het lage aantal transacties in combinatie met een beperkte aanbod er zo toe dat de gemiddelde verkooptijd van 0,8 jaar (circa 10 maanden) gemiddeld per nieuwbouw ook laag is. Ondanks de lage vraag zorgt een beperkt aanbod er voor dat projectontwikkelaars die wel nieuwbouwwoningen op de markt brengen hun woningen in deze regio gemiddeld het snelst in verkopen 6. 6 In de coropgebieden Oost-Groningen, Delfzijl en omgeving, ZW- Friesland en ZO-Drenthe werden in 2010 minder dan 100 nieuwbouwwoningen verkocht. Door deze zeer kleine aantallen moeten de cijfers met enige terughoudendheid worden bekeken. Projectontwikkeling November
11 3. Beschikbare bouwgrond In meeste regio s is potentiële bouwgrond nog voldoende beschikbaar Voor nieuwe woningbouw zijn bouwgronden nodig waarvoor vaak landbouwgrond wordt gebruikt. Niet in iedere regio is evenveel potentiële bouwgrond beschikbaar. bestaat (nog) voor meer dan de helft (5) uit landbouwgrond en circa 8% is bebouwd 7. Er is dus in principe nog voldoende ruimte voor nieuwe woningbouw maar sommige regio s hebben meer potentiële bouwgrond dan andere. Agglomeratie Haarlem heeft de minste potentiële bouwgrond In de agglomeratie Haarlem is de minste potentiële bouwgrond te vinden. Slechts hectare (14, van het totale oppervlakte) is nog agrarische grond 7 De overige ruimte bestaat onder andere uit binnenwateren, natuur en recreatiegebieden. (figuur 6) 8. Dit hoeft voor deze regio echter niet direct te leiden tot krapte op de grondmarkt. Het aantal huishoudens groeit in de agglomeratie Haarlem ook nog maar beperkt waardoor ook relatief weinig grond beschikbaar hoeft te zijn 9. Dit geldt, ook maar dan in mindere mate, voor de agglomeratie Den Haag, Het Gooi en Vechtstreek en IJmond. In de Achterhoek is met relatief 76,9% nog de meeste agrarische grond beschikbaar. Friesland beschikt over de meeste agrarische grond in hectare ( hectare). Deze corop-regio is dan ook de grootste van. Toch is het aandeel van de agrarische grond nog relatief klein. Meer dan de helft van dit corop gebied bestaat immers uit water. 8 Een groot deel van nieuwe woningbouw gebeurt op agrarische grond. Daarom is deze indicator hier als maatstaf gebruikt maar uiteraard kan nieuwbouw ook plaatsvinden op andere grond zoals bij binnenstedelijke herontwikkeling. 9 Zie blz. 14. Figuur 6 Agrarische grond per corop-gebied in hectaren en als % van totale oppervlakte, % 59% 61% % 4 69% 7 49% 27% 52% 41% 71% 42% % 43% 77% 68% 22% 5 42% 73% 63% 57% % 68% 62% 62% 38% 5 62% 69% Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau 61% 56% Aantal ha agrarische grond ha t/m ha ha t/m ha ha t/m ha ha t/m ha ha t/m ha Projectontwikkeling November
12 4. Grondprijzen Duurste grond in agglomeratie Leiden en de Bollenstreek Naast dat er voldoende potentiële bouwgrond beschikbaar is, is de grondprijs van belang. Een lage grondprijs is uiteraard aantrekkelijk voor nieuwe ontwikkeling omdat daardoor de totale bouwkosten lager kunnen zijn en de winstmarge hoger. Figuur 7 laat zien dat de laagste grondprijzen te vinden zijn in Drenthe. Daar is de gemiddelde vraagprijs van bouwkavels 146,- per m 2. In Leiden en de Bollenstreek zijn de prijzen met 787,- per m 2 het hoogst. Gemiddeld worden bouwkavels in aangeboden voor 303,- per m 2. Hoge bebouwingsdichtheid drukt relatieve grondprijs in Amsterdam en Den Haag In regio s met goedkope bouwgrond is over het algemeen de dichtheid van de bebouwing laag. Zo hebben woningen buiten de Randstad vaak een grotere tuin en komen er minder appartementen in verschillende woonlagen voor. Deze vaak lagere dichtheid buiten de Randstad drijft de stichtingskosten van nieuwbouw op doordat er gemiddeld meer vierkante meters grond benodigd zijn om een woning te bouwen. Figuur 7 laat zien dat een lage grondprijs vaak hand in hand gaat met een lage bebouwingsdichtheid. Zo heeft Drenthe naast de laagste grondprijs ook, op Delfzijl en omgeving na, de laagste bebouwingsdichtheid van van 0, Als op de grondprijs hier een correctie voor gemaakt wordt dan valt op dat vooral de regio s 10 De bebouwingsdichtheid is gedefinieerd als het aantal vierkante meters woonoppervlakte per vierkante meter bebouwd woonterrein. Stedelijke gebieden hebben hierdoor een hoge ratio door de hoogbouw en de vaak kleinere tuinen. Figuur 7 Bebouwingsdichtheid, indicatie van de gemiddelde vraagprijs van bouwkavels per m 2 (v.o.n.) en vraagprijs grond gecorrigeerd voor bebouwingsdichtheid in, medio ,65 0,60 0,55 0,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 Drenthe Delfzijl en omgeving Overijssel Zeeuwsch-Vlaanderen Oost-Groningen Overig Groningen Friesland Friesland Twente Friesland Drenthe Grondprijs per m 2 (linker as) Gecorrigeerde grondprijs voor bebouwingsdichtheid (linker as) _ Bebouwingsdichtheid (m 2 woonoppervlakte per m 2 woonterrein) (rechter as) Midden-Limburg Overig Zeeland Limburg Achterhoek Drenthe Zuid-Limburg Flevoland Overijssel West-Brabant Gelderland Arnhem/Nijmegen Noordoost-Brabant Brabant Kop van Holland Midden-Brabant Veluwe Alkmaar en omgeving Zuid-Holland Groot-Rijnmond Oost-Zuid-Holland Groot-Amsterdam Het Gooi en Vechtstreek Zaanstreek Aggl. 's-gravenhage Utrecht IJmond Delft en Westland Aggl. Haarlem Aggl. Leiden en Bollenstreek Bron: Bouwkavels.nl, Funda CBS en huizenzoeker.nl, bewerkt door ING Economisch Bureau Projectontwikkeling November
13 Figuur 8 Gemiddelde m 2 prijs van woonoppervlakte in van te koop staande woningen en gecorrigeerde grondprijs o.b.v. bebouwingsdichtheid in per corop, 2010 Gemiddelde m 2 prijs van woonoppervlakte in Grond relatief goedkoop: Hoge m 2 prijs per woonoppervlakte t.o.v. de prijs voor de benodigde grond Gr.-A dam Het gooi & Vechtstreek Veluwe Delft & Westland NO-N- Midden- Alkmaar en omgeving Brabant N-Brabant W-N- ZW-Gelderland Oost-Z-Holland Brabant Arnhem/ Aggl. s- ZO-N-Brabant Achterhoek Nijmegen Gravenhage Zaanstreek ZW- ZO-Z-Holland N-Overijssel Ov. Zeeland Overijssel Kop van N-Holland ZW-Friesland N-Drenthe ZW-Drenthe N-Limburg Gr.