Chemische en fysische eigenschappen
|
|
- Stijn Driessen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 045 1 Seleen Inleiding Seleen werd door Berzelius in 1817 als element ontdekt. De naam is afgeleid van de Griekse godin van de maan (Seléne). De belangstelling voor seleen als spoorelement is de laatste tien à twintig jaar sterk toegenomen. Seleen vervult bij mens en dier de rol van essentieel spoorelement. De belangstelling spitst zich thans vooral toe op de mogelijke preventieve werking van seleen bij kanker, hart- en vaatziekten. Naast de zorg voor een optimale seleenvoorziening van mens en dier is van seleen bekend dat een te hoge inneming aanleiding kan geven tot vergiftigingsverschijnselen. De marge tussen een te lage en te hoge inneming van seleen is vrij klein. Chemische en fysische eigenschappen Seleen (symbool: Se) behoort tot groep Vlb van het periodiek systeem. Tot deze groep behoren, met toenemende atoommassa: zuurstof, zwavel, seleen, telluur en polonium. Seleen heeft zowel metaalals metalloïde-eigenschappen en vormt voornamelijk covalente bindingen. Het atoomnummer is 34 en het atoomgewicht bedraagt 78,96. Elementair seleen is onoplosbaar in water en komt in verschillende vormen voor (grijs metallisch, rode amorfe poeder en glasachtig). Het kookpunt is 685 C, het smeltpunt ligt bij 217 C. Zeswaardig positief seleen komt voor in seleenhexafluoride (SeF 6 ), seleenzuur (H 2 SeO 4 ) en daarvan afgeleide zouten: de selenaten. Seleen is vierwaardig positief in seleendioxide (SeO 2 ). selenigzuur (H 2 SeO 3 ) en selenieten. In de gereduceerde vorm (o.a. seleenwater-
2 045 2 Seleen stof H 2 Se en dimethylselenide (CH 3 ) 2 Se) is het seleen aanwezig in de tweewaardig negatieve valentie. Voorkomen, produktie en toepassing In de aardkorst varieert het gehalte aan seleen van 0,05-0,09 mg/kg. In de volgorde van voorkomen van elementen in de aardkorst staat seleen op de 60e plaats. In de bodem komt seleen vooral voor als selenide in sulfide-ertsen van zware metalen en verder in enkele zeldzame mineralen (berzelianiet (Cu 2 Se), tiemanniet (HgSe), naumanniet (Ag 2 Se), clausthaliet (PbSe). In de natuur komen de seleen-analogen voor van zwavelbevattende aminozuren en peptiden (eiwitten) en hun stofwisselingsprodukten. Hierbij is het zwavelatoom vervangen door seleen. Selenomethionine en selenocysteïne, die ook in eiwitten worden teruggevonden, zijn daarbij belangrijk. Dimethylselenide is een seleenverbinding die voorkomt in planten, maar ook bij de mens en dier in o.a. de uitademingslucht. Seleen wordt vooral gewonnen als bijprodukt bij de raffinage van sulfide-ertsen van koper. De geschatte wereldproduktie in 1982 was ruim ton. Seleen wordt toegepast in verschillende industriële processen. De grootste hoeveelheid wordt gebruikt bij de produktie van gelijkrichters. Grijs metallisch seleen wordt eveneens gebruikt in fotocellen en in sommige kopieertechnieken. Seleen wordt verder toegepast in de glasindustrie als rode kleurstof (cadmiumselenide) en ontkleuringsmiddel van groen glas. Een andere toepassing van seleen is die van bestrijdingsmiddel tegen diverse insekten. Hierbij gebruikt men kaliumammoniumselenosulfide (selocide) of selenaten. In de rubberindustrie worden seleenverbindingen gebruikt als vulcanisator. Seleenoxychloride (SeOCl 2 ) vindt zijn toepassing als oplosmiddel en seleenhexafluoride wordt gebruikt bij de produktie van isolatiemateriaal van elektrische apparatuur. In shampoos en crèmes tegen roos worden seleenpolysulfiden toegepast. In sommige landen wordt aan veevoer natriumseleniet toegevoegd
3 045 3 om een optimale seleenvoorziening te waarborgen voor koeien, varkens, schapen, kippen en kalkoenen. Biochemie van seleen Seleen kan zwavel vervangen in zwavelhoudende aminozuren. De biochemische betekenis van seleen werd pas duidelijk toen bleek dat glutathionperoxidase een seleenhoudend enzym was. Glutathionperoxidase heeft een functie bij oxidatie-reductiereacties in de cel. Het katalyseert de reductie van peroxiden zodat beschadiging van de celmembranen door oxidatie voorkomen kan worden. Ieder molecuul glutathionperoxidase (molecuulmassa = ongeveer ) bevat vier atomen seleen. Gebleken is dat vitamine E (antioxidant) en seleen elkaars functie gedeeltelijk kunnen overnemen. Seleen heeft net als zwavel affiniteit voor zware metalen. Het kan er een binding mee aangaan waardoor de toxiciteit van onder andere cadmium en kwik verminderd wordt. Toxiciteit van seleen Al heel lang zijn de toxische eigenschappen van seleen bekend. In de jaren na 1930 werd vastgesteld dat in bepaalde gebieden van de Verenigde Staten de bodem aanmerkelijk hogere gehalten aan seleen bevatte dan elders. Enkele plantensoorten daar bevatten extreem hoge gehalten aan seleen. Het nuttigen van deze planten door dieren leidde tot acute seleenvergiftigingen die vaak dodelijk waren onder het beeld van bloedingen en necrosen (afsterving van weefsels) in diverse organen. Verschijnselen die gepaard gaan met chronische toxiciteit van seleen bij dieren variëren van leveraandoeningen en hartspierbeschadigingen tot haarverlies. Bij hoefdieren treedt hoefbrokkeligheid op. Voor seleniet, selenaat, selenocysteïne en selenomethionine ligt de
