Een andere wetenschap is mogelijk! Een pleidooi voor slow science

Transcriptie

1 FILOSOFIE Een andere wetenschap is mogelijk! Een pleidooi voor slow science Isabelle Stengers!"#"$%&'()*"$+,$'"$-".,-$/)0$""0$1"#+0*$+0$2"-$.)'"($/)0$'"$1""(,-3"1$4+115$6)1"7)"(-8$*"3(*) B(;,,"1$3?$CD$'"="E%"($FGCC: -.%&//0%1/&2".&"#&"/3/0//4&5/364#/4&7$$0&894&7/010$92/4)&7$$06.&:/;"/4&8/1&</"1&361& ;/)&1$/4&;/&=>&5/4$/=3/4)&2660%?8>4.>#&2"%1/4&361&"#&%$=%&4$:6.&//4&$409%1%1$#/0& A/4& ;$9& ;/.<%& #944/4& ;/::/4& 361& "#& =>4& 7/0B."?81"4:& 1$1& 70>& 3/4#/4& /4& 8/1& =$C$&764&92&94"7/0%"1/"1)&%?"/41"6&7"4?/0/&1/4/506%&D3$$0&2/1/4%?86B&3/&39"%1/04"%& het inhoudt dat we nooit ophouden om zowel de wetenschap als de duisternis die 2660$B&2/&3/&39"%1/04"%&:/2$$4.>#&5/4$/=/4&/4&664&3/&#66#&%1/../4&"4&7066:&%1/../4H& is dit niet een statische en al te geruststellende oppositie tussen licht en duisternis? Het als vanzelfsprekend zien van deze oppositie zou wel eens een deel van het probleem 39"%1/04"%&/4&764&3/&=$:/.>#8/"3&1$1&8/1&I30$=/4&764&3/&39"%1/04"%J&$=&//4&#64%&764& 364&8/55/4&$43/0;$?81&8$/&2>)&94"7/0%"16"0/&$43/0;$/#/0%)&8/1&10$1%/&0"19/./&:/5660& 764&$B%1643":8/"3&#944/4&=>3/4)&2644//0&3/&2/1/4%?86B&361&261&8/1&6.%&39"%1/04"%& L?81/0)&1$/4&3/&$0:64"%61$0/4&=>&4660&8/1&18/=6&764&=>4&./;"4:&70$/:/4)&863&4/1&//4& Ik ben sinds vele jaren bezorgd over wat men de kenniseconomie noemt en over de nieuwe politiek van publiek onderzoek. Sinds kort geven zelfs Franstalige Belgische universiteiten zich over aan de algemene noodzaak van benchmarkevaluatie in de?$=b/1"1"/7/& 6?63/="%?8/& M>& D3/& N064%16.":/& O/.:"%?8/& 94"7/0%"1/"1/4)& ;>4&8"/0&0/.61"/<&.661&=//&5/:$44/4)&=660&361&26%&4"/1&//4&:/76.&764&2/.$7/02$:/4)& van nieuw bekeerden. G/1&5/%?80>7/4&/4&5/#.6:/4&764&3/&10"/%1/&2660%?8>4.>#8/"3&361&94"7/0%"16"0&$43/0 ;$/#&8/0:/3/K4"//03&;6.&2$03/4&7$.:/4%&3/&?0"1/0"6&3"/&:/509"#1&2$03/4&$=&8/1&1/& $4%&;>4&;"?8&0//3%&5/29%1&764&3/;/&2660%?8>4.>#8/"3)&/4&8/55/4&3"1&6.&$B/4.>#&5/#0" /4& 4"/1& 8/1& 2660%?8>4.>#/& 1/& 5/%?80>7/4)& $R/2/.)& %"1961"/%& =/1& /4& 3$$0& 894& $45/ kenden te analyseren wanneer ik deze zelf ervaar. 4!"#$%&'()&*+,(*,

2 En dit gevoel van een onbekende werd geactiveerd door de weerslag onder onder ;$/#/0%&764&3/&:/5/901/4"%&$B&S&T94"&3"1&T660&"4&U/97/4)&1$/4&O605606&P64&FV?#&3$$0& 8660&94"7/0%"1/"1&2/03&$41%.6:/4&$=361&;>&B95."/#/.>#&3/&6?1"/&1/:/4&//4&:/4/1"%?8& :/=$3"K?//03& 66036BB/.7/.3& "4& M/C/0/4& 9"1./:3/& /4& L/4& ;//0& 76:/& $45/ #/43/)&;/#/0)&=660&361&261&"#&I$45/#/43J&4$/=&:661&6.1>3&$7/0&=$:/.>#8/"3)&4"/1&$7/0& 2/0B"4:&664&//4&:/:/7/4&3/K4"1"/&764&//4&%1643&764&;6#/4)&;/.<%&6.&"%&8/1&$=&3/;/&1/& verwerpen. FILOSOFIE W$6.%&%$==":/4&$43/0&T9.."/&="%%?8"/4&2/1/4)&"%&//4&764&3/&:/7$.:/4&764&8/1&$41%.6:& van Barbara Van Dyck een initiatief van onderzoekers die slow science willen verde 3":/4&/4&B0$=$1/4)&$R/2/.&2//0%1643&5"/3/4&664&8/1&%4/../)&?$=B/1"1"/7/)&:/5/4?8 =60#1/& $43/0;$/#& 361)&%?8>45660& $47/0=>3/.>#)& 3/& 4$0=& 664& 8/1& IX.$2J& "4"1"61"/<&$43/03//.&"%&764&3/&%.$2&=$1"$4%)& &%.$2&<$$3&3/&5/%1&5/#/43/&"%&/4& 2//0%1643&5"/31&1/:/4&%4/.)&86B#.660&7$/3%/.&764&%./?81/&#26."1/"1&/4&8/1&%V%1//=&361& voor de problemen van vandaag. W$&:/.$$<&"#&361&"#&10$92&5/4&664&8/1&=$C$&764&$4;/&94"7/0%"1/"1)&%?"/41"6&7"4?/0/& 1/4/506%Y&3/&2/1/4%?86B&;6.&3/&39"%1/04"%&$7/02"44/4)&3$$0&3/&:/./:/48/"3&764&3/& M"..V&Z6./26/01&U//0%1$/.&1/&:/509"#/4&$=&B95."/#/.>#&3/;/&#2/%1"/&764&3/&39"%1/04"%& U661&"#&//0%1&#$01&9"1//4;/C/4&2660$=&8/1&$41%.6:&764&O605606&P64&FV?#&3/0:/.>#/& :/7$.:/4&8//R&:/863&7$$0&3/&$43/0;$/#%2/0/.3)&261&$B&;"?8&6.&$B=/0#/.>#&"%)&664:/ ;"/4& $43/0;$/#/0%& $B:/./"3& ;>4& 1$1& %1/0#/& "43"7"396."%1/4& 3"/& /.#/& =/4:/."4:& 764& wetenschap en politiek wantrouwen en de vooruitgang van hun wetenschap en het 5"44/486./4&764&<$43%/4&7$$0&3/&T$4:/&:/4/061"/&$43/0;$/#/0%&6.%&894&5/.64:0>#%1/& G//R& 3/& "439%10"/& ://4& 5/10$92560/& 2/1/4%?86B& 4$3":)& $R/2/.)& :$/3& $43/0;$/#\& P$$0&%$==":/4&$43/0&8/4&8//R&3/&%64?1"/&1/:/4&P64&FV?#&/?81/0&//4&6.60=%":466.& doen klinken. G/1&;$9&#944/4&;>4&361&3/&691$0"1/"1/4&764&3/&]4"7/0%"1/"1&U/97/4&8/1&4$3":&7$43/4& //4&%1/0#&%":466.&1/&:/7/4&664&B$1/41"^./&$409%1%1$#/0%&/4&O605606&P64&FV?#&6.%&./7/43& 5/2>%&2".3/4&3$/4&:/.3/4&764&//4&4"/92/&:0/4%&3"/&1$1&49&1$/&3$$0&3/&0/?81%B066#)&/4& 26?81/4&/4&8/55/4&5/%.$1/4&361&8/1&%1/94/4&764&3/&6?1"/&"4&M/C/0/4&1/:/4&:/4/1"%?8& :/=$3"K?//03/& 66036BB/./4)& 361& 39"3/.>#& 1$1& 3/& B$."1"/#/& B06#1>#& 764& 590:/0.>#/& $4:/8$$0;66=8/"3&8$$01)&:/.>#%1$43&664&//4&50/9#&764&7/010$92/4&361&8/1&$41%.6:& =/1&;"?8&=//&361&;/&$B&7/0%?8"../43/&=64"/0/4&5/:0/B/4&2$03/4)&/4&361&"%&"43/03663& wat er nu gebeurt. Sommigen onder jullie waren misschien onder de indruk van het argument van de U/97/4%/&691$0"1/"1/4&361&3/&/18"/#&764&3/&70>8/"3&764&=/4"4:%9"1"4:&3/&9"1%.9"1"4:& 764&:/2/.3&"=B."?//01)&2/.#/&:/6?81&2$031&3/&=$:/.>#8/3/4&764&?$==94"?61"/&1/& Q#& ;$9& /0$B& 2"../4& 2>;/4& 361& 3/& =$:/.>#8/"3& 764& //4& /_/?1"/<& 3/561& 5

