Waterstof in de regio Vlaanderen / Zuid-Nederland. Realisaties, ervaringen en perspectieven.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Waterstof in de regio Vlaanderen / Zuid-Nederland. Realisaties, ervaringen en perspectieven."

Transcriptie

1 Waterstof in de regio Vlaanderen / Zuid Realisaties, ervaringen en perspectieven.

2 2 Inhoud 3 Inhoudsopgave Inleiding pag. 03 Projecten pag. 05 pag. 06 pag. 07 pag. 08 pag. 09 pag. 10 pag. 11 pag. 12 pag. 13 pag. 14 pag. 15 pag. 15 pag. 16 Inleiding Tankstation duurzame waterstof in Vlaanderen 1MW Brandstofcelplant op restwaterstof Waterstof uit zonne-energie Heftruck met motor op waterstof Tankstation duurzame waterstof in Zuid- Vuilniswagen met brandstofcel op waterstof Waterstof in het onderwijs Weco sloep Hydrogen Xperiance (HX) Bus met brandstofcel op waterstof Nieuw Industrieel Beleid Waterstof in Vlaanderen Don Quichote Waterstof in een smart-grid omgeving HighVLOcity Vijf bussen op restwaterstof in Antwerpen Partners pag. 18 pag. 18 pag. 19 pag. 19 pag. 20 pag. 20 pag. 21 pag. 21 pag. 22 pag. 22 pag. 23 pag. 23 pag. 24 pag. 24 pag. 25 pag. 25 pag. 26 pag. 26 pag. 27 pag. 27 pag. 28 pag. 28 pag. 29 pag. 29 pag. 30 pag. 30 pag. 31 pag. 31 WaterstofNet vzw APTS AutomotiveCampusNL Avans Hogeschool Ballast Nedam International Blue Planet Hydrogen BOM Colruyt Group Driven by Helmond ECN E-Trucks Europe Fontys Hogeschool Zeeland Hogeschool Zuyd Hydrogenics Europe NV Imec Karel de Grote-Hogeschool Thomas More Kempen Katholieke Hogeschool Limburg (KHLim) MTSA Technopower Nedstack Fuel Cell Technology B.V. Power-Link, Universiteit Gent Solvay / Solvin SolviCore Strategische Projectenorganisatie Kempen Triphase Universiteit Gent Unitron Group In internationale ontwikkelingen krijgt de toepassing van Het project heeft ook waterstof steeds meer aandacht. geleid tot bijkomende Europese projecten: binnen Concreet wordt in Europa in de periode voor het project HighVLOcity wordt bij Solvay in Antwerpen 1,4 miljard geïnvesteerd in de implementatie van waterstof een tankstation gebouwd met restwaterstof waarbij 5 binnen de publiek-private organisatie Joint Undertaking bussen zullen tanken en zullen rijden voor de openbare Fuel Cells & Hydrogen. Hierbij ligt de focus op elektrisch vervoersmaatschappij de Lijn in Antwerpen. Het tankstation bij Colruyt Group wordt, via het Europese project rijden en op energieopslag van groene elektriciteit. Don Verder kondigen toonaangevende automotive spelers de introductie van personenauto s en van bussen op waterstof aan en investeren De samenwerking leidt tot sterke resultaten Quichote, uitgebreid met nieuwe technologie tot een volledige demonstratie van waterstof in een smart grid concept. Verder is waterstof door de Vlaamse over- energiebedrijven in demonstratieprojecten in energieopslag heid aangeduid als één van de perspectiefrijke topics van via waterstof. haar Nieuw Industrieel Beleid. Dankzij het Interreg-project Waterstofregio Vlaanderen- Deze resultaten leiden tot een uniek regionaal waterstofcluster van spelers uit de industrie, onderzoek en Zuid-, dat wordt gecoördineerd door WaterstofNet, heeft de regio zich sinds 2009 met meer dan onderwijs in de regio Vlaanderen-, waarbij 20 partijen gepositioneerd om tot de koplopers op gebied