PSYCHOLOGEN OVER PATIËNTVEILIGHEID IN GGZ-INSTELLINGEN

Transcriptie

1 PSYCHOLOGEN OVER PATIËNTVEILIGHEID IN GGZ-INSTELLINGEN

2

3 PSYCHOLOGEN OVER PATIËNTVEILIGHEID IN GGZ- INSTELLINGEN - eindrapport - Dr. Bellis van den Berg Regioplan Nieuwezijds Voorburgwal RD Amsterdam Tel.: +31 (0) Fax : +31 (0)

4 Amsterdam, juni 2013 Publicatienr Regioplan, in opdracht van het Nederlands Instituut van Psychologen Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Regioplan. Regioplan aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.

5 INHOUDSOPGAVE Samenvatting... i 1 Inleiding Achtergrond Doelstelling en onderzoeksvragen Opzet van het onderzoek Leeswijzer Kenmerken respondenten Inleiding Respondenten Kenmerken respondenten Patiëntveiligheid Herkenbaarheid van veiligheidsrisico s Taak en invloed van de psycholoog Het melden van incidenten Onveilige situaties voor medewerkers Ervaring met incidenten Veiligheidscultuur Conclusies en aanbevelingen Inleiding Beantwoording onderzoeksvragen Conclusies en aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1 Webenquête patiëntveiligheid Bijlage 2 Uitnodigingsmail deelname onderzoek Bijlage 3 Voorbeelden patiëntveiligheid Bijlage 4 Casusbeschrijvingen patiëntveiligheid... 63

6

7 SAMENVATTING Inleiding Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) ziet het als haar taak om haar leden waar mogelijk te ondersteunen bij het vergroten van de patiëntveiligheid. Onder patiëntveiligheid wordt hier verstaan: het (nagenoeg) ontbreken van (de kans op) aan de patiënt toegebrachte schade (lichamelijk/psychisch) die is ontstaan door het niet volgens de professionele standaard handelen van hulpverleners en/of door tekortkoming van het zorgsysteem. In het kader van het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg, heeft het NIP de mogelijkheid gekregen om onderzoek uit te laten voeren naar het perspectief van psychologen op patiëntveiligheid en de veiligheidscultuur in ggz-instellingen. Het NIP heeft hiervoor de opdracht gegeven aan het onderzoeksbureau Regioplan. Het onderzoek bestond uit een webenquête onder leden van het NIP en een aantal interviews met psychologen. In totaal hebben 441 psychologen die werken in een ggz-instelling de webenquête ingevuld (respons 7,1%). Resultaten Herkenbaarheid veiligheidsrisico s Uit de resultaten van deze enquête blijkt dat de psychologen bij het begrip patiëntveiligheid vooral denken aan een zorgvuldige omgang met persoonsgegevens, het voorkomen van agressie en een veilige (behandel)omgeving voor de patiënt. De veiligheidsrisico s agressie, suïcide en medicatieveiligheid van het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg worden door een groot deel van de respondenten vanuit de dagelijkse praktijk herkend. Somatische comorbiditeit, dwang & drang en brandveiligheid, ook speerpunten in het patiëntveiligheidsprogramma, worden aanzienlijk minder vaak herkend door de respondenten. Invloed op patiëntveiligheid Een grote meerderheid van de respondenten (90%) vindt het voorkomen van onveilige situaties voor de patiënt een belangrijke taak van de psycholoog. Toch geeft ongeveer de helft van de respondenten aan zich hiervoor niet (voldoende) toegerust te voelen. Het gaat hier vooral om psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Deze respondenten geven aan behoefte te hebben aan kennis over onveilige situaties en over waar men deze onveilige situaties kan melden. Ook geeft een deel van de respondenten aan behoefte te hebben aan vaardigheden om om te kunnen gaan met weerstand en onvoorspelbaar gedrag. I

8 Het melden van incidenten De meeste psychologen in dit onderzoek (71%) vinden het erg belangrijk dat (bijna-)incidenten worden gemeld. Toch blijkt dat het voor een deel van de respondenten (46%) niet (volledig) duidelijk is hoe men een incident kan melden in de eigen organisatie. Het gaat hier relatief vaker om psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Ervaring met incidenten De meeste respondenten zijn in hun werk wel eens betrokken geweest bij een incident. Slechts 13 procent van de respondenten geeft aan nog nooit bij een incident betrokken te zijn geweest. Ruim driekwart van de respondenten heeft in zijn of haar werk als psycholoog wel eens te maken heeft gehad met agressie of grensoverschrijdend gedrag van patiënten (77%). Daarnaast geeft 52 procent van de respondenten aan dat hij of zij in het werk als psycholoog ooit, al dan niet als hoofdbehandelaar, betrokken is geweest bij een suïcide. Ruim een derde van de respondenten geeft aan ooit, al dan niet als hoofdbehandelaar, betrokken te zijn geweest bij een dwang-en-drangincident en bij een vermissing of ontvluchting. Ook komt het voor dat er voor medewerkers onveilige situaties ontstaan. 6 procent van de respondenten geeft aan dat de veiligheid van henzelf of die van collega s regelmatig in het geding komt, 41 procent van de respondenten geeft aan dat dit soms gebeurt. Veiligheidscultuur De gewenste veiligheidscultuur is omschreven als een open en eerlijke cultuur, waarin medewerkers de (bijna-)fouten die ze hebben gemaakt durven te melden, medewerkers elkaar aanspreken om risico s te vermijden en medewerkers worden gestimuleerd om te melden en te leren van (bijna-) fouten. Een derde van de respondenten herkent de eigen organisatie volledig in deze omschrijving van de veiligheidscultuur. 18 procent van de respondenten herkent de eigen organisatie niet of in mindere mate in deze omschrijving. Daarnaast geeft 57 procent van de respondenten aan dat patiëntveiligheid in de eigen organisatie hoog op de agenda staat. Wel geeft een grote meerderheid (89%) aan zich vrij te voelen om incidenten te melden. Ook geeft 83 procent van de respondenten aan dat er in de organisatie wordt gewerkt met een systeem voor het melden van incidenten. Ook lijkt het geven en ontvangen van feedback bij een groot deel van de respondenten gebruikelijk te zijn. Ruim driekwart van de respondenten geeft aan collega s aan te durven spreken op risico s en risicovol gedrag en zich vrij te voelen om collega s positief kritische feedback te geven op hun handelen. Uit de enquête blijkt echter dat een aanzienlijk kleiner deel van de respondenten (59%) zich voelt vrij om de leidinggevende positief kritische feedback te geven. Ook geeft een deel van de psychologen aan het lastig te vinden om het met collega s te bespreken als er iets mis is gegaan in het eigen handelen (22%). Dit zijn vaker psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. II