3 FILOSOFIE $7/0&:/4/1"%?8&:/=$3"K?//03/&:/26%%/4&T9"%1&7/0#0/:/4&"%&3$$0&6?1"/%&764&590:/0.>#/& ongehoorzaamheid. Deze acties hebben een verandering van de voorwaarden van het niet langer louter een gegeven dat behoort te op lager niveau uitgebreid. Op hoger niveau toen de voorgeschiedenis van de onder 8643/."4:&$7/0&3/&;//0&=".3/&63="4"%1061"/7/&3/K4"1"/&764&7/".":8/"3&B95."/#&5/#/43& 2/03&:/=66#1)&/4&$B&.6:/0&4"7/69&1$/4&3/&7/./&:/7$.:/4&764&``! gewassen zicht We kunnen dus bevestigen dat de ``![:/0/.61//03/& 6?1"/%& 764& 590:/0.>#/& $4:/ 8//R&"4&3"1&:/76.&590:/0.>#/&$4:/8$$0;66=8/"3)&4"/1[6?63/="%?8/&2/1/4%?86B)&//4& 7/0;/1&:/6?1"7//03&1/:/4&3/&39"%1/04"%&3"/&$4;/&3/=$?061"/^4&5"44/430"4:1&a&//4&39"% 1/04"%&2660$7/0&b6%?6.&U6=V)&1$/41/01>3&L90$?$=="%%60"%&7$$0&G643/.&c49&F"0/?1/90[ `/4/066.&7$$0&3/&M/0/.38643/.%$0:64"%61"/d)&;>4&=//%1&$B76../43/&9"1%B066#&3//3H& 9"1309##/4&/4&:/;/..":&5655/./4)&=660&8/1&1"##/4&764&3/&#.$##/4&5/B66.1&$4;/&:/;6 Het verhaal van het verzet tegen ``!Js gaat over een recht niet over het recht de #.$##/4&%1".&1/&;/C/4)&/0&;>4&://4&#.$##/4&a&=660&//4&B0"=$03"66.&3/=$?061"%?8&0/?81H& inderdaad een sterk signaal. Toen de Leuvense autoriteiten Van Dyck ontsloegen zonder te wachten op een gerech 1/.>#/&B0$?/390/&7642/:/&//4&B$%"1"/&3"/&;>&"446=&6.%&590:/0&/4&4"/1&6.%&$43/0;$/#/0)& 8/55/4& ;>& //4& 3663& 764& 590:/0.>#/& $4:/8$$0;66=8/"3& 1/:/4& 3/& $B#$=%1& 764& //4& 4"/92&:/4/1"%?8&:/=$3"K?//03&:/26%&"4&3/&/?$4$="%?8/&=60#1&:/.>#:/%1/.3&664&//4& 3"/& :/:/7/4& 2/03& $=& 8660& $4="33/..>#/& /4& 90:/41/& $41%.6:& 1/& 0/? ":/4H& 3/& 6?1"/&3"/&P64&FV?#&B95."/#/.>#&7/03/3":3/&26%&:/0"?81&1/:/4&//4&/fB/0"=/41&:/B.643& 3$$0&?$../:6[$43/0;$/#/0%g& U661&"#&8"/0&5/46309##/4&361&3"1&4"/1%&1/&=6#/4&8//R&=/1&8/1&$B&;"?8&6.&"4&7066:& 1/& %1/../4& 7/05$3& $B& #.$##/4.9"3/4)& $<& 8/1& 5/#/43=6#/4& 764& :/8/"=/& "4<$0=61"/& ]4"7/0%"1/"1& U/97/4& ;"?8& 8/1& 0/?81& 7$$05/8$931& $=& 8/1& 8/./&./7/4& 764& ;>4& 2/0# 4/=/0%&1/&?$410$./0/4)&/4&4"/1&6..//4&361&261&;>&$B&8/1&2/0#&3$/4)&"4&3"1&:/76.&6.%& onderzoekers. Dit soort controle gaat in tegen de hele essentie van het werkcontract en 50/4:1&$4%&1/09:&1$1&3/&="33/.//92%/&:".3/4)&1$/4&8/1&."3&764&//4&:".3/&://4&590:/0& //92%/&:".3/&?.6"=1&3/&94"7/0%"1/"1&8/1&0/?81&$B&//4&/":/4&0/?81%B066#)&//4&%4/.0/?81& zonder een reglement die dit toelaat. Maar we weten dat dit soort reglementen in de =66#&;>4&/4&361)&;/.<%&2644//0&;>&6.%&590:/0%&8643/./4)&$43/0;$/#/0%&49&8/1&5/.64:& 764& 894& 5/30><& =$/1/4& F/& 9"1;$43/0"4:& "4& 7/0:/.>#"4:& =/1& 0/:9."/0/& 2/0#?$4106?1/4&2660&3/&94"7/0%"1/"1&664%B066#&$B&;6.&=6#/4)&;6.&;"?8&2660%?8>4.>#& 6!"#$%&'()&*+,(*,

4 56%/0/4&$B&8/1&?$4%/4%9/./&"3//&361&8/1&7$$0150/4:/4&764&2/1/4%?86BB/.>#/&#/44"%& 3/&7$$09"1:64:&764&3/&=/4%8/"3&3"/41&/4&39%&8/1&0/?81&8//R&6.%&;$364":&5/%?8/0=3&1/& worden. En de reglementen zullen inhouden dat alles wat de leden van de vereniging 8/1&%$$01&"==94"1/"1&361&2/1/4%?86BB/0%&1/0/?81&7/03"/4/4&2644//0&;>&0$599%1/&/4& 5/10$92560/&#/44"%&7$$0150/4:/4)&$41/0/?81&;6.&$7/0.$B/4&4660&"/1%&8//.&643/0%)&/4& FILOSOFIE G$/&364&$$#)&"#&;6.&4"/1&8/1&60:9=/41&6642/43/4&361&3/&M/C/0%/&66036BB/./4&//4& 1$/:/B6%1& $43/0;$/#%3$/.& 3"/43/4& /4& 4"/1& //4& B990& 2/1/4%?86BB/.>#& 3$/.)& 361& ;/& 4"/1&$B&//4&I:/3/%"41/0/%%//03/J&=64"/0&5>30$/:/4&664&3/&:0$/"&764&=/4%/.>#/&#/44"%& 1$/."?81/4)& //4& 7/03/3":/0& 764& 261& =/4& 8/1& I."4/6"0/& =$3/.J& 4$/=1)& 361& 39"3/.>#& $43/0%?8/"3&=66#1&19%%/4&//4&4/9106./)&:/3/%"41/0/%%//03/&B0$39?1"/&764&#/44"%&664& algemeen ben ik van mening dat we de kwestie van de kenniseconomie niet in termen van gedesinteresseerde wetenschap versus een productie van kennis gericht op interessante toepassingen moeten beschouwen. Zoals ik later zal beargumenteren stelt 3/&#/44"%/?$4$="/&T9"%1&3/&B0$39?1"/&764&#/44"%&;/.<&"4&7066:)&3/&7$$026603/4&764& En dit is precies waarom we aandacht moeten besteden aan het argument dat de 0/?1$0& 764& 3/&]4"7/0%"1/"1& U/97/4&:6<& 1/0& 7/06412$$03"4:)& 46=/.>#& 361& 8/1& 66036Bpelexperiment gepland was door collega wetenschappers. Deze rechtvaardiging is 361&8/1&//4&/fB/0"=/41&26%&361&:/B.643&26%&$=&5/10$92560/&#/44"%&1/&$412"##/./4)& //4&#/44"%&3"/)&;/.<%&6.%&3/;/&7$$01:/506?81&"%&7649"1&8/1&B/0%B/?1"/<&764&//4&"439% 261& 5/10/R& %$==":/& "439%10"^./& $412"##/."4:/4)& ;$93/4& 2/& 4"/1& 6../=66.& =$/1/4& 2/4%/4& 361)& $B& ;>4& ="4%1)& 3/0:/.>#/& $412"##/."4:/4& ;"?8& 56%/0/4& $B& 5/10$92560/& kennis? L?81/0)& ;$6.%& 6../& 2/1/4%?86BB/0%& 2/1/4)& 6.%& 2/1/4%?86BB/.>#/& #/44"%& $B& ;"?8;/.<& 5/10$925660& "%)& "%& 3"1& 364#;>& 3/& :/;6=/4.>#/& 3V46="/#& 3"/&./"31& 1$1& B95."?61"/%)& vanaf de eerste kritische toetsing door referenten tot de bezwaren van competente?$../:6j%&7$$0&2"/&3/&5/10$ /"3&764&3/&:/b95."?//03/&5/2/0"4:/4&764&7"166.& belang is voor hun eigen werk en projecten. Wat dan met de publicaties volgend op ``![7/.3B0$/7/4&"4&8/1&6.:/=//4\&L4&$$#)&=//0&"4&8/1&5>;$43/0)&261&26%&8/1&3$/.& 764&8/1&;$:/4$/=3/&/fB/0"=/41&"4&M/C/0/4\&M61&7$$0&%$$01&$43/0;$/#&0/? ":1& 3/&4"/92/&%$$01&.$V6."1/"1&3"/&//4&94"7/0%"1/"1&;"?8&:/0/?81":3&7$/.1&1/&/"%/4&764&;>4& medewerkers? Wat moest zo sterk verdedigd en beschermd worden door de sluier van 2/1/4%?86BB/.>#&$43/0;$/#\& G/1& "%& 39"3/.>#& 361& 3/& M/C/0%/& 66036BB/./4& ://4& $43/03//.& 9"1=66#1/4& 764& //4& gedesinteresseerde zoektocht naar kennis. Ze maakten niet eens deel uit van de productie van enige kennis die op hen betrekking had. Ze waren slechts bedoeld om 3/& /"3& 764& 3/& 3$$0&8/1& O-XN[?$4%$01"9=&:/?0/^/03/&:/4/1"%?8&:/=$ 3"K?//03/&66036BB/./4&1/&1/%1/4)&4//&1/&B0$=$1/4)&/4&3"1&9"1:/0/#/43&"4&8/1&.643&2660& 66036BB/.&764&3/&1$/#$=%1J&1/&B0$=$1/4&"4&8/1&.643&764&3/&66036BB/.<0"/1/4g 7

