Jaarverslag Generation R 2004

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jaarverslag Generation R 2004"

Transcriptie

1 Het grote onderzoek naar groei, ontwikkeling en gezondheid van kinderen in Rotterdam.

2 Dit jaarverslag is mede tot stand gekomen dankzij financiële ondersteuning van: Zilveren Kruis Achmea Micronic BV Snijders BV STAR-iNova

3 Inhoudsopgave 3 Voorwoord Prof. dr. A. Hofman 5 Het onderzoek in 2004 Dr. R.J.M. Snijders 6 Het vervolg van de Generation R studie Prof. dr. F.C. Verhulst 8 Gesprek aan de top Prof. dr. H.A. Büller en prof. dr. P.J. van der Maas 10 Rotterdam en de studie GENERATION R 11 Generation R belangrijk voor Rotterdam. Beschermvrouwe Wethouder Veiligheid en Volksgezondheid, drs. M.J.J. van den Anker 12 De Wetenschap en Generation R 14 Het Generation R Focusonderzoek 15 Resultaten en publicaties 16 De samenwerkende organisaties Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam - Mr. E. Hostmann STAR-iNova - Drs. P.H. Trienekens GGD Rotterdam en omstreken - Prof. dr. M.E.H. Donker 20 Hulp bij de informatie aan allochtone deelnemers Mw. E. Ugur 21 Studie en deelnemers 22 De Generation R Organisatie in 2004 Drs. J.Th.N. Lubbe 24 De medewerkers 24 Generation R Communicatie 25 De logistiek van Generation R 26 De financiën 32 Algemene informatie 1

4

5 Voorwoord Dit jaarverslag over de Generation Rotterdam Studie in 2004 heeft een wijdere doelstelling dan verantwoording en verslaglegging. Het biedt ook een blik vooruit. Het stemt tot voldoening dat het beoogde aantal deelnemers wordt gerealiseerd. Hun aantal is inmiddels tot bijna gegroeid. In 2005 wordt het streefgetal van deelnemers bereikt. Daarmee hebben wij de beoogde basis om kinderen tot een vroege volwassenheid te volgen in hun ontwikkeling. Fysiek en psychosociaal. Zo is de Generation R studie van het Erasmus MC, de GGD Rotterdam & Omstreken, het Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam en de Stichting Artsen Laboratoria Rijnmond (STAR) uitgegroeid tot het grootste wetenschappelijke onderzoek ooit in Nederland uitgevoerd. De Generation R studie is niet alleen van groot belang voor een stad als Rotterdam maar meer nog voor de Nederlandse samenleving. Het is een treffend voorbeeld van een grootschalig medisch academisch onderzoek met maatschappelijke betekenis. Op een niveau zoals we dat weinig in Europese landen zien. Ieder jaar neemt onze omvangrijke hoeveelheid gegevens toe. Stof voor jarenlang intensief onderzoek. Het leidt ons naar interessante conclusies die zich pas over enkele jaren zullen openbaren. Wanneer 21 promovendi uit vier onderzoeksgroepen zich richten op de belangwekkende terreinen van fysieke en mentale ontwikkeling van pas geborenen, zullen er resultaten worden geboekt die van belang zijn in ons zoeken naar optimale condities voor een gezond opgroeien. Dat is wat wij alle kinderen in een multiculturele samenleving, zoals de huidige Nederlandse, toewensen. Alom hoort men met steeds meer stelligheid verkondigen dat de universitaire wereld door onderzoek en vergrote kennis, de politieke en sociaal maatschappelijke beleidsmakers zou kunnen ondersteunen. Met het zoeken naar verantwoorde oplossingen voor de vraagstukken waar onze samenleving mee wordt geconfronteerd. Nu in 2004 de eerst geboren deelnemertjes in Generation R de peuterleeftijd hebben bereikt zal onze studie zich gaan verwijden naar gedragsanalyses. Naar de vroege sociale contacten, de leef- en eetgewoonten. Naar de mogelijkheden van correctie bij afwijkingen van cognitieve eigenschappen en verstandelijke vermogens. Naar nieuwe terreinen die u in dit verslag zult tegenkomen. We gaan een belangrijk jaar tegemoet voor Generation R. Waarbij het nu ook noodzakelijk wordt dat het onderzoek financieel vanuit meerdere externe bronnen wordt gesteund. De betrokkenen van nu kunnen de investeringen niet langer alleen dragen. Voor onze landelijke toekomst en vooral voor een komende generatie is de Generation R studie van eminent belang en dus iedere inspanning ten volle waard. Prof. dr. A. Hofman, Directeur Generation R 3

6

7 Het onderzoek in 2004 Gesprek met dr. R.J.M. Snijders, medisch bioloog en projectleider Generation R. Zij kan niet zeggen dat 2004 een gemakkelijk jaar is geweest. Eigenlijk duidt dr. Snijders daarmee aan dat het een zwaar jaar is geweest voor deze zo omvangrijke Rotterdamse studie. Er mag worden geconcludeerd dat Generation R op volle snelheid heeft gedraaid en dat de inzet van onderzoekers, stafmedewerkers en ouders meer dan fantastisch is geweest. Van de potentiële deelnemers heeft ruim tachtig procent zich aangemeld. In 2005 zitten we aan een volledig cohort. Zwaar was het zoeken naar oplossingen in het IT veld. De enorme hoeveelheid data die werd verzameld kon niet eenvoudig worden opgeslagen en toegankelijk worden gemaakt. Daar was veel extra mankracht voor nodig. Bovendien wilden alle onderzoekers snel over de inmiddels verzamelde gegevens kunnen beschikken, die bovendien zwaar beveiligd moeten zijn. Na drie jaar onderzoek roept natuurlijk een ieder waar blijven de resultaten? Maar niettemin kan ik voorspellen dat na verloop van tijd iedereen verbaasd zal zijn over de uitkomsten, zegt dr. Snijders. Generation R gaat nu ook meer aandacht besteden aan gedragsonderzoek met de eerste schoolgaande kinderen. Dat biedt ook nieuwe kansen voor een vergaande samenwerking met de GGD en consultatiebureaus. Waarmee we deze vervolgperiode tussen Generation R en bestaand onderzoek van de grond af moeten afstemmen. Daarbij moet duidelijk zijn dat het prioriteit behoeft om het contact met de ouders te bestendigen. Voor dr. Snijders is het in 2004 duidelijk geworden dat zij haar aandeel in Generation R medio 2005 zal kunnen afronden. Mijn doelstelling is geweest om de Generation R studie te kunnen opstarten en in de prenatale periode te kunnen begeleiden. Ik kijk er nu naar uit om het project over te dragen aan een kinderarts voor de volgende fase. Ook voor dr. Snijders komt de vraag weer terug of de Generation R studie nog steeds uniek kan worden genoemd. Dat kun je nog steeds zeggen, vooral op de wijze waarop de leden van het onderzoeksteam elkaar blijven stimuleren, hun visies en wetenschap met elkaar delen. Is er ruimte om samen te werken met andere academische centra? Dr. Snijders meent dat dit mogelijk en wenselijk zou moeten zijn. Mits je eerst kan aantonen een sterke wetenschapspartner te zijn voor anderen. Dat hebben wij nu wel aangetoond. Dat vraagt afstemming in doelstelling, in instrumenten van onderzoek. Zij is daarvan een voorstander en zegt dat dit binnen de Generation R studie goed gelukt is. Contacten met onderzoekers in Los Angeles (VS) in Bristol (UK) in Maastricht en Groningen hebben goede en bruikbare adviezen opgeleverd. Dat moet worden voortgezet meent zij. Dr. Snijders draagt de dagelijkse leiding van Generation R in juli 2005 over aan haar opvolger. 5