-Rijnmond ZO-Friesland Midden-Limburg Ov. Groningen Twente N-Friesland Flevoland ZO-Drenthe Z-Limburg Zeeuwsch-Vlaanderen Delfzijl & omg. O-Groningen Aggl. Haarlem Gecorrigeerde grondprijs o.b.v. bebouwingsdichtheid Utrecht IJmond Aggl. Leiden & Bollenstreek Grond relatief duur: Lage m 2 prijs per woonoppervlakte t.o.v. de prijs voor de benodigde grond Bron: Bouwkavels.nl, Funda CBS en huizenzoeker.nl, bewerkt door ING Economisch Bureau Amsterdam en Den Haag veel lagere relatieve grondprijzen kennen. De hoge bebouwingsdichtheid in deze gebieden zorgt er voor dat er op iedere vierkante meter grond meer gebouwd kan worden waardoor de relatieve grondprijs per vierkante meter bebouwing veel lager is. Nieuwbouw in concurrentie met bestaande bouw Een hoge grondprijs hoeft niet direct nadelig te zijn voor nieuwe projectontwikkeling indien de vraagprijs van nieuwbouw ook hoog kan zijn. Nieuwbouw concurreert met bestaande bouw. De vraagprijs van nieuwbouw kan hierdoor niet teveel afwijken van de prijzen van bestaande te koop aangeboden woningen. In figuur 8 zijn de coropgebieden in een diagram afgebeeld met op de vertikale as de vierkante meterprijs van woonoppervlakte van bestaande te koop aangeboden woningen en op de horizontale as de gecorrigeerde grondprijs voor de bebouwingsdichtheid. Er kan een duidelijke trendlijn getrokken worden van linksonder waar zowel grond als de woonoppervlakte relatief goedkoop is naar rechtsboven waar beide componenten juist relatief duur zijn. De meeste regio s liggen rond de trendlijn. Relatief goedkope bouwgrond in Het Gooi en Vechtstreek en Groot-Amsterdam Coropgebieden die linksboven de trendlijn liggen kennen een relatief goedkope grondprijs ten opzichte van de vierkante meter prijs die gevraagd wordt voor bestaande bouw en dus ook een referentiekader is voor mogelijke vraagprijzen voor nieuwbouw. Dit geldt vooral voor Het Gooi en Vechtstreek en Groot-Amsterdam. In Het Gooi en Vechtstreek zijn de hoogste vierkante meterprijzen van bestaande te koop aangeboden woningen in te vinden van meer dan 3.500,- per m 2. De grondprijs is in vergelijking hiermee relatief laag waardoor deze regio een stuk van de trendlijn afligt. Een soortgelijke redenering kan op gaan voor Groot-Amsterdam. 11 Relatief hoge grondprijzen in Zaanstreek en IJmond Zaanstreek en IJmond liggen in figuur 8 onder de trendlijn. Dit geeft aan dat in deze regio s de gecorrigeerde grondprijs voor bebouwingsdichtheid relatief duur is ten opzichte van de vierkante meterprijs van bestaande woningen. Dit maakt deze gebieden minder aantrekkelijk voor nieuwe projectontwikkeling. 11 De relatief lage grondprijs in Amsterdam kan ook deels verklaard worden doordat de hier gebruikte grondprijs van bouwkavels vaak aan de rand of buiten de stad liggen waar de grond goedkoper is dan in het centrum. De prijs van de bestaande aangeboden woningen bestaat echter uit zowel de prijs van woningen uit het centrum als daarbuiten. Hierdoor kan de berekende grondprijs voor deze gebieden relatief laag zijn ten opzichte van de vierkante meter prijs woonoppervlakte van bestaande woningen. Projectontwikkeling November
14 5. Bevolkingsontwikkeling In bijna alle gebieden groeit tot 2020 nog het aantal huishoudens Een belangrijke indicator voor een aanhoudende vraag naar uitbreiding van de woningvoorraad is de ontwikkeling van de bevolking. Een toename van de bevolking kan leiden tot een stijgende vraag naar woonruimte. De ontwikkeling van het aantal huishoudens is hierbij van belang. Een verwachte afname van de huishoudgrootte leidt tot een toename van het aantal huishoudens en zo tot een grotere vraag naar woonruimte. Tot 2020 neemt de huishoudgrootte in alle 40 corop gebieden verder af. In geheel wonen er dan nog gemiddeld 2,16 personen in één woning ten opzichte van 2,25 nu (figuur 9). In Flevoland is de verwachte toename met 2 tot 2020 van het aantal huishoudens het grootst terwijl alleen in Delfzijl en omgeving ondanks de krimp van de huishoudgrootte het aantal huishoudens toch daalt (-/- 2,8%). De verwachte krimp van de bevolking is daar zo groot (-/-7,7%) dat de verkleining van de huishoudgrootte dit niet teniet doet. Ook de bevolking van Zeeuws Vlaanderen, Oost Groningen, de Achterhoek, Gelderland, IJmond en in Midden- en Zuid-Limburg krimpt maar de verkleining van de huishoudgrootte in deze regio s is voldoende om het aantal huishoudens en dus de bijbehorende vraag naar woningen te laten groeien. Veranderende samenstelling bevolking leidt tot andere woonwensen Naast een toename van het aantal huishoudens kan ook een verandering van de bevolkingssamenstelling de vraag naar bouwproductie stimuleren. Ouderen hebben immers andere woonwensen dan jongeren. De vergrijzing slaat vooral toe in gebieden waar ook naar verwachting het aantal huishoudens relatief hard groeit. Het aantal personen van een gezin met kinderen is namelijk vaak groter dan de huishoudgrootte van ouderen zonder kinderen. Vergrijzing leidt zo tot kleinere huishoudens doordat het aantal gezinnen afneemt. Figuur 9 Groei aantal huishoudens in % en toename van het aantal 65 plussers in % punten*, Flevoland Kop van Holland Alkmaar en omgeving Oost-Zuid-Holland Noordoost-Brabant Gelderland Arnhem/Nijmegen Overig Groningen Delft en Westland Delfzijl en omgeving Agglomeratie Haarlem 2 Het Gooi en Vechtstreek IJmond Oost-Groningen 1 Zuid-Limburg 1 Twente Agglomeratie 's-gravenhage Overijssel Zeeuwsch-Vlaanderen Midden-Brabant Limburg - Veluwe Groot-Rijnmond Midden-Limburg Agglomeratie Leiden en Bollenstreek Utrecht West-Brabant Drenthe Brabant Groot-Amsterdam Drenthe Friesland Overijssel Overig Zeeland Zaanstreek Friesland Zuid-Holland Drenthe Achterhoek Friesland _ Verandering aandeel > 65 jarigen in %punt _ s gemiddelde: Verandering aandeel > 65 jarigen in %punt _ % toename huishoudens _ s gemiddelde: % toename huishoudens * In 2010 was 15,3% van de se bevolking ouder dan 65 jaar. Naar verwachting stijgt dit tot 20,3% in De toename van het aantal 65-plussers is dan -punt. Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Projectontwikkeling November
15 Grootste bevolkingsverandering in Flevoland Het extreemste voorbeeld van vergrijzing in combinatie met groei van het aantal huishoudens is Flevoland. Het aandeel 65-plussers in deze provincie neemt van 9,9% in 2010 (laagste van ) toe tot 17,2% in Een stijging van 7,3%-punt ten opzichte van -punt in geheel. Naast een uitbreiding van het aantal huishoudens krijgt Flevoland hierdoor ook te maken met een verandering van de woonwensen. Hierdoor neemt zowel de kwantitatieve vraag toe als dat de kwalitatieve vraag verandert. De grote hoeveelheid bestaande eengezinswoningen in Flevoland zal hierdoor de komende jaren steeds minder voldoen aan de veranderende vraag waardoor er extra kansen zijn voor ver- of nieuwbouw. Lage toename 65-plussers in Delfzijl, Haarlem, Gooi en Vechtstreek en IJmond In Delfzijl en omgeving neemt het aandeel 65-plussers nog maar beperkt toe met 3,2%-punt tussen 2010 en Dit komt onder andere doordat de vergrijzing in deze regio al vroeg is ingezet en in ,9% van de bevolking al de nu nog geldende pensioengerechtigde leeftijd had bereikt (t.o.v. 15,3% in geheel ). Opvallend is dat ook regio s als Haarlem, Gooi en Vechtstreek en IJmond te maken krijgen met slechts een beperkte verdere vergrijzing van minder dan 4,-punt. In deze regio s ligt het aantal senioren al boven het landelijk gemiddelde en is de bevolkingsgroei en de groei van het aantal huishoudens juist lager dan gemiddeld in waardoor zowel de kwalitatieve als kwantitatieve vraag naar nieuwe woonruimte relatief beperkt zal zijn. Projectontwikkeling November
