Business Plan. Centre of Expertise Watertechnologie. 8 december 2010

Transcriptie

1 Business Plan Centre of Expertise Watertechnologie 8 december 2010

2 Business Plan Centre of Expertise Watertechnologie

3 Managementsamenvatting NHL Hogeschool en Hogeschool Van Hall Larenstein zijn naar aanleiding van het sectorinvesteringsplan van de commissie De Boer gestart met het opzetten van een Centre of Expertise Watertechnologie (CEW). Hierbij is een samenwerking gezocht met het Technologisch Topinstituut Wetsus als wetenschappelijke partner. Een belangrijk deel van het CEW wordt gevormd door bedrijven. 17 bedrijven zijn inmiddels partner van het CEW. Naast het bedrijfsleven, wordt het CEW ook gesteund door de regionale overheden (Gemeente Leeuwarden, Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân). Op onderwijsvlak participeren twee regionale MBO s in het CEW. De focus van het CEW ligt op innovatieve watertechnologie. Het CEW is gebaseerd op de pijlers: talent, faciliteiten, onderzoek en netwerk. De belangrijkste inhoudelijke thema s zijn: waterbesparing en hergebruik, water en energie, nutriënten en landbouw, watersysteem, industriewater en sensortechnologie. De kracht van het CEW ligt in het samenbrengen van nieuwe kennis en technologieën en het bedrijfsleven. Bedrijven voeren onderzoek uit in het laboratorium van het CEW, uitgevoerd in samenwerking met studenten en docenten. Door toegepast onderzoek en productontwikkeling vindt kennisvalorisatie plaats op een schaal die tot nu toe ongekend is in de watersector. Het CEW draagt bij aan de onderwijsontwikkeling op het gebied van watertechnologie. De leerlijn water (MBO-HBO-WO-PhD) wordt gecompleteerd door het ontwikkelen van een doorstroomprogramma van bachelor naar master. Talentvolle studenten worden gestimuleerd deel te nemen aan een honours programma. Onderzoek in het CEW levert een belangrijke bijdrage aan het praktijkgericht maken van de onderwijsprogramma s. De liquiditeitspositie van het CEW is goed, door de ruime cashbijdrage van de partners. 60% van de cofinanciering bestaat uit cash. De eerste vijf jaar komt dit neer op een bedrag van 4 miljoen euro. De overige 2,7 miljoen euro is in-kind bijdrage van de partners. Na vijf jaar stopt de overheidsinvestering voor het Centre of Expertise. Het CEW kan dan financieel duurzaam worden voortgezet. De initiële partners blijven deelnemen, voor minimaal de huidige bijdrage. Lange termijninvesteringen door regionale overheden in de watersector (Watercampus Leeuwarden) en de aanwezigheid en groei van Wetsus zijn belangrijke omgevingsfactoren die de positie van het CEW versterken. Aantoonbaar succesvolle innovaties leiden tot een goede naam van het CEW en hebben een aanzuigende werking op nieuwe bedrijven. Bij bestaande partners in het innovatieve mkb is omzetgroei te verwachten en daarmee een blijvend stijgende lijn in onderzoeksopdrachten. Aanvullende financiering wordt gezocht in nieuwe (Europese) subsidies. In samenwerking de Water Alliance wordt sterk ingezet op branding van de watersector en kan de Europese Waterhub gerealiseerd worden. De toegang tot en deelname van internationale partners zal hierdoor bevorderd worden. De verwachte toename van het aantal bachelor- en masterstudenten watertechnologie levert daarnaast voldoende financiële middelen op om de voortzetting van onderwijsontwikkeling, internationalisering van het onderwijs en deelname aan het honours programma te garanderen. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

4 1. Visie, missie, concept 1.1 Inleiding Voor het sleutelgebied Water kan een Centre of Expertise ontwikkeld worden. Vanwege de aanwezigheid van het Technologisch Topinstituut Wetsus met onderwijs op MSc-niveau en PhD onderzoek, het grote aantal watertechnologiebedrijven en daarbij het bestaan van diverse watergerelateerde opleidingen op MBO- en HBO-niveau, lijkt Leeuwarden de uitgelezen locatie voor een Centre of Expertise Watertechnologie. In dit business plan is verder uitgewerkt wat het centrum behelst, wat de doelstellingen zijn en met welke partijen dit centrum ontwikkeld gaat worden. Europese Watertechnologiehub De wereldmarkt voor water bedraagt ongeveer 500 miljard euro. Het Nederlandse aandeel hierin is zo n 9 miljard euro. In Noord Nederland zijn er in totaal circa 145 bedrijven actief in de watersector. Zij zijn samen verantwoordelijk voor een wateromzet van ongeveer 1 miljard euro per jaar en bieden werkgelegenheid aan personen. Vergeleken met Nederland als geheel, is het aandeel van hoog innovatieve bedrijven groter en wordt er relatief veel geëxporteerd. De exportomzet is 300 miljoen, circa 30% van de totale wateromzet. Noord Nederland laat zien dat nauwe samenwerking en kennisoverdracht de basis vormen voor een wereldwijd succes. Samenwerkingsverbanden zoals Water Alliance, Stichting Well (innovatief bedrijfsleven) en Wetsus, maar ook samenwerkingsprojecten als de IJkdijk en de proeftuinen in Harlingen en Sneek trekken internationaal de aandacht en geven de deelnemende bedrijven een voorsprong op de markt. Noord Nederland speelt een voortrekkersrol op het gebied van waterkwaliteit, waterzuivering en watermanagement en loopt internationaal voorop met experimenten op het snijvlak met andere sectoren. Door het uitbouwen van de nationale watertechnologiehub rondom TTI Wetsus, Water Alliance, Stichting Well en het nieuwe Centre of Expertise Watertechnologie kan Nederland de Europese Waterhub realiseren. 1.2 Focus van het Centre De focus van het Centre of Expertise Watertechnologie (CEW) ligt op innovatieve watertechnologie. Het CEW zal naast regionaal en landelijk, ook internationaal georiënteerd zijn vanwege de globalisering van het vakgebied watertechnologie en het belang van de export voor deze sector. Hierbij wordt het CEW versterkt door het internationale netwerk en de ervaring van de Water Alliance. 1.3 Visie, missie en concept Het CEW is gebaseerd op de pijlers talent, faciliteiten, onderzoek en netwerk, brengt bestaande initiatieven samen en creëert mogelijkheden voor de gezamenlijke uitbouw van de watertechnologiesector op alle fronten. De zes belangrijkste inhoudelijke thema s van het CEW zijn: a. Waterbesparing en waterhergebruik b. Water en energie c. Nutriënten en landbouw d. Watersysteem e. Industriewater f. Sensortechnologie Met het oog op de in de toekomst verwachte schaarste van zoet water en grondstoffen zijn hergebruik en het sluiten van kringlopen ook belangrijke aandachtsgebieden. Vanwege de raakvlakken met de watertechnologie en de expertise van de partners zal er ook ruimte zijn voor het integreren van duurzame energieoplossingen in de watertechnologie. Hiernaast wil het CEW werk maken van de leerlijn water. Leeuwarden moet dé plek in Nederland worden waar je op alle niveaus kunt instromen in watertechnologische opleidingen en kunt uitstromen als innovatief vakman/vrouw, expert watertechnologie of excellent wateronderzoeker. De bundeling van de verschillende onderwijsniveaus op één fysieke locatie zorgt voor hechte samenwerking en betere innovaties. Onderwijs op het gebied van watertechnologie is in Leeuwarden op grote schaal aanwezig (MBO, HBO, WO). Onderzoek wordt gedaan op wetenschappelijk (Wetsus) en toegepast (Van Hall, NHL) niveau. Het Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

5 samenbrengen van partijen in de onderwijs- en onderzoeksketen op het gebied van watertechnologie is een belangrijke meerwaarde van het CEW. Faciliteiten in de vorm van laboratoria en apparatuur zijn al gedeeltelijk aanwezig (Wetsus, Life Sciences). Het CEW kan tevens beschikken over de state-of-the-art faciliteiten van het Water Applicatie Centrum (volledig ingericht laboratorium) en diverse demosites. In het reeds bestaande netwerk van de Water Alliance, aangevuld met het CEW kunnen MKB-bedrijven, grotere bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen elkaar vinden. Dit bevordert de samenwerking tussen deze partijen, en creëert een verbeterde concurrentiepositie op de internationale markt. 1.4 Doelstellingen en beoogde resultaten Het CEW heeft de volgende beoogde resultaten: Doelstellingen huidig na 5 jr Instroom in watergerelateerde Bachelor-opleidingen verdrievoudigd Aantal bachelor afgestudeerden met specialisatie watertechnologie vertienvoudigd 5 50 Groei doorstroom watertechnologie (aantal studenten) HBO WO 2 10 Kwaliteitsverhoging van Bacheloropleidingen, stijging in landelijke keuzegids ranking Onderzoeksprojecten waarin HBO en bedrijven samenwerken 3 25 Onderzoeksprojecten waarin HBO en WO samenwerken 0 10 Aantal onderzoekspublicaties 2 25 Aantal aangesloten bedrijven Groei van de bedrijvenomzet in de watersector Noord-Nederland 1mld +25% Groei van de werkgelegenheid in de watersector Noord-Nederland Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