4 045 4 Seleen LD 50 1 ) voor dieren bij enkele milligrammen per kilogram lichaamsgewicht. Voor andere organische seleenverbindingen ligt de LD 50 een factor hoger. Gevolgen van een langdurige hoge seleenopname uit de voeding afkomstig van seleenrijke bodem in gebieden van de Verenigde Staten zijn bij mensen niet altijd even duidelijk aangetoond. In een bepaald seleenrijk gebied van China werd in de jaren zestig door de consumptie van seleenrijke maïs en groenten een sterfte van 49% onder bijna 250 inwoners van vijf dorpen vastgesteld. Verlies van haren en nagels, tanduitval en aandoeningen van het zenuwstelsel (gevoelloosheid en pijn in de ledematen) en de huid waren de belangrijkste symptomen van deze seleenvergiftiging. De dagelijkse inneming aan seleen gedurende een aantal jaren werd geschat op gemiddeld 5 mg per dag. Acute seleenvergiftiging bij de mens als gevolg van een te hoge orale dosis is voor een paar gevallen beschreven. Overheersende symptomen zijn braken en diarree met heftige buikkrampen. Acute vergiftigingsverschijnselen die zich voordoen bij inademing of lokaal contact van seleenverbindingen zoals seleenwaterstof, seleendioxide, seleenhexafluoride, seleenoxychloride zijn irritatie van ogen, neus en keel. De huidige veiligheidsmaatregelen voor het werken met dergelijke seleenverbindingen in de industrie hebben ervoor gezorgd dat deze vergiftigingen vrijwel tot het verleden behoren. Seleen als essentieel spoorelement voor mens en dier Vanaf eind jaren vijftig werd aangetoond dat seleen een essentieel spoorelement is voor dieren. Afwijkingen die optreden bij een tekort aan seleen bij dieren zijn, afhankelijk van het ontwikkelingsstadium van de dieren, degeneratieve veranderingen van skelet- en hartspieren, aantasting van het vaatwandsysteem en zenuwstelsel, vruchtbaarheids- en groeistoornissen. Eveneens is gebleken dat seleen es- 1 De LD 50 (letale dosis 50) is de hoeveelheid stof, die na éénmalige orale of dermale toediening binnen korte tijd (circa 14 dagen) sterfte van 50% van de proefdieren verooorzaakt. Zie Chemische Feitelijkheden
5 045 5 sentieel is voor de mens. In seleen-arme gebieden van China komen sedert 1935 bij kinderen hartspieraandoeningen voor. Deze ziekte staat bekend als de Keshan disease. Eind jaren zeventig werd aangetoond dat door het toedienen van natriumseleniet het voorkomen van deze ziekte aanzienlijk verminderd kan worden. Bij patiënten die langdurig via de aderen voeding (zonder seleen) toegediend krijgen, werd spierpijn in de ledematen, spierzwakte en witte nagelbedden geconstateerd. Na suppletie van de voeding met seleen verdwenen de waargenomen verschijnselen. Seleen en preventie van kanker, hart- en vaatziekten Jarenlang werd verondersteld dat seleen kankerverwekkend was. Zowel bij dierexperimenteel onderzoek als bij onderzoek bij de mens is daar tot nu toe niets van gebleken. In de jaren zeventig is echter het inzicht ontstaan dat seleen een mogelijk preventieve werking heeft op het kankerproces. De resultaten van epidemiologisch onderzoek wijzen op een preventieve werking, maar ze zijn nog niet overtuigend. Remmende werking van seleen op het kankerproces werd waargenomen bij experimenten met dieren. Omtrent het werkingsmechanisme bestaan diverse hypothesen, de anti-oxidatieve werking van het enzym glutathionperoxidase is er één van. Een tekort aan seleen wordt eveneens in verband gebracht met een verhoging van het risico op hart- en vaatziekten. De verminderde activiteit van het enzym glutathionperoxidase door een niet optimale seleenvoorziening zou leiden tot een toename van vetzuurperoxiden die aantasting van het weefsel veroorzaken, waardoor het atherosclerose(verdikking vaatwand)-proces bevorderd wordt. De verminderde glutathionperoxidase-activiteit en de verhoogde hoeveelheid vetzuurperoxiden leiden eveneens tot een groter kans op bloedplaatjesaggregatie (trombose). Over de interpretatie van de resultaten van diverse onderzoeken bestaat nog veel onzekerheid en verschil van mening.
