Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
|
|
- Juliana Verbeek
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Paul Vogelaar Lux Nova, palliatieve zorg & training Consulent Palliatieve Zorg IKNL Pijnconsulent Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis
2 2 Hoogbejaarden Is hoge leeftijd een indicatie voor palliatieve zorg, inclusief hospicezorg? Hoe om te gaan met hoogbejaarden die hun leven als voltooid beschouwen? Hospicecongres
3 3 Wanneer start palliatieve zorg? Levensbedreigende aandoening aan de gevolgen waarvan de patiënt zal komen te overlijden Levensbedreigende situatie aan de gevolgen waarvan een mens zal komen te overlijden én dit besproken is met de betrokkene en diens naasten Hospicecongres
4 psycho- sociaal Regie eigen levenseinde lichamelijk
5 5 Waar gaat deze workshop over? Niet over Stervenden hebben steeds minder behoefte aan drinken. Dit is een onderdeel van het natuurlijk stervensproces. Het toedienen van vocht (vochtbeleid) aan terminale patiënten bij onvoldoende intake en vochttekort. Wel over Sterven t.g.v. het onthouden van voeding en vocht bij een persoon met een duurzaam doodsverlangen die bewust stopt met eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen. Mevrouw R.
6 6 Zorg rondom het levenseinde Richtlijnen IKNL ( Zorg in de stervensfase Euthanasie bij een verlaagd bewustzijn Euthanasie en hulp bij zelfdoding Implanteerbare Cardioverter Defibrillator en het levenseinde Medische beslissingen rond levenseinde bij verstandelijk beperkten Palliatieve sedatie Rouw Zorg in de stervensfase Zorgpad Stervensfase Hospicecongres
7 7 Beslissingen over het levenseinde Natuurlijk beloop Palliatieve zorg Eventueel sedatie Onnatuurlijk beloop Euthanasie en hulp bij zelfdoding Bespoedigen van het levenseinde Zelfdoding zonder hulp Heliumgas Bewust stoppen met eten en drinken Hospicecongres
8 8 Aanleiding 2010: Burgerinitiatief Uit Vrije Wil vraagt aandacht voor ouderen die hun leven als voltooid beschouwen 2011: KNMG standpunt De rol van de arts bij het zelfgewilde levenseinde Bij lijden t.g.v. stapeling van ouderdomsklachten kan euthanasieverzoek worden ingewilligd Arts mag wijzen op de mogelijkheid om het levenseinde te bespoedigen door te stoppen met eten en drinken of door een dodelijk middel in te nemen 2012: KNMG Commissie met opdracht om handreiking samen te stellen die artsen, verpleegkundigen en verzorgenden in staat stellen patiënten die stoppen met eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen goed voor te bereiden, te begeleiden en adequate palliatieve zorg te bieden 2013: Concept Handreiking Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen (KNMG en V&VN) op websites voor commentaar 2014: Definitieve handreiking dossier levenseinde
9 9 Stichting Waardig levenseinde
10 10 Zelfgekozen levenseinde door bewust af te zien van eten en drinken Voldoet niet aan zorgvuldigheidseisen euthanasie Bewuste, duurzame stervenswens bij ervaren van voltooid leven Eigen keuze van wilsbekwaam persoon Wezenlijk anders dan minder innemen van eten en drinken als gevolg van hoge ouderdom of terminaal ziekteproces Besluit tot (kunstmatig) toedienen en aanbieden van voeding van vocht wordt beschouwd als medische handeling, waarbij V&V een rol hebben WGBO: recht op informatie over zijn medische toestand, prognose en behandelopties. Betrokkene geeft wel of geen toestemming om te handelen, verplegen en verzorgen. Betrokkene heeft het recht om van (specifieke aspecten) van de behandeling, verpleging of verzorging af te zien.
11 11 Keuze van de patiënt / WGBO De patiënt heeft recht op duidelijke informatie van de arts over zijn medische toestand, prognose en behandelopties Het bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen is een keuze die iedereen zelf kan en mag maken; het is een keuze waar de patiënt weer op mag terugkomen Geeft de patiënt geen toestemming voor het kunstmatig toedienen van vocht en voeding of het aanbieden van eten en drinken, dan mogen hulpverleners behandeling, verpleging en verzorging in deze vorm niet toepassen Wanneer de patiënt wilsonbekwaam is geworden, moet de hulpverlener het behandelverbod (blijven) respecteren, tenzij er gegronde reden is om hiervan af te wijken Patiënt kán een depressieve indruk maken. Patiënt heeft het recht af te zien van diagnostiek en behandeling van een (eventuele) depressie. Dit recht ontslaat de arts (hulpverlener) niet van de plicht te blijven handelen als goed hulpverlener tijdens het proces van afzien van eten en drinken Leeftijd > 60 jaar, afhankelijk van conditie; lagere leeftijd af te raden Hospicecongres