6 2. Centre of Expertise Watertechnologie: het team 2.1 Primaire partners De primaire partners van het Centre of Expertise Watertechnologie (CEW), hun belangen en rol worden hieronder uiteengezet. De primaire partners zijn nauw betrokken bij de opzet van het CEW en totstandkoming van de inhoudelijke onderzoeksthema s. De primaire partners zijn: NHL Hogeschool, Van Hall Larenstein, Vitens, MKB bedrijven vertegenwoordigd door Stichting Well, Waterlaboratorium Noord (WLN) en Wetsus NHL Hogeschool en Van Hall Larenstein NHL Hogeschool (NHL) en Van Hall Larenstein (VHL) werken zeer nauw samen op het gebied van Life Sciences (waaronder watertechnologie). Zij hebben hun Life Sciences opleidingen in een gezamenlijke unit Life Sciences ondergebracht, middels een 8.1 constructie van de Wet Hoger Onderwijs. Deze samenwerking is zeven jaar geleden gestart, inmiddels studeren er 600 studenten aan de Life Sciences opleidingen. De NHL en VHL zullen samen, middels de 8.1 constructie, verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van het CEW. De NHL is penvoerder namens het consortium. De investering van de hogescholen bestaat voor een groot deel uit docenturen en apparatuur. De hogescholen brengen op deze manier kennis en kunde in, in het CEW om onderzoek uit te voeren en het onderwijs te verbeteren. Er wordt zo een belangrijke bijdrage geleverd aan kennisvalorisatie. De opbrengsten voor de hogescholen zijn tweeledig. Enerzijds wordt door participatie in het CEW de praktijkcomponent in het onderwijs vergroot, dit komt de kwaliteit van onderwijs en de aansluiting bij de arbeidsmarkt ten goede. Anderzijds levert participatie in het CEW vernieuwing van onderwijs op (watertechnologie als doorstroomprofiel voor meerdere opleidingen). Beide aspecten vergroten de aantrekkingskracht op potentiële studenten. De verwachting is dan ook dat op termijn het aantal studenten door het CEW zal toenemen. Een extra toestroom van bijvoorbeeld 10 studenten op jaarbasis levert de scholen ongeveer 6500 euro (bekostiging + collegegeld) per student per jaar op. In totaal komt dit over 5 jaar neer op euro. Watertechnologie vormt een speerpunt van de NHL en VHL. Zowel VHL als de NHL verzorgt watertechnologiespecialisaties waarbij het ontwikkelen en implementeren van duurzame, innovatieve watertechnologieconcepten aangeboden wordt. De lectoraten Drinkwatertechnologie en Afvalwatertechnologie voeden de opleidingen van Van Hall Larenstein m.n. Milieukunde. Naast watertechnologieonderwijs heeft VHL een omvangrijk trackrecord op het gebied van watertechnologieonderzoek en ontwikkeling. De milieuhal van VHL is een wateronderzoeks- en onderwijsfaciliteit die zijn weerga niet kent. Daarnaast vormen de milieukunde- en voedingstechnologieopleidingen synergiemogelijkheden die de watertechnologie in een breder perspectief kunnen plaatsen. NHL Hogeschool doet naast watertechnologieonderwijs baanbrekend onderzoek op het gebied van waterprocesmonitoring (sensoring). Het NHL lectoraat Water Services Management voedt NHL-opleidingen op het gebied van organisatie van de waterketen. Daarnaast heeft de NHL diverse opleidingen op het gebied van duurzame technologie (o.a. Civiele Techniek, Werktuigbouwkunde). Ook voor deze opleidingen kan watertechnologie een interessante toevoeging zijn. Anderzijds is de bredere kennisbasis van de NHL van waarde voor het vakgebied Watertechnologie. Bijvoorbeeld op het gebied van bedrijfsmatig denken (bedrijfseconomie, commerciële economie, bestuurskunde) kan de NHL de (starters binnen de) sector watertechnologie een belangrijke boost geven. Beide hogescholen hebben ook de ambitie om, in samenwerking met de andere onderwijsinstellingen in Leeuwarden (AOC Friesland, Friesland College, Wetsus) een complete leerlijn watertechnologie te ontwikkelen. Vanwege de te verwachten groei van de sector en de toenemende vraag naar watertechnologen op Hbo-niveau zijn de hogescholen voornemens om een doorstroomprofiel Watertechnologie te ontwikkelen van Bachelor naar MSc. Jaarlijkse investering hogescholen: ,- ( ,- cash, ,- in-kind) Vitens Dankzij verschillende fusies mag Vitens zich nu het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland noemen. Vitens levert drinkwater aan maar liefst 5,4 miljoen mensen en bedrijven. Door haar omvang heeft Vitens een enorme schat aan kennis en kunde in huis. De betrouwbaarheid en Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

7 duurzaamheid van de drinkwatervoorziening is dan ook groot. Vitens kijkt verder dan in eigen land alleen. Internationaal is Vitens betrokken bij de drinkwatervoorziening van nog eens ruim 20 miljoen mensen, overal ter wereld. De rol van Vitens in het CEW is het leveren van onderzoeksopdrachten waaraan experts van Vitens samen met studenten en docenten kunnen werken. Studenten leren hierdoor hoe een innovatief bedrijf als Vitens te werk gaat bij het ontwikkelen van producten en vermarkten van kennis. Hierin is ook een rol weggelegd voor het lectoraat Water Services Management van Vitens en de NHL. Het belang van Vitens bij deelname aan het CEW ligt in de mogelijkheden om samen met studenten van complementaire studierichtingen en met docenten met diverse expertise applicaties te ontwikkelen. De beschikbaarheid van state-of-the-art voorzieningen binnen het CEW zijn hierbij ook van grote waarde. Door deelname aan het CEW krijgt Vitens daarnaast toegang tot een belangrijke groep aan kenniswerkers. Het CEW is complementair aan de nieuwe demosite van Vitens op het pompstation in Noordbergum, de Drincubator. Hier kunnen grote volumes aan brak grondwater en oppervlaktewater behandeld worden in pilotinstallaties. Applicaties kunnen eerst getest worden op kleine schaal in het CEW, waarna de pilotproeven in Noordbergum uitgevoerd kunnen worden. Het geavanceerde laboratorium van het CEW zal bij het traject betrokken zijn. Jaarlijkse investering Vitens: ,- ( ,- cash, ,- in-kind) MKB bedrijven vertegenwoordigd door Stichting Well Friesland maakt in zeer korte tijd een grote ontwikkeling door met nieuwe bedrijven in de watersector. Hiermee komt Friesland maar ook de rest van Noord Nederland zowel nationaal als internationaal op de kaart te staan. Vanuit deze toenemende activiteiten is de Stichting Well ontstaan. Stichting Well focust zich op innovatie en ontwikkelingen in de sector en het creëren van het juiste ondernemings- en vestigingsklimaat ter bevordering van het ontstaan van nieuwe ondernemingen in de watertechnologie. Enkele spin-offs vanuit de hogescholen zijn hiervan al het resultaat. Stichting Well biedt inmiddels ruim 15 jonge, snel groeiende, technisch hoogwaardige bedrijven, een lokaal netwerkplatform met wereldwijde marktkennis. MKB-bedrijven die in het CEW gaan participeren zijn: Dutch Rainmaker, Capilix, Aqua Explorer, Forensicon, Pure Green Technologies, Alliance Technologies, Tail Technologies, KWR Watercycle Research Institute en Berghof Membrane Filtrations. Deze organisaties krijgen hiervoor toegang tot state-of-the-art laboratoriumfaciliteiten en apparatuur en tevens tot kennis en kunde voor het uitvoeren van onderzoeken. Het voordeel voor de bedrijven is dat zij over geavanceerde faciliteiten, kennis en kunde kunnen beschikken, die anders niet binnen de eigen financiële mogelijkheden zouden liggen. Een korte toelichting op de plannen van enkele van deze bedrijven: Dutch Rainmaker Dutch Rainmaker combineert windmolentechnologie, drinkwatertechnologie en koelwatertechnologie voor de unieke innovatie om water te produceren vanuit lucht. Dutch Rainmaker wil graag gebruik maken van de laboratoriumfaciliteiten vanwege de groeiende activiteiten van de onderneming. Het bedrijf heeft behoefte aan ongeveer 50m2 laboratoriumruimte met toegang tot verschillende soorten water en stroom. Aqua Explorer Aqua Explorer is een jong en snel groeiend bedrijf, actief in watermanagement. Het bedrijf biedt haar klanten totaaloplossingen op het gebied van watermanagement. Aqua Explorer wil gebruik maken van de faciliteiten in het CEW en heeft behoefte aan 100m2 labruimte met daarin een VMT ruimte, biogasafzuiging en toegang tot verschillende soorten water. Berghof Berghof Membrane Filtrations ontwikkelt op maat gemaakte producten met de hoogste standaard voor een groot aantal industriële bedrijfstakken. Het buitenlandse bedrijf Berghof Gmbh heeft zich sinds een jaar gevestigd in Leeuwarden en wil graag gebruik maken van de laboratoriumfaciliteiten in het CEW voor de verdere ontwikkeling van haar technologie. De inbreng van deze innovatieve bedrijven in het CEW is vooral gericht op de toekomst en groei van watertechnologie sector. Zij leveren onderzoeksopdrachten waaraan de bedrijven Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