8 Het vervolg van de Generation R studie...een aanzet. Professor dr. F.C. Verhulst, hoogleraar en hoofd van de afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie Erasmus MC- Sophia. Hij wordt gezien als de coming man voor de vervolgstudie van Generation R. Nu de prenatale fase met deelnemers onder de bezielende leiding van dr. Snijders kan worden voltooid, zijn in 2004 de voorbereidingen begonnen voor de peuterfase. De eerste deelnemertjes aan Generation R bereiken inmiddels de peuterleeftijd. Professor Verhulst: Nu de kinderen van Generation R de directe beslotenheid van het gezin verlaten en in toenemende mate zelfstandig gaan functioneren, kunnen we uitvoerig gaan bestuderen hoe zij zich op straat en op school gaan gedragen. Welke factoren zijn daarbij van belang? Gedrag, uitingen van angst en depressie, effecten op lichamelijke ontwikkeling, studie naar eetgewoonten, functioneren in de klas, veiligheid van bewegen, de optimale voorwaarden voor gezond opgroeien en leven. De prenatale fase is belangrijk geweest voor komend onderzoek naar de effecten op de vroege fasen van de emotionele en cognitieve ontwikkeling van de kinderen. Binnenkort komen de eerste kinderen in een nieuwe ontwikkelingsfase: de kleutertijd. Kleuters gaan naar school, spelen met leeftijdgenootjes, hebben meer beheersing over lichaam, emoties en hebben al een heel stuk kennis over de wereld om hen heen opgebouwd. Generation R is in 2004 reeds gaan nadenken over de logistiek van de komende studie. We zien dit als een heel belangrijke fase in het Generation R onderzoek. De kinderen verlaten de veilige beslotenheid van het gezin en ondernemen hun eerste sociale contacten. Het sociaal kunnen zijn is van groot belang. Maar ook daarbij hun schoolse ontwikkeling, zoals het begin van het leren lezen, zich kunnen concentreren, een taakje kunnen afmaken en de belangstelling voor de school. Dit alles staat als onderzoek nu op het programma. Voor prof. dr. Verhulst zelf is er een diepgaande interesse om in dit onderzoek een topbijdrage te leveren in het vinden van vroege littekens die het gedrag en de toekomst van het kind beïnvloeden. Vooral of gevonden afwijkingen, die vroeg zijn ontstaan, ook te repareren zijn. Het aantal van huidige deelnemers aan de Generation R studie is daarbij van groot belang. Bij een grote variatie in probleemstellingen met als voorbeeld gewelddadig gedrag kom je met een groep van 500 niet uit. Zeker niet wanneer je de zeldzaamheid van problemen wilt analyseren. Zelfs een groep van is niet voldoende voor verantwoorde conclusies bij het bestuderen van bijvoorbeeld autisme, ADHD, antisociaal gedrag is een prachtige groep. Voor sommigen te veel, voor anderen zelfs nog te weinig. Voor onderzoek naar de oorzaken van epilepsie en diabetes is nog maar net op het randje. 6

9 Thijs en Dukkie - 2e winnaar fotowedstrijd Generation R is een project dat veel aandacht heeft voor de factoren die bepalen dat kinderen wél gezond opgroeien. Maar met gezonde kinderen kan iets gebeuren. Deze volgende Generation R fase is ook sterk preventief gericht. Daarbij moet je voortdurend ook datgene volgen in het onderzoek dat je als normaal beschouwt. In Generation R verzamelen we een schat aan gegevens die als referentiepunten dienen voor anderen. Zo weten we wat de voedingsgewoontes of het gedrag van zwangere moeders is. Bijvoorbeeld hoeveel zwangere moeders roken, alcohol of marihuana gebruiken. Stel dat in een bepaalde wijk, of in een bepaalde vroedvrouwenpraktijk de gewoontes en gegevens van zwangere moeders sterk afwijken dan kan je stellen dat er mogelijk wat aan de hand is. We kunnen in 2004 ook vaststellen dat er van vele kanten ondersteuning voor dit onderzoek is gekomen. In het algemeen zijn onze onderzoekers best ruim bedeeld. Mede dankzij de genereuze instelling vanuit de Rotterdamse bevolking. Maar dr. Verhulst is van mening dat we wel, zoals hij zegt, scherp moeten blijven. Het is een geldverslindende studie, maar sociaal maatschappelijk van groot belang en vooral onthullend. 7

10 Gesprek van de top De directieleden prof. dr. H.A. Büller, sinds kort voorzitter van de Raad van Bestuur van het Erasmus MC en de decaan, prof. dr. P. J. van der Maas. Beeldfragment interview van dvd Generation R Als decaan uitte prof. van der Maas recentelijk enige zorgen in een brief aan de directie van Generation R. Het betrof de financiën en de toekomst. Hij vindt Generation R niet slechts een fantastische onderneming met zo n kinderen van grote variatie, maar vooral een goudmijn aan kennis over gezondheid en ziekte, over sociaal groot worden, over schoolcarrières, zicht op het wel of niet aan het werk komen, kortom hoe kinderen zich kunnen ontplooien. Generation R is een unieke bron van wetenschap. Het Erasmus MC als publieke kennisinstelling wordt geacht wetenschap te vergaren ten behoeve van de samenleving. Het punt is, volgens van der Maas, dat dit onderzoek verschrikkelijk kostbaar is en het bovendien een paar jaar vergt voordat resultaten echt op hun waarde kunnen worden geschat. Maar het is, zo betoogt prof. Büller, een investering die de moeite waard is. Als je kijkt naar de jonge generatie die opgroeit dan heb je eigenlijk de plicht om te weten wat de voorwaarden zijn die bijdragen om dat succesvol te laten gebeuren. En eigenlijk had dat onderzoek allang gedaan moeten worden. Die verantwoordelijkheid daarvoor hebben de universiteit en het Erasmus MC als academisch ziekenhuis, genomen. Zij wilden de antwoorden vinden op de belangrijke vragen die in onze samenleving actueel zijn; Hoe blijf je gezond en hoe word je succesvol? Hoe draag je bij aan een maatschappij waarin iedereen een plaats heeft en iedereen zijn natuurlijke ontplooiing bereikt? Waarover spreken zij...die heren die aan de top staan van Generation Rotterdam. De faculteit besloot reeds in 2000 zich voor dit onderzoek in te spannen. Meer dan tien afdelingen, disciplines, zouden een bijdrage leveren. Maar hoe moest dat gaan met de financiering? Voor een deel daarvan werden ze alle tien verantwoordelijk gesteld. 8 Ja, wel degelijk, bevestigt de decaan, prof. Van der Maas. Met name alle afdelingen die daar inhoudelijk aan kunnen bijdragen en belangstelling hebben voor de vragen die wij ons in het onderzoek stellen. Maar die hebben niet ergens een zak met geld om dit hele dure onderzoek te betalen. Die moeten dus de markt op van wat wij noemen de extramurale financiering, dat zijn de bestaande onderzoeksfondsen en wij zijn daar zeer succesvol in. Dit is bovendien een studie die iedereen aanspreekt. Maar je krijgt wel geld voor onderzoek, maar je krijgt geen geld voor datgene wat nu zo verschrikkelijk duur is: het zorgen dat die kinderen al die jaren ook aan die studie blijven deelnemen. Waarmee wij de basisgegevens kunnen verzamelen zoals het benodigde lichaamsmateriaal en het voortdurende contact met de deelnemers, dat brengt de grote kosten. En voor dat aspect is een financier in de Nederlandse verhoudingen moeilijk te vinden.

11 Het is bekend in de universitaire wereld, dat voordat je aan een onderzoek begint, zoals nu bij Generation R met een looptijd van twintig jaar, de financiering van een dergelijk project bij de start niet compleet is. Prof. Van der Maas zegt daarover: Dit gebeurt ononderbroken. Maar je moet ook wat durven. Daar zijn fantastische voorbeelden van. Wij hebben hier de ERGO studie lopen in Rotterdam, een hele grote studie met oudere mensen (55-plussers). Aan het begin ook helemaal niet voorzien dat dit zichzelf zou kunnen betalen wetenschappelijk gezien. Nu draait het nog steeds fantastisch, is de grootste studie op zijn gebied ook in de wereld. En dat loopt omdat het een goudmijn is in wetenschap, die je gecreëerd hebt. En na een aantal jaren ziet iedereen daar moet je wezen om in dit geval echt inzichten over het verloop van ziekten en gezondheid te kunnen volgen. Volgens prof. Büller is Generation R wat dat betreft een typische Rotterdamse studie, het heeft lef, het heeft iets van beginnen... en los de problemen maar op als je ze tegenkomt. In plaats van vijf of tien jaar vooruit te plannen. Wij zien de mogelijkheden en al doende krijgen wij het budgettair wel voor elkaar. Hoe meer je in die eerste vroege maanden van een onderzoek meet, hoe rijker de bron van kennis voor later, is de stelregel. Het Generation R project betekent dus relatief veel voorinvesteren zodat er later kan worden geoogst. Dat maakt het project onomkeerbaar. De goudmijn aan wetenschappelijke ontdekkingen ligt er reeds, maar de kunst is om die in stand te houden. Het is een voortdurend gevecht, om te zorgen dat er voldoende euro s zijn om alle onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden. Generation R gaat nu een hele interessante periode tegemoet waar eigenlijk een ieder belangstelling voor heeft. De periode van het gedrag van jonge kinderen, hun sociale contacten, de leef- en schoolomgeving, hun afkomst, wat zij eten. De gedragswetenschap wordt de komende jaren primair onderzocht. Die uitkomsten zijn met name voor politici en beleidsmakers interessant. Het is dus verantwoord dat daar nu geld voor moet komen. Van der Maas: Ik denk dat wij over vijf jaar te horen krijgen: Oh ja, was het toen zo moeilijk om daar geld voor te krijgen? Dan is Generation R niet meer weg te denken uit het wetenschappelijk landschap in Nederland. Iedereen komt dan voor toegang tot onze gegevens; Daar staan wij natuurlijk volstrekt open voor, want dat is de functie van zo n publieke instelling als wij zijn. De vergaarde kennis moet zo toegankelijk mogelijk zijn. Maar wat het in werkelijkheid nu betekent in termen van de benodigde miljoenen, is lastig aan te geven want dit soort infrastructuren voor een dergelijk omvangrijk onderzoek kennen wij niet in ons land. De resultaten en de uitstraling van het Generation R onderzoek zijn niet alleen belangrijk voor Rotterdam. Maar voor heel Nederland en zeker ook in internationaal opzicht. Beleidsmatig, voor gemeentelijke en landelijke bestuurders, voor het bedrijfsleven, voor het maken van nieuwe keuzes in het onderwijs. De studie staat in 2004 stabiel en zal dat ook zijn in de toekomstige fase als het benodigde budget van ongeveer vijf miljoen euro in de komende twee jaar beschikbaar zou komen. Daarvoor moet Generation R inderdaad overal de hand gaan ophouden en met nadruk uitleggen wat voor een belangrijke sleutelstudie dit is. Voor ons land en ook daarbuiten. Generation R is een dapper project waarvan de heren Büller en Van der Maas, vanuit hun positie aan de top menen dat een aantal conclusies uit het Generation R onderzoek absoluut van wereldbelang zullen zijn. 9