6 045 6 Seleen Inneming en uitscheiding van seleen Het seleengehalte in plantaardige voedingsmiddelen is afhankelijk van het seleengehalte van de bodem. Granen bevatten in het algemeen meer seleen dan groenten. Volkorenprodukten zijn de belangrijkste plantaardige bronnen van seleen voor de mens. Aan de gemiddelde inneming van 78 µg Se/dag door jarigen in Nederland wordt voor 44% bijgedragen door graanprodukten, 27% door vlees, vis en eieren, 14% door melk(produkten), 8% door aardappelen en groente en 7% door overige produkten. In de Verenigde Staten wordt een seleenhoeveelheid van µg per dag aanbevolen. In Nederland is nog geen aanbevolen hoeveelheid voor seleen vastgesteld. Om enig toxicologisch risico te vermijden zou de voeding bij voorkeur niet meer moeten bevatten dan 200 µg seleen per dag. De marge tussen een te lage en te hoge inneming aan seleen is dus vrij klein. De absorptie van seleen uit de voeding door de mens hangt onder andere af van de bindingsvorm. Organisch gebonden seleen (selenomethionine, biologisch gebonden seleen) wordt beter geabsorbeerd dan anorganisch seleen (seleniet, selenaat). Seleen wordt via het bloed getransporteerd naar de weefsels. Lever, nieren en rode bloedcellen bevatten het hoogste gehalte aan seleen. Uitscheiding van seleen vindt voornamelijk plaats via de nieren. In urine komt seleen voor als trimethylselenonium-ion ((CH 3 ) 3 Se+). Bij een zeer hoge seleenbelasting wordt in de lever dimethylselenide gevormd dat als een vluchtige verbinding met een knoflookgeur via de uitademingslucht het lichaam verlaat. Haren en nagels bevatten ook een hoog gehalte aan seleen. Analyse van seleen Fluorimetrie is een veel toegepaste gevoelige en betrouwbare analysemethode voor seleen. Na een destructie van het monster wordt het aanwezige Se(VI) gereduceerd tot Se(IV). Na een reactie met 2,3-diaminonaftaleen wordt het gevormde 4,5-benzopiazselenol geëxtraheerd met cyclohexaan en fluorimetrisch bepaald. Hydride atomaire absorptiespectrometrie is een bruikbaar alternatief voor de fluorimetrische bepaling van seleen. Hierbij wordt het
7 045 7 verkregen Se(IV) na destructie en reductie verder gereduceerd met natriumboorhydride tot H 2 Se dat in een verhitte kwartsbuis wordt geleid die zich in de lichtweg van een atomaire absorptiespectrometer bevindt. Naast fluorimetrie en hydride atomaire absorptiespectrometrie biedt neutronenactiveringsanalyse eveneens mogelijkheden voor de bepaling van seleen via de kortlevende isotoop 77m Se (halfwaardetijd 17,5 sec.) of de langlevende isotoop 75 Se (halfwaardetijd 120,4 dagen). Literatuur L. M. Dalderup en H. J. Klein Obbink, Selenium en seleniumverbindingen. Voeding 40 (1979) 260 H. F. F. Albers, Selenium. Vlees, voeding en gezondheid 2 (1985) 1 H. J. Robberecht en H. A. Deelstra, Selenium in de voeding. Voeding 46 (1985) 262 F. J. Kok, De invloed van seleen op de sterfte aan hart- en vaatziekten in relatie tot de consumptie van vis. Voeding 46 (1985) 397 Th. Ockhuizen, Seleen en de preventie van kanker. Voeding 46 (1985) 416 J. Högberg en J. Alexander, Selenium. In: Handbook on the toxicology of metals, volume II, Elsevier (1986), ISBN M. J. Maas en A. Bart, Selenium van essentieel spoorelement tot geneesmiddel. Pharmac. Weekblad 121 (1986) februari 1987 J. B. Luten Instituut CIVO-Technologie TNO Afd. IVP (Instituut voor Visserijprodukten)
Biotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatiebenzo(a)pyreen of Naam, formule, eigenschappen
006 1 Benzo(a)pyreen Benzo(a)pyreen (BaP) is in het nieuws geweest door de werkelijke of vermeende besmetting van voedingsmiddelen zoals groenten en koffie. Het is een van de ongeveer honderd bekende polycyclische
Nadere informatieWat is het verschil tussen vitamines en mineralen?
Vitaminen Wat zijn het? Kleine organische (levende natuur) stoffen. Onmisbaar/ noodzakelijk voor groei en ontwikkeling Op vitamine D na, kan ons lichaam geen vitamines maken. Er bestaan 13 vitamines. Oorsprong
Nadere informatieGEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4. Gezonde voeding
GEZONDHEIDSKUNDE-AFP LES 4 Gezonde voeding 1 INLEIDING Thema 3 hoofdstuk Gezonde voeding blz. 149 Onderwerpen: -Persoonlijke verschillen -Voeding en levensfasen -Voedingsmiddelen en voedingsstoffen -Richtlijnen
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Hart en vaatziekten bestrijden en voorkomen met vitamine C Een goedkope en effectieve aanpak van hart en vaatziekten is heel goed mogelijk. En dan niet met farmaceutische middelen, die eigenlijk alleen
Nadere informatieVerzendlijst : direkteur, direktie VKA, sektorhoofd (3x), afdeling Zware Hetalen (3x), afd. Normalisatie Humme, Projektbeheer,
Afdeling Zware Hetalen 1982-06-01 Verslag 82.41 pr.nr. 404. 0500 Onderwerp: Literatuuronderzoek naar het voorkomen van koper in vlees en organen van slachtdieren. Verzendlijst : direkteur, direktie VKA,
Nadere informatieEiwitten. Voeding en Welzijn
Eiwitten Voeding en Welzijn Vandaag Mindmap Maak een mindmap Wat weet je allemaal over eiwitten? Filmpje Filmpje Wat is je opgevallen in het filmpje? Wat wist je nog niet? Opdracht Pak ons voedsel erbij.