8 samen met studenten en docenten kunnen werken. Studenten verbreden hun kennis doordat ze hier de theorie optimaal in de praktijk kunnen brengen. Kenniswerkers kunnen gebruik maken van laboratoriumfaciliteiten, die anders buiten hun bereik zouden liggen. De Stichting Well heeft in samenwerking met Van Hall Larenstein een Water Applicatie Centrum opgericht. Dit is een proefhal met laboratoriumfaciliteiten. Well heeft belang bij de totstandkoming van het CEW omdat op deze manier kennis en kunde (studenten, docenten) kunnen worden toegevoegd aan het aanwezige laboratorium, waardoor de mogelijkheden tot exploitatie hiervan sterk toenemen. Jaarlijkse investering mkb: ,- (100% cash) Waterlaboratorium Noord (WLN) WLN is een samenwerkingsverband van Waterbedrijf Groningen en Waterleidingmaatschappij Drenthe gericht op waterkwaliteit en watertechnologie voor de waterketen in Noordoost-Nederland en de (inter)nationale markt. WLN ondersteunt de beide drinkwaterbedrijven als erkend waterkwaliteitsbewaker en op het gebied van technologische ontwikkelingen om de bestaande productielocaties te optimaliseren en slimme innovaties te introduceren bij toekomstige projecten. Een belangrijke rol van WLN is daarom ook kennisontwikkeling en verspreiding. WLN vertegenwoordigt beide waterbedrijven bij relevante kennisinstituten (o.a. Wetsus en KWR) teneinde ontwikkelingen op technologisch gebied tijdig te signaleren en te vertalen naar de praktijk. Op innovatief gebied is WLN toonaangevend. WLN is de spil in een noordelijk project gericht op sensoren en water. WLN verricht ook activiteiten voor externe klanten. De kracht van WLN is vooral de integrale aanpak: de combinatie van analyse en technologie. Kennis bij WLN is breed ontwikkeld, zowel drink-, industrie- en afvalwater. WLN verwacht middels projecten in het CEW kennis rondom watertechnologie en water-kwaliteit proactief toepasbaar te maken en zo een bijdrage te leveren aan een optimale en duurzame waterketen. Jaarlijkse investering WLN: ,- ( ,- cash, ,- in-kind) Wetsus Wetsus, centre of excellence for sustainable water technology is een faciliterende intermediair voor kennisontwikkeling. Wetsus creëert een unieke omgeving en strategische samenwerking voor de ontwikkeling van winstgevende en duurzame watertechnologie. Het wetenschappelijke onderzoeksprogramma wordt gedefinieerd door de private en publieke watersector en wordt uitgevoerd door topuniversiteiten. De activiteiten van Wetsus worden onderverdeeld in 5 deelgebieden: onderzoek, business support, platform, talent en onderwijs. De rol van Wetsus in het CEW is de inbreng van toegang tot (internationale) wetenschappelijke kennis en een netwerk van 90 bedrijven en 15 universiteiten. Hiermee is Wetsus de motor van patenten en nieuwe ideeën voor watertechnologie. Er zal geen financiële relatie zijn tussen Wetsus en het CEW. Wetsus heeft belang bij het CEW vanwege de volgende punten: Wetsus houdt zich niet bezig met productontwikkeling, maar heeft er wel belang bij dat de gehele keten van wetenschap naar product wordt doorlopen. Het CEW kan het gat in de innovatieketen (zie ook Fig. 2) dichten Instroom Hbo-talent in Wetsus Academy (MSc Water technology) en PhD programma. Internationale imagoverbetering voor Leeuwarden als EU centrum watertechnologie voor het aantrekken van buitenlandse partners en studenten 2.2 Secundaire partners en stakeholders Naast de primaire partners zijn een groot aantal secundaire partners en stakeholders betrokken bij de totstandkoming van het CEW. Partners in de 2 e schil van het Centre of Expertise Watertechnologie en hun betrokkenheid bij het centrum zijn de volgende (zie fig. 1): Gemeente Leeuwarden en Provincie Fryslân Doelstelling van de lokale overheden is het versterken van de positie van het innovatieve bedrijfsleven en onderzoek in de regio. Dit sluit aan bij het speerpunt watertechnologie van de gemeente Leeuwarden. De gemeente investeert samen met de provincie tevens in de Watercampus Leeuwarden. De verbinding die het CEW legt tussen onderzoek enerzijds en innovatief bedrijfsleven anderzijds sluit naadloos aan bij de doelstellingen van gemeente en Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

9 provincie om Leeuwarden op de kaart te zetten m.b.t. watertechnologie. Gemeente en provincie geven een steunbetuiging aan het CEW en zeggen toe dat zij met projecten, vanuit het transitiefonds en Fryslân Fernijt, een bijdrage leveren aan het CEW. Jaarlijkse investering lokale overheden: ,- (100% cash) Wetterskip Fryslân Wetterskip Fryslân beheert de kwaliteit en de kwantiteit van het oppervlaktewater. Ook zorgt het waterschap voor de dijken langs het IJsselmeer en de Waddenzee, de dijken op Terschelling en Ameland en de polderdijken. De taken van Wetterskip Fryslân zijn verdeeld in drie thema's: veiligheid, voldoende water en schoon water. Aan schoon oppervlaktewater wordt actief gewerkt door het zuiveren van al het rioolwater in het beheersgebied. Het waterschap heeft daartoe 28 zuiveringsinstallaties, verspreid over de provincie. Bovendien zorgen zij ervoor dat het water schoon blijft. Daar werkt men aan met partners als gemeenten en de provincie. Het Wetterskip wil studenten in een vroeg stadium kennis laten maken met de wereld van het waterschap. Studenten leren hierdoor hoe een overheidsinstantie als Wetterskip Fryslân te werk gaat bij het beheren van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Hierbij is innovatie van cruciaal belang. Het lectoraat afvalwaterbehandeling is hierbij een belangrijke intermediair. Door deelname aan het CEW krijgt Wetterskip Fryslân toegang tot een belangrijke groep aan kenniswerkers. Dit is van groot belang voor het Wetterskip gezien de vergrijzing van de organisatie. De beschikbaarheid van state-of-the-art voorzieningen binnen het CEW zijn hierbij ook van grote waarde. Het Wetterskip wil de bestaande demosites (bv. demosite rioolwaterzuivering Leeuwarden) ook verbinden aan het CEW en deze in-kind inbrengen. Jaarlijkse investering Wetterskip: ,- (100% in-kind) University Campus Fryslân Voor de realisatie van hun ambities hebben de provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden, in nauwe samenspraak met de kennis- en onderwijsinstellingen in Leeuwarden er voor gekozen dat er een academische netwerkorganisatie in Leeuwarden komt, de University Campus Fryslân (UCF). Doel is door een samenhangende aanpak de hele Friese kennisketen te versterken: van voorschoolse educatie en een leven lang leren tot excellent wetenschappelijk onderzoek en innovatief ondernemerschap. Het plan voor het CEW past goed binnen de doelen van het UCF. Het biedt met name kansen voor: nog sterkere verbinding tussen professioneel en academisch onderwijs en onderzoek; een effectief schakelprogramma voor HBO-bachelors naar de Wetsus Academy. De UCF wil zelf ook een breed schakelprogramma HBO-Academisch aanbieden. Het streven is dat het waterschakelprogramma daar op termijn deel van uitmaakt; vergroting van de kennistoepassing in het bedrijfsleven. De UCF onderkent de potentie van het CEW en wil na toekenning in overleg gaan met het CEW voor de realisatie van de complete leerlijn watertechnologie en de betekenis die UCF daarin kan vervullen. De eerste prioriteit ligt op het realiseren van het doorstroomprogramma watertechnologie, van Bachelor naar Master. Voor het ontwikkelen van het doorstroomprogramma is ,- per jaar benodigd. Besluitvorming met betrekking tot een financiële bijdrage (aard, omvang, duur) van de zijde van UCF kan echter pas begin 2011 plaatsvinden, nadat Provinciale Staten het provinciale UCF-investeringsbedrag hebben geautoriseerd en er een concreet plan met financieel verzoek is besproken met de Stichting UCF MBO: Friesland College, AOC Friesland Friesland College en AOC Friesland bieden in een samenwerkingsverband Life Sciences opleidingen aan. Daarnaast biedt het AOC de opleiding watermanagement en het Friesland College technische opleidingen via het Techno Lyceum. De Life Sciences opleidingen worden aangeboden in het gebouw van Van Hall Larenstein. Er vindt nauwe samenwerking met de HBO Life Sciences opleidingen plaats. De totstandkoming van het CEW draagt bij aan groei in doorstroom van MBO naar HBO in de leerlijn water. De bijdrage van de MBO s is voornamelijk gericht op participatie van docenten en Mbostudenten in onderzoeksprojecten van het CEW. De input van Mbo-studenten en docenten is tweeledig. Zowel met betrekking tot de technische kant, als de onderzoekskant zijn er Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

10 mogelijkheden tot samenwerking. Aan de technische kant van het onderzoek betreft dit het ontwerpen en bouwen van testopstellingen. De Hbo-student is verantwoordelijk voor het ontwerp. De Mbo-student (niveau 4) voor het tekenen, de werkvoorbereiding en de uitvoering (evt. niveau 2). De werkplaats van het Techno Lyceum kan hierbij gebruikt worden. Ook met betrekking tot de automatisering van testopstellingen (sensoring) kunnen Mbo-studenten (Mechatronica) een rol spelen (programmeren, proces automatisering). Aan de onderzoekskant zijn de Hbo-studenten verantwoordelijk voor de aansturing van het onderzoek en de analyse van de resultaten. De Mbo-studenten Life Sciences zijn verantwoordelijk voor uitvoerende laboratoriumwerkzaamheden. Ook in de pijler talent spelen de Mbo s een belangrijke rol. Expertise die wordt opgedaan in het CEW kan als maatwerktraject (cursus) vermarkt worden richting bedrijven. In het kader van bij- en nascholing van laboratoriummedewerkers is dit een belangrijke meerwaarde voor bedrijven. Jaarlijkse investering MBO s: ,- (100% in-kind) Watercycle Research Institute (KWR) KWR, een kennisinstelling gevestigd in Nieuwegein, wil de watersector middelen bieden om uitdagingen met betrekking tot klimaatverandering en waterkwaliteit tijdig te signaleren en effectief aan te pakken. KWR doet onderzoek in opdracht van de Nederlandse waterbedrijven (BTO). KWR heeft zich onlangs ook gevestigd in Leeuwarden, met een sterke focus op watertechnologie. De activiteiten van KWR in Leeuwarden sluiten aan bij lopende activiteiten van het instituut in Nieuwegein, aangevuld met nieuwe projecten, waarbij gebruik gemaakt gaat worden van de lokale laboratoriumfaciliteiten. KWR wil toegepast onderzoek doen voor partners in de waterketen, in samenwerking met de kennisinstellingen en de technologieleveranciers binnen het CEW. KWR heeft een internationaal institutioneel netwerk binnen de waterketen. Dit netwerk is daarmee complementair aan dat van Wetsus. Voor de financiële inbreng van KWR wordt verwezen naar de intentieverklaring van de mkb-bedrijven vertegenwoordigd door de Stichting Well Paques Paques ontwikkelt en produceert waterzuiveringssystemen met innovatieve biotechnologie. Paques levert onderzoeksopdrachten aan het CEW waar docenten en studenten in kunnen participeren. Paques kan via het CEW met input vanuit diverse expertises applicaties ontwikkelen. Paques krijgt hiermee tevens rechtstreeks toegang tot een belangrijke groep kenniswerkers. Jaarlijkse investering Paques: ,- ( ,- cash, ,- in-kind) Landustrie Met bijna 100 jaar ervaring heeft Landustrie zich ontwikkeld tot een internationaal bedrijf dat actief is op diverse terreinen betreffende de behandeling en het transport van riool- en afvalwater. Daarnaast hebben ook innovatie en research & development binnen Landustrie een belangrijk aandeel. Voorbeelden hiervan zijn decentrale afvalwaterzuivering (DeSaH), dijkbewakingssystemen (IJkdijk), energiewinning uit zoet/zoutwater (RED) en mobiele sanitatieunits (MobiSan). Landustrie kan via het CEW met input vanuit diverse expertises applicaties ontwikkelen. Landustrie krijgt hiermee tevens rechtstreeks toegang tot een belangrijke groep kenniswerkers. Landustrie participeert voor ,- in het CEW. Jaarlijkse investering Landustrie: ,- ( ,- cash, ,- in-kind) REDstack REDstack B.V. is een spin-off bedrijf van Wetsus en richt zich op het ontwikkelen, opschalen en vermarkten van de RED-technologie. REDstack is een samenvoeging van RED (Reverse electro-dialysis) en stack, een opeenstapeling van membranen en elektroden. REDstack kan met haar technologie elektriciteit winnen uit het combineren van zoet en zout water. REDstack zal in het CEW voornamelijk in het thema water en energie participeren en profiteert hierbij van de kennis, kunde en faciliteiten van het CEW. Jaarlijkse investering REDstack: ,- ( 8.000,- cash, ,- in-kind) Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