12 Rotterdam en de studie Generation R Voor zo n groot wetenschappelijk onderzoek als Generation R is het van belang dat alle zorginstellingen en -instanties goed met elkaar kunnen samenwerken. Door de inspanning van een groot aantal echoscopisten, verloskundigen in Rotterdam, specialisten in de Rotterdamse ziekenhuizen en STAR slaagt Generation R erin om informatie over de komende zwangerschap en de bevalling goed vast te leggen. Met behulp van het team van Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam en de jeugdartsen van de GGD worden ook in de latere ontwikkeling van het kind essentiële gegevens verzameld. Maar de keuze voor Rotterdam telt meer redenen. Met zijn grootstedelijke problematiek leent de Rotterdamse bevolking, met meer dan 160 verschillende nationaliteiten, zich goed voor onderzoek van mogelijke risicofactoren bij de ontwikkeling van kinderen. 10

13 Gemeente Rotterdam erkent met Beschermvrouwe het belang van de Generation R Studie. Het Rotterdamse College van B&W heeft in 2004 nog eens het belang onderstreept van het Generation R project voor de Rotterdamse bevolking. Mevrouw drs. M.J.J. van den Anker, die als wethouder de portefeuille Veiligheid en Volksgezondheid beheert, werd daarbij dé aangewezen vertegenwoordigster van de Rotterdamse overheid om als Beschermvrouwe van het Generation R project te functioneren. Die rol heeft zij met grote voortvarendheid en kennis van zaken opgepakt. Marianne van den Anker is ook als moeder met haar jongste kind geïnteresseerd in de opvallende universitaire studie. Dit project zien wij als een onmiskenbare bijdrage aan het gemeentelijk beleid. Het is er op gericht om kinderen in onze stad een in vele opzichten veilige opvoeding te bieden. Onder veiligheid wordt door ons verstaan: grote aandacht voor de sociale contacten die jongere kinderen gaan ontwikkelen. Het gemeentelijk beleid wordt in 2005 op bevindingen in Generation R afgestemd. Generation R verdient dan ook een bestaansrecht omdat het door de omvang van de wetenschappelijke kaders zijn weerga niet kent, zegt Van den Anker. De gemeente hoopt dat in de nieuwe onderzoeksfase voor , waarvoor in dit afgelopen jaar 2004 de aanzet is gegeven, vooral het psychologisch inzicht in de omstandigheden waarin de verschillende Rotterdamse kinderen opgroeien, kan worden verdiept. Het vroeg kunnen signaleren van probleemsituaties, het bundelen van gegevens en inzichten vormen een cruciale plicht voor ons allemaal. De kennis die wij vergaren, zowel uit de positieve als negatieve omstandigheden waarin kinderen opgroeien en zich ontwikkelen, is ook voor verantwoordelijke bestuurders van het grootste belang. Ook in het onderkennen van de vraagstukken waarvoor de moeders staan bij een evenwichtige opvoeding van hun kind. Zij moeten er van worden doordrongen dat zij een sleutelrol vervullen in deze Generation R studie en daarbij kunnen rekenen op de ondersteuning van de gemeente. Wethouder Van den Anker zal zich daar met kracht voor inzetten, met de Rotterdamse GGD en andere instellingen voor jongeren zal een samenwerking met Generation R tot stand worden gebracht. Dat initieert zij niet alleen als politica en als beschermvrouwe maar ook als een betrokken moeder en inwoonster van Rotterdam. 11

14 Wetenschap Het onderzoeksteam van Generation R is in 2004 uitgebreid met zes nieuwe promovendi: Pauline Jansen, Jens Henrichs, Anne Tharner, Tamara Batenburg- Eddes, Noortje Wolff en Joost Labout. Dit betekent dat in totaal 21 promovendi onderzoek doen bij Generation R. De promovendi werken aan de eerste analyses van de verzamelde gegevens. De proefschriften van de promovendi bieden het gewenste inzicht in de randvoorwaarden voor optimale groei en ontwikkeling. Eric Smith, echoscopist en verloskundige van Generation R De vier onderzoeksgroepen binnen Generation R zijn: - Groei en Ontwikkeling - Ziekte en Ongevallen - Gedrag en Gedragsproblemen - Zorg en Zorggebruik Groei en ontwikkeling Voor verschillende deelonderzoeken is het van belang om de evaluatie van de groei te optimaliseren. Met veel aandacht voor de etnische achtergrond en de antropocentrische eigenschappen van de ouders. Generation R streeft naar de ontwikkeling van nieuwe methoden om zwangerschapscomplicaties en ontwikkelingsstoornissen in een zo vroeg mogelijk stadium te voorspellen. Vanuit die achtergrond wordt onder meer gekeken naar erfelijke factoren bij het optreden van zwangerschapsvergiftiging. In dit team werken, onder leiding van dr. J.C.M. Witteman en prof. dr. E.A.P. Steegers, vier promovendi aan de volgende onderzoeken: - Foetale ontwikkeling van het cardiovasculair systeem, onderzoeker Bero Verburg - Risicofactoren voor hart- en vaatziekten en diabetes, onderzoeker Vincent Jaddoe - Vroege determinanten van diabetes en obesitas, onderzoeker Lamise Ay - Determinanten van zwangerschapsvergiftiging, onderzoeker Marianne Coolman 12

15 Ziekte en ongevallen Een aantal Rotterdamse kinderen heeft een al dan niet ernstige chronische ziekte. Generation R onderzoekt de samenhang tussen deze ziektebeelden in de vroege ontwikkeling en in verband met omgevingsfactoren. In dit team werken, onder leiding van dr. H.A. Moll, vijf promovendi aan de volgende onderzoeken: - Infectieziekten en het immuunsysteem, onderzoeker Liesbeth Duijts - Epilepsie en toevallen in de eerste levensjaren, onderzoeker Annemarie Visser - Vroege determinanten van astma, onderzoeker Carmello Gabriele - Chlamydia-overdracht van moeder naar kind, onderzoeker Ingrid Rours - Infecties bij jonge kinderen, onderzoeker Joost Labout Gedrag en gedragsproblemen Hoe een kind zich gedraagt en hoe het omgaat met emoties, wordt voor een deel bepaald door zijn/haar omgeving. Een kind dat veel meemaakt door omstandigheden, kan emotionele problemen ontwikkelen. Gedrag heeft ook te maken met de manier waarop het kind kennis, inzichten en vaardigheden verwerft. De manier waarop het kind leert. Generation R legt verbanden tussen de manier waarop het kind kennis tot zich neemt en de biologische, medische en psychosociale ontwikkeling. In dit team werken, onder leiding van prof. dr. F.C. Verhulst en dr. H. Tiemeier, negen promovendi aan de volgende onderzoeken: - De relatie tussen de geestelijke gezondheid van ouders en hun kind, onderzoeker Mijke van den Berg - Angst en depressie tijdens en na een IVF-zwangerschap, onderzoeker Cora de Klerk - Biologische determinanten van gedrag, onderzoeker Sabine Roza - Endocriene factoren van het gedrag, onderzoeker Jitske Koetsier - Sociale determinanten, onderzoeker Pauline Jansen - Prenatale groei en de ontwikkeling van verbaal en non-verbaal cognitief gedrag, onderzoeker Jens Henrichs - Biologische en sociale determinanten van hechting, onderzoeker Anne Tharner - Determinanten van motorische ontwikkeling, onderzoeker Tamara Batenburg-Eddes - Determinanten van chronische pijn bij jonge kinderen, onderzoeker Noortje Wolff Zorg en zorggebruik De huidige gezondheidszorg levert een belangrijke bijdrage aan de gezondheid van kinderen. We weten echter niet wat de beste vorm van zorg is en waarom ouders er wel of niet gebruik van maken. Generation R onderzoekt deze vraag en heeft daarnaast aandacht voor nieuwe methoden om lichamelijke problemen bij kinderen vroegtijdig te signaleren. In dit team werken, onder leiding van prof. dr. J.P. Mackenbach, drie promovendi aan de volgende onderzoeken: - Kwaliteit van verloskundige zorg, onderzoeker Anushka Chote - Vroege opsporing van astma gerelateerde klachten, onderzoeker Ashna Mohangoo - Etnische verschillen in geboorte-uitkomsten, onderzoeker Ernst-Jan Troe 13