inmiddels ook wordt samengewerkt met spelers uit Keulen van implementatie van waterstof in Europa te behoren. (Noord-Rijn-Westfalen) en Aberdeen (Schotland). Het grensoverschrijdende programma met de focus In deze brochure vindt u een overzicht van de projectresultaten van het Interreg-project en de daaraan gekoppelde op duurzame waterstof, early market toepassingen en onderwijs heeft concrete projecten gerealiseerd. vervolgprojecten. Hieruit blijkt dat het draagvlak voor Het betreft projecten als de grootste brandstofcelplant waterstof in de regio is geactiveerd en dat de samenwerking leidt tot sterke resultaten, die ook elders in Europa op restwaterstof ter wereld bij Solvay in Antwerpen, een waterstoftankstation met duurzame waterstof voor worden opgemerkt. Zo heeft dit Interreg-project een finaleplaats weten te bemachtigen in het strijd rond de Europese heftrucks bij de Colruyt Group in Halle, een heftruck met verbrandingsmotor op waterstof, een waterstoftankstation op de AutomotiveCampusNl in Helmond, een DG Regio Awards. vuilniswagen met brandstofcel op waterstof, Wilt u als organisatie mee bouwen aan deze waterstofregio, een bus met een nieuw concept van dan nodigen we u graag uit om contact op te nemen met brandstofcel op waterstof, sloepen WaterstofNet, om zo het aanwezige regionale ecosysteem op waterstof, nieuwe ontwikkelingen bij zonnecellen voor directe ontwikkelen en realiseren. verder uit te breiden en bijkomende projectideeën, te productie van waterstof en een onderwijsluik voor waterstof op hogescholen en Adwin Martens universtiteiten. Directeur WaterstofNet vzw

3 4 5 Projecten Het project Waterstofregio Vlaanderen / Zuid- focust op drie specifieke domeinen: duurzame waterstof early-market toepassingen onderwijs Deze drie speerpunten zijn vertaald in concrete projecten, zoals in onderstaande figuur schematisch is toegelicht. Op de volgende pagina s vindt u de projecten en de betrokken partners met een beschrijving van hun rol in het project. Tankstation duurzame waterstof in Vlaanderen Om waterstoftoepassingen te kunnen demonstreren is het noodzakelijk om waterstofinfrastructuur te hebben. Aangezien in Vlaanderen geen waterstoftankstation beschikbaar was, is er binnen dit project een verplaatsbaar waterstoftankstation geïnstalleerd. Het tankstation bestaat uit een waterstofgenerator (elektrolyse), gevoed door hernieuwbare elektriciteit (wind en zon) en water. De on-site geproduceerde waterstof wordt opgeslagen bij een druk van 350 bar en kan gebruikt worden als brandstof voor brandstofcellen en motoren in diverse toepassingen. Het tankstation is volledig gebouwd door Hydrogenics uit Oevel, in opdracht WaterstofNet, en heeft als locatie het distributiecentrum Dassenveld van Colruyt Group in Halle. Het tankstation is sinds februari 2012 in gebruik voor het tanken van heftrucks en personenauto s. Waterstofproductie: 30 Nm³/h Opslag: 50 kg Druk: 350 bar Twee containers 20 voet Hydrogenics: Leverancier van het tankstation met productie, compressie, buffer, dispenser, koeling en communicatie. Colruyt Group: Gastheer en investeerder in logistieke en andere toepassingen. De footprint van de waterstofgenerator (elektrolyse + systeem) is gehalveerd ten opzichte van de vorige generatie waterstofgeneratoren.