11 2.2.9 Smart Frequencies Smart Frequencies is een innovatief technologiebedrijf. Smart Frequencies heeft behoefte aan de onderzoeksfaciliteiten en ondersteuning van het CEW. Jaarlijkse investering Smart Frequencies: ,- ( 5.000,- cash, in-kind) Water Waves Water Waves maakt gebruik van ultrasone technieken om applicaties te ontwerpen voor desinfectie, schoonmaak en kristallisatie. Daarnaast wordt gewerkt aan draadloos energietransport, datatransport door water en membraantechnologieën. Water Waves heeft belang bij de faciliteiten en onderzoeksondersteuning die het CEW kan bieden. Jaarlijkse investering Water Waves: ,- ( 5.000,- cash, in-kind) Water Alliance De Water Alliance vindt het CEW van essentieel belang binnen het kennisgebied watertechnologie in Noord Nederland. De Stichting Water Alliance heeft als taak om de branding van de Europese watertechnologiehub te verzorgen en het noordelijk watercluster verder op te bouwen. Het CEW past goed in de visie van de Water Alliance rond het uitbouwen van Noord Nederland tot Europese Watertechnologiehub. De Water Alliance verbindt private bedrijven, publieke organisaties, kennisinstellingen, intermediairs en overheden met elkaar rondom thema s of projecten om zo bedrijven te helpen betere producten sneller naar de markt te brengen. Aansluiting van het CEW bij de Water Alliance speelt een wezenlijke rol in het completeren van de innovatieketen. Het draagt bij aan de uitbouw van een volledige educatielijn en is een aanvulling op het netwerk van de Water Alliance. De fysieke locatie van het CEW bevordert de communicatie en samenwerking met het bedrijfsleven. Het CEW draagt volgens de Water Alliance dan ook wezenlijk bij aan de plannen voor verdere uitbouw van de Watercampus. De Water Alliance onderstreept haar commitment met een steunbetuiging aan het CEW N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland De NOM wil als onafhankelijke onderneming de werkgelegenheid in Noord-Nederland ontwikkelen door duurzaam winstgevende economische activiteiten te stimuleren. De vier Pieken in de Delta, Energie, Water, Sensortechnologie en Agro/Life Sciences/Healthy Ageing, genoemd naar de gelijknamige nota van het Ministerie van Economische Zaken, vormen de speerpunten van het beleid van de NOM. Deze vier innovatieve sectoren hebben de potentie Noord-Nederland internationaal op de kaart te zetten. De NOM is enthousiast over de plannen van het CEW en onderschrijft dit met een steunbetuiging Internationale kennisinstellingen Internationale kennisinstellingen, betrokken bij Wetsus, brengen wetenschappelijke kennis in en helpen bij de internationalisering van de Bachelor opleidingen en de internationale profilering van het CEW. Binnen Nederland zijn dit onder andere de volgende universiteiten: TU Delft, TU Eindhoven, Wageningen UR, Universiteit Twente en Rijksuniversiteit Groningen. Voorbeelden van internationale kennisinstellingen in het netwerk zijn: Universiteit Duisburg- Essen (Duitsland), Universiteit Gent (België), TU Graz (Oostenrijk), Universidade do Minho (Portugal), Wroclaw University of Technology (Polen), Deltares en Unesco-IHE Regionaal hoger onderwijs In het Sectorplan Noord hebben de noordelijke hogescholen hun krachten gebundeld om gericht te kunnen samenwerken en de noordelijke economie te kunnen versterken. Samenwerking en onderlinge afstemming van onderwijs- en onderzoeksaanbod is een speerpunt. De andere noordelijke hogescholen (Stenden Hogeschool (Leeuwarden) en de Hanzehogeschool (Groningen)) zijn geïnteresseerd in samenwerking met het CEW. Wat betreft watertechnologie zijn de volgende opleidingen bij deze twee hogescholen in Noord Nederland van belang: Hanzehogeschool: Biologie en medisch laboratoriumonderzoek, Chemie, Chemische Technologie Stenden Hogeschool: Biologie en medisch laboratoriumonderzoek, Chemie Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

12 Figuur 1: Primaire partners (1 e schil) en stakeholders (2 e schil) van het CEW 2.3 Track record Het team heeft ervaring met samenwerking en de benodigde expertise om het Centre of Expertise Watertechnologie op te zetten. Een aantal voorbeelden illustreert dit: VHL en de NHL werken al jaren zeer succesvol samen in het aanbieden van de Bachelor opleidingen Life Sciences. Deze opleidingen, die een specialisatie watertechnologie aanbieden, trekken veel studenten en worden goed gewaardeerd door zowel studenten als arbeidsmarkt. VHL en Stichting Well hebben samen al eerder plannen geschreven voor een Water Applicatie Centrum (WAC), dat in november 2010 van start is gegaan. Het WAC omvat een volledig ingericht state-of-the-art waterlaboratorium. Leeuwarden is de enige stad in Nederland waar de complete leerlijn watertechnologie wordt aangeboden: MBO-HBO-WO-PhD. In het project Griene Sinnefretter hebben MBO- en HBO-studenten samengewerkt om een boot te bouwen die op zonne-energie vaart. Wetsus heeft laten zien in het Centre of Excellence dat samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijsinstellingen op het gebied van onderzoek zeer vruchtbaar kan zijn Beide hogescholen hebben lectoraten ingesteld, namelijk water services management (Vitens, NHL), drinkwatertechnologie (KWR Watercycle Research Institute, VHL), afvalwatertechnologie (Wetterskip Fryslân, VHL). De lectoraten hebben een uitgebreid netwerk in het bedrijfsleven en beslaan met hun gecombineerde vakgebieden de gehele waterketen. Binnen de Johannes de Doperkerk wordt al samengewerkt door een 15-tal kleine, zeer innovatieve bedrijven op het gebied van watertechnologie en life sciences. Deze samenwerking wordt gefaciliteerd door de Stichting Well. Spin-off bedrijven vanuit het onderwijs. Bv. Aqua Explorer, dit bedrijf is ontstaan vanuit de hogescholen en focust op hightech innovaties in watertechnologie. Stimuleren ondernemerschap studenten: Van Hall: programma innovatief ondernemerschap; NHL: aandacht voor management en communicatie in Techniek opleidingen; Wetsus: ondersteuning van startende ondernemers MBO Life Sciences (Friesland College en AOC Friesland) en HBO Life Sciences (NHL en VHL) werken nauw samen. Beide opleidingsclusters worden op dezelfde locatie aangeboden en maken gebruik van dezelfde faciliteiten. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

13 3. Omgevingsanalyse 3.1 Trends en ontwikkelingen in de markt In aansluiting op het Innovatieprogramma Watertechnologie is de doelstelling van het Centre of Expertise Watertechnologie om expertise in de Nederlandse watertechnologiesector te vergroten, gericht op het realiseren van economische en maatschappelijke doelen, zowel in Nederland als in het buitenland. Betere samenwerking binnen de sector wordt in het innovatieprogramma benoemd als een doelstelling. Het CEW levert hieraan een belangrijke bijdrage door de leerlijn watertechnologie te completeren (MBO-HBO-WO-PhD) en toegepast onderzoek via één loket beschikbaar te maken voor organisaties. Door de brede expertise van de NHL en VHL te bundelen met de specifieke kennis van Wetsus, wordt versnippering tegengegaan en kunnen multidisciplinaire vraagstukken goed worden beantwoord. Doordat het CEW zich richt op toepassingsgericht onderzoek en productontwikkeling, is het complementair aan het innovatieve onderzoek en de kennisontwikkeling van Wetsus (zie Fig. 2) en wordt een belangrijke bijdrage geleverd aan kennisvalorisatie. Door het oprichten van het CEW in Leeuwarden wordt kennis gebundeld en ontstaat er kritische massa, ook wel innovatief cluster genoemd in het Innovatieprogramma Watertechnologie. Figuur 2: Positie van Centre of Expertise Watertechnologie in het Leeuwarder watercluster Wat betreft maatschappelijke doelen passen de onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten van het CEW zeer goed bij het uitgangspunt duurzaamheid: de projecten zijn gericht op het terugdringen van het waterverbruik, maar ook op het hergebruik van water en het terugwinnen van grondstoffen en energie. De kennis en activiteiten van de hogescholen m.b.t. duurzaamheid in het algemeen en het verduurzamen van het hoger onderwijs (in samenwerking met stichting duurzaam hoger onderwijs) geven aan dat het team veel waarde hecht aan dit thema. Ook de realisatie van Millenium Development Goals staat hoog op de agenda van Vitens (projecten Vitens-Evides International) en beide hogescholen (middels verscheidene projecten in bv. Mozambique, Kenia, Haïti). Daarnaast zijn er verscheidene docenten met expertise op dit gebied en zijn er plannen om sanitatie in het reguliere onderwijs nog duidelijker naar voren te laten komen. Het huidige innovatieprogramma water loopt tot en met De basis is hiermee gelegd voor versteviging van de concurrentiepositie van Nederland. Vervolg van het innovatieprogramma na 2011 is in ontwikkeling (IPW 2.0). Focus ligt hierbij op het verzilveren van marktkansen n.a.v. nieuwe kennis en technologie; van technology push naar market pull. Kansen zijn grafisch weergegeven in figuur 3 op de volgende pagina. Wetsus richt zich op het ontwikkelen van nieuwe technologieën. Het (grote) regionale bedrijfsleven is vooral gericht op bestaande markten en producten. Het CEW legt de link tussen markt en onderzoek en draagt hiermee bij aan (internationale) groei van innovatieve bedrijven en nieuwe producten. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