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en beroepsmatige blootstelling aan stoffen (Commissie GBBS) van de Gezondheidsraad
Nadere informatieSAMENVATTING Technische mengsels van vetoplosbare polychloorbifenylen (PCBs) zijn gebruikt als vloeistof in transformatoren, condensatoren en als
109 SAMENVATTING Technische mengsels van vetoplosbare polychloorbifenylen (PCBs) zijn gebruikt als vloeistof in transformatoren, condensatoren en als brandvertragers, vanwege hun thermostabiliteit, chemische
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie WGD van de Gezondheidsraad gezondheidskundige advieswaarden af voor stoffen in lucht waaraan
Nadere informatieHEBBEN NIET TOT EEN BETERE GEZONDHEID VAN ONZE HUISDIEREN GELEID.
Wat kan leiden tot een betere gezondheid van ons huisdier! De beter opgeleide dierenartsen, nieuwe antibiotica, meerdere medicijnen, meer geld voor de gezondheidszorg voor dieren en meer dierenartsen en
Nadere informatieSamenvatting. Vraagstelling
Samenvatting Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en Beroepsmatige Blootstelling aan Stoffen (GBBS, voorheen WGD) van de Gezondheidsraad
Nadere informatieProduct: Hydrazinehydraat 100%
Product: Hydrazinehydraat 100% Formule: H4N2 Synoniemen: Hydrazine watervrij Produktnummer EG nr : 206-114-9 EINECS nr:007-008-00-3 CAS nr : 302-01-2 Fysische gegevens Kookpunt : 120.1 C Smeltpunt : -51.5
Nadere informatieChemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling
Chemisch toxicologische eigenschappen van acrylonitril en medische aspecten van een blootstelling Prof. Dr. Benoit Nemery KU Leuven Prof. Dr. Christophe Stove UGent Acrylonitril: chemische eigenschappen
Nadere informatieSamenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 1 Samenvatting door W. 1173 woorden 23 juni 2016 6,9 16 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Nova Scheikunde Samenvatting H1 1 t/m 7 1 Atoombouw: Atoom: Opgebouwd uit
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN - 1 - 1. NAAM VAN HET DIERGENEESMIDDEL MYOGASTER-E 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING - Werkzame bestanddelen: per ml: Alfa-tocoferolacetaat 100 mg - Natriumseleniet
Nadere informatiePARONAL I.E. PARONAL I.E.
P2-1/5 BIJSLUITERTEKST Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel te gebruiken. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft u hem nog een keer nodig. Raadpleeg uw arts of apotheker,
Nadere informatieSamenvatting en advieswaarde
Samenvatting en advieswaarde Vraagstelling Op verzoek van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en beroepsmatige blootstelling aan stoffen (GBBS) van de Gezondheidsraad
Nadere informatieZwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte
Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte Verslag van onderzoek naar mogelijke relatie tussen het opbrengen van baggerslib op percelen, gehalten van elementen in gras dat groeit op die percelen
Nadere informatie1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1
1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 Patiëntenbijsluiter PARACETAMOL/VITAMINE C 500/50 MG DRANK BIJ VERKOUDHEID, poeder voor drank Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie
Nadere informatieGoede voeding. Hans van Kuijk sportarts
Goede voeding Hans van Kuijk sportarts Goede voeding Hans van Kuijk sportarts Chronische aandoeningen Hart- en vaatziekten Hoge bloeddruk Diabetes 2 Overgewicht? Relatie met voeding & bewegen? DM2; dramatische
Nadere informatie1.3.1.3 Package Leaflet 1.3.1.3-1
1.3.1.3 Package Leaflet 1.3.1.3-1 Patiëntenbijsluiter ETOS PARACETAMOL/VITAMINE C 500/50 MG DRANK, poeder voor drank Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie voor u.
Nadere informatieS C H I J F V A N V I J F
SCHIJF VAN VIJF DE SCHIJF VAN VIJF, GOED VOOR JE LIJF! V o o r i e d e r e e n i s e e n v o e d i n g s k e u z e v a n b e l a n g w a a r a l l e b e n o d i g d e voedingsstoffen in zitten. Dit zijn
Nadere informatieDiethyleenglycol. Inleiding
031 1 Diethyleenglycol Inleiding In de zomer van 1985 werd het bekend dat Oostenrijkse en Westduitse wijnhandelaren getracht hadden goedkope witte wijnen voor duurdere soorten door te laten gaan door het
Nadere informatieNoten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon
Noten en gedroogde zuidvruchten passen in een gezond voedingspatroon Noten, rozijnen, gedroogde pruimen en andere gedroogde zuidvruchten bevatten veel gezonde vetten, vezels, vitamines en mineralen. Uit
Nadere informatiegezond zwanger met vitamines en mineralen
gezond zwanger met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen zijn voedingsstoffen
Nadere informatieVoorziening vee. Cu, Co, Se, Zn en Mn. Dirk Jan den Boer, NMI
Voorziening vee Cu, Co, Se, Zn en Mn Dirk Jan den Boer, NMI Goed boeren is goed voeren! Hoe zit dat met spoorelementen? Bodem en gewasspoor of voerspoor Mineralen en spoorelementen nodig voor groei van