12 12 Pathofysiologie en klinische gevolgen Energie uit verbranding van koolhydraten en vetten. In de lichaamscellen zijn glucose en vrije vetzuren de voornaamste energieleverancier. Bij streng vasten Vorming van ketonlichamen (o.a. aceton) door afbraak vrije vetzuren Afbraak lichaamseiwitten in glucose in spieren en lever Streng vasten wordt goed verdragen Bij vetverbranding ontstaan ketonlichamen met pijnstillende werking Aanmaak endorfines werkt pijnstillend en geeft gevoel van welbevinden Progressieve nierfunctiestoornis gaat gepaard met sufheid / afname bewustzijn
13 13 Honger en dorst Hongergevoel verdwijnt na enkele dagen mits geen koolhydraten worden ingenomen Dorst wordt geassocieerd met uitdroging van mondslijmvlies en verhoogd serumnatrium Teveel zout in verhouding tot vochtvolume Dorst door vochttekort kan worden vermeden door goede mondverzorging en tijdige behandeling van mondproblemen Levensverwachting bij strikt afzien van vochtinname is 18 dagen
14 14 Epidemiologie Het aantal sterfgevallen t.g.v. een bewust besluit tot afzien van voeding en vocht is niet bekend (0,5 8%) Bewust afzien van eten en drinken door betrokkene zelf keer per jaar (2,1%) van de sterfgevallen in periode (Chabot 2007) Bron: vertrouwenspersonen 600 keer per jaar (0,4%) van de sterfgevallen in 2010 (Van der Heide 2012) Bron: artsen Veel gevallen onopgemerkt en patiënten krijgen dan geen adequate voorbereiding, begeleiding en palliatieve zorg
15 15 Redenen om te stoppen met eten en drinken (Ganzini 2003, Chabot 2007, Van der Heide 2012) 1. Somatische klachten (symptomen als pijn, benauwdheid, vermoeidheid) 2. Afhankelijkheid / verlies van waardigheid / ontluistering 3. Demoralisatie (somberheid, eenzaamheid, uitzichtloosheid) 4. Beheersing van tijd en plaats van sterven (eigen regie) Levensbeschouwing / cultuur / maakbaarheid Euthanasieverzoek afgewezen Euthanasieprocedure te langdurig Vaak combinatie van redenen
16 16 Mw R. Met toestemming van CR en familie
17 17 Mevrouw R. Vrouw 99 jaar, weduwe, 1 zoon Alleenwonend in woning naast zoon Ouderdomsklachten, persoonlijke verzorging 1 x daags Mw valt en breekt haar heup Na ziekenhuisopname naar verpleeghuis voor revalidatie Mw wil na revalidatie naar huis Revalidatie wil niet lukken Euthanasieverzoek niet ingewilligd (!) Mw besluit te stoppen met eten en drinken Overlijden na 6 weken van ernstige verzwakking, pijn, mondproblemen, decubitus
18 18 Besluitvorming: informeren Informatie verstrekken Gesprek over het levenseinde (brochures KNMG) Hulpvraag bespreken, alternatieven aanbieden Te verwachten beloop, problemen Palliatieve zorg aanbieden Depressiviteit Wils(on)bekwaamheid Casus Doodsverlangen t.g.v. pijn, afhankelijkheid, ontluistering Gesprek over levenseinde werd niet aangegaan, euthanasie afgewezen
19 19 Tijdig spreken over het levenseinde
20 20 Besluitvorming: juridische aspecten WGBO: recht op informatie Patiënt mag het aanbieden of kunstmatig toedienen van voeding en vocht weigeren Schriftelijke verklaring (behandelverbod) is geldig als het specifiek het toedienen en/of aanbieden van voeding en vocht betreft Bij wilsonbekwaamheid moeten zorgverleners het eerder afgegeven behandelverbod respecteren Ook behandeling van bijv. depressie mag worden geweigerd Wettige vertegenwoordiger van de patiënt mag beslissen over zorg en behandeling, dus ook stoppen met toedienen of aanbieden van voeding en vocht Palliatieve zorg bij stoppen met eten en drinken is geen hulp bij zelfdoding of euthanasie (Wetboek van Strafrecht / Euthanasiewet) Gewetensbezwaren bij zorgverleners
21 21 Besluitvorming: voorbereiding Opstellen wilsverklaring en documenteren van besluitvormingsproces Afspraken duidelijk vastleggen en communiceren Afspraak m.b.t. handelen als patiënt bij wilsonbekwaamheid toch wil drinken Aanpassen van medicatie en toedieningsvorm Stoppen als indicatie vervalt (medicatie saneren) Soms afbouwen (corticosteroïden, benzodiazepinen) Medicatie gericht op bestaande klachten behouden (transdermaal, via slijmvliezen van mond- en neusholte, subcutaan, [rectaal] Casus Geen afspraken vastgelegd in medisch dossier en zorgleefplan Geen schriftelijk behandelverbod Behandelverbod niet gecommuniceerd met zorgverleners Weerstand van zorgverleners
22 22 Begeleiden Informeren betrokkenen Zorgverleners Vrijwilligers/gastvrouwen Naasten en bezoekers Continuïteit van zorg waarborgen Zorgplan Overdracht Goed hulpverlenerschap conform professionele standaard Existentiële vragen, empathie, stervensbegeleiding, troost Palliatieve zorg (Richtlijnen IKNL 2010) Betreft ook naasten
23 23 Omgeving Eigen kamer Voorkom droge omgeving Vochtverdamper, vernevelaar Rustige, prikkelarme omgeving Voorkom etensgeuren Huiselijke sfeer, eigen spullen Afleiding en ontspanning Gebruik afleidings- en ontspanningstechnieken Fysiotherapeut, psycholoog Begeleiding aanbieden door Geestelijk Verzorger Complementaire zorg