14 Figuur 3: Ansoff Innovatiematrix Watertechnologiesector (uit Innovatieprogramma Water 2.0) De Nederlandse thuismarkt voor watertechnologie is beperkt. De focus zal de komende jaren dan ook steeds meer liggen op ontwikkeling van de Europese markt. Export is een sleutelwoord. Het internationale imago van Nederland als Partner in Water moet verder worden versterkt. Versterking van het innovatieve bedrijfsleven is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Het internationale netwerk en de ervaring van de Water Alliance ondersteunen het CEW hierbij. Voor de duurzame vorming van een Europese watertechnologiehub is educatie een wezenlijke schakel van de complete innovatieketen. Regionale ontwikkelingen Gemeente Leeuwarden en Provincie Fryslân hebben recent 15 miljoen euro beschikbaar gesteld om de Watercampus Leeuwarden te realiseren (zie fig. 4). Dit is door de Europese Unie aangevuld met 2,5 miljoen euro uit het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Deze bijdragen zijn een extra stimulans. De totale investering voor de Watercampus bedraagt een veelvoud hiervan. De gemeente Leeuwarden heeft in haar beleidsplannen Energie en Watertechnologie als (economische) speerpunten aangewezen. Figuur 4: Artist impression mogelijke bebouwing watercampus Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

15 3.2 Aard en omvang huidige en toekomstige doelgroepen Studenten De doelgroep studenten is divers. Enerzijds zijn er de toekomstige bachelorstudenten in Nederland, de huidige havo-, vwo- en Mbo-scholieren. De latente groep studenten voor Watertechnologie kan nog groeien, vanuit het principe onbekend maakt onbemind. De verwachting is dat de toenemende activiteit, versterking van het onderwijsprogramma en inzet op marketing en communicatie (o.a. Wetenswaterhuis en andere human capital roadmap activiteiten) leidt tot een stijging van minimaal 75 Nederlandse studenten per jaar. Een eerdere positionering van een nieuwe studierichting Forensic Sciences (onder Life Sciences) heeft een jaarlijkse groei van ongeveer 100 studenten teweeg gebracht. Naast de Nederlandse studenten is er ook een groot potentieel in de internationale markt. Duitsland is hierbij een voor de hand liggende regio om te starten. De veranderingen in het Duitse onderwijssysteem hebben tot gevolg dat er te weinig plaatsen zijn voor studenten in het hoger onderwijs. Duitse studenten komen dan ook massaal naar Nederland. We zien dit nu al bij Life Sciences (+/- 20% Duitse studenten). Als de internationale positie van het CEW sterker wordt zal de toestroom van studenten uit andere Europese landen ook stijgen. Een van de doelstellingen van het CEW is om het doorstroomprogramma Watertechnologie op te zetten, waardoor de leerlijn gecompleteerd wordt. Dit zal op termijn zorgen voor een toename van het aantal masterstudenten van 10 per jaar die instromen in de MSc-opleiding Water Technology van Wageningen UR, Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit Twente, uitgevoerd bij de Wetsus Academy. Er liggen ook kansen voor onderwijs gericht op de werkzame beroepsbevolking: van cursussen over state of the art technologische kennis tot management en ondernemersvaardigheden. Bedrijven Regionaal zijn ongeveer 145 bedrijven actief in de watertechnologiesector (groot en klein), waarvan er in de afgelopen 10 jaar 47 nieuw zijn bijgekomen (zie bijlage 3). Dit geeft de dynamiek van de watersector goed weer. Deze bedrijven zijn goed voor een omzet van 997 miljoen euro, en deze omzet groeit vanwege het opstarten van nieuwe, innovatieve bedrijven. Voornamelijk voor de kleinere technologiebedrijven is toegang tot kennis en onderzoeksfaciliteiten een noodzakelijke voorwaarde om te kunnen groeien. Het CEW biedt deze voorwaarde. Meer onderzoek door kleine technologiebedrijven (ism kennispartners en grote bedrijven) leidt tot een groei van de (regionale) markt. Het CEW zet door het completeren van de innovatieketen een positieve spiraal in gang. Nu al zijn ook bedrijven uit andere regio s in Nederland en zelfs Duitsland aangehaakt bij het CEW (KWR, Berghof). Dit aantal zal stijgen naarmate de successen van het CEW zichtbaar worden. De ambitie van het CEW is om de internationale (Europese) markt te gaan voorzien. Momenteel is 30% van de omzet van de watertechnologiesector internationaal. Dit aandeel zal groeien naarmate meer nieuwe technologieën en producten worden ontwikkeld en de sector in omvang toeneemt. 3.3 Concurrenten In Nederland kent het CEW geen concurrenten op het gebied van watertechnologisch onderzoek voor het bedrijfsleven. Veel kleine technologiebedrijven hebben momenteel geen toegang tot kennis en onderzoek. Hiermee wordt dus feitelijk een nieuwe markt gecreëerd. Het CEW draagt er dan ook aan bij dat het innovatieve watertechnologisch bedrijfsleven zich in Nederland kan blijven vestigen. Ook internationaal zijn er geen andere centra waarin zowel toegepast als wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd wordt, en waarin de doorlopende leerlijn watertechnologie zo duidelijk ingevuld wordt. Op wetenschappelijk niveau is een aantal centra te noemen waarin universiteiten en bedrijfsleven gezamenlijk onderzoek doet, zoals binnen Europa: Finland: Sweet Finnish Water Research Spanje: CET Aqua Ierland: Questor Centre Buiten Europa bestaan ook soortgelijke centra, bijvoorbeeld: VS: WaTeR Water Technology Research Singapore: Nanyang Environment & Water Research Institute (NEWRI) Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

16 Wanneer de bestaande onderzoeksinfrastructuur en het wetenschappelijk onderwijs van Wetsus in Leeuwarden uitgebreid wordt naar toegepast onderzoek en HBO-onderwijs, wordt een unieke combinatie in de wereld gerealiseerd. Op onderwijsvlak zijn er wel concurrenten in Nederland, namelijk: Saxion in Enschede. Deze instelling biedt ook een opleiding/richting op het gebied van Watertechnologie. Nergens in Nederland is echter een plek te vinden waar de complete leerlijn op het gebied van watertechnologie wordt aangeboden en waar de toegang tot wetenschappelijk onderzoek enerzijds en praktijk anderzijds zo geïntegreerd met het onderwijs worden aangeboden. Wat betreft master-opleidingen richting watertechnologie zijn er enkele concurrenten zoals University of Duisburg-Essen (Water Science) en Cranfield University (Water and Waste water engineering). De combinatie van chemische technologie en biotechnologie gericht op water zoals aangeboden door de Wetsus academy maakt deze opleiding echter uniek. Op Bachelorniveau zijn er weinig opleidingen met een redelijke component watertechnologie. Een belangrijke internationale concurrent is, mede omdat er geen collegegeld betaald hoeft te worden, Mikkeli University of Applied Sciences in Finland waar een 4-jarige Bachelor opleiding Environmental Engineering wordt aangeboden. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

17 4. Risicoanalyse In onderstaande SWOT analyse zijn de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor het CEW weergegeven. Figuur 5: SWOT analyse Centre of Expertise Watertechnologie De geformuleerde bedreigen zijn onderstaand uitgewerkt, inclusief de acties die worden ondernemen als ze zich voordoen. Te weinig extra instroom van nieuwe studenten Als de extra instroom van nieuwe studenten tegenvalt, heeft dit niet direct consequenties voor het CEW. Als echter de onderzoeksopdrachten fors toenemen en er zijn niet voldoende studenten om het onderzoek uit te voeren, dan ontstaat er een situatie van ondercapaciteit. Als deze situatie zich voordoet, zullen aanvullende marketinginspanningen worden gepleegd. Economische crisis Als het aantal nieuwe onderzoeksopdrachten van bedrijven (aanvullend aan de partners) achterblijft, dan heeft dit gevolgen voor (toekomstige) liquiditeitspositie van het CEW. Op korte termijn is er niet direct een financieel probleem. Een groot deel van de kosten zijn variabel en worden ingevuld met in-kind bijdragen van de partners. Deze bijdragen zouden bij achterblijvende activiteit uitgesteld kunnen worden. Een partner kan niet aan zijn verplichtingen voldoen Afspraken betreffende verplichtingen van de partners worden kortgesloten in de Raad van Toezicht. Waar mogelijk zullen partners onderling proberen om tot oplossingen te komen mocht een dergelijke situatie zich voordoen. Niet tijdig gereedkomen laboratoriumfaciliteiten Als de laboratoriumfaciliteiten te laat klaar zijn dan heeft dit gevolgen voor de omzet in de onderzoekspijler in het eerste jaar. Dit wordt opgevangen doordat een groot deel van de personele inzet in het CEW op basis van in-kind participatie geschiedt. Tijdelijk overtollig personeel kan dus weer terugvallen op de organisatie van herkomst. Een dergelijke vertraging heeft daardoor niet direct financiële consequenties. Het risico dat deze dreiging realiteit wordt is echter gering, de financiering van deze faciliteiten is al rond en het geheel bevindt zich al in de opstartfase. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

18 5. Business model Het business model van het CEW is opgesteld aan de hand van 4 pijlers (waardepropositie): talent, faciliteiten, netwerk en onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma (Fig. 6). De grafische weergave van het business model vindt u in Bijlage 1: Business Model Centre of Expertise Watertechnologie. Het samenbrengen van kennis en kunde op alle niveaus, toegang tot state-of-the-art faciliteiten en een netwerk van watertechnologiebedrijven maken het CEW een interessante partner voor onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven. Figuur 6: De vier pijlers van het Centre of Expertise Watertechnologie. 5.1 Propositie Onderzoek Binnen het CEW zal onderzoek gedaan worden binnen de volgende 6 thema s: 1. Waterbesparing en waterhergebruik In Nederland werd in 2007 per persoon 128 liter drinkwater per dag gebruikt (Drinkwaterstatistieken Vewin). Ten opzichte van 1995 is dit 10 liter per persoon per dag minder. Het meeste water wordt verbruikt tijdens douchen, gevolgd door het doorspoelen van het toilet en kleding wassen. Omdat de beschikbaarheid van zoet water de komende jaren onder druk komt te staan, met name in het buitenland, is het van belang om te werken aan nieuwe technieken voor waterbesparing. Een belangrijke manier om minder zoet water te gebruiken is door het hergebruik van afvalwater. Door water opnieuw te gebruiken wordt de waterkringloop gesloten. 2. Water en Energie Afvalwater is een belangrijke bron van energie. Door slimme concepten en systemen te ontwikkelen kan energie teruggewonnen worden, waardoor kringlopen gesloten kunnen worden. Dit thema sluit aan bij nieuwe initiatieven op het gebied van urban planning. Ook uit andere waterbronnen kan energie gewonnen worden, bv. door de menging van zout en zoet water (Blue Energy). 3. Nutriënten en landbouw Naast de wereldwijd bekende energie- en watercrises, zal er in de komende jaren ook een tekort ontstaan aan nutriënten als stikstof en fosfaat. Intensievere samenwerking met de landbouw voor het sluiten van kringlopen is essentieel. Op het moment zijn er al veel initiatieven vanuit de landbouwsector, gesteund door de samenwerkende Friese gemeenten, waarbij input van kennis noodzakelijk is. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