Nadere informatieToxicologie enkele begrippen
009 1 Toxicologie enkele begrippen Regelmatig worden wij geconfronteerd met begrippen als zeer giftige stof, of de zeer gevaarlijke chemische stof-x. Vaak zijn deze begrippen niet nader omschreven en is
Nadere informatiegezond zijn, gezond blijven met vitamines en mineralen
gezond zijn, gezond blijven met vitamines en mineralen Vitamines en mineralen: we kunnen geen dag zonder We weten dat we ze elke dag nodig hebben. Maar wat zijn het nu eigenlijk? Vitamines en mineralen
Nadere informatieBIJLAGE A SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
BIJLAGE A SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET DIERGENEESMIDDEL VITAMINE E + SELENIUM, 17 mg/ml; 1,67 mg/ml, emulsie voor injectie 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Werkzame
Nadere informatieBijsluiter NL-versie Baytril 10% II. BIJSLUITER 1/5
II. BIJSLUITER 1/5 BIJSLUITER VOOR: Baytril 10% orale oplossing 1. NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EN NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR DE FABRICATIE
Nadere informatieSamenvatting en advieswaarde
Samenvatting en advieswaarde Vraagstelling Op verzoek van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid leidt de Commissie Gezondheid en Beroepsmatige Blootstelling aan Stoffen (GBBS, voorheen WGD)
Nadere informatie5.8 Mineralen en sporenelementen
5.8 Mineralen en sporenelementen Mineralen en sporenelementen zijn anorganische stoffen die het lichaam zelf niet kan maken, maar die het wel nodig heeft. Anorganische stoffen zijn stoffen die voorkomen
Nadere informatieTipkaart 22.2 H 6. Benzeen (C 6. Algemene gegevens CAS nr: 71-43-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-46-11-36/8-48/23/24/25-65 S-zinnen: 53-45
Benzeen (C 6 H 6 ) Algemene gegevens CAS nr: 71-43-2 EU-etikettering: R-zinnen: 45-46-11-36/8-48/23/24/25-65 S-zinnen: 53-45 Licht ontvlambaar Schadelijk CLP (EU-GHS): Signaalwoord: GEVAAR H: 225-350-340-372***-304-319-315
Nadere informatieWat kun je zelf doen voor ondersteuning. Ontgiften
Wat kun je zelf doen voor ondersteuning. Ontgiften Een gezond lichaam heeft een herstellend vermogen. Door belasting van het lichaam met o.a giftige en schadelijke stoffen ( die o.a. in onze voeding zit,
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
Disclosure belangen spreker Wondzorg Symposium 14 oktober 2014 (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of
Nadere informatieVEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD
VEILIGHEIDSINFORMATIEBLAD Uitgave FR 02/07/2015 REACH Conforme TOXA OVERDOSE 1. Identificatie van de stof en het preparaat: 1.1 Identificatie van het product: TOXA OVERDOSE Toelatingsnummer BE2011-0003
Nadere informatiePackage leaflet
1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER paracetamol en vitamine C Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT. EXACYL 500 mg/5 ml oplossing voor injectie
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT EXACYL 500 mg/5 ml oplossing voor injectie Tranexaminezuur Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie
Nadere informatieBijlage III. Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter
Bijlage III Wijzigingen die moeten worden aangebracht in de desbetreffende rubrieken van de Samenvatting van de Productkenmerken en de Bijsluiter NB: Deze Samenvatting van de productkenmerken, Etikettering
Nadere informatieNaam van het chemische produkt : Ammoniumnitraat-ureumoplossing. Naam van leverancier : Breustedt Chemie B.V.
Publikatiedatum: 01/07/1997 Blz. 1 van 7 1. IDENTIFICATIE Naam van het chemische produkt : Ammoniumnitraat-ureumoplossing Triviale chemische naam : Synoniemen : Urean Chemische formule : NH 4 NO 3 en NH
Nadere informatieWeerstandswaaier. zink. ijzer. seleen koper B12 B11. vitamines & mineralen. vitamine. vitamine. vitamine. vitamine. vitamine.
Het Vitamine Informatie Bureau geeft informatie over s en mineralen. ie zijn onmisbaar voor een goede gezondheid, en het is dus belangrijk om er het nodige over te weten. e adviezen van de Gezondheidsraad
Nadere informatieWeerstandswaaier. zink. ijzer. seleen koper B12 B11. vitamines & mineralen. vitamine. vitamine. vitamine. vitamine. vitamine.
Het Vitamine Informatie Bureau geeft informatie over s en mineralen. ie zijn onmisbaar voor een goede gezondheid, en het is dus belangrijk om er het nodige over te weten. e adviezen van de Gezondheidsraad
Nadere informatieBIJLAGE I. Blz. 1 van 5
BIJLAGE I LIJST MET NAMEN, FARMACEUTISCHE VORM, STERKTE VAN HET DIERGENEESMIDDEL, DIERSOORTEN, TOEDIENINGSWEG(EN), HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN IN DE LIDSTATEN Blz. 1 van 5 Lidstaat
Nadere informatieTrastuzumab (Herceptin )
Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve
Nadere informatieAntistolling & vitamine K, hoe zit dat?
