Digitale kloof. Een probleem in theorie. werkelijkheid?

Transcriptie

1 Digitale kloof Een probleem in theorie of werkelijkheid?

2 Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de afdeling Welzijn & Onderwijs en Stichting Mozaïek door Bureau Onderzoek & Statistiek. Auteur: de heer drs. E.J.G.J. de Laat Meer informatie over het onderzoek kunt u opvragen bij: edelaat@waalwijk.nl juli

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding Probleemstelling Verantwoording onderzoek Opbouw rapport Resultaten Bezit en gebruik van een computer Projecten Behoefte pc gebruik Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1: Vragenlijst Bijlage 2: Antwoorden per vraag

4 Samenvatting In 2002 is in navolging van het Rijksbeleid het project Waalwijk werkt aan de toekomst opgestart in de gemeente Waalwijk. De veronderstelling die is gehanteerd was dat er sprake was van een digitale kloof tussen burgers die toegang hebben tot ICTvoorzieningen en anderen voor wie dat niet geldt. Deze veronderstelling is echter nooit getoetst op waarheid. Dit onderzoek is nodig om te voorkomen dat na beëindiging van dit project het probleem nog steeds bestaat en de deelprojecten niets hebben bijgedragen aan het terugdringen van het probleem. Doelstelling van het onderzoek is het achterhalen of er binnen de Waalwijkse bevolking een digitale kloof bestaat en indien deze kloof bestaat wat hiervan de omvang is. Daarbij tevens bekijken, indien er sprake is van een digitale kloof, of de ingezette acties de juiste oplossingsrichting zijn voor het probleem. Het computerbezit binnen de doelgroep ligt lager dan het Nederlands gemiddelde. Echter als we de Waalwijkse cijfers vergelijken met landelijke gegevens van personen in een vergelijkbare sociaal-economische situatie komt het computerbezit grotendeels overeen. Naast het bezit is ook het pc gebruik van belang bij het bepalen van een digitale kloof. Het gebruik binnen de doelgroep komt grotendeels overeen met landelijke cijfers, al zijn het met name mensen die thuis een pc hebben die er gebruik van maken. Mensen die geen pc bezitten maken in de meeste gevallen er ook elders geen gebruik van. De belangrijkste redenen om geen gebruik te maken van een pc zijn de kosten voor de aanschaf en het niet beschikken over de vaardigheden. Van degene die niet beschikken over een pc en er ook elders geen gebruik van maken zou bijna de helft wel graag met een pc willen leren werken. Redenen om dat niet te willen zijn met name het niet hebben van een pc en de hoge kosten voor een cursus. Op basis van de resultaten is de conclusie houdbaar dat er binnen Waalwijk sprake is van een digitale kloof. Er bestaat immers een groep burgers die niet beschikt over een pc en er ook geen gebruik van maakt, maar die er wel meer mee zou willen werken. Deze groep heeft geen toegang tot ICT-voorzieningen waardoor zij een achterstand kunnen oplopen ten opzichte van de informatierijken die hier wel toegang tot hebben. Wat betreft de omvang van de kloof zijn moeilijk harde cijfers te geven, maar binnen het onderzoek blijkt dat 38%, 66 personen, geen gebruik maakt van een pc. Het bestaan van de digitale kloof in combinatie met de nog steeds voortdurende ontwikkelingen op het gebied van ICT noopt de gemeente om mensen die een achterstand op dreigen te lopen te ondersteunen. Het project pc werk ermee in de huidige vorm blijkt niet erg aan te slaan 1, maar door de vorm en inhoud meer aan te passen aan de behoefte van deze groep burgers kan de digitale kloof wellicht verkleind worden. Het rapport geeft hiervoor enkele aanbevelingen. 1 Het streven was om in 3 jaar tijd 100 deelnemers te bereiken met project Pc werk ermee. Na 2 jaar zijn er, na het oprekken van de doelgroep, slechts 43 bereikt. -4-