19 4. Watersysteem Het watersysteem bestaat uit het oppervlaktewater, het grondwater en de daarmee samenhangende waterbodems, oevers en kunstwerken, alsmede de daarin levende organismen. Al deze onderdelen van het watersysteem, de natuurlijke weg van het water, hangen nauw met elkaar samen en beïnvloeden elkaar systematisch. De kaderrichtlijn water (KRW) is ingevoerd om de kwaliteit van het watersysteem te bewaken. In sommige gevallen kunnen delen van het watersysteem gebruikt worden binnen de waterketen. Een voorbeeld hiervan is de waterharmonica. 5. Industriewater Naast door huishoudens, wordt ook veel water gebruikt door de industrie. Omdat de watervraagstukken binnen deze sector verschillend zijn van die in de waterketen, is het van belang deze in een apart thema onder te brengen. Vanwege de complexiteit en diversiteit aan afvalstromen van de verschillende bedrijfstakken (levensmiddelen, papier, metalen, oliehoudend) zijn vaak geavanceerde behandelingsprocessen vereist. Door de focus op industriewater kan er ook een grote deelname van het bedrijfsleven worden verwacht. 6. Sensoring Sensoring wordt steeds belangrijker in allerlei processen, en dus ook in de watertechnologie. Met behulp van sensoren kunnen de kwaliteit en aanwezigheid van water, maar ook de bedreiging van water beter gecontroleerd worden. Sensortechnologie is een typisch multidisciplinair onderwerp, waar studenten, docenten en bedrijfsleven met verschillende expertises elkaar kunnen aanvullen om tot een goed werkende sensor te komen. Deze thema s zijn erg relevant met betrekking tot de huidge waterproblematiek en sluiten goed aan bij de werkzaamheden van het bedrijfsleven dat participeert in het CEW. Elk thema zal ondersteund worden door een projectingenieur die gespecialiseerd is in het specifieke type onderzoek uit het betreffende thema Faciliteiten Onderzoek wordt uitgevoerd in de uitgebreide faciliteiten die het CEW ter beschikking staan, namelijk de laboratoria van de Life Sciences opleidingen en het nieuwe laboratorium van het Water Applicatie Centrum Talent Binnen het talentprogramma is er aandacht voor: Onderwijsontwikkeling: ontwikkeling van een minor watertechnologie en versterking van onderwijs door verhoging van de praktijkcomponent via onderzoek in het CEW. Internationalisering onderwijsprogramma's en aantrekken internationale studenten: gezien de beperkte omvang van de thuismarkt is internationalisering in de sector watertechnologie van groot belang. Om deze reden wordt hier ook in het onderwijsprogramma meer aandacht aan besteed. Dit kan zijn in de vorm van Engelstalige programma-onderdelen, dan wel stages/studie aan een buitenlandse partnerschool. Honours programma: de NHL heeft een excellentieprogramma. Talentvolle studenten Life Sciences worden gestimuleerd om in dit programma te participeren. Dit heeft positieve gevolgen voor het netwerk en de arbeidsmarktpositie van de student. Doorlopende leerlijn Watertechnologie: een van de doelstellingen van het CEW is het opzetten van een doorstroomprogramma van bachelor naar master. Hiermee wordt de leerlijn gecompleteerd Netwerk Het netwerk zal worden onderhouden door het organiseren van bijeenkomsten voor deelnemende bedrijven (2 maal per jaar) en een jaarlijks symposium waarbij onderzoeksresultaten en nieuwe ontwikkelingen worden gepresenteerd. Hierbij zal er, zoals eerder toegelicht, samengewerkt worden met de Water Alliance. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

20 5.2 Unieke waarde CEW Voor de watertechnologiesector is het geïntegreerd zijn van kennis, kunde, faciliteiten, onderzoek, onderwijs en bedrijfsleven van groot belang. Het CEW voorziet hierin. Het is de enige plek in Nederland waar samenwerking tussen bedrijven, HBO s en een academische kennisinstelling georganiseerd plaatsvindt. Het CEW biedt een uitstekende voedingsbodem voor kennisvalorisatie. De unieke waarde van het CEW komt tot uiting in: 1. Onderzoek en Talent - unieke combinatie van bedrijfsleven/overheden en onderwijs Voor bedrijven is het CEW een plek waar nieuwe ideeën ontstaan door de samenwerking met studenten en docenten die een heel andere blik hebben op de vraagstukken die het bedrijf wil oplossen. Ook is de toegang tot gekwalificeerd personeel een grote aantrekkingskracht van het centrum. Door binnen het CEW praktijkervaring op te doen, komen studenten in aanraking met toekomstige werkgevers. Doordat er studenten van verschillende studierichtingen actief zullen zijn binnen het CEW, kunnen echte innovaties gedaan worden, die vaak multidisciplinariteit vereisen. Ook kunnen de studenten van elkaar leren en samenwerken met mensen met een andere achtergrond. Dit is erg nuttig voor hun toekomstige werk. 2. Netwerk - kritische massa Het CEW zal door zijn fysieke locatie op de Watercampus Leeuwarden veel profijt hebben van de al bestaande activiteiten op het gebied van watertechnologie, zoals Wetsus, Water Alliance en innovatief bedrijfsleven. Dit zal zeker aantrekkingskracht hebben op bedrijven en studenten. 3. Faciliteiten Het CEW biedt de grootste concentratie aan laboratoriumfaciliteiten in Nederland. De toegangsdrempel tot deze faciliteiten wordt verlaagd door de inzet van studenten en gekwalificeerde docenten bij het uitvoeren van onderzoek. Op deze manier is kwalitatief hoogwaardig toegepast onderzoek ook voor kleine bedrijven toegankelijk. 5.3 Onderscheiden doelmarkten De onderzoekstak van het CEW is gericht op bedrijven/instellingen. Dit zijn enerzijds (startende) technologiebedrijven in de watersector en anderzijds de grote bedrijven en instellingen als waterschappen en waterbedrijven. De onderzoekstak is goed voor 75% van de omvang van het CEW. Het bedrijfsleven is daarmee de belangrijkste deelmarkt. Naast het afnemen van onderzoek participeert het betrokken bedrijfsleven ook in het netwerk van het CEW. In het onderzoek participeren studenten, ze komen zo in een vroeg stadium met de praktijk in aanraking. De onderzoekstak is dan ook van belang in de werving van nieuwe studenten, een andere belangrijke deelmarkt van het CEW. De deelmarkt studenten bestaat uit toekomstige bachelorstudenten (Nederland en internationaal) en deelnemers aan programma s gericht op de beroepsbevolking. In paragraaf 3.2 is verder omschreven hoe de kansen in de deelmarkten zijn. 5.4 Marketing De diverse doelgroepen van het CEW worden op verschillende manieren benaderd. Kern van de profilering is in ieder geval de innovatieve inhoud van het CEW en de kansen die dit biedt voor alle doelgroepen. Richting nieuwe studenten wordt watertechnologie gepromoot onder de bestaande marketingconcepten van de hogescholen. Hierbij wordt expliciet aandacht geschonken aan de toekomstmogelijkheden die er zijn in deze sector. Dit wordt in het bijzonder zichtbaar gemaakt door de praktijkvoorbeelden van bedrijven die participeren in het CEW. Zoals eerder genoemd (paragraaf 3.2) wordt tevens aangesloten bij activiteiten van de Wetsus human capital roadmap. Bedrijven worden voornamelijk via 1-op-1 contacten benaderd. De directeur van het CEW en de themabegeleiders spelen hierin een belangrijke rol. Daarnaast draagt de organisatie van activiteiten in de pijler netwerk (congressen, internationale conferenties, symposia) bij aan het uitdragen en versterken van het imago van het CEW. Uiteraard wordt ook aangesloten bij regionale ontwikkelingen en partijen als de Watercampus Leeuwarden en de eerder genoemde netwerkorganisatie Water Alliance. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

21 6. Organisatie en governance 6.1 Juridische borging en organisatievorm Het Centre of Expertise Watertechnologie wordt bestuurd volgens onderstaand diagram (cv s op aanvraag beschikbaar): Figuur 7: Beoogde bestuurs- en organisatiestructuur Centre of Expertise Watertechnologie 6.2 Intellectuele en fysieke eigendomsstructuur Fysiek eigendom Laboratoriumfaciliteiten en gebruikte ruimtes worden ingezet via een huurconstructie. Diverse partners brengen apparatuur voor onderzoek, in-kind in. De economische waarde van deze apparatuur wordt in het CEW ingebracht. Juridisch blijft de apparatuur eigendom van de partnerorganisaties. Intellectueel eigendom Wanneer er kennis of een product is ontwikkeld met gebruikmaking van de faciliteiten en inzet van het CEW, kan het CEW hier een patent op aanvragen. De opdrachtgever(s) van het onderzoek hebben het eerste recht om een licentie op het betreffende patent te nemen. Er zal dan een licentieovereenkomst worden opgesteld. Zien zij hier van af, dan mag het CEW het patent extern aanbieden. Alle kennis die niet wordt gepatenteerd blijft eigendom van het CEW. 6.3 Governance structuur De corporate governance structuur van het CEW is samengesteld uit de best passende principes uit de Branchecode Governance HBO en de Nederlandse Corporate Governance Code ( Code Tabaksblat ). I Directie Taak en werkwijze De directie is belast met het besturen van het CEW, hetgeen onder meer inhoudt dat de directie verantwoordelijk is voor de realisatie van de doelstellingen van de organisatie, de strategie, de financiering en het beleid en de daaruit voortvloeiende resultatenontwikkeling. De directie legt hierover verantwoording af aan de raad van toezicht. De directie richt zich bij Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