5 FILOSOFIE b0$b6:6436&:/0"?81&$b&3/& /"3&764&//4&4"/92&b0$39?1&"%&4$0=6."1/0&3/& ;66#&764&5/30>7/4&/4&=/4&;$9&#944/4&;/::/4&361&3/&7/0%1$0/43/&6?1"/&764&,i&=/"& #/44"%)& =660& j$?8164%& "%& 8/1& 3/;/& B0$B6:6436[6?1"/& 3"/& 3/& U/97/4%/& 691$0" 1/"1/4&8/55/4&:/%1/943&"4&466=&764&3/&2/1/4%?86B&1$/4&;>&O605606&P64&FV?#&8/55/4& ontslagen. Dit is een sterk signaal dat op een nieuw aspect van de kenniseconomie 2>%1)& $B& 3/& 4$$3;66#& 764& B6014/0%?86B& 19%%/4& academisch onderzoek en de industrie. We kunnen %1/../4&361&2/3/0$=&590:/0.>#/&$4:/8$$0;66=8/"3& //4&I%?"/41"6J&8//R&7$$01:/506?81&3"/&$4%&8/.B1&46&1/& denken over onze wereld en haar dreigende duis $43/0;$/#/0%)&=61/0"66.&/4&B95."/#/&<$43%/4&5/.64:& 8/55/4&7$$0&3/&"439%10"/)&=660&$$#&3/&%1/=B/.&764& P$$0& =>& "%& 3"1& 3/& academische vorm van dienstverlening die beschik 5660& :/%1/.3& 2$031& 664& 3/& "439%10"/H& 8/1& 6645$3& 764& //4& 7/".":& $43/0#$=/4)& //4& onderkomen dat verdedigd zal worden in naam van de wetenschap. De Van Dyck-affaire wijst op een nieuwe academische vorm van dienstverlening die beschikbaar gesteld wordt aan de industrie: het aanbod van een veilig onderkomen, een onderkomen dat verdedigd zal worden in naam van de wetenschap. -.%& 1"1/.& 7$$0& =>4&./;"4:& 8/5& "#& //4& IB./"3$$"J& 7$$0& %.$2& %?"/4?/& F"1& //4& #/9;/& 3"/& 2>)& K.$%$</4)& 4"/1& X4/../)&?$=B/1"1"/7/& 2/1/4%?86B& #944/4&5/2/0/4&361&3/&$413/##"4:&764&3/&=$:/.>#8/"3&1$1&%4/../&2/1/4%?86B&//4& 764& 3/& 5/1/#/4"%7$../& :/5/901/4"%%/4& 764& 3/& 4/:/41"/43/& //92& X"43%& 3"/& 1>3& :6<&3"1&8/1&8/./&2/1/4%?86BB/.>#/&$43/0;$/#&7$0=)&/4&2$031&8/1&;/.<%&//4&%$$01&764& bestaansvoorwaarde. Voor vele wetenschappers is vertragen en het 7/03$/4& 764& 1>3& 664& 706:/4& 3"/& 4"/1& 3"0/?1& "/1%& 1$/7$/:/4&1$1&3/&$4="33/..>#/&/4&/76.9//0560/&7$$01 :64:&764&894&76#:/5"/3&;/.<%&5>46&//4&;$43/&a&//4& verleiding die een echte wetenschapper weet te weer $5T/?1"/7/)& :/5/4?8=60#1/& /76.961"/& 3/& /_/?1"/7/& =6?81& #0>:1& $=& 1/& 5/B6./4& 261& /0& 4$3":& "%& $=& 1/& 2/0#/4&6.%&K.$%$$<&;6.&361&8/1&/"43/&764&3/&K.$%$K/& N".$%$K/& ;6.& 364& 8//.& "/1%& 643/0%& ;>4& :/2$03/4)& 2660$7/0& "#& 6..//4& =660& #64& ;/::/4& 361& 6.%& 3"1& K.$%$K/& "%)& "#& 4$$"1& K.$%$</& ;$9& ;>4& Q#& 5/4& K.$%$</& :/2$03/4&$=&3/&4$3":/&1>3&1/&4/=/4&$=&706:/4&1/&<$0=9./0/4&3"/)&;$&2"%1&"#)&://4& B.661%& 8633/4& "4& 3/& %4/../& 2/1/4%?86B& 2660& "#& 7$$0& 26%& $B:/./"3)& 46=/.>#& %?8/" $=&894&/":/4&706:/4&1/&?0/^0/4)&706:/4&2660&;>&7/06412$$03/.>#&7$$0&;>4)&7$$05>& M/& ;9../4)& 4/1& 6.%& "4& 3/& P/0/4":3/& X161/4)& K.$%$</4& 8/55/4& 3"/& "4& 8$$:& 1/=B$& B95."?/0/4& "4& :/%B/?"6."%//03/& 1>3%?80"R/4& $7/0& B0$</%%"$4//.& /0#/43/& #2/%1"/%& 3"/& ben dan ook in de positie van een smekeling die een pleidooi richt aan hen die een Wanneer objectieve, gebenchmarkte evaluatie de effectieve macht krijgt om te bepalen wat er nodig is om te werken als filosoof zal dat het einde van de filosofie betekenen, althans aan de universiteit. 8!"#$%&'()&*+,(*,

6 ;/&#944/4&$7/0./7/4&=/1&%4/../&2/1/4%?86B&=660&3"/&/07$$0&#"/;/4&;"?8&1/&7/0;/C/4)& A660&=>4&B./"3$$"&"%&$$#&:/<$0=9.//03&=/1&643/0/4&"4&:/36?81/4)&3"/&4$:&="43/0& #06?81":/&=$1"/7/4&764&3/&K.$%$K/J&c*(kd&/4&"#&7$/.& me inderdaad beschaamd tegenover al die jongeren die aan de universiteit beginnen met de hoop de M/& 2/1/4& 361& ;>& 3"/& :& 664& 3/& 94"7/0%"1/"1& beginnen tot een generatie behoren die toekomstige uitdagingen zal moeten aangaan die we ons niet 261&2>&894&7$$0%1/../4)&1$/.661&8/1&8$$<3&1/&5"/3/4& 664&3/;/&%"1961"/)&6.&"%&8/1&=660&="4"=66.\&l944/4& we ook beweren dat we het vertrouwen verdienen 361&=/4%/4&4$:&%1//3%&8/55/4&"4&3/&0$.&3"/&2>)&3"/&7$$0&3/&94"7/0%"1/"1&2/0#/4)&/4& 8/4)&3"/&2>&$B./"3/4)&#944/4&%B/./4&"4&3"/&1$/#$=%1\&M/&8$0/4&361&$4;/&=64"/0&764&./7/4&;6.&=$/1/4&7/0643/0/4)&/4&3"1&50/4:1&6../%;"4%&//4&7/0643/0"4:&"4&$4;/&0/.61"/& 3/0:/.>#/&7/0643/0"4:&4"/1&$$#&//4&7/0643/0"4:&"48$931&"4&3/&=64"/0&2660$B&$4;/& academische kennis zich tot haar omgeving verhoudt? Denken we echt dat de trend die onze universiteiten braaf volgen, met het gebod om deel te nemen aan de algemene competitie op de markt van onderwijs en technowetenschappelijke innovatie, ons helpt in het aankunnen van de dringende nood aan collectieve verandering? FILOSOFIE O$7/43"/4)& 3/4#/4& 2/& /?81& 361& 3/& 10/43& 3"/& $4;/& 94"7/0%"1/"1/4& 5066<& 7$.:/4)& =/1& 8/1&:/5$3&$=&3//.&1/&4/=/4&664&3/&6.:/=/4/&?$=B/1"1"/&$B&3/&=60#1&764&$43/02>%& /4& 1/?84$2/1/4%?86BB/.>#/& "44$761"/)& $4%& 8/.B1& "4& 8/1& 664#944/4& 764& 3/;/& 30"4 :/43/&4$$3&664&?$../?1"/7/&7/0643/0"4:\&F/&5/2$4/0%&764&3/;/&6603/&=$/1/4)&=/1&3/& 6.%&2>)&3"/&7$$0&3/&94"7/0%"1/"1&2/0#/4)&3"/&:/%/./?1//03&;>4&/4&5/166.3&2$03/4&7$$0& $4;/&?6B6?"1/"1&$=&46&1/&3/4#/4)&4"/1&"4&%1661&;>4&;9.#/&26608/3/4&$43/0&$:/4&1/&;"/4)& 8$/&#944/4&2/&364&8$B/4&361&643/0/4&8"/01$/&"4&%1661&;>4\& U661& $4%& 39"3/.>#& P$$0& 7/./4& 764& 8/4& 3"/& 3/& B06#1"%?8/& :/7$.:/4& 764& 3/;/& $4:/=6##/.>#/&26608/3/4&49&6.&76%1%1/../4&/4)&5>7$$05//.3)&7$$0&7/./4&764&8/4&3"/& ]4"7/0%"1/"1/4&$B&;"?8)&/4&3/&;$:/466=3/&/fB/01%&3"/&;>&B0$39?/0/4)&;>4&//03/0&3//.& van het probleem dan van de oplossing. Activisten komen soms weliswaar van univer 3/&#/44"%/?$4$="/&3$$0&$4;/&94"7/0%"1/"1/4&;$9&2/.&//4%&#944/4&5/1/#/4/4&361&;>)& F/&%.$2%?"/4?/:/36?81/&$B/41&/?81/0&//4&#./"4/&=$:/.>#8/"3)&$<&//4&#./"4/&$45/ 3/K4"1"/&764&3/&166#&764&3/&94"7/0%"1/"1&7$$0&1/&%1/../4&;$6.%&3/&2"%#943":/)&/4&.61/0& K.$%$$<)&-.<0/3&j$018&M8"1/8/63&3"/&"4&*iSm&<$0=9.//03/H De opdracht van een universiteit is de creatie van de toekomst, in zoverre als de ()-+30"1"$'"0.7&#"$"0$%",=2))H'"$7&#"0$/)0$7))('"(+0*8$'"#"$.7",-+"$.;00"0$ %"I0/13"'"0:$!"$-3".3E,-$+,$*(33-$E"-$"1."$E3*"1&.2"+'$/)0$,;==",$"0$-()*"'+":J 9