16 Box: Van kansrijk gebied naar succesvol project In deze studie wordt een analyse gemaakt van de meest kansrijke gebieden voor woningbouw. Projectontwikkeling in een kansrijk gebied is echter geen garantie voor succes. De gebruikte indicatoren geven slechts een vergelijking van de economische en demografische voorwaarden. Alleen een kansrijk gebied is dus nog niet voldoende. Een projectontwikkelingsplan moet aansluiten op de wensen van potentiële kopers om het ook tot een succesvol project te maken. Vaak worden woningbouwprojecten echter nog vanuit een onderbuikgevoel ontwikkeld en is er geen gedegen marktonderzoek geweest naar de potentiële doelgroep en hun woonwensen. Een projectontwikkeling in een kansrijke regio kan hierdoor nog steeds slecht uitpakken doordat de aangeboden woningen niet in de smaak vallen bij de woningzoekenden in de regio. Andersom geldt ook dat een projectontwikkeling waarvoor de geschetste randvoorwaarden in deze studie ongunstig zijn toch zeer succesvol kan zijn als maar goed is ingespeeld op de woonwensen van de woningzoekenden in de regio. Segmentatie is groter dan alleen gezinnen, starters en ouderen Voor uitgebreid marktonderzoek kunnen consumentenmarketingtechnieken toegepast worden op vastgoed. Het marktonderzoek is zo gebaseerd op de marktvraag van de klant, zijn belevingswereld, behoeften en zijn bewuste, maar vaak ook onbewuste, keuzes of voorkeuren. Op deze manier kan er gewerkt worden vanuit een vraaggestuurde markt in plaats van de traditionele aanbodgestuurde benadering. Marktsegmentatie gaat zoveel verder dan de traditioneel aanbodgedreven opdeling in gezinnen, starters en ouderen aldus Bart Kroesbergen, directeur van More For You. Exact de marktvraag in kaart in brengen Bij marktonderzoek wordt gebruik gemaakt van consumentenmarketingtechnieken en verschillende marketingdatabases en panelonderzoeken. Deze informatie wordt gecombineerd met leefstijlen, trends en ontwikkelingen in de maatschappij en specifiek vertaald naar vastgoed. De uitkomst is een leefstijl- en doelgroepbeschrijving van potentiële klanten en de daarbij behorende wensen gerelateerd aan vastgoed. Deze eisen en wensen worden beschreven in plannen met architectuur- en interieurwensen, aantallen klanten en specifieke gebieden of adressen waar potentiële klanten zich bevinden. Voorbeeld van succesvol vraaggericht project Een mooi voorbeeld is het Weide Blik project van 33 woningen in Bleskensgraaf, onderdeel van de gemeente Graafstroom. Voor het landelijke gebied, waarvan een foto in 2010 is verkozen als de meest se plek van, werd een marktonderzoek uitgevoerd. Hieruit kwam kort gezegd naar voren dat de woonwensen van consumenten volstrekt anders waren dan het bedachte vinex-locatie plan. Potentiële kopers willen in deze regio vooral landelijk wonen. In aansluiting op deze marktvraag werden woningen ontworpen waarbij de architectuur geïnspireerd is op de boerenhoeven in de Alblasserwaard waarvan een gedeelte ook met rieten dakbedekking. Zelfs de benaming van de woningtypen Riethoeve en Steenhoeve en de omliggende benaming van de buitenruimte erf werden zo gekozen om de landelijke sferen uit te stralen die bij de doelgroep past (zie foto). Ondanks deze luxe en hoogwaardige uitstraling, konden de woningen gerealiseerd en aangeboden worden tegen vinex-locatie prijzen. De 33 woningen werden eind 2010 middels loting verkocht. Het project heeft ook tot een gezonde doorstroming in het relatief kleine dorp gezorgd. Een zeer mooi resultaat in een periode waarin de verkoop van nieuwbouw op een veel lager niveau ligt dan voor de recessie van 2009 en in een coropgebied die in het onderzoek van deze studie slechts een middenmoter is. Projectontwikkeling November
17 6. Conclusie In deze studie zijn verschillende indicatoren besproken die kunnen aangeven of een gebied wel of niet potentie heeft voor nieuwe projectontwikkeling. Om nu inzicht te geven welke regio het meest aantrekkelijk is voor nieuwe woningbouwplannen zijn in tabel 1 de hiervoor besproken meest belangrijke indicatoren per corop in één overzicht gezet. Per indicator is er een ongewogen score gegeven van 1 t/m 5. Een regio wordt voor een indicator met een 5 beoordeeld als hij tot de beste 2 (plaats 1 t/m 8 op de ranglijst) van alle 40 coropgebieden behoort. Een 4 voor de volgende 2 (plaats 9 t/m 16) enzovoorts. Voor de totaal score zijn de scores per indicator van één coropgebied bij elkaar opgeteld. Omgeving Den Bosch & Oss heeft beste randvoorwaarden Uit tabel 1 blijkt dat de kansen voor nieuwe projectontwikkeling in coropgebied Noordoost-Brabant 12 het beste zijn. In deze regio neemt het aantal huishoudens de komende 10 jaar nog bovengemiddeld toe, worden nieuwbouwwoningen relatief snel verkocht, de vergrijzing van de bevolking is relatief hoog waardoor er de komende jaren veranderende vraag naar een andere woonruimte ontstaat en er is nog veel beschikbare bouwgrond aanwezig. Alleen de grondprijs en de bebouwingsdichtheid scoren niet bovengemiddeld maar liggen in de buurt van het s gemiddelde. Noordoost-Brabant wordt op de voet gevolgd door Flevoland en Overijssel. Grootste verschil tussen Flevoland en Noordoost-Brabant is dat de gemiddelde vraagprijs van concurrerende bestaande woningen in Flevoland veel lager is waardoor de potentiële vraagprijs van nieuwbouw ook lager is. Gooi en Vechtstreek en delen van Groningen en Limburg minst aantrekkelijk De regio s met de minste potentie voor projectontwikkeling zijn Zuid-Limburg, Oost-Groningen, Delfzijl en omgeving en Het Gooi en Vechtstreek. Vooral een beperkte groei van het aantal huishoudens, een al flink vergrijsde bevolking, een lage vierkante meterprijs van bestaande woningen en weinig verkochte nieuwbouwwoningen zijn minder aantrekkelijke indicatoren voor deze regio s. Het is overigens niet zo dat projectontwikkeling in deze regio s kansloos is want de beperkte hoeveelheid nieuwbouwwoningen die in vooral Zuid-Limburg, Delfzijl en Omgeving en Oost-Groningen aangeboden worden, worden wel bovengemiddeld snel verkocht. De lage positie op de ranglijst van de regio Gooi en Vechtstreek kan op het eerste gezicht als opmerkelijk worden gezien. De concurrentiepositie ten opzichte van bestaande bouw is goed doordat in deze regio de hoogste prijzen per m 2 voor bestaande woningen worden gevraagd. Daartegenover staat echter ook een zeer hoge grondprijs, een beperkte groei van het aantal huishoudens, een al flink vergrijsde bevolking en nog maar zeer weinig potentieel beschikbare bouwgrond. 12 Driehoek tussen Den Bosch, Oss en Boxmeer. Projectontwikkeling November