Even tijd voor uw gezondheid! Antistolling & vitamine K, hoe zit dat? Vitamine-K-wijzer voor mensen die acenocoumarol of fenprocoumon gebruiken Boerenkool Snijbiet Rapen Broccoli Spruitjes Botersla Peterselie
Nadere informatieDEEL 1: GEVARENAANDUIDINGEN ; H-zinnen
DEEL 1: GEVARENAANDUIDINGEN ; H-zinnen Materiële gevaren Klasse 2.1 Ontplofbare stoffen, instabiele ontplofbare stoffen H200 Instabiele ontplofbare stof. Subklasse 1.1 H201 Ontplofbare stof; gevaar voor
Nadere informatiede voedingskundige samenstelling + onderbouwing
de voedingskundige samenstelling + onderbouwing algemene informatie van de drinkvoeding, waarop de hoeveelheden van de ingrediënten zijn gebaseerd: Volledige voeding; drinkvoeding wordt zes keer op een
Nadere informatieBIJSLUITER 1. WAT IS DAFALGAN VOLWASSENEN 600 MG EN WAARVOOR WORDT HET GEBRUIKT?
BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Raadpleeg uw arts of apotheker als u aanvullende vragen heeft. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft
Nadere informatieBijsluiter NL-versie Baytril 10% II. BIJSLUITER 1/6
II. BIJSLUITER 1/6 2/6 BIJSLUITER Baytril 100 mg/ ml oplossing voor gebruik in drinkwater voor kippen, kalkoenen en konijnen 1. NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN
Nadere informatieLES 16C VOEDINGSSTOFFEN: Beschermende (Bouw)stoffen en Mini lasagne
[1] VERWERKING van AGRARISCHE PRODUCTEN LES 16C VOEDINGSSTOFFEN: Beschermende (Bouw)stoffen en Mini lasagne INLEIDING Deze les gaat over beschermende stoffen. Brandstoffen, bouwstoffen en beschermende
Nadere informatieUw behandeling met YERVOY (ipilimumab)
Uw behandeling met YERVOY (ipilimumab) Patiëntenfolder YERVOY is onderworpen aan aanvullende monitoring. U wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Dit educatieve materiaal is een verplichte
Nadere informatie1. Wat is Leidapharm Paracetamol/Coffeïne 500/50 mg en waarvoor wordt het gebruikt
Version 2012_06 Page 1 of 5 1.3.1.3 PATIENT INFORMATION LEAFLET BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Leidapharm Paracetamol/Coffeïne 500/50 mg, tabletten paracetamol en coffeïne Lees de hele bijsluiter
Nadere informatieDatum Onze referentie Blad
Inleiding Op verzoek van Tata Steel Nederland, Wenckebachstraat 1, 1951 JZ Velsen- Noord, Nederland (hierna gerefereerd als TataSteel), heeft TNO Innovation for Life (hierna gerefereerd als TNO) onderzocht
Nadere informatieSojaproducten - Een bron van hoogwaardige eiwitten
Sojaproducten - Een bron van hoogwaardige eiwitten Standpuntnota van de ENSA Scientific Advisory Committee Inleiding Eiwitten zijn een belangrijke voedingsstof die nodig zijn voor de groei en het herstel
Nadere informatieInjectafer Behandeling
Injectafer Behandeling T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont
Nadere informatieAan het einde van deze workshop weet u: Welke voedingsaspecten belangrijk zij bij de behandeling en preventie van wonden. Wat de gevolgen zijn van de
(potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk
Nadere informatieIt takes two to tango
It takes two to tango Voeding & leefstijl bij kanker 19 november 2016 Ilse Kavak-Scholten Inhoud Kanker Ondervoeding Kankercachexie Voedingsadviezen Beweging Feiten en fabels Rol fitnessprofessional Take
Nadere informatieGynaecologie. Bloedarmoede. www.catharinaziekenhuis.nl
Gynaecologie Bloedarmoede www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Wat is bloedarmoede?... 3 Hoe kunt u bloedarmoede herkennen?... 4 Behandeling bloedarmoede... 4 Aandachtspunten... 5 Vragen?... 6 Patiëntenvoorlichting:
Nadere informatiedagziekenhuis inwendige geneeskunde Zoledroninezuur
dagziekenhuis inwendige geneeskunde Zoledroninezuur Inhoud Zoledroninezuur 3 Voorbereiding 3 Rijvaardigheid en gebruik van machines 3 Gebruik bij ouderen 4 Uitzonderingen bij gebruik 4 Combinatie met andere
Nadere informatieOntzuren en ontgiften
BODY & MIND M A S S A G E P R A K T I J K Ontzuren en ontgiften Verzuring Verzuring betekent letterlijk het zuurder worden van iets. Ons lichaam is verzuurd als het zuurgehalte, ph-waarde, van ons lichaam
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Biologische voeding tegen over de gangbare chemische voeding Ik wil graag een pleidooi houden voor gezonde biologische voeding. Het marktaandeel van biologisch voeding is de laatste jaren vertienvoudigd.