7 FILOSOFIE M61&"#&"41/0/%%641&7"43&664&3/&%?8>45660&$4%?89.3":/&5/2/0"4:&764&M8"1/8/63)&"%&361& 3/&1$/#$=%1&4"/1&:/6%%$?"//03&2$031&=/1&3/&:0$/"&764&#/44"%)&4$?8&=/1&7$$09"1:64:)& maar met fundamentele onzekerheid. We weten niet hoe onze toekomst eruit zal zien. L4&2/&2/1/4&$$#&4"/1&$<)&/4&"4&2/.#/&=61/)&//4&061"$4/./&3/4#2>;/&/4&5/%?866<3/& ring vandaag relevanter is dan ooit. A660&261&5/3$/.3/&M8"1/8/63&=/1&//4&061"$4/./&3/4#2>;/&/4&5/%?866<3/&2>;/4&764& 26603/0"4:\&G>&3$/.3/&8"/0=//&$B&"/1%&361&/4$0=&7//./"%/43&"%)&/4&2660&"#&.61/0&$B& terug zal komen met betrekking tot slow science. Maar ik wil eerst benadrukken dat 1$1&K.$%$$<&=66#1/)&#64&4"/1&.$%&:/;"/4&2$03/4&764&;>4&3"/B/&:/7$/.&764&$409%1&=/1& 5/10/##"4:&1$1&3/&:/7$.:/4&764&261&8>&5/%?80//<&6.%&//4&5/.64:0>#/&$413/##"4:&3"/&3/& negentiende eeuw kenmerkte:!"$k30-'"..+0*$/)0$'"$e"-23'"$3e$?(3h",,+30)1,$3?$-"$1"+'"0$'+"$*",?"=+)1+,""('$#&0$ +0$%"?))1'"$'"0.*"%+"'"0$"0$2+"(E""$*"1"+'"1&.$%&'()*"0$))0$2"-$-3-))1$/)0$."00+,$ %+00"0$'"$(",?"=-+"/"1&."$%"*("0#+0*$/)0$2;0$30'"(7"(?:J$LCMNO U661& "#& 7646<& 8/1& 5/:"4& 39"3/.>#& ;>4& 361& 8/1& =>& /0& 4"/1& $=& :661& %B/?"6."%61"/& $<& 361&261&7$$0&"/3/0&764&8/4&5/.64:0>#&"%&65%1068/0/4&764&//4&//92":&:/?$=B."?//03/& 1$1&65%106?1"/)&=660&3/&76603":8/"3&$=&266#;66=&1/&;>4&7$$0&$4;/&65%106?1"/%)&/4&;/& 4660:/.64:& 3/& 7/0/"%1/4& 764& //4& 5/B66.3& "4%109=/41& 2660& ;/& 664& :/2/43& "%)& =660& eerder de geschiktheid van het instrument voor de Een goede ambachtsvrouw weet niet alleen hoe ze haar gereedschap moet gebruiken: zij zal niet een situatie creeren naargelang de vereisten van een bepaald instrument waar ze aan gewend is, maar eerder de geschiktheid van het instrument voor de situatie inschatten. Voor Whitehead geldt hetzelfde voor de gedachteoefening je moet waakzaam zijn voor je wijze van abstractie, en precies dit ontbreekt bij professionalisme, dat bovendien gelijkgesteld wordt aan vooruitgang. 7$$0&3/&:/36?81/$/</4"4:&a&T/&=$/1&266#;66=&;>4& F/;/&266#;66=8/"3&"%&B0/?"/%&261&$4150//#1&5>&8/4& 3"/& M8"1/8/63& #/4=/0#1& 6.%& W>& ;>4& wat Whitehead noemt denkers in een groeve. Elk 5/0$/B&5$/#1&7$$09"1:64:)&=660&8/1&"%&7$$09"1:64:& in de eigen groeve. (...) De groeve voorkomt dwalen 3$$0&8/1&.643)&/4&3/&65%106?1"/&65%1068//01&764&"/1%& waar verder geen aandacht aan wordt besteed. (...) j61990.>#& "%& 4"/=643& %./?81%& //4& 2"%#943":/)& $<& slechts een jurist. Mensen hebben een leven buiten hun beroep of hun zaak. Maar het punt is de beperking van ernstige nadenken binnen een groeve. De 0/%1& 764& 8/1&./7/4& 2$031& $BB/07.6##":& 5/8643/.3)& =/1& 3/& "=B/0</?1/& 3/4#?61/:$0"/^4& $41.//43& 764& b0$</%%"$46.%)& 2/.5/B66.3/& B/0%$4/4& =/1& 2/.5/B66.3/& 16#/4)& ;>4& $B& ;"?8& 4"/1& verleden niet progressieve kasten gevormd. Het punt is dat professionalisme nu 10!"#$%&'()&*+,(*,

8 :/.>#:/%1/.3& 2$031& 664& F/& 2/0/.3& 2$031& 49& :/?$4<0$41//03& =/1& //4& ;/.<[/7$.9/0/43& %V%1//=& 361& 4"/1& #64& c,(md& IM/& #944/4& 3/& #.$##/4& 4"/1& G/1&"%&5/.64:0>#&4$:=66.%&1/&5/46309##/4&361&8/1&4"/1&%B/?"6."%61"/&"%&361&B0$</%%" onals kenmerkt. Whitehead karakteriseert hen eerder als aan evenwicht ontbrekend. G94&$B./"3"4:)&%?80>R&8>)&.//01&894&4"/1&3/&:/2$$41/&664&$=&I"43"7"39/./&</"1/4&"4& 894&7$../3":/&2"%%/.2/0#"4:&=/1&$B#$=/43/&26603/4&?$4?0//1&1/&26603/0/4J&/4&.661& hen zo ten prooi vallen aan een bepaalde set van abstracties die een bepaalde waarde Q#& 7"43& 3/& <$0=9./0"4:& I664& /7/42"?81& $4150/#/43J& //4& :$/3/& 7642/:/& 8660&6p4"1/"1&=/1&5//.3/4&764&2/1/4%?86BB/.>#/&?0/61"7"1/"1&3"/)&;$6.%&2/&49&;9../4& ;"/4)&3/&9"17"43"4:&764&3/&=/18$3/&$=&2/1/4%?86BB/0%&$B&1/&./"3/4&1$1&B0$</%%"$46.%& science zou noemen. Het pleidooi van Whitehead over de taak van universiteiten was 39%&$$#& :/0"?81&$B&8/1&I7/0106:/4J&764& 3/&2/1/4%?86B)&261&//4&4$$3;6#/.>#/& 7$$0 FILOSOFIE F"1& 50/4:1& =/& 5>& 3/& 9"17"43"4:& 764& 3"1& 1VB/& $B./"3"4:)& 361& 8/1& 6.:/=/4/& =$3/.& "%& Q4&8/1&3//.&IX?8/"#943/J&764&3/&L4?V?.$B/3"/&764&F"3/0$1&/4&3J-./=5/01&#/4=/0#1/& G/1&39903/&//4&//4&./7/4&.64:)&%?80//<&8>)&$=&3/&B06#1"%?8/&#/44"%&/4&76603":8/"3&1/& 7/0#0>:/4&$=&3/&:0$1/&760"^1/"1&764&%951"/./)&?$=B./f/&/4&766#&:/7660.>#/&?8/="%?8/& 8643/."4:/4&$43/0&3/&#4"/&1/&#0>:/4&3"/&5/8$0/4&1$1&3/&7/./&#94%1/4&/4&6=56?81/4& torium van Liebig kreeg een student echter de graad van doctor na vier jaar intensieve G>& :/509"#1/& 6..//4& :/;9"7/03/)& :$/3& :/#/43/& 0/6?1641/4& /4& :/% "%//03/& 2/03&3/&I%?8/"#943":/4#2/#/0J&:/4$/=3&7642/:/&3/&8$43/03/4&%193/41/4&3"/&"4& :/.>#6603":/&94"7/0%"16"0/&.65$061$0"6&$B)&1/02>.&643/0/4&//4&?09?"6./&0$.&%B//.3/4&"4& de oprichting van de nieuwe chemische industrie. F/&9"17"43"4:&764&U"/5":&764&261&2/&I%4/../&%?8/"#943/J&#944/4&4$/=/4&50/4:1& //4&%?8/"3"4:&=/1&;"?8&=//&3"/&4"/1&%./?81%&B90/&/4&1$/:/B6%1/&%?8/"#943/)&=660&//03/0& het hele continent van scheikundige ambachten afscheidt van academisch onderzoek /4&8/1&4"/92/&4/12/0#&764&"439%10"^./&?8/="/)&26605>&3/&12//&.661%1/4&//4&4"/92/& symbiotische relatie onderhouden aangezien ze elkaar nodig hebben en elkaar voeden. Symbiose is echter een balans die onderhouden moet worden. Het is opvallend 361&U"/5":)&3"/&//4&5/.64:0>#/&0$.&%B//.3/&"4&3/&$412"##/."4:&764&3/&"439%10"^./&%?8/" #943/)& 6.& "4& *k's)& $$#& //4& :/B6%%"$4//03/& B0$=$1$0& 2/03& 764& 3/& 4$$3& 664& B990)& 4$/=/4)&/4&$$#&764&8/1&5/0$/=3/&:64%[=/1[3/[:$93/4[/"/0/4[60:9=/41)&361&;/:1&361& U661&3/&2/1/4%?86BB/.>#/&:/=//4%?86B&70>&$=&$43/0;$/#%706:/4&1/&5/B6./4)&2641& 6..//4&2/1/4%?86BB/0%&#944/4&5/B6./4)&5>&/.#/&%16B)&2/.#/&706:/4&49C":&;>4)&2/.#/& ;9../4&./"3/4&1$1&%4/../&?9=9.61"/7/&$412"##/."4:)&/4&2/.#/&%./?81%&;9../4&./"3/4&1$1& het verzamelen van empirische feiten die nergens toe leiden. Voor de industrie zou 11