18 Tabel 1 Overzicht en ranglijst meest interessante coropgebieden voor projectontwikkeling woningbouw Ranglijst Corop Ontw. huishoudens in % Verandering bevolking in %-punt aandeel Beschikbare bouwgrond in ha (2008) Gemiddelde vraagprijs bestaande woning per m 2 in Doorlooptijd verkoop nieuwbouw in jaren (2010) Nieuwbouw transacties als % v. d. voorraad koopwoningen (2010) Bebouwingsdichtheid: Aantal m 2 woonoppervlakte per m 2 bebouwd terrein Grondprijs bouwkavels per m 2 in (VON) (2011) 1 Noordoost-Brabant 8, 5,6% ,94 0,8% 0, Flevoland 20,1% 7,3% ,99 1,2% 0, Overijssel 10,3% 4,9% ,02 0,7% 0, Gelderland 7,3% 5,6% ,87 0,9% 0, Delft en Westland 10, 5, ,07 1, 0, Utrecht 8,7% 5,1% ,20 1, 0, Midden-Brabant 7,9% 5, ,99 0,8% 0, Arnhem/Nijmegen 8, 5, ,01 0,8% 0, Overig Groningen 7, 5, ,06 0, 0, Groot-Amsterdam 6,1% 5, ,13 1, 0, West-Brabant 6,9% 5,1% ,31 0,7% 0, Zaanstreek 8,2% 4,9% ,96 1, 0, Brabant 7,3% 5, ,10 0,6% 0, Kop van Holland 8, 6,9% ,28 0, 0, Oost-Zuid-Holland 10, 6,2% ,36 0,6% 0, Alkmaar en omgeving 7,9% 6, ,19 0,6% 0, Veluwe 7,7% 4, ,19 1, 0, Aggl. Leiden en Bollenstreek 7, 5,2% ,50 0,8% 0, Overig Zeeland 4,6% 4,9% ,10 0, 0, Groot-Rijnmond 5,8% 4, ,11 0,9% 0, Twente 5, 4,2% ,99 0, 0, Drenthe 8,3% 4,9% ,14 0, 0, Zuid-Holland 6, 4,6% ,15 0,9% 0, Friesland 5,1% 4,9% ,99 0,3% 0, Aggl. s-gravenhage 5,9% 4,2% ,03 0,6% 0, Overijssel 6,9% 4,3% ,47 0,7% 0, Achterhoek 5,3% 4,7% ,21 0,3% 0, IJmond 4,1% 3,9% ,77 0, 0, Aggl. Haarlem 3, 3,7% ,27 0,9% 0, Limburg 6,7% 5,3% ,52 0,3% 0, Midden-Limburg 3,2% 5,3% ,16 0, 0, Friesland 6, 4,8% ,28 0,2% 0, Drenthe 5,6% 5, ,42 0,1% 0, Zeeuwsch-Vlaanderen 0,6% 4, ,15 0,3% 0, Drenthe 6, 4,7% ,36 0, 0, Friesland 6,7% 4,7% ,95 0,2% 0, Delfzijl en omgeving -2,8% 3,2% ,70 0,3% 0, Zuid-Limburg 1, 4,2% ,81 0,3% 0, Oost-Groningen 1,9% 4,1% ,09 0,1% 0, Het Gooi en Vechtstreek 4, 3,9% ,30 0, 0, ,9% 5, ,1 0,7 0, Totaal score* Score Plaats op ranglijst van betreffende indicator 5 1 t/m t/m t/m t/m t/m 40 * Totaal score: Som van de bovenstaande scores van alle indicatoren per Coropgebied Bron: Berekeningen ING Economisch Bureau o.b.v. CBS, Huizenzoeker, Funda en MNW Projectontwikkeling November
19 Deel II 7. Factsheets per provincie Op de volgende pagina s zijn voor iedere provincie factsheets te vinden met de belangrijkste data voor projectontwikkeling voor woningbouw per coropgebied. Projectontwikkeling November
20 Groningen Grote regionale verschillen Delfzijl en 37 omgeving 9 Overig Groningen 37 Oost- Groningen De nieuwbouw in de provincie Groningen is beperkt en is slechts 2% van de totale se markt. Deze vindt vooral plaats in Corop-gebied overig Groningen. Grondprijzen en concurrerende m 2 prijzen van bestaande woningen zijn relatief laag. In Delfzijl en omgeving en in Oost-Groningen zijn weinig transacties maar nieuwbouwwoningen die op de markt komen, worden relatief wel snel verkocht. Beide regio s hebben weinig aantrekkelijke randvoorwaarden voor nieuwe ontwikkeling in. Zo is de huishoudensgroei tot 2020 in Oost-Groningen beperkt en in Delfzijl en omgeving zelfs, als enig Corop-gebied in, negatief. De regio Overig Groningen doet het met een negende plaats op de ranglijst daarentegen een stuk beter. Ranglijst Coropgebied voor Projectontwikkeling* 37 9 Overig Groningen Delfzijl en omgeving 37 Oost- Groningen Aantal verkochte nieuwbouwwoningen en als % van in 2010 Delfzijl en omgeving 40 / 0,1% Oost-Groningen 63 / 0,2% Overig Groningen 459 / 1,7% Overig / 98, * Zie ook blz. 18. Gemiddelde grondprijzen bouwkavels, m 2 prijzen woonoppervlakte bestaande woningen en bebouwingsdichtheid Gemiddelde verkoopprijs nieuwbouwwoningen ,55 0,44 0,33 0, Gemm vraagprijs per m2 in medio Grondprijs per m2 in medio ste helft cirkel 55mm 500 Oost- Groningen Delfzijl en omgeving Overig Groningen Grondprijs per m 2 in medio 2011 (linker as) Gemiddelde vraagprijs per m 2 in medio 2011 (linker as) _ Bebouwingsdichtheid: aantal m 2 woonoppervlakte per m 2 bebouwd terrein (rechter as) Projectontwikkeling November ,11 0, Oost- Groningen ste Landbouw helft Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Delfzijl en omgeving Overig Groningen 0 Oost-Groningen Delfzijl en omgeving Overig GroningenNederla % toename huishoudens _ s gemiddelde: % toename huishoudens
21 Groningen Delfzijl en 37 omgeving 9 Overig Groningen 37 Oost- Groningen Prijsontwikkeling bestaande woningen (j.o.j.) e kw Oost-Groningen Delfzijl en omgeving Overig Groningen _ Nieuwbouwtransacties en aanbod nieuwbouw, beide als % t.o.v. totale koopwoningenvoorraad, Nieuwbouw transacties t.o.v. totale koopwoningenvoorraad 1 0,8% 0,7% 0,6% 0, 0, 0,3% 0,2% 2 0,1% 2 0, 0, 0,1% 0,2% 0,3% 1 0, 0, 0,6% 0,7% 0,8% Aanbod nieuwbouw t.o.v. totale koopwoningenvoorraad 1 Oost-Groningen Delfzijl en omgeving Overig Groningen Economische groei Demografische ontwikkeling % 2% 8% -1 6% -2 Overig Groningen Delfzijl en omgeving 2% % toename huishoudens _ s Oost-Groningen gemiddelde: % toename huishoudens -2% - Landbouw -6% Industrie Gem. Bouw Groothandel Oost-Groningen Detailhandel Delfzijl en omgeving Overig Groningen * 2012* -2% - Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel % toename huishoudens _ Oost- s gemiddelde: Delfzijl en % toename Overig huishoudens Groningen omgeving Groningen % toename huishoudens Verandering aandeel >65 jaar van totale bevolking (in % punten) * Raming ING Economisch Bureau Projectontwikkeling November
22 Friesland Het noorden van Friesland heeft provinciaal de beste mogelijkheden 31 Friesland 24 Friesland 34 Friesland In Friesland werden in nieuwbouwwoningen verkocht. Dit is 1, van de verkochte nieuwbouwwoningen in. De grondprijzen zijn met circa 200,- per m 2 laag. De groei van het aantal huishoudens ligt onder het s gemiddelde. Doordat de vergrijzing al flink is toegeslagen zal de kwalitatieve vraag de komende jaren minder dan gemiddeld veranderen. en Zuidwest Friesland staan hierdoor op de plaatsen 31 en 34 van de ranglijst van regio s van aantrekkelijkheid voor nieuwe projectontwikkeling. Friesland doet het met plaats 24 een stuk beter. Dit komt vooral doordat in deze regio nieuwbouwwoningen sneller verkocht worden en er nog veel potentiële bouwgrond beschikbaar is voor een lagere prijs dan in de twee andere Friese Coropgebieden. Ranglijst Coropgebied voor Projectontwikkeling* Aantal verkochte nieuwbouwwoningen en als % van in 2010 Friesland 222 / 0,8% Friesland 69 / 0,3% Friesland 123 / 0, D 24 Friesland 31 Friesland 34 Friesland Overig / 98, * Zie ook blz. 18. Gemiddelde grondprijzen bouwkavels, m 2 prijzen woonoppervlakte bestaande woningen en bebouwingsdichtheid Gemiddelde verkoopprijs nieuwbouwwoningen ,55 0,44 0,33 0, ste helft Gemm vraagprijs per m2 in medio 2011 cirkel 55mm Grondprijs per m2 in medio Friesland Friesland Friesland Grondprijs per m 2 in medio 2011 (linker as) Gemiddelde vraagprijs per m 2 in medio 2011 (linker as) _ Bebouwingsdichtheid: aantal m 2 woonoppervlakte per m 2 bebouwd terrein (rechter as) Projectontwikkeling November ,11 0, Friesland 1000 Friesland ste Landbouw helft Industrie Bouw Groothandel Detailhandel Friesland Oost-Groningen Delfzijl en omgeving Overig GroningenNederla % toename huishoudens _ s gemiddelde: % toename huishoudens