16 Focusonderzoek In april van 2003 is Generation R gestart met het Focusonderzoek. Aan aanstaande ouders wordt gevraagd deel te nemen aan een uitgebreide echo bij een zwangerschapsduur van dertig weken. Hierbij worden naast de reguliere echo extra metingen verricht van hart, hersenen, nieren en bloedvaten. Rondom de geboorte van het kind wordt navelstrengbloed verzameld voor onderzoek naar groeifactoren en het afweersysteem. Met de uitkomsten kunnen onderzoekers in de komende jaren bekijken of de ontwikkeling van een ongeboren kind invloed heeft op de groei en ontwikkeling op latere leeftijd. Na de geboorte worden gegevens verzameld door middel van vragenlijsten en het consultatiebureau. De kinderen die meedoen aan het Focusonderzoek komen aanvullend één tot twee keer per jaar naar het Generation R onderzoekscentrum in het Erasmus MC-Sophia. Tijdens deze bezoeken wordt bij het kind een lichamelijk en echoscopisch onderzoek verricht en wordt een kleine hoeveelheid bloed, speeksel en neusslijm afgenomen. Ook wordt onderzoek verricht naar de motorische ontwikkeling en het gedrag. Tijdens een aantal bezoeken zal tevens een DEXA-scan verricht worden om de lichaamssamenstelling wat betreft vet, spieren en botten in kaart te brengen. Aan de hand van deze gedetailleerde gegevens zal in de toekomst de rol van de vele factoren die de groei, ontwikkeling en gedrag van kinderen beïnvloeden kunnen worden onderzocht. Op 11 maart 2004 is de geheel verbouwde onderzoeksruimte voor het focusonderzoek in het Erasmus MC-Sophia in gebruik genomen. Deze verbouwing heeft geresulteerd in gescheiden ruimtes voor onderzoek (meten en wegen), echo-onderzoek, administratie en aankleedruimtes. Geld voor deze verbouwing is beschikbaar gesteld door de Stichting Vrienden van het Sophia Kinderziekenhuis. Focusruimte 14

17 Resultaten Hoewel het Generation R onderzoek nu drie jaar bestaat, is het nog te vroeg om grote wetenschappelijke resultaten melden. De enorme hoeveelheid data moet zorgvuldig worden bestudeerd. Dat kost tijd. Wel zijn er inmiddels interessante bevindingen die zullen leiden naar opvallende resultaten. Publicaties In 2004 heeft een eerste wetenschappelijke publicatie Generation R plaatsgevonden: Growth, development and health from early foetal life until young adulthood: the Generation R study. Hofman A, Jaddoe VWV, Mackenbach JP, Moll HA, Snijders RJM, Steegers EAP, Verhulst FC, Witteman JC, Büller HA. Paediatr. Perinat Epidemiol Jan;18(1):61-72 Vragen uit de 18 maand-vragenlijst Locatie waar de Generation R deelnemers bevallen. (Het landelijk gemiddelde van thuisbevallingen is 30%.) 15% 2% 26% 15% 21% 11% 79% 16% 5% 46% 43% 10% 3% 8% SFG - 46% Erasmus MC - 21% Kraamhotel - 2% Thuis - 15% IJsselland - 11% Overig - 5% Sinds ik kinderen heb, ben ik vlugger moe dan vroeger. Helemaal mee eens - 15% Tamelijk mee eens - 26% Beetje mee eens - 43% Helemaal mee oneens - 16% De verdere opvoeding van mijn kind zie ik met vertrouwen tegemoet! Helemaal mee eens - 79% Tamelijk mee eens - 8% Beetje mee eens - 3% Helemaal mee oneens - 10% De volgende voordrachten zijn gehouden in 2004: 13 februari Landelijke werkconferentie kinder- en jeugdpsychiatrie Erasmus MC-Sophia. Van den Berg M. Generation R, psychopathologie gevolgd vanaf voor de geboorte. 13 mei Voorlichtingsbijeenkomst verloskundigen Erasmus MC. Van den Berg M. Enkele voorlopige resultaten over de invloed van psychiatrische problemen van de ouders op de ontwikkeling van het jonge kind (Generation R). 17 juni Landelijke onderzoeksdagen psychiatrie. Zandvoort. Van den Berg M. Maternity blues, a psychiatric disorder? The Generation R study. 22 september Geestkrachtdag ZonMW, societeit de Maas Rotterdam. Van den Berg M. An estimate of familial loading of psychopathology (the Generation R study). November Congres schoolartsen. Ay L. Generation R. November ISSHP Wenen Oostenrijk. Coolman M. Poster Early pregnancy risk factors for preeclampsia: a first analysis of the Generation R cohort. 18 december Wetenschapsdag Kindergeneeskunde. Jaddoe V.W.V. Fetal and infant origins of cardiovascular disease, type 2 diabetes and obesity. 15

18 Samenwerkende organisaties De organisatie van Generation R vraagt om een structuur die zich permanent aanpast aan de vragen en verrichtingen die door de betrokken wetenschappers per leeftijdsperiode worden bepaald. Een tweede element is de uniciteit van een dergelijk onderzoek in een multiculturele stadsbevolking waarin ruim vijftig procent van allochtone afkomst is. De samenwerking tussen het Generation R project met de echoscopisten, verloskundigen, de STAR-iNova, Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam, de GGD Rotterdam en omstreken en de Rotterdamse ziekenhuizen verliep in 2004 goed. In 2004 waren de volgende verloskundige praktijken bij de inclusie van deelnemers voor Generation R betrokken: Bergweg, De Wijn-Bovendeert, Faasen en Laarman, Goed Begin, Kralingen, Smith, SFG, Van der Maal en West. Evenals in voorgaande jaren was er een goede samenwerking met de verloskundige praktijken en gynaecologen van het IJsselland ziekenhuis, Havenziekenhuis, Sint Franciscus Gasthuis en het Erasmus MC. Vooral de samenwerking met Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam kenmerkt het jaar De consultatiebureaus begonnen met het verzamelen van de groei- en ontwikkelingsgegevens in de eerste vier levensjaren. De volgende consultatiebureaus waren actief: Junolaan, Eudokiaplein, Achterhaven, Oudedijk, Gaffelstraat, Nieuwe Westen, Bilderdijkstraat, Zevenkampsering, Crooswijksesingel, Prinsenland, Weegschaalhof, Petuniahof, Hoornweg en Briandplaats. Ook door de STAR-iNova is een grote en professionele prestatie geleverd. Voor de opslag van materiaal zijn in 2004 nieuwe voorzieningen ingericht en met succes operationeel gemaakt. Op de nieuwe locatie aan de Blaak heeft een deel van het STAR team zich gericht op voorlichting aan de ouders en het verrichten van (echo-)metingen bij ouders en het ongeboren kind. STAR-iNova medewerkers verzorgen ook het transport, opslag en verwerking van bloed- en de urinemonsters. 16

19 Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam is een organisatie met 180 medewerkers, waarvan 30 artsen en 90 wijkverpleegkundigen. Er zijn 28 consultatiebureaus in heel Rotterdam. Aantal geboortes dat door deze consultatiebureaus in zorg is genomen was in 2004: Het aantal 0-4 jarige kinderen dat totaal in zorg is, bedraagt voor 2004: Een paar reacties van mevrouw mr. E. Hostmann MCM, directeur Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam. Wat is de betekenis van Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam binnen het Generation R onderzoek in 2004? Als consultatiebureau hebben wij een hoog bereik in het contact met bijna alle kinderen. Er komt bij ons veel informatie beschikbaar en wij zijn dus een belangrijke vindplaats voor wetenschappelijk onderzoek. Generation R maakt goed gebruik van die vindplaats. Met de kennis uit het onderzoek kan de preventieve zorg verder ontwikkeld worden en kunnen passende interventies worden ingezet. Wat viel Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam met name op tijdens de samenwerking met Generation R in 2004? Dat Generation R in de loop van de inclusie als gevolg van de hoge werklast het aandachtsgebied heeft moeten concentreren tot een deel van de stad. Aandacht ook voor de speciale informatiepakketten waarmee wijkverpleegkundigen tijdens de huisbezoeken na de geboorte de ouders over het onderzoek kunnen informeren. Wat zou u als Consultatiebureau Ouder & Kind Rotterdam het komend jaar graag zien binnen het Generation R onderzoek? Dat er meer terugkoppeling en informatie beschikbaar komt naar onze artsen en wijkverpleegkundigen die meewerken. Die van de vervolgstappen nog weinig (terug)zien. Wellicht zou een voorlichting over een bepaald thema in de onderzoeksresultaten van belang zijn. Verder is het gewenst om te onderzoeken of er een samenhang kan worden gevonden met andere onderzoeksthema s, zoals het Voorzorgprogramma en Voorkomende Ouders. Wat is volgens u het meest bijzondere aan het Generation R onderzoek? Uniek is het longitudinaal onderzoek 0-19 jaar waarin verschillende partijen nauw samenwerken met een gemeenschappelijk doel. 17