9 FILOSOFIE 8/1&7$$0%?80>7/4&764&8660&/":/4&706:/4&:/.>#%1664&664&8/1&3$3/4&764&3/&:64%&/4&8/1& verlies van de gouden eieren. M/&8/55/4&7/0%?8"../43/&760"641/4&764&8/1;/.<3/&60:9=/41&:/8$$03)&;$6.%&8/1&=$C$& 764&3/&$B%1/.."4:)&3"/&7/./&2/1/4%?86BB/0%&6%%$?"^0/4&=/1&3/&`$93/4&L/92)&1$/4&3/& 2/1/4%?86B&:/;"/4&2/03&6.%&3/&70>/&50$4&764&4"/92":8/3/4)&3"/&;$9&./"3/4&1$1&"439% G$/&364&$$#)&%$==":/&6%B/?1/4&764&8/1&60:9=/41&2$03/4&;/.3/4&7/03/0&$412"# G/1& //0%1/& 6%B/?1& "%& 3/& %?8/"3"4:)& //4& /?81& #.6%%/4$43/0%?8/"3)& 19%%/4& 2/1/4 %?86BB/0%& 3"/& "4& //4& 5/%?8/0=3& 6?63/="%?8& $43/0#$=/4& 2/0#/4)& /4& ;>& 3"/& 894& /fb/01"%/&7/0#$b/4&664&3/&"439%10"/&/4&664&2"/&3$$0:664%&3/&691$4$="/&/4&70>8/"3& 764&3/&:64%&=/1&3/&:$93/4&/"/0/4&//4&5/.64:0>#&6%B/?1&7/05/0:1&764&3/&0$.&764&3/&1$1& professional van de snelle wetenschap opgeleide wetenschapper. G/1&$p?"^./&7/0866.&"%&361&3/&:64%&8660&/"/0/4&./:1& /4&5.>&"%&/06?81/0&1/&#$=/4&361&%$==":/4&"4&:$93& ;>4& 7/0643/03& "4& 1/0=/4& 764& "439%10"^./& $412"# W>& 8$$B1& 361& 3"1& 9"1/"43/.>#& ;6.&./"3/4& 1$1& 7$$03/./4& 7$$0& 3/& =/4%8/"3)& =660& ;/& #64& 4"/1& 7/06412$$03/.>#&:/8$93/4& 2$03/4& 7$$0& Dit strookt met het ivorentoren imago van de 6?63/="%?8/& 2/1/4%?86B)& /4& 2$031& 7/0%1/0#1& 3$$0& //4&643/0&5//.3&764&2/1/4%?86BB/.>#/&?0/61"7"1/"1Y& dat van de slaapwandelaar die verbeeld wordt als iemand die op een nauwe richel loopt zonder angst $<& 8$$:1/70//%& $=361& 8>& 5."43& "%& 7$$0& 8/1& Als gevolg wordt het feit dat de rest van het leven 764& 3/& 2/1/4%?86BB/0)& ;$6.%& M8"1/8/63& %?80//<)& I$BB/07.6##":&5/8643/.3&2$031)&=/1&3/&"=B/0</?1/& 3/4#?61/:$0"/^4& $41.//43& 664& //4& 5/0$/BJ& //4& voorwaarde voor creativiteit. Een creatieve wetenschapper vragen om zich iets aan te trekken van de :/7$.:/4&764&;>4&2/0#&;$9&8/1&/s9"76./41&;>4&764&8/1&26##/0&=6#/4&764&3/&%.66B 2643/.660)&8/=&/0764&5/29%1=6#/43&361&3/&2/0/.3&4"/1&664&;>4&?61/:$0"/^4&:/8$$0 Een creatieve wetenschapper vragen om zich iets aan te trekken van de gevolgen van zijn werk zou het equivalent zijn van het wakker maken van de slaapwandelaar, hem ervan bewustmakend dat de wereld niet aan zijn categorieën gehoorzaamt. Hij zou twijfelen en vallen, en dus verloren zijn voor de wetenschap. Dit beeld van wetenschappelijke creativiteit, met een intrinsiek gebrek aan evenwicht, om met Whitehead te spreken, is diep verankerd in het onderwijs van de snelle wetenschap. F"1&5//.3&764&2/1/4%?86BB/.>#/&?0/61"7"1/"1)&=/1&//4&"410"4%"/#&:/50/#&664&/7/42"?81)& $=&=/1&M8"1/8/63&1/&%B0/#/4)&"%&3"/B&7/064#/03&"4&8/1&$43/02>%&764&3/&%4/../&2/1/4 3"/&5/10/##"4:&8/55/4&$B&3/&2>3/0/&2/0/.3)&3/&2/0/.3&2660&3/&:$93/4&/"/0/4&//4& 7/0%?8".& =6#/4)& 6.:/=//4& :/3/K4"//03& =$/1/4& 2$03/4& 6.%& I4"/1[2/1/4%?86BB/.>#J)& ;/.<%&6.%&3/;/&706:/4&8/1&$43/02/0B&;>4&764&7//.&2/1/4%?86BB/.>#&2/0#&"4&643/0/& 1>3&1/&7/03$/4&=/1&3"1&%$$01&706:/4)&361&3"1&;/.<%&5>46&//4&;$43/&"%)&$<&$B&;>4&="4%1& //4&;26#1/&3"/&1$$41&361&8>&4"/1&:/8//.&1$/:/2>3&"%&664&3/&7$$09"1:64:&764&3/&/?81/& Q41/0/%%/& "4& 3/& 2/0/.3& 2660& 2>& "4&./7/4& 2$031& 6.%& //4& 7/0./"3"4:& 3"/& 2//0%1664&=$/1&2$03/4&6.%&3/&%.66B2643/.660&;>4&/7/42"?81&4"/1&2".&7/0."/;/4&/4& niet van de richel wil vallen in het moeras van troebele meningen. 12!"#$%&'()&*+,(*,

10 P649"1& 3"1& $$:B941& 863& A60?& P$4& A$416:9& :/.>#& 1$/4& 8>& 5/2//03/& 361& ``!Js de 061"$4/./&$B.$%%"4:&;>4&$=&3/&8$4:/0":/4&1/&7$/3/4)&26605>&8>&"4&%1".1/&3/&%$?"6./&/4& ;"?8;/.<&%./?81%&6.%&//4&/?81/&?0/61"/7/&2/1/4%?86BB/0)&//4&%.66B2643/.660&3"/&5."43& "%&7$$0&361&261&8/1&7/010$92/4&361&8>&4$3":&8//R&$=&;>4&:$93/4&/"/0/4&1/&./::/4&"4& gevaar brengt. Maar dit laatste voorbeeld is ook voldoende om te laten zien wat het 8/4&3"/&894&/"/0/4&"4&:$93&#944/4&7/0643/0/4)&"%& 6.1>3&$43/03//.&:/2//%1&764&3/&6?1"7"1/"1&764&6?63/ ="%?8/& 2/1/4%?86BB/0%)& ;/.<%& 6.& 2$031& 894& 466=& :/6%%$?"//03& =/1& :/3/%"41/0/%%//03& $43/0;$/#)& Wat nu vernietigd wordt, is juist het sociale weefsel van wetenschappelijke betrouwbaarheid. FILOSOFIE t//3%& 1$/4& U"/5":& 3/& %?8/"#943/& 3"/& "4& 3/& =66#& 26%)& 6<%4//3& 764& 3/&?8/="%?8/& #94%1/4& /4& 6=56?81/4)& %4//3& 8>& 8/1& $$#& 6<& 764& 3/& %$?"6./& /4& B06#1"%?8/& 5/.64:/4& waar deze kunsten en ambachten in ingebed waren en op reageerden. De enige echte :/%B0/#%B6014/0%&764&3/&4"/92/&6?63/="%?8/&%?8/"#943":/)&3/&/4":/4&3"/&894&166.& dit komt nog steeds overeen met de intellectuele uitrusting die de snelle wetenschaps "4&261&8660&$5T/?1"/7/&$<&061"$4/./&3"=/4%"/%&;$93/4&;>4)&/4&"4&261&.$91/0&#2/%1"/%& %"/%&3"/&$7/0//4#$=/4&=/1&3/&?61/:$0"/^4&764&3/&%4/../&2/1/4%?86B&5.>#/4&$$#&T9"%1& 3/:/4/4& 1/& ;>4& 3"/& 5/.64:0>#& ;>4& 7$$0& "439%10"^./& $412"##/."4:)& 664:/;"/4& 5/"3/4& =$5"."%/0"4:&"%&8"/07$$0&4$3":)&6..//4&3/&%V=5"$1"%?8/&0/.61"/&19%%/4&12//&=64"/0/4& van abstractie. Zoals we weten is dit niet langer voldoende. De kenniseconomie vernietigt nu het beschermde onderkomen waar de gans haar eieren legde. De relatieve autonomie 764& 2/1/4%?86BB/.>#& $43/0;$/#)& 3"/& 7/0#0/:/4& 2/03& 3$$0& U"/5":& /4& ;>4&?$../:6J%)& behoort tot het verleden. Sommigen komen misschien in de verleiding te beweren 361&8/1&1$?8&6.&4$$"1&5/%1$43)&7642/:/&3/&"41"/=/&0/.61"/&19%%/4&6?63/="%?8/&%4/../& In de toekomst hebben we misschien overal wetenschappers aan het werk die feiten B0$39?/0/4&=/1&//4&%4/.8/"3&3"/&=$:/.>#&:/=66#1& 2$031& 3$$0& 4"/92/)& :/%$K%1"?//03/& "4%109=/41/4)& =660& 3/& =64"/0& 2660$B& 3"/& </"1/4&:/n41/0B0/1//03& ;9../4& 2$03/4)& ;6.& :0$1/43//.%& 8/1&.643%?86B& 764& gevestigde belangen bevestigen. W$6.%& 6../& 2/0#/43/& 2/1/4%?86BB/0%& 2/1/4)& 6.%& //4& 2/1/4%?86BB/.>#/& 5/2/0"4:& 6.%& 5/10$925660& :/;"/4& #64& 2$03/4)& "%& 3"1& 4"/1& $=361& 2/1/4%?86B Kenniseconomie betekent dat speculatieve economie, zeepbel- en crash-economie, erin geslaagd is de productie van wetenschappelijke kennis te annexeren. B/0%&$5T/?1"/<&;>4)&=660&$=361&3/;/&5/2/0"4:&5.$$1:/%1/.3&2/03&664&3/&7//./"%/43/& 7$$026603/4& 764&?$=B/1/41/&?$../:6J%& 3"/& 5/.64:& 8/55/4& 5>& 3/& 5/10$ /"3& 13