4 6 7 Projecten 1MW Brandstofcelplant op restwaterstof Bij chloorproducent Solvin in de Antwerpse haven is de grootste brandstofcelplant op restwaterstof ter wereld gebouwd. De plant zet restwaterstof, een bijproduct van de chloorproductie, om in 1MW hoogwaardige elektriciteit. De plant is vooral bedoeld als testfaciliteit, om de duurzaamheid van de technologie aan te tonen en te verbeteren. 1MW (1,6MW Piek) elektriciteit Solvay (Be): gekoppeld aan 6kV Net Eigenaar van de plant 168 stacks Solvin (Be): cellen (75 per stack) Leverancier van de waterstof 70 kilo waterstof per uur Nedstack (Nl): Leverancier brandstofcelsystemen MTSA (Nl): Systeemintegratie Solvicore (De): Leverancier componenten brandstofcel Het is de grootste PEM brandstofcel op restwaterstof ter wereld, volledig samengesteld met Europese technologie. De grootste PEM brandstofcel op restwaterstof ter wereld. Waterstof uit zonne-energie In dit project is de directe productie van waterstof uit zonlicht onderzocht. Zonlicht wordt omgezet in elektrisch vermogen aan de hand van fotovoltaïsche cellen en vervolgens aangewend voor het splitsen van water in waterstof en zuurstof, met behulp van een electrolyzer. De mogelijkheden van het samenbrengen van de functionaliteiten van fotovoltaïsche cellen en een electrolyzer in één structuur is onderzocht. Het onderzoek legde zicht toe op de ontwikkeling van halfgeleider structuren die zonlicht absorberen, en waarbij de opgewekte fotostroom onmiddellijk gebruikt wordt voor het splitsen van water in waterstof en zuurstof. De geproduceerde waterstof wordt opgevangen en gebruikt voor de opwekking van elektriciteit, met behulp van een brandstofcel. Het onderzoek heeft zich toegelegd op de fabricage van III-V halfgeleiders, en de optische, elektrische en chemische karakterisatie. Naast de ontwikkeling van halfgeleiderlagen voor directe foto electrolyse, zijn ook twee demonstratie set-ups gebouwd. De eerste demonstratie set-up bestaat uit een zonnevolger met concentrator spiegels met een oppervlakte van ongeveer 1 m². Deze zonnevolger laat toe om de beweging van de zon te volgen doorheen de dag en het zonlicht te concentreren op een fotovoltaïsch module. Een electrolyzer zet vervolgens het elektrisch vermogen om in waterstof. Waterstofgas wordt opgevangen in een opslagtank en kan worden aangewend voor de productie van elektrische energie aan de hand van een brandstofcel. In de tweede demonstratie set-up zijn de fotovoltaïsch cellen en electrolyzer vervangen door één III-V structuur met beide functionaliteiten. De demonstratie set-ups zijn ter beschikking gesteld van de onderwijspartners. IMEC: Voert het onderzoek uit en bouwt de demonstratie set-ups. IMEC onderzoekt specifieke III-V halfgeleiders, die gebruikt kunnen worden voor foto-elektrolyse, met oog op optimalisatie van het rendement en van de levensduur van de materialen.

5 8 9 Projecten Heftruck met motor op waterstof In dit project is de oorspronkelijke motor van een vierwiel heftruck, type RX70 van het merk Still, met voorwielaandrijving met elektro/lpg aandrijving met hybride technologie, omgebouwd tot een motor op waterstof en is een waterstoftank geïntegreerd. Na ombouw is het toestel gekeurd en ter beschikking gesteld aan Colruyt Group voor het uitvoeren van een uitgebreid testprogramma op de site in Halle. De heftruck is meer dan 500 uren getest. De innovatie binnen dit project situeert zich vooral op het vlak van het ontwikkelen, implementeren en testen van nieuwe besturingssoftware. Heftruck: Still, RX70 Blue Planet Hydrogen: Ombouw: Motor van LPG naar waterstof Ombouw motor, integratie waterstofopslag, keuringen, vergunningen, Opslag waterstof: 350 bar, 4 kg, 1 tank testprogramma. Optimaliseren van hardware en besturingssoftware bij de ombouw van een LPG-motor naar een waterstofmotor. Tankstation duurzame waterstof in Zuid- Om waterstoftoepassingen te kunnen demonstreren is het noodzakelijk om waterstofinfrastructuur te hebben. Aangezien in Zuid- geen waterstoftankstation beschikbaar was, is er binnen dit project een verplaatsbaar waterstoftankstation geïnstalleerd. Het tankstation bestaat uit een waterstofgenerator (elektrolyse) gevoed door elektriciteit en water. De on-site geproduceerde waterstof wordt opgeslagen bij een druk van 350 bar en kan worden gebruikt als brandstof voor brandstofcellen en motoren in diverse toepassingen. Het tankstation is in opdracht van WaterstofNet gebouwd door Ballast Nedam IPM, waarbij de waterstofgenerator (elektrolyse) werd geleverd door Hydrogenics. De locatie van het tankstation is de AutomotiveCampusNl in de gemeente Helmond. Ondertussen wordt, eveneens binnen het Interreg-project, het tankstation uitgebreid naar 700 bar, zodat ook personenauto s kunnen worden getankt. Waterstofproductie: 30 Nm³/h Opslag: 50 kg Druk: 350 bar en 700 bar Ballast Nedam IPM: Leverancier van het tankstation met productie, compressie, buffer, dispenser, koeling en communicatie. Hydrogenics: Leverancier van de waterstofgenerator. AutomotiveCampusNL in de gemeente Helmond: Locatie. Het tankstation is zowel met 350 als met 700 bar uitgerust.