9 Conclusies en aanbevelingen Op basis van de resultaten van dit onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken en aanbevelingen worden gedaan aan het NIP: Uit de enquête en de interviews blijkt dat patiëntveiligheid een breed begrip is waar psychologen een verschillend beeld bij hebben. De speerpunten van het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg worden door een deel van de psychologen niet herkend als belangrijke veiligheidsrisico s in de ggz. Het zou goed zijn om meer duidelijkheid te geven over wat wordt verstaan onder het begrip patiëntveiligheid, dit voorkomt verwarring. Ook zou het goed zijn om meer bekendheid te geven aan wat de belangrijkste veiligheidsrisico s in de ggz zijn (speerpunten) en duidelijkheid te geven over waarom dit belangrijke veiligheidsrisico s zijn. De psychologen in dit onderzoek vinden het voorkomen van onveilige situaties voor patiënten een belangrijke taak van de psycholoog. Een flink deel van de respondenten voelt zich echter niet (voldoende) toegerust om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van hun patiënten. Het NIP zou psychologen kunnen informeren over het melden van (bijna-)incidenten en scholing kunnen aanbieden waarin vaardigheden als het omgaan met suïcidedreiging, agressie en de-escalatie centraal staan. Het NIP zou kunnen overwegen hierbij vooral in te zetten op jongere psychologen, omdat blijkt dat vooral deze groep in de enquête aangeeft behoefte te hebben aan deze kennis en vaardigheden. De kans dat een psycholoog in zijn of haar werk betrokken raakt bij een veiligheidsincident lijkt vrij groot te zijn. Agressie en grensoverschrijdend gedrag lijken het vaakst voor te komen, ook zijn vrij veel respondenten ooit betrokken geweest bij een suïcide(dreiging) of een dwang-en-drangincident. Een klein deel van de respondenten geeft aan dat hij of zij het incident niet heeft gemeld, omdat men niet goed wist of het inderdaad om een incident ging, omdat men het niet nodig vond om te melden of omdat men het idee heeft dat er in de organisatie weinig wordt gedaan met incidentmeldingen. In het kader van patiëntveiligheid en de mogelijkheid om te leren van incidenten is het belangrijk dat alle incidenten worden gemeld. Daarom lijkt het nuttig om aandacht te schenken aan welke incidenten op welke wijze moeten worden gemeld. Bij het vergroten van de patiëntveiligheid speelt de veiligheidscultuur in organisaties in de ggz een belangrijke rol. Slechts een klein deel van de organisaties waar de psychologen in dit onderzoek werken, lijken te voldoen aan de omschrijving van een gewenste veiligheidscultuur. Daarnaast staat patiëntveiligheid in veel organisaties niet hoog op de agenda. Toch lijkt het in veel organisaties wel gebruikelijk te zijn om (bijna-) incidenten te melden; bij 83 procent van de respondenten wordt er gewerkt met een systeem voor het melden van incidenten. Ook geeft 89 procent van de respondenten aan zich vrij te voelen om incidenten te melden. Bij een groot deel van de respondenten lijkt het geven en ontvangen van feedback gebruikelijk te zijn. Uit de interviews blijkt dat dit vaak gebeurt in III

10 de intervisiebijeenkomsten, maar dat patiëntveiligheid niet altijd een expliciet onderwerp is in deze bijeenkomsten. Het zou goed zijn als patiëntveiligheid meer aandacht krijgt in de intervisiebijeenkomsten. Ook zou het geven van feedback buiten deze intervisiebijeenkomsten gebruikelijk moeten zijn. Uit de enquête blijkt dat een deel van de respondenten zich vrij voelt om de leidinggevende positief kritische feedback te geven. Dit zijn significant vaker hoofdbehandelaars. Van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar voelt een significant kleiner deel zich vrij om de leidinggevende feedback te geven. Ook geeft een deel van de psychologen aan het lastig te vinden om het met collega s te bespreken als er iets mis is gegaan in het eigen handelen. Ook dit zijn vaker psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Het NIP zou leden kunnen ondersteunen door informatie te verschaffen over het geven van feedback aan collega s én leidinggevenden. Daarnaast kan aandacht worden besteed aan de wijze waarop leidinggevenden het geven van feedback, het bespreekbaar maken van het eigen handelen en van eventuele (bijna) incidenten kunnen stimuleren. Uit dit onderzoek blijkt dat bijna alle respondenten het gevoel hebben dat zij een bijdrage te kunnen leveren aan de veiligheidscultuur in de eigen organisatie. Het is echter onbekend of deze psychologen in de dagelijkse praktijk ook daadwerkelijk een bijdrage leveren aan de gewenste veiligheidscultuur in hun organisatie. Het NIP zou haar leden hierin kunnen ondersteunen door hen te informeren over de wijze waarop individuele psychologen een bijdrage kunnen leveren aan de veiligheidscultuur in hun organisatie. Het gaat hier om zaken als: wat is de gewenste veiligheidscultuur en welk gedrag hoort hierbij? Op basis van de resultaten van dit onderzoek kan geen antwoord worden gegeven op de vraag of psychologen zich in voldoende mate bewust zijn van hun rol als het gaat om patiëntveiligheid en of de veiligheidscultuur in de ggz-instellingen over het algemeen op peil is. Er zijn, met andere woorden, geen normen of doelstellingen geformuleerd als het gaat om het patiëntveiligheid en de veiligheidscultuur in ggz-instellingen. Het zou goed zijn als het NIP met haar leden in discussie gaat over de vraag of men tevreden is met deze resultaten of dat er nog flink wat inspanning moet worden geleverd als het gaat om de veiligheidscultuur in ggz-instellingen. IV