23 Friesland 24 Friesland 31 Friesland 34 Friesland Prijsontwikkeling bestaande woningen (j.o.j.) e kw Friesland Friesland Friesland _ Nieuwbouwtransacties en aanbod nieuwbouw, beide als % t.o.v. totale koopwoningenvoorraad, Nieuwbouw transacties t.o.v. totale koopwoningenvoorraad 2 0,8% 0,7% 0,6% 0, 0, 0,3% 0,2% 0,1% 0, Friesland Friesland Friesland , 0,1% 0,2% 0,3% 0, 0, 0,6% 0,7% 0,8% Aanbod nieuwbouw t.o.v. totale koopwoningenvoorraad Economische groei Demografische ontwikkeling % 2% 8% 6% Friesland Friesland Friesland Friesland 3% 2% % toename huishoudens _ s Friesland gemiddelde: % toename huishoudens 2% 1% 1% Landbouw Industrie -1% Gem. Bouw Groothandel Friesland Detailhandel Friesland Friesland * 2012* -2% - Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel % toename huishoudens -1% _ s gemiddelde: Gemm % toename huishoudens 2010 Friesland Friesland Friesland % toename huishoudens Verandering aandeel >65 jaar van totale bevolking (in % punten) * Raming ING Economisch Bureau Projectontwikkeling November
24 Drenthe Laagste grondprijzen in Drenthe 34 Drenthe 21 Drenthe 31 Drenthe In Drenthe werd in , van alle se nieuwbouw verkocht. De grondprijzen zijn relatief laag en in Zuidoost Drenthe zijn deze zelfs met gemiddeld 146,- per m 2 het laagst van. Drenthe scoort met plaats 24 het best van de Drentse Coropgebieden op de regionale ranglijst voor nieuwe woningbouwontwikkeling. Dit komt onder andere doordat de groei van het aantal huishoudens hier de komende jaren boven het s gemiddelde ligt. Tot 2020 groeit het aantal huishoudens naar verwachting met circa 8% ten opzichte van 7% in. Ranglijst Coropgebied voor Projectontwikkeling* 21 Drenthe Aantal verkochte nieuwbouwwoningen en als % van in 2010 Drenthe 196 / 0,7% Drenthe 69 / 0,3% Drenthe 149 / 0, D 34 Drenthe 31 Drenthe Overig / 98, * Zie ook blz. 18. Gemiddelde grondprijzen bouwkavels, m 2 prijzen woonoppervlakte bestaande woningen en bebouwingsdichtheid Gemiddelde verkoopprijs nieuwbouwwoningen Drenthe Drenthe 1500 Drenthe 1000 Drenthe Grondprijs per m 2 in medio 2011 (linker as) Gemiddelde vraagprijs per m 2 in medio 2011 (linker as) _ Bebouwingsdichtheid: aantal m 2 woonoppervlakte per m 2 bebouwd terrein (rechter as) Projectontwikkeling November ,55 0,44 0,33 0,22 0,11 0, Gemm vraagprijs per m2 Gemm in vraagprijs medio 2011 per m2 in medio cirkel 55mm Grondprijs per m2 in Grondprijs medio 2011 per m2 in medio ste helft Drenthe Drenthe ste Landbouw helft Drenthe Drenthe Drenthe % toename huishoudens _ s gemiddelde: % toename huishoudens Industrie Bouw Groothandel Detailhandel
25 Drenthe 21 Drenthe 34 Drenthe 31 Drenthe Prijsontwikkeling bestaande woningen (j.o.j.) e kw Drenthe Drenthe Drenthe _ Nieuwbouwtransacties en aanbod nieuwbouw, beide als % t.o.v. totale koopwoningenvoorraad, 2010 Nieuwbouw transacties t.o.v. totale koopwoningenvoorraad 0,8% 0,7% 0,6% 0, 0, 0,3% 0,2% 0,1% 0, 0, 0,1% 0,2% 0,3% 0, 0, 0,6% 0,7% 0,8% Aanbod nieuwbouw t.o.v. totale koopwoningenvoorraad Drenthe Drenthe Drenthe Economische groei Demografische ontwikkeling % 3% 2% 1 Drenthe 8% Drenthe 6% % toename huishoudens _ s Drenthe gemiddelde: % toename huishoudens 1% Landbouw Industrie -1% Gem. Bouw Groothandel Drenthe Detailhandel Drenthe Drenthe * 2012* 2% Landbouw Industrie Bouw Groothandel Detailhandel % toename huishoudens _ s gemiddelde: % toename huishoudens Drenthe Drenthe Drenthe % toename huishoudens Verandering aandeel >65 jaar van totale bevolking (in % punten) * Raming ING Economisch Bureau Projectontwikkeling November
Regionale bedrijvendynamiek
M201224 Regionale bedrijvendynamiek Oprichtingen en opheffingen van bedrijven in de Nederlandse regio s in de periode 1988-2010 A. Bruins J.A.C. Vollebregt Zoetermeer, juli 2012 Regionale bedrijvendynamiek
Nadere informatieGrote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025
Persbericht PB13 062 1 oktober 2013 9:30 uur Grote gemeenten goed voor driekwart van bevolkingsgroei tot 2025 Tussen 2012 en 2025 groeit de bevolking van Nederland met rond 650 duizend tot 17,4 miljoen
Nadere informatieStagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers
Starters ING Economisch Bureau Stagnatie zet door op startersmarkt Randstad trekt extra startende ondernemers In het eerste kwartaal van 2012 zijn er circa 39.000 mensen een onderneming gestart, ruim 4%
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 43757 2 december 2015 Regeling van de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 24 november 2015, 2015-0000289457,
Nadere informatieCijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief
Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief April 2012 Derks, Hovens, Klinkers) is het onderwerp bevolkingsdaling op de agenda gekomen. Er zijn inmiddels veel publicaties verschenen
Nadere informatieHoge groei ten noordoosten van de Randstad in 2017
januari Hoge groei ten noordoosten van de Randstad in Themabericht RaboResearch Nederland economie.rabobank.com Rogier Aalders Senior onderzoeker -9 Samenvatting Amsterdam en Utrecht en hun omgeving hebben
Nadere informatieDe Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven
Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven September 2008 Een nieuwe naam, een nieuw model Ook dit jaar kent onze Regio Top 40 weer enkele verrassende uitkomsten. Lees in deze uitgave hoe winnaars
Nadere informatieDE WOX 1E KWARTAAL 2008
DE WOX 1E KWARTAAL 2008 Zowel prijsdalingen als forse prijsstijgingen op gemeentelijk niveau begin 2008 Delft, mei In het afgelopen kwartaal is de gemiddelde woningprijs met 3,7% gestegen ten opzichte
Nadere informatieDE WOX 4E KWARTAAL 2007
DE WOX 4E KWARTAAL 2007 Regio Den Haag en Rotterdam blijven achter bij landelijke prijsontwikkeling Delft, 29 januari In het afgelopen kwartaal is de gemiddelde woningprijs met 4,3% gestegen ten opzichte
Nadere informatieKrimp in Woerden? Gemeenteraad Woerden 11 april 2013. Frits Oevering. Kennis & Economisch Onderzoek
Krimp in Woerden? Gemeenteraad Woerden 11 april 2013 Frits Oevering Prangende vragen? Krimp in Woerden? Vergrijzing en krimp Verhuispatroon Krimp in Woerden? Disclaimers diverse databronnen (ABF, CBS,
Nadere informatieWoningtransacties per maand, Nederland 2013-2015
Uitstekend eerste halfjaar 2015 Nederlandse woningmarkt De Nederlandse woningmarkt heeft een prima eerste half jaar achter de rug. In de eerste 6 maanden van 2015 werden door het Kadaster 75.249 woningtransacties
Nadere informatieEconomisch presteren van het regionale bedrijfsleven
3 De Regio Top 40 Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven And the winner is... Groei en kracht in de regio s Nu de kredietcrisis ook onze reële economie op alle fronten raakt, kijken economen
Nadere informatieHet belang van het MKB
MKB Regio Top 40 Themabericht Rogier Aalders De nieuwe MKB Regio Top 40 is uit. Zoals u van ons gewend bent, rangschikken we daarin de veertig Nederlandse regio s op basis van de prestaties van het MKB
Nadere informatieWoningmarktontwikkelingen landelijk en regionaal
Woningmarktontwikkelingen landelijk en regionaal Bouw en woonweken in Drenthe Platform Wonen Assen Paul de Vries Senior Woningmarkteconoom Rabobank Kennis en Economisch onderzoek 11 juni 2015 Agenda Actuele
Nadere informatieOntwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 juli 2003.
Ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 juli 2003. In deze notitie wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt. De notitie is als volgt ingedeeld: 1. Samenvatting.