22 de vervulling van zijn taak naar het belang van de organisatie en weegt daartoe de in aanmerking komende belangen van bij de organisatie betrokken personen af. De directie verschaft de raad van toezicht tijdig alle informatie die nodig is voor de uitoefening van de taken van de raad. De directie is verantwoordelijk voor de naleving van alle relevante wet- en regelgeving en voor het beheersen van de risico s verbonden aan de activiteiten van het CEW. De directie rapporteert hierover aan en bespreekt de interne risicobeheersings- en controlesystemen met de raad van toezicht en zijn auditcommissie. Bezoldiging De raad van toezicht stelt de bezoldiging van de directie vast, een en ander binnen het vastgestelde bezoldigingsbeleid en gegeven de relevante wettelijke kaders. Tegenstrijdige belangen Elke vorm en schijn van belangenverstrengeling tussen het CEW en de directie wordt vermeden. Besluiten tot het aangaan van transacties waarbij tegenstrijdige belangen van de directie spelen die van materiële betekenis zijn voor de organisatie en/of voor de directie, behoeven de goedkeuring van de raad van toezicht. II Raad van Toezicht Taak en werkwijze De raad van toezicht heeft tot taak toezicht te houden op de directie en op de algemene gang van zaken betreffende het CEW en staat de directie met raad ter zijde. De raad van toezicht richt zich bij de vervulling van zijn taak naar het belang van de organisatie en weegt daartoe de in aanmerking komende belangen van bij de organisatie betrokkenen af. De raad van toezicht is verantwoordelijk voor de kwaliteit van zijn eigen functioneren. Onafhankelijkheid De raad van toezicht is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, de directie en welk deelbelang dan ook onafhankelijk en kritisch kunnen opereren. Deskundigheid en samenstelling Elk lid van de raad van toezicht dient geschikt te zijn om de hoofdlijnen van het totale beleid te beoordelen. Elk lid van de raad van toezicht beschikt over de specifieke deskundigheid die noodzakelijk is voor de vervulling van zijn taak, binnen zijn rol in het kader van de profielschets van de raad. De raad van toezicht dient zodanig te zijn samengesteld dat hij zijn taak naar behoren kan vervullen. Een herbenoeming van een lid van de raad van toezicht vindt slechts plaats na zorgvuldige overweging. Ook bij een herbenoeming wordt de hiervoor genoemde profielschets in acht genomen. Samenstelling en rol van de kerncommissies van de raad van toezicht De raad van toezicht kan uit zijn midden een auditcommissie instellen. De taak van de commissie is om de besluitvorming van de raad van toezicht voor te bereiden. Auditcommissie De auditcommissie richt zich in ieder geval op het toezicht op de directie ten aanzien van: a) de werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen, waaronder het toezicht op de naleving van de relevante wet- en regelgeving en het toezicht op de werking van integriteitcodes; b) de financiële informatieverschaffing door de organisatie (bekostigingsregels, keuze van accounting policies, toepassing en beoordeling van effecten van nieuwe regels, inzicht in de behandeling van schattingsposten in de jaarrekening, prognoses, werk van in- en externe accountants ter zake etc.). c) de naleving van aanbevelingen en opvolging van opmerkingen van in- en externe accountants III De audit van de financiële verslaggeving en de positie van de interne auditfunctie en de externe accountant De directie is verantwoordelijk voor de kwaliteit en de volledigheid van de openbaar gemaakte financiële berichten. De raad van toezicht ziet er op toe dat de directie deze verantwoordelijkheid vervult. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

23 IV Horizontale dialoog De directie hanteert een visie op de maatschappelijke positie van het CEW als uitgangspunt voor zijn beleid. Hij vertaalt die visie in een missie en beleidsdoelstellingen. De directie geeft inzicht in realisatie van de beleidsdoelstellingen en communiceert hierover met relevante stakeholders. 6.4 Verantwoording De directie van het CEW legt periodiek verantwoording af over de gang van zaken, doelstellingen en resultaten aan de Raad van Toezicht. Het business plan wordt vertaald in een meerjarenplan, met daaronder vallende jaarplannen, waarvan de resultaten worden vastgelegd in jaarverslagen. Het jaarplan bevat doelstellingen met daaraan gekoppelde prestatie-indicatoren, in het jaarverslag wordt beschreven of deze zijn gehaald. Jaarlijks vindt er een jaarvergadering plaats. In deze vergadering hebben bedrijven ook inspraak over de voortgang van Centre. Een programmaraad houdt toezicht op de onderzoekspijler van het CEW. In deze raad zitten o.a. docenten die de aansluiting bij het onderwijs en het niveau van de inhoudelijke component bewaken. Aan het einde van 2013 vindt een midterm review plaats. In deze midterm review wordt duidelijk hoe de afgelopen jaren is gepresteerd en of de partners gedurende de afgelopen jaren zijn blijven participeren en investeren. De midterm review geeft een indicatie van de duurzaamheid van het CEW en is de basis voor het eventueel bijstellen van het business plan voor de resterende twee jaar. 6.5 Kennisvalorisatie De kennis die wordt opgedaan ten aanzien van organisatie, uitvoering en financiën van het CEW, wordt ook beschikbaar gesteld voor nieuw op te zetten centra. Periodiek zullen presentaties en rondleidingen gegeven worden voor consortia die met nieuwe initiatieven bezig zijn. Onderzoekers, lectoren en management hebben een actieve rol in het extern presenteren van het business model van het CEW. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

24 7. Uitvoering, groeimodel 7.1 Plan van aanpak Het CEW zal opgestart worden met een sterk regionaal draagvlak van bedrijfsleven, overheden en kennisinstellingen. Dit draagvlak is essentieel voor de goede inbedding van CEW-activiteiten in het watertechnologiecluster in Leeuwarden. Daarnaast zullen er vanaf het eerste jaar bedrijven bij het CEW betrokken zijn die een nationale uitstraling (bv. Vitens) of zelfs internationale uitstraling (bv. Paques) hebben. Na enkele jaren zal het CEW een volwaardige nationale uitstraling hebben, wat ook het oorspronkelijke doel is van het aanwijzen van de Centres of Expertise. Deze nationale uitstraling betreffende het deelnemende bedrijfsleven en de aantrekkingskracht op studenten is erg van belang in de volgende stap: verduurzaming door internationalisering. Gedurende de volgende jaren zal de focus van het CEW verschuiven van nationaal naar internationaal. Hiermee wordt het CEW, als onderdeel van het watercluster, een internationaal kennis- en technologiecentrum van formaat. Producten, ontwikkeld in het CEW, zullen de exportomzet van Nederlandse bedrijven verhogen. Ook zal het CEW met internationale uitstraling meer studenten aantrekken, zowel uit Nederland als de rest van de wereld. De verduurzaming van het CEW zal mede bereikt worden door financiering vanuit de Europese Unie. Het internationale karakter van het CEW zal erg belangrijk zijn voor het toegekend krijgen van deze subsidies. 7.2 Planning eerste jaar Het CEW zal ontwikkeld worden aan de hand van 4 pijlers: talent, faciliteiten, netwerk en onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma (Fig. 6). De laboratoriumfaciliteiten zijn in september 2011 gereed. Vanaf dat moment kan het onderzoeksdeel van het CEW van start gaan. Vanaf januari 2011 zullen nieuwe bedrijven benaderd worden om gebruik te maken van de onderzoeksmogelijkheden in het CEW. In 2011 kan ook een start gemaakt worden met het ontwikkelen van het doorstroom-programma Watertechnologie. De planning voor de eerste twee loopjaren van het CEW is terug te vinden in Bijlage Team dat ontwikkeling en exploitatie zal uitvoeren De directie van het CEW is verantwoordelijk voor de opzet en uitvoering van het CEW. In het CEW worden themabegeleiders en projectingenieurs aangesteld om de onderzoekstak op te zetten en onderzoeken te begeleiden. Daarnaast wordt de expertise van docenten en studenten van de hogescholen ingezet om onderzoeken te begeleiden en uit te voeren. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

25 8. Verduurzaming In de vijf jaar waarin de overheidsinvestering loopt, zal de focus van het CEW verlegd worden van de opbouw en volledig operationeel worden naar financieel duurzame implementatie. Uitgangspunten zijn dat de initiële partners minimaal voor de huidige bijdrage blijven investeren in het CEW, de omzet vanuit het bedrijfsleven geleidelijk toeneemt en vanaf jaar zes aanvullende financiering via (Europese) subsidies wordt gezocht. In figuur 8 is de verduurzaming en groei van het CEW grafisch weergegeven. Onderstaand zijn de verduurzamingsplannen verder uitgewerkt. Figuur 8: Grafische weergave verduurzaming Centre of Expertise Watertechnologie Omgeving De regionale overheden investeren fors in de watertechnologiesector. Belangrijk voorbeeld hiervan is de Watercampus. Met dit project wordt een enorme groei van het beschikbare aantal vierkante meters voor innovatie en onderzoek gerealiseerd en is er plaats voor 50 bedrijven in de watertechnologie. Deze lokale waterhub zal een aanzuigende werking hebben op innovatief bedrijfsleven en daarmee ook een aanjager zijn van nieuwe participanten in het CEW. De aanwezigheid van Wetsus in Leeuwarden is een ander belangrijk sterk punt. Wetsus verwacht de komende jaren te groeien van een omzet van 16 mln, naar 29 mln euro. Onderzoek Nieuwe bronnen van financiering zullen gevonden moeten worden om het onderzoek te kunnen blijven uitvoeren zoals in de eerste vijf jaar. Hiertoe worden twee sporen bewandeld. De belangrijkste financiële pijler betreft extra omzet door toenemende onderzoeksopdrachten van bedrijven. Aantoonbaar succesvolle innovaties leiden tot een goede naam van het CEW en hebben een aanzuigende werking op nieuwe bedrijven. De directie van het CEW is afkomstig uit het bedrijfsleven en zal gerichte acquisitie plegen. Vanaf jaar 3 moet dit leiden tot een structurele groei van het aantal deelnemende bedrijven. In de begroting is hiermee rekening gehouden voor euro in jaar 3, met een groei van euro per jaar richting jaar 10. Nieuwe bedrijven kunnen alleen met een cashbijdrage deelnemen, in-kind financiering is alleen voor de initiële partners mogelijk. Succesvol onderzoek zal ook leiden tot groei bij bestaande partners, met name bij het innovatieve mkb is hier veel te verwachten. De omzet van deze bedrijven zal naar verwachting een blijvend stijgende lijn laten zien, vanaf jaar 6 wordt jaarlijks ongeveer euro extra omzet verwacht. Tevens worden na vijf jaar commerciële tarieven gehanteerd voor gebruikmaking van de faciliteiten. Een andere belangrijke bron van nieuwe inkomsten gericht op de onderzoekspijler zijn nieuwe subsidies. Mogelijkheden hiervoor liggen onder andere in Europese programma s als Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

