Colofon/ Identificatie. Operationeel Programma Zuid-Nederland Jaarlijks verslag over de uitvoering

Transcriptie

1 Jaarverslag 2014

2 Colofon/ Identificatie Dit is een uitgave van Stimulus Programmamanagement namens de Beheersautoriteit provincie Noord-Brabant. Copyright 2015 Mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Redactie: Foto s: Vormgeving en realisatie: Stimulus Programmamanagement Timesavers International BV, Robopaper BV, gemeente Breda, provincie Zeeland, gemeente Maastricht, Stichting Life science Incubator Maastricht, Automotive Campus, provincie Limburg, Tocardo Tidal Turbines, Sensus Energy BV. Phasis Communication Works BV Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Operationeel Programma Zuid-Nederland Jaarlijks verslag over de uitvoering Beheersautoriteit Provincie Noord-Brabant Subsidiabel gebied: provincie Noord-Brabant, provincie Limburg, provincie Zeeland Programmeringsperiode: Programmanummer (CCI-nr.): CCI 2007 NL 16 2 PO 003 Titel van het programma: Operationeel Programma Zuid-Nederland Verslagjaar: 2014 Datum van goedkeuring van het jaarverslag door het Comité van Toezicht: 27 mei 2015

3 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland Inhoudsopgave Jaarverslag OP-Zuid 2014 Een woord vooraf...4 Verantwoording...5 Inleiding Woord Sociaal-economische vooraf...4 ontwikkelingen in relatie tot OP-Zuid Verantwoording Algemeen...8 en leeswijzer Demografische ontwikkelingen Inleiding...6 Landschap, milieu en duurzaamheid Sociaal-economische ontwikkeling 1 Sociaal-economische in Nederland...10 ontwikkelingen 1.5 in Sociaal-economische relatie tot OP-Zuid...8 ontwikkeling 1.1 Algemeen...8 in Zuid-Nederland Demografische Arbeidsmarkt...14 ontwikkelingen Landschap, Toekomstige milieu ontwikkelingen...15 en duurzaamheid Sociaal-economische ontwikkeling 2 in Algemene Nederland...10 voortgang van uitvoering 1.5 Sociaal-economische van het OP-Zuid...18 ontwikkeling 2.1 in Resultaten Zuid-Nederland...11 en voortgangsanalyse Materiële voortgang van het 2 Algemene Operationeel voortgang Programma...22 van de uitvoering van Financiële het OP-Zuid...16 informatie Resultaten N en voortgangsanalyse Materiële Informatie voortgang over de uitsplitsing van het Operationeel van het Programma...20 gebruik van de fondsen Financiële Bijstand per informatie...23 doelgroep N Terugbetaalde of opnieuw gebruikte Informatie bijstand...33 over de uitsplitsing van het 2.2 gebruik Informatie van over de fondsen...25 de inachtneming van Bijstand de communautaire per doelgroep...25 wetgeving Terugbetaalde Geconstateerde of uitvoeringsproblemen opnieuw gebruikte bijstand...25 en gekozen oplossingsmaatregelen Informatie Wijzigingen over in verband de inachtneming met de uitvoering van de van communautaire het operationeel wetgeving...25 programma Geconstateerde Belangrijke wijziging uitvoeringsproblemen als bedoeld in en artikel gekozen 57 (EG) oplossingsmaatregelen...25 Nr. 1083/ Wijzigingen Complementariteit in verband met met andere uitvoering van instrumenten...33 het Operationeel Programma Belangrijke Toezichtregelingen...34 wijziging als bedoeld in artikel 57 (EG) Nr. 1083/ Complementariteit met andere instrumenten Toezichtregelingen Uitvoering naar prioriteit Prioriteit 1 Kenniseconomie, ondernemerschap en innovatie Voortgangsanalyse en verwezenlijking van de doelstellingen Geconstateerde uitvoeringsproblemen 3 Uitvoering en gekozen naar oplossingsmaatregelen...46 prioriteit Prioriteit 12 Kenniseconomie, Attractieve regio s ondernemerschap Verwezenlijking van en de innovatie...28 doelstellingen Voortgangsanalyse en voortgangsanalyse...47 en verwezenlijking van Geconstateerde doelstellingen...30 uitvoeringsproblemen Geconstateerde en gekozen oplossingsmaatregelen...50 uitvoeringsproblemen en 3.3 gekozen Prioriteit oplossingsmaatregelen Stedelijke dimensie Prioriteit Verwezenlijking 2 Attractieve van de regio s...32 doelstellingen Verwezenlijking en voortgangsanalyse...51 van de doelstellingen en Geconstateerde voortgangsanalyse...34 uitvoeringsproblemen Geconstateerde en gekozen oplossingsmaatregelen...52 uitvoeringsproblemen en gekozen oplossingsmaatregelen Prioriteit EFRO-/CF-programma s: 3 Stedelijke dimensie Verwezenlijking grote projecten...54 van de doelstellingen en voortgangsanalyse Geconstateerde Technische Bijstand...56 uitvoeringsproblemen 5.1 en Automatisering...58 gekozen oplossingsmaatregelen EFRO-/CF-programma s: Voorlichting en publiciteit...60 grote Externe projecten...38 communicatie Dag van Europa Technische Voorlichting Bijstand...40 aan begunstigden Automatisering...41 Programmawebsite OP-Zuid Website Europa om de hoek 6 Voorlichting single webportal...62 en Publiciteit Externe Europa communicatie...42 de hoek Kijkdagen 6.2 Interne annual communicatie...47 information activity Doelgroep Samenwerking Ambassadeurs Promotiecampagne Evaluatie Communicatie over resultaten Lastenverlichting voor begunstigden Promotiemateriaal Interne communicatie Informatie- en kennisuitwisseling Communicatie Comité van Toezicht Artikelen in de media Doelstellingen en prioriteiten Bijlagen Bijlage 1 Categorisering van de bijstand uit het Operationeel Programma Zuid-Nederland (EFRO) voor de periode voor periode deel A conform deel A conform art 11 (EG) art. nr (EG) nr Bijlage 2 Cumulatieve uitsplitsing van van toewijzingen van van de de communautaire bijdrage per per categorie in het in jaarlijks het jaarlijks verslag verslag en het en eindverslag het eindverslag over de over uitvoering...75 de uitvoering...57 Bijlage 3 Overzicht Financiële beschikte tabellen OP-Zuid...81 projecten 2009 OP-Zuid...65 Bijlage 4 Organisatie Totaaloverzicht van goedgekeurde het Operationeel projecten Programma en begunstigden...83 Zuid-Nederland...69 Bijlage 5 Organisatie van het Operationeel Programma Zuid-Nederland...89

4 Een woord vooraf Hierbij bied ik u namens de provincie Noord-Brabant, de beheersautoriteit van het Operationeel Programma Zuid-Nederland (OP-Zuid), het jaarverslag 2014 aan. In 2013 heeft het OP-Zuid een tender uitgezet om de middelen die vrijgevallen waren wederom aan projecten toe te kennen. Op deze tender zijn in totaal 59 projecten ingediend en het gestelde subsidieplafond werd hierbij ruimschoots overschreden. Dit geeft aan dat er nog voldoende initiatieven zijn in Zuid-Nederland voor vernieuwing en innovatie. Uiteindelijk zijn er vijftien nieuwe projecten toegekend. Het is verheugend om te zien dat deze projecten variëren van het ondersteunen van het innovatie ecosysteem tot een concreet project dat productontwikkeling van MKB ers faciliteert. In 2014 is ook het operationeel programma opgesteld. De Smart Specialisation Strategy (RIS3) is vertaald in een ambitieus programma dat een bijdrage gaat leveren aan de Europa 2020 doelstellingen. Binnen dit programma zijn innovatie en koolstofarme economie de speerpunten. In Zuid-Nederland zijn we erin geslaagd om de Europa 2020 doelstellingen goed te vertalen naar de regionaal maatschappelijke uitdagingen die in de RIS3 zijn verwoord. In de nieuwe periode zullen we nog nadrukkelijker sturen op de werving van kwalitatief goede projecten. Samen met de triple helix-partijen zijn we bezig met het formuleren van ambitieuze programma s waaruit goede projecten worden geselecteerd. Door het instellen van een deskundigencommissie streven we ernaar dat de projecten met de grootste impact worden geselecteerd. Voor 2015 blijft het belangrijk om de gemaakte kosten binnen het OP-Zuid goed te verantwoorden, zodat we in 2016 tot een goede en rechtmatige afrekening komen van het programma. Het in 2012 opgestelde verbeterplan werpt zijn vruchten af. Het officiële foutenpercentage voor 2014 is ruim onder de 2%-norm gebleven. Voor de nieuwe programmaperiode moeten we ervoor waken dat de controledruk op de Europese programma s binnen de perken blijft, zodat het voor MKB ers en andere aanvragers ook aantrekkelijk blijft om een project binnen de kaders van het OP-Zuid te kunnen uitvoeren. Hiervoor moeten we de administratieve lasten voor de aanvragers nog verder terugdringen. Ook dat is een zeer belangrijke doelstelling. Met vriendelijke groet, Prof. Dr. W.B.H.J. van de Donk Voorzitter Comité van Toezicht Operationeel Programma Zuid-Nederland