Nadere informatieBijlagen hoofdstuk 13 De leefsituatie-index Jeroen Boelhouwer
Thuis op het platteland. De leefsituatie van platteland en stad vergeleken. Anja Steenbekkers, Carola Simon, Vic Veldheer (red.). Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, januari 2006 Bijlagen hoofdstuk
Nadere informatieAfname banen in 2002 in Groot-Amsterdam
Afname banen in 2002 in Groot-Amsterdam Gerda Gringhuis Eind december 2002 hadden werknemers in Nederland in totaal ruim 7 miljoen banen. Ten opzichte van december 2001 is het aantal banen toegenomen met
Nadere informatieBedrijven en bevolking in beweging
M201110 Bedrijven en bevolking in beweging Regionale bedrijvendynamiek en -migratie in relatie tot verstedelijking, periode 1988-2009 drs. R. Braaksma drs. W.V.M. van Rijt-Veltman Zoetermeer, 20 juni 2011
Nadere informatieWoningtransacties per kwartaal Nederland
Woningtransacties op niveau 2008, koopsom slechts 10% onder topjaar De Nederlandse woningmarkt draait op volle toeren. In de eerste negen maanden van 2015 zijn door het Kadaster 125.859 woningtransacties
Nadere informatieHypotheek Index Q1 2018
Hypotheek Index Q1 2018 De Hypotheker schetst de situatie op de huizenmarkt. Waterbedeffect goed zichtbaar in Randstad Huizenkopers wijken uit naar gemeenten rondom de grote steden. Zo steeg het aantal
Nadere informatieOntwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 juli 2004.
Ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 juli 2004. 1 In deze notitie wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt over de periode vanaf 1 januari tot 1 juli 2004.
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde havo 2002-II
Politiek en Ruimte bron 10 Aandeel van de lidstaten in de handel van de Europese Unie in procenten, 1998 30 % 25 20 22 25 Legenda: invoer uitvoer 15 10 8 8 15 15 10 11 9 9 15 12 5 0 6 5 2 2 1 0 België
Nadere informatieVerhuiswensen ouderen komen moeilijk uit
Verhuiswensen ouderen komen moeilijk uit mei 2018, Leo Prins en Paul de Vries - Ouderen verhuizen zeer weinig. Van alle senioren in een koopwoning wil 6,6 procent verhuizen, maar dat lukt maar 2,3 procent.
Nadere informatieHet midden- en kleinbedrijf naar regio
Het midden- en kleinbedrijf naar regio 11 0 Gusta van Gessel-Dabekaussen Publicatiedatum CBS-website: 30 juni Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer ** = nader
Nadere informatieDE WOX 2E KWARTAAL 2008
DE WOX 2E KWARTAAL 2008 Woningprijs stagneert: eerste dalingen op gemeenteniveau zichtbaar Delft, 21 juli De gemiddelde prijs van een woning steeg ten opzichte van het vorige kwartaal met slechts 0,1%.
Nadere informatieWoON-themarapport. Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit
Woningbouwplanningen van kwantiteit naar kwaliteit Middelburg, december 2013 Colofon SCOOP 2013 Samenstelling Dick van der Wouw Nadet Somers SCOOP Zeeuws instituut voor sociale en culturele ontwikkeling
Nadere informatieCentraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad
Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-049 8 juli 2008 9.30 uur In 2025 fors meer huishoudens in de Randstad Sterkste groei aan noordoostzijde Randstad Ook meer huishoudens in Noord-Brabant
Nadere informatieWoningmarkt landelijk 2018 (KW3)
In het derde kwartaal van 218 werden volgens het CBS/Kadaster 56.921 woningen verkocht. Dat is 7,3% minder dan in het derde kwartaal van 217 en 7,5% meer dan in het tweede kwartaal van 218. De verkoop
Nadere informatieRegionale verschillen in arbeidsaanbod
Regionale verschillen in arbeidsaanbod Hendrika Lautenbach Tussen de regio s in Nederland bestaan significante verschillen in de mate waarin de bevolking van 15 64 jaar participeert op de arbeidsmarkt.
Nadere informatieWoningmarktrapport 4e kwartaal 2015. Gemeente Amsterdam
Woningmarktrapport 4e kwartaal 215 Gemeente Amsterdam Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 3 Aantal verkocht 25 2 15 1 5 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement 1e kwartaal
Nadere informatieEconomisch presteren van het regionale bedrijfsleven in 2009
3 De Regio Top 40 Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven in 2009 And the winner is In onze editie van vorig jaar kondigden we het al aan. De Regio Top 40 van 2009 zou in het teken staan van
Nadere informatieLeenonderzoek Verbouwingen De cijfers 2016 vs 2015
Leenonderzoek Verbouwingen De cijfers 2016 vs 2015 Geldshop, onafhankelijk adviseur en bemiddelaar in consumptief krediet, heeft een grootschalig onderzoek gedaan naar leningaanvragen voor het leendoel
Nadere informatieSprekende Cijfers Woningmarkten. Rogier Weck Researcher
Sprekende Cijfers Woningmarkten Rogier Weck Researcher Sprekende Cijfers De marktdynamiek in 2018 Stand van zaken in de nieuwbouw Voor welke doelgroep moet worden gebouwd Case study: de woonvraag van deze
Nadere informatieMinder startende ondernemers
Starters ING Economisch Bureau Minder startende ondernemers in 2012 Aantal starters loopt in alle provincies terug Dit jaar zijn er tot en met september circa 95.000 mensen een onderneming gestart, ruim
Nadere informatieWelkom bij Visie op Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek
Welkom bij Visie op 216 Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Visie op 216 Stabiele groeivooruitzichten omgeven door onzekere wereldeconomie Tim Legierse 28 januari 216 Agenda Wereldeconomie Nederland Achterhoek
Nadere informatieWoningmarktcijfers Nederland derde kwartaal 2008
Woningmarktcijfers Nederland derde kwartaal 2008 In dit kwartaalbericht van Woningmarkcijfers.nl de volgende onderwerpen: - prijsontwikkelingen en transacties september - prijsontwikkelingen en transacties
Nadere informatieCalcasa Jaarverslag 2014 Miljoenenwoningen
Inhoud: Prijsontwikkeling Voorraadontwikkeling Aanbod & transacties Verschil koopsom en vraagprijs Duurste regio s, gemeenten, buurten en straten Calcasa Jaarverslag 2014 Miljoenenwoningen Aantal miljoenenwoningen
Nadere informatieWoningmarktmonitor provincie Utrecht; de staat van de woningmarkt medio 2018
Woningmarktmonitor provincie ; de staat van de woningmarkt medio 218 1 Inleiding In september 218 heeft er een update plaatsgevonden van de cijfers van de provinciale woningmarktmonitor. In deze factsheet
Nadere informatieWoningen. Prijzen en transacties. Provincie / Steden. Marktgegevens en prognoses. Transactieprijzen koopwoningen in mediaan 2016
Woningen 2017 Provincie / Steden Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties Aantal inwoners 2016 Aantal woningen 2016 Woningvoorraad/ huishoudens/inwoners 2020 2025 Koopwoningen Aantal verkochte
Nadere informatieWoningmarktrapport 3e kwartaal Gemeente Alphen aan den Rijn
Woningmarktrapport 3e kwartaal 217 Gemeente Alphen aan den Rijn Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 12 Aantal verkocht 1 8 6 4 2 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement
Nadere informatieNederlanders tevreden met hun woning
Nederlanders tevreden met hun woning 05 Minder verhuizingen door ingezakte woningmarkt Aantal verhuisde personen zo n 7,5 procent lager in 2009 dan in 2008 Vooral gezinnen van middelbare leeftijd maakten
Nadere informatieGraydon Kwartaalmonitor Q3 2018
Graydon Kwartaal monitor 1 Voorwoord Inhoud De economie zit duidelijk in de lift. Na eerdere positieve berichten over de groeiende omvang van het Nederlandse bedrijfsleven, blijkt ook uit deze Graydon
Nadere informatieDynamiek in de steden, stilte aan de randen van het land
Dynamiek in de steden, stilte aan de randen van het land Eigen huis verliest gouden glans De regionale huizenmarkten tot 2025 Visie op de Nederlandse huizenmarkt 2015-2025 ING Economisch Bureau ING April
Nadere informatieEconomische ontwikkeling in regio's met concentratie topsectoren,
Economische ontwikkeling in regio's met concentratie topsectoren, 2012-2014 Indicator 7 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere
Nadere informatieperspectief Delft en Westland Utrecht Agglomeratie Haarlem
Agglomeratie s-gravenhage Groot-Amsterdam Flevoland Regio s Zaanstreek in economisch Arnh Delft en Westland Utrecht Agglomeratie Haarlem Noord-Overijssel perspectief Kop van 2013 Noord-Holland Veluwe Groot-Rijnmond
Nadere informatieWoningmarktmonitor provincie Utrecht; ontwikkelingen koop- en huurmarkt Inleiding. Koopmarkt: stijgende prijzen en afnemend aanbod
DATUM 24 mei 218 PROJECTNUMMER 34.17 OPDRACHTGEVER Woningmarktmonitor provincie ; ontwikkelingen koop- en huurmarkt Inleiding Eind maart is de provinciale woningmarkt ge-update waarbij de ontwikkelingen
Nadere informatieWoningmarktrapport - 4e kwartaal 2013. Gemeente Dordrecht
Woningmarktrapport - 4e kwartaal 213 Gemeente Dordrecht Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 1 aantal verkocht 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement
Nadere informatieWoningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties. Prijs per m² GBO in mediaan 2017
Woningen Provincie/Gemeenten Marktgegevens en prognoses Prijzen en transacties woningen woningen. Provincie Drenthe Assen 67.700 31.400 Woningvoorraad 32.900 33.700 33.700 Tussenwoning 448 16,7 166.000
Nadere informatieWoningmarktrapport 3e kwartaal 2015. Gemeente Rotterdam
Woningmarktrapport 3e kwartaal 215 Gemeente Rotterdam Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 9 Aantal verkocht 8 7 6 5 4 3 2 1 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement 4e kwartaal
Nadere informatieWoningmarktrapport - 3e kwartaal 2013. Gemeente Haarlemmermeer
Woningmarktrapport - 3e kwartaal 213 Gemeente Haarlemmermeer Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 12 aantal verkocht 1 8 6 4 2 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement 4e
Nadere informatieVerhuizingen en huishoudensveranderingen in Nederland: verschillen tussen COROP-regio s
Verhuizingen en huishoudensveranderingen in Nederland: verschillen tussen COROP-regio s Peter Ekamper 1) en Mila van Huis 2) In 2002 hing ruim de helft van het aantal verhuizingen samen met een huishoudensverandering.