5 1. Inleiding 1.1. Aanleiding In navolging van het Rijksbeleid is in 2002 binnen de gemeente Waalwijk het pc-project Waalwijk werkt aan de toekomst opgezet. Het doel van zowel het rijks- als gemeentelijk beleid was de digitale kloof in de samenleving te verkleinen en mensen en gezinnen die niet of nauwelijks kennis hebben kunnen nemen van de ICT-mogelijkheden beter op de toekomst voor te bereiden. Het gemeentelijk project bestond uit drie onderdelen: Pc werk ermee; Cybercentrum Waalwijk; Digitale communicatie. Met name het eerste deelproject is onderwerp van onderliggend onderzoek Probleemstelling Het in de vorige paragraaf genoemde pc-project Waalwijk werkt aan de toekomst is gebaseerd op de veronderstelling dat er sprake is van een digitale kloof. Deze veronderstelling is echter nooit onderzocht. Is een dergelijke kloof in werkelijkheid aanwezig onder de Waalwijkse bevolking en hoe groot is deze kloof dan wel? Aannemelijk is dat een gedeelte van de burgers van Waalwijk geen pc gebruiken. Als we uitgaan van de landelijke gegevens zou dit gaan om 22% van de bevolking. De vraag is enerzijds of deze groep mensen dit ook als probleem ervaren en anderzijds wat het probleem van de gemeente is als een groep inwoners geen pc kunnen gebruiken. Via het project is destijds begonnen met het oplossen van een probleem zonder dat het probleem helder was. Daarbij zijn drie oplossingen i.c. projecten bedacht zonder te weten of dit de juiste oplossingen voor het veronderstelde probleem zijn. Om te voorkomen dat na beëindiging van het project Waalwijk werkt aan de toekomst het probleem nog steeds bestaat en de projecten niets hebben bijgedragen aan het terugdringen van het probleem is een onderzoek noodzakelijk om het bestaan en de omvang van het probleem te achterhalen. Doelstelling van het onderzoek is het achterhalen of er binnen de Waalwijkse bevolking een digitale kloof bestaat en indien deze kloof bestaat wat hiervan de omvang is. Daarbij tevens bekijken, indien er sprake is van een digitale kloof, of de ingezette acties de juiste oplossingsrichting zijn voor het probleem. Om de doelstelling te kunnen bereiken is op de eerste plaats van belang wat we verstaan onder een digitale kloof. Er zijn geen vastomlijnde definities van de digitale kloof, maar waar het in principe om gaat is dat er een tweedeling aanwezig is tussen mensen die wel in het bezit zijn van en toegang hebben tot nieuwe ICT-voorzieningen en andere waarbij dat niet het geval is. Omdat de technologische ontwikkelingen toegang verschaffen tot een grote hoeveelheid informatie wordt in dit kader ook wel gesproken over informatierijken ten opzichte van informatiearmen. In eerste instantie heeft de digitale kloof betrekking op het bezit van ICT-apparaten (i.c. pc), maar in toenemende mate -5-

6 speelt het gebruik ervan, waardoor vaardigheid en toegang tot informatie wordt verkregen, een steeds belangrijkere rol. Om antwoord te krijgen op de doelstelling zijn de volgende vragen van belang: In welke mate heeft de doelgroep de beschikking over een eigen pc? In welke mate maakt de doelgroep zelf gebruik van een pc, hetzij thuis, hetzij elders? Wat zijn de redenen indien geen gebruik gemaakt wordt van een pc? Bestaat er behoefte of is de wens aanwezig meer met de pc te gaan werken? 1.3. Verantwoording onderzoek Het project Waalwijk werkt aan de toekomst is met name bedoeld voor de sociaal zwakkeren in de samenleving. Deze doelgroep is echter niet eenduidig omkaderd en tevens moeilijk te bereiken onder andere vanwege de privacy. In een vroeg stadium is daarom besloten om de doelgroep van dit onderzoek te beperken tot de groep uitkeringsontvangers die staat ingeschreven bij de Intergemeentelijk Sociale Dienst Midden-Langstraat (ISD). Dit betreft een groep van 646 personen. Al deze personen hebben ten behoeve van dit onderzoek een schriftelijke vragenlijst ontvangen. Deze onderzoeksmethode is gebruikt gezien de omvangrijkheid van de doelgroep en de hoeveelheid informatie die benodigd is om de doelstelling te kunnen bereiken. Van de 646 verstuurde vragenlijsten zijn er 174 ingevuld geretourneerd. Dit betekent een respons van 26,9%. Ondanks het feit dat dit percentage aan de lage kant is, zijn de aantallen voldoende om uitspraken te doen over de aanwezigheid en de omvang van een eventuele digitale kloof Opbouw rapport In dit eerste hoofdstuk is de basis van het onderzoek uiteengezet. Aan bod zijn gekomen de aanleiding, de doelstelling en de verantwoording van het onderzoek. Hoofdstuk 2 behandelt de resultaten van het onderzoek. Achtereenvolgens komen aan bod de mate dat de uitkeringsontvangers een computer bezitten en er gebruik van maken en het project Pc werk ermee. Ter afsluiting volgt hoofdstuk 3 met de algehele conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van het onderzoek. -6-