5 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland Verantwoording Onder verantwoordelijkheid van de beheersautoriteit, de provincie Noord-Brabant, wordt jaarlijks verslag gedaan van de inhoudelijke en financiële voortgang en de werkzaamheden in het kader van het Operationeel Programma Zuid-Nederland (CCI 2007 NL 16 2 PO 003). Het jaarverslag wordt opgesteld conform de vereisten van de Europese Commissie, zoals neergelegd in artikel 67 van (EG) Nr. 1083/2006 en de Uitvoeringsverordening (EG) Nr. 1828/2006. Het jaarverslag is een basisdocument in het kader van het beheer van het Operationeel Programma: Het geeft inzage in de uitvoering van het Operationeel Programma en het proces dat zich tussen Europese Commissie en beheersautoriteit afspeelt. Het is een discussiedocument voor het Comité van Toezicht op basis waarvan het lijnen kan uitzetten voor de komende jaren. Het is de hoofdbron van informatie over het Operationeel Programma en als zodanig een discussiestuk voor het Comité van Toezicht en de jaarlijkse vergadering met de Europese Commissie, de beheersautoriteit en de lidstaat. Het is een voorwaarde voor tussentijdse betalingen van de Europese Commissie. Het jaarverslag OP-Zuid 2014 is op 27 mei 2015 door het Comité van Toezicht te s-hertogenbosch goedgekeurd en conform artikel 67 van (EG) Nr. 1083/2006 aan de Europese Commissie aangeboden. Het jaarverslag wordt elektronisch verstuurd naar de Europese Commissie via het SFC 2007*. Hoofdstuk 1 schetst het sociaal-economisch kader in het verslagjaar Daarbij wordt gekeken naar Nederland als geheel en Zuid-Nederland in het bijzonder. In Hoofdstuk 2 wordt de voortgang van de uitvoering van het OP-Zuid beschreven. In dit hoofdstuk wordt een voorgeschreven indeling gehandhaafd, waarbij wordt gekeken naar de resultaten tot nu toe. Hierbij wordt ingegaan op een analyse van de voortgang, informatie over de inachtneming van de communautaire wetgeving, eventuele uitvoeringsproblemen en de daarbij gehanteerde gekozen oplossingen, wijzigingen, complementariteit met ander EU-instrumenten en tot slot toezichtregelingen. Hoofdstuk 3 licht de uitvoering toe van de in het OP-Zuid benoemde prioriteiten. In dit hoofdstuk wordt informatie gegeven over de verwezenlijking van de doelstellingen en de materiële en financiële voortgang per prioriteit. In Hoofdstuk 4 worden grote projecten (indien van toepassing) uitgelicht. Hoofdstuk 5 is gewijd aan prioriteit 4 Technische Bijstand in het verslagjaar Hoofdstuk 6 verschaft informatie over het communicatieplan en de uitvoering ervan in het verslagjaar 2014, de uitgevoerde publiciteits- en voorlichtingsmaatregelen en de gebruikte communicatiemiddelen. Leeswijzer In de inleiding wordt een beschrijving gegeven van de doelstellingen en achtergronden van het programma. Meer informatie over de organisatie van het OP-Zuid is te vinden in Bijlage 5: Organisatie van het Operationeel Programma Zuid-Nederland. * System for Fund Management in the European Community 5

6 0 Titel Inleiding Hoofdstuk Met dit jaarverslag presenteren de provincies Limburg, Noord-Brabant en Zeeland tezamen met de GSB-steden 1 de voortgang van het Operationeel Programma Zuid- Nederland (OP-Zuid) in Hierin vindt u de meest recente informatie met betrekking tot het OP in Zuid-Nederland. In 2014 is binnen het OP-Zuid de vrijval opnieuw ingezet door middel van een openstelling van de innovatieprojecten. De 8,25 miljoen euro die vrijkwam vanuit reeds gecommitteerde projecten, is opnieuw geïnvesteerd in nieuwe innovatieprojecten. De vrijval is enkel in prioriteit 1 zichtbaar. Dit is mede ingegeven door het groot aantal realisaties van afgeronde projecten binnen prioriteit 2 en 3. In maart 2000 stelden de Europese leiders zich ten doel van de Europese Unie in 2010 de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie ter wereld te maken. Deze strategie moet zorgen voor een duurzame economische groei met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang. Daarbij zal het leefmilieu gerespecteerd worden. Deze doelstellingen samen worden de Lissabon- en Göteborg-doelen genoemd. Afgeleid van de Lissabon-strategie is het OP-Zuid opgesteld. De hoofddoelstelling van het OP-Zuid luidt dan ook: Zuid-Nederland kenmerkt zich op Europees niveau op het vlak van innovatie en economische dynamiek door het stimuleren van een kennisintensieve en duurzame groei, waarbij de regio een koploperspositie binnen Nederland ambieert. Een aantrekkelijk woon-, werk- en leefklimaat is daarvoor een randvoorwaarde. Het OP-Zuid richt zich dus op economische innovatie en met name de economische innovatie binnen het MKB dat aanwezig is in de regio. Het OP-Zuid heeft drie inhoudelijke prioriteiten: 1. Kenniseconomie, ondernemerschap en innovatie 2. Attractieve regio s 3. Stedelijke dimensie Door het beschikbaar stellen van de bedrijfsgerichte regelingen binnen prioriteit 1 draagt OP-Zuid in rechtstreekse zin bij aan de innovatiekracht van MKB ers. Dit is van groot belang in verband met het economische herstel na de economische crisis. Het OP-Zuid biedt MKB ers de mogelijkheid om te blijven innoveren. Voor de financiering van de organisatie van het programma, het administratief beheer en communicatie - activiteiten, is hieraan als vierde prioriteit Technische Bijstand toegevoegd. Het Operationeel Programma Zuid- Nederland is door de Europese Commissie bij beschikking van 13 juni 2007 goedgekeurd (CCI 2007 NL 16 2 PO 003). De looptijd van het programma beslaat de periode 2007 tot en met De formele startdatum van het programma is 1 januari GSB-steden zijn: Breda, Eindhoven, Helmond, s-hertogenbosch, Tilburg, Venlo, Heerlen, Maastricht en Sittard-Geleen 6

7 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland Brains Unlimited Prioriteit: 1 Projectaanvrager: SLIM Stichting Life Sciences Incubator Maastricht Beschrijving van het project: Brains Unlimited is de verzamelnaam voor een nieuw platform voor neuro-imaging waarmee wetenschappers en bedrijfsleven meer inzicht krijgen in de ontwikkeling van menselijk gedrag en veel voorkomende ziekten als Alzheimer, Parkinson, epilepsie, schizofrenie en MS. Het Brains Unlimited project voorziet in een geïntegreerd scannerlab voor drie MRI-scanners Regio: Limburg Subsidie EFRO: Totale projectkosten: met ultrahoge magneetvelden. Daarnaast wordt huisvesting voor spin-off bedrijven (de Neuropartner Incubator) en nieuwbouw voor de Faculty of Psychology and Neuroscience gerealiseerd. Het project wordt gefinancierd door Europa, de provincie Limburg, de gemeente Maastricht en particuliere investeerders als Siemens, het Forschungszentrum Jülich en het MUMC+.

