EMOSS START PRODUCTIE ELEKTRISCHE POWERTRAINS INHOUD VAKTIJDSCHRIFT VOOR BENELUX MAART in teken van nieuwe elektrische voertuigen

Transcriptie

1 INHOUD 2012 in teken van nieuwe elektrische voertuigen proov klaar voor eerste concessie elektrische bussen VAKTIJDSCHRIFT VOOR BENELUX MAART 2012 vlaamse proeftuinen voortvarend van start Leveren van services en infrastructuur splitsen bij aanbestedingen SPECIAL FORMULE E-TEAM elektrisch rijden in de versnelling / pagina 19 Friesland maakt vaart: elektrische boten zijn een regelrechte hit EMOSS START PRODUCTIE ELEKTRISCHE POWERTRAINS

2 Cross-sectoraal vakblad over de biobased economy! 4x Biobased Economy Magazine 49, 95

3 INHOUD Friesland maakt vaart met elektrisch varen: Elektrische boten een regelrechte hit 10 Column Maarten Steinbuch (TU/e) 13 Vraag of elektrische deelvloot betaalbaar is nog niet te beantwoorden 14 EMOSS van start met productie van elektrische powertrains bus, truck en taxi 15 De elektrische successen van twee jaar HTAS-innovatieprojecten rond elektrische voertuigtechnologie 16 Vlaamse proeftuinen Platform Olympus en EVA voortvarend van start 18 proov klaar voor eerste concessie met elektrische bussen 19 EEMC als Europese toegangspoort voor toeleveranciers en fabrikanten 20 Belgisch zusje voor ecomobiel 23 Leveren van infrastructuur en services splitsen bij aanbestedingen 24 Schoon, schoner, schoonst is het motto voor Energy Expo 25 Column Eric van Voorden (Last Mile Solutions) 27 Minister Verhagen en minister Schultz van Haegen bezoeken Helmondse automotive campus 28 Ministerie EL&I en Netbeheer Nederland starten essentiële onderzoeken naar slim laden in teken van veel nieuwe elektrische voertuigen 30 Elektrisch rijden in de versnelling In het hart van deze editie van E-Mobility treft u een speciale editie van ons blad aan over het Formule E-Team (FET). Deze special is op 22 maart verspreid tijdens het FETcongres met de titel Elektrisch Rijden in de Versnelling. Het congres werd door enkele honderden stakeholders bijgewoond die allen in Nederland actief zijn in het domein van elektrisch vervoer. Een verslag van het congres kunt u overigens vanaf 26 maart downloaden op onze website via de link De belangrijkste boodschap? De Rijksoverheid steekt haar hand uit naar de Nederlandse regio s die bereid zijn elektrisch rijden binnen Nederland naar een hoger platform te brengen. Noord-Brabant, Friesland en Rotterdam hebben daartoe al een Green Deal gesloten met de Rijksoverheid waarbij prestaties en wederprestaties officieel vastgelegd zijn. Maar ook voor marktpartijen is de overheid bereid door het vuur te gaan. Eenieder die tegen belemmeringen aanloopt of goede ideeën heeft en hulp van de overheid of andere in het FET actieve organisaties nodig heeft, wordt gevraagd contact op te nemen met de nieuw opgerichte FET Taskforce die voorgezeten wordt door Marijke van Haaren. De eerste wapenfeiten vanuit de verschillende marktpartijen dienen zich ook in 2012 al aan. Zo heeft de duurzame mobiliteitsbeurs ecomobiel aangekondigd een Belgisch zusje te krijgen, te weten op 6 en 7 juni 2012 (zie ook het artikel op pagina 23), is EMOSS versterkt met de komst van Mart en Martijn Noordam en is het bedrijf gestart met de productie van elektrische powertrains en krijgt Nederland dit jaar niet alleen veel nieuwe elektrishe voertuigen, maar wordt ook gestart met de realisatie van een landelijk dekkend snellaadnetwerk. Valt er dan nog wat te wensen? Ja, hopelijk laten wij ons met zijn allen niet te veel beïnvloeden door negatieve economische berichtgeving, slaan wij de hand aan de ploeg en laten wij tenslotte duurzame energie en elektrisch vervoer hand in hand gaan. Edwin van Gastel, hoofdredacteur E-Mobility (edwin@emobilitymagazine.nl)

4 ecomobiel 2012 afgetrapt : groei opnieuw in het verschiet ecomobiel 2012 beleefde begin februari de officiële kick-off. Net als in voorgaande jaren zijn de voorbereidingen voor de duurzame mobiliteitsbeurs in volle gang. En verbazen zal het niet meer: ook in 2012 zal de beurs groeien. Bovendien kent de organisatie een forse opsteker met de nominatie voor een Gouden Giraffe in de categorie Beste Beursconcept. Op 9 en 10 oktober 2012 zal Ahoy Rotterdam net als vorig jaar decor zijn van ecomobiel. Ahoy Rotterdam heeft zich bewezen als een echte beurslocatie, vertelt Gerben Bierbooms, die samen met Huub Sparnaay nog altijd hoofdverantwoordelijk is voor de organisatie van ecomobiel. Afgelopen jaar beschikten wij over zo n tienduizend vierkante meter beursruimte. Dit jaar hebben wij het netto-oppervlak met zo n duizend meter weten te verhogen door een aantal zaken slimmer in te delen. Zo hebben wij nieuwe ruimtes voor de workshops waardoor de Dome verdwenen is en is het testparcours opgedeeld in langzaam en snel vervoer. Concreet betekent dit de tweewielers zoals scooters en fietsen binnen getest kunnen worden en het zwaardere materiaal deels binnen en voor het merendeel buiten getest kan worden op een special parcours. Voordeel voor de bezoekers zijn enerzijds de betere mogelijkheden om te testen en anderzijds hoeven zij bij binnenkomst het testparcours niet over te steken. De veiligheid en snelheid zijn daarmee verhoogd. Dat ook in 2012 de beursvloer weer goed gevuld zal zijn ligt volgens Bierbooms in de logische lijn der verwachting. De evaluaties met deelnemers van afgelopen jaar hebben ons daarvan overtuigd, evenals het aantal boekingen dat al plaats heeft gevonden. Een van de mogelijke noviteiten voor de 2012-editie is de organisatie van een additioneel beursconcept. Wij zijn in gesprek om een beursconcept rond smart mobility te creëren. Daar zal dan alles plaatsvinden op het gebied van opleidingen, onderwijs en onderzoek op het gebied van duurzame mobiliteit. Dit gedeelte richt zich daarbij specifiek op de student, licht Bierbooms toe. Op korte termijn hopen wij het een en ander af te kunnen ronden. Wij hoopten dit al bij de kick-off te doen begin februari, maar dat bleek iets te snel. De kick-off was met twee keer zo veel bezoekers als vorig jaar een waar succes. Net als het aantal exposanten dat zich al ingeschreven heeft, kende ook de kick-off een aanzienlijke groei en dat belooft wat voor de 2012-editie van ecomobiel. Ook in 2012 werkt ecomobiel samen met het vaktijdschrift E-Mobility. Als onderdeel Sparta voorziet New York Pizza-koeriers van elektrische fiets New York Pizza gaat de helft van alle maaltijden bezorgen per elektrische fiets. Op verzoek van de pizzaketen heeft fietsenproducent Sparta een elektrische fiets ontwikkeld, waarmee de koeriers gaan bezorgen in de golden mile, 1,6 kilometer rondom elke vestiging. Bang voor tijdverlies bij het bezorgen is New York Pizza niet; fietsen op de elektrische Sparta is als fietsen met windkracht zes in de rug. New York Pizza gaat ervan uit dat de nieuwe van deze samenwerking bevat E-Mobility in september onder meer een special over ecomobiel, die wederom ten tijde van de beurs additioneel verspreid zal worden. Voor meer informatie over ecomobiel en de E-Mobility special kunnen geïnteresseerden contact opnemen met gerben@ecomobiel. nl of edwin@emobilitymagazine.nl fietskoeriers per jaar bijna achthonderdduizend ritten zullen maken. Naar verwachting worden daarmee driehonderd pizzabrommers overbodig en worden deze uit dienst genomen. P E R S O O N L I J K In de rubriek persoonlijk bericht E-Mobility ieder kwartaal over personele wisselingen in de voor elektrisch rijden relevante sectoren. Kent u iemand die van functie veranderd is, of bent u zelf van functie veranderd? Mail uw bericht naar persoonlijk@emobilitymagazine.nl Leo Kusters is met ingang van 1 januari aangesteld als Managing Director Mobiliteit bij TNO. Kusters was Director of Innovation bij TNO en volgt Lorike Hagdorn op die sinds dezelfde datum benoemd is tot Director Strategy. Kusters is onder meer de initiator van de ontwikkeling en bouw van het European Electric Mobility Centre in Helmond. Vincent van Dantzig is na goed overleg teruggetreden als aandeelhouder in GreenSource Company. Volgens een persbericht heeft de samenwerking als partners beide partijen veel waarde opgeleverd en mooie resultaten, uitgedrukt in bijzondere evenementen. Het bedrijf heeft Eric te Riele sinds 1 februari aangesteld als concept & business development manager. Michel Bayings is begin dit jaar gestart als Business Development manager Sustainable Transport bij TNO. De nadruk in zijn functie ligt op alle zaken omtrent elektrisch vervoer en luchtkwaliteit. Bayings is afkomstig van Logica Business Consulting waar hij zich eveneens bezighield met elektrisch vervoer. Marijke van Haaren is aangesteld als voorzitter van de Taskforce Formule E-Team. De Taskforce is een aanvulling op het Formule E-Team en moet de uitrol van elektrisch rijden versnellen. Marianne van den Oever is aangesteld als secretaris, Eric Beers als portefeuillehouder voertuigen, Marco van Eenennaam als portefeuillehouder communicatie en diensten, Maarten Linnenkamp als portefeuillehouder medeoverheden, Ingrid Post als portefeuillehouder rijksoverheid en tenslotte Elliott Wagschal als portefeuillehouder laden en betalen. Om haar focus op elektrische mobiliteit uit te breiden heeft Spijkstaal Chiel den Dunnen aangesteld als commercieel manager. Het bedrijf wil de pijlers Industriële Mobiliteit (elektrotrekkers en platformwagens) en Consumenten Mobiliteit extra vorm gaan geven. Doelstelling is een volledige productlijn van elektrische vervoersmiddelen in de Benelux te introduceren. The New Motion heeft Gerben Nij Bijvank aangesteld als business developer. Bijvank werkte eerder bij Tele2 en Groupon. Verder heeft het bedrijf Lidewij Severins over van het Nederlandse Munthuis. Severins gaat zich bij The New Motion bezighouden met de uitrol van laadinfrastructuur in Q-parks. Tenslotte komt trendwatcher Renske Francissen het serviceteam van het bedrijf versterken. DOET, de branchevereniging voor elektrisch vervoer in Nederland heeft drie nieuwe bestuurders aangesteld. Hans de Boer tot voor kort actief voor Better Place, Fokko Bangma van Renault Nederland en Michiel Hartman van QWIC zijn toegetreden tot het bestuur. Verder heeft Tim Kreukniet DOET verlaten voor een functie bij Energie(k)- Inzicht en is Remco Kohne binnen DOET aangesteld als verantwoordelijke voor het verenigingssecretariaat. Taco van Berkel van appm management consultants heeft appm verruild voor Eneco. Bij Eneco is Van Berkel sinds kort Manager Electric Transportation. Tegelijkertijd heeft appm Hendrikje van Leest aangetrokken als projectmanager. 4

5 Negen proeftuinen benoemd als onderdeel van Innovatieprogramma Intelligente Netten Minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie(EL&I) heeft negen plaatsen aangewezen voor experimenten met smart grids. In de proeftuinen die verspreid zijn over heel Nederland worden intelligente netten in verschillende omgevingen beproefd. In Zwolle wordt de nieuwbouwlocatie Muziekwijk met 266 woningen voorzien van een slim net met zonnepanelen en laadpunten voor elektrische auto s. Door de verschillende proeftuinen wordt duidelijk hoe mensen en bedrijven reageren op de nieuwe mogelijkheden. De overheid wil zo beter kunnen bepalen wat er technisch moet gebeuren en of er regels moeten worden aangepast. Het geeft ook inzicht in de toepassingen voor slimme meters en oplaadmogelijkheden voor elektrische auto s. Mogelijk volgen op korte termijn nog enkele proeftuinen. Momenteel kijkt Agentschap NL naar de toekenning van de precieze subsidiebedragen: tussen de tweehonderdvijftigduizend en vier miljoen euro per project. Limburg Elektrisch pakt door In het voorjaar van 2011 ging de stichting Limburg Elektrisch officieel van start. Een klein jaar verder schaalt de stichting fors op om de ambitie waar te maken om tot en met 2013 zevenhonderd mensen van vijfenzeventig organisaties gezamenlijk één miljoen elektrische kilometers laten rijden. Inmiddels hebben tal van gemeenten interesse getoond in ons project en elektrische kilometers gemaakt, vertelt Edward Bongers. Wij slagen daarmee steeds beter in het vervullen van onze rol als schakel tussen bedrijfsleven en overheden. Naast de overheid weet ook het bedrijfsleven ons namelijk steeds beter te vinden. Inmiddels rijden wij onder meer met de Citroen C-Zero, de Opel Ampera en diverse elektrische Renaults. De ervaringen van de gebruikers zijn zeer positief. In het geval van de gemeente Sittard heeft de kennismaking met elektrisch rijden zelfs geleid tot de keuze voor het aanschaffen van elektrische voertuigen. Een van de twee ijzers die Bongers met de stichting voor de komende periode nog in het vuur heeft, is een groot project in samenwerking met Maastricht Bereikbaar om Maastricht tijdens grootschalige wegwerkzaamheden aan de A2 bereikbaar te houden. Met de twintig grootste werkgevers zoals het ziekenhuis, de universiteit, de gemeente en Vodafone hebben wij een mobiliteitsscan gedaan onder twintigduizend medewerkers. Vijfentwintighonderd werknemers blijken interesse te hebben om de afstand naar hun werk vijf tot vijftien kilometer tijdens de werkzaamheden met een e-bike af te leggen. Wij zijn druk doende om te kijken hoe wij het een en ander kunnen organiseren. Het tweede ijzer is de Floriade. Bongers: Samen met de stichting Florielectric bekijken wij de mogelijkheden om voor korte afstanden en korte periodes elektrische voertuigen in te zetten. Wij gaan hoe dan ook een recordpoging elektrisch laden ondernemen. De parkeerplaats bij de Floriade en Villa Flora tellen in totaal 69 laadpunten en wij willen met evenzoveel elektrische voertuigen gelijktijdig laden. Axi-Charge nieuwe laadpaalleverancier op Nederlandse markt Axi-charge heeft een reeks oplaadsystemen voor elektrische auto s, boten, fietsen, brommers en scooters geïntroduceerd. Het bedrijf probeert zich daarbij te onderscheiden met intelligente beheersoftware met uitgebreide mogelijkheden en gebruiksvriendelijke interfaces voor de beheerder en de gebruiker. Moederbedrijf AXIS & Stuifmeel is al jarenlang actief op de markt met onder andere energiemeet en -managementsystemen. Dergelijke systemen zijn volgens het bedrijf de basis geweest voor de huidige oplaadsystemen. In 2011 zijn wij actief gaan onderzoeken wat zich de komende jaren op de mobiliteitsmarkt van elektrisch vervoer gaat afspelen. Ons is opgevallen dat er geen eenduidig betaalsysteem en daarbij behorende software voorhanden was. De hardware was beschikbaar, alleen de laatste schakel voor betaling en afhandeling ontbrak. Dat hebben wij nu bij elkaar gebracht in de productlijn Axi-charge, aldus Jurgen Bastiaansen, directeur AXIS & Stuifmeel. INTERNATIONAAL Grootste waterstoftankstation ter wereld In Hamburg is het grootste waterstoftankstation ter wereld geopend. Het tien miljoen euro kostende tankstation levert dagelijks 750 kilogram waterstof. Dat is voldoende om dagelijks twintig waterstof stadsbussen te laten rijden. Ook personenauto s kunnen bij het tankstation terecht. Het station maakt onderdeel uit van het Clean Energy Partnership, wat in heel Duitsland een infrastructuur aanlegt voor waterstof. Op termijn komen er dus nog meer waterstoftankstations bij. Continental stapt in accuproductie Bandenproducent Continental gaat op grote schaal lithium-ion batterijen produceren voor elektrische auto s. De Amerikanen doen dit samen met de Zuid-Koreaanse batterijenmaker SK Innovations. Continental ceo Elmar Degenhart kondigde tijdens de Detroit Autoshow aan te willen doordringen tot de top drie van accuproducenten. De verkoop van batterijen start volgens Continental binnen nu en twee jaar. Model X nieuw succesnummer Tesla s nieuwste telg, de Model X, lijkt kort na de presentatie van de conceptversie met Falcon-deuren al een succesnummer. Bij de Amerikaanse elektro-autobouwer zijn namelijk al vijfhonderd orders geplaatst voor de elektrische zevenpersoons SUV. Als klap op de vuurpijl steeg de prijs van de TSLA NASDAQ-aandelen dankzij de succesvolle presentatie van de Model X van 22,79 dollar naar 33,17 dollar per stuk. Hybrides oplossing voor Amerikaanse olie-import De Amerikaanse Toyota-topman Yoshi Inaba stelt dat als heel Amerika hybride zou rijden de import van buitenlandse olie met zeventig procent gereduceerd kan worden. Inaba deelde zijn visie voor een minder van geïmporteerde olie afhankelijk Amerika tijdens de afgelopen Chicago fonts Auto Show. Dit jaar wil Toyota negentien modellen op de markt brengen waarvan de helft volgens de Toyota-topman voorzien zijn van hybride aandrijftechniek. Lettercountouren Energieproductie China niet schoon Hoewel elektrisch rijden geen uitstoot produceert, is de productie van elektriciteit in veel landen niet erg schoon. Lettercountouren No pay off Amerikaans onderzoek van de University of Tennessee toont aan dat de Chinese energieproductie alles behalve schoon is. De Chinese kolencentrales produceren zoveel schadelijke uitstoot dat het rijden met elektrische voertuigen geen effect meer heeft. In totaal onderzocht het Amerikaanse onderzoeksbureau vierendertig steden in China, analyseerde de types voertuigen die in de steden rijden en de verontreiniging van de lokale lucht. Obama: Meer subsidie ev s De Amerikaanse president Barack Obama wil in 2015 één miljoen elektrische auto s op de weg hebben. Om die ambitieuze doelstelling te behalen, wil hij de subsidie op dergelijke auto s verhogen van vijfenzeventighonderd dollar naar tienduizend dollar per auto. Scotland Yard surveilleert in Ampera De Britse politie-eenheid Scotland Yard surveilleert in de toekomst geruisloos met elektrische Opels Ampera. De elektrische auto met range extender rijdt emissieloos in stadscentra en realiseert voldoende actieradius voor lange achtervolgingen. In 2015 arriveert de eerste Ampera-dienstauto. Volvo maakt auto nog slimmer Volvo gaat zijn elektrische auto s nog slimmer maken. Samen met telefoonfabrikant Ericsson, energieleverancier Göteborg Energi en het IT-onderzoeksbureau Viktoria Institute werkt de Zweedse fabrikant aan een systeem dat het opladen van elektrische auto s vereenvoudigt. Het project van Volvo moet resulteren in een systeem voor elektrische auto s dat het opladen meet, controleert en uiteindelijk ook de betaling verzorgt. Draadloos opladen met Audi A1 e-tron Audi werkt aan draadloze oplaadtechniek voor zijn elektrische auto s. Samen met de Amerikaanse ingenieurs van technologiepartner WiTricity voorziet Audi een aantal exemplaren van de elektrische A1 e-tron met de techniek. Het Audi Wireless Charging - syteem zorgt ervoor dat een inductiemat elektriciteit overdraagt op een magnetische spoel in de bodem van de auto. Zo kan de lithium-ion accu draadloos opladen. Rubriek INTERNATIONAAL bevat publicaties van: 5

6 Join the future of Automotive! Kom studeren aan de TU/e in de high tech automotive regio Eindhoven! Elektrische mobiliteit en schone motoren Slimme en veilige auto s Schrijf je in voor een van de programma onderdelen van Automotive op de TU/e: Bachelorprogramma (BSc) Automotive Master (MSc) Automotive Technology Post-master Ontwerpersopleiding (PDEng) Auto motive Systems Design Promotie projecten (PhD) Automotive info: automotive@tue.nl - Where innovation starts Is rijden op stroom wel goed voor het milieu? Welke modellen kan ik kopen? Is elektrisch rijden duur? Je kan toch helemaal niet ver rijden met een elektrische auto? ZERAUTO.nl nieuws / discussies / achtergronden over elektrisch ri Gaat een accu snel kapot? nieuws / discussies / achtergronden over elektrisch rijden

7 Emobility Center Noord-Nederland geopend In het Friese Burgum is eind januari het Emobility Center Noord-Nederland geopend. Het center brengt elektrische auto s, scooters en fietsen op de markt en maakt deel uit van AutoSchat. Gedeputeerde Sietske Poepjes van de provincie Fryslân en wethouder Houkje Rijptra van de gemeente Tytsjerksteradiel verrichten de officiële opening. Deze vond plaats tijdens de netwerkbijeenkomst van de Drive4Electric Vriendenclub. Met de toevoeging van het aanbod elektrische voertuigen is het mobiliteitscentrum AutoSchat nog completer geworden, aldus directeur Jan Schat. Met deze uitbreiding kunnen wij beter meedenken over het CO2-reductievraagstuk in een rendementsverbetering voor wagenparkbeheerders. Internationale standaard communicatie laadpalen Stichting e-laad werkt in een internationale groep van deskundigen en bedrijven aan standaardsoftware voor oplaadpunten. Begin februari hebben ze belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van dit Open Charge Point Protocol (OCPP). Met de software wil e-laad met internationale partners realiseren dat oplaadpunten in de nabije toekomst informatie uitwisselen over bijvoorbeeld de beschikbaarheid. Ook willen de partijen dat bestuurders van elektrische auto s met behulp van de software een laadpunt vooraf kunnen reserveren. De software stroomlijnt de communicatie tussen de oplaadpunten voor elektrische auto s en de backofficesystemen van de aanbieders en de netbeheerders. Renault Trucks en Gemco E-Trucks coöpereren Renault Trucks en Gemco E-Trucks hebben een samenwerkingsverband gesloten voor de ontwikkeling van een elektrische testtruck met een laaddrempel tot op de grond: de Urban Lab 1. Urban Lab 1 is een nieuw project van Renault Trucks om de distributie in stedelijke gebieden te verbeteren. Urban Lab 1 beschikt over een ophanging die de vloer tot op de grond kan laten zakken. Gemco ontwikkelde enkele jaren geleden al een soortgelijke conventioneel aangedreven knieltruck. Nieuw EV-event: Charging Electric Vehicles Infra Technology Trade Show (CEVITTS) CEVITTS 2012 is de nieuwe beurs over elektrische voertuigen. Het gloednieuwe evenement maakt zijn debuut in Amsterdam RAI van 27 tot en met 30 maart. Het evenement vindt plaats naast de belangrijke vakbeurs Intertraffic Amsterdam CEVITTS 2012 presenteert een vakexpositie op het gebied van oplossingen voor publieke, commerciële en private elektrische voertuigen, het inzetten van oplaadbare technologie en de daar bijhorende infrastructuur. CEVITTS 2012 bestaat uit een conferentie op 27 en 28 maart, aangevuld met een workshopprogramma. Met de huidige ontwikkelingen en trends ten opzichte van de elektrische auto en de ondersteunende infrastructuur. De conferentie geeft verder een overzicht van de commerciële oplaad mogelijkheden voor verscheidende spelers in de markt die de razendsnelle ontwikkeling van ev willen exploiteren. Op de expositie vloer CEVITTS 2012 in een speciaal ingerichte paviljoen de twintig meest in oog springende ev-projecten. Meer informatie en de mogelijkheid om tickets te bestellen zijn te vinden op NIEUWSFLITSEN KYMCO werkt aan de ontwikkeling van een nieuwe elektrische scooter die de naam e-queen gaat krijgen. De KYMCO e-queen komt er waarschijnlijk in twee uitvoeringen. Een 50cc-versie met een snelheid van vijfenveertig kilometer per uur en een 125ccversie met een topsnelheid van vijfentachtig kilometer per uur. De KYMCO e-queen is vanaf in 2013 leverbaar. Ebretti heeft sinds begin dit jaar in Huizen het Ebretti Competence and Assembly Center ingericht. Op deze locatie zijn daarvoor zowel fabrikant Ebretti Europe als distributeur Ebretti Benelux gevestigd. Productontwikkeling van zowel de bestaande technologie als de ontwikkeling van nieuwe modellen en technieken gaan vanuit Huizen plaatsvinden. Bedrijven of particulieren in Friesland kunnen met vijfhonderd euro korting een oplaadpunt op privaatterrein laten plaatsen. Drive4Electric stelt de kortingsregeling beschikbaar om een dekkend netwerk van oplaadpalen in de provincie te stimuleren. Cruciaal voor een van doelstellingen die voortkomt uit de Friese Green Deal met de Rijksoverheid; het op de wegkrijgen van tweeduizend elektrisch aangedreven voertuigen in Drive4Electric heeft op haar site een applicatie gelanceerd waarmee geïnteresseerden in elektrisch rijden de kosten van het rijden op fossiele brandstoffen als diesel en benzine kunnen vergelijken met de kosten van een elektrische auto. De applicatie werd officieel onthuld tijdens een bijeenkomst van de Drive4Electric Vriendenclub. Ecars Europe brengt in samenwerking met het Zweedse JoTech Design AB een aantal nieuwe elektrische auto s in de Benelux op de markt die de twee bedrijven gezamenlijk via de joint-venture Ecars Sweden AB in Zweden produceren. Het gaat om dat E CAR 500 EV en de E CAR KA EV. De auto s die op het platform van de Fiat 500 en de Ford Ka staan zijn direct leverbaar. Dit jaar wil de joint venture van de voertuigen bouwen. Bovendien werkt men aan twee elektrische bestelauto s die gebaseerd zijn op de Fiat Fiorino en de Fiat Ducato. De ANWB heeft in januari zes snellaadpunten geopend. De snelladers staan door heel Nederland bij de Wegenwacht servicecentra in Badhoevedorp, Rhoon, Breda, Utrecht, Naarden en Ypenburg. Het openen van de zes snellaadpunten is voor de ANWB een logische stap. Onderzoek van de ANWB onder haar leden heeft uitgewezen dat de lange oplaadtijd én de angst om onderweg te stranden met een lege accu, belangrijke belemmeringen zijn om elektrisch te gaan rijden. Alliander en Entrepreneurs Fund hebben beiden een aandeel in The New Motion genomen. Alliander en The New Motion werkten al samen om een netwerk van snellaadstations voor elektrische auto s te realiseren en slim thuisladen mogelijk te maken. Stichting e-laad heeft de ideale oplaadplekken voor de zomer gevonden. Het Drielandenpunt, de haven voor de veerboten naar Texel en het natuurtransferium bij Nationaal Park Veluwezoom kregen de meeste stemmen van de vakjury. Stichting e-laad startte in de zomer van 2011 een zoektocht naar de mooiste oplaadlocaties van Nederland. Studenten aan de Technische Universiteit Eindhoven hebben een nieuwe elektrische racewagen ontwikkeld. Met de URE07 nemen de Eindhovenaren dit jaar deel aan de Student Formula op het Silverstone-circuit in Engeland. De auto is volgens de universiteit voorzien van een gloednieuwe elektromotor met meer vermogen dan zijn voorganger en een geoptimaliseerde aandrijflijn. Amsterdam heeft een subsidieregeling opengesteld voor zakelijke elektromobilisten. Een bedrag van 8,6 miljoen euro moet de aanschaf van een elektrische auto voor zakelijke veelrijders in de stad aantrekkelijker maken. De gemeente mikt vooral op elektrische taxi s en koeriersdiensten. The New Motion wil samen met De Zonnefabriek elektrische auto s laten rijden op zonnestroom. De twee bedrijven zijn een samenwerking aangegaan. Vanaf nu kunnen elektromobilisten zonnepanelen laten installeren in combinatie met een loloo, de oplaadpaal van The New Motion. Leasemaatschappij ALD Automotive heeft aan technisch dienstverlener Cofely een serie elektrische Renaults afgeleverd. In totaal zijn er vijftien elektrische auto s de weg op gegaan: tien elektrische Kangoo s en vijf Fluences. Cofely wil met de inzet van de elektrische auto s de carbon footprint van haar wagenpark verlagen. De kennis en ervaringen die de medewerkers opdoen met elektrisch rijden zet het bedrijf in voor haar klanten. 7

8 Branchevereniging voor Intelligente verkeersmanagementsystemen Om de toenemende drukte op de wegen beter te kunnen beheersen, ontwikkelen wij systemen die informeren, waarschuwen, adviseren en soms ook ingrijpen. elektrisch vervoer Smart grid Wij ontwikkelen met energiebedrijven oplossingen om een balans te krijgen tussen decentrale energieopwekking en de veranderende energiebehoefte. Elektrische auto s Binnen energieketens kijken wij met energiebedrijven naar de mogelijkheden om het elektriciteitsnet gereed te maken voor het gebruik van de elektrische auto. Technolution ontwikkelt innovatieve technologische oplossingen voor onder andere Rijkswaterstaat, Transport for London, SpitsScoren, Gemeente Rotterdam, ASML, Philips, Mister Green, Enexis, Essent, Eneco en Stedin. Promotie Kennisdeling Lobby Dutch Organisation for Electric Transport Promotie Kennisdeling Lobby Branchevereniging voor Promotie elektrisch vervoer Kennisdeling Branchevereniging voor Lobby elektrisch vervoer Branchevereniging voor elektrisch vervoer Promotie Kennisdeling Lobby Promotie Kennisdeling Lobby Branchevereniging voo elektrisch vervoer Promotie Kennisdeling Lobby >the right development Branchevereniging voor elektrisch vervoer Word lid: info@doetdoet.nl Word lid: info@doetdoet.nl Word lid: info@doetdoet.nl Word lid: info@doetdoet.nl

9 Flanders Drive stelt elektrische vrachtwagen voor Stad Antwerpen rijdt elektrisch Het stadsbestuur van Antwerpen rijd sinds eind januari met elektrische Nissan Leafs. Door om te schakelen naar een milieuvriendelijk wagenpark wil de stad bijdragen aan een duurzame en aangename leefomgeving. Zo streeft ze naar Minder CO2, meer frisse lucht. De eerste periode worden de elektrische wagens enkel door de stedelijke medewerkers gebruikt. Later in het jaar zullen alle medewerkers en leden van de elektrische wagens en de laadinfrastructuur gebruik kunnen maken. Belgische elektromobilist is het duurst uit Tijdens een werkbezoek van Prins Filip aan Flanders DRIVE heeft het in het Nederlandse Westerhoven en het Belgische Lommel gevestigde E-Trucks Europe de eerste testen met een volledig elektrische truck uitgevoerd. De truck is het resultaat van een innovatieproject waarvoor het bedrijf onder meer samenwerkt met Flanders DRIVE. Renilde Craps, Directeur van Flanders DRIVE: We zijn bijzonder trots om de eerste testen voor te stellen met deze elektrische truck van E-Trucks Europe, dat nauw samenwerkte met Triphase en met ons voor de ontwikkeling van de elektrische aandrijflijn. We hebben de voorbije vier jaar een ruime kennis en ervaring opgebouwd in onderzoek en ontwikkeling op het gebied van lithium-ion batterijen voor elektrische voertuigen die we in dit project voor het eerst hebben toegepast voor de elektrificatie van een zware vrachtwagen. Onderzoek van de Vlaamse Automobiel Bond (VAB) naar de kosten van autorijden heeft uitgewezen dat bestuurders van elektrische auto s in België het duurst uit zijn. Volgens de cijfers van de VAB moet een elektrische auto de meeste kilometers maken om de relatief hoge aanschafkosten terug te verdienen. In het onderzoek vergeleek de VAB drie vormen van alternatieve aandrijving: volledig elektrisch, range extender en hybride. België kiest drie Clean Cars of the Year 2012 Belgisch masterplan Elektrische Mobiliteit bijna klaar De Belgische overheid legt momenteel de laatste hand aan een Nationaal Masterplan voor het stimuleren van elektrische mobiliteit in België. Het masterplan beschrijft de barrières voor elektrische mobiliteit en bespreekt dertien actiedomeinen met ideeën voor verschillende maatregelen. Deze gaan van financiële stimulering bij de aankoop van een elektrisch voertuig tot scholing voor autodealers en nieuwe businessmodellen. Veel maatregelen zijn technisch van aard, maar illustreren wel de noodzaak aan coördinatie, bijvoorbeeld rond de realisatie van publieke laadinfrastructuur. Voor andere maatregelen moet nog financiering gezocht worden. Zo bevat het masterplan een lijst van voorstellen om personen, bedrijven en (lokale) overheden te ondersteunen in de aanschaf van elektrische wagens. Onderzoek toont aan dat de hoge aankoopprijs naast de beperkte actieradius en het ontbreken van aangepaste laadinfrastructuur een belangrijk obstakel is voor de doorbraak van elektrische voertuigen in België. Vijfenveertig elektrische Renaults voor imove Athlon Car Lease en Renault België Luxemburg hebben de sleutels van vijfenveertig elektrische voertuigen overhandigd aan netbedrijf Infrax. Infrax zal de wagens inzetten in het i-move project in het kader van de Vlaamse Proeftuinen. Infrax koos voor twintig Renault Fluence Z.E. en vijfentwintig Renault Kangoo Z.E. De twee modellen maken deel uit van een compleet gamma nul-uitstoot wagens dat einde 2012 uit vier wagens zal bestaan.athlon Car Lease en Renault, beide pioniers op het vlak van duurzame en slimme mobiliteit, beschouwen deze grote levering als een illustratie dat er wel degelijk een markt bestaat voor elektrische wagens. Sinds we begin 2010 als eerste leasingbedrijf een elektrische wagen ingeschreven, legden we al een hele weg af als pionier in het verschaffen van maatoplossingen voor deze nichemarkt, getuigt Erwin Ollivier, Deputy General Manager bij Athlon Car Lease. Met de inzet van deze 45 elektrische Renaults voor Infrax realiseren we opnieuw een belangrijke mijlpaal. Tijdens de Autosalon in Brussel zijn bij de verkiezing Clean Car of the Year drie elektrische auto s gelauwerd. De Chevrolet Volt won de overkoepelende categorie Clean Car, de Opel Ampera de titel Clean Fleet Car en de Mitsubishi i-miev de Clean City Car. Aanbesteding voor elektrische Blue-bike fietsen Publieke fietsen duiken meer en meer in het Belgische straatbeeld op. Tot nog toe betreft het enkel gewone trapfietsen. Blue-mobility, bekend van het Blue-bike fietsdeelsysteem, wil hierin verandering brengen en de steeds populairder wordende elektrische fietsen opnemen in het aanbod van publieke deelfietsen. In het kader van Olympus, de Vlaamse Proeftuin voor elektrische voertuigen, lanceert Blue-mobility een openbare aanbesteding gericht op automatische stations voor e-bikes. Deze stations moeten toelaten om publieke elektrische fietsen uit te lenen en op te laden zonder tussenkomst van een personeelslid én met minimale handelingen van de gebruiker. VLAANDEREN 9

10 Friesland maakt vaart met elektrisch varen: Elektrische boten een regelrechte hit Tot halverwege vorig jaar verkeerde Nederland in de rare situatie dat ons land meer elektrisch boten telde dan elektrische auto s. Natuurlijk, het was een kwestie van tijd dat door de komst van elektrische auto s van de grote fabrikanten deze achterstand ongedaan gemaakt werd, maar het zegt veel over de potentie en het enthousiasme over elektrisch varen. In de vaarprovincie bij uitstek Friesland worden ongekend veel meters gemaakt om in elektrische boten te herbergen. De recent aangekondigde subsidie voor vaartuigen en laadpunten moet daarbij een nieuwe versnelling creëren. De Stifting Elektrysk Farre Fryslân (SEFF) werkt in samenwerking met onder meer Drive4Electric en de Provincie Friesland en het projectbureau Friese Meren hard aan de ambitie om in 2015 over elektrische vaartuigen te beschikken. Deze ambitie is door de provincie ook vastgelegd in de met het Rijk gesloten Green Deal. Wilco Waller, voorzitter van de SEFF, is optimistisch over het bereiken van het doel. SEFF is inmiddels vier jaar actief met de uitrol van de uitvoeringsagenda. Wij voeren daarbij projecten uit in drie hoofdgroepen: infrastructuur waaronder electric only routes en laadpunten vallen, bekendmaking van de consumenten en bedrijven met elektrisch varen zo stonden wij recent voor de vierde keer op Boot Holland met een elektrisch varen -paviljoen en derde de groep is kwaliteit, normering, certificering en opleiding. Norm Normering en certificering zijn twee zeer belangrijke zaken om een succes te maken van elektrisch varen, vervolgt Waller. Samen met de HISWA hebben wij een landelijk convenant gesloten over hoe elektrische motoren geproduceerd en ingebouwd dienen te worden. Wij bekijken daarbij de mogelijkheden om de Friese norm zoals die nu vastligt, wereldwijd tot de standaard te laten maken. Er bestaat namelijk nog geen internationale norm. Nederland is volgens Waller samen met Oostenrijk en Zwitserland een van de koplopers als het gaat om elektrisch varen. In de komende periode hopen wij daarbij niet alleen de toeleverende bedrijven te laten floreren, maar ook in Nederland een markt te creëren van aanzienlijke omvang. Als instrumenten beschikken wij daarbij over een aantal stimuleringsregelingen. Zo heeft de euro provinciale subsidie voor de ombouw naar elektrische vaartuigen een investering in de sector opgeleverd van 2,2 miljoen euro en geresulteerd in 152 elektrische vaartuigen. Een nieuwe soortgelijke stimuleringsregeling is op komst als onderdeel van de begin februari door Gedeputeerde Staten van Friesland goedgekeurde uitvoeringsagenda elektrisch varen Electric only routes Inmiddels beschikt de provincie over vijftig officiële punten waar elektrische boten kunnen laden. Ze zijn allen gelegen op strategische locaties, vertelt Waller. Bovendien wordt gewerkt aan het aanwijzen en realiseren van drie officiële vaarroutes waar alleen elektrisch varen toegestaan zal worden. Deze electric only routes worden momenteel uitgestippeld door het projectbureau Friese Meren, dat ook verantwoordelijk is voor de uitvoering van de verschillende subsidieregelingen voor elektrisch varen. Het Friese Merenproject wil Friesland als water(sport)gebied nog aantrekkelijker maken en daarmee ook de Friese economie stimuleren. Het project is in 2000 gestart en loopt af in 2015 en de laatste jaren is elektrisch varen een steeds belangrijke rol gaan spelen, vertelt Linda de Boer, projectleider Elektrisch Varen bij het projectbureau Friese Meren. Begin februari is de nieuwe uitvoeringsagenda elektrisch varen voor de komende drie jaar vastgesteld. Naast promotie, de subsidieregeling voor boten en laadpunten en innovatiestimulatie, is het realiseren van drie electric only routes een van de belangrijke speerpunten. Friese Meren Het projectbureau Friese Meren liet ingenieursbureau Grontmij afgelopen jaar onderzoek doen naar deze elektrische vaarroutes. Zij hebben een aantal potentiële routes beschreven waaruit op basis van draagvlak, interesse van ondernemers en kosten een top vijf is gedestilleerd. Drie van die vijf routes gaan wij in de komende drie jaar proberen te realiseren. Het is een ambitieuze klus waarbij in 2012 met name het overlegjaar is met gemeenten en grondeigenaren. In 2013 hopen wij de eerste route te openen. Afgelopen kalenderjaar liet het projectbureau Friese Meren ook een marktscan uitvoeren rond elektrisch varen. De Boer: Daaruit kwam naar voren dat wij de ontwikkeling goed op de rit hadden en er afgelopen jaar zelfs ruim vierhonderd elektrisch boten waren in Friesland, een verdubbeling ten opzichte van het jaar daarvoor. Bovendien lagen wij daarmee prima op schema voor het doel van drieduizend vaartuigen in De economische teruggang treft de jachtbouw echter hard en daarmee ook elektrisch varen. De grootste uitdaging is om de opgaande spiraal weer te pakken te krijgen. Verhuur Recessie of niet, de interesse vanuit het bedrijfsleven voor elektrisch varen blijft aanwezig. Zo verhuurt Yacht Charter Sneek al enkele jaren met succes elektrische boten. Uiteindelijk heeft het Friese Merenproject ons over de streep getrokken om drie jaar geleden een elektrische boot in onze vloot op te nemen, vertelt directeur Sytze Kooij. Tot die tijd probeerden wij boten wel al zo stil mogelijk te maken, maar stiller dan met elektrisch varen kan natuurlijk niet. De beleving voor huurders is ongekend. Inmiddels zijn drie van de vierentwintig boten in onze vloot in Sneek elektrisch aangedreven. De boten zijn daarbij zo gebouwd dat met het accupakket drie en bij een boot zelfs zes uur varen op vol vermogen mogelijk is. Als de gebruikers s avonds afmeren kunnen zij de boot met walstroom in een nacht weer volladen. Omdat de infrastructuur nog niet overal toereikend is hebben wij bij een van de boten bovendien de mogelijkheid gecreëerd om via een generator te kunnen laden. Waar de animo voor de elektrische boten in het eerste operationele jaar tegenviel, loopt de verhuur volgens Kooij nu ongekend goed. Door te ervaren zijn mensen overtuigd geraakt van de meerwaarde van elektrisch varen. Bijna iedereen die gevaren heeft met de boten, heeft een herhaalboeking gedaan. De boten zijn daarmee 10

11 een regelrechte hit. De elektrische boten presteren qua boekingen daarmee het beste van de hele vloot. Wij hopen dat collega-verhuurbedrijven te enthousiasmeren om ook elektrisch te gaan varen zodat de vraag naar goede laadinfrastructuur groter wordt en deze ook ontstaat. Stil Een Friese onderneming die zelfs internationaal hoge ogen gooit is Goos Watersport. Het van oorsprong scheepstechnische bedrijf startte in 2002 met haar activiteiten rond elektrisch varen. Het stil varen is sindsdien eigenlijk een belangrijke tak in ons bedrijf geworden, vertelt directeur Klaas Goos. Wij doen zowel aan ombouw/refit als aan nieuwbouw. Wij hebben de beschikking over een stilboats -productlijn die bestaat uit vier modellen elektrische boten, van groot tot klein. In de topjaren verkopen wij daar zo n vijfentwintig exemplaren van. Ze vinden zowel aftrek in binnen als buiten Nederland. Met StilBatt. heeft het bedrijf bovendien een eigen acculijn gelanceerd en met Stildrive en Stilpod. elektromotoren een serie aandrijflijnen van 1,3 tot vijfentwintig kilowatt. Doordat wij nu een efficiënt productieapparaat hebben opgebouwd kunnen wij qua prijs met elektrisch ook het gevecht met het traditionele dieselvaren. Tel daarbij op dat elektrisch varen steeds populairder wordt klanten als verhuurbedrijven zijn bijvoorbeeld zeer blij met elektrische boten en een rooskleurige toekomst ligt in het verschiet. Zelf streeft Goos in de komende jaren met zijn bedrijf naar een verdere omzetgroei. Wij maken ieder jaar nog sprongen en nu onze elektrische model- en productlijn compleet is kunnen wij snel opschalen. Nederland is daarbij nu volgens ons te klein en wij kijken over de landsgrenzen heen om export te realiseren. Belangrijk om van elektrisch varen een exportproduct te maken is het benadrukken van de voordelen, het sec vanuit milieuperspectief benaderen is niet toereikend. 11

12 & 7 juni Tour & Taxis - Brussel Dé vakbeurs rond duurzame mobiliteit Voor ondernemers, fleet managers, mobiliteitscoördinatoren, HR managers en andere mobiliteitsprofessionals Met meer dan 70 exposanten Elektrische wagens, motorfietsen en scooters, wagens op aardgas, oplaad- en tankinfrastructuur, eco-driving, bedrijfsfietsen, duurzame leasing, mobiliteitsmanagement, consulting, mobiliteitsbudget en veel meer Indoor en outdoor testparcours een initiatief van hoofdsponsors mobimix.beurs_adv.indd 1 6/03/ :12:07

13 Robots, boeren en gynaecologen in een ev-gidsland Als mij wordt gevraagd om te vertellen over spannende ontwikkelingen op het gebied van high tech systemen begin ik altijd met robots. Robots voor oog- en buikchirurgie, robots voor gebruik in de thuiszorg en natuurlijk voetballende robots: onze Europese kampioenen van TechUnited. De overstap van autonome voetbalrobots naar slimme, schone en moderne high tech auto s is vanzelfsprekend. Nu al doen we proeven waarin we Technische Universiteit Eindhoven (TU/e)-kennis, TNO-techniek en NXP-chips op een unieke manier combineren. Met deze technologie zouden spookfiles op snelwegen vermeden kunnen worden. Onze auto wordt een ipad op wielen. Vorige maand vertelde ik dit verhaal aan honderdveertig boeren in Zeeland en de maand daarvoor op een congres van gynaecologen. Jazeker! En beide groepen reageerden heel enthousiast. Wel zit er verschil in de auto s die bij beide groepen tot de verbeelding spreken. Bij gynaecologen is vooral de Tesla Model S populair: een luxe, krachtige, volledig elektrische auto die met het grootste accupakket maar liefst vierhonderdtachtig kilometer ver kan rijden. We moeten er in Europa helaas nog een klein jaar op wachten. Bij boeren lijkt vooral de elektrische bestelwagen van Renault populair: de Kangoo Zero Emission. Eén van de boeren kwam na afloop naar me toe. Hij had zo n Kangoo besteld en wilde er een mobiele sterkstroomlader bij. Dan kon hij bij elke stal opladen. Volgens hem hebben veel boeren een goede business case voor elektrische bedrijfswagens: veel korte ritjes en langs vaste trajecten. Dat zulke uiteenlopende groepen enthousiast zijn illustreert dat we met elektrisch vervoer een nieuwe fase ingaan. Er komen dit jaar veel nieuwe modellen op de markt. Hoewel het net als bij de hybride auto die tien jaar geleden opkwam even zal duren voor er een flink marktaandeel ontstaat geldt wel: hoe meer keuze de consument heeft, hoe sneller er verkocht gaat worden. Een effect van het vertrouwen in nieuwe technologie. Het is niet meer de vraag óf elektrisch vervoer er komt, maar hoe snel. De plug-in hybride varianten (met een brandstofmotor als range extender) zullen daarbij, zeker in het begin, een flink marktaandeel pakken. Dat is niet erg: we rijden gemiddeld tweeëndertig kilometer per dag en zover kunnen plug-in s makkelijk elektrisch rijden. Hoe snel (volledig) elektrische auto s de traditionele brandstofauto zullen vervangen hangt in belangrijke mate af van ontwikkelingen in de batterijtechnologie en in het bijzonder de batterijprijs. Dat gaat snel. De prijs was in 2009 gedaald tot zeshonderd dollar per kilowattuur en de verdere prijsdaling wordt conservatief geschat op circa zeven procent per jaar: een halvering dus in tien jaar. De topman van Tesla voorspelt zelfs een prijs van tweehonderd dollar per kilowattuur in2015 en dit wordt ondersteund door Makoto Yoda, president van Mitsubishi s batterij leverancier GS Yuasa. Daarnaast zijn er veel situaties waarin een grote actieradius niet noodzakelijk is. Denk aan bovengenoemde boer of aan bestelwagens voor stadsdistributie, tweede auto s, deelauto s in Car2Go achtige concepten en stadsbussen. Stadsvervoer kent vaak korte afstanden en vaste routes die zich lenen voor het plaatsen van snelladers. Stichting Zero Emissie Busvervoer heeft het concrete doel om een tco (total cost of ownership) analyse tool te maken, waarmee snel kan worden bepaald op welke routes de inzet van elektrische bussen rendabel is. Er is gemeentebesturen in verband met de luchtkwaliteit veel aan gelegen die ontwikkeling te versnellen. Dat leidt bijvoorbeeld tot vervoersconcepten als Flex Overschie: een werk-leer traject gecombineerd met een elektrische buurttaxi. Dat is in Rotterdam opgezet door Stichting DOET en Stichting Urgenda en krijgt nu in andere gemeenten wellicht navolging. In Nederland zijn we sterk in het combineren van automotivetechniek en mobiliteitsconcepten. Daarom combineren we op de TU/e high tech automotive met logistiek en het voorspellen van vervoersbehoeften. Voor het Formule E-Team (FET) breekt ook een nieuwe fase aan. Met het instellen van de Taskforce hebben we een sterk team erbij. Er moet vooral heel veel concreet in gang worden gezet. De ambassadeursrol voor de FET leden wordt stevig aangezet, zodat alle stakeholders dit gemeenschappelijk belang goed blijven omarmen. Ik blijf benadrukken dat alle proeftuinen ook hun ervaringen moeten delen, zodat de leercurve steiler is. De industrie en kennisinstellingen hebben zich verenigd in de nieuwe organisatie AutomotiveNL, die samen met D-Incert en vereniging DOET borg staan voor een duidelijke rol in de topgebieden High Tech Systemen, Energie en Creatieve industrie. En natuurlijk hebben we de nieuwe unieke opleiding aan de TU/e, waar je nu met je VWO diploma Automotive kunt gaan studeren! Elektrische mobiliteit leeft in Nederland: onder boeren en gynaecologen, in de Industrie en bij de overheid, van nieuwe mobiliteitsconcepten tot autonome robotautos. Daarom blijft Nederland een EV gidsland, waarin oplossingen voor luchtkwaliteit en mobiliteit een stimulans zijn voor innovatie, ondernemerschap en werkgelegenheid. Prof. Maarten Steinbuch Technische Universiteit Eindhoven 13

14 Is delen het nieuwe hebben? Vraag of elektrische deelvloot betaalbaar is nog niet te beantwoorden In verschillende Nederlandse steden schieten de initiatieven voor elektrische deelauto s als paddenstoelen uit de grond. Maar hoe zit het met de levensvatbaarheid van de businessmodellen van deze initiatieven? Voor car2go mocht Amsterdam het spits afbijten als het gaat om elektrische auto s. Bij de start gaf car2go-directeur Henrich aan dat hij voor elke stad drie tot vijf jaar de tijd krijgt om winstgevend te worden, of het met elektrische auto s korter of langer zal duren moet volgens hem nog blijken. Ondertussen voert het Nederlandse bedrijf Greenwheels een landelijke proef uit met elektrische voertuigen waaruit moet blijken of een grootschalige uitrol een optie is. Onze eerste stappen met elektrische voertuigen hebben wij gezet wij in 2009, memoreert Gijs van Lookeren Campagne medeoprichter en directeur van Greenwheels. Het betrof toen omgebouwde Volkswagen Golfs. Om nog meer ervaring op te doen zijn wij in het kader van de landelijke proeftuinen twee jaar geleden gestart met het testen van vijfentwintig Peugeot ions in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. Oordeel Die ervaringen zijn volgens Van Lookeren Campagne wisselend. Twee belangrijke redenen waarom wij als proeftuin zijn geselecteerd door de Rijksoverheid, is het opdoen van ervaring met het realiseren van laadinfrastructuur in de openbare ruimte en met het gebruik van elektrische auto s door een grote groep particulieren. Die wetenschap betekent dat je met heel veel zaken de eerste bent, zoals met het aanvragen van vergunningen voor laadinfrastructuren. Al die nieuwe processen zorgen dat pionieren op zulke momenten lastig is. Mede hierdoor draait het project pas sinds eind vorig jaar op goede en groene wielen. Als echter van de kinderziektes is geleerd, is dat natuurlijk geen probleem. Of het businessmodel en de ervaringen dusdanig goed zijn dat Greenwheels in de komende jaren grote aantallen elektrische voertuigen in haar vloot gaat opnemen, durft Van Lookeren Campagne nog niet te zeggen. In de komende periode moet het echt duidelijk worden. Wij willen dit kalenderjaar eerst voldoende ervaring opdoen alvorens een oordeel te vellen. Het concept van elektrisch rijden sluit hoe dan ook aan op onze visie. Maar er moet nog hard aan de weg getimmerd worden, want een grote elektrische vloot is niet één, twee, drie daar. Verbeterpunten Volgens Mohamed El Maknouzi, managing director van car2go Amsterdam, zijn de eerste ervaringen met elektrische deelauto s in Nederlands hoofdstad tot dusver zeer positief. Van de gebruikers hebben wij zeer veel positieve reacties mogen ontvangen. Het overtreft alle verwachtingen. Logischerwijs zijn net als bij ieder aan bedrijf verbeterpunten waarmee wij in de komende periode hard aan de slag gaan. Car2go-directeur Henrich gaf de start van het elektrische deelautoproject aan dat hij voor elke stad drie tot vijf jaar de tijd krijgt om winstgevend te worden, geldt volgens El Maknouzi nog altijd. Wij kunnen nog niet al te veel melden over de levensvatbaarheid van het business model voor elektrische deelauto s. Het tijdsbestek waarin het concept zich moet bewijzen blijft in ieder geval hetzelfde. Daarbij zijn wij continu in overleg met onze partner de gemeente Amsterdam om ons concept verder te verbeteren. Daarbij zal het onder meer gaan om de invoering van een beloningssysteem. Mensen kunnen gratis rijminuten verdienen als ze aan car2go aansluiten op een laadpaal. Op die manier stimuleren wij gebruikers om de voertuigen op de juiste manier te gebruiken. Daarnaast zijn wij bezig met de ontwikkeling van een navigatiesysteem dat aangeeft of een laadpunt vrij of bezet is. Invoeren systeem met beloningen moet de gebruikers stimuleren de auto altijd te laden 14

15 EMOSS van start met productie van elektrische powertrains bus, truck en taxi Aan het Innovatiepark in Oosterhout is EMOSS gestart met de productie van light en heavy duty powertrains en voertuigen, te weten elektrische taxi s, trucks en bussen. De directie van EMOSS wordt gevormd door Frank Verhulst, Bob Bouhuijs, Mart Noordam en Martijn Noordam. Het viertal dat sinds kort leiding geeft aan EMOSS kan bogen op een ruime ervaring in de ev-industrie, bij enerzijds het voormalige All Green Vehicles (AGV) en bij EMOSS oude stijl dat een one-stop-shop vormde voor elektrisch vervoer en leiding gaf aan tal van innovatieprojecten. Door de aanstelling van de voornaamste (hoofd)engineers die tot eind vorig jaar werkzaam waren bij AGV, heeft EMOSS de brede kennispositie veiliggesteld. Bovendien is vanuit zowel de provincie Noord-Brabant, banken als een private investeerder een solide financiële basis gelegd. Momentum Half maart is EMOSS officieel gestart met de productie. De powertrains vinden op drie manieren hun weg naar de markt. Allereerst worden zij rechtstreeks geleverd aan taxi-, bus- en truckfabrikanten die de aandrijflijnen in hun voertuigen inbouwen. Een tweede optie is de levering van de powertrain en de integratie van diezelfde powertrain in het betreffende voertuig. Daarnaast brengt EMOSS zelfstandig en onder eigen label complete voertuigen op de markt. Groot voordeel is dat het bedrijf ook over de diverse certificeringen beschikt zoals de Comformity of Production (COP), de RDW-accreditatie en tenslotte ook als geaccrediteerd testhuis fungeert. Het technologisch hart van EMOSS is de hoog efficiënte powertrain die het bedrijf weet te realiseren. Bouhuijs: Met de ervaring van onze engineers tezamen met het sterke netwerk van toeleveranciers waarmee gezamenlijk ontwikkeld wordt, lopen we op dit vlak ver vooruit. EMOSS kent daarbij momenteel een vloot van zo n tweehonderd elektrische voertuigen die wij monitoren en in samenwerking met strategische servicepartners onderhouden. Het bedrijf verzamelt zodoende veel data over het gedrag van batterijen die van grote waarde is voor batterijfabrikanten. Daardoor hebben wij ook veel kennis over welke batterijchemie voor welk voertuigtype goed werkt, aldus Martijn Noordam. Lithium-ion batterijen kennen immers honderden verschillende chemische samenstellingen. Powered by Meer en meer steden gaan op slot voor vervuilende conventionele trucks door milieuzonering, vervolgt Bouhuijs. Overheden zullen verder in de toekomst via concessies op steeds schonere en elektrisch aangedreven bussen sturen. Het momentum voor de grootschalige uitrol van elektrische light en heavy duty voertuigen komt daardoor steeds dichterbij en is misschien zelfs al daar. Om daadwerkelijk aan de toenemende marktvraag te voldoen, is EMOSS inmiddels met twee grote truckfabrikanten in zee gaan. De truckfabrikanten die pas in de periode een definitieve technologiekeuze verwachten te maken en vooralsnog inzetten op meerdere alternatieve aandrijftechnologieën waaronder elektrisch gaan samen met EMOSS de elektrische aandrijftechnologie op het eigen chassis toepassen en verder ontwikkelen. Serieproductie is voor deze truckfabrikanten nog een eind weg en daarom gaan wij samen met hen prototypes ontwikkelen en vermarkten, aldus Bouhuijs. De voertuigen komen onder eigen merk van de fabrikant alsmede onder het label Powered by EMOSS op de markt. Auxiliary EMOSS zal zeker bij heavy duty voertuigen verder kijken dan enkel de powertrain. Volgens Martijn Noordam gaat het bedrijf ook de bijbehorende laadinfrastructuur in samenwerking met haar toeleverende partners op de markt brengen. Voor voertuigen als bussen en trucks is het ongekend belangrijk dat zij in staat zijn snel te laden. Wij zullen voor deze voertuigen technologie leveren waarmee conductief of inductief geladen kan worden. Een aanverwante tak van sport wordt gevormd door de auxiliary systemen. Voorbeelden zijn de kraakpers van een vuilniswagen en het koelsysteem voor gekoeld transport. Bouhuijs: Al deze systemen zijn vooralsnog met conventionele verbrandingsmotoren aangedreven. Wij elektrificeren onder meer in opdracht van een grote Amerikaanse fabrikant de koelsystemen voor vrachtwagentrailers en bestelwagens. Op de automotive campus in Helmond onder meer de thuisbasis van AutomotiveNL start EMOSS tenslotte in de loop van dit kalenderjaar de R&D-unit op. Deze unit zal uitgroeien naar een volwaardige vestiging. Martijn Noordam besluit: Het is een broeinest waar kruisbestuiving plaats kan vinden tussen onze engineers en die van organisaties als Benteler Engineering Services, TNO en ook het European Electric Mobility Centre (EEMC). 15

16 2012. HET JAAR WAARIN RENAULT ELEkTRIsCH RIJdEN INTROdUCEERT FLUENCE Z.E. nu verkrijgbaar 0% bijtelling geen kilometeradministratie vanaf ,- incl. BTW batterijhuur vanaf 82,- p.m.* RENAULT Z.E. 100% ELEkTRIsCH, GEEN UITsTOOT DRIVE THE CHANGE *Prijs batterijhuur Fluence Z.E. o.b.v km/jaar en driejarig contract. Geen uitstoot tijdens het rijden, kijk voor meer informatie op renault.nl.

17 De successen van twee jaar HTAS-innovatieprojecten rond elektrische voertuigtechnologie De Rijksoverheid stelde in 2010 zo n 18,5 miljoen euro beschikbaar voor de ontwikkeling van elektrische voertuigtechnologie (EVT) binnen het nationale innovatieprogramma High Tech Automotive Systems (HTAS). De vijftien innovatieprojecten die dit opgeleverd heeft kennen en de successen zijn divers en talrijk. Een kort overzicht van enkele projecten die opvallende resultaten hebben behaald. De HTAS EVT-projecten speelden zich rond diverse onderwerpen af. Van personenvoertuigen tot zwaardere voertuigen als bussen, vrachtwagens en vuilniswagens. Maar ook onderwerpen als range extenders en batterijtechnologie kwamen voorbij. Batterij Een van de HTAS-projecten die zich afspeelde op het domein van batterijveiligheid is SafeBat. Doel was het creëren van duidelijkheid rond de veiligheid van batterijen via standaardisatie en recycling methoden van batterijen. Binnen het project zijn testmethodes, een end-of-life beheerstructuur en ontwerprichtlijnen gegenereerd. Een van de projectpartners was vermogenselektronica-specialist Heliox. Wij hebben binnen het project een slim circuit ontwikkeld waarmee het mogelijk is de levensduur van batterijpakketten wezenlijk te verlengen, vertellen Rudi Jonkman en Mark Smidt van Heliox. Bovendien hebben wij veel elektronicakennis in kunnen brengen. De automotive industrie heeft weinig ervaring met hoge elektronische vermogens en dit project was daarmee tevens een belangrijke leerschool voor hen. Een ander succesvol project rond batterijtechnologie is 360 EVT - Batterij monitoring & controle systeem. Penvoerder Sycada.Green heeft een batterij monitoring- en controlesysteem ontwikkeld. Directeur Kristian Winge: Met dit systeem willen wij de range anxiety verminderen door informatie te geven over batterijconditie, actieradius en laadinfrastructuur. In het project zijn een webportal en een smartphone-applicatie ontwikkeld. Het systeem is in meerdere talen beschikbaar en wij werken aan ade ontwikkeling van extra modules. Een voorbeeld is een boekings- en reserveringssysteem gevoed door batterijinformatie. Een project in het verlengde van 360 EVT is EVIDENT. Projectleider Ric Zwanenberg van TomTom: De eerste versie van het commerciële product hebben wij half september op de IAA in Frankfurt gepresenteerd. In 2012 willen wij over een commercieel product beschikken. Zodoende kunnen bestuurders straks absolute zekerheid krijgen over de actieradius, zodat ze hun bestemming comfortabel bereiken en range anxiety weggenomen wordt. Openbaar vervoer Een interessant project op het domein van openbaar vervoer is Zero Emission Phileas. APTS werkte hierbij aan het testen van de haalbaarheid en veiligheid van een inductielaadsysteem voor het draadloos laden van een volledig elektrische Phileas. Projectmanger Gerard Koning (APTS): De elektrische Phileas is in onze optiek dé toekomst voor emissieloos publiek transport. Technologisch zijn de belangrijkste drempels genomen het veiligheidssysteem is getest in de gesloten omgeving van de High Tech Automotive Campus. Nu is het zaak om het ook in een open omgeving te testen. Projecten HTAS EVT-lijn Binnen de EVT-lijn van HTAS zijn vijftien verschillende innovatieprojecten uitgevoerd, te weten: Zero Emission Phileas: ontwikkeling inductielaadsysteem voor elektrische Phileas; SafeBat: veiligheid en standaardisatie van ev-batterijen; Zero Emission Minibus: ontwikkeling lage vloer bus; Commercial drivetrain technology: ontwikkeling van een geïntegreerde elektrische drive train; E-Carin: wegnemen industriële drempels voor wielnaafmotor in personenauto s; HYREF: de ontwikkeling plug-in hybride vuilniswagen; E-platform: ontwikkeling van modulair platform als basis voor zware voertuigtoepassingen; Evident: slim systeem dat ev-rijders nauwkeurige voorspelling geeft over actieradius; EVT Powertrain: integratie van componenten van elektrische/hybride aandrijflijn; CVTruc: innovatieve overbrenging voor optimale energieoverdracht elektromotor; Databox: systeem voor bepaling kostprijs per kilometer en restwaarde accu s; 360EVT: Batterij monitoring & controle systeem. Lichtgewicht wielophanging met wielnaafmotor: integraal ontwerp van een elektrische wielmodule. E-Refuse: ontwikkeling toekomstige stadsvrachtwagen via demonstrator volledig hybride vuilniswagen. Range Extender Innovations: drie complementaire oplossingen voor het verlengen van actieradius van elektrische voertuigen; Voor meer informatie 17

18 Platform Olympus en EVA voortvarend van start onder vlag Vlaamse proeftuin Met de Vlaamse Proeftuin Elektrische Voertuigen doen vijf verschillende platforms ervaring op met elektrische voertuigen. E-Mobility spreekt iedere editie met een aantal van deze platforms. Dit keer vertellen Peter Vercauteren van platform Olympus en Frederik Hindryckx van platform EVA over hun doelstellingen en ambities. Genetwerkte mobiliteit gevisualiseerd door Olympus (links) en het laadeilandconcept van EVA (rechts) Binnen Olympus investeren de Vlaamse overheid en de verschillende deelnemers in elektrische auto s, scooters, fietsen en fietslaadstations verdeeld over Gent, Hasselt, Leuven en Antwerpen. Bovendien worden vierendertig treinstations met laadpunten voor elektrische voertuigen uitgerust. Ons proeftuinplatform is gestart op 1 januari, vertelt Peter Vercauteren, business research manager bij het Olympus platform. Dit kalenderjaar staat in het teken van het installeren van de laadinfrastructuur en de ontwikkeling van het softwareplatform. Olympus kent namelijk niet alleen hardware in de vorm van laadpalen en voertuigen, maar ontwikkelt ook een open service platform waarbij informatie over voertuigen, laadpalen, betalingen, verkeer en energiebalancering verzameld wordt. DNA Het DNA van Olympus is eigenlijk het mogelijk maken van genetwerkte en gedeelde mobiliteit, waar verschillende vervoersmiddelen naadloos met elkaar verbonden zijn, vervolgt Vercauteren. Gedeeld wil zeggen dat mobiliteit niet langer gebaseerd is op het bezit van voertuigen, maar op het gebruik er van, vervolgt Vercauteren. Delen is het nieuwe hebben. Binnen dit concept focusseren wij ons uiteraard op de elektrische genetwerkte mobiliteit. Wij zorgen dat de gebruiker als het ware de regisseur wordt van zijn eigen mobiliteit. Hij krijgt verschillende vervoersmodaliteiten tot zijn beschikking en kan vrijuit netwerken zodat zijn eigen behoefte vervuld is. Door dit kalenderjaar niet alleen de laadinfrastructuur te realiseren, maar ook het serviceplatform te creëren wil Olympus voldoende tijd genereren om het platform ruimschoots gedurende twee jaar in de praktijk te kunnen testen. In die periode kunnen wij ook nieuwe businessmodellen uittesten zodat na afloop van die periode een grootschalige uitrol in België mogelijk is. Zeer belangrijk is volgens Vercauteren het open karakter van Olympus. Het staat externe partijen vrij om ons platform te komen versterken in de komende periode. Wij zien daarbij ook zeker opportuniteiten om verbindingen met Nederland te leggen. Dus niet alleen de laadinfrastructuur zal een evoluerend karakter hebben, maar ook het consortium. Oplaadeilanden Wij zijn druk doende met het inrichten van het platform Elektrische Voertuigen in Actie, kortweg EVA, stelt Frederik Hindryckx van energiedistributiebedrijf Eandis. Eandis is platformmanager binnen EVA, één van de grootste platformen binnen de Vlaams proeftuin voor elektrisch rijden. Momenteel betekent dit onder meer de realisatie van 71 oplaadeilanden die in 51 verschillende gemeenten komen waar Eandis actief is. Door deze laadinfrastructuur publiek beschikbaar te stellen wordt de drempel om elektrisch te rijden aanzienlijk verlaagd. In totaal gaat het om circa 135 laadpunten die tegen september opgeleverd zijn en zowel geschikt zijn voor voertuigen als fietsen. EVA stopt echter niet bij het realiseren van laadinfrastructuur. De verschillende partners in het platform zullen ook elektrische voertuigen inbrengen. Eandis koopt bijvoorbeeld veertien voertuigen, vervolgt Hindryckx. Het gaat om verschillende type voertuigen zodat breedschalig kennis opgedaan wordt. Uiteindelijk zullen zo n honderd elektrisch voertuigen binnen EVA uitgetest worden door een grote groep gebruikers. Dit alles tezamen de laadinfrastructuur, testvloot en testpopulatie bieden belangrijke input voor statistisch onderzoek en kennis over technische parameters. EVA wil volgens Hindryckx vanaf oktober de infrastructuur en voertuigen beschikbaar hebben. Wij willen dan een volwaardig platform zijn waarop verschillende testprojecten zich kunnen ontwikkelen. Daarbij is door de EVA-partners een aantal projecten gedefinieerd en hebben een aantal externe partijen al contact gezocht. Desalniettemin staan wij open voor nieuwe partijen van buitenaf die testen willen uitvoeren of kennis op willen doen. Vanaf komend najaar zullen de oplaadeilanden en voertuigen elektrische mobiliteit in ieder geval zichtbaar maken in het straatbeeld en een bijdrage leveren aan het wegnemen van de koudwatervrees. 18

19 INHOUD prins maurits zwaait af als voorzitter formule e-team de stap van pioniersfase naar volwassenheid SPECIAL FORMULE E-TEAM MAART 2012 nederland moet voor in het peloton rijden autofabrikanten en busbouwers overtuigd van elektrische aandrijflijn Gunstige secundaire voorwaarden kunnen stadsdistributie boost geven FORMULE E-TEAM BRENGT ELEKTRISCH RIJDEN IN DE VERSNELLING

20 VOORWOORD Elektrisch rijden biedt prachtkansen voor Nederland Voorlopers vangen veel wind, om te versnellen moeten zij hard werken. Zeker met economische tegenwind. Het congres Elektrisch rijden in de versnelling van het Formule E-team wil elektrisch rijden in Nederland een impuls geven door alle partijen op het gebied van elektrisch rijden samen te brengen. Uw deelname is essentieel. Want om elektrisch rijden en duurzame mobiliteit echt van de grond te krijgen, is initiatief nodig van allerlei maatschappelijke partijen. Samenwerking tussen ondernemers, onderzoekers en overheid is daarbij essentieel, vooral in economische topsectoren als energie, logistiek en hightech. Elektrische mobiliteit creëert geweldige kansen voor bedrijven en voor de samenleving. Zij zorgt voor schonere lucht, stillere steden, zuiniger energieverbruik en we worden minder afhankelijk van fossiele brandstoffen. En zij stimuleert innovatie. Elektrisch rijden is een katalysator voor een breed palet aan innovatieve en duurzame producten en diensten, van snellaadpunten tot monitoringsystemen voor batterijen. Denk ook aan zonnepanelen waarmee mensen zelf stroom kunnen opwekken voor hun voertuig. Nieuwe mobiliteitsconcepten zoals het programma voor deelauto s CAR2GO in Amsterdam. Of nieuwe toepassingen die laden zonder snoer mogelijk maken. Juist in deze moeilijke economische tijden moeten we dit soort innovaties stimuleren. Want zij stellen Nederlandse bedrijven in staat om beter te concurreren op de wereldmarkt. En dat levert geld en banen op in Nederland. Het kabinet ziet in elektrisch rijden een groot potentieel. Met alle partners hebben we de ambitie om van Nederland een van de koplopers in Europa te maken. Maar dan moeten bedrijven wel in staat zijn om mooie ideeën om te zetten in rendabele business cases. Daarom hebben we een ambitieus plan Elektrisch Rijden in de Versnelling opgesteld. Het doel is meer elektrische auto s op straat, een betere infrastructuur en meer bedrijven die meedoen. We gaan ervoor zorgen dat we in Nederland meer gaan verdienen aan elektrisch rijden. Het kabinet heeft ook verschillende Green Deals afgesloten met ondernemers, onderzoekers en medeoverheden om elektrisch rijden een impuls te geven. Noord-Brabant, Friesland en Rotterdam richten zich om te beginnen op leaseauto s, openbaar vervoer, overheidsvoertuigen en vrachtvervoer in de binnensteden. Friesland wil meer elektrisch varen, Rotterdam meer elektrische scooters. Een consortium van bedrijven en netbeheerders gaat enkele duizenden intelligente laadpunten en honderd snellaadpunten plaatsen op parkeerterreinen, pompstations en bij hotels. En er is ruimte voor nog veel meer Green Deals! Het Formule E-Team heeft onder de gedreven leiding van Prins Maurits van Oranje ervoor gezorgd dat elektrisch rijden in Nederland en ver daarbuiten op de kaart staat. Voor Prins Maurits is dit het moment om het stokje over te dragen. Er zijn honderden initiatieven tot bloei gekomen. Nu is het aan u om die initiatieven voort te zetten! Samen met netwerkbeheerders kunt u investeren in een landelijk netwerk van laadpalen. U kunt zich aansluiten bij D-Incert, het innovatiecentrum op het gebied van elektrisch rijden. In branchevereniging voor elektrisch vervoer DOET kunt u met enthousiaste ondernemers nieuwe producten ontwikkelen en nieuwe markten aanboren. En zo zijn er nog talloze andere mooie initiatieven. De introductie van elektrisch rijden biedt volop kansen. Zoek die kansen op, werk samen en help ons om elektrisch rijden in een hogere versnelling te brengen! Maxime Verhagen Vicepremier en Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 2