7 2. Resultaten 2.1. Bezit en gebruik van een computer De digitale kloof zoals die verondersteld wordt aanwezig te zijn, wordt voor een belangrijk deel bepaald door het gegeven of mensen in het bezit zijn van een computer of er thuis of elders gebruik van kunnen maken. Binnen het onderzoek blijkt bijna 53% van de respondenten thuis te beschikken over een computer. Een groot deel van deze computers heeft ook een internetverbinding (81,3%). In onderstaande tabel staan de gegevens over het computerbezit in Waalwijk afgezet tegen de landelijke gegevens 2. Pc bezit Waalwijk Nederland Verschil Pc met internet 43,0% 73,0% - 30,0% Pc zonder internet 9,9% 9,0% + 0,9% Geen pc 47,1% 18,0% + 29,1% Tabel 1: Pc bezit Waalwijk t.o.v. landelijk gemiddelde Uit bovenstaande tabel blijkt duidelijk dat binnen doelgroep het pc bezit beduidend lager ligt dan het landelijk gemiddelde (ca. 30%). Deze verschillen lijken te duiden op de aanwezigheid van een digitale kloof. Vergelijken we het pc bezit binnen de doelgroep in Waalwijk met landelijke cijfers van personen in een vergelijkbare sociaal-economische situatie 3 zijn de verschillen minder groot. Pc bezit Waalwijk <105% soc. minimum 4 Nederland Werkloos, bijstand, AO Pc met/zonder internet 53,9% 44,0% 68,0% Geen pc 47,1% 56,0% 32,0% Tabel 2: PC bezit Waalwijk t.o.v. landelijk vergelijkbare cijfers Deze cijfers over het pc bezit laten zien dat de gemeente Waalwijk evenals de rest van Nederland te maken heeft met een digitale kloof. Immers er lijkt sprake te zijn van een tweedeling tussen mensen die wel een pc bezitten en anderen waarbij dat niet het geval is. Een direct gevolg daarvan kan zijn dat de laatste groep een informatieachterstand oploopt. De grote verschillen uit tabel 1 worden door deze meer specifieke vergelijking wel enigszins genuanceerd en beter in de juiste context geplaatst. Er zijn diverse redenen dat mensen geen internetaansluiting op de computer thuis hebben. Onderstaande tabel laat zien welke redenen dit zijn en maakt tevens een vergelijking met landelijke cijfers 5. 2 Centraal Bureau voor de Statistiek, Statline, Rijswijk, Sociaal Cultureel Planbureau, Sociale uitsluiting in Nederland, Den Haag, In waalwijk wordt een beleidsmatig sociaal minimum gehanteerd van 112%. Als dit doorgetrokken wordt naar de landelijke cijfers zou ook binnen deze groep het pc bezit hoger uit kunnen komen dan 44%. 5 Centraal Bureau voor de Statistiek, Statline, Rijswijk,

8 Reden geen internettoegang Waalwijk Nederland internet te duur 82,4% 11,0% pc niet geschikt 23,5% 29,0% onbekend meerwaarde internet 11,8% -- geen interesse 5,9% 34,0% anders 11,8% -- Tabel 3: Reden geen internettoegang Opvallend in bovenstaande tabel is dat de respondenten ten opzichte van de landelijke gegevens met name geen internettoegang hebben vanwege de kosten en niet vanwege het feit dat ze er geen interesse in hebben. Ook bij de antwoorden in de categorie anders wordt aangegeven dat de pc niet geschikt is en dat een de aanschaf van een nieuwe te duur is. Bovenstaande biedt perspectief indien blijkt dat er een digitale kloof bestaat; bij de respondenten hoeft immers geen interesse gekweekt te worden, maar slechts (financiële) ondersteuning te worden geboden. Naast het computerbezit is ook het gebruik van belang om te bepalen of er sprake is van een digitale kloof. Van degene die thuis een pc hebben staan geeft bijna 89% aan dat ze er ook zelf gebruik van maken. Dit komt ongeveer overeen met het landelijk gemiddelde van 84% 6. Naast het eigen gebruik wordt de pc in veel gevallen ook gebruikt door de eigen kinderen (56%). In onderstaande tabel staat een volledig overzicht weergegeven van andere pc-gebruikers. Andere gebruikers kinderen 56 56,0% partner/huisgenoot 10 10,0% niemand 26 26,0% anders 8 8,0% Totaal % Tabel 4: Andere gebruikers dan de pc-bezitter Naast het pc-gebruik thuis wordt door ruim 39% ergens anders gebruik gemaakt van een pc. Dit percentage ligt beduidend onder het landelijk gemiddelde van 54% 7. Degene die wel elders gebruik maken van een pc doen dat meestal bij familie en vrienden (36,3%), gevolgd door de pc in de bibliotheek (24,2%). Deze zelfde personen maken nagenoeg allemaal eveneens gebruik van de thuis pc. De respondenten die hebben aangegeven geen pc te bezitten en er elders ook geen gebruik van te maken (64) hebben daar diverse redenen voor. De belangrijkste zijn het te duur vinden van de aanschaf (50%), gevolgd door het niet beschikken over de benodigde kennis (46,9%) en er geen interesse in hebben (29,7%). Bij de overige respondenten is wel verschil aanwezig in de frequentie en het doel waarvoor de pc wordt gebruik. In de meeste gevallen wordt dagelijks gebruik gemaakt van een pc (59%), gevolgd door eenmaal per week (23,8%). In onderstaande tabel staat het volledige pc-gebruik weergegeven. 6 Centraal Bureau voor de Statistiek, Statline, Rijswijk, Centraal Bureau voor de Statistiek, Statline, Rijswijk,