Nadere informatieEerste helft 2018 & Q Graydon kwartaal monitor
Eerste helft & Q2 Graydon kwartaal monitor Eerste helft & Q2 1 Eerste helft & Q2 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Faillissementen per branche 23 Opheffingen per branche 24 Netto-groei per branche 25 Overzicht
Nadere informatieGraydon Kwartaalmonitor Q1 2018
Graydon Kwartaal monitor 1 Voorwoord Inhoud Als u ooit een bedrijf heeft gestart, dan is de kans het grootst dat u dat in het eerste kwartaal van het jaar heeft gedaan. Veel ondernemers starten traditiegetrouw
Nadere informatieGrensoverschrijdende stedelijke netwerken. Gerard Marlet Abdella Oumer Roderik Ponds Clemens van Woerkens Sittard - 14 april 2014
Grensoverschrijdende stedelijke netwerken Gerard Marlet Abdella Oumer Roderik Ponds Clemens van Woerkens Sittard - 14 april 2014 Grensregio s Ontwikkeling aantal inwoners tussen 2005 en 2010 als percentage
Nadere informatieWoningmarktrapport 3e kwartaal Gemeente 's-gravenhage
Woningmarktrapport 3e kwartaal 216 Gemeente 's-gravenhage Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 12 Aantal verkocht 1 8 6 4 2 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement 4e kwartaal
Nadere informatieOntwikkelingen op de agrarische grondmarkt. In deze notitie wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt.
Ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt In deze notitie wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt. De notitie is als volgt ingedeeld: 1. Samenvatting 2. Achtergrond
Nadere informatieLeenonderzoek Verbouwingen De cijfers 2017 vs 2016
MAAKT HET WAAR Leenonderzoek Verbouwingen De cijfers 2017 vs 2016 Geldshop, onafhankelijk adviseur en bemiddelaar in consumptief krediet, heeft een grootschalig onderzoek gedaan naar leningaanvragen voor
Nadere informatieCijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief
Cijfers rond structurele bevolkingsdaling in chronologisch perspectief Mei 2013 Als gevolg van de omvangrijke publiciteit rond het rapport Structurele bevolkingsdaling, Een urgente nieuwe invalshoek voor
Nadere informatieGraydon Kwartaalmonitor. Kwartaal
Graydon kwartaal monitor Kwartaal 1 1 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Per branche Overzicht Q3 216, Q4 216 en Q1 6 Starters per branche 7 Faillissementen per branche 8 Opheffingen per branche 9 Netto-groei
Nadere informatieFeiten NVM Open Huizen Dag 5 oktober 2013
Feiten NVM Open Huizen Dag 5 oktober 2013 Aan de NVM Open Huizen Dag van 5 oktober 2013 deden 47.374 woningen mee, waarvan 1.192 nieuwbouwwoningen (2,9%). De meeste huizen waren te bezoeken in de provincies
Nadere informatieDecember Economische Thermometer & Barometer Weerterland en Cranendonck. Prestaties 2010, 2011 en verwachting voor 2012
Economische Thermometer & Barometer Weerterland en Cranendonck Prestaties 2010, 2011 en verwachting voor 2012 December 2011 CONCLUSIES Midden-Limburg zette in 2010 een goede economische prestatie neer,
Nadere informatieGraag meer windenergie, maar liever niet in de buurt
Graag meer windenergie, maar liever niet in de buurt 4 september 2014 Er is veel draagvlak voor windenergie in het algemeen onder de Nederlandse bevolking. Voor de aanleg van windturbines op betrekkelijk
Nadere informatieGemiddelde koopsom
Gevarieerde ontwikkelingen op de se woningmarkt De se woningmarkt presteert in de eerste 9 maanden van 2018 behoorlijk goed. Weliswaar met flinke verschillen tussen de regio s. De gemiddelde koopsom bedraagt
Nadere informatieWoningmarktmonitor provincie Utrecht: de staat van de woningmarkt medio 2016
DATUM 16 november 2016 PROJECTNUMMER 3400.107/G OPDRACHTGEVER Woningmarktmonitor provincie : de staat van de woningmarkt medio 2016 Update woningmarktmonitor De afgelopen maand heeft er een grote update
Nadere informatieEconomisch presteren van het regionale bedrijfsleven in 2010
De Regio Top 40 Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven in 2010 And the winner is In onze editie van vorig jaar kondigden we het al aan. De Regio Top 40 van 2010 zou in het teken staan van
Nadere informatieKoopsom per maand, Nederland 2012-2013
Persbericht Woningmarktcijfers.nl, Heerlen 21-01-2014 Nederlandse woningmarkt stabiel in tweede halfjaar 2013 De gemiddelde koopsom van de door het Kadaster geregistreerde woningtransacties kwam in december
Nadere informatieZeepbel of duurzaam herstel?
Zeepbel of duurzaam herstel? plus antwoorden op andere huizenmarktvragen, die u aan een econoom wilt stellen Marten van Garderen ING NL Economisch Bureau Hypothekencongres, 21 september 2017 De woningmarkt
Nadere informatieStimuleren koopmarkt
Stimuleren koopmarkt Sinds 2008 zit de huizenmarkt in het slop. Dat jaar markeert een scherpe daling in het aantal transacties en was het begin van een neerwaartse ontwikkeling van de transactieprijzen.
Nadere informatieThermometer economische crisis
9 Thermometer economische crisis oktober 20 Bestuursinformatie 07//20 gemeente Utrecht Inleiding In deze negende Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke
Nadere informatieRapport Huizenprijsontwikkelingen regio's in Nederland
Rapport Huizenprijsontwikkelingen regio's in Nederland Prijsindex Bestaande Koopwoningen naar COROP-gebieden en 25 grootste gemeenten CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490
Nadere informatieGraydon Kwartaalmonitor Q3 2017
Graydon kwartaal monitor 1 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Per branche Overzicht t.o.v. voorgaande kwartalen 6 Starters per branche 7 Faillissementen per branche 8 Opheffingen per branche 9 Netto-groei
Nadere informatiePersbericht woningmarktcijfers 3 e kwartaal 2018 NVM afdeling t Gooi. Huizen, 11 oktober Geachte heer, mevrouw,
Persbericht woningmarktcijfers 3 e kwartaal 2018 NVM afdeling t Gooi Huizen, 11 oktober 2018 Geachte heer, mevrouw, Donderdag 11 oktober 2018, zijn na 10.00 uur de marktcijfers bekend gemaakt van het 3
Nadere informatieWoningmarktrapport - 4e kwartaal 2012. Gemeente Amsterdam
Woningmarktrapport - 4e kwartaal 212 Gemeente Amsterdam Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 18 aantal verkocht 16 14 12 1 8 6 4 2 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement
Nadere informatieRegionale arbeidsmarktprognose
Provincie Zeeland Afdeling Economie Regionale arbeidsmarktprognose 2011-2012 Inleiding Begin juni 2011 verscheen de rapportage UWV WERKbedrijf Arbeidsmarktprognose 2011-2012 Met een doorkijk naar 2016".