Nadere informatieBIJSLUITER. Inhoud van deze bijsluiter:
BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door, omdat er voor u belangrijke informatie in staat. Raadpleeg uw arts of apotheker als u aanvullende vragen heeft. Bewaar deze bijsluiter, misschien heeft
Nadere informatieAtoommodel van Rutherford
Samenvatting scheikunde havo 4 hoofdstuk 2 bouwstenen van stoffen 2.2 de bouw van een atoom Atoommodel val Een atoom is een massief bolletje. Elk atoomsoort heeft zijn eigen Dalton afmetingen Ook gaf hij
Nadere informatieLORATADINE HOOIKOORTSTABLETTEN APOTEX 10 mg Module RVG Version Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
Version 2016-04 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER loratadine Apotex hooikoortstabletten 10 mg, tabletten Loratadine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken
Nadere informatieLORATADINE HOOIKOORTSTABLETTEN APOTEX 10 mg Module RVG Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER
Version 2017_12 Page 1 of 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Loratadine Apotex hooikoortstabletten 10 mg, tabletten Loratadine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken
Nadere informatie2. Wat u moet weten voordat u Paracetamol comp. Apotex gebruikt
Version 2008_11 Page 1 of 5 1.3.1.3 PATIENT INFORMATION LEAFLET BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER PARACETAMOL COMP. APOTEX, TABLETTEN paracetamol en coffeïne Lees de hele bijsluiter zorgvuldig
Nadere informatieTri- en tetrachlooretheen
067 1 Tri- en tetrachlooretheen Inleiding Trichlooretheen (trichloorethyleen of tri) en tetrachlooretheen (tetrachloorethyleen of perchloorethyleen of per) zijn kleurloze, vluchtige, niet brandbare vloeistoffen
Nadere informatie1. Elementaire chemie en chemisch rekenen
In onderstaande zelftest zijn de vragen gebundeld die als voorbeeldvragen zijn opgenomen in het bijhorend overzicht van de verwachte voorkennis chemie 1. Elementaire chemie en chemisch rekenen 1.1 Grootheden
Nadere informatieBiomonitoring arseen en de rol van de bedrijfsarts
Biomonitoring arseen en de rol van de bedrijfsarts s-hertogenbosch Hotel Central 13 juni 2019 Bas de Barbanson Bedrijfsarts/arbeidstoxicoloog Waarom deze mini workshop? Bewustwording Kennisoverdracht Gedragsverandering
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Paracetamol Mylan 500 mg tabletten Paracetamol
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Paracetamol Mylan 500 mg tabletten Paracetamol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor
Nadere informatieJINARC (tolvaptan) Voorlichtingsbrochure voor patiënten. Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring.
Om maximaal voordeel te halen uit de effecten van JINARC op uw gezondheid, het juiste gebruik ervan te verzekeren en de ongewenste effecten ervan te beperken, zijn er bepaalde maatregelen/voorzorgsmaatregelen
Nadere informatieAlgemene samenvatting
Algemene samenvatting De mens kan niet zonder zuurstof. De zuurstof die wij inademen wordt vanaf de longen door het bloed naar alle cellen van ons lichaam gebracht. De cellen kunnen deze zuurstof gebruiken
Nadere informatieIMPORTAL poeder voor oraal gebruik 10 g Lactitolum monohydricum
BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel te gebruiken. Hij bevat belangrijke informatie in verband met uw behandeling. Als u verder nog vragen heeft of twijfelt, moet
Nadere informatieBloedarmoede. Oorzaken, behandeling en voeding
Bloedarmoede Oorzaken, behandeling en voeding 1 Inhoud Inleiding 3 Waar bestaat bloed uit? 3 Wat is bloedarmoede? 3 Oorzaken van bloedarmoede 3 Rol van ijzer bij bloedarmoede 4 IJzervoorraad en ijzertekort
Nadere informatieWat betekent dit voor. van omwonenden?
Emissies van chemische stoffen door ThermPhos Wat betekent dit voor de gezondheid van omwonenden? dr Joost van Rooij - toxicoloog joost.vanrooij@caesar-consult.nl Informatiebijeenkomst omwonenden 1 December
Nadere informatieVAN HARTE WELKOM. Niet vallen maar opstaan. Zo lang mogelijk zelfredzaam zijn Anne Wipkink
VAN HARTE WELKOM Niet vallen maar opstaan Zo lang mogelijk zelfredzaam zijn Anne Wipkink INHOUD PRESENTATIE Definitie Osteoporose en Artrose Osteoporose - oorzaak - gevolg - wat kun je zelf doen? - suppletieadvies
Nadere informatieBij hoeveel procent vochtverlies gaat de sportprestatie achteruit? Ong. 1% Bart van der Meer WM/SM theorie les 11 Amice
Bij hoeveel procent vochtverlies gaat de sportprestatie achteruit? Ong. 1% Bart van der Meer WM/SM theorie les 11 Amice Bij hoeveel procent vochtverlies krijg je een dorstsignaal? Ong. 2% Bewerkt door
Nadere informatieMijnCoach Voedingsleer
MijnCoach Voedingsleer MijnCoach: Voedingsleer Pagina 1 Inhoudsopgave Basis Voedingsleer... 3 Energie... 3 Voedingswaarden... 3 Vet... 4 Eiwit... 4 Koolhydraten... 4 Vezels... 5 Natrium... 5 Vitaminen...
Nadere informatieNefrotisch syndroom Symptomen
Nefrotisch syndroom Het Nefrotisch Syndroom (NS) is een zeldzame aandoening van de nieren. Het is geen ziekte op zich, maar een combinatie van ziekteverschijnselen (symptomen) die samen optreden. Verschillende
Nadere informatieVoedingenwondzorg. Hanneke van Beek Diëtist
Voedingenwondzorg Hanneke van Beek Diëtist 30-1-2018 Disclosure Hanneke van Beek, diëtist Groene Hart Dieetadvies, gelieerd aan het Groene Hart Ziekenhuis Inhoud -Wonden - Doel behandeling - Voedingstoestand
Nadere informatieKwikdamp in omgevingslucht van Paramaribo. Kwikdampnormen in de omgevingslucht. Kwikdamp concentraties in Paramaribo
Introductie wat is kwik, vindplaatsen, toxiciteit Bronnen mobilisatie, species en transportafstand Kwikdampnormen in de omgevingslucht milieu en gezondheidsnormen bij inademing kwikdamp Kwikdamp concentraties
Nadere informatieSAMEN ME VAT A T T I T N I G
SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een
Nadere informatieChronisch onderzoek is van belang bij stoffen waarbij accumulatie kan optreden.