20 Drs. P.H. Trienekens, Directeur STAR-iNova Bij het onderzoek hebben wij veel aandacht besteed aan de metingen bij de ouders en het ongeboren kind. De organisatie van het verzorgen van het transport en de verwerking van bloed- en urinemonsters, de opslag van biologisch materiaal en diagnostisch onderzoek eiste veel aandacht en tijd. Hierbij moet ook worden gewezen op de zwangerschapsechoscopie en de laboratoriumdiagnostiek. Voor de verwerking van bloedmonsters werd een methodiek ontwikkeld waarbij de individuele monsters per buisje uniek worden gecodeerd, vervolgens over meerdere vriezers verdeeld en ingevroren bij -80 graden Celsius. Bij de verwerking van biologisch materiaal wordt waar mogelijk gebruik gemaakt van robotapparatuur. Het gebruik hiervan verkleint de kans op fouten. Daarnaast werd een automatiseringssysteem ontwikkeld met Philips Medisch Automatisering voor het archiveren, verwerken, terugzoeken en -plaatsen van individuele monsters. Er is ook een speciale vriezer- en verwerkingsruimte ontworpen en ingericht met een optimale opslag en verwerking voor biologisch materiaal. Voor de STAR-iNova organisatie heeft dit alles geleid tot baanbrekende innovatieve oplossingen. Generation R 2 e fase vraagt om nieuwe oplossingen in de samenwerking. Het ontwikkelen van duidelijke richtlijnen voor een optimale uitgifte en gebruik van het biologisch materiaal. Het gaat daarbij vooral om de wijze waarop bij specifieke onderzoeksvraagstellingen diagnostisch onderzoek moet worden gekozen en ingezet. De toekomstige rol van STAR-iNova moet daarop worden gestructureerd. Het vergt altijd veel inzet om op alle niveaus afstemming te bereiken en congruentie in doelstelling. De ervaring die wij hebben opgedaan kan helpen bij het opzetten van de complexe zorgtrajecten waarbij de deelnemer/patiënt centraal staat en de zorg op een effectieve wijze daaromheen wordt georganiseerd. 18

Cephir Seminar Overgewicht bij kinderen: Resultaten uit de wetenschap en praktijk

Cephir Seminar Overgewicht bij kinderen: Resultaten uit de wetenschap en praktijk Cephir Seminar Overgewicht bij kinderen: Resultaten uit de wetenschap en praktijk 26 januari 2015 Opening Selma Bouthoorn: 3 Maart 15.30 uur (woe) Anne Wijtzes: 13 Mei 11.30 uur (woe) Programma van vandaag

Nadere informatie

Generation R. Generation R

Generation R. Generation R Generation R Generation R J a a r verslag 2006 Colofon Uitgave: Generation R Redactie: Margot Bleeker Vormgeving: Beelders, bureau voor grafische communicatie Fotografie: Piet Smaal Drukker: Drukkerij

Nadere informatie

Onderzoeksagenda Kinderrevalidatie

Onderzoeksagenda Kinderrevalidatie De 12 belangrijkste vragen van ouders aan onderzoekers 1. Welke vroege interventies kunnen structurele beperkingen en latere problemen voorkomen of minimaliseren? 2. Welke factoren dragen het meest bij

Nadere informatie

Lifelines NEXT. Onderzoek bij zwangere vrouwen en hun (toekomstig) geborenen

Lifelines NEXT. Onderzoek bij zwangere vrouwen en hun (toekomstig) geborenen Lifelines NEXT Onderzoek bij zwangere vrouwen en hun (toekomstig) geborenen Wat is Lifelines NEXT? Beste Lifelines deelnemer, U bent gevraagd om mee te doen aan Lifelines NEXT, een onderzoek van de afdelingen

Nadere informatie

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen) In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet

Nadere informatie

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases

MOSAIC studie Informatiebrief voor cases 1 MOSAIC studie Informatiebrief voor cases Informatiebrief betreffende het onderzoek (MOSAIC studie): de gevolgen van acute hepatitis C virus infectie bij HIV positieve en HIV negatieve mannen die seks

Nadere informatie

LANDELIJKE EN REGIONALE SCENARIO S VOOR TOEKOMST VAN ZORG EN GEZONDHEID

LANDELIJKE EN REGIONALE SCENARIO S VOOR TOEKOMST VAN ZORG EN GEZONDHEID LANDELIJKE EN REGIONALE SCENARIO S VOOR TOEKOMST VAN ZORG EN GEZONDHEID Momenteel zijn er veel veranderingen op het gebied van zorg en gezondheid. Het is daardoor moeilijk te voorspellen hoe dit veld er

Nadere informatie

voor al uw vragen over opgroeien en opvoeden en voor gezondheidsonderzoeken

voor al uw vragen over opgroeien en opvoeden en voor gezondheidsonderzoeken voor al uw vragen over opgroeien en opvoeden en voor gezondheidsonderzoeken Het Centrum voor Jeugd en Gezin is er voor iedereen Kinderen zijn voortdurend in ontwikkeling. Zowel lichamelijk, geestelijk

Nadere informatie

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?

Hoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli? INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in

Nadere informatie

Onderwerp Bijlage(n) Uw brief Kamervragen 19 februari 2008

Onderwerp Bijlage(n) Uw brief Kamervragen 19 februari 2008 De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 0018 00 EA Den Haag Ons kenmerk Inlichtingen bij Doorkiesnummer Den Haag Onderwerp Bijlage(n) Uw brief Kamervragen 19 februari 008 Hierbij

Nadere informatie

Patiënten informatie over een studie naar zwangerschaps-complicaties bij vrouwen met het Polycysteus Ovarium Syndroom:

Patiënten informatie over een studie naar zwangerschaps-complicaties bij vrouwen met het Polycysteus Ovarium Syndroom: Patiënten informatie over een studie naar zwangerschaps-complicaties bij vrouwen met het Polycysteus Ovarium Syndroom: Geachte mevrouw, de C opper studie Uw behandelend arts heeft u geïnformeerd over de

Nadere informatie

Kinderwens? Doe mee aan Generation R Next! 3D echo s! We maken extra. meer informatie? of

Kinderwens? Doe mee aan Generation R Next! 3D echo s! We maken extra. meer informatie? of Kinderwens? Doe mee aan Generation R Next! Heeft u een kinderwens of bent u zwanger én woont u in postcodegebied 3011 t/m 3099 of 3191 t/m 3196?? Doe dan mee aan Generation R Next! Een uniek onderzoek

Nadere informatie

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer

Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke

Nadere informatie

Informatiebrochure voor deelnemers

Informatiebrochure voor deelnemers De Transplantatiebiobank Informatiebrochure voor deelnemers U bent bij het Universitair Groningen Transplantatie Centrum (GTC) omdat u een transplantatie dient te ondergaan of in het verleden heeft ondergaan.

Nadere informatie

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie).

Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Onderzoek naar de nazorg bij dikke darmkanker door de huisarts of de chirurg en het gebruik van een persoonlijke interactieve website (I CARE studie). Verbetert de zorg na de behandeling van dikke darmkanker

Nadere informatie

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk

Nadere informatie

Kinderwens? Doe mee aan Generation R Next! 3D echo s! We maken extra. meer informatie? of

Kinderwens? Doe mee aan Generation R Next! 3D echo s! We maken extra. meer informatie? of Kinderwens? Doe mee aan Generation R Next! Heeft u een kinderwens of bent u al zwanger? Doe dan mee aan Generation R Next! Een uniek onderzoek naar toekomstige ouders en een nieuwe generatie Rotterdamse

Nadere informatie

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt

Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken. van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt Aan de Schrans in Leeuwarden is één van de meest opvallende orthodontiepraktijken van Noord-Nederland gevestigd. Daarin werkt orthodontist Daniël van der Meulen samen met veertien assistentes intensief

Nadere informatie

INFORMATIEBRIEF HOSPITAL-ADL STUDIE

INFORMATIEBRIEF HOSPITAL-ADL STUDIE INFORMATIEBRIEF HOSPITAL-ADL STUDIE Titel van het onderzoek: Ontrafelen van het mechanisme achter ziekenhuis-gerelateerd functieverlies (Hospital-ADL studie). Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk

Nadere informatie

Informatiebrief voor deelname aan de Stop or Go studie zonder loting.