Nadere informatieDe woning(beleggings)markt in beeld
Februari 2013 Onderzoek De woning(beleggings)markt in beeld Woningproductie zakt terug naar historisch dieptepunt van 35.000 woningen per jaar Woningnood keert terug, statistisch tekort loopt op van 2%
Nadere informatieBanenverlies in 2004 voor de meeste grote gemeenten
Banenverlies in 2004 voor de meeste grote gemeenten Wai Hong Chung In 2004 is het aantal banen van werknemers voor de tweede keer op rij afgenomen. De afname was in bijna alle regio s en gemeenten merkbaar.
Nadere informatieToekomstige ontwikkelingen op de huizenmarkt
Toekomstige ontwikkelingen op de huizenmarkt Peter Boelhouwer 5-10-2018 Delft University of Technology Challenge the future Inhoud Was er sprake van een bubble op de huizenmarkt en moest die wel klappen
Nadere informatieRegionale economische prognoses 2016
Regionale economische prognoses 2016 Themabericht Rogier Aalders De breed gedragen economische groei in 2016 leidt tot productiegroei in alle sectoren en in alle regio s De Randstad, en daarbinnen vooral
Nadere informatieOntwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 januari 2004.
Ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 januari 2004. In deze notitie wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt over de jaren 2002 en 2003. De notitie is als
Nadere informatieEconomie van de Woningmarkt: universele en regionale marktmechanismen
Economie van de Woningmarkt: universele en regionale marktmechanismen Steunpunt Wonen Vlaanderen: Universiteiten Leuven, Hasselt, Antwerpen en Delft 17 mei 2016 Dr. Paul de Vries Woningmarkteconoom Kennis
Nadere informatieFinanciering in het MKB
M201004 Financiering in het MKB Onderzoek naar de financieringsbehoefte per provincie Johan Snoei Abdelfatah Ichou Zoetermeer, maart 2010 Financiering in het MKB Financieringsbehoefte in het MKB verschilt
Nadere informatieWe kunnen de vergrijzing betalen. Dick Scherjon, bestuursadviseur
We kunnen de vergrijzing betalen Dick Scherjon, bestuursadviseur Duurzaamheidsscore Oost-Groningen Zeeuws-Vlaanderen Groot-Rijnmond Zuidoost-Drenthe Zuid-Limburg Delfzijl en omgeving Overig Groningen Midden-Limburg
Nadere informatieEerste helft 2017 & Q Graydon kwartaal monitor
Eerste helft & Q2 Graydon kwartaal monitor Eerste helft & Q2 1 Eerste helft & Q2 Inhoud Inleiding 3 Persbericht 4 Overzicht eerste helft 6 Algemeen overzicht 7 Per branche Overzicht eerste helft 216 en
Nadere informatie. Ongelijke gevallen Ongelijk behandeld
. Ongelijke gevallen Ongelijk behandeld Effectievere toewijzing van sociale huurwoningen, door meer differentiatie naar huishoudgrootte. Presentatie Bijeenkomst WoON2018 Oversampeling Bob Witjes Inhoud
Nadere informatieNoord-Holland heeft hoogste startersquote
Vooruitzicht Starters Noord-Holland heeft hoogste startersquote Ontwikkeling aantal starters onzeker door nieuwe wetgeving Fors meer taxichauffeurs door nieuwe taxiwet en Uber Ontwikkeling aantal starters
Nadere informatieWoningmarktrapport - 1e kwartaal 2012. Gemeente Wijdemeren
Woningmarktrapport - 1e kwartaal 212 Gemeente Wijdemeren Aantal verkochte woningen naar type (NVM) 25 aantal verkocht 2 15 1 5 Tussenwoning Hoekwoning Twee onder één kap Vrijstaand Appartement 2e kwartaal
Nadere informatieWoningmarktanalyse Gooise Meren
Woningmarktanalyse Gooise Meren Op basis van WOZ en BAG gegevens Versie Kerngegevens Woningmarktanalyse Gooise Meren De in dit rapport gepresenteerde analyses zijn gemaakt met behulp van gemeentelijke
Nadere informatieFiguur 1: Ontwikkeling aantal leerlingen Figuur 2: Prognose aantal leerlingen (index: 2011 = 100) (index: 2016 = 100)
Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is tussen 2011 en 2015 gedaald. In de provincie Limburg nam het aantal leerlingen in deze periode het sterkst af. In het voortgezet onderwijs is het aantal leerlingen
Nadere informatieLeenonderzoek Het autolening onderzoek 2017
Leenonderzoek Geldshop heeft een grootschalig onderzoek naar leningaanvragen voor auto s in Nederland uitgevoerd. In totaal werd de data van duizenden aanvragen in de periode januari 2016 tot en met augustus
Nadere informatie2010-2012 SAMENVATTING
2010-2012 SAMENVATTING Samenvatting De Regionale woningmarktmonitor 2010-2012 beschrijft de ontwikkelingen op de woningmarkt in het gebied binnen de driehoek Waalwijk, Oss en Boxtel. De kredietcrisis
Nadere informatieFormatieraming Voortgezet Onderwijs
Formatieraming Voortgezet Onderwijs Onderzoeksnotitie Onderzoek in opdracht van het SBO Sil Vrielink april 2011 2010 Nijmegen in opdracht van het SBO. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd
Nadere informatieTransacties en koopsom bestaande koopwoningen Nederland
2017 topjaar woningmarkt: koopsom stijgt met 8% en 12,6% woningen meer verkocht In 2017 is in Nederland gemiddeld 263.300 voor een bestaande koopwoning betaald. Het allerhoogste prijsniveau ooit en maar
Nadere informatieKernenfoto s West Betuwe. West Betuwe beraad Janneke Rutgers & Sjors de Vries 24 september 2018
Kernenfoto s West Betuwe West Betuwe beraad Janneke Rutgers & Sjors de Vries 4 september 018 Kernenfoto Een foto van de kern: stand van zaken huidige woningvoorraad, toekomstige (fysieke) ontwikkelingen
Nadere informatieFiguur 1: Ontwikkeling aantal leerlingen Figuur 2: Ontwikkeling aantal leerlingen 2009-2013 1 (index: 2009 = 100) 2014-2019 (index: 2014 = 100)
Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is tussen 2010 en 2014 gedaald. In de provincie Limburg nam het aantal leerlingen in deze periode het sterkst af. In het voortgezet onderwijs is het aantal leerlingen
Nadere informatieOntwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 januari 2005.
Ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt tot 1 januari 2005. In deze notitie wordt een beeld geschetst van de ontwikkelingen op de agrarische grondmarkt over de jaren 2003 en 2004. De notitie is als
Nadere informatieNieuwsflits Arbeidsmarkt. Mei 2018
Nieuwsflits Arbeidsmarkt Mei 2018 Inhoudsopgave WW-uitkeringen 2 Statistische bijlage 3 Toelichting WW 22 Colofon De Nieuwsflits Arbeidsmarkt geeft maandelijks de feiten van de arbeidsmarkt over de voorafgaande
Nadere informatieLeningen oversluiten Het oversluitonderzoek
Leningen oversluiten Het oversluitonderzoek Geldshop, onafhankelijk adviseur en bemiddelaar in consumptief krediet, heeft in het eerste kwartaal van 2017 onderzoek gedaan naar leningen voor het oversluiten
Nadere informatieDe ruimtelijke structuur van de clusters van nationaal belang. Otto Raspe en Martijn van den Berge
De ruimtelijke structuur van de clusters van nationaal belang Otto Raspe en Martijn van den Berge Samenvatting Het ministerie van Economische Zaken werkt aan de herijking van zijn economische stimuleringsprogramma
Nadere informatieGraydon Kwartaalmonitor
Graydon Kwartaal monitor 1 Voorwoord Inhoud In de eerste week van het nieuwe jaar maakte Graydon al bekend dat een laagterecord kent wat betreft het aantal faillissementen. Het aantal bedrijven dat failliet
Nadere informatieVastgoedbericht april 2010
Vastgoedbericht april 20 Het Kadaster brengt maandelijks een vastgoedbericht uit. Hierin worden statistieken gepresenteerd met de ontwikkelingen van de afgelopen maand: de prijsindex, het aantal verkochte
Nadere informatie