6 10 11 Projecten Vuilniswagen met brandstofcel op waterstof In dit project is de elektrische aandrijflijn van een DAF CF FA vrachtwagen uitgebreid met een brandstofcel. De vrachtwagen wordt momenteel gebruikt als vuilniswagen door afvalverwerker Cure. Aangezien vuilniswagens bijna uitsluitend in dichtbewoonde gebieden rijden, is het belangrijk dat deze voertuigen zero-emissie worden uitgevoerd. Indien een batterij elektrische vuilniswagen wordt gebruikt is de actieradius beperkt tot 200 km, terwijl de vuilniswagen met brandstofcel berekend is op een actieradius van 400 km. Op vlak van aandrijving wordt een brandstofcel met een elektrisch vermogen van 30 kw gecombineerd met een Lithium-Ion batterijpakket van 144 kwh en een waterstofverbruik van 6 9 kg waterstof per 100 km. Testplatform: DAF CF 75 FA E-Trucks Europe: Aandrijflijn: Brandstofcel Nedstack Ombouw, vergunningen, systeemintegratie (30 kw) en Li-Ion batterij van 144 kwh Nedstack: Waterstofopslag: 350 bar Leverancier brandstofcel Actieradius: 400 km Triphase: Energiemanagement voertuig In het project is de eerste vuilniswagen met brandstofcel als range-extender ontwikkeld. Waterstof in het onderwijs Een achttal onderwijsinstellingen uit de regio Vlaanderen/ Zuid- ontwikkelden gezamenlijk interactieve, multimediale onderwijsmodules. De modules behandelen de waterstoftechnologie in diverse aspecten zoals productie, opslag, toepassingen, veiligheid en transitie. De modules worden op verschillende manieren ingepast binnen het reguliere onderwijsprogramma. Verder hebben de onderwijsinstituten, dankzij het waterstofregio-project, ook praktijkvoorzieningen kunnen aanschaffen. Zo krijgen de studenten de kans om, naast het theoretisch gedeelte, ook praktische ervaringen op te doen met de diverse waterstoftechnologieën. 8 samenwerkende onderwijsinstellingen uit Vlaanderen en Zuid- 12 interactieve multimediale internetmodules 8 verschillende praktijkvoorzieningen Dankzij de intensieve samenwerking en kennisdeling tussen de verschillende onderwijsinstituten in Vlaanderen en, is een interactief onderwijspakket uitgewerkt, dat wordt geïntegreerd in het lessenpakket van de technische studierichtingen en wordt geïllustreerd aan de hand van praktijkopstellingen.

7 12 13 Projecten Weco sloep De WECO 635 is een sloep voor verhuur in Zeeland voor recreatieve toepassingen. Initieel was de sloep met een dieselelektrische voortstuwing beschikbaar, waarbij de energie opgeslagen is in batterijen. Om de autonomie van de sloep te verhogen is in dit project de WECO uitgebreid met een range extender op basis van een met waterstof gevoede brandstofcel. Deze waterstof aangedreven sloep biedt interessante marktperspectieven voor sloepen tussen 6 en 11 meter lang. Het einddoel is een module te ontwikkelen om zo efficiënt mogelijk de batterij en brandstofcel aan te sturen en het veiligheidssysteem te integreren. Het functioneren van een brandstofcel op een sloep in alle weersomstandigheden zal worden nagegaan. Vaartuig: spitgat sloep, 6,35 m x 2,30 m x UNITRON: 0,55 m (L x B x D) Engineering, bouw en installatie. Klassieke drijflijn: 11 kw diesel met 2,2 DutchCell: elektromotor met batterij (48 V, 55 Ah) Engineering reliability, availability, safety, Te ontwikkelen drijflijn: PEM-brandstofcel certificering, keuring. (2 5 kw) Opslag waterstof: 350 bar Doelstelling is dat met waterstof als energiedrager deze WECO-sloep een vaarautonomie van één week in combinatie met zero-emissie kan realiseren, wat volledig past in de doelstellingen op vlak van recreatief varen in de provincie Zeeland. Hydrogen Xperiance (HX) De Hydrogen Xperiance (HX) is een rondvaartsloep van het type Vlet 700. Reeds eerder is de sloep uitgerust met een brandstofcel op waterstof, maar in dit project is de aandrijving gemodificeerd naar de laatste stand van techniek. Onder andere de modernisering naar industriële standaarden van stuursysteem, elektronica en bekabeling en de ombouw van de waterstofopslag zijn onderdeel van dit project. Belangrijk is dat het vaartuig als testplatform in de provincie Zeeland zal worden getest, zodat de resultaten kunnen worden vertaald naar bijkomende toepassingen in de regio. Vaartuig: Vlet 700, 7,26 m x 2,30 m x 0,60 m (L x B x D) Te ontwikkelen drijflijn: PEM-brandstofcel (1,2 2 kw), accu s (48 V, 230 Ah) Opslag waterstof: 200 bar, 4 flessen van 30 liter (watervolume) UNITRON: Engineering, bouw en installatie. DutchCell: Engineering reliability, availability, safety, certificering, keuring. Doelstelling is de haalbaarheid van waterstof voor maritieme toepassingen te illustreren.