11 FILOSOFIE ervan. En dit gedeelde belang zou wel eens vernietigd kunnen worden als deze colle :6J%&7$$046=/.>#&:/5$43/4&;>4&3$$0&"439%10"^./&5/.64:/4)&/4&39%&$$#&:/5$43/4&;>4& ;6.&;/:/7"/0/4&"%&3/&6.:/=/4/&2>%8/"3&361&T/&4"/1&3/&16#&6<;66:1&2660&T/&%6=/4&=/1& 6../& 643/0/4& $B& j"/=643& ;6.& 1/& 7//.& 5/;2660& =6#/4& 2644//0& 5/;260/4& 1/:/4& de zwakte van een bepaalde bewering zouden leiden tot een algemene verzwakking worden als het standpunt van de minderheid waar geen rekening mee gehouden 6.& //4& 466=)& I5/.$R/[/?$4$="/J)& 2644//0& 261& B0$16:$4"%1/4& 5>& /.#660& 8$931& 4"/1&.64:/0& 5/10$92560/)& /4& 3$$0& 3/& "439%10"/& "4& :$93& Wetenschappelijke betrouwbaarheid is gerelateerd aan een context, gebonden aan de voorwaarden van haar productie. Wat ook betekent dat wanneer de eieren in goud veranderen, dat is nadat ze hun oorspronkelijke omgeving hebben verlaten, ze ook deze specifieke betrouwbaarheid en robuustheid achterlaten. De mate van betrouwbaarheid die ze daarna hebben is niet langer een kwestie van louter wetenschappelijk beoordeling, maar een sociale en politieke kwestie. 7/0643/0560/)& 2/1/4%?86BB/.>#/& /"/0/4& ;>4)& =660& :."==/43/&=$:/.>#8/3/4&3"/&4"/=643&.64:/0&2".& beoordelen. Kenniseconomie betekent dat specu.61"/7/&/?$4$="/)&;//b5/.[&/4&?06%8[/?$4$="/)&/0"4& :/%.66:3& "%& 3/& B0$39?1"/& 764& 2/1/4%?86BB/.>#/& kennis te annexeren. G/1&;$9& 49C/.$$%& =$/1/4&;>4& 1/& 5/46309##/4& 361& er iets heel anders nodig is door de gevaren van de 1$/#$=%1&2660&2/&=//&:/?$4<0$41//03&2$03/4)&=/1& 3/& $B//4%16B/."4:& 764& ;//0)& ;//0& $4:/=6##/.>#/& 26608/3/4& $7/0& 8/1& #."=661)& 7/079"."4:)& /4& 7/0:"< 1":"4:&764&8/1&="."/9)&/4&3/&9"1B9C"4:&764&?09?"6./& M61& 3/;/& 1$/#$=%1& 7/0=$/3/.>#& 8$$:4$3":&7/0/"%1)&"%&2660&=>4&B./"3$$"&$7/0&:661H& slow science. -<:6643/&$B&261&"#&T9.."/&8/5&7/01/.3)&;9../4&T9.."/&5/:0/B/4&8/55/4&361&7$$0&=>&%.$2& %?"/4?/&://4&1/09:#//0&4660&3/&`$93/4&L/92&"%)&1$/4&3/&691$4$="/&764&2/1/4%?86B 764&3/&%4/../&2/1/4%?86B&8//R&2660%?8>4.>#&3/&5/10$ /"3&764&2/1/4%?86BB/.>#/&5/2/0"4:/4&5/%?8/0=3)&=660&8//R&4$$"1&3/&5/10$ /"3&764&//4&$412"##/."4:%=$3/.&7/0;/#/03& &2/&49&%?866=1/7$.&:/32$4:/4&;>4&$=&$43/0&$:/4&1/& Dit is zeker niet toevallig. De betrouwbaarheid van de resultaten van de snelle 2/1/4%?86B& "%& 6h64#/.>#& 764& /fb/0"=/41//.& :/;9"7/03/)& :$/3& :/?$410$.//03/&.65$ 3/;/& :/?$410$.//03/& F"1& 5/1/#/41& 361& 2/1/4%?86BB/.>#/& 5/10$ M61& $$#& 5/1/#/41& 361& 2644//0& 3/& /"/0/4& "4& :$93& 7/0643/0/4)& 361& "%& 46361& ;/& 894& $$0%B0$4#/.>#/&$=:/7"4:&8/55/4&7/0.61/4)&;/&$$#&3/;/&%B/?"K/#/&5/10$ /"3& en robuustheid achterlaten. De mate van betrouwbaarheid die ze daarna hebben is 4"/1&.64:/0&//4&#2/%1"/&764&.$91/0&2/1/4%?86BB/.>#&5/$$03/."4:)&=660&//4&%$?"6./&/4& politieke kwestie. O>7$$05//.3)&7."/:19":/4&;>4&7$.3$/43/&7/".":&$=361&/0&?$4%/4%9%&5/%1661&$7/0&8/1& 3990;66=8/"3&764&$4%&$412"##/."4:%=$3/.)&3"/&$7/0":/4%&4"/1&4"/92&"%)&26%& !"#$%&'()&*+,(*,

12 2/03/4&4"/1&//4%&:/8$$03)&=660&//03/0&5/.6?8/.>#&:/=66#1&/4&664:/76../4&6.%&;>&3"/& $4%&1/09:&4660&3/&:0$C/4&2".3/4&%190/4g&W/#/0)&/0&2/03&/0#/43&361&7/./&"44$761"/%& $4:/2/4%1/& :/7$.:/4& 8633/4)& =660& 2/1/4%?86BB/.>#& 1/?84$.$:"%?8/& 7$$09"1:64:& 664&3/&7$$09"1:64:&[&/4&361&"%)&;$6.%&2/&2/1/4)&8/".":%?8/44"%g& FILOSOFIE Hier herkennen we een echo van de bewering van Whitehead over de professio 46.%&894&5/B/0#"4:&1$1&/04%1":&463/4#/4&5"44/4&//4&:0$/7/)&1/02>.&3/&0/%1&764&8/1& leven oppervlakkig behandeld wordt. En het antwoord van vele wetenschappers "%& 4/1&;$& $BB/07.6##":& 2644//0&;>& 5/2/0/4& 361& 8/1& 4"/1& 894& <$91&"%& 361& 3990;66= 8/"3& ://4& B95."/#/& 664:/./:/48/"3& 26%& /4& 361& ;>& 4"/1& 7/06412$$03/.>#& :/8$93/4& #944/4& 2$03/4& 7$$0&3/&=64"/0&2660$B&I3/&%6=/4./7"4:J&5/%.9"1&1/& Dit is het typische gans met de gouden eieren 6412$$03H& ;$6.%& :/509"#/.>#& 4/://01& 8/1& 361& 894& 5/2//03/& $47/06412$$03/.>#8/"3& =/1& 5/10/##"4:& 1$1& 8/1&:/509"#& 764& 261&;>& 7$$0150/4:/4)& 6?63/=" %?8/&2/1/4%?86BB/0%&/0&4$$"1&764&8//R&2//08$93/4& 2/1/4%?86BB/.>#/&7$$09"1:64:&=/1&%$?"6./&7$$09"1 :64:& 1/& 6%%$?"^0/4Y& 664%.9"1/43& 5>& 8/1& 1/09:[4660[ 3/[:0$1[60:9=/41)& $=& 894& 2/1/4%?86B& 1/& B0/%/41/0/4& 6.%& 3/& 061"$4/./& $B.$%%"4:/4& 7$$0& B0$5./=/4& 764& 6.:/=//4& 5/.64:)& $=& 5/;260/4& 7$$0& 1/& 3$/4& #$=/4& 6.%& //4& eenvoudige tegenstelling tussen wetenschap en waarden alsof die aspecten van een?$4?0/1/&%"1961"/&3"/&;>&4"/1&"4&%1661&;>4&"4&6?81&1/&4/=/4)&:/0/39?//03&#944/4&2$03/4& 1$1&//4&#2/%1"/&764&26603/4g&!=&8/1&5/.//<3&1/&%1/../4)&2/&#944/4&$4%&://4&?$../? tieve verontwaardiging herinneren van geschandaliseerde wetenschappers die publie Ik zou slow science willen karakteriseren als de veeleisende daad die de kunst terug opeist van het omgaan met, en leren van, wat wetenschappers al te vaak beschouwen als rommelig, oftewel, dat wat aan de algemene, zogenaamde objectieve categorieën ontsnapt. A660& %.$2& %?"/4?/& :661& 4"/1)& 46309##/.>#& 4"/1)& $7/0& 3/& :64%& 3"/& //4& 6.2/1/43/& "41/..":/41"/&2$031)&3"/&"4&%1661&"%&;"?8&3/&:/7$.:/4&7$$0&1/&%1/../4&764&3/&"44$761"/& 3"/& 8660& 2/1/4%?86B& =$:/.>#& G/1& #$=1& //03/0& $7/0//4& =/1& 3/& $:/4%?8>4.>#& 5/%?8/"3/4& 3/K4"1"/& 764& M8"1/8/63& $7/0& 361& 261& 94"7/0%"1/"1/4&;$93/4& =$/1/4& aanmoedigen: rationeel denken en beschaafde manieren van waardering. t61"$4//.&3/4#/4&5/1/#/41&8"/0&6?1"/7/&8/.3/08/"3&$7/0&261&=/4&/?81&2//1)&3660=//& /.#/&7/02600"4:&7$$0#$=/43&19%%/4&3/&706:/4&3"/&/?81&5/6412$$03&;>4&/4&3/&706:/4& Een beschaafde manier van waardering houdt in om dat wat goed gecontroleerd /4&B990&"%&4$$"1&1/&"3/41"K?/0/4&=/1&//4&%$$01&764&26608/"3&3"/&0$==/.":8/"3&$7/0 $40/39?//0560/&/4&6.1>3&"4:/5/33/&2"%%/.2/0#"4:&19%%/4&B0$?/%%/4)&B06#1>#/4)&/fB/ Dit is misschien de uitdaging waar slow science aan moet beantwoorden: om weten %?86BB/0%&"4&%1661&1/&%1/../4&1/&6??/B1/0/4&361&0$==/.":8/"3&://4&:/50/#&"%)&=660&"/1%& waar we mee en in moeten leren leven en denken. De symbiose tussen snelle weten %?86B&/4&"439%10"/&8//R&7$$0064:&:/:/7/4&664&9"1&3/&?$41/f1&10/##/43/&/4&:/10$##/4& 7$0=/4&764&#/44"%&/4&%1061/:"/^4)&:/65%1068//03&9"1&3/&0$==/.":/&?$=B."?61"/%&764& 30$=/4& 764& 8660& 9"10$/""4:)& $413/##/4& 2/& 361& 2/& $4;/& 2/0/.3& 8/55/4& 15