26 Innowator via het European Water Partnership, het Competitiveness and Innovation Framework Programme (CIP) en het Regions of Knowledge programma van de Europese Commissie. Ook een subsidie uit het Interreg 4A programma, gericht op intensivering van de samenwerking tussen Duitse en Nederlandse partners is een mogelijkheid. Talent Een doelstelling van het CEW is om het aantal bachelorstudenten Watertechnologie te laten toenemen tot 75 extra per jaar na vijf jaar. Iedere extra student levert per jaar ongeveer 6500 euro op. In totaal komt dit jaarlijks neer op een kleine euro. Door de bekostiging van deze studenten deels in te zetten voor onderzoeksprojecten in het CEW wordt de voortzetting van de onderzoekstak geborgd. Ook in het aantal masterstudenten bij de Wetsus Academy wordt een stijging geprognosticeerd, van 10 studenten per jaar. Deze tien studenten leveren jaarlijks ongeveer euro op, waarvan een deel ingezet kan worden voor onderzoek. Door structurele bijdrages van de hogescholen, wordt voortzetting van onderwijsontwikkeling, internationalisering en het honours programma gegarandeerd. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

27 9. Financiële analyse 9.1 Investeringsbegroting In het CEW vinden geen directe investeringen plaats. De laboratoriumfaciliteiten en gebruikte ruimtes voor het CEW worden ingezet via een huurconstructie. Wel is het zo dat diverse partners apparatuur voor onderzoek in-kind inbrengen in het CEW. Deze investering is in figuur 9 weergegeven. De economische waarde van de apparatuur wordt ingebracht in het CEW. Juridisch blijft de apparatuur eigendom van de partnerorganisaties. Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Totaal Investeringsbegroting Apparatuur partners Figuur 9: Investeringsbegroting 9.2 Exploitatie- en liquiditeitsbegroting De exploitatiebegroting van het CEW is weergegeven in figuur 10 op de volgende pagina. De liquiditeitsbegroting van het CEW is weergegeven in figuur 11, op pagina 27. De baten zijn onderverdeeld in de categorieën: overheidsinvestering (Platform Betatechniek), kennisinstellingen, bedrijven, lokale overheden en 3 e geldstroom. In de categorie overheidsinvestering is de investering van het Platform Betatechniek weergegeven. Deze investeringsbijdrage stopt na vijf jaar. Vanaf jaar zes is rekening gehouden met aanvullende (Europese) subsidies. In de categorie kennisinstellingen staan de investeringen van de HBO s, MBO s en UCF vermeld. Deze baten blijven ook na vijf jaar binnen komen. In de categorie bedrijven staan alle investeringen van huidige partnerbedrijven weergegeven. Deze investeringen nemen jaarlijks toe in de eerste vijf jaar, door stijgende participatie van het innovatieve mkb in Leeuwarden. Deze stijging is vanaf jaar vijf richting jaar tien geëxtrapoleerd. De bijdragen van de Gemeente Leeuwarden, Provincie Fryslan en Wetterskip Fryslan zijn weergegeven in de categorie lokale overheden. Onder de noemer autonome 3 e geldstroom zijn inkomsten van nieuwe bedrijven vanaf jaar drie opgenomen. Hiervan zijn nog geen toezeggingen aanwezig. Deze omzet is low profile opgenomen in de business case. Al vanaf jaar 1 zal de directie van het CEW, ondersteund door de themabegeleiders acquisitie plegen om nieuwe partijen aan het CEW te binden. Zonder deze autonome 3 e geldstroom zal het CEW de eerste vijf jaar break-even draaien en is ook de jaarlijkse liquiditeitspositie positief. De extra inkomsten vanaf jaar drie worden deels gereserveerd om een buffer te creëren, zodat vanaf jaar zes het CEW duurzaam voortgezet kan worden. In de exploitatiebegroting is te zien dat er in jaar zes en zeven een negatief resultaat ontstaat, maar de liquiditeit komt door de reserve niet onder druk te staan. Vanaf jaar acht is het resultaat positief en is er jaarlijks ruimte om een kleine reserve op te bouwen. De liquiditeitspositie van het CEW is goed, door de ruime cashbijdrage van de partners. 60% van de cofinanciering bestaat uit cash. Over vijf jaar komt dit neer op een bedrag van 4 miljoen euro. De overige 2,7 miljoen euro is in-kind bijdrage van de partners. Deze verdeling is exclusief de genoemde 3 e geldstroom. Uitgangspunt is dat aanvullende investeringen van (nieuwe) partners alleen cash kunnen worden ingebracht. Business plan - Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

28 Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Exploitatiebegroting cumulatief BATEN - Platform Betatechniek overige subsidies subtotaal Kennisinstellingen Bedrijven Gemeente/provincie/wetterskip Autonome 3e geldstroom subtotaal Totale inkomsten CEW Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Jaar Exploitatiebegroting cumulatief KOSTEN programma-management directeur (0,6 fte) financiele administratie huur kantoorruimte reis- en bestuurskosten materialen oprichtingskosten totaal overhead talentprogramma onderwijsontwikkeling internationalisering onderwijsprogramma's aantrekken internationale studenten honours programma bij- en opscholing docenten totaal talentprogramma netwerk bijeenkomsten (2x/jaar) PR & marketing activiteiten water alliantie symposium (1x/jaar) totaal netwerk onderzoek themabegeleiders promovendi incl. materiaal (jaar 1, jaar 2 starten) apparatuur partners projectingenieurs (1 per thema) analist chemisch/ moduculaire biologisch laboratorium analyse en metingen verbruiksmaterialen laboratorium totaal onderzoek faciliteiten huur faciliteiten door bedrijven totaal faciliteiten WAC TOTAAL KOSTEN Resultaat Figuur 10: Exploitatiebegroting Business plan Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

29 Liquiditeitsbegroting periode: 1 jaar dec-10 jan-11 feb-11 mrt-11 apr-11 mei-11 jun-11 jul-11 aug-11 sep-11 okt-11 nov-11 dec-11 cumulatief Beginsaldo (a) Investeringsbijdrage Beta Platform Cash bijdrage Kennisinstellingen Cash bijdrage Bedrijven Cash bijdrage Gemeente/provincie/wetterskip Cash bijdrage Autonome 3e geldstroom Totaal inkomsten (b) Kosten (uit) dec-10 jan-11 feb-11 mrt-11 apr-11 mei-11 jun-11 jul-11 aug-11 sep-11 okt-11 nov-11 dec-11 cumulatief - oprichtingskosten notaris, kvk programmamanagment talentprogramma netwerk onderzoek faciliteiten inzet expertise partners - In kind (partners) Totaal uitgaven (c) Eindsaldo (b+c) Liquiditeitsbegroting (*) jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar Totaal periode: 10 jaar cumulatief Beginsaldo (a) Investeringsbijdrage Beta Platform Overige subsidies Cash bijdrage Kennisinstellingen Cash bijdrage Bedrijven Cash bijdrage Gemeente/provincie/wetterskip Cash bijdrage Autonome 3e geldstroom Totaal inkomsten (b) oprichtingskosten notaris, kvk programmamanagement talentprogramma netwerk onderzoek faciliteiten WAC inzet expertise partners In kind (partners) Totaal uitgaven (c) Eindsaldo (b+c) *) belasting buiten beschouwing gelaten Figuur 11: Liquiditeitsbegroting Business plan Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

30 Bijlage 1: Business model Centre of Expertise Watertechnologie Key partners - NHL Hogeschool - Van Hall Larenstein - Wetsus - MKB bedrijven - Vitens - Wetterskip Fryslân - Paques - Landustrie - WLN - Gemeente Leeuwarden - Provincie Fryslân - Friesland College - AOC Friesland - Water Alliance Kernactiviteiten Samenbrengen talent, kennis, onderzoek, onderwijs en bedrijfsleven Verhuur faciliteiten Onderzoek Onderwijs(ontwikkeling) Talenten Key resources Netwerk Onderzoekers, docenten, studenten Laboratoria, apparatuur Onderwijsprogramma s Demonstratiesites Waardepropositie Netwerk Toegang tot onderwijs (talent), toegepast onderzoek en faciliteiten. Betere samenwerking in de sector Talent Meer studenten, verbeterde opleidingen, complete leerlijn, faciliteren doorstroom studenten, internationalisering, topdocenten Faciliteiten Vernieuwde apparatuur, betere laboratoria, nieuwe praktikumlokalen, technische dienst, laboratorium staf, demosites Onderzoek Toegepast onderzoek i.c.m. bedrijven, gericht op productontwikkeling Klantrelaties Lidmaatschap netwerk (Community) Eenmalige opdrachten Abonnement faciliteiten Studieovereenkomst Kanalen Klantsegmenten Studenten Bedrijven Instellingen Onderwijs Waterketen Persoonlijk netwerk Publicaties Pers Marketingcommunicatie Netwerkbijeenkomsten, symposia, cursussen Watercluster: watercampus, watereralliantie, Science Center Johannes de Doperkerk, TTI Wetsus, Demonstratiesites Kostenstructuur Aanschaf, huur, onderhoud en gebruikskosten laboratoria en apparatuur Ontwikkelkosten onderwijsprogramma s Loonkosten onderzoekers, docenten, laboratoriumstaf Kosten organisatie symposia, cursussen, etc. Marketingkosten Inkomstenbronnen Overheidsinvestering (1 e vijf jaar) Inkomsten symposia, cursussen, etc. Inkomsten uit onderzoek bedrijven Inkomsten extra studenten Business plan Centre of Expertise Watertechnologie 8 december

31 Bijlage 2: Planning jaar 1 en 2 Centre of Expertise Watertechnologie Business plan Centre of Expertise Watertechnologie 8 december