24 24 Complementaire zorg
25 25 Verzorging en begeleiding Drie fasen 1. Beginfase: acuut of geleidelijk stoppen met eten en drinken 2. Middenfase: geleidelijk optreden van verzwakking en symptomen 3. Stervensfase: laatste dagen voor het overlijden, zorg rond het overlijden Casus Acuut gestopt met eten en drinken na een laatste glas wijn Langdurige middenfase gekenmerkt door lijdensdruk en falende palliatieve zorg Stervensfase door palliatieve sedatie van enkele uren
26 26 Beginfase Geen gouden regel m.b.t. acuut of geleidelijk afbouwen van voeding en vocht Hongergevoel verdwijnt na enkele dagen mits geen koolhydraten in drank Stoppen met drinken naar voorkeur patiënt. Houd rekening met langer proces bij drinken van > 50 ml per dag 50 ml per dag nodig voor mondverzorging Lichamelijke verzorging en huidverzorging Hoog-laagbed Antidecubitusmatras en antidecubituskussen in de stoel Goede huidverzorging Mondverzorging (lippen, gebit, tong, slijmvliezen) Dorst ontstaat (mede) door uitdroging van slijmvliezen in de mondholte Dagelijkse inspectie van de mond om mondproblemen vroegtijdig te signaleren Patiëntveiligheid
27 27 Mondverzorging Voorbereidende fase: Mondinspectie door verpleegkundige / arts Aanwezige mondproblemen behandelen (Richtlijn IKNL) Instructie mondverzorging (patiënt, naasten, V&V) Vanaf moment van stoppen met eten en drinken Dagelijkse mondinspectie resultaten vastleggen Gebruik de Mondstatusscorelijst (Richtlijn IKNL) Hospicecongres
28 28 Mondverzorging Mondverzorging Verfrissen van de mond Stimuleren speekselafscheiding Mondbevochtigingsproducten / speekselvervangers (voor de nacht!) Mond spoelen 4 x daags fysiologisch zout Lippen vet houden Gebitsreiniging (poetsen, interdentaal, kunstgebit) Tongreiniging Bij schimmelinfectie: fluconazol of muconazol gel Pijn in de mond: morfine/lidocaïnespray Hospicecongres
29 29 Middenfase Meestal niet langer dan 1 tot 2 weken Verzwakking en bedlegerigheid Klachten t.g.v. dehydratie Dorst Mondproblemen (infectie) Mictie- en defecatiestoornissen Pijn Misselijkheid en braken Onrust, verwardheid, delier Bij refractaire symptomen kan palliatieve sedatie worden toegepast Begeleiding van naasten en bezoekers Casus Incontinentie, UWI Pijn t.g.v. UWI, doorliggen, mondproblemen Decubitus Verwardheid, onrust, angst
30 30 Stervensfase Tekenen van een naderende dood Verzwakking Verminderde urineproductie Snelle, zwakke pols Koude cyanotische extremiteiten, spitse neus Verminderd bewustzijn Desoriëntatie Reutelen, Cheyne-Stokes-ademhaling Markeren van de aanvang van de stervensfase Bespreek met naasten en zo mogelijk de patiënt Start Zorgpad Stervensfase Palliatieve sedatie als behandeling bij refractaire symptomen
31 31 Gesprekken over het leven, levensgeschiedenis en levenseinde Voorlezen van gedichten (Vasalis), 1 theelepel cappuccino en 20 ml witte wijn per dag
32 32 Casus Levensverhaal Regie over het levenseinde
33 33 Dilemma s Patiënt komt terug op zijn besluit Patiënt vraagt toch om te drinken Vrijwilligers en/of bezoekers reiken toch drinken aan Patiënten met afweergedrag Vaststellen van wilsonbekwaamheid
34 34 Afweergedrag Omgaan met afweergedrag bij eten en drinken van bewoners met dementie Richtlijn voor verzorgenden niveau 3 in verpleeg- en verzorgingshuizen (2009) Oorzaken Niet kunnen Niet willen Niet snappen De (meest waarschijnlijke) oorzaak door diagnostiek achterhalen Eventueel oorzaak behandelen en effect beoordelen Rekening houden met eerder afgegeven wilsverklaring / behandelverbod Indien geen wilsverklaring, vertegenwoordiger en naasten betrekken bij het maken van een afweging voor te verlenen zorg Hospicecongres
35 35 Prikkel jezelf en collega s Stellingen 1. Wilsbekwame ouderen met een duurzaam doodsverlangen hebben recht op informatie over de mogelijkheid het levenseinde te bespoedigen door te stoppen met eten en drinken. Ook als zij dit onderwerp niet zelf ter sprake brengen. 2. V&V hebben de professionele plicht om wilsbekwame ouderen met een duurzaam doodsverlangen te informeren over de mogelijkheid het levenseinde te bespoedigen door te stoppen met eten en drinken. 3. Een persoon die bewust stopt met eten en drinken om zijn of haar levenseinde te bespoedigen heeft recht op hospicezorg. 4. V&V kunnen geen gewetensbezwaren aanvoeren die het weigeren van zorgverlening aan een gast die stopt met eten en drinken rechtvaardigt. Er is immers geen relatie tussen het handelingen van de V&V en het bespoedigen van het levenseinde. 5. Hospices moeten een protocol implementeren voor de zorg aan cliënten/bewoners die stoppen met eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen.