13 FILOSOFIE Ik zou slow science dan ook willen karakteriseren als de veeleisende daad die de #94%1&1/09:&$B/"%1&764&8/1&$=:664&=/1)&/4&./0/4&764)&261&2/1/4%?86BB/0%&6.&1/&766#& 4660&8/1&$B4"/92&1$/[/":/4/4&764&361&2660&2/&764&:/%?8/"3/4&;>4)&/4&4660&:/4/;"4:)& 5/:"41&6.1>3&=/1&3/& "4:&361&2/&;"/#&;>4&"4&B.661%&764&%?89.3":)&643/0%&:/;/:3H& G/1&"%&7649"1&3"1&B/0%B/?1"/<&361&2/&#944/4&5/%?8$92/4&8$/&$4;/&94"7/0%"1/"1/4)& 3"/& $$"1& ;$& 10$1%& 260/4& $B& 894& 691$4$="/)& "4& 3/& 466=& 764& 3/& =60#1& 3/& 4$$3;66#& van concurrentie en benchmarkevaluatie hebben geaccepteerd. net zoals onderzoe #/0%& 4"/1& 6.& 1/& 7//.& 2//0%1643& 1$$43/4& 1/:/4& 3/& 8/03/K4"^0"4:& 764& $43/0;$/#& 3$$0& getuigen allemaal van de diepe kwetsbaarheid van waar we zo trots op waren. De 0/:/."4:&3"/&%4/../&c9"1&3/&?$41/f1&10/##/43/&/4&:/10$##/4d&2/1/4%?86B&B0$=$$C/&6.%& $43/0;$/#&8/1&$B4"/92&"45/33/4&764&2/1/4%?86B&"4&//4&0$==/.":/&2/0/.3&5/1/#/41)& "%&3"1&4"/1&6..//4&//4&#2/%1"/&764&8/1&6??/B1/0/4&764&;$J4&2/0/.3)&=660&764&8/1&B$%"1"/<& 26603/0/4&/0764)&764&3/&:/2$$41/&1/&5/7$03/0/4&/4&1/&7/0%1/0#/4&$=)&"4&3/&2$$03/4& 764&-.<0/3&j$018&M8"1/8/63)&I"43"7"39/./&</"1/4&"4&894&7$../&2"%%/.2/0#"4:&764&$B#$ Maar concrete waardering betekent niet enkel dat we ons onthouden van dat waaruit 2/&65%1068/0/4&6.%&//4&$7/05.><%/.&5/%?8$92/4)&361&2/&$4%&$418$93/4&764&8/1&$BB/0 vlakkig van de hand doen ervan. We moeten ook leren om onze abstracties te situeren in wat Whitehead het samenspel van opkomende waarden noemde. O>7$$05//.3)&"#&8/5&5/46309#1&361&3/&5/10$ /"3&764&3/&0/%9.161/4&764&%4/../& 2/1/4%?86B&6h64#/.>#&"%&764&76##943":/&?$../:6J%)&3"/&5/;2660&=6#/4)&;6#/4&1$/1%/4& /4&?$410$./0/4)&/4&"#&8/5&$$#&5/46309#1&361&3/;/&5/10$ /"3&://4&%165"/./&/":/4 schap is. Betrouwbaarheid die voortkomt uit de onderzoeksomgeving zou een radi?6./&8/07/03/."4:&764&/fb/01"%/&7/0/"%/4)&8/1&7/0#/44/4&764&8/1&766#&0$==/.":/&2/5& 2$$03/4)&5/10$ /"3&"4&3/&I59"1/42/0/.3J&;$9&6h64:/4&764&"/1%&361&="%%?8"/4& 8//.&643/0%&"%&364&3/&5/;260/4&764&?$=B/1/41/&?$../:6J%)&3"/&6../4&3/;/.<3/&26603/4& 764&3/&6603":/&5/;260/4&764&?$../:6J%&1>3/4%&"41/03"%?"B."46"0/&7/0:63/0"4:/4)&2660& "4& 8/1& 5/%1/&:/76.)& 2644//0&/0&//4& ="4"=9=& 764& 7/010$92/4& 8//0%1& $43/0& B0$16:$ 4"%1/4)&2644//0&8/1&//4&#2/%1"/&"%&764&8/1&$B#$=/4&764&%6=/4864:/43/&26603/4)& 2660$43/0&$$#&3"/&764&B0$16:$4"%1/4&3"/&4"/1&6?63/="%?8&:/<$0=6C//03&;>4&=660&3"/& "4&%1661&;>4&$=&5/;2660&"4&1/&50/4:/4)&;6.&/4&=$/1&8/1&B0$?/%&.64:;66=)&=$/";66=&/4& 764&4$%16.:"/&7$$0&3/&%?8$4/)&?$=B/1/41/&?$41/f1&=/1&3"/0560/&?$../:6J%&;6.&0/%9.1/0/4& 16!"#$%&'()&*+,(*,

14 "4&3/&?$4?.9%"/&361&=/4%/4&4"/1&"4&%1661&;>4&3//.&1/&4/=/4)&361&;>&8/1&4$3":&8/55/4&361& mensen die het beter weten een rationele oplossing opleggen. 6..//4&=660&:$/3/&2".)&764&3/&#9%&764&3/&70/3/&3"/&3/&1/./90%1/../43/&#"##/0&7/0643/01& 06#/4&"4&3/&#"##/0&;/.<)&"4&3/&0$==/.&2660&"/3/0//4)&"4?.9%"/<&2/1/4%?86BB/0%)&664& deelneemt. FILOSOFIE L4&8"/0=//&06#/4&2/&=$:/.>#&$$#&3/&063"?66.&6%V==/10"%?8/&#/44"%&3"/&$412"##/.3& wordt in het model van snelle wetenschappen. We weten veel over het ontwikkelen 764& =61/0"/./)& $<& ;$:/466=3/& "==61/0"^./)& 1/?84$.$:"/^4)& =660& 2644//0& 8/1& :661& $7/0&7//.&$93/0/&1/?84"/#/4&3"/&4$3":&;>4&2644//0&=/4%/4&//4&#2/%1"/&664:664&3"/& 8/4&7/03//.1)&/4&26605>&;/&4/1&9"1&894&7/03//.38/3/4&764&/.#660&=$/1/4&./0/4&$7/0& nog niets geleerd en hebben we zelfs verloren wat we wisten en wat andere volkeren 4$$3;6#/.>#&"%&:/2$03/4&7$$0&?$==94"?61"/&a&$=&//4&B941&1/&=6#/4&$B&//4&%4/3":/)& autoritaire en geschematiseerde manier. In bullets (het woord alleen al zegt genoeg...) F/4#&$$#&=660&//4%&664&3/&7/07/."4:&2660&2/&;$&664&:/2/43&;>4)&%1".&/4&:/39.3":& 86.<&1/&.9"%1/0/4&4660&//4&3"/0560/&?$../:6&3"/&//4&990&.64:&%B0//#1)&;$6.%&"#&49&664& ;$& =660& 3$$0)& =660& 2/& 8/55/4& 4"/1& //4%& //4& <06?1"/& :/.//03& 764& 261&-=/0"#664%/& 0/?.6"=[6?1"7"%1/4&=$/%1/4&./0/4&$=361&;/&"4&%1661&2".3/4&;>4&%6=/4&1/&2/0#/4&;$43/0& 5/7/.7$/0/43/& W>& 8/55/4& :/.//03& "/3/0/& 5>//4#$=%1& 1/& 5/%?8$92/4& 6.%& 261&"#&%6=/4&=/1&M8"1/8/63&//4&I"43"7"39//.&</"1J&;$9&4$/=/4)&3"/&6h64:1&764&8/1& %6=/4%B/.&19%%/4&$B#$=/43/&26603/4)&764&26603/4&3"/&6..//4&4660&7$0/4&#944/4& #$=/4&$=361&;>&3"/&5>//4#$=/4&8/55/4&:/.//03&8$/&3/&#2/%1"/&3"/&;>&5/%B0/#/4)&3/& G/1&#64&:$/3&;>4&361&8/1&7$$0150/4:/4&764&#/44"%&$7/0&;9.#/&"43"7"39/./&</"1/4&//4& aanpak vereist die niet voldoet aan het model van snelle wetenschap dat onze univer F/4#& 6.%195."/R& 664& 3"/& =$=/41/4& 764& $B#$=/43/& 26603/4)& 5>7$$05//.3& 664& 8/1&=$=/41&2644//0&"/=643&;"?8&:/1064%<$0=//03&7$/.1&3$$0&8/1&5/:0>B/4&764&8/1& B/0%B/?1"/<&764&"/=643&643/0%)&3/&5>//4#$=%1&3"/&3/&#06?81&1$1&7/0643/0"4:&5/0/"#1& $=&3//.4/=/0%&%6=/4&1/&.61/4&3/4#/4)&$<&3/&/0760"4:&361&"/1%&361&$45/.64:0>#&.//#&/0& toch toe doet. W9.#/& =$=/41/4& #944/4& 4"/1& $412$01/.3& 2$03/4)& $43/0:/506?81& 2$03/4& "4& F"1& "%& 2660$=& ;>& $BB/07.6##":& 5/8643/.3& 2$03/4)& =/1& 3/& 2$03/4&5/%?8$923&6.%&$4:/%?8"#1&7$$0&#/44"%)&$<&/0:/0&4$:)&7/05644/4&4660&8/1&"006 tionele waar we geen aandacht aan moeten besteden. Maar misschien is de kennis die ;>&4$3":&8/55/4&%./?81%&."?81/.>#&643/0%)&/4&#944/4&2/&8"/0764&./0/4&4"/1&8$/&;/&1/& 8/03/K4"^0/4)&=660&8$/&;/&1/&#$/%1/0/4&/4&664&1/&=$/3":/4H&261&$43/0%1/941&;/&/4& 261&8$931&;/&"4&%1643)&/4&261&2/0#1&;/&1/:/4&$<&7/0:"R":1&;/&a&"/1%&361&=//0&.>#1&$B&3/& langzame kennis van een tuinier dan op de snelle kennis van de zogenaamde rationele 17