8 1 1 Sociaal-economische ontwikkelingen in relatie tot OP-Zuid Hoofdstuk 1 schetst het sociaal-economisch kader in het verslagjaar Daarbij wordt gekeken naar Nederland als geheel en Zuid-Nederland in het bijzonder. In het jaar 2014 zijn Nederland en de eurozone verder uit de eurocrisis gekropen. Daarnaast is in Zuid-Nederland de laatste hand gelegd aan het nieuwe Operationeel Programma Zuid-Nederland. De opening van het nieuwe programma zal in het eerste kwartaal 2015 plaatsvinden. Hierin maakt Zuid-Nederland echte keuzes met betrekking tot het beleid richting Figuur Algemeen Het OP-Zuid heeft betrekking op de drie zuidelijke provincies van Nederland: Noord-Brabant, Limburg en Zeeland. Deze drie provincies, met een gezamenlijke oppervlakte van km 2, beslaan tezamen ca. 26% van de totale oppervlakte van Nederland. Kenmerkend voor Zuid-Nederland is de centrale ligging in Noordwest- Europa. Zuid-Nederland kent een sterke internationale oriëntatie en belangrijke delen van het achterland bevinden zich in België en Duitsland. De regio onderhoudt van oudsher historische en culturele banden met de omliggende regio s. De landsgrenzen vervagen en in dit licht biedt de ligging van Zuid-Nederland belangrijke kansen voor de regio. Van oudsher hebben de Zuid- Nederlandse provincies sterke banden met de buurlanden. Zuid-Nederland ligt in het hart van Europa. Daardoor heeft Zuid-Nederland de nadelen van een perifere ligging in nationaal verband kunnen omzetten in de voordelen van een gunstige positie ten opzichte van zijn Europese omgeving. De website van de provincie Limburg spreekt over Limburg als De hand die Nederland uitstrekt naar Europa. 8

9 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland Demografische ontwikkelingen Nederland telde aan het eind van ,9 miljoen inwoners, waarvan bijna 4 miljoen (23,64%) in Zuid- Nederland. Wat de bevolkingsopbouw betreft, valt op te merken dat de provincies Limburg en Zeeland beide een relatief hoge vergrijzing kennen. In Limburg is 20,6% van de bevolking ouder dan 65 jaar en in Zeeland 21,2%. Noord-Brabant ligt met 17,9% iets hoger dan het gemiddelde van Nederland als geheel (17,4% 1 ). In vergelijking met het jaar 2000 valt op dat de bevolking in de zuidelijke provincies ook steeds verder vergrijst. De verschillen tussen regio s binnen Nederland lijken de komende decennia toe te nemen. Als de huidige trek naar de stad doorzet, blijven vooral de Randstad en enkele andere dichtbevolkte regio s in Nederland groeien, terwijl krimp vooral optreedt in dunner bevolkte regio s langs de randen van Nederland. Daarnaast zijn er veel regio s waarbinnen het onzeker is of er krimp dan wel groei zal optreden. Waar in het ruimtelijk beleid tot nu toe is uitgegaan van een perspectief van groei, moet vanaf nu ook worden uitgegaan van een perspectief van krimp en onzekerheid. Om in te spelen op deze zogenaamde Silver Economy, heeft de provincie Limburg als een van de speerpuntsectoren dan ook het cluster Health, Care en Cure opgenomen in haar beleidsvisie. Hiermee anticipeert de provincie op een steeds groter wordende vraag op dit gebied. Figuur 1.2 Bevolkingsgroei (per gemeente) Sterke krimp (10% of meer) Krimp (2,5% tot 10%) Redelijk stabiel (-2,5% tot 2,5%) Groei (2,5% tot 10%) Sterke groei (10% tot 20%) Zeer sterke groei (20% of meer) Het Automotive House en de campusorganisatie hebben in alle opzichten aangetoond een belangrijke meerwaarde te kunnen bieden bij het stimuleren en faciliteren van open innovatie door samenwerking, kennisdeling en kennisvalorisatie tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en kennisinstituten. Daarnaast heeft het project gezorgd voor een toename van directe en indirecte werkgelegenheid door het aantrekken van bedrijven en instellingen. Binnen de projectperiode heeft dit geresulteerd in een groei van 5 naar 28 vestigingen op de campus. Het betreft vooral start-ups en MKB-bedrijven. Daniel de Klein, Automotive Campus toegepast onderzoek, het valoriseren van kennis en het samenbrengen van onderzoek en bedrijvigheid) en Pilotfase RRR (pilotonderzoek op het gebied van integratie van behandeling van reuma met daarbij aandacht voor re-integratie en revalidatie). Daarnaast probeert de provincie Limburg met behulp van een campagne ook mensen naar Limburg toe te krijgen. Aan deze campagne heeft het OP-Zuid ook een bijdrage geleverd in het kader van het project Regiobranding Zuid-Limburg. In de provincie Zeeland is in mei 2010 het plan van aanpak gepubliceerd: Hoe om te gaan met bevolkingskrimp: Het routepad!. Hierin wordt per beleidsthema een nieuw uitgangspunt benoemd en beschreven welke acties de provincie Zeeland oppakt met haar partners. Maar ook acties en projecten waarbij de provincie niet direct betrokken is, worden hierin genoemd. Op economisch gebied vormen innovatie en een beter aansluitende arbeidsmarkt de speerpunten. Daarbij is er extra aandacht voor zorg. Als een van de initiatieven op dit gebied is in 2011 het project MVP: realisatie kennis-, innovatie- en leer-werkomgeving beschikt. Hierbinnen is in samenwerking met de onderwijsinstellingen van Zeeland een leer-werkomgeving ingericht om jonge mensen perspectief te bieden in de provincie Zeeland. Bron: CBS/PBL 2011 Binnen OP-Zuid zijn op dit vlak al projecten beschikt. Voorbeelden zijn De kennisinfrastructuur van het Cardiovasculair Centrum in Maastricht, Brains Unlimited (faciliteren en stimuleren van neuroweten schappelijk In de periode van 1990 tot 2040 zal de bevolking in Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen met respectievelijk 10 en 13,9% dalen 2. De Nederlandse bevolking als geheel zal tot 2040 blijven toenemen. Na 2040 zal volgens de nationale bevolkingsprognose de totale Nederlandse bevolking afnemen. Echter, verwacht wordt dat in Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen rond 2025 het aantal jongeren juist weer zal toenemen. Dit zal in Zuid-Limburg uiteindelijk leiden tot een daling van het aantal 65-plussers. De provincie Noord-Brabant kent de 1 CBS: Regionale kerncijfers CBS: Delfzijl en omstreken krimpen het snelst 9

10 1 bovenstaande problematiek veel minder. Er is geen sprake van een krimpende bevolking. Echter, om de economie te accommoderen, is het wel belangrijk dat Noord-Brabant gekwalificeerde beroepsbevolking behoudt. Het beleid is dan ook veelal hierop gericht. Ook in het nieuwe OP is er daarom voor gekozen om binnen investeringsprioriteit 1 Human Capital te stimuleren. Hierbij wordt ook sterk aangesloten bij het techniekpact en de roadmaps van de diverse topsectoren. 1.3 Landschap, milieu en duurzaamheid Zuid-Nederland is rijk aan afwisselende en waardevolle landschappen, variërend van de Zeeuwse kust tot het Brabantse Groene Woud en het Limburgse Heuvelland. Dit blijkt uit het feit dat zeven van de twintig nationale parken en vier van de twintig nationale landschappen (gedeeltelijk) in Zuid-Nederland liggen. Niet alleen de bevolking van Zuid-Nederland waardeert het natuurschoon: maar liefst 31% van de toeristische overnachtingen in Nederland vindt plaats in Zuid-Nederland. Hierdoor is echter de recreatiedruk in deze provincies relatief hoog. Binnen het programma bestaat voor met name de provincie Zeeland de mogelijkheid om binnen de sterke toeristische sector projecten in te dienen. Eerder al zijn binnen OP-Zuid enkele projecten gehonoreerd, zoals Entree Brouwersdam Zuid, de Online fietsrouteplanner Zuid-Nederland, Brouwersdam Hotspot for Active Leisure en Reconstructie Oude haven Hulst. In 2011 is hier het project Waterpoort naar Waterdunen aan toegevoegd. Het betreft hier een ambitieus gebiedsontwikkelingsproject in Zeeuws-Vlaanderen. West Zeeuws-Vlaanderen heeft al langere tijd te maken met sociaaleconomische problemen. Waterdunen draagt bij aan de doelstellingen die de provincie geformuleerd heeft in het kader van de gebiedsgerichte aanpak West- Zeeuws-Vlaanderen: een impuls geven aan de economie en de omgevingskwaliteit verbeteren. Lies Dekker, Provincie Zeeland Het gemiddeld aantal bos- en natuurgebieden per inwoner wijkt in Zuid-Nederland niet veel af van het Nederlands gemiddelde. Wél zijn er regionaal grote verschillen in de recreatiemogelijkheden in en om de stad. Met name rond de grote steden zijn de mogelijkheden om in het groen te recreëren beperkt. De landschappelijke kwaliteiten staan onder druk. Het beleid is gericht op de balans tussen aandacht voor het leefklimaat en het werkklimaat, tussen ruimte, milieu, natuur en economische ontwikkeling en groei. In de drie zuidelijke provincies speelt de duurzaamheidsdriehoek ( People, Planet, Profit ) een belangrijke rol in de beleidsafwegingen. Bij het opstellen en uitvoeren van het OP-Zuid zijn dus naast economische en sociale aspecten ook ecologische aspecten van belang. In de beoordeling heeft dit zijn beslag gekregen in de zogenaamde duurzaamheidsmatrix, aangevuld met de PPP-scan van Telos, een instrument dat in 2009 geïntroduceerd is. Deze scan wordt ook voor de provincie Noord-Brabant ingezet om de duurzaamheidsbalans te meten. In 2014 is hiervan weer een nieuwe versie gepresenteerd. Uit deze duurzaam heidsbalans is gebleken dat zowel het economisch als ecologisch kapitaal de afgelopen vier jaar is toegenomen, maar dat het sociaal-cultureel kapitaal is afgenomen 3. De scan biedt een diepere analyse van het duurzaam heidsaspect. De leden van de Stuurgroep hebben aangegeven dat dit instrument bruikbaar is. Een aantal projecten draagt in directe zin bij aan duurzaamheid. Met name het aandeel van duurzame energieprojecten is evident. Zo zijn er projecten gericht op de ontwikkeling van getijdenenergie, zonne-energie en bio-based. In 2011 is het project Getijdenenregie uit de Oosterschelde Storm vloedkering beschikt. Dit project is een vervolg op een eerder project in OP-Zuid en heeft als doel het verder ontwikkelen van de mogelijkheden voor getijdenenergie. 1.4 Sociaal-economische ontwikkeling in Nederland Het herstel van de Nederlandse economie is in 2014 doorgezet en zal ook in 2015 voorzichtig aanhouden. In het tweede kwartaal was sprake van een bescheiden economische groei die iets hoger lag dan de gemiddelde groei in het eurogebied. Desondanks zijn de vooruitzichten onzeker, onder andere gezien het voortgaande proces van balansherstel en de onzekerheden in de internationale economie 4. De Nederlandse economie is veerkrachtig. 3 Telos: Duurzaamheidsbalans CPB: Macro-economische verkenningen 2015

11 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland De recent verschenen CPB-studie Roads to Recovery laat zien dat de crisis het langetermijn groeivermogen niet permanent heeft aangetast. Op lange termijn staat Nederland voor de uitdaging het verdienvermogen verder te versterken. De technologische ontwikkeling op het gebied van ICT en robotisering zal versnellen. Het is niet gemakkelijk te voorspellen wat de doorbraaktechnologieën van de toekomst zullen zijn. Daarom moeten we ervoor zorgen dat Nederland een goed opgeleide en wendbare beroepsbevolking heeft die snel kan inspelen op technologische veranderingen en nieuwe kansen. Het kabinet blijft derhalve investeren in onderwijs, kennis en innovatie. Met behulp van de subsidie kunnen wij de Aansluiting Avantis in het aangrenzende tracédeel van de Buitenring Parkstad Limburg realiseren. Het grensoverschrijdende Science and Business Park Avantis krijgt daarmee een directe verbinding met de regio. Daarnaast verbetert de verkeersstructuur in de regio en nemen de leefbaarheid, verkeersveiligheid en toeristische/economische kansen toe. Monique Michon, Provincie Limburg Figuur 1.3 Ontwikkeling BBP in 2014, % volumemutatie op as t.o.v. kw-o-kw 1,0 0,5 0,0 Tabel 1.1 Macrocijfers Nederland 2014* -0,5-1,0 Bron: CBS 2014 I 2014 II 2014 III 2014 IV De Nederlandse economie groeit dit jaar met 0,75%. In 2015 wordt een groei verwacht van 1,25%. De uitvoer bevordert de groei, maar ook de investeringen trekken aan en volgend jaar groeit de consumptie van huishoudens weer. De verwachte werkloosheid daalt licht naar 6,75% in In het eerste kwartaal van dit jaar kromp de economie, voornamelijk door incidentele factoren: de zachte winter en een echo-effect van de fiscaal gedreven toename van investeringen in bedrijfsauto s tijdens het laatste kwartaal van vorig jaar. In het tweede kwartaal groeide de economie weer met 0,5%. De economie van het eurogebied groeit dit jaar met 1% en volgend jaar met 1,5%. De groei in Duitsland ligt in beide jaren boven dit gemiddelde, die in Frankrijk, Italië en Nederland eronder. Uitvoer en investeringen zijn de dragers van deze groei, ondersteund door ruim monetair beleid. De consumptieve bestedingen blijven zwak, mede door hoge werkloosheid en verslechterde vermogensposities. Om aan de Europese begrotingsregels te voldoen, is in veel landen binnen het eurogebied het begrotingsbeleid nog steeds restrictief. Bruto Binnenlands Product -0,75 Relevante wereldhandel 2,50 Bruto investeringen bedrijven 2,75 Productie 1,50 Overheidsbestedingen 0,75 Consumptie huishoudens 0,00 Koopkracht 1,50 Arbeidsproductiviteit 2,00 Bron: CBP * mutaties per jaar in % Vanaf dit jaar draagt het beschikbaar inkomen weer positief bij aan de consumptie. Evenals de mediane koopkrachtontwikkeling stijgt het reëel beschikbaar inkomen dit jaar meer dan volgend jaar 5. In 2014 draagt het arbeidsinkomen voor het eerst weer bij aan het beschikbaar inkomen. De groei van het overig inkomen, zoals rente- en dividendbaten, resulteert voor een deel in consumptie, maar draagt vooral bij aan de toename van de vrije besparingen. Het negatieve effect van de huizenprijsdalingen van de afgelopen jaren, en de daarmee gepaard gaande vermogensverliezen, werkt vertraagd door, en heeft dit en volgend jaar nog een drukkend effect op de consumptie. De omvang van dit effect neemt wel af in vergelijking met voorgaande jaren. Het aantal banen van werknemers is in het derde kwartaal van 2014 verder afgenomen. In vergelijking met een jaar eerder zijn er banen minder. De werkloosheid is in december 2014 toegenomen met en kwam uit op personen. Dat is 8,1% van de beroepsbevolking 6. Het aantal openstaande vacatures is in het derde kwartaal binnen bijna alle sectoren gegroeid. Hiermee neemt het aantal vacatures voor het vijfde kwartaal op rij toe. De loon ontwikkeling blijft stabiel. In het vierde kwartaal van 2014 waren de cao-lonen 1,3% hoger dan een jaar eerder. 4 CPB: Macro-economische verkenningen CPB: Macro-economische verkenningen CBS: Arbeidsmarkt in vogelvlucht 11

12 1 De arbeidsmarkt reageert met enige vertraging op het economische herstel. Naar verwachting zullen bedrijven via een hogere arbeidsproductiviteit eerst hun winsten gaan herstellen, waardoor de werkgelegenheid pas in 2015 enigszins toeneemt. De ontwikkeling van de werkgelegenheid volgt ongeveer die van de productie. Dat is duidelijk anders dan in de periode daarvoor, toen de werkgelegenheidsontwikkeling door productiviteitsstijgingen achterbleef bij de productieontwikkeling. Een inhaalslag wat betreft de productiviteit in 2014 en 2015 is waarschijnlijk, hoewel een deel van het gerealiseerde productiviteitsverlies mogelijk permanent is. Naast de voorzichtige ontwikkeling van de arbeidsvraag neemt de beroepsbevolking nauwelijks toe, doordat ontmoedigde werkzoekenden zich terugtrekken van de arbeidsmarkt. Door deze beide ontwikkelingen neemt de werkloosheid naar verwachting pas in 2015 af. In dat jaar zijn gemiddeld ongeveer mensen werkloos, 7% van de beroepsbevolking. Dat ligt nog ver boven het gemiddelde van de afgelopen decennia. Figuur 1.4 Werkloosheid en banen, gecorrigeerd voor seizoeninvloeden Bron: CBS x 1000 x mln 8,1 7,5 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV Banen (rechteras) Werkloze beroepsbevolking (linkeras) Met de voorgenomen stijging van de AOW-gerechtigde leeftijd zal het aantal 65-plussers in de potentiële beroepsbevolking oplopen naar 0,8 miljoen in Dit blijkt uit de nieuwe bevolkingsprognose van het CBS. De totale potentiële beroepsbevolking, afgebakend als alle inwoners tussen de twintig jaar en de AOWleeftijd, zal dan 10,1 miljoen personen tellen. Dat is evenveel als aan het begin van Nederland telt in 2040 naar verwachting 17,8 miljoen inwoners, een miljoen meer dan aan het begin van Op korte termijn zal de potentiële beroepsbevolking nog dalen, maar daarna volgt er weer een groei. Deze ontwikkeling, naast de stijging van de arbeidsmarkt, zorgt ervoor dat de arbeidsmarkt ruim is. Het gevolg hiervan is dat werkgevers het voor het kiezen krijgen. De diepte en duur van de recessie zijn de afgelopen jaren onderschat. Betekent dit ook dat de effecten op lange termijn negatief uitpakken, of is de positieve boodschap dat we de nadelige effecten in de jaren daarna nu overschatten? Op de lange termijn zal de economie zich 8,0 7,9 7,8 7,7 7,6 Het subsidieprogramma biedt de kans om bij kwetsbare ontwikkelingen, net het verschil te maken. Voor United World College Maastricht betekent dit dat er voor het internationale onderwijs een sluitend programma voor kinderen in de leeftijd van 2-18 jaar mogelijk is geworden op één locatie. Bovendien kan door de bundeling een totaalpalet aan hoogwaardige voorzieningen worden gerealiseerd. Dat het UWCM inspeelt op de behoefte, blijkt uit het feit dat het aantal leerlingen in het eerste schooljaar dat het UWCM operationeel is, veel hoger is dan geraamd. Astrid Savelberg, Gemeente Maastricht herstellen. De groei op de lange termijn wordt bepaald door structurele factoren, niet door de timing van overheidsuitgaven en belastingen. In de tussentijd kan echter bij een sterkere stijging van de werkloosheid ook de werkloosheidsduur toenemen. Er kunnen mensen aan de kant komen te staan die ook bij herstel van de economische groei niet meer aan de slag komen. Ook bij de kredietverlening is een zelfversterkende negatieve spiraal mogelijk. Door de lage economische groei kunnen banken hun vermogenspositie onvoldoende herstellen en blijft de kredietwaardigheid van bedrijven en gezinnen laag. Daardoor blijft de komende jaren ook de kredietverlening beperkt. Anderzijds valt een sneller dan geraamde opleving niet uit te sluiten. Zo kan de negatievere ontwikkeling van de afgelopen tijd toe te schrijven zijn aan sterkere anticipatie-effecten. De effecten van lastenverzwaring op de economische groei, die het eerste jaar tegenvallen, zullen dan in latere jaren milder zijn. Ook kan een diepe crisis via creative destruction de basis leggen voor nieuwe groei Sociaal-economische ontwikkeling in Zuid-Nederland Als geen enkel ander landsdeel herbergt Zuid-Nederland een innovatieve, op kennis gebaseerde dynamische economie en een goed leefklimaat. De regio beschikt over een brede industriële basis, research-capaciteit en een uniek netwerk van makers en ontwerpers. Het gaat om grote ondernemingen en MKB (inclusief start-ups), maar ook om onderzoeks-, kennis- en opleidingsinstituten. Op basis van deze sterktes kan Zuid een grote bijdrage leveren aan de realisatie van de Europese doelen. De Zuid-Nederlandse economie heeft een waarde van ongeveer 20% in het BNP. Nog meer dan elders in Nederland sloeg de economische recessie in 2009 hard toe in Zuid-Nederland. Zoals duidelijk uit de tabel blijkt, is de laatste jaren de door industrie gedomineerde economie gedaald. Echter, in 2014 vindt er een opleving plaats. Met name voor Noord-Brabant geldt, dat de economie weer stevig groeit. Limburg en Zeeland blijven hierbij enigszins achter potentiële beroepsbevolking blijft op peil dankzij 65-plussers 8 CPB: Macro-economische verkenningen 2014

13 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland Waterpoort naar Waterdunen Prioriteit: 2 Projectaanvrager: Provincie Zeeland Beschrijving van het project: Waterdunen is een 350 hectare groot zilt natuur- en recreatiegebied in aanbouw in West Zeeuws- Vlaanderen, tussen Breskens en Groede. De aanleg van dit gebied is gecombineerd met kustversterking. Waterdunen is een samenwerkingsproject van de provincie Zeeland, het waterschap Scheldestromen, de gemeente Sluis, Het Zeeuwse Landschap en Regio: Zeeland Subsidie EFRO: Totale projectkosten: recreatieondernemer Molecaten. Een essentieel onderdeel van Waterdunen betreft de aanleg van de getijdenduiker, de zogenaamde Waterpoort in de dijk bij het Killetje omdat hiermee een gecontroleerd, gereduceerd getij in het natuurgebied mogelijk gemaakt wordt. Voor deze Waterpoort naar Waterdunen is OP-Zuid subsidie verkregen.

14 1 Tabel 1.2 Economische groei Nederland en regionaal Nederland 3,4 3,9 1,9-3,9 1,7 1,5-1,2-0,9 0,7 Zeeland 2,1 6,3 2,2-3,2 2,0 0-0,2-0,5 0,2 Brabant 3,9 3,3 1,1-5,1 1,7 2,0-1,7-1,0 1,2 Limburg 2,5 4,0-0,4-4,6 1,1 1,2-1,0-1,2 0,2 Bron: CBS en kwartaalbericht ING Ruim vijf jaar na het begin van de economische neergang lijkt houdbaar economisch herstel eindelijk door te zetten in Noord-Brabant. Toch is de verwachte groei voor de Nederlandse economie met 0,7% in 2014 nog beperkt. De effecten van de zwakke economie blijven voor veel ondernemers merkbaar. Het ING Economisch Bureau houdt ook voor 2015 rekening met een geringe economische groei voor Nederland 9. De economie in Brabant herstelt in 2014 sneller dan die in Nederland. Met name de export zorgt voor deze positieve uitschieter. Noord-Brabant is de derde exportregio van het land met veel uitvoer naar de buurlanden en export van technologische producten. Deze productgroep kent een sterke stijging in 2014, waardoor de positie van Noord- Brabant en met name Zuidoost-Brabant sterk is verbeterd. Ook voor Limburg geldt, dat de exporterende sector de motor is achter de groei in De groei blijft echter achter bij het landelijk gemiddelde. De buurlanden groeien sterker dan Nederland en daar profiteert Limburg weer van. Echter, de groei in Limburg verloopt wel trager dan in de rest van het land, door de groei van de voor de regio belangrijke industrieën (chemie en de metaal-machine). Paradoxaal is dat de bovengemiddelde aanwezigheid van deze industrie zorgt voor de economische groei, terwijl wordt verwacht dat juist deze aanjaagfunctie kleiner De OP-Zuid-fase is achter de rug. De eerste top-bottom slijpmachine is nagenoeg gereed en wordt binnenkort geleverd aan een klant in Polen. Ook hebben we besloten om een uitvoering te maken voor de Amerikaanse markt, waarmee we in november op de FABTEC in Chicago zullen staan. We gaan dus vol door met de machine en zijn nu met de ontwikkeling van verbeterde borstels bezig, samen met onze partners! Evert van der Linden, Timesavers International BV wordt, waardoor de groei vertraagt tot onder het landelijk gemiddelde. Op dat vlak betekent de heropening van VDL NedCar een impuls voor de industriële productie en een verbetering van het vestigingsklimaat van de regio voor toeleverende bedrijven. Daarnaast zet de provincie in op verdere clustering van onderzoek en bedrijvigheid op de Brightlands Chemelot Campus, de Maastricht Health Campus en Greenport Venlo. Limburg neemt als exporterende regio de vierde plaats in en exporteert voornamelijk naar de buurlanden (40%). Dit geeft de economische groei een sterke impuls. Ook de Zeeuwse economie kent een grote afhankelijkheid van de industrie, maar de omvang ervan is kleiner dan die in de overige twee provincies. De landbouw en maakindustrie leveren een belangrijke bijdrage aan de economie, mede door de vraag uit het buitenland. Binnen de industrie speelt de chemie een belangrijke rol. Deze sector kent, mede vanwege hoge kosten voor grondstoffen en energie, stevige concurrentie van buiten Europa. Kunstmestfabrikant Yara besloot onlangs echter wel om ook de komende jaren te blijven investeren in de productielocatie in Zeeland. In de regionale economie als geheel treedt verbreding van het herstel op. Daardoor gaan de op het binnenland gerichte sectoren, zoals de bouw, detailhandel en zakelijke dienstverlening, weer richting hun niveau van voor de crisis. Het blijft gunstig voor Zeeland dat de economie in de buurlanden België en Duitsland groeit. Dit is goed voor de onderlinge handel en de exportkansen van het regionale bedrijfsleven, maar zorgt ook voor een toename van de bestedingen door toeristen in de Zeeuwse detailhandel en recreatieve sector Arbeidsmarkt Zoals in het vorige hoofdstuk opgemerkt, is in 2014 de werkloosheid in Nederland hoog. Dit is ook merkbaar in de drie zuidelijke provincies. Echter, alle drie de provincies liggen onder het landelijk gemiddelde. Zeeland heeft zelfs de laagste werkloosheid van Nederland. Afgezet tegen het landelijk gemiddelde presteert de Brabantse arbeidsmarkt in verhouding iets beter. Gedurende 2013 en het eerste kwartaal van 2014 was ook in Noord-Brabant nog sprake van een toenemende werkloosheid. Met een werkloosheidspercentage van 7,7 9 Kwartaalbericht ING 10 ING Economisch Bureau: Regio s in

15 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland zat de provincie in het derde kwartaal van 2014 onder het landelijke cijfer (8,0%) en is het omslagpunt op de arbeidsmarkt bereikt. Binnen Zuidoost-Brabant vormt echter de toenemende werkloosheid onder ouderen een uitdaging. De verwachting is dat de werkgelegenheid in de industrie zal afnemen. Zo kan het relatief hoge percentage nww (niet-werkende werkzoekenden) de komende tijd verder toenemen. In Zuidoost-Brabant is het aandeel 45-plus werklozen met een percentage van 55 hoger dan in de rest van Nederland. Vergeleken met jongeren bestaat er onder ouderen minder dynamiek in de in- en uitstroom op de arbeidsmarkt. Dat betekent enerzijds dat ouderen minder snel hun baan verliezen. Anderzijds blijven ouderen langer werkloos en vinden zij bij werkloosheid minder gemakkelijk een baan. Aangezien de regionale bevolking de komende tijd verder zal vergrijzen, vormt de achterblijvende arbeidsparticipatie van ouderen een uitdaging. Het aantrekken en opleiden van voldoende capabel personeel en management vormt een belangrijke uitdaging voor de industriesector in de regio. Door innovatiegedreven groei zal de vraag naar hoger opgeleiden sterker toenemen dan de vraag naar lager opgeleiden. Niet alleen R&D, maar ook de mechanisering van de productie vereist personeel dat niet alleen beschikt over vakkennis, maar ook voldoende gekwalificeerd is om met steeds complexere robots en andere machines te werken. Figuur 1.5 Werkloosheidspercentage Nederland Zeeland Noord-Brabant Limburg Bron: CBS In Limburg is eenzelfde probleem gesignaleerd als in Zuidoost-Brabant, namelijk een mismatch op de arbeidsmarkt. De crisis heeft een rookgordijn gelegd over een snel groeiend probleem. Wanneer de economie aantrekt, ontstaat in Limburg vooral door demografische ontwikkelingen een groot tekort aan werknemers. Niet alleen zullen er meer banen zijn dan mensen, ook hebben de beschikbare mensen niet de vereiste opleidingen en/of competenties. De reeds bestaande werkloosheidsverschillen tussen de verschillende Limburgse regio s kunnen hierdoor toenemen. Binnen het OP-Zuid is een tweetal projecten gehonoreerd dat rechtstreeks een bijdrage levert aan deze arbeidsmarktproblematiek in met name Zuid Limburg, namelijk Leven Lang Leren en Strategische personeelsplanning. Ook het Technocollege in Sittard-Geleen gaat zich met steun vanuit OP-Zuid meer nog dan in het verleden toeleggen op bedrijfsgerichte scholing voor de diverse innovatieve clusters, zoals de reeds genoemde Brightlands Chemelot Campus. In 2013 nam de Limburgse werkloosheid zeer sterk toe. Vooralsnog ligt de piek van het provinciale werkloosheidspercentage in het eerste kwartaal van 2014 op 9,1. Landelijk bedroeg de werkloosheid op dat moment 9%. In de daaropvolgende kwartalen trad in Limburg een duidelijke daling op. Inmiddels zit de provincie qua werkloosheidsniveau weer onder het landelijk gemiddelde. Van alle provincies kent Zeeland de laagste werkloosheid. In 2013 bedroeg deze 5,8% tegenover 8,3% landelijk. Na de werkloosheidsstijging in 2013 lijkt de situatie op de Zeeuwse arbeidsmarkt in 2014 te stabiliseren. Over de eerste drie kwartalen van 2014 kwam de werkloosheid uit op 5,4%. De provinciale ontwikkeling is daarmee gunstiger dan de landelijke (8,5%) 11. In Zeeland is vooral de zorgsector de banenmotor. In tien jaar tijd groeide deze sector met maar liefst banen, genoeg om de volledige teruggang in de landbouw, visserij, agribusiness en industrie op te vangen. Ook hier spelen demografische ontwikkelingen en vergrijzing een grote rol. Aangezien de Zeeuwse bevolking verder zal vergrijzen, vormt de achter blijvende arbeidsparticipatie van ouderen een uitdaging. Op de provincie Limburg na kent Zeeland immers nu al het hoogste aandeel 45-plussers. Met name in Zeeuws-Vlaanderen, waar de bevolking voor meer dan de helft uit 45-plussers bestaat, kan dit een rol spelen. Dit kan worden versterkt doordat de pensioengerechtigde leeftijd op termijn zal opschuiven. Toch blijft de werkloosheid in Zeeland de laagste van heel Nederland. Concluderend kan gesteld worden dat de economische ontwikkelingen in Nederland in 2014 aan het verbeteren zijn. De toename van de internationale handel is voor de regio een stimulans. Met name de toenemende vraag naar technologische producten heeft een positieve uitwerking. Echter, voor met name Limburg en Zeeland geldt, dat ze als krimpregio voor een serieuze opgave staan in de toekomst. In het nieuwe OPZuid staat met name de bijdrage aan de maatschappelijke uitdagingen centraal Toekomstige ontwikkelingen Het regionaal economisch beleid heeft de afgelopen jaren een krachtige impuls gekregen door het landelijk beleid van de sleutelgebiedenaanpak (Pieken in de Delta). Kenmerkend voor dat beleid is inzetten op waar je als regio goed in bent, met name in internationaal opzicht. Ook in de nieuwe beleidsagenda s (Europa 2020, Topsectorenbeleid en Brainport 2020) naar 2020 toe zien we deze tendens terug. De drie provincies spelen in hun beleidskeuzes hierop nadrukkelijk in. 11 ING Economisch Bureau: Regio s in

16 1 Zuid-Nederland is de hotspot in Nederland op het gebied van innovatie. 45% van de private R&D-investeringen wordt gedaan in Zuid-Nederland, bijna 3,5 miljard euro jaarlijks. Vier van de vijf mondiale R&D-spelers in Nederland zijn in Zuid-Nederland gevestigd. Voor Zuid-Nederland zijn vooral de topsectoren hightech, chemie en agrofood van groot belang. Deze drie zijn in Nederland verantwoordelijk voor 68% van de private R&D-uitgaven en dragen gezamenlijk bijna de helft van de Nederlandse export, de motor van de economische groei. Deze sectoren zijn sterk in Zuid vertegenwoordigd en representeren een aanzienlijke werkgelegenheid en een grote bijdrage aan de R&D-inspanningen, export en toegevoegde waarde. De topsectoren logistiek en life sciences & health zijn in verhouding in aanzienlijke mate vertegenwoordigd in de regio. Wanneer we kijken naar de presentie van topsectoren in Zuid-Nederland, zien we het volgende beeld van hun relatieve zwaarte in Nederland 12. In het huidige OP-Zuid zie je de focus op deze economische sectoren sterk terug. De projecten binnen prioriteit 1 vallen voor ongeveer 60% binnen deze sectoren of zijn daar sterk aan verwant. Voor de MKB-subsidies geldt, dat 95% van de ondersteunde MKB ers in deze sectoren valt. In de RIS3 zijn sterke clusters van bedrijvigheid geïdentificeerd en is een sterkte-zwakte-analyse van het landsdelige innovatiesysteem opgenomen. Zuid-Nederland heeft een sterke concurrentiepositie. Niet alleen vanwege de sterke economische en innovatieve factoren, maar ook vanwege de relatie tussen werk-, woon- en leefklimaat. De bevolking vergrijst, waardoor de groei van potentiële beroepsbevolking stagneert (aanvankelijk zou deze dalen, maar door de oprekking van de AOW is de daling beperkt). Daardoor valt de economische groei (een resultante van arbeidsproductiviteit en aantal werkenden) in de toekomst structureel lager uit. Om de economische groei op peil te houden, is de stijging van arbeidsproductiviteit dus cruciaal. Vandaar dat RIS zich richt op innovatie. Maar er is urgentie geboden om de positie vast te houden en verder uit te bouwen. In de RIS3 is de ambitie weergegeven op welke wijze deze concurrentiepositie kan worden behouden. De impact van het project INSYST solar bike is tweeledig. Het project zal ervoor zorgen dat bijna alle denkbare solartoepassingen gerealiseerd kunnen worden. Naast de solar bike kan men hier bijvoorbeeld denken aan drones, mobiele laadstations maar ook andere vormen van E-mobiliteit. Door de brede toepassing van solar zal de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen alsmede de uitstoot van CO 2 verminderen. Rolf Huiberts, Sensus Energy BV De RIS3 vormt de basis waarop het OPZuid is ontwikkeld. Dit programma is in december 2014 goedgekeurd. Het OPZuid richt zich specifiek op verbetering van het regionale concurrentievermogen en de werkgelegenheid door middel van de speerpunten innovatiebevordering en de overgang naar een koolstofarme economie. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar het innovatieve MKB in de genoemde topsectoren en hun relaties met kennisinstellingen en grote bedrijven. Het programma omvat de volgende subdoelstellingen: Bevordering van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven, kennis- en onderzoeksinstellingen en overheden. Het versterken en verbreden van het Zuid- Nederlandse innovatiesysteem door het stimuleren van cross-overs tussen de internationale topclusters onderling en tussen de internationale en de nationale topclusters. Dit geldt zeker ook voor het MKB, dat hierdoor beter kan aanhaken bij de kennis die wordt ontwikkeld in onderzoeksprogramma s en de onderzoekscapaciteit bij derden. Stimulering van open innovatie en methoden en processen die daarbij aansluiten, zoals living labs, proeftuinen, co-creatie, sociale innovatie en het benutten van design. Betere aansluiting van het onderwijs op de arbeidsvraag naar technisch geschoolde mensen door stimulering van onderwijsprogramma s en -voorzieningen. Een proces waarbij zowel bedrijfsleven als kennisinstellingen betrokken zijn en waarbij ingespeeld wordt op de kwalitatieve eisen die het bedrijfsleven in de topclusters stelt aan technisch talent. Vernieuwing van technieken, producten, processen en diensten op het vlak van duurzame energieproductie en energie-efficiëntie. Slimme uitrol van nieuwe technieken in de gebouwde omgeving. De eerste openstelling van het OPZuid vindt plaats in april Smart Specialisation Strategy RIS3 Zuid: De kunst van het combineren

17 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland Aanpassing aansluiting Avantis Prioriteit: 2 Projectaanvrager: Provincie Limburg Beschrijving van het project: De Aansluiting van Science and Business Park Avantis is onderdeel van het project Buitenring Parkstad Limburg (BPL): een 26 kilometer lange, nieuwe ringweg. Een beeldbepalend onderdeel van de strategisch agenda van de Provincie Limburg. De BPL verbetert de verkeersstructuur in de regio en vergroot de leefbaarheid, verkeersveiligheid en Regio: Limburg Subsidie EFRO: Totale projectkosten: toeristische/economische kansen. Ook maakt zij een betere aansluiting op het aangrenzende buitenland (Duitsland) mogelijk. Door de vergroting van de bereikbaarheid van Avantis wordt een bijdrage geleverd aan ontwikkeling van economische bedrijvigheid en lokale, regionale en grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden. 17

18 02 Titel Algemene Hoofdstuk voortgang van de uitvoering van het OP-Zuid In dit hoofdstuk wordt de uitvoering van het verslagjaar 2014 van het Operationeel Programma Zuid-Nederland beschreven. Hierbij wordt een voorgeschreven indeling gehandhaafd, waarbij wordt gekeken naar de resultaten tot nu toe voor het OP-Zuid. In dit hoofdstuk wordt onder andere de voortgang geanalyseerd op zowel financieel vlak als ook op inhoudelijk vlak, worden wijzigingen beschreven ten aanzien van de communautaire wetgeving en worden wijzigingen in verband met de uitvoering besproken. In Hoofdstuk drie zal een nadere analyse worden gegeven op prioriteitsniveau. Uit de onderstaande tabel blijkt, dat in 2014 de committeringen binnen prioriteit 1 ten opzichte van het voorgaande jaar zijn toegenomen, mede door de nog verleende MKB-subsidies. Deze laten eind 2014 zelfs een kleine overcommittering zien. Dit wordt echter veroorzaakt door nog onderhanden zijnde eindafrekeningen eind Het EFRO binnen prioriteit 1 is dus in zijn geheel gecommitteerd. In 2014 zijn binnen prioriteit 2 en 3 geen projecten gecommitteerd, er zijn enkel projecten vastgesteld. De beschikte bedragen zijn dus iets lager dan die in Het is tevens goed 2.1 Resultaten en voortgangsanalyse Het OP-Zuid was grotendeels in 2010 al gecommitteerd. In 2012 is er enkel sprake geweest van een verschuiving van de kleine MKB-subsidies naar de MKB-subsidie Innovatieprojecten binnen prioriteit 1. De afgelopen jaren hebben vooral in het teken gestaan van het beheer en vaststellen van projecten. De vaststelling van projecten binnen prioriteit 1 heeft geleid tot vrijval van middelen, die in 2013 opnieuw beschikbaar zijn gesteld middels een tenderregeling. In het verslagjaar 2014 is er een openstelling geweest van de Innovatieregeling binnen prioriteit 1. Er is voor 8,25 miljoen euro subsidie gepubliceerd. De openstelling is vele malen overtekend en er zijn dertig nieuwe projecten gecommitteerd. Tabel. 2.1 Financieel overzicht (werkelijk) gecommitteerde bedragen OP-Zuid 2014 (in ) Prioriteit 1 Kenniseconomie, ondernemerschap en innovatie Prioriteit 2 Attractieve regio s Prioriteit 3 Attractieve steden Prioriteit 4 Techn. Bijstand TSK Beschikt t/m EFRO Beschikt t/m Begroot t/m Totaal

19 Jaarverslag 2014 Operationeel Programma Zuid-Nederland zichtbaar dat de projecten binnen deze prioriteit worden afgerekend voor het bedrag waarvoor ze zijn gecommitteerd. Een groot aantal van deze projecten kent zelfs een overrealisatie. Eind 2014 is binnen het OP-Zuid voor euro aan totale committeringen gedaan. Het oorspronkelijke doel, zoals opgenomen in het programmadocument, was 462 miljoen euro. Dit betekent dat de oorspronkelijke doelstellingen ruimschoots zijn behaald. Het gemiddelde interventiepercentage EFRO-middelen voor het gehele programma is 26,64%, inclusief prioriteit vier Technische Bijstand. Tabel 2.1 toont de werkelijk gecommitteerde bedragen van het OP-Zuid. Dit zijn de committeringen, na correctie van de vastgestelde bedragen. In bijlage 3 zijn de tabellen zichtbaar zonder correctie alsmede een tabel van alleen de vastgestelde bedragen in prioriteit 1. In tabel 2.1 is ook te zien wat de bijdragen van de overige partners zijn in committeringen, eind 2014, in relatie tot de doelstelling voor de gehele programmaperiode. Per cofinancier is te zien wat eind 2014 gecommitteerd is, in relatie tot de voorziene doelstelling voor de totale programmaperiode. Dit is visueel weergegeven in de figuren 2.1 en 2.2. Ook voor de overige partners geldt, dat de voorziene doelstellingen veelal zijn behaald. In voorgaande jaren bleef de Rijkscofinanciering achter bij de verwachting. De Rijkscofinanciering is dit jaar bijge trokken. Alleen binnen prioriteit 3 werd op voorhand meer verwacht. De overige overheden en provincies hebben binnen deze prioriteit veel meer geld gecommitteerd dan was voorzien en scoren boven verwachting hoog. Voor wat betreft de provincies is te zien dat de beoogde doelstellingen binnen prioriteit 1 en 2 ruimschoots zijn behaald. De bijdrage van de provincies blijft echter achter binnen prioriteit 3. Binnen deze projecten zien we dat voornamelijk EFRO en overig overheid wordt gecommitteerd. De bijdrage voor private middelen binnen prioriteit 2 is aanzienlijk, in relatie tot de vooraf opgestelde doelstellingen van het programma. Nu de meeste middelen zijn beschikt, kan worden gesteld dat op programmaniveau de beoogde financiële doelstellingen ruimschoots worden behaald. Provincies, gemeenten en kennisinstellingen dragen veel meer bij dan verwacht. Onder de categorie overige overheid vallen onder andere gemeenten, ontwikkelingsmaatschappijen, kennisinstellingen en stichtingen. Binnen deze categorie wordt het leeuwendeel gecofinancierd door de gemeenten die met EFRO economische projecten mogelijk maken. De aard van deze gemeentelijke projecten is voornamelijk het faciliteren van een economisch gunstig woon- en werkklimaat, om op die manier de regio als geheel te stimuleren. Ook is te zien dat gemeenten in prioriteit 2 en 3 hierbij worden ondersteund door private partijen. Dit was op voorhand niet verwacht. Hieruit valt op te maken dat private partijen samenwerken met gemeenten om het economisch klimaat in de regio te verbeteren: een voor Zuid-Nederland kenmerkende triple helix-samenwerking die in het nieuwe programma centraal staat. De private bijdragen zijn veel hoger dan op voorhand was gedacht. Binnen prioriteit 1 is de daadwerkelijke bijdrage van het bedrijfsleven bijna twee keer zo hoog dan vooraf was ingeschat. Dit komt voornamelijk door de MKBsubsidies die onder prioriteit 1 vallen. Voor deze subsidies is de eigen bijdrage van het bedrijfsleven minimaal 50%. In tabel 2.1 is te zien dat de betrokkenheid van private partijen groot is. Ze starten zelf veel projecten, maar zijn ook betrokken bij andere projecten, waarvan een publieke financier trekker is. Met een bijdrage van meer dan 23% kan worden geconcludeerd dat private partijen enerzijds betrokken zijn bij het programma en anderzijds in staat zijn om Europese financiering te combineren met innovatieve initiatieven. Doelstelling totale programma periode Rijk Provincies Overig overheid Privaat Gecommitteerd t/m Doelstelling totale programmaperiode Gecommitteerd t/m Doelstelling totale programmaperiode Gecommitteerd t/m Doelstelling totale programmaperiode Gecommitteerd t/m Doelstelling totale programmaperiode

20 2 In tabel 2 van bijlage 3 worden de vaststellingen tot en met eind 2014 weergegeven. Ten aanzien van vorig jaar is duidelijk dat de meeste projecten binnen prioriteit 1 zijn afgerekend. Dit jaar is er ook een inhaalslag geweest voor projecten binnen prioriteit 2 en 3. In 2015 zal er nog een behoorlijk aantal projecten afgerekend moeten worden. Met de openstelling van het nieuwe programma zal het een druk jaar worden. Als gekeken wordt naar de figuren 2.1 en 2.2, dan is duidelijk te zien dat de EFRO-bijdrage in het gehele programma aan de hand van de committeringen kleiner is dan was verwacht. Ook de bijdrage van het Rijk is geringer. Provincies, de overige overheden en de private partijen maken een zeer groot deel uit van het programma. Figuur 2.1 Begrote cofinanciering (in ) Tabel 2.2 Totaal beschikte en vastgestelde projecten OP-Zuid 2014 (in ) Totale Subsidiabele Kosten (TSK) EFRO EFRO Rijk Provincies Overig Publiek Privaat 185,6 mln 62,6 mln 124,2 mln 158,9 mln 165,5 mln Beschikt Vastgesteld Tabel 2.2 geeft aan welke bedragen er in het jaar 2014 zijn verleend en vastgesteld. Zoals eerder aangegeven, is dit bedrag niet zo hoog als in de eerste jaren van het programma, omdat een groot deel van het programma reeds was gecommitteerd. In prioriteit 1 zijn enkel projecten gecommitteerd voor de MKB-subsidies, onderdeel Innovatieprojecten met de openstelling van september. Voor prioriteit 2 en 3 geldt dat in 2013 de subsidieplafonds zijn bereikt en het budget geheel is gecommitteerd, zonder hierbij de vaststellingen te verrekenen. Voor wat betreft de vastgestelde bedragen is te zien dat er aanzienlijk meer is vastgesteld dan in 2013 het geval was. In het volgende hoofdstuk wordt hier op prioriteitsniveau nader op ingegaan. Figuur 2.2 Beschikte cofinanciering (in ) Figuur 2.3 Vastgestelde cofinanciering (in ) EFRO Rijk Provincies Overig Publiek Privaat EFRO Rijk Provincies Overig Publiek Privaat 192,7 mln 65,8 mln 125,7 mln 164,9 mln 169,6 mln 68,7 mln 21,4 mln 45,9 mln 42,3 mln 90,7 mln Het project Business Coach Breda is per afgerond. In totaal hebben we ruim 900 mensen op een of meer gesprekken gehad. Circa 60% van deze mensen is ook echt een bedrijf gestart en die bestaan na 2 jaar nog bijna allemaal. Landelijk is het slagingspercentage na 2 jaar 67%. Ieder bedrijf zorgt ook nog eens voor zo n 1,5 fte aan werkgelegenheid. Een groot succes wat ons betreft. Daarnaast hebben we nog 13 leegstaande winkelpanden weten om te vormen tot andere bedrijfsruimte en deze zijn bijna allemaal met startende ondernemers ingevuld. De gemeente Breda heeft inmiddels op basis van de positieve resultaten besloten om het programma zelf structureel voort te zetten. Mylene Hodzelmans, Gemeente Breda Figuur 2.3 laat zien dat bij de vaststellingen de private partijen ruimschoots voorop lopen wat betreft de cofinanciering. Dit komt vooral door de vastgestelde MKB-subsidies, waarbij de bijdrage van de MKB ers minimaal 50% is. Deze subsidies zijn in het begin van het programma snel verleend. De projecten onder deze regelingen kennen een gemiddelde doorlooptijd van twee jaar, waardoor deze projecten relatief vroeg in het programma worden vastgesteld. Binnen het OP-Zuid worden geen voorschotten meer verstrekt en uit betalingen vinden alleen plaats op basis van realisaties. In de uitvoering is duidelijk dat MKB ers en stichtingen meer dan overheden graag sneller uitbetalingen willen ontvangen op basis van realisaties. Dit betekent dus ook dat zij eerder declareren en dat projecten sneller vastgesteld worden. Eind 2013 Eind 2014 zijn er 412 projecten vastgesteld, waarvan 65 uit de zogenaamde vrije ruimte. Op het moment dat ook meer projecten uit prioriteit 2 en 3 zullen worden vastgesteld, zal figuur 2.3 meer in lijn zijn met de committeringen in figuur