36 36 Ondersteuning bij besluitvorming en uitvoering Overleg met uw collega s V&V en de behandelend arts; overweeg maatschappelijk werker, psycholoog of geestelijk verzorger Raadpleeg het Consultatieteam Palliatieve Zorg in uw instelling of van het IKNL (regionaal) Voor verdere informatie: dossier levenseinde Stichting Waardig Levenseinde Contact: Lux Nova, palliatieve zorg & training paul.vogelaar@luxnova.nl
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Paul Vogelaar Lux Nova, palliatieve zorg & training Consulent Palliatieve Zorg IKNL Pijnconsulent Erasmus MC Sophia
Nadere informatieZorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen: een begaanbare weg Jeroen Janssens Specialist Ouderengeneeskunde, commissielid 8-12-2016 Opbouw Workshop 1. Vragen
Nadere informatieHandreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Handreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Alexander de Graeff Internist-oncoloog/hospice-arts UMC Utrecht/Academisch Hospice Demeter, De Bilt
Nadere informatieHandreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Handreiking: Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Alexander de Graeff Internist-oncoloog/hospice-arts UMC Utrecht/Academisch Hospice Demeter, De Bilt
Nadere informatiePalliatieve zorg: als genezen niet meer mogelijk is
Palliatieve zorg: als genezen niet meer mogelijk is Paul Vogelaar Verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training Consulent palliatieve zorg IKNL Pijnconsulent Erasmus
Nadere informatieDag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie
Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie Workshop Paul Vogelaar, verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training 2 Work-shoppen 3 Dementie Combinatie
Nadere informatieStoppen met eten en drinken
Stoppen met eten en drinken Haijo Wit, specialist ouderengeneeskunde. Palliatief netwerk Achterhoek. Donderdag 22 maart 2018, 16.30-18.30 uur, de Lunette, Zutphen. Wat gaan we vanmiddag doen? 16.30 Opening
Nadere informatieNursing Experience 2015 Advance Care Planning in de palliatieve fase
Nursing 2015 Advance Care Planning in de palliatieve fase Paul Vogelaar Verpleegkundig Expert Palliatieve Zorg en Pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training Palliatieve zorg Is een benadering die de kwaliteit
Nadere informatieDe laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, J U N I
De laatste zorg H E T N A C H T C O N G R E S, 1 5-1 6 J U N I 2 0 1 7 M A R G OT V E R K U Y L E N S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S K U N D E K A D E R A R T S PA L L I AT I E V E Z O R G
Nadere informatieMedische beslissingen rond het levenseinde
Medische beslissingen rond het levenseinde Adri Jobse, huisarts, kaderarts, consulent PTMN Gon Uyttewaal, gesp. vpk pz, consulent PTMN 26 juni 2014 1. Wet geneeskundige op de behandelingsovereenkomst 2.
Nadere informatieZorgpad Stervensfase. Lia van Zuylen, internist-oncoloog. Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam
Zorgpad Stervensfase Lia van Zuylen, internist-oncoloog Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam Inhoud Herkenning stervensfase Inhoud van Zorgpad Stervensfase Onderzoeksresultaten Zorgpad
Nadere informatieCasuïstiekbespreking Stoppen met eten en drinken
Casuïstiekbespreking Stoppen met eten en drinken 19 november 2015 Welkom Lied Songbird van Fleetwood mac Theoretisch kader Door Margot Verkuijlen Casus Door Petra Kapteijns PAUZE Casus deel 2 Door Petra
Nadere informatieAlgemeen. Euthanasie.
Algemeen Euthanasie www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG051 / Euthanasie / 09-11-2018 2 Euthanasie Artsen kunnen in bijzondere omstandigheden
Nadere informatiePalliatieve zorg in ontwikkeling
Palliatieve zorg in ontwikkeling Wim van Boerdonk Gertie van Gemert Marleen van Casteren Voor een warm thuis Programma Project: verbeteren stervensfase in Kalorama Inhoud: zorg in de stervensfase 1 Verbeteren
Nadere informatieWat als ik niet meer beter word
Wat als ik niet meer beter word moeilijke keuzes & beslissingen rondom levenseinde Manon Boddaert Arts palliatieve geneeskunde Consulent en adviseur IKNL Antoon van Dijck Palliatieve zorg is integrale
Nadere informatieWilsverklaring. Belangrijke documenten
Wilsverklaring Belangrijke documenten Bijlage 1: Voorbeeld wilsverklaring Behandelverbod Lees voordat u deze verklaring invult de toelichting bij het behandelverbod. Naam : Geboortedatum : Geboorteplaats:
Nadere informatieAgenda. Levenseinde: keuzes, wil, wet en praktijk t.b.v. Parkinsoncafé Rosmalen. Wetten. Keuzes aan het einde van het leven
Levenseinde: keuzes, wil, wet en praktijk t.b.v. Parkinsoncafé Rosmalen Jannie Willemsen Medewerker Presentatiedienst Agenda Wetten en patiëntenrechten Keuzes aan het einde van het leven NVVE en Wilsverklaringen
Nadere informatieVragenlijst. KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen
Vragenlijst KOPPEL-studie: Kennis en Opvattingen van Publiek en Professionals over Einde Leven beslissingen 2 Inleiding op de vragenlijst Deze vragenlijst is onderdeel van een onderzoek naar medische beslissingen
Nadere informatieBewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Monique Kappen Specialist ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Oktober
Bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen Monique Kappen Specialist ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Oktober 2016 WAT IS STED? STED = stoppen met eten en drinken
Nadere informatieZorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
KNMG en V&VN handreiking Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen 8 januari 14 Inhoudsopgave Blz. 1. Inleiding 3 2. Kenmerken en begripsbepaling 5 3. Empirische
Nadere informatieRuimte en grenzen bij euthanasie. Eric van Wijlick beleidsadviseur
Ruimte en grenzen bij euthanasie Eric van Wijlick beleidsadviseur Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (1) Hoofdstuk II Zorgvuldigheidseisen Artikel 2 1. De zorgvuldigheidseisen,
Nadere informatieZorgpad Stervensfase
Zorgpad Stervensfase de laatste stand van zaken Lia van Zuylen, internist-oncoloog Kenniscentrum Palliatieve Zorg Erasmus MC, Rotterdam Inhoud Belang markering stervensfase Zorgpad Stervensfase Nieuwe
Nadere informatieWat zou jij willen? Voor je dierbaren? Voor jezelf?
21 juni 2016 Franca Horstink; Specialist Ouderen Geneeskunde, SCEN arts Laetitia Schillemans;Gespecialiseerd verpleegkundige oncologie en palliatieve zorg Beide Consulent; Palliatie Team Midden Nederland
Nadere informatieZorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen
Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen KNMG en V&VNhandreiking Colofon KNMG en V&VN-handreiking Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken
Nadere informatieConclusies, aanbevelingen en vervolgstappen
De rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde 39 5 Conclusies, aanbevelingen en vervolgstappen In dit hoofdstuk wordt puntsgewijs een opsomming gegeven van de conclusies over de rol, de verantwoordelijkheden,
Nadere informatieDe laatste levensfase. Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek
De laatste levensfase Hoe IJsselheem omgaat met een euthanasieverzoek In gesprek In de laatste levensfase krijgen mensen te maken met allerlei vragen. Misschien ziet u op tegen de pijn en benauwdheid die
Nadere informatiePalliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg
Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding
Nadere informatieen de rol van palliatieve zorg
en de rol van palliatieve zorg 16 februari 2017 Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Enkele casus vooraf Ontwikkeling euthanasie debat Euthanasiewet in 2002 In
Nadere informatieDe Laatste Zorg. Workshop 7 oktober 2016
De Laatste Zorg Workshop 7 oktober 2016 Disclosurebelangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium
Nadere informatieKNMG en V&VN-handreiking. Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levens einde te bespoedigen
KNMG en V&VN-handreiking Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levens einde te bespoedigen KNMG en V&VN-handreiking Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het
Nadere informatieContinue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013. Specialist ouderengeneeskunde/docent. Probeer te verwoorden wat volgens jou
Continue Palliatieve sedatie, feiten en fabels 19-09-2013 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde/docent Wat is het? Probeer te verwoorden wat volgens jou palliatieve sedatie is PALLIATIEVE SEDATIE
Nadere informatieZorg in de laatste levensfase. Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC
Zorg in de laatste levensfase Agnes van der Heide Afd. Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC Verschillen Nederland buitenland Palliatieve zorg is geen specialisme Palliatieve zorg is in principe
Nadere informatiePRAKTISCHE VRAGEN OVER BESLISSINGEN ROND HET LEVENSEINDE. Cor Spreeuwenberg
PRAKTISCHE VRAGEN OVER BESLISSINGEN ROND HET LEVENSEINDE Cor Spreeuwenberg HOE KOMT HET DAT OVER DIT SOORT BESLISSINGEN MEER WORDT GESPROKEN DAN VROEGER? vroeger dood door infectieziekten en ongevallen
Nadere informatieAls genezing niet meer mogelijk is
Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als
Nadere informatieDe eindsprint als keuze
De eindsprint als keuze Erica van Maanen en Classien Rebergen beiden huisarts/kaderarts palliatieve zorg/scen-arts Lovah-congres 2016 Stelling 1: Als een patiënt kiest voor overlijden dan is euthanasie
Nadere informatieWat deze uitgangspunten betekenen voor behandeling en verzorging in de laatste levensfase, wordt in het navolgende omschreven.
Medisch Beleid Medisch ethisch beleid De waardigheid van de mens en de kwaliteit van leven staan centraal in de zorg van De Blije Borgh. Zo ook in de zorg tijdens de laatste levensfase van onze bewoners
Nadere informatieOnderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017
Onderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017 Deze lijst van onderzoeksvragen kwam tot stand na een bevraging bij de coördinatoren van de regionale netwerken voor palliatieve zorg en de voorzitters van
Nadere informatieHet sterven in onze tijd. Frank Schaapsmeerders, specialist ouderengeneeskunde Miranda Tiecken, woonbegeleider hospice de Hazelaar
Frank Schaapsmeerders, specialist ouderengeneeskunde Miranda Tiecken, woonbegeleider hospice de Hazelaar UKON symposium 16 april 213 Sterven in breder perspectief Tekenen van naderende dood Problemen rondom
Nadere informatieCOMMUNICEREN OVER HET LEVENSEINDE : WAAROM???
Ik wil niet leven zoals een plant Als ik mijn familie niet meer ken, wil ik liever dood Ik wil niet afzien! Mijn broer denkt zus, en ik zo, wat moeten we nu doen? Hebben wij nu wel de juiste keuzes gemaakt?
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?
Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,
Nadere informatieGrenzen aan euthanasie. drs. Eric van Wijlick beleidsadviseur
Grenzen aan euthanasie drs. Eric van Wijlick beleidsadviseur euthanasiewens in schriftelijke verklaring vastgelegd en besproken. Plotseling verslechterde de toestand. Omdat de huisarts niet bereikbaar
Nadere informatieVoorbeeld wilsverklaring
Voorbeeld wilsverklaring Behandelverbod Een wilsverklaring is een schriftelijke verklaring. Hierin beschrijft u uw wensen op medisch gebied voor situaties waarin u uw wensen niet meer zelf kunt vertellen.