9 Frequentie 1 x per dag 62 59,0% 1 x per week 25 23,8% 1 x per maand 3 2,9% Minder vaak 15 14,3% Totaal % Tabel 5: Frequentie pc-gebruik Naast de respondenten die helemaal geen gebruik maken van een pc zijn er dus nog 15 (14,3%) die dat minder dan eens per maand doen. Van de respondenten die thuis een pc bezitten gebruikt ruim 74% deze pc dagelijks en ruim 13% eens per week. Deze gebruiksfrequentie ligt beduidend hoger dan het landelijk gemiddelde 8. Deze cijfers laten zien dat 45% van de gebruikers dagelijks en 33% eens per week gebruik maken van hun pc. De gebruikers zitten in de meeste gevallen ongeveer 1 uur (35,2%) of een half uur achter de pc (27,6%). In onderstaande tabel is de gebruiksfrequentie en de gemiddelde gebruiksduur van de pc gecombineerd. Gemiddelde gebruiksduur Gebruiksfrequentie 1/2 uur 1 uur 2 uur >= 2 uur Totaal 1 x per dag x per week x per maand Minder vaak Totaal Tabel 6: Gebruiksfrequentie en gebruiksduur computer Bovenstaande tabel laat zien dat de meeste dagelijkse pc-gebruikers of maximaal een uur of langer dan 2 uur achter de pc zitten. De gemiddelde gebruiksduur neemt af naarmate de gebruiksfrequentie ook afneemt. Landelijke cijfers laten zien dat mensen in een vergelijkbare sociale positie (werkloos of arbeidsongeschikt) in 2000 ongeveer 3 uur per week de pc gebruiken 9. Dit was een stijging van 230% ten opzichte van Indien we de gegevens uit bovenstaande tabel omrekenen komt het gemiddelde gebruik per week uit op ongeveer 7 uur 10. Dit zou wederom een stijging van circa 230% betekenen ten opzichte van het gebruik in Op zich zou dit niet vreemd zijn gezien de ICT ontwikkelingen de laatste jaren, dus aannemelijk is dat het gemiddeld pc-gebruik in Waalwijk binnen de doelgroep ongeveer overeenkomt met de landelijke trend. Naast de gebruiksfrequentie en de gebruiksduur is interessant te weten waarvoor de pc gebruikt wordt. In de meeste gevallen is dit internet (71,7%), gevolgd door (60,4%). In onderstaande tabel staat een volledig overzicht van onderwerpen waarvoor de pc gebruikt wordt door de bezitter zelf. 8 Centraal Bureau voor de Statistiek, Statline, Rijswijk, Sociaal Cultureel Planbureau, Sociale uitsluiting in Nederland, Den Haag, Voorbeeld omrekening voor gebruiksfrequentie van 1x per dag en gebruiksduur van half uur: 14 personen x 7 dagen in een week x 0,5 uur = 49 uur. Voor de gebruiksduur van >= 2 uur is uitgegaan van 3 uur en bij de gebruiksfrequentie van minder vaak is uitgegaan van eens per 2 maanden. Vervolgens is iedere cel bij elkaar opgeteld en gedeeld door het totaal van 100 respondenten die deze vragen hebben ingevuld. -9-