Informatiebrief voor deelname aan de Stop or Go studie zonder loting. Informatiebrief voor deelname aan de Stop or Go studie zonder loting. Geachte mevrouw, U bent zwanger. U bent door de onderzoekers van de Stop or Go studie benaderd voor deelname. U heeft aanvullende informatie

Nadere informatie

doordat er op dat moment geen leeftijdsgenootjes aanwezig zijn. Als ze iets mochten veranderen gaven ze aan dat de meeste kinderen iets aan de

doordat er op dat moment geen leeftijdsgenootjes aanwezig zijn. Als ze iets mochten veranderen gaven ze aan dat de meeste kinderen iets aan de SAMENVATTING Er is onderzoek gedaan naar de manier waarop kinderen van 6 8 jaar het best kunnen worden geïnterviewd over hun mening van de buitenschoolse opvang (BSO). Om hier antwoord op te kunnen geven,

Nadere informatie

Grootstedelijke perinatale gezondheid Aanvalsplan Perinatale Sterfte Rotterdam

Grootstedelijke perinatale gezondheid Aanvalsplan Perinatale Sterfte Rotterdam Grootstedelijke perinatale gezondheid Aanvalsplan Perinatale Sterfte Rotterdam Eric A.P. Steegers, Verloskunde en Prenatale Geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam Rotterdam circa 9000 zwangeren per jaar 5000

Nadere informatie

Een prenataal traject bestaande uit één tot vier huisbezoeken voor een selectieve groep zwangere vrouwen. Aantal uitgevoerde huisbezoeken.

Een prenataal traject bestaande uit één tot vier huisbezoeken voor een selectieve groep zwangere vrouwen. Aantal uitgevoerde huisbezoeken. 4.1. Aanbod voor aanstaande ouders Onze producten gericht op de prenatale periode bieden aanstaande ouders begeleiding en ondersteuning die start tijdens de zwangerschap. Het is ter voorbereiding op de

Nadere informatie

Interview Han van der Maas

Interview Han van der Maas Interview Han van der Maas Voor mij is programmeren een essentiële tool, zoals hamer en spijkers voor een timmerman 272 Interview Hoe ben je zelf geïnteresseerd geraakt in programmeren? Pas op de universiteit,

Nadere informatie

Investeren in opvoeden en opgroeien loont!

Investeren in opvoeden en opgroeien loont! Investeren in opvoeden en opgroeien loont! Kosteneffectiviteit van de preventie van pedagogische, psychosociale en psychosomatische problematiek door de jeugdgezondheidszorg Investeren in opvoeden en opgroeien

Nadere informatie

Echoscopie tijdens de zwangerschap ONDERZOEK

Echoscopie tijdens de zwangerschap ONDERZOEK Echoscopie tijdens de zwangerschap ONDERZOEK Echoscopie tijdens de zwangerschap Tijdens je zwangerschap kunnen we met een echo het kindje in je buik bekijken. Een echoscopie is een beeldvormende techniek

Nadere informatie

Maternale Neonatale Hyperthyreoïdie. Gynaecologie

Maternale Neonatale Hyperthyreoïdie. Gynaecologie Maternale Neonatale Hyperthyreoïdie Gynaecologie Inhoudsopgave Inleiding... 4 Belang van het onderzoek... 5 Het onderzoek... 6 Algemene informatie... 7 Verschil normale controle en behandeling. 9 Duur

Nadere informatie

INFORMATIE BIOBANK ACT-2 VOOR PATIËNTEN MET EEN VERDENKING OP EEN TROMBOSEBEEN

INFORMATIE BIOBANK ACT-2 VOOR PATIËNTEN MET EEN VERDENKING OP EEN TROMBOSEBEEN INFORMATIE BIOBANK ACT-2 VOOR PATIËNTEN MET EEN VERDENKING OP EEN TROMBOSEBEEN Geachte meneer/mevrouw, We vragen u deel te nemen aan een biobank voor (erfelijke) biomarkers en risicofactoren voor trombose:

Nadere informatie

Workshop 3 e nationaal congres Opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning. Kenniswerkplaats Tienplus

Workshop 3 e nationaal congres Opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning. Kenniswerkplaats Tienplus Kenniswerkplaats Tienplus Laagdrempelige ondersteuning aan ouders met tieners in Amsterdam Pauline Naber, Hogeschool INHolland Marjan de Gruijter, Verwey-Jonker Instituut http://www.kenniswerkplaats-tienplus.nl/

Nadere informatie

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting

Een brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus

Nadere informatie

Informatie over Exoom sequencing

Informatie over Exoom sequencing Informatie over Exoom sequencing Exoom sequencing is een nieuwe techniek voor erfelijkheidsonderzoek. In deze folder vindt u informatie over dit onderzoek. De volgende onderwerpen komen aan bod: Om de

Nadere informatie

Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten

Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep

Nadere informatie

HET EFFECT VAN IVF KWEEKMEDIA OP DE GEN-ACTIVITEIT IN DE PLACENTA EN DE INVLOED HIERVAN OP HET GEBOORTEGEWICHT

HET EFFECT VAN IVF KWEEKMEDIA OP DE GEN-ACTIVITEIT IN DE PLACENTA EN DE INVLOED HIERVAN OP HET GEBOORTEGEWICHT HET EFFECT VAN IVF KWEEKMEDIA OP DE GEN-ACTIVITEIT IN DE PLACENTA EN DE INVLOED HIERVAN OP HET GEBOORTEGEWICHT Door middel van deze folder willen wij u informatie geven over een onderzoek getiteld Het

Nadere informatie

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS

RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS RAPPORTAGE WACHTKAMERINTERVIEWS Huisartsenpraktijk Dalfsen ARGO BV 2014 Rapportage wachtkamerinterview Inleiding Onder de cliënten van huisartsenpraktijk Dalfsen zijn de afgelopen 2 jaren tevredenheidsonderzoeken

Nadere informatie

Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie

Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Preventie van bacteriële infecties bij pasgeboren baby s Prospectief multicenter observationeel cohort onderzoek naar perinatale bacteriële

Nadere informatie

Post-hbo opleiding seksuologie

Post-hbo opleiding seksuologie Post-hbo opleiding seksuologie mensenkennis Plezierige overdracht, de docent spreekt uit ervaring en brengt veiligheid en openheid in de groep door haar respectvolle wijze van benaderen. Top! Post-hbo

Nadere informatie

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG

BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG BIJ DIE WERELD WIL IK HOREN! HANS ROMKEMA 3 MAART 2010, DEN HAAG STUDENTEN DOEN UITSPRAKEN OVER DE ACADEMISCHE WERELD, HET VAKGEBIED EN HET BEROEPENVELD.. onderzoek niet zo saai als ik dacht werken in

Nadere informatie

Inleiding Geachte heer/mevrouw,

Inleiding Geachte heer/mevrouw, Proefpersoneninformatie voor deelname aan medisch-wetenschappelijk onderzoek De werking van het afweersysteem bij eiceldonatie zwangerschappen DONatie van Oocyten in Reproductie (DONOR); klinische en immunologische

Nadere informatie

Zwanger, Bevallen, een Kind! Cursus voor alle aanstaande ouders

Zwanger, Bevallen, een Kind! Cursus voor alle aanstaande ouders Zwanger, Bevallen, een Kind! Cursus voor alle aanstaande ouders Aya Crébas Programma - Voorstellen, ZBK gezamenlijk project - Optimale preventie begint voor de geboorte - Geboortecultuur en nieuwe Nederlanders

Nadere informatie

Patiëntgerichte zorg voor mensen met gevorderde kanker of een ernstige chronische aandoening

Patiëntgerichte zorg voor mensen met gevorderde kanker of een ernstige chronische aandoening Patiëntgerichte zorg voor mensen met gevorderde kanker of een ernstige chronische aandoening Wat zijn uw ervaringen? Informatie voor mantelzorgers Wat houdt het onderzoek in? Er kan nog veel verbeteren

Nadere informatie

Postmaster opleiding psychosociale oncologie

Postmaster opleiding psychosociale oncologie Postmaster opleiding psychosociale oncologie mensenkennis Door de rollenspellen kon ik een betere verbinding maken tussen de theorie en de praktijk. Psychosociale oncologie Professionals die met oncologiepatiënten

Nadere informatie

en psychosociale werkkenmerken voorspellen wie van de nog actief werkende bedrijfsen/

en psychosociale werkkenmerken voorspellen wie van de nog actief werkende bedrijfsen/ Moe! Studies naar hulpzoekend gedrag laten zien dat het besluit om een arts te bezoeken doorgaans het resultaat is van een complex proces. Niet alleen gezondheidsgerelateerde, maar ook sociale, culturele

Nadere informatie

PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE

PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE PATIËNTINFORMATIE STUDIE NAAR HET EFFECT VAN INTRA ARTERIËLE BEHANDELING OP DE GEZONDHEIDSTOESTAND BIJ EEN HERSENINFARCT Geachte heer / mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) * 132 Baby s die te vroeg geboren worden (bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken) hebben een verhoogd risico op zowel ernstige ontwikkelingproblemen (zoals mentale

Nadere informatie

Samenvatting Jong; dus gezond!?