11 1 INLEIDING 1.1 Achtergrond Psychologen die werkzaam zijn in de Geestelijke Gezondheidszorg kunnen in hun dagelijkse praktijk te maken krijgen met situaties waarin de veiligheid van hun patiënten in het geding komt. Het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP) ziet het als haar taak om haar leden waar mogelijk te ondersteunen bij het vergroten van de patiëntveiligheid. In het kader van het patiëntveiligheidsprogramma ggz 1 Veilige zorg, ieders zorg heeft het NIP de mogelijkheid gekregen om onderzoek uit te voeren naar patiëntveiligheid en de veiligheidscultuur in ggz-instellingen. Patiëntveiligheid is een breed begrip. GGZ Nederland heeft ervoor gekozen om in het kader van het patiëntveiligheidsprogramma Veilige zorg, ieders zorg de definitie van patiëntveiligheid te gebruiken die ook het Trimbos Instituut hanteert. Deze definitie luidt: het (nagenoeg) ontbreken van (de kans op) aan de patiënt toegebrachte schade (lichamelijk/psychisch) die is ontstaan door het niet volgens de professionele standaard handelen van hulpverleners en/of door tekortkoming van het zorgsysteem. Het gaat dus beslist niet om de schade die het (logisch) gevolg is van zijn en/of haar ziekte of van het vooraf bekende en goed afgewogen risico van diagnostiek en/of behandeling (complicatie). Het NIP heeft het onderzoeksbureau Regioplan de opdracht gegeven een onderzoek uit te voeren naar het perspectief van psychologen op patiëntveiligheid en de veiligheidscultuur in ggz-instellingen. 1.2 Doelstelling en onderzoeksvragen Met dit onderzoek wil het NIP inzicht krijgen in de wijze waarop zij haar leden kan ondersteunen als het gaat om patiëntveiligheid en de veiligheidscultuur in de geestelijke gezondheidszorg. Het onderzoek moet handreikingen bieden voor het te ontwikkelen beleid om haar leden te ondersteunen bij het vergroten van de patiëntveiligheid. Het inventariserende onderzoek is daarvoor het middel, maar als zodanig ook al een interventie die onder de leden van het NIP direct het bewustzijn over patiëntveiligheid vergroot. 1 GGZ Nederland coordineert sinds 2008 met subsidie van het ministerie van VWS het patiëntveiligheidsprogramma Veilige zorg, ieders zorg. Het programma kent 2 randvoorwaardelijke speerpunten (VMS en VIM) en 6 inhoudelijke speerpunten: agressie, somatische comorbiditeit, suicidepreventie, medicatieveiligheid, dwang&drang en brandveiligheid. Dit zijn onderwerpen waarvan bekend is dat er veiligheidsrisico s zijn voor patiënten. 1

12 Op basis van deze doelstelling is de volgende probleemstelling geformuleerd: Hoe bewust zijn psychologen zich van hun rol rondom patiëntveiligheid? En hoe ervaren psychologen die in ggz-instellingen werken de daar heersende veiligheidscultuur? Doen zich hierbij verschillen voor tussen psychologen die als behandelaar en psychologen die als hoofdbehandelaar werkzaam zijn? Op basis van deze centrale probleemstelling zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: 1. Herkennen psychologen veiligheidsrisico s rondom de speerpunten van het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg (dit zijn agressie, brandveiligheid, dwang & drang, medicatieveiligheid, somatische comorbiditeit & suïcidepreventie) en mogelijk ook nog andere veiligheidsrisico's? 2. Kunnen er volgens psychologen op de werkvloer situaties van onveiligheid rond de hiervoor genoemde punten ontstaan voor patiënten? 3. In hoeverre verwachten en ervaren psychologen dat bij dit soort onveilige patiëntsituaties ook de eigen/medewerkerveiligheid in het geding komt? 4. In hoeverre beschouwen psychologen onveilige patiëntsituaties als potentieel beïnvloedbaar dan wel als inherent aan het werk of gerelateerd aan de cultuur op de afdeling en/of zorginstelling? 5. Wat is de opvatting van psychologen over hun specifieke rol in het bijdragen aan de patiëntveiligheid? 6. Voelen psychologen zich voldoende toegerust, mits beïnvloedbaar geacht, om onveilige patiëntsituaties te voorkomen? Wordt binnen de eigen afdeling of zorginstelling aandacht aan patiëntveiligheid besteed en/of hierover informatie verschaft? 7. Hebben responderende psychologen zelf al eens incidenten meegemaakt waar de patiëntveiligheid in het geding was? Waarom heeft de betrokkene dit incident toen wel of niet gemeld? Is het incident op een systematische wijze geanalyseerd? Is betrokkene naar aanleiding van dit incident anders gaan werken of zijn anderszins binnen de organisatie aanpassingen doorgevoerd? 8. Welke goede voorbeelden levert het onderzoek op van hoe psychologen nu al op de werkvloer met succes bijdragen aan een grotere patiëntveiligheid? 9. Welke ondersteuningsbehoeften van psychologen kan het NIP afleiden aan de beantwoording van deze onderzoeksvragen? Omdat het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg, zich (in principe) richt op instellingen in de ggz, richt ook dit onderzoek zich op psychologen die werken in ggz-instellingen en die in hun dagelijks werk regelmatig contact hebben met patiënten. 2

13 1.3 Opzet van het onderzoek Het onderzoek bestond uit de twee onderdelen, die hieronder worden toegelicht: 1. Kwantitatief deel bestaande uit een webenquête onder leden van het NIP 2. Kwalitatief deel bestaande uit interviews met psychologen 1. Webenquête De eerste onderzoeksstap bestond uit het ontwikkelen van een compacte vragenlijst voor een webenquête. Hierbij is uitgebreid gebruikgemaakt van de documentatie, die van het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg. De vragenlijst is opgesteld door Regioplan Beleidsonderzoek in nauwe samenwerking met het NIP. Ook is de vragenlijst beoordeeld en becommentarieerd door een medewerker van GGZ Nederland die betrokken is bij het patiëntveiligheidsprogramma ggz en door enkele leden van het NIP. De definitieve vragenlijst is geprogrammeerd als webenquête. De vragenlijst bevatte vragen over patiëntveiligheid, de invloed van psychologen op de veiligheid van patiënten en de veiligheidscultuur in ggzinstellingen (zie bijlage 1). Ook zijn de respondenten gevraagd naar ervaringen met (bijna) incidenten en zijn respondenten gevraagd een voorbeeld te geven van goede of juist minder goede aandacht voor patiëntveiligheid. Voor het versturen van de vragenlijst is een selectie gemaakt op het ledenbestand van het NIP. Alle leden waarvan bekend bij het NIP bekend was dat zij werken in de geestelijke gezondheidszorg zijn aangeschreven. Het gaat hier ook om leden die werken in de verslavingszorg en de forensische geestelijke gezondheidszorg. Eind april ontvingen de geselecteerde leden van het NIP via de mail een uitnodiging voor deelname aan het onderzoek. In de betreffende mail stond een link naar de vragenlijst (zie bijlage 2). Deelname aan het onderzoek was anoniem. In totaal zijn 6378 leden aangeschreven. Na een week is aan de leden, die de vragenlijst nog niet hadden ingevuld, een herinneringsmail gestuurd. Nadat het veldwerk voor de webenquête was afgesloten, heeft Regioplan het responsbestand geanalyseerd. Hiermee kunnen de eerste zeven onderzoeksvragen worden beantwoord (zie hoofdstuk 3). Hierbij is steeds aandacht voor verschillen in antwoorden tussen psychologen die als hoofdbehandelaar werkzaam zijn en die dat niet zijn. De verschillen die hierbij worden gevonden, worden alleen weergegeven als ze significant zijn, door de weergave van de percentages en de p-waarden van de Chikwadraattoets. Significant betekent dat het verschil in resultaat voor beide groepen op het betreffende onderwerp met een zekerheid van 95 procent niet op toeval berust. Aangezien de respondenten bij sommige vragen meerdere antwoorden konden geven en sommige vragen konden overslaan of hebben overgeslagen, verschilt de N per vraag. Het aantal respondenten wordt daarom in iedere tabel weergegeven. 3