15 FILOSOFIE universiteiten inderdaad een diep gewordteld gebrek aan evenwicht en betalen we j$:=66.%)&1/09:/"%/4&5/1/#/41&1/4&//0%1/&/0#/44/4&361&2/&;"/#&;>4)&/4&361&2/&8/0%1/.& G$/&;"1&8/1&=/1&.64:;6=/&7/0:63/0"4:/4)&7/0:63/0"4:/4&3"/&$B&;$J4&=64"/0&:/$0 :64"%//03&;>4&361&3//.46=/&4"/1&/4#/.&<$0=//.&"%\&L4&.64:;6=/&?$4</0/41"/%)&26605>& =/4%/4&4"/1&6..//4&2$03/4&9"1:/4$3":3&$=&1/&.9"%1/0/4)&=660&26605>&=/4&764&1/7$0/4&.//%1&/4&5/%B0//#1&;$361&3/&5>//4#$=%1&4"/1&:/0/39?//03&2$031&1$1&8/1&0"19//.&764&8/1& 5>2$4/4&764&//4&7$$05/0/"3/&%B//?8&/4&/"43":1&=/1&261&706:/4\&L4&/0&//4&:/2$$41/& 764&=6#/4&$=&?$../:6J%&3"/&$7/0&18/=6J%&%B0/#/4&3"/&59"1/4&894&76#:/5"/3&."::/4)&1/& 706:/4&3/&"4<$0=61"/)&8/1&.//0B0$?/%&/4&3/&%6=/42/0#"4:/4&1/&B0/%/41/0/4&3"/&8/4& 8"/01$/&"4&%1661&%1/../4\&L4&$B&1/&./C/4&361)&2644//0&/0&/fB/01"%/&4$3":&"%&$7/0&//4& #2/%1"/&764&:/3//.3&5/.64:)&/0&?$[/fB/01%&6642/;":&;>4&3"/&3/&7/./&0/./7641/&3"=/4 sies van de kwestie vertegenwoordigen? Vanuit het oogpunt van snelle wetenschap hebben al deze voorstellen eenzelfde 8/.3/08/"3&764&://%1&1/&?9.1"7/0/4&$7/0&3/&B601>3":/&6603&764&$4;/&/":/4&706:/4&a&8/1& wakker maken van de beroemde slaapwandelaar. M/&=$/1/4&./0/4&8$/&2/&%.$2&%?"/4?/&#944/4&?9.1"7/0/4)&/4&3"1&"%&2660$=&"#&7//.&=//0& 1>3&8/5&5/%1//3&664&T9.."/&1/&7/01/../4&$7/0&%4/../&2/1/4%?86B&364&$7/0&106:/&2/1/4 A/& %?860/43& 5>& 3/& 5/2/:"4:& 764& ;>& 3"/& :& 5/2/0/4& 361& I//4& 643/0/& 2/1/4%?86B&=$:/.>#&"%J)&26%&8/1&=>4&166#)&6.%&K.$%$$<)&$=&1/&B0$5/0/4&3/&7/05//. 3"4:&1/&6?1"7/0/4)&261&"48"/.3&7$$05>&3/&#2/%1"/&764&3/&89"3":/&3"0/?1/&=$5"."%/0"4:& 764&$43/0;$/#&:/466=3&I3/&#/44"%/?$4$="/J&1/&:664)&/4&3/&:/7$.:/4&764&3/&$93/0/& mobilisering van onderzoek en hun sterke greep op onze middelen van verbeelding onder ogen te zien. G/1&"%&;/#/0&361&"4&3/&89"3":/&%"1961"/&3/&0$/B&I//4&643/0/&2/1/4%?86B&"%&=$:/.>#J& ="%%?8"/4&6.%&//4&91$B"/&#."4#1)&=660&364&=$/1/4&2/&8/1&"3//&;/.<&361&$4;/&1$/#$=%1& ;$/#%"4%1/.."4:/4& /4& $43/0;$/#/0%&./0/4& $=& 5/n47.$/3& 1/& ;>4)& 6?1"/<& 5/n47.$/3& 1/& ;>4)&3$$0&8/1&</"1&361&7$$0&7/./4&3/&166#&764&94"7/0%"1/"1/4)&$4;/&166#&/4&39%&$4;/& 7/06412$$03/.>#8/"3)&/0"4&5/%1661&$=&$4%&5/;":&1/&8$93/4&=/1&8/1&?0/^0/4&764&3/;/& %1//3%)&6.&"%&894&7/010$92/4&4"/1&.64:/0&5."43&/4&"%&8/1)&:/.9##":)&//4&=//0&$43/0%?8/" 3/43&/4&7//./"%/43&7/010$92/4&:/2$03/4)&3"/&/.#/&$7/030>7"4:&764&3/&=6?81&764& 2/1/4%?86BB/.>#/&#/44"%&2/":/01&1/& /4)&/7/46.%&3/&36605>&8$0/43/&$BB/0 7.6##":/& 5/$$03/."4:/4& 3"/& B0$</%%"$4/./)& :/=$5"."%//03/& $43/0;$/#/0%& 6645"/3/4& over de rest van het leven. Ik vrees een toekomst waarin een algemeen wantrouwen deze meer veeleisende 7$0=& 764& 7/010$92/4& ;6.& 7/0764:/4)& =660& "#& 5/4& =>& /0& $$#& 764& 5/29%1& 361& ://4& /4#/./&94"7/0%"1/"1&764366:&3/&36:&664&3/&0/:/.%&#64&$41%46BB/4&3"/&%4/../)&?$=B/ 1$/%B066#&1/&5/^"43":/4)&8/1&7/0%?8".&2".&5/46309##/4&19%%/4&/4/0;>3%&;"?8&664&3/& 0/:/.%&8$93/4)&/4&643/0;>3%&8660&=6?81&1/&8/0#/44/4&1/02>.&=/4&4660&=$:/.>#8/3/4& 18!"#$%&'()&*+,(*,

16 #>#1& $=& 59"1/4& 8660&:0/4;/4& 1/&/fB/0"=/41/0/4)&/4& $B/4"4:/4& 1/&?0/^0/4& 2660&//4& andere wetenschap haar eigen eisen kan ontdekken.!=&//4&7$$05//.3&1/&4$/=/4)&//4&94"7/0%"1/"1&"%&70>&$=&;9.#/&7/0#/44"4:/4&764& 1/09:/"%/4& $43/0& 3/& 7$0=& 764& 7/0106:/43/& B06#1>#/4& 1/& 3/K4"^0/4& "4& 1/0=/4& 764& I3"/4%17/0./4"4:&664&3/&:/=//4%?86BJ)&261&;/&"43/03663&;>4)&/4&$=&;/&6.%&;$364":& 10$1%&3/&1"##/43/&#.$##/4&764&//4&$48$93560/&7$$09"1:64:&:/8$$0;66=1)&=660&//4& :/=//4%?86B&3"/&B0$5//01&5/1/#/4"%&1/&:/7/4&664&3/&4"/92/&?$4%/4%9/./)&=660&766#& holle bewering: de bewering dat we onze manier van handelen in deze wereld moeten veranderen. FILOSOFIE Bio Q%65/../&X1/4:/0%&%193//03/&%?8/"#943/&/4&2/1/4%?86B%K.$%$K/&664&3/&]4"7/0%"1v&U"50/& Q.V6&b0":$:"4/&=/1&2"/&;>&!03/&9"1&?86$%H&3/&4"/92/&3"6.$$:&19%%/4&3/&=/4%&/4&3/& &%?80//<)&//4&566450/#/43&2/0#&2660"4&:/B0$5//03&2$031&3/&K.$%$K%?8/&?$4%/ s9/41"/%& 1/& 10/##/4& 7649"1& 3/& 18/0=$3V46="%?8/& %193"/& 764& %V%1/=/4& c7/0d& 59"1/4& evenwicht. Inmiddels geldt Stengers internationaal als een van de meest diepgaande Q%65/../&X1/4:/0%&"%&//4&;//0&/":/41>3%/&K.$%$</)&=660&5$7/46.&//4&K.$%$</&3"/&;"?8& 7$.$B& 0/#/4%?86B& ://R& 764& 8/1& </"1& 361& 18/$0"/^4& 4$$"1& 4/91066.& ;>4)& /4& 3"6:4$%/%& nooit onschuldig. Ver van het relativisme van diegenen voor wie alle kennis betrek #/.>#&"%&/4&4"/1%&8/1&7/0%?8".&=66#1)&4$3":1&X1/4:/0%&$4%&9"1&$=&8660&."/<3/&7$$0&3/& 2/1/4%?86BB/4)&/4&8660&."/<3/&7$$0&B06#1>#/4&764&3"/&2/1/4%?86B&1/&3/./4)&;$43/0& Vertaling: Rozan Consten 19