Vraag 1: Algemene toxicologie (Bos, 11 punten) a) oem 3 vormen waarin toxische stoffen in het milieu kunnen voorkomen? (2pt) b) Hoe (noem er 3 in totaal) kunnen deze verschillende vormen zich in het milieu
Nadere informatieCyclofosfamide. Cycloblastine, Endoxan. Sterk in beweging
Cyclofosfamide Cycloblastine, Endoxan Sterk in beweging Inhoudsopgave Inleiding 3 Wat is Cyclofosfamide 3 Wanneer krijgt u Cyclofosfamide? 3 Hoe krijgt u Cyclofosfamide? 3 Bijwerkingen 4 Korte termijn
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. UPSA-C 1000 mg, bruistabletten. Ascorbinezuur
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS UPSA-C 1000 mg, bruistabletten Ascorbinezuur Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u.
Nadere informatieBIJSLUITER. MELOXIDYL 0,5 mg/ml suspensie voor oraal gebruik voor katten
BIJSLUITER MELOXIDYL 0,5 mg/ml suspensie voor oraal gebruik voor katten 1. NAAM EN HET ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EN VAN DE FABRIKANT VERANTWOORDELIJK VOOR DE VRIJGIFTE,
Nadere informatieRegistratiehouder: Centrafarm B.V., Nieuwe Donk 3, 4879 AC Etten-Leur, Nederland.
1.3.1.3 Package leaflet 1.3.1.3-1 PATIËNTENBIJSLUITER Kinderparacetamol CF 100 mg, tabletten Paracetamol CF 500 mg, tabletten Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want deze bevat belangrijke informatie
Nadere informatieBloedtransfusie. Informatiebrochure
Bloedtransfusie Informatiebrochure Inhoudstafel INHOUDSTAFEL... 3 1 WAAROM EEN BLOEDTRANSFUSIE?... 4 2 WAARUIT BESTAAT BLOED?... 4 3 HOE VINDEN WE PASSEND BLOED?... 5 4 HOE GEBEURT EEN BLOEDTRANSFUSIE?...
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Ioniserende straling
Samenvatting Natuurkunde Ioniserende straling Samenvatting door een scholier 1947 woorden 26 augustus 2006 6,5 102 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Natuurkunde overal Samenvatting Natuurkunde VWO
Nadere informatieUW BEHANDEL- GIDS VOOR ADCETRIS
AANBEVELINGEN VOOR PATIËNTEN UW BEHANDEL- GIDS VOOR ADCETRIS (Brentuximab vedotin) NY/ADC/19/0010 INHOUD 1 Inleiding....3 2 Wat is Adcetris?....4 3 Hoe werkt Adcetris?...5 4 Hoe wordt Adcetris toegediend?....6
Nadere informatieBIJSLUITER. Ketodolor 100 mg/ml oplossing voor injectie voor paarden, runderen en varkens
BIJSLUITER Ketodolor 100 mg/ml oplossing voor injectie voor paarden, runderen en varkens 1. NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EN DE FABRIKANT VERANTWOORDELIJK
Nadere informatieSinaspril paracetamol 120, kauwtabletten 120 mg
Lees deze bijsluiter zorgvuldig door, want het bevat belangrijke informatie voor u. Dit geneesmiddel is verkrijgbaar zonder doktersvoorschrift (recept), voor de behandeling van een milde aandoening waarbij
Nadere informatieDie Schriftgröße muss gemäß "Readability guideline" mindestens 8 Punkt betragen. BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS
Hinweis: Die Schriftgröße muss gemäß "Readability guideline" mindestens 8 Punkt betragen. biosyn Arzneimittel GmbH Schorndorfer Strasse 32, 70734 Fellbach, Duitsland BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS
Nadere informatie2.2 De Weende-analyse bij veevoeding
2.2 De Weende-analyse bij veevoeding Scheikunde voor VE31-VE41, 2018-2019 Auteur: E. Held; bewerkt door H. Hermans : Hoofdstuk 2 De Weende-analyse (presentatie) 1 Bij het oprispen boeren komt methaan (CH4)
Nadere informatieUW BEHANDELING MET RITUXIMAB-DHAP
UW BEHANDELING MET RITUXIMAB-DHAP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_049 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Onderzoeken
Nadere informatieDogscare. Buys Ballotstraat 18 4462 AP Goes 0113-213455 info@dogscare.nl K.v.K. 22060497
Dogscare Buys Ballotstraat 18 4462 AP Goes 0113-213455 info@dogscare.nl K.v.K. 22060497 D a t a s h e e t DOG LOVERS GOLD Ingrediënten: Alle geselecteerde ingrediënten van de allerhoogste kwaliteit zijn.
Nadere informatieHet gehalte aan natrium is 70µg (3,05µmol) en kalium is 0,31µg (7,88nmol) Voorbehouden voor hospitaal gebruik. Op medisch voorschrift.
. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL PEDITRACE 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING ml PEDITRACE bevat : Zinc chlorid : 52,00 µg (= 250 µg Zn of 3,82 µmol) Cuprii chlorid. 2H 2 O : 53,70 µg (= 20 µg Cu
Nadere informatie