10 Gebruik pc voor typen van teksten en brieven 57 53,8% bankzaken 31 29,2% internet 76 71,7% ,4% spelletjes 45 42,5% foto's en video's bewerken 24 22,6% anders 23 21,7% Totaal ,9% 11 Tabel 7: Gebruik van pc door bezitter zelf In de categorie anders zijn activiteiten genoemd zoals werk zoeken (4), Nederlands leren (3), huiswerk opdrachten (3) en chatten (3). Naast het zelf gebruiken van de pc wordt in veel gevallen de pc ook gebruikt door thuiswonende kinderen. Deze kinderen gebruiken de pc meestal voor spelletjes (81,5%), gevolgd door het maken van werkstukken c.q. opdrachten voor school (64,6%) en internet (63,1%). Tabel 8 laat een overzicht zien van het pc gebruik door kinderen. Gebruik pc voor maken van werkstukken 42 64,6% bankzaken 7 10,8% internet 41 63,1% ,8% spelletjes 53 81,5% foto's en video's bewerken 12 18,5% anders 9 13,8% Totaal ,2% Tabel 8: Gebruik van pc door thuiswonende kinderen De categorie anders heeft in de meeste gevallen betrekking op chatten met vrienden (5). 2.2 Projecten In het kader van het pc-project Waalwijk werkt aan de toekomst is er een drietal projecten opgestart. Een daarvan is pc werk ermee. Binnen dit project zou aan maximaal 100 eenoudergezinnen met kinderen tot 16 jaar, die gedurende drie jaar een bijstandsinkomen ontvangen, een computer in bruikleen worden gegeven. Het doel was enerzijds de ouders meer mogelijkheden geven om volwaardig te (gaan) participeren in de samenleving en anderzijds het voorkomen dat met name kinderen in deze gezinnen een ontwikkelingsachterstand in de digitale samenleving zouden oplopen. Van de respondenten is exact 16% bekend met dit project (26). Van deze groep is 80% (20) zelf benaderd om deel te nemen. Dit betekent dat 20% (6) op de hoogte is van het bestaan van het project, terwijl ze daar zelf niet voor benaderd zijn. Van de 20 personen die benaderd zijn om deel te nemen aan het project heeft bijna 74% dat ook gedaan. Redenen om niet deel te nemen zijn het reeds volgen van een cursus of gewoon geen interesse. 11 Het totaalpercentage is groter dan 100% omdat respondenten op deze vragen meerdere antwoorden mochten geven -10-

11 2.3. Behoefte pc gebruik Van alle respondenten geeft 60% (99) aan dat zij meer met een pc willen gaan werken. Degene die dat niet willen geven als belangrijkste reden de prijs voor een computercursus (17,0%: 28) en het niet hebben van een pc (13,9%:23). Daarnaast geven nog 16 personen in de categorie anders aan dat zij geen interesse hebben in het gebruiken van een pc. Van de respondenten die meer met een pc willen gaan werken heeft bijna 63% al een pc in zijn bezit. Meestal ook met een toegang tot internet (74,2%). Vergelijken we de samenstelling van deze groep met de gehele groep respondenten dan zijn het met name ouders in de leeftijd van 25 tot en met 44 jaar met thuiswonende kinderen die meer met een pc willen gaan werken. Degene die niet meer met een pc willen gaan werken zijn met name alleenstaande personen met een lagere opleiding in de leeftijd van 45 tot en met 64 jaar. Onderstaande tabel laat een overzicht zien van de kenmerken van de mensen die wel of niet meer met de pc willen werken t.o.v. de totale populatie. Pc gebruik Totaal Kenmerk Meer Niet meer respondenten Geslacht: Man 33,7% 22,9% 29,2% Vrouw 66,3% 77,1% 70,8% Woonsituatie: Alleenstaand 40,2% 48,6% 43,9% Alleenstaande ouder 41,2% 29,7% 36,3% Echtpaar/ gezamenlijke huishouding 18,6% 21,6% 19,9% Thuiswonende kinderen: Ja 68,7% 43,1% 57,4% Nee 31,3% 56,9% 42,6% Opleiding: Basisonderwijs 11,4% 20,6% 15,2% Lager beroepsonderwijs 27,3% 31,7% 29,1% Middelbaar onderwijs 39,8% 28,6% 35,1% Hoger beroepsonderwijs 5,7% 1,6% 4,0% Wetenschappelijk onderwijs 2,3% 0,0% 1,3% Anders, namelijk 13,6% 17,5% 15,2% Leeftijd: jaar 3,0% 10,8% 6,4% jaar 19,2% 8,1% 14,5% jaar 34,3% 16,2% 26,6% jaar 22,2% 27,0% 24,3% jaar 21,2% 37,8% 28,3% jaar 0,0% 0,0% 0,0% 75+ 0,0% 0,0% 0,0% Tabel 9: Kenmerken respondenten naar behoefte pc gebruik t.o.v. gehele populatie -11-

12 Interessant is ook welke respondenten meer met de pc willen gaan werken. Zijn dat de mensen die dat nu ook al doen of juist de mensen die nu nog geen gebruik maken van een pc. In onderstaande tabel is de huidige gebruiksfrequentie afgezet tegen de wens meer met de pc te werken. Meer met pc werken Gebruiksfrequentie ja nee Totaal 1 x per dag x per week x per maand minder vaak Totaal Tabel 10: Meer met pc werken naar gebruiksfrequentie Wat direct opvalt is dat met name de respondenten die nu reeds vrij frequent gebruik maken van een pc deze ook nog meer willen gaan gebruiken. In totaal zijn er twee keer zoveel respondenten die meer met de pc willen gaan werken, dan die dat niet zouden willen. Daarnaast bestaat er ook een groep die nauwelijks een pc gebruiken en ook geen behoefte hebben om er meer mee te gaan werken. -12-

13 3. Conclusie en aanbevelingen 3.1. Conclusie De doelstelling van het onderzoek is het achterhalen of er binnen de Waalwijkse bevolking een digitale kloof bestaat en indien deze kloof bestaat wat hiervan de omvang is. Daarbij tevens bekijken, indien er sprake is van een digitale kloof, of de ingezette acties de juiste oplossingsrichting zijn voor het probleem. Om antwoord te krijgen op de bovenstaande doelstelling zijn een viertal vragen geformuleerd (vgl. paragraaf 1.2.). Deze worden hieronder besproken. In welke mate heeft de doelgroep de beschikking over een eigen pc? Ten opzichte van de landelijke gegevens over computerbezit heeft een beduidend kleiner deel van de respondenten de beschikking over een eigen computer. Gezien de sociaaleconomische positie van deze mensen is dit verschil vergelijkbaar met de landelijke verschillen. Echter op basis van het computerbezit zou er sprake zijn van een tweedeling en in dit kader van een digitale kloof. In welke mate maakt de doelgroep zelf gebruik van een pc, hetzij thuis, hetzij elders? Het overgrote deel van de respondenten die thuis de beschikking heeft over een computer maakt daar ook zelf gebruik van. Deze cijfers komen overeen met de landelijke trend. Daarnaast wordt de computer voornamelijk ook gebruikt door de eigen kinderen. Van de respondenten die thuis geen computer heeft, maakt slechts ongeveer een kwart elders gebruik van een pc. Dat betekent tegelijkertijd dat driekwart nergens gebruik maakt van een pc. Deze gegevens over pc gebruik laten zien dat met name de groep die thuis de beschikking heeft over een computer er ook gebruik van maken, maar dat dat niet het geval is bij mensen zonder pc. Deze feiten neigen eveneens naar het bestaan van een tweedeling in pc gebruik, kortom het bestaan van een digitale kloof. Wat zijn de redenen indien geen gebruik gemaakt wordt van een pc? De respondenten die zowel thuis als elders geen gebruik maken van een computer hebben daar diverse redenen voor. Bij de helft betreft het hier het kostenaspect; de aanschaf van een pc is te duur. Daarnaast wordt ook vaak aangegeven dat ze niet beschikken over voldoende kennis om met een computer om te gaan. Indien er sprake is van een digitale kloof zou de oplossing enerzijds te vinden zijn in financiële ondersteuning en anderzijds in het aanbieden van ondersteuning bij het opdoen van computervaardigheden. Bovenstaande antwoorden op de vragen zijn ter verduidelijking gebundeld in figuur 1. Hierin wordt zichtbaar dat degenen die een pc bezitten er ook meestal zelf gebruik van maken en dat een relatief grote groep mensen die zelf geen pc hebben er ook elders geen gebruik van maken. -13-

14 ja 80: 89% ja Eigen gebruik 9: 90% kind 91: 53% 10: 11% nee Anderen 1: 10% Bezit pc niemand 81: 47% ja 21: 27% nee Gebruik elders 56: 73% nee Figuur 1: Schematisch overzicht bezit en gebruik pc Bestaat er behoefte of is de wens aanwezig (meer) met de pc te gaan werken? Naast het bezit en gebruik van de computer speelt ook de behoefte om er gebruik van te maken een belangrijke rol bij de digitale kloof. Indien we constateren dat er sprake is van een tweedeling in pc bezit en gebruik wil dat nog niet zeggen dat er ook direct sprake is van een probleem. Een probleem is pas aanwezig indien er een discrepantie bestaat tussen de feitelijke situatie (bijv. niet of nauwelijks pc gebruiken) en de gewenste situatie (bijv. pc meer willen gebruiken). Van de respondenten die geen pc bezitten en elders ook geen gebruik van een computer maken geeft bijna 43% aan dat zij wel graag meer met een pc zouden willen werken. Degenen die dat niet willen geven als belangrijkste redenen het niet hebben van een computer en de hoge prijs van een computercursus. Dus hier speelt met name het kostenaspect een rol. Al met al is te concluderen dat het pc bezit bij de doelgroep in Waalwijk achterblijft bij landelijke gegevens. Echter ten opzichte van de landelijke gegevens van burgers in een vergelijkbare sociaal-economische situatie zijn er duidelijke overeenkomsten. Dit laatste geldt ook voor het gebruik van pc s onder pc bezitters. -14-

15 Verder blijkt dat er bij een relatief grote groep de behoefte aanwezig is meer met een computer te gaan werken. Dit betekent dat er sprake is van een digitale kloof binnen de gemeente Waalwijk. Immers het pc bezit en gebruik is laag, terwijl er wel behoefte is om meer met een pc te gaan werken. Wat betreft de omvang van de kloof zijn moeilijk harde cijfers te geven aangezien dit onderzoek zich beperkt tot de uitkeringsgerechtigden die bij de ISD staan ingeschreven. Indicatief kan wel gesteld worden dat 38% 12 van de doelgroep geen gebruik maakt van een computer en daardoor wellicht een achterstand in informatie en vaardigheden oplopen Aanbevelingen Gezien de resultaten van het voorliggende onderzoek lijkt het gerechtvaardigd om als gemeente met samenwerkingspartners (onderwijs, welzijnsinstellingen) activiteiten te gaan ontplooien om de digitale kloof aan te gaan pakken. Het is echter maar de vraag of het oorspronkelijke project pc werk ermee de juiste oplossing biedt voor het probleem. Het was een aanbodgerichte aanpak die blijkbaar onvoldoende aansloot bij de vraag van de klant. Het was een project geïnitieerd door Sociale Zaken met als bijkomen oogmerk mensen meer klaar te maken voor de arbeidsmarkt. De gerichtheid van nieuwe acties t.b.v. het verkleinen van de digitale kloof zou een veel bredere doelgroep moeten raken en het doel zou enkel het verkleinen van de kloof moeten zijn. Om deze nieuwe acties in te kunnen zetten zou kritisch gekeken moeten worden naar: De doelgroep: het gaat om burgers in een sociaal-economische achterstandssituatie en dit is een bredere groep dan de geformuleerd doelgroep voor het project. Het lijkt zinvol om te bezien of de doelgroep verbreed kan worden. Doel: Voor de bredere doelgroep zou het doel moeten zijn de drempel tot het gebruik van computers te verkleinen. Indien dit doel gekoppeld wordt aan het vraaggericht werken dan zou dit tot andere activiteiten kunnen leiden. Bijvoorbeeld enkel de mogelijkheid creëren dat mensen gemakkelijk kunnen leren en, internetten en telebankieren. En hierbij, voor degenen die thuis geen PC hebben, plaatsen creëren waar men makkelijk gebruik kan maken van een computer. Vorm: Het middel binnen het project om de digitale kloof te slechten is het organiseren van computercursussen. Deze vorm kan ook losgelaten worden en in plaats daarvan kan een pool van vrijwilligers gevormd worden die bereid zijn om andere burgers te helpen met het omgaan met computers en daarmee het bereiken van bovenstaand doel. Communicatie: Om meer bekendheid te geven aan dergelijke projecten moet er meer en beter gecommuniceerd worden met de doelgroep. Het project pc werk ermee is immers nauwelijks bekend bij mensen die er niet voor zijn benaderd. Een brief is bij deze doelgroep niet voldoende, maar met bijvoorbeeld inloopmiddagen, workshops e.d. in de wijken wordt de doelgroep wellicht beter bereikt. Door kritisch te kijken naar bovenstaande onderwerpen kan op een andere wijze vorm en inhoud worden gegeven aan het project. 12 Van de 172 respondenten hebben er 10 een pc, maar maken er geen gebruik van en 56 personen hebben geen pc en gebruiken er ook elders geen. In totaal zijn dit dus 66 personen die geen gebruik maken van een pc -15-

16 Het blijft voor de gemeente zaak te voorkomen dat de mensen uit de doelgroep een informatieachterstand oplopen. Op termijn zou dit namelijk een probleem kunnen vormen voor de gemeente Waalwijk aangezien digitaliseren ook binnen de gemeente een belangrijke ontwikkeling is. Communicatie met de gemeente en overige instanties zal steeds vaker via de computer of aanverwante apparatuur lopen, waardoor het contact met deze groep mensen bemoeilijkt en de digitale kloof alleen maar groter wordt. Initiatieven zoals het project pc werk ermee kunnen dit tegengaan mits ze aansluiten op de wensen en behoeften van de doelgroep. -16-

17 Bijlagen -17-

18 Bijlage 1: Vragenlijst Bezit en gebruik computer 1. Beschikt u thuis over een computer? ja nee (ga verder met vraag 6) 2. Beschikt deze computer over een internetaansluiting? ja (ga verder met vraag 4) nee 3. Wat is de reden dat u geen internetaansluiting heeft? (meerdere antwoorden mogelijk) internetgebruik is te duur pc is niet geschikt onbekend waarvoor ik internet kan gebruiken geen interesse anders, namelijk 4. Maakt u zelf gebruik van de computer bij uw thuis? ja nee 5. Wie maakt er wel/nog meer gebruik van deze computer? (meerdere antwoorden mogelijk) mijn kinderen mijn partner/samenwonende huisgenoot anders, namelijk niemand 6. Maakt u zelf ergens anders wel eens gebruik van een computer? (meerdere antwoorden mogelijk) ja, op het werk (ga verder met vraag 8) ja, bij de bibliotheek (ga verder met vraag 8) ja, bij het buurthuis (ga verder met vraag 8) ja, namelijk bij nee, nooit 7. Wat is de reden dat u geen gebruik maakt van een computer? (meerdere antwoorden mogelijk) geen interesse te duur in aanschaf beschik niet over de benodigde kennis voel me te oud hiervoor geen tijd bezorgd om privacy anders, namelijk -18-

19 Indien u heeft aangegeven niet over een computer te beschikken (vraag 1) en deze ook niet ergens anders te gebruiken (vraag 6), kunt u verder gaan met vraag Hoe vaak gebruikt u de computer? 1 x per dag 1 x per week 1 x per maand minder vaak 9. Hoe lang zit u per keer gemiddeld achter de computer? ½ uur 1 uur 2 uur langer dan 2 uur 10.Waarvoor gebruikt u de computer meestal? (meerdere antwoorden mogelijk) typen van teksten en brieven bankzaken regelen internet spelletjes spelen foto s en video s bewerken anders, namelijk 11.Indien u thuiswonende kinderen heeft, waarvoor gebruiken zij de computer? maken van werkstukken/opdrachten voor school bankzaken regelen internet spelletjes spelen foto s en video s bewerken anders, namelijk Projecten 12. Bent u bekend met het project PC werk ermee? ja nee (ga verder met vraag 15) 13. Bent u benaderd om deel te nemen aan dit project? ja nee (ga verder met vraag 15) 14. Heeft u zich voor het project PC werk ermee aangemeld? ja nee, omdat -19-

20 15. Zou u (meer) met een computer willen gaan werken? (meerdere antwoorden mogelijk) ja nee, ik weet niet waar nee, computercursussen zijn (te) duur nee, ik beschik niet over een computer nee, ik schaam me ervoor dat ik het nog niet kan nee, omdat Achtergrondkenmerken De volgende vragen zijn bedoeld voor algemene statistische analyses, bijvoorbeeld om bij de rapportage de resultaten in groepen te kunnen indelen. De door u gegeven antwoorden zullen vertrouwelijk worden behandeld en alleen worden gebruikt voor dit onderzoek. 16. Wat is uw geslacht? man vrouw 17. Wat is uw leeftijd? jaar 18. Wat is uw woonsituatie? alleenstaand alleenstaande ouder echtpaar / gezamenlijke huishouding 19. Heeft u thuiswonende kinderen? ja nee (ga verder met vraag 21) 20. Wat is de leeftijd van uw kinderen? Kind 1: Kind 2: Kind 3: Kind 4: jaar jaar jaar jaar -20-