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo
PALLIATIEVE ZORG fysieke aspecten Rob Jongbloed Raphaëlstichting Jacqueline Fluitman `s Heeren Loo Inleiding Indeling workshop Specifieke kenmerken Selectie lichamelijke klachten in palliatieve fase Selectie
Nadere informatieInformatie over euthanasie
Informatie over euthanasie Inleiding Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken. Wat u van euthanasie vindt, hangt onder meer af van uw (religieuze) achtergrond, opvoeding,
Nadere informatieZorg en behandeling rondom het levenseinde. Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie
Zorg en behandeling rondom het levenseinde Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie Inleiding In deze folder kunt u het beleid van de Frankelandgroep
Nadere informatieAlleen geldig op printdatum
1. DOEL Het waarborgen dat een besluit ten aanzien van het gedeeltelijk of geheel afzien van (verder) medisch handelen tijdig, met instemming van de patiënt of na instemming van diens wettelijke vertegenwoordiger
Nadere informatieZorgen rondom sterven
Geriatrie Zorgen rondom sterven www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Welke zorg... 3 Wat kan familie betekenen... 3 Het stervensproces... 4 Eten en drinken... 5 Medicijnen... 5 Waar sterven... 5 Na de dood...
Nadere informatiePS in NL: bij 12,3% van de patiënten in de stervensfase toegepast
Palliatieve sedatie 12 november 2012 Carla Juffermans,kaderhuisarts PZ Palliatieve sedatie Proportionele toepassing van sedativa in de laatste levensfase om ondraaglijke klachten te bestrijden, waarvoor
Nadere informatie11 februari Rob Bruntink
11 februari Rob Bruntink Stelling 1: Als je een euthanasieverzoek wilt doen, moet je een euthanasieverklaring hebben. Stelling 2: Als je een euthanasieverzoek doet (en daarbij ook kunt verwijzen naar
Nadere informatieEuthanasie en hulp bij zelfdoding vallen beiden onder de euthanasiewet.
00 Euthanasie 1 Inleiding Euthanasie of actieve levensbeëindiging is in dit ziekenhuis bespreekbaar en wordt serieus benaderd. Euthanasie is een onderwerp waar mensen heel verschillend over kunnen denken.
Nadere informatieKunnen wij ook het laatste stuk van ons levenspad in eigen regie afleggen?
Kunnen wij ook het laatste stuk van ons levenspad in eigen regie afleggen? Maaike Veldhuizen Arts palliatieve zorg in het Elkerliek ziekenhuis, palliatief consulent en SCEN arts Ingrid van Asseldonk, verpleegkundige
Nadere informatieSamenwerking tussen voorziening en Netwerk Palliatieve Zorg
Samenwerking tussen voorziening en Netwerk Palliatieve Zorg Veerle Coupez Verpleegkundige Palliatief deskundige Wie zijn we, wat doen we en wat kunnen we samen doen? Activiteiten Netwerk Activiteiten MBE
Nadere informatieVoltooid Leven Nu doorpakken. Robert Schurink Directeur NVVE
Voltooid Leven Nu doorpakken. Robert Schurink Directeur NVVE Inleiding NVVE bestaat sinds 1973 en had als doel de legalisering van euthanasie NVVE heeft in 2003 doelstelling verbreed en het brede palet
Nadere informatieEthische kwesties. bij de Zorgboog. Behandeling en zelfbeschikking. Wat betekent dit voor u?
Ethische kwesties bij de Zorgboog In deze folder leest u over een aantal levensaspecten die een rol kunnen spelen bij uw behandeling, verzorging en verpleging binnen de Zorgboog. Het gaat hierbij om vragen
Nadere informatiePALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team
PALLIATIEVE ZORG IFPC Turnhout 23 oktober 2017 Hilde Michiels coördinator palliatief support team Palliatieve zorg - definitie Palliatieve zorg is de actieve totaalzorg voor mensen die ongeneeslijk ziek
Nadere informatieDE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN
DE STERVENSFASE, EEN HANDREIKING INFORMATIE OVER DE VERANDERINGEN DIE ZICH VOOR KUNNEN DOEN TIJDENS HET STERVEN Een handreiking Bij de meesten van ons komt er een moment in het leven dat we gaan nadenken
Nadere informatieBEHANDELPROTOCOL CONTINU PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden
DEFINITIE PALLIATIEVE SEDATIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase (KNMG, 2009). BEHANDELINGSCRITERIUM LEVENSVERWACHTING: het betreft een patiënt bij wie
Nadere informatieZorg en behandeling rondom het levenseinde. Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie
Zorg en behandeling rondom het levenseinde Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie Inleiding In deze folder leest u de visie en het beleid van
Nadere informatieBEHANDELVERBOD. waarin geen redelijk uitzicht meer bestaat op terugkeer naar een voor mij waardige levensstaat
BEHANDELVERBOD Ik,, geboren op te, richt mij met deze verklaring tot iedereen die bij mijn medische behandeling of verzorging betrokken zal zijn voor het geval ik mijn wensen op medisch gebied niet meer
Nadere informatieKeuzes rond het levenseinde. Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN
Keuzes rond het levenseinde Miep de Putter Annemieke Delhaas Petra Blommendaal PTMN Palliatieteam midden nederland 24 uur/7 dagen per week telefonisch bereikbaar voor hulpverleners Allerlei disciplines
Nadere informatieNiet-reanimeren verklaring