Samenvatting Jong; dus gezond!? Samenvatting Jong; dus gezond!? Deel III Gezondheidsprofiel regio Nieuwe Waterweg Noord, 2005-2008 Samenvatting rapport Jong; dus gezond!? Gezondheidssituatie van de Jeugd (2004-2006) Regio Nieuwe Waterweg

Nadere informatie

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding

Nadere informatie

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Wolbert (PvdA) over kinderen van allochtone afkomst die overgewicht hebben (2014Z07817).

Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Wolbert (PvdA) over kinderen van allochtone afkomst die overgewicht hebben (2014Z07817). > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP Den Haag www.rijksoverheid.nl Bijlage(n)

Nadere informatie

Feit: Kinderen van ouders met psychiatrische problemen lopen risico zelf ook problemen te krijgen

Feit: Kinderen van ouders met psychiatrische problemen lopen risico zelf ook problemen te krijgen Feit: Kinderen van ouders met psychiatrische problemen lopen risico zelf ook problemen te krijgen www.babyextra.nl Dineke Brouwers (JGZ) en Cecilia van der Zeeuw (GGzE) Baby Extra Transformeren doe je

Nadere informatie

Zorg op Tijd. EIF Conferentie Nijmegen

Zorg op Tijd. EIF Conferentie Nijmegen Zorg op Tijd EIF Conferentie Nijmegen 19-11-2015 Projectpartners Project in Gouda Scholen in Gouda Onderdelen Training van professionals Overleg over de screening Bijeenkomsten met ouders Individuele

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale

Nadere informatie

Chris Visscher Hoogleraar jeugdsport, met specifieke accenten op talentontwikkeling en op sport en school Rijksuniversiteit Groningen

Chris Visscher Hoogleraar jeugdsport, met specifieke accenten op talentontwikkeling en op sport en school Rijksuniversiteit Groningen Chris Visscher Hoogleraar jeugdsport, met specifieke accenten op talentontwikkeling en op sport en school Rijksuniversiteit Groningen Als hij bij Studio Sport FC Groningen en Heerenveen tegen elkaar ziet

Nadere informatie

Klanttevredenheid consultatiebureaus Careyn

Klanttevredenheid consultatiebureaus Careyn Klanttevredenheid consultatiebureaus Careyn Klanten van Careyn over het consultatiebureau Inhoud: 1. Conclusies 2. Algemene dienstverlening 3. Het inloopspreekuur 4. Telefonische dienstverlening 5. Persoonlijk

Nadere informatie

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING

Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING Verslag ouderavond FIT(s) OP DE KRING In gesprek met elkaar. Uitwerking van de stellingen. De onderstaande stellingen hebben we deze avond besproken onder elke stelling staan een aantal opmerkingen die

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt:

Achtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt: Achtergrond Basisschool De Regenboog staat in de wijk Zuid-west in Boekel en valt onder het bestuur van Zicht PO. Evenals de andere scholen onder dit bestuur gaan wij de komende periode vorm geven aan

Nadere informatie

Opleiding tot Infant Mental Health generalist

Opleiding tot Infant Mental Health generalist me nse nkennis Opleiding tot Infant Mental Health generalist it takes a village to raise a child De kern van Infant Mental Health is het belang van de band tussen de ouder en het nog ongeboren of heel

Nadere informatie

Patiënteninformatiefolder

Patiënteninformatiefolder Patiënteninformatie bij het wetenschappelijk onderzoek naar het nut van het routinematig controleren van alvleesklier cysten. Geachte heer/mevrouw, Uw behandelend arts heeft u deze informatie gegeven,

Nadere informatie

Prof. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog/perinatoloog (UMCG, Groningen) 050-3613028 M. Bakker arts-onderzoeker UMCG Groningen 050-3613028

Prof. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog/perinatoloog (UMCG, Groningen) 050-3613028 M. Bakker arts-onderzoeker UMCG Groningen 050-3613028 Geachte mevrouw, U heeft gekozen voor de nekplooimeting, of u heeft een medische reden om een vroege uitgebreide echo te ondergaan. Dit betekent dat er voor de 14 e week van de zwangerschap een echo bij

Nadere informatie

Prenataal testen met de NIPT

Prenataal testen met de NIPT ALGEMENE INFORMATIEFOLDER Prenataal testen met de NIPT Deze folder hoort bij een wetenschappelijke studie (TRIDENT-studie) van de Nederlandse Universitair Medische Centra 2014 www.meerovernipt.nl 1 In

Nadere informatie

Samen sta je sterk. Adviesrapport. Project: Communicatieplan

Samen sta je sterk. Adviesrapport. Project: Communicatieplan Project: Communicatieplan Smokeless Nathalie Kooiman, 0863131 Charlotte Voorn, 0847183 Wendy Lanser, 0862815 Rowan Lens, 0857190 CDM1A Hogeschool Rotterdam Rowan Lens - CDM1A - Hogeschool Rotterdam 1 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen

Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Verstandelijke Beperking en Psychiatrie; praktijk richtlijnen Congres Focus op Onderzoek, 22 juni 2015 Gerda de Kuijper, AVG/senior senior onderzoeker CVBP/UMCG Dederieke Festen AVG/senior onderzoeker

Nadere informatie

Regionaal Consortium Zwangerschap & Geboorte Zuidwest Nederland

Regionaal Consortium Zwangerschap & Geboorte Zuidwest Nederland Regionaal Consortium Zwangerschap & Geboorte Zuidwest Nederland In het Regionaal Consortium Zwangerschap & Geboorte Zuidwest Nederland werken bijna alle ketenpartners in de geboortezorg in de regio Zuidwest

Nadere informatie

Niet de afkomst, maar de toekomst! Inhouse-dag Erasmus MC Rotterdam Beeldvormingscampagne Kleur in de Zorg. 25 november 2010, Rotterdam

Niet de afkomst, maar de toekomst! Inhouse-dag Erasmus MC Rotterdam Beeldvormingscampagne Kleur in de Zorg. 25 november 2010, Rotterdam Niet de afkomst, maar de toekomst! Inhouse-dag Erasmus MC Rotterdam Beeldvormingscampagne Kleur in de Zorg 25 november 2010, Rotterdam 1 Kleur in de Zorg Projectleider: Yasmin Seddiki Fotografie: Mladen

Nadere informatie

Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie

Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Informatiebrief voor deelname moeder en kind aan de NOGBS studie Preventie van bacteriële infecties bij pasgeboren baby s Prospectief multicenter observationeel cohort onderzoek naar perinatale bacteriële

Nadere informatie

TransplantLines. De Transplantatiebiobank. Informatiebrochure voor potentiële nierdonoren

TransplantLines. De Transplantatiebiobank. Informatiebrochure voor potentiële nierdonoren De Transplantatiebiobank Informatiebrochure voor potentiële nierdonoren U bent bij het Universitair Groningen Transplantatie Centrum (GTC) omdat u een nier zult doneren. U bent gevraagd deel te nemen aan

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Cannabisgebruik en stoornissen in het gebruik van cannabis in de adolescentie en jongvolwassenheid. Cannabis is wereldwijd een veel gebruikte drug. Het gebruik van cannabis is echter niet zonder consequenties:

Nadere informatie

Marijke Hopman-Rock Hoogleraar lichamelijke activiteit en gezondheid bij ouderen Vrije Universiteit Amsterdam

Marijke Hopman-Rock Hoogleraar lichamelijke activiteit en gezondheid bij ouderen Vrije Universiteit Amsterdam Marijke Hopman-Rock Hoogleraar lichamelijke activiteit en gezondheid bij ouderen Vrije Universiteit Amsterdam Het kostte haar ruim twintig jaar om de gezondheidszorg te overtuigen van de waarden van het

Nadere informatie

Informatie voor de ouder(s) /verzorger(s) voor de studie: Etiologie, beloop en lange termijn gevolgen van de ziekte van Kawasaki

Informatie voor de ouder(s) /verzorger(s) voor de studie: Etiologie, beloop en lange termijn gevolgen van de ziekte van Kawasaki Informatie voor de ouder(s) /verzorger(s) voor de studie: Etiologie, beloop en lange termijn gevolgen van de ziekte van Kawasaki Beste ouder(s) / verzorger(s), In het kader van onze studie naar de ziekte

Nadere informatie

Het geheel moet meer worden dan de som der delen

Het geheel moet meer worden dan de som der delen Bijlage 2. Het geheel moet meer worden dan de som der delen 26-08-09 1 Inleiding 3 Werkwijze 4 Resultaten ouders 5 De steekproef Uitkomsten gesloten vragen ouders Uitkomsten open vragen ouders Resultaten