14 2. Interviews met psychologen In totaal hebben 71 respondenten een voorbeeld gegeven van aandacht voor patiëntveiligheid. Het totale overzicht van deze voorbeelden is opgenomen in bijlage 3. In totaal hebben 13 respondenten aangegeven dat zij benaderd mochten worden voor een interview. Deze respondenten zijn allemaal benaderd voor deelname aan een interview. Zes psychologen waren in de gelegenheid en bereid om op korte termijn een afspraak te maken voor het interview. Regioplan heeft deze psychologen in een face-to-facesetting of telefonisch geïnterviewd. In deze interviews zijn verdiepende vragen gesteld naar aanleiding van het voorbeeld dat men in de webenquête had gegeven. Daarnaast is er gevraagd naar de ervaring van aandacht voor patiëntveiligheid en de (veiligheids)cultuur in de organisatie waar zij werkzaam zijn. Omdat er slechts zes psychologen konden worden geïnterviewd, was het niet mogelijk om een afgewogen keuze te maken van de casusbeschrijvingen die verder zouden worden uitgediept. Daarnaast werken twee van de geïnterviewde psychologen niet in de ggz, maar in de care (ouderenzorg). Omdat de uitgediepte casusbeschrijvingen daarmee geen representatief beeld geven van aandacht voor patiëntveiligheid in ggz-instellingen is ervoor gekozen deze beschrijvingen op te nemen in de bijlagen. Bijlage 4 bevat de beschrijvingen van de uitgediepte casussen en een overzicht van elementen die volgens de geïnterviewde psychologen van invloed zijn op de veiligheidscultuur in hun organisatie. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk 2 presenteert de respons op de vragenlijst en de kenmerken van de respondenten. In hoofdstuk 3 worden de eerste zeven onderzoeksvragen beantwoord en gaan we in op de patiëntveiligheid, de rol van de psycholoog als het gaat om patiëntveiligheid en de veiligheidscultuur in instellingen voor geestelijke gezondheidszorg. Hoofdstuk 4 beschrijft de conclusies. Daarnaast worden in dit hoofdstuk de ondersteuningsbehoeften van psychologen in het kader patiëntveiligheid beschreven en wordt ingegaan op de aanknopingspunten die dit biedt voor het NIP. In het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg wordt gesproken over patiëntveiligheid en de patiënt. Om die reden is er voor gekozen om ook in dit onderzoek te spreken over patiënten. In de geestelijke gezondheidszorg wordt echter vaak gesproken de cliënt. Overal waar in dit rapport patiënt staat, kan daarom ook cliënt worden gelezen. 4

15 2 KENMERKEN RESPONDENTEN 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de deelnemers aan de webenquête over patiëntveiligheid in ggz-instellingen beschreven. Ook worden de kenmerken van de respondenten besproken. 2.2 Respondenten In april 2013 zijn die leden aangeschreven die toen zij lid werden van het NIP hebben aangegeven dat zij werkzaam zijn in een ggz-instelling. Aan hen is gevraagd of zij wilden deelnemen aan het onderzoek naar patiëntveiligheid. In totaal is de uitnodiging voor het invullen van de webenquête verstuurd naar 6378 leden van het NIP. In de uitnodiging voor deelname aan het onderzoek is vermeld dat het onderzoek zich richtte op psychologen die werkzaam zijn in instellingen voor geestelijke gezondheidszorg en die in hun werk regelmatig contact hebben met patiënten. In totaal konden 104 s niet worden bezorgd in verband met een niet bestaand adres (bounces). Van 37 leden ontvingen we een bericht waaruit bleek dat ze niet aanwezig waren tijdens de enquêteperiode. Daarnaast gaven 33 leden direct al aan dat zij niet tot de doelgroep van het onderzoek behoorden. In totaal zijn daarmee netto 6205 leden aangeschreven voor deelname aan het onderzoek. Hiervan zijn in totaal 739 leden begonnen aan de vragenlijst. 22 leden gaven in de enquête aan dat zij niet op regelmatige basis contact hebben met patiënten en zijn daarom geexcludeerd uit de analyses. Daarnaast is een flink deel van de respondenten geexcludeerd, omdat zij niet werkzaam bleken te zijn in een ggz-instelling. Het gaat om in totaal 276 respondenten. Het grootste deel van deze respondenten gaf aan te werken als eerstelijnspsycholoog of in een vrijgevestigde praktijk. Daarnaast werkt een deel van deze respondenten in de care-sector (verpleeghuis), in de gehandicaptenzorg of in een revalidatiecentrum. Omdat het onderzoek zich richt op psychologen die werkzaam zijn in instellingen voor geestelijke gezondheidszorg is er voor gekozen om deze respondenten niet mee te nemen in de analyses van de resultaten zoals deze staan beschreven in hoofdstuk 3. In totaal behoren 439 leden tot de responsgroep, de netto respons is daarmee 7,1 procent (zie tabel 2.1). Tabel 2.1 Respons Netto aangeschreven* Bruto respons aantal Bruto respons % Netto respons Aantal Netto respons % ,9% 441 7,1% * N-populatie min post onbestelbaar retour, afwezig tijdens de enquête periode of niet behorend tot de doelgroep van het onderzoek. 5

16 2.3 Kenmerken respondenten Ruim drie kwart van de respondenten is vrouw (77,1%). De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 44 jaar (standaard deviatie= 11,8). De verdeling van de leeftijd van de respondenten over de verschillende leeftijdscategorieën is weergegeven in tabel 2.2. Tabel 2.2 Achtergrondkenmerken respondenten Aantal % Geslacht: Vrouw ,2% Leeftijdscategorieën: 20 t/m 29 jaar 53 12,7% 30 t/m 39 jaar ,3% 40 t/m 49 jaar 87 20,9% 50 t/m 59 jaar ,4% 60 jaar en ouder 49 11,8% Van de respondenten werkt bijna een kwart als psycholoog (24,5%), 44 procent als gz-psycholoog en 22 procent als klinisch psycholoog (22,4%) (zie tabel 2.3). Een minderheid van de respondenten (8,2%) werkt als psychotherapeut. Daarnaast werken vier respondenten als klinisch neuropsycholoog. Het grootste deel van de respondenten werkt in een geïntegreerde ggzinstelling (48,3%). Een aanzienlijk kleiner deel van de respondenten werkt in een instelling voor jeugd-ggz (12,3%). Een kwart van respondenten geeft aan in een andere instelling werkzaam te zijn (25,6%). Het gaat hierbij vooral om psychologen die werkzaam zijn in een ziekenhuis, waarvan de meesten aangeven te werken op de afdeling medische psychologie van het ziekenhuis. Aan de respondenten is ook gevraagd of men werkzaam is als hoofdbehandelaar, als behandelaar of onder supervisie. Een groot deel van de respondenten werkt altijd als hoofdbehandelaar (36,9%) of meestal als hoofdbehandelaar (17,1%). Daarnaast werkt ruim een vijfde van de respondenten als behandelaar (22,6%) (zie tabel 2.3). 6

17 Tabel 2.3 Kenmerken respondenten Aantal % Ik werk als: Psycholoog ,5% Gz-psycholoog ,0% Klinisch psycholoog 95 22,4% Psychotherapeut 35 8,2% Klinisch neuropsycholoog 4 0,9% In welk type instelling bent u werkzaam? Geïntegreerde ggz-instelling ,3% Instelling voor verslavingszorg 16 3,8% RIBW 2 0,5% Forensisch instituut 25 5,9% Instelling voor jeugd-ggz 52 12,3% PAAZ-afdeling ziekenhuis 14 3,3% Andere instelling, namelijk: ,8% Bent u werkzaam als hoofdbehandelaar, behandelaar of werkt u onder supervisie? Ik werk altijd als hoofdbehandelaar ,9% Ik werk meestal als hoofdbehandelaar 71 17,1% Ik werk soms als hoofdbehandelaar 35 8,4% Ik werk als behandelaar 86 19,5% Ik werk altijd onder supervisie 38 9,1% Ik werk meestal onder supervisie 18 4,3% Ik werk soms onder supervisie 9 2,1% Anders, namelijk: 9 2,2% Tabel 2.4 laat het totale aantal in de zorg werkzame psychologen in Nederland op 1 januari 2012 zien. 1 Het aantal niet-big-geregistreerde psychologen dat werkzaam is in de ggz is niet bekend, 2 en deze groep is daarom niet opgenomen in tabel 2.4. Vergelijking van de percentages van de verschillende groepen beroepsbeoefenaren in Nederland met de verschillende groepen beroepsbeoefenaren in dit onderzoek laat zien aan dit onderzoek relatief veel klinisch psychologen hebben deelgenomen. De verhouding van het aantal vrouwelijke en mannelijke psychologen in dit onderzoek komt goed overeen met de verdeling in de totale populatie psychologen. Van de deelnemers in dit onderzoek was 77 procent vrouw. Uit het onderzoek dat is uitgevoerd door het Nivel is 74 procent van totale groep de gz-psychologen, klinisch (neuro)psychologen en psychotherapeuten vrouw. 1 Nivel, Het arbeidsaanbod van psychologen, orthopedagogen en verpleegkundig specialisten GGZ in 2012, Utrecht, In het onderzoek dat Nivel in 2012 uitvoerde, wordt het aantal niet-big-geregistreerde psychologen geschat op minimaal

18 Tabel 2.4 Schatting aantal in zorg werkzame personen op 1 januari 2012 Beroepsgroep Aantal in Nederland % in Nederland % in dit onderzoek Gz-psycholoog ,6% 58,3% Klinisch psycholoog ,6% 30,0% Psychotherapeut ,1% 10,9% Klinisch neuropsycholoog 90 0,8% 1,3% Bron: Nivel, 2012 Voor de verschillende vragen is steeds nagegaan of er verschillen zijn in antwoorden tussen psychologen, die als hoofdbehandelaar werkzaam zijn en die dat niet zijn. Hiervoor zijn de respondenten die hebben aangegeven dat zij altijd, meestal of soms werkzaam zijn als hoofdbehandelaar samengenomen (n=259, 61,8%). Daarnaast zijn de respondenten die werkzaam zijn als behandelaar en die werken onder supervisie (altijd, meestal en soms) samengenomen (n=160, 38,2%). De verschillen die hierbij zijn gevonden, worden steeds alleen weergegeven als ze significant zijn, door de weergave van de percentages en de p-waarden van de Chikwadraattoets. De hoofdbehandelaars die hebben deelgenomen aan de enquête zijn relatief vaak mannelijk. Zeventig procent van de mannelijke deelnemers is werkzaam als hoofdbehandelaar. Van de vrouwelijke deelnemers is dat 59 procent (p = 0.05). Daarnaast zijn de respondenten, die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar significant ouder dan de respondenten die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar (respectievelijk M= 46,9 jaar, SD= 11,0 en M= 39,3 jaar, SD= 11,5, p <.0001). 8

19 3 PATIENTVEILIGHEID 3.1 Herkenbaarheid van veiligheidsrisico s Samenvatting: Herkenbaarheid van veiligheidsrisico s De respondenten zijn in dit onderzoek gevraagd aan te geven welke associaties zij hebben met het begrip patiëntveiligheid. Associaties die te maken hadden met een zorgvuldige behandeling van persoonsgegevens, het voorkomen van agressie, het creëren een vertrouwensband met de behandelaar en een veilige thuissituatie voor de patiënt en een kwalitatief goede behandeling zijn het meest genoemd door de respondenten. De eerste associaties die respondenten hebben bij het begrip patiëntveiligheid komen daarmee niet geheel overeen met de speerpunten van het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg. De veiligheidsrisico s suïcide (85%) en somatische comorbiditeit (77%) worden door het grootste deel van de respondenten herkend. Daarnaast herkent respectievelijk 65 procent en 61 procent van de respondenten de veiligheidsrisico s medicatieveiligheid en agressie vanuit de dagelijkse praktijk. Van de psychologen die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar herkent een significant groter deel de veiligheidsrisico s medicatieveiligheid en suïcide dan van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. In dit onderzoek gaat het om patiëntveiligheid en situaties waarin de veiligheid van patiënten in het geding komt. Aan de respondenten is gevraagd wat hun eerste associaties zijn bij het begrip patiëntveiligheid. Tabel 3.1 geeft deze associaties weer. De meeste associaties die respondenten opschreven hebben betrekking op een zorgvuldige behandeling van persoonsgegevens (privacy, n=101). Andere thema s die vaak door respondenten zijn genoemd zijn: het voorkomen van agressie (n=66), een veilige omgeving creëren voor de patiënt, vertrouwensband met de behandelaar (n=60), een veilige omgeving voor de patiënt in termen van een veilige thuissituatie (systeem) (n=56), kwalitatief goede zorg/ behandeling (n=55), het voorkomen van suïcide (n=45) en goed medicatiegebruik (n=24). Tabel 3.1 Wat zijn uw eerste associaties bij het begrip patiëntveiligheid? Waar denkt u aan? (Meerdere antwoorden mogelijk) Categorie Aantal keer genoemd Zorgvuldige behandeling persoonsgegevens 101 Voorkomen van agressie 66 Veilige omgeving creëren voor de patiënt 60 Veilige omgeving van de patiënt (systeem) 56 Kwalitatief goede zorg/behandeling 55 Voorkomen suïcide 45 Goed gebruik medicatie 24 9

20 Het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg kent zes inhoudelijke speerpunten, dit zijn: agressie, somatische comorbiditeit, suïcidepreventie, medicatieveiligheid, dwang & drang en brandveiligheid. Dit zijn onderwerpen waarvan bekend is dat er veiligheidsrisico s zijn voor patiënten. De eerste associaties die respondenten hebben bij het begrip patiëntveiligheid komen niet geheel overeen met de speerpunten van het programma. Zo zijn de onderwerpen privacy of een zorgvuldige behandeling van de persoonsgegevens, een veilige omgeving voor de patiënt en kwalitatief goede zorg/behandeling niet als speerpunt geformuleerd in het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg. Aan de andere kant worden de onderwerpen somatische comorbiditeit, dwang & drang en brandveiligheid, die in het patiëntveiligheidsprogramma ggz zijn benoemd als speerpunt, niet vaak genoemd door de respondenten. Aan de respondenten is gevraagd in hoeverre zij de veiligheidsrisico s die zijn benoemd door het patiëntveiligheidsprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg, herkennen vanuit hun dagelijkse praktijk. Dat wil zeggen dat deze veiligheidsrisico s ook een rol zouden kunnen spelen in de dagelijkse praktijk van de respondenten. De veiligheidsrisico s suïcide en somatische comorbiditeit worden door het grootste deel van de respondenten herkend (respectievelijk 85,1 en 77,1% van de respondenten). Daarnaast worden medicatieveiligheid en agressie door ongeveer tweederde van de respondenten herkend (respectievelijk 64,9 en 61,4%). Brandveiligheid wordt het minst vaak herkend door de respondenten (32,8%), zie tabel 3.2. Tabel 3.3 laat zien dat de respondenten die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar de veiligheidsrisico s medicatieveiligheid en suïcide significant vaker herkennen dan respondenten die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Tabel 3.2 In hoeverre herkent u deze veiligheidsrisico s vanuit uw dagelijkse praktijk? Ik herken dit enigszins Neutraal Ik herken dit niet of nauwelijks Agressie (n=368) 61,4% 9,5% 29,1% Brandveiligheid (n=369) 32,8% 24,4% 42,8% Dwang en drang (n=369) 43,1% 14,9% 42,0% Medicatieveiligheid (n=368) 64,9% 14,9% 20,1% Somatische comorbiditeit (n=367) 77,1% 11,4% 11,4% Suïcide (n=369) 85,1% 6,8% 8,1% 10

21 Tabel 3.3 In hoeverre herkent u deze veiligheidsrisico s vanuit uw dagelijkse praktijk? Verschillen tussen hoofdbehandelaar en niet hoofdbehandelaar Niet werkzaam als Werkzaam als p-waarde Ik herken dit hoofdbehandelaar hoofdbehandelaar risico (enigszins) Aantal % Aantal % Agressie 78 56, ,1 n.s. Brandveiligheid 38 27, ,8 n.s. Dwang en drang 54 39, ,5 n.s. Medicatieveiligheid 72 52, , Somatische , ,5 n.s. comorbiditeit Suïcide , , Taak en invloed van de psycholoog Samenvatting: Taak en invloed van de psycholoog Negentig procent van de respondenten geeft aan het voorkomen van onveilige situaties voor de patiënt een belangrijke taak te vinden van de psycholoog. Daarnaast geven alle respondenten aan dat zij in enige mate invloed kunnen uitoefenen op de veiligheid van de patiënt. De meeste respondenten geven aan dat zij hier tot op zekere hoogte invloed op kunnen uitoefenen (64,5%). De helft van de respondenten zegt zich niet helemaal of onvoldoende toegerust te voelen om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van patiënten. Dit zijn significant vaker psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Op de vraag wat men nodig heeft om zich hiervoor wel voldoende toegerust te voelen geeft 66 procent aan dat zij kennis nodig heeft van onveilige situaties. Ook geeft 44 procent aan kennis nodig te hebben van situaties die men moet melden en kennis over waar men deze onveilige situaties kan melden. Daarnaast zegt 52 procent behoefte te hebben aan voldoende vaardigheid om om te kunnen gaan met weerstand of onvoorspelbaar gedrag. Aan de respondenten is gevraagd of zij het als hun taak zien om onveilige situatie voor patiënten te voorkomen. Het grootste deel van de respondenten geeft aan dit een belangrijke taak te vinden (89,9%). Slechts een klein deel vindt dit niet zo n belangrijke of geen belangrijke taak (respectievelijk n=9 en n=5). Vijf procent van de respondenten vindt dit meer een taak van het management (5,7%), zie tabel 3.4. Op de vraag In hoeverre ziet u het als uw taak als psycholoog om onveilige situaties voor uw patiënt te voorkomen, zijn geen significante verschillen gevonden tussen psychologen die wel en niet als hoofdbehandelaar werkzaam. 11

22 Tabel 3.4 In hoeverre ziet u het als uw taak als psycholoog om onveilige situaties voor uw patiënt te voorkomen? (meerdere antwoorden mogelijk) Aantal % Ik vind dit een belangrijke taak ,9% Ik vind dit niet zo n belangrijke taak 9 2,5% Ik vind dit geen belangrijke taak 2 0,5% Ik zie dit alleen als mijn taak als ik de hoofdbehandelaar ben 5 1,4% Ik vind dat dit meer een taak is van het management 21 5,7% Daarnaast is aan de respondenten gevraagd in hoeverre ze invloed hebben op de veiligheid van patiënten en of men zich voldoende toegerust voelt om hierop invloed uit te kunnen oefenen. Alle respondenten geven aan dat zij in enige mate invloed kunnen uitoefenen op de veiligheid van de patiënt (tabel 3.5). Het grootste deel van de respondenten geeft aan tot op zekere hoogte invloed te hebben op de veiligheid van de patiënt (64,5%). Aan de respondenten is gevraagd of zij een toelichting kunnen geven op hun antwoord. Een klein deel van de respondenten heeft dit gedaan en heeft aangegeven dat zij het deels ook een taak van het management vinden om veiligheid te faciliteren en voorwaarden te scheppen voor patiëntveiligheid. Ook geven verschillende respondenten aan dat zij het management vooral verantwoordelijk vinden voor de fysieke veiligheid (bv. brandveiligheid). Daarnaast geeft een aantal respondenten aan dat veiligheid een voorwaarde is voor goede hulpverlening en dat het creëren van veiligheid een fundamentele taak is van de psycholoog. Ook licht een aantal patiënten toe dat het de taak is van de psycholoog om onveilige situaties voor de patiënt te signaleren. Uit de uitsplitsing tussen hoofdbehandelaars en psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar blijkt dat hoofdbehandelaars wat vaker aangeven dat zij invloed hebben op de veiligheid van patiënten dan de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar (17,8% versus 11,8%). Psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar zeggen wat vaker dan de hoofdbehandelaars dat zij beperkte mate invloed hebben op de veiligheid van patiënten (26,5% versus 16,1%, p < 0.05). Tabel 3.5 In hoeverre heeft u als psycholoog invloed op de veiligheid van uw patiënten? Aantal % Ik heb invloed op de veiligheid van mijn patiënten 57 15,6% Ik heb tot op zekere hoogte invloed op de veiligheid van ,5% mijn patiënten Ik heb in beperkte mate invloed op de veiligheid van mijn 73 19,9% patiënten Nee, ik heb geen invloed op de veiligheid van mijn patiënten 0 0% 12

23 De helft van de respondenten geeft aan zich voldoende toegerust te voelen om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van patiënten (51,5%). De andere helft van de respondenten kiest bij deze vraag voor de antwoordcategorie neutraal of geeft aan zich hiervoor onvoldoende toegerust te voelen (tabel 3.6). Tabel 3.6 In hoeverre voelt u zich voldoende toegerust om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van uw patiënten? Aantal % Ik voel mij hiervoor voldoende toegerust ,1% Neutraal ,9% Ik voel mij hiervoor onvoldoende toegerust 29 8,0% Van de psychologen die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar geeft een significant groter deel aan zich voldoende toegerust te voelen om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van patiënten dan van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar (p < 0.05, zie tabel 3.7) Tabel 3.7 In hoeverre voelt u zich voldoende toegerust om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van uw patiënten? Verschillen tussen niet-hoofdbehandelaars en hoofdbehandelaars Niet werkzaam als Werkzaam als p-waarde hoofdbehandelaar hoofdbehandelaar Aantal % Aantal % Ik voel mij hiervoor 63 46,3% ,9% voldoende toegerust Neutraal 55 40,4% 94 41,2% Ik voel mij hiervoor onvoldoende toegerust 18 13,2% 11 4,8% Aan respondenten die aangaven zich onvoldoende of in beperkte mate toegerust te voelen (n=178) is gevraagd wat men nodig heeft om zich wel voldoende toegerust te voelen om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van patiënten. De antwoorden op deze vraag staan weergegeven in tabel 3.8. Een flink deel van deze respondenten gaf aan hiervoor kennis nodig te hebben van onveilige situaties (65,5%), van situaties die men moet melden (44,6%) en te moeten weten waar men onveilige situaties kan melden (44,1%). Ook gaf ruim de helft van deze respondenten aan voldoende vaardigheden nodig te hebben om om te kunnen gaan met weerstand of onvoorspelbaar gedrag (52,0%). Vijfendertig procent van de respondenten gaf aan voldoende vaardigheden nodig te hebben om zijn of haar patiënten op de juiste wijze te benaderen. Enkele respondenten gaven aan dat hierbij gaat om situaties waarin suïcide dreiging of agressie een rol speelt of dat het om vaardigheden gaat om situaties te de-escaleren. 13

24 De antwoorden van psychologen die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar verschilden niet significant van de antwoorden van psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Tabel 3.8 Wat heeft u nodig om u wel voldoende toegerust te voelen om invloed uit te kunnen oefenen op de veiligheid van uw patiënten? (meerdere antwoorden mogelijk) Aantal % Kennis hebben van onveilige patiëntsituaties ,5% Kennis hebben van situaties die ik moet melden 98 44,6% Kennis hebben van waar ik onveilige situaties kan melden 78 44,1% Voldoende vaardigheden om mijn patiënten op de juiste 62 35,0% wijze te benaderen Voldoende vaardigheden om om te kunnen gaan met 92 52,0% weerstand of onvoorspelbaar gedrag Juridische bescherming van de melder 64 36,2% Anders, namelijk 26 14,7% 3.3 Het melden van incidenten Samenvatting: Het melden van incidenten Aan de respondenten is gevraagd of het voor hen duidelijk is hoe zij een incident kunnen melden in de organisatie. Vierenvijftig procent van de respondenten gaf aan dat dit volledig duidelijk is. Veertig procent van de respondenten zei dit ongeveer te weten en zes procent gaf aan dit niet te weten. Uit de resultaten blijkt dat van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar een minder groot deel weet hoe zij een incident kunnen melden in de organisatie dan van de psychologen die wel werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Eenenzeventig procent van de respondenten vindt het erg belangrijk dat (bijna) incidenten worden gemeld. Tot slot geeft 27 procent van de respondenten aan dat hun meldingsbereidheid zou toenemen als zij anoniem zouden kunnen melden. Voor het melden van incidenten hebben veel organisaties een meldingssysteem dat onderdeel uitmaakt van een breder opgezet veiligheidsmanagementsysteem. Om een melding te kunnen doen van een (bijna) incident is het belangrijk dat medewerkers weten zij een (bijna) incident kunnen melden in de organisatie. Aan de respondenten is daarom gevraagd of voor hen duidelijk is hoe zij een incident kunnen melden. Ruim vijftig procent van de respondenten gaf aan dat dit hen volledig duidelijk is (54,2%). Een kleine veertig procent van de respondenten gaf aan dit ongeveer te weten (39,7%). Zes procent van de respondenten gaf aan dit niet te weten (tabel 3.9). 14

25 Tabel 3.9 Weet u hoe u een (bijna) incident kunt melden in uw organisatie? Aantal % Ja, dat is mij volledig duidelijk ,2% Ja, dat weet ik ongeveer ,7% Nee, dat weet ik niet 30 6,1% Uit de nadere analyses blijkt dat het voor een aanzienlijk groter deel van de psychologen die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar volledig duidelijk is hoe men een (bijna) incident kan melden vergeleken met de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar (60,4% versus 43,7%, p < 0.01). Verschillende respondenten hebben aangegeven het melden belangrijk te vinden om incidenten in de toekomst te voorkomen en om van de incidenten te leren. Aan de respondenten is tevens gevraagd hoe belangrijk zij het vinden dat (bijna) incidenten worden gemeld. Het grootste deel van de respondenten vindt dit erg belangrijk (71,5%). Een kwart van de respondenten vindt dit enigszins belangrijk (25,8%) (tabel 3.10). De antwoorden op deze vragen verschillen niet tussen psychologen die wel en niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. Tabel 3.10 Hoe belangrijk vindt u het dat (bijna) incidenten worden gemeld? Aantal % Erg belangrijk ,5% Enigszins belangrijk 93 25,8% Neutraal 8 2,2% Enigszins onbelangrijk 2 0,6% Tot slot is aan de respondenten gevraagd of hun meldingsbereidheid toeneemt als het mogelijk is om incidenten anoniem te melden. Ruim een kwart van de respondenten geeft aan dat hun meldingsbereidheid zou toenemen als zij anoniem kunnen melden (26,6%). Vierenveertig procent van de respondenten geeft aan dat daarmee hun meldingsbereidheid niet zal toenemen. Ruim een kwart van de respondenten antwoordde weet niet op deze vraag (28,6%). Van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar geeft een significant groter deel aan dat hun meldingsbereidheid toeneemt als zij anoniem kunnen melden vergeleken met de psychologen die wel als hoofdbehandelaar werkzaam zijn (35,1% versus 22,1%, p < 0.05). 15

26 3.4 Onveilige situaties voor medewerkers Samenvatting: Onveilige situaties voor medewerkers Aan de respondenten is gevraagd of het wel eens voorkomt dat de eigen veiligheid of die van collega s in het geding komt. Zes procent van de respondenten geeft aan dat dit regelmatig gebeurt en 41 procent van de respondenten geeft aan dat dit soms gebeurt. Van de hoofdbehandelaars geeft een groter deel aan dat de veiligheid van henzelf of die van collega s soms in het geding komt dan van de niet-hoofdbehandelaars. Het grootste deel van de respondenten (62%) geeft aan dat zij tot op zekere hoogte invloed uit kan oefenen op de veiligheid van henzelf of die van collega s. Naast de veiligheid van patiënten kan ook de veiligheid van psychologen zelf in het geding komen. Aan de respondenten is gevraagd of het wel eens voorkomt dat de eigen veiligheid of die van collega s in het geding komt. Slechts een klein deel van de respondenten geeft aan dat dit regelmatig gebeurt (6,4%). Ongeveer veertig procent geeft aan dat dit soms of nauwelijks gebeurt (respectievelijk 40,7% en 44,0%) (tabel 3.11) Tabel 3.11 Komt het wel eens voor dat uw eigen veiligheid of die van uw collega s in het geding komt? Aantal % Ja, dit gebeurt regelmatig 23 6,4% Ja, dit gebeurt soms ,7% Dit gebeurt nauwelijks ,0% Dit gebeurt nooit 32 8,9% Van de psychologen die werkzaam zijn als hoofdbehandelaar geeft een significant groter deel aan dat de veiligheid van henzelf of die van collega s soms in het geding komt, vergeleken met de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar (47,6% versus 29,1%). Van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar geeft een significant groter deel aan dat dit nooit gebeurt, vergeleken met de psychologen die wel werkzaam zijn als hoofdbehandelaar (14,2% versus 5,8%, p < 0.001). Net als bij de veiligheid van patiënten is aan de respondenten ook gevraagd in hoeverre zij invloed uit kunnen oefenen op de veiligheid van henzelf en op die van collega s. De antwoorden op deze vraag staan weergegeven in tabel De meerderheid geeft aan hierop tot op zekere hoogte invloed uit te kunnen oefenen (61,6%). Een zeer klein deel van de respondenten geeft aan hierop geen invloed uit te kunnen oefenen of onveilige situaties te zien als inherent aan het werk als psycholoog (respectievelijk 1,1% en 2,5%). Er zijn voor deze vraag geen verschillen gevonden tussen psychologen die wel en psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar. 16

27 Tabel 3.12 In hoeverre kunt u invloed uitoefenen op de veiligheid van uzelf en op die van uw collega s? Aantal % Ik kan invloed uitoefenen 61 17,1% Ik kan tot op zekere hoogte invloed uitoefenen ,6% Ik kan in beperkte mate invloed uitoefenen 63 17,6% Ik kan geen invloed uitoefenen 4 1,1% Onveilige situaties zijn inherent aan het werk als psycholoog 9 2,5% 3.5 Ervaring met incidenten Ervaring met incidenten Aan de respondenten is gevraagd of men in zijn of haar werk als psycholoog wel eens betrokken is geweest bij verschillende typen incidenten. Uit de resultaten blijkt dat 78 procent van de respondenten wel eens te maken heeft gehad met agressie of grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast geeft 53 procent van de respondenten aan dat hij of zij in het werk als psycholoog ooit, al dan niet als hoofdbehandelaar, betrokken is geweest bij een suïcide(poging). Ook geeft ruim een derde van de respondenten aan ooit betrokken te zijn geweest bij een dwang en drang incident en bij een vermissing of ontvluchting. Slechts dertien procent van de respondenten geeft aan nog nooit bij een incident betrokken te zijn geweest. Van de psychologen die niet werkzaam zijn als hoofdbehandelaar is 22 procent nog nooit bij een incident betrokken geweest. Van de hoofdbehandelaars is een significant kleiner deel ( 8%, p < ). Het patiëntveiligheidprogramma ggz Veilige zorg, ieders zorg heeft een uniforme hoofdclassificatie van typen incidenten uitgewerkt voor de ggzsector. Deze hoofdclassificatie is van toepassing op alle ggz-instellingen en bevat negen typen incidenten. Deze incidenten en de betekenis van deze incidenten staat weergegeven in tabel Aan de respondenten is gevraagd of men in zijn of haar werk als psycholoog wel eens betrokken is geweest bij deze verschillende typen incidenten. Hierbij kon men aangeven of men het incident heeft meegemaakt als direct betrokkene en of men het incident heeft meegemaakt bij een cliënt waarvoor men als hoofdbehandelaar eindverantwoordelijk was. Tabel 3.13 Hoofdclassificatie veiligheidsincidenten ggz-sector Incident Definitie Agressie en Schelden, dreigen, manipuleren grensoverschrijdend gedrag Intimideren Slaan schoppen, bijten, prikken, steken Met spullen gooien Spugen Discrimineren Pesten, treiteren, belachelijk maken Duwen, trekken Sexueel overschrijdend geweld 17