Niet-reanimeren verklaring 1 van 4 Niet-reanimeren verklaring Algemene informatie over een wilsverklaring Een wilsverklaring is een document waarin u uw wensen rondom het levenseinde vastlegt. Schriftelijke
Nadere informatieCommunicatie rond palliatieve sedatie
Communicatie rond palliatieve sedatie D A G VA N D E M E D I C AT I E V E I L I G H E I D, 2 1 M A A R T 2 0 1 7 M A R G OT V E R KU Y L E N, S P E C I A L I S T O U D E R E N G E N E E S KU N D E / K
Nadere informatieWanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg
Wanneer u niet meer kunt genezen HMC Team Ondersteuning en Palliatieve zorg Wanneer u niet meer kunt genezen of ouder en kwetsbaar bent, kunnen er vragen rijzen over het levenseinde. Deze fase van het
Nadere informatieZorg en behandeling rondom het levenseinde. Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie
Zorg en behandeling rondom het levenseinde Het beleid van de Frankelandgroep inzake reanimatie, palliatieve sedatie, versterving en euthanasie Inleiding In deze folder kunt u de visie en het beleid van
Nadere informatiePatiënteninformatie. Verloop van een stervensfase
Patiënteninformatie Verloop van een stervensfase Inleiding Stervensfase in 10 stappen 1 Evolutie in de mobiliteit 2 Verzwakking van de stem en slikproblemen 3 Verminderde vochtinname 4 Vermoeidheid 5 Verwardheid
Nadere informatieZorg en kwaliteit van leven in de stervensfase. Jantsje Tadema - Fekken Pietje Anna Feenstra
Zorg en kwaliteit van leven in de stervensfase Jantsje Tadema - Fekken Pietje Anna Feenstra Huidige situatie Zorgpad stervensfase Oorsprong Inhoud Stervensfase Casus Werkveld? Ervaring zorgpad? 1997 Liverpool
Nadere informatieDisclosure belangen spreker Wat maakt lijden ondraaglijk? Tjipke D. Ypma & Herman L Hoekstra SCEN-Drenthe KNMG SCEN 23 april 2015 Utrecht
Disclosure belangen spreker Wat maakt lijden ondraaglijk? Tjipke D. Ypma & Herman L Hoekstra SCEN-Drenthe KNMG SCEN 23 april 2015 Utrecht (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieWensen rond de laatste levensfase
Wensen rond de laatste levensfase Ouderen en zelfbeschikking Dorothea Touwen Docent en onderzoeker Medische Ethiek WASSENAAR, 31 OKTOBER 2018 Punten ter bespreking Wensen in deze fase van uw leven Wensen
Nadere informatieHET NUT VAN WILSVERKLARINGEN
HET NUT VAN WILSVERKLARINGEN IN RELATIE TOT PALLIATIEVE ZORG BIJ LONGFIBROSE Frank Schaapsmeerders, Specialist Ouderengeneeskunde en SCEN-arts Landelijke bijeenkomst Longfibrose Patiëntenvereniging, Nijkerk
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 708 Vragen van het lid
Nadere informatieWilsverklaringen vanuit de (huis)arts gezien. Els Roelofs kaderhuisarts palliatieve zorg
Wilsverklaringen vanuit de (huis)arts gezien Els Roelofs kaderhuisarts palliatieve zorg Uitgebreide volmacht: Wie beslist namens een patiënt als deze dat zelf (tijdelijk) niet meer kan Voorkomen: Onder
Nadere informatieNaar een Landelijk Opleidingsplan Huisartsgeneeskunde
Naar een Landelijk Opleidingsplan Huisartsgeneeskunde Thema Palliatieve en Terminale Zorg Colofon Expertgroep Palliatieve en Terminale Zorg Marcel Reinders (voorzitter), huisarts, projectleider toetsing
Nadere informatiePallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Workshop Palliatieve Zorg 11 oktober 2012 Hedi ter Braak Monique van den Broek 1 Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 2 1
Nadere informatieSymposium 14 april 2009. aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter
Symposium 14 april 2009 aanpassing richtlijnen palliatieve sedatie Karin van Heijst en Trijntje Buiter Palliatieve sedatie Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn in de laatste levens of stervensfase.
Nadere informatie(potentiële) belangenverstrengeling
(potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk
Nadere informatieZicht op goede voorbeelden palliatieve zorg. Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal
Zicht op goede voorbeelden palliatieve zorg Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal Programma Palliatieve zorg ontwikkelingen Uitdagingen pz binnen VG-sector
Nadere informatieBEHANDELPROTOCOL CONTINUE PALLIATIEVE SEDATIE tot het moment van overlijden
DEFINITIE PALLIATIEVE SEDATIE I Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase (KNMG, 2009). BEHANDELINGSCRITERIUM LEVENSVERWACHTING: het betreft een patiënt bij wie
Nadere informatieKlinische redeneren in de Palliatieve Zorg De consulent kan me nog meer vertellen.
Klinische redeneren in de Palliatieve Zorg De consulent kan me nog meer vertellen. Marc Eyck, kaderhuisarts PZ Florien van Heest, Marleen van Venrooij beide kaderhuisarts en consulent NHG Voorjaarscongres
Nadere informatiePALLIATIEVE SEDATIE
Ik heb er geen bezwaar tegen dat de mensen tijdens de voordracht naar hun horloge kijken, maar ik aanvaard niet dat ze met hun horloge beginnen te schudden om er zeker van te zijn dat het ding nog werkt.
Nadere informatiegoede zorg voor mensen met ernstig hartfalen
IKNL, lid van coöperatie Palliatieve Zorg Nederland (PZNL) goede zorg voor mensen met ernstig hartfalen Informatie voor mensen met hartfalen die palliatieve zorg krijgen of daar binnenkort voor in aanmerking
Nadere informatiePalliatieve zorg bij dementie is bijzonder?
Palliatieve zorg bij dementie is bijzonder? Persoonlijke wensen zijn door mensen met dementie niet altijd meer volledig duidelijk te maken Vraagt (nog meer) om verdieping in de relatie Vraagt soms om interpreteren
Nadere informatieZorg in de laatste levensfase
Voor elkaar WoonZorgcentra Haaglanden Binnen WZH staat een goede verzorging met aandacht en respect voor de persoonlijke wensen van onze cliënten centraal. Dit geldt juist voor de zorg die wij bieden aan
Nadere informatieScen. Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen
Scen Malaga 2014 Petrie van Bracht en Rob van Lier scenartsen inhoud Inleiding Getallen Zorgvuldigheidscriteria Valkuilen Euthanasie versus palliatieve sedatie De scenarts S: staat voor steun: informatie,
Nadere informatieHET ZORGPAD STERVENSFASE
HET ZORGPAD STERVENSFASE 7 OKTOBER 2015 RHEA STROES ALINA PIETERMAN ZORGPAD STERVENSFASE WEER IETS NIEUWS Zorgpad, meer dan een checklist Volledig patiëntendossier, een checklist én een evaluatie- instrument
Nadere informatieMedische beslissingen aan het einde van het leven: een belangrijk gespreksonderwerp. Rozemarijn van Bruchem-Visser Internist ouderengeneeskunde
Medische beslissingen aan het einde van het leven: een belangrijk gespreksonderwerp Rozemarijn van Bruchem-Visser Internist ouderengeneeskunde Wat zegt de wet? Belangrijkste argument is wilsbekwaamheid
Nadere informatieZORG VOOR EEN MENSWAARDIG LEVENSEINDE
ZORG VOOR EEN MENSWAARDIG LEVENSEINDE 1. INLEIDING De beslissing nemen om te verhuizen naar een WZC is niet vanzelfsprekend. Vele zaken worden afgewogen vooraleer de beslissing valt. Dit ook voor wat het
Nadere informatieLyan de Roos, SO Brabantzorg
Lyan de Roos, SO Brabantzorg Oorzaken van voedingsproblemen bij dementie Behandelmogelijkheden/interventies Ethische dilemma s bij dementie Wie hakt de knoop door bij meningsverschil? Mevrouw A is opgenomen
Nadere informatieHandreiking schriftelijk euthanasieverzoek. Publieksversie
Handreiking schriftelijk euthanasieverzoek Publieksversie Waarom nadenken en praten over uw levenseinde? Misschien denkt u wel eens na over uw levenseinde. In dat laatste deel van uw leven kan uw dokter
Nadere informatieGesprekshulp Palliatieve Zorg
Gesprekshulp Palliatieve Zorg Deze vragenlijst voor het gesprek met het Palliatief Advies Team bestaat uit twee delen. Het invullen kost tussen de 5 en 20 minuten. Pagina 1: Lijst met veel voorkomende
Nadere informatieDoel van de palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie U heeft met uw behandelend arts gesproken over palliatieve sedatie. In deze folder kunt u alles nog eens nalezen. Als u na het lezen nog vragen heeft kunt u deze met hem of haar bespreken.
Nadere informatieSignalering in de palliatieve fase
17 maart 2015 Signalering in de palliatieve fase Denk- en werkmethode voor verzorgenden Karin Willemse Gespecialiseerd wijkverpleegkundige Oncologie & Palliatieve zorg Consulent palliatieve zorg NHN en
Nadere informatieKenmerken van de stervensfase
Kenmerken van de stervensfase Het Zorgpad Stervensfase is gebaseerd op de Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP). De LCP is door het Erasmus MC Rotterdam en het IKNL locatie Rotterdam integraal
Nadere informatie1 Inleiding... 1. 2 Wat is palliatieve sedatie?... 1. 3 Hoe werkt palliatieve sedatie?... 1. 4 Is het een soort euthanasie?... 1
Palliatieve sedatie Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Wat is palliatieve sedatie?... 1 3 Hoe werkt palliatieve sedatie?... 1 4 Is het een soort euthanasie?... 1 5 Wanneer past de arts palliatieve sedatie
Nadere informatieHet opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en
Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en niet het leven te bekorten. Op verzoek van de regering
Nadere informatiePalliatieve sedatie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk
Palliatieve sedatie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont Stalenstraat
Nadere informatiePalliatieve sedatie 14 oktober 2015. Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl
Palliatieve sedatie 14 oktober 2015 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl Palliatieve sedatie in het hospice Veel kennis en ervaring Wat weten we over de praktijk? Dilemma
Nadere informatieImplementatie Zorgpad stervensfase
Implementatie Zorgpad stervensfase Navigatie naar een goed einde Navigatie naar een goed einde René de Bakker Verpleeghuisarts Verpleeghuis De Blaauwe Hoeve Hulst rdebakker@curamus.nl Navigatie naar een
Nadere informatieStoppen met dialyse Ondersteuning in de laatste levensfase.
Stoppen met dialyse Ondersteuning in de laatste levensfase www.nwz.nl Inhoud Gesprek 3 Als u stopt met dialyseren 5 Adviezen voor uw naasten 6 Uw vragen 8 2 U overweegt in overleg met uw nefroloog van
Nadere informatieWat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming
Wat is palliatieve zorg? Pallium = Latijns woord voor mantel Palliatieve zorg, een mantel van warmte en bescherming 1 Palliatieve zorg is de totale zorg voor de zorgvrager en zijn naasten vanaf het moment
Nadere informatieSterven in eigen regie?
Sterven in eigen regie? Stoppen met eten en drinken. Een haalbare kaart? Aanleiding: richtlijn STED Zwolle, 16-03-2017 Dick Elzenga, spec. Ouderengeneeskunde, consulent PCTF, SCEN-arts. actualiteit vragen
Nadere informatie