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Prof. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog/perinatoloog (UMCG, Groningen) 050-3613028 M. Bakker arts-onderzoeker UMCG Groningen 050-3613028

Prof. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog/perinatoloog (UMCG, Groningen) 050-3613028 M. Bakker arts-onderzoeker UMCG Groningen 050-3613028 Geachte mevrouw, U heeft gekozen voor de nekplooimeting, of u heeft een medische reden om een vroege uitgebreide echo te ondergaan. Dit betekent dat er voor de 14 e week van de zwangerschap een echo bij

Nadere informatie

2-1-2014. De jongerenbox. Creatief en op maat communiceren met de AYA. Kwalitatief onderzoek. Inhoud. Inleiding

2-1-2014. De jongerenbox. Creatief en op maat communiceren met de AYA. Kwalitatief onderzoek. Inhoud. Inleiding De jongerenbox Creatief en op maat communiceren met de AYA Medewerkers: UZ Gent: E. Decoene, M. Quaghebeur, A. Raes, N. Nolf, V. Van De Velde, L. Dillen Universiteit Gent, afdeling verplegingswetenschappen

Nadere informatie

Proudy. Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie

Proudy. Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie Proudy Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie Wat is psychomotorische kindertherapie? Pmkt is een vorm van kindertherapie bedoeld voor kinderen die vast lopen in hun ontwikkeling en dat in hun gedrag

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Onderzoek naar blijvende veranderingen in leef - en eetgewoonten bij vrouwen met het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) en overgewicht.

Onderzoek naar blijvende veranderingen in leef - en eetgewoonten bij vrouwen met het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) en overgewicht. Onderzoek naar blijvende veranderingen in leef - en eetgewoonten bij vrouwen met het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) en overgewicht. Geachte mevrouw, Uw behandelend arts heeft u verteld over het onderzoek

Nadere informatie

De cliënt: Kenmerken, leefstijl, wensen en tevredenheid. Dr.Ir. Judith Manniën Senior onderzoeker / epidemioloog

De cliënt: Kenmerken, leefstijl, wensen en tevredenheid. Dr.Ir. Judith Manniën Senior onderzoeker / epidemioloog De cliënt: Kenmerken, leefstijl, wensen en tevredenheid Dr.Ir. Judith Manniën Senior onderzoeker / epidemioloog 2 Dataverzameling Augustus 2009 t/m April 2011 20 praktijken 25% 30% 30% 15% 3 Dataverzameling

Nadere informatie

1. Ouder en beter Inleiding

1. Ouder en beter Inleiding 1. Ouder en beter Inleiding Wat kan er fascinerender zijn dan ons brein? Het produceert de meest fantastische gedachten. Alles wat we weten over werelden zo ver weg als andere zonnestelsels of zo klein

Nadere informatie

Nieuwsbrief Een goed begin

Nieuwsbrief Een goed begin Introductie Hierbij ontvangt je de nieuwsbrief van het project Een Goed Begin. Deze nieuwsbrief verschijnt 3 à 4 keer per jaar en is bestemd voor moeders en vaders, verloskundigen en andere partijen die

Nadere informatie

Inleiding In mijn praktijk als orthopedagoog/gz-psycholoog komen natuurlijk ook ouders met een enig kind. Eerlijk gezegd zag ik hen tot nu toe niet als een aparte categorie. Voor mij is ieder mens uniek,

Nadere informatie

Post-hbo opleiding autismespecialist

Post-hbo opleiding autismespecialist Post-hbo opleiding autismespecialist mensenkennis De docente is duidelijk, enthousiast en motiverend. Ik heb inzicht gekregen in wat ik in mijn rol als hulpverlener kan doen en waar ik rekening mee moet

Nadere informatie

Kansrijke Start : samenwerken!

Kansrijke Start : samenwerken! Kansrijke Start : samenwerken! Wat doet de JGZ? Januari 2019 Lianne Verstraten, GGD Gelderland Midden Doel: Meer kinderen een kansrijke start geven Subdoelen: Meer kwetsbare ouders goed voorbereid met

Nadere informatie

Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees

Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. A van der Heide Dr. L van Zuylen Drs. E Geijteman Professor dr. E van Leeuwen Dr. W Dekkers Dr. M Dees Professor dr. Zuurmond Dr. R Perez Drs. B Huisman Medicatiemanagement in de laatste

Nadere informatie

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

Nederland heeft ons veiligheid gegeven, we willen graag iets terugdoen

Nederland heeft ons veiligheid gegeven, we willen graag iets terugdoen Nederland heeft ons veiligheid gegeven, we willen graag iets terugdoen In haar werkkamer in het Universitair Medisch Centrum in Utrecht liggen op het bureau van Shaimaa Al Janabi houten lades met tientallen

Nadere informatie

Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig. Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009

Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig. Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009 Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009 Inhoud Voorwoord pag. 3 Voortgang De Bokkerijders met de dode hand, een nieuwe visie pag. 4 Website www.sjtigs.eu

Nadere informatie

EFFECTEN VAN DE WEEKEND- SCHOOL VAN STICHTING WITTE TULP. - eindrapport - dr. Marga de Weerd. Amsterdam, november 2009

EFFECTEN VAN DE WEEKEND- SCHOOL VAN STICHTING WITTE TULP. - eindrapport - dr. Marga de Weerd. Amsterdam, november 2009 EFFECTEN VAN DE WEEKEND- SCHOOL VAN STICHTING WITTE TULP - eindrapport - dr. Marga de Weerd Amsterdam, november 2009 Regioplan Beleidsonderzoek Nieuwezijds Voorburgwal 35 1012 RD Amsterdam Tel.: +31 (0)20-5315315

Nadere informatie

Combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie

Combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie Sophia Kinderziekenhuis U bent doorverwezen naar de combipoli Psychiatrie/Kinder- en Jeugdpsychiatrie om te onderzoeken of u extra hulp kunt gebruiken bij de omgang met uw kind. In deze folder leest u

Nadere informatie

Geestelijke gezondheid bij kinderen van curatie naar preventie en vroegdetectie van risicofactoren

Geestelijke gezondheid bij kinderen van curatie naar preventie en vroegdetectie van risicofactoren KONINKLIJKE ACADEMIE VOOR GENEESKUNDE VAN BELGIË Geestelijke gezondheid bij kinderen van curatie naar preventie en vroegdetectie van risicofactoren em. Prof dr. J. Denekens 12 februari 2019 Geestelijke

Nadere informatie

Post-mbo opleiding autisme

Post-mbo opleiding autisme Post-mbo opleiding autisme mensenkennis De docent zocht aansluiting bij onze wensen en dat is erg prettig. Post-mbo opleiding autisme Wie werkt met mensen met autisme, weet dat zij een heel eigen benadering

Nadere informatie

Universiteit. Brochure. Opleidingsinstituut Dageraad

Universiteit. Brochure. Opleidingsinstituut Dageraad Brochure Opleidingsinstituut Dageraad Universiteit Informatie Je zult je wel afvragen wie zoiets bedenkt en wie zo iets op de kaart wil zetten. Ik kan daar kort en krachtig over zijn: kijk op www.ruudvanlent.nl

Nadere informatie

Resultaten Onderzoek September 2014

Resultaten Onderzoek September 2014 Resultaten Onderzoek Initiatiefnemer: Kennispartners: September 2014 Resultaten van onderzoek naar veranderkunde in de logistiek Samenvatting Logistiek.nl heeft samen met BLMC en VAViA onderzoek gedaan

Nadere informatie

FACTSHEET DAIMH

FACTSHEET DAIMH Infant Mental Health (IMH) Ieder mens ontwikkelt zich binnen een affectieve relatie. Deze relatie begint al in de baarmoeder. Jonge kinderen zijn volledig afhankelijk van hun ouders (verzorgers) en de

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst

ALLES DUBBEL. Survivalgids. voor startende tweelingmama s. Denise Hilhorst Voorproefje ALLES DUBBEL Survivalgids voor startende tweelingmama s Denise Hilhorst Inhoud Dubbel van start 7 Dubbel ervaren 8 Dubbel zwanger 10 Dubbel voorbereiden 19 Dubbel bevallen 25 Dubbel voeden

Nadere informatie

Baby s die veel huilen Informatie voor ouders

Baby s die veel huilen Informatie voor ouders Baby s die veel huilen Informatie voor ouders Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 1177 Inleiding Als uw baby veel huilt gaat u van alles proberen om de oorzaak te vinden. Zeker als uw baby

Nadere informatie

Nieuwsbrief voor ouders

Nieuwsbrief voor ouders Nieuwsbrief voor ouders De sociale ontwikkeling van kinderen Amsterdam, oktober 2012, jaargang 5, nr. 2 Universiteit van Amsterdam Beste ouders, Door middel van deze nieuwsbrief willen wij u op de hoogte

Nadere informatie