8 14 15 Projecten Vervolgprojecten Bus met brandstofcel op waterstof In dit project is een 12 meter lange Citea-E bus omgebouwd naar een voertuig met brandstofcel-aandrijving op waterstof. Hierbij werd de waterstofaanpassing in een innovatief modulair concept ontwikkeld, waarbij is gebruikt gemaakt van Europese technologie. De modulaire opzet biedt interessante mogelijkheden op het vlak van inwisselbaarheid met andere aandrijftechnologieën, standaardisatie en te ontwikkelen uitrol van tankinfrastructuur. Binnen dit project zal de bus km als testplatform worden gebruikt. Bus: Citea-E, 12 m, 200 km actieradius Drijnlijn: Brandstofcel, batterijen Waterstofopslag: 25 kg APTS en VDL Bus & Coach: Ter beschikking stellen van Citea platform en integratie brandstofcelsysteem. Hydrogenics (D): Leverancier brandstofcel en waterstofopslag. SolviCore (D): Leverancier MEA s brandstofcel. Het modulaire concept en de inzet van Europese brandstofceltechnologie. Nieuw Industrieel Beleid Waterstof in Vlaanderen Dit project, dat wordt uitgevoerd in opdracht van het Agentschap Ondernemen, is een studie opdracht binnen het programma Nieuw Industrieel Beleid van de Vlaamse overheid. Vlaanderen heeft - op vlak van waterstof - een aantal unieke technologiebedrijven, die goed verdeeld zijn over de waardeketen van de productie van waterstof tot het eindgebruik. Deze studie houdt in dat voor de segmenten openbaar vervoer, logistieke toepassingen en energieopslag met waterstof industriële clusters worden uitgewerkt. WaterstofNet voert deze studie uit. Don Quichote Waterstof in een smart-grid omgeving Het project Don Quichote, goedgekeurd binnen de Joint Undertaking Fuel Cells and Hydrogen, omvat de benchmark en demonstratie van waterstof binnen een smart gridomgeving, gebaseerd op een uitbreiding van het bestaande waterstoftankstation van WaterstofNet bij Colruyt in Halle (zie pagina 5). Het heeft volgende doelstellingen: Benchmark van alkalische elektrolyse en PEM-elekrolyse, beide met een capaciteit van 30 Nm³/h Benchmark van membraancompressor en elektrochemische compressor, beide met een einddruk van 450 bar Demonstratie van gebruik van waterstof in logistieke toepassingen (o.a. heftrucks) en/of in een brandstofcel (100 kw) WaterstofNet organiseert het projectmanagement, de evaluatie en communicatie rond het project.

9 16 17 Vervolgprojecten HighVLOcity Vijf bussen op restwaterstof in Antwerpen Partners van WaterstofNet in Vlaanderen/Zuid- Het project HighVLOcity, goedgekeurd binnen de Joint Undertaking Fuel Cells and Hydrogen, omvat de demonstratie van 14 brandstofcelbussen op waterstof in drie regio s in Europa: Antwerpen : 5 bussen van Van Hool worden geëxploiteerd door De Lijn en tanken restwaterstof bij een binnen het project gebouwd tankstation bij Solvay. San Remo : 5 bussen van Van Hool worden geëxploiteerd door Riviera Transporti, waarbij de waterstofbussen als alternatief worden vergeleken met het bestaande trolleybusnetwerk. Aberdeen : 4 bussen van Van Hool worden geëxploiteerd door Aberdeen City Coach, waarbij de waterstofbussen gevoed worden met waterstof, geproduceerd via elektrolyse uit windenergie. WaterstofNet organiseert de evaluatie en communicatie rond de brandstofcelbussen in Vlaanderen. De bussen in Antwerpen worden in het eerste kwartaal van 2014 in bedrijf genomen. 1 WaterstofNet vzw 2 APTS 3 AutomotiveCampusNL 4 Avans Hogeschool 5 Ballast Nedam International Project Management 6 Blue Planet Hydrogen 7 NV Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (NV BOM) 8 Colruyt Group 9 Driven by Helmond 10 Energieonderzoek Centrum (ECN) 11 E-Trucks Europe 12 Fontys Hogeschool Engineering 13 HZ University of Applied Sciences 14 Hogeschool Zuyd 15 Hydrogenics Europe NV 16 Imec 17 Karel de Grote-Hogeschool 18 Katholieke Hogeschool Kempen (KCE) 19 Katholieke Hogeschool Limburg (KHLim) 20 MTSA Technopower 21 Nedstack Fuel Cell Technology B.V. 22 Power-Link, Universiteit Gent 23 Solvay / Solvin 24 SolviCore (Duitsland) 25 Strategische Projectenorganisatie Kempen (SPK) vzw 26 Triphase 27 Universiteit Gent 28 Unitron Group

10 18 WaterstofNet AutomotiveCampusNL 19 APTS Avans Hogeschool WaterstofNet vzw WaterstofNet treedt op als katalysator van waterstofprojecten voor Vlaamse en Zuid-se bedrijven en kennisinstellingen en heeft als doel de regio uit te bouwen tot een vooraanstaande waterstofregio in Europa. Hierbij zet het maximaal in op het gebruik van regionale/ Europese technologie.concreet ontwikkelt WaterstofNet in directe samenwerking met de industrie innovatieve AutomotiveCampusNL demonstratieprojecten rond duurzame waterstofinfrastructuur en early-market toepassingen en De AutomotiveCampusNL is de nationale en internationale hotspot, ontmoetingsplek en vesti- bouwt het opleidingsprogramma s uit. gingslocatie op het gebied van automotive. Deze locatie in de Brainport regio Eindhoven biedt WaterstofNet vzw persoon Adwin Martens Directeur T M E adwin.martens@waterstofnet.eu Campus Blairon Turnhout Voortvloeidend uit de coördinatie van het Interreg-project Waterstofregioproject Vlaanderen / Zuid- is WaterstofNet momenteel actief betrokken bij nieuwe regionale en Europese projecten rond waterstofprojecten, die de omvang van het huidige Intereg-project overstijgen. De partners van WaterstofNet in Vlaanderen - Zuid- APTS Advanced Public Transport Systems B.V. een aantrekkelijke leer- en werkomgeving, state of the art technologische faciliteiten en flexibele huisvestingsconcepten. De rol van uw organisatie in het waterstofregioproject: Een van de eerste waterstoftankstations in wordt geplaatst op AutomotiveCampusNL. Met het waterstoftankstation wordt AutomotiveCampusNL aantrekkelijker voor nieuwe bedrijven die zich bezig houden met waterstoftechnologie. De toepassing van waterstoftechnologie past helemaal binnen de focusgebieden van de innovatieve se automotive sector en sluit goed aan bij de bestaande en nieuwe proeftuinen op de Campus. Met deze ontwikkeling worden de faciliteiten binnen AutomotiveCampusNL verder uitgebreid. Het station zal in eerste instantie gebruikt worden voor een proeftuin voor onderzoek en ontwikkeling voor bussen en vrachtwagens. De semi-permanente faciliteit biedt de flexibliteit om, als het gebruik toeneemt, het station te verplaatsen naar een beter toegankelijke openbare locatie en geschikt te maken voor het tanken van personenauto s. AutomotiveCampusNL persoon Manon Nijs Communicatie & PR T M E m.nijs@automotivenl.com Steenovenweg MC Helmond F AutomotiveCampusNL.Helmond T Advanced Public Transport Systems (APTS) B.V. is een onderdeel van de VDL Groep. APTS is gevestigd op de Automotive Campus in Helmond en is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van hoogwaardige openbaar vervoer concepten, met de nadruk op alternatieve brandstoffen en aandrijfsystemen. Het eerste project van APTS dateert uit het begin van de jaren negentig. Avans Hogeschool Academie voor de Technologie van Gezondheid en Milieu APTS persoon Ruud Bouwman Director T +31 (0) M +31 (0) E rbouwman@apts-phileas.com Steenovenweg HN Helmond APTS verkoopt, ontwikkelt en bouwt prototypes, test en homologeert innovatieve en duurzame voertuigen voor toepassing in het openbaar vervoer. APTS faciliteert bij het integreren van het openbaar vervoer concept in een totaalsysteem. Dat wil zeggen inclusief infrastructuur, haltes, informatiesystemen etc. In 2011 heeft APTS 4 fuel cell hybride Phileas bussen in 18 meter uitvoering aan Keulen en Amsterdam geleverd. De rol van APTS in het waterstofregioproject APTS heeft, in samenwerking met Hydrogenics, een uniek brandstofcelsysteem ontwikkeld dat geïntegreed is in een 12 meter lange CITEA-bus van VDL Bus & Coach. De modulaire opzet biedt interessante mogelijkheden op het vlak van inwisselbaarheid met andere aandrijftechnologieën, standaardisatie en te ontwikkelen uitrol van tankinfrastructuur. Activiteiten: Hoger beroepsonderwijs Onderwijs over duurzame energie, energieconversies, waterstof uit biomassa / algen Avans Hogeschool, met name de Academie voor de Technologie van Gezondheid en Milieu (ATGM) heeft als één van de speerpunten aandacht voor de biobased economy, en voor ATGM specifiek biobased chemistry, d.w.z. het maken van chemische producten uit hernieuwbare biologische grondstoffen in plaats van uit fossiele materialen. De rol van AVANS Hogeschool in het waterstofregioproject: Eén van de producten die vanuit biologisch materiaal geproduceerd zou kunnen worden is waterstofgas (H2). In biologische waterstofproductie liggen aanknopingspunten om waterstof op een duurzame manier te produceren, vanuit biomassa of via biologische fotokatalyse. De participatie van Avans Hogeschool in het project waterstofregio Vlaanderen / Zuid- biedt goede mogelijkheden voor het opstarten van werk aan biologische waterstofproductie voor Avans Hogeschool persoon Wilfred Kleinjan docent milieutechnologie T +31 (0) M +31 (0) E we.kleinjan@avans.nl Lovensdijkstraat AJ Breda F T twitter.com/essetavans onderzoek (lectoraten) en onderwijs (m.n. de minoren biotechnologie en duurzame technologie).

11 20 Ballast Nedam International BOM 21 Blue Planet Hydrogen Colruyt Group Ballast Nedam IPM persoon Wouter van der Laak Manager New Fuels A Ballast Nedam IPM T +31 (0) M +31 (0) E w.vd.laak@ballast-nedam.nl Nijverheidsstraat HM Leerdam Ballast Nedam International Project Management Ballast Nedam ontwikkelt, engineert, realiseert en onderhoudt infrastructurele projecten, gericht op de productie en levering van energieproducten t.b.v het wegverkeer. Het initieert en ontwikkelt innovatieve infrastructurele projecten in het kader van de transitie naar een duurzame samenleving. Ballast Nedam is nauw betrokken bij innovatieve projecten, gericht op het toepasbaar maken en beschikbaar stellen van energie uit natuurlijke bronnen zoals: zon, wind en water t.b.v het wegverkeer. De rol van Ballast Nedam IPM in het waterstofregioproject: Ballast Nedam IPM heeft voor het waterstoftankstation, dat gebouwd is op de AutomotiveCampusNL in de gemeente Helmond, het waterstofvulstation ontwikkeld en gerealiseerd. Verder heeft Ballast Nedam IPM ook gezorgd voor het waterstofvulpunt voor maritieme toepassingen in Zeeland. NV Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (NV BOM) De NV BOM is een regionale streekontwikkelingsorganisatie met als doel de bedrijvigheid en werkgelegenheid in de regio te bevorderen. Dit doet ze door de structurele verhoging van de R&D-inspanningen van MKB/KMO s te bewerkstelligen, in lijn met de doelstellingen van de Lissabonagenda en met de beleidsnota s van Ministerie en Provincie als input. De rol van de BOM in het waterstofregioproject: De BOM ontwikkelt, in samenwerking met Bicore, een netwerk van Zuid-se ondernemers en onderzoekers, met oog op de gezamenlijke realisatie van waterstof- en brandstofcelprojecten. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) persoon Marc de Haas Programmamanager Elektrisch Rijden & Smartgrids T +31 (0) M +31 (0) E mdehaas@bom.nl Goirleseweg PB Tilburg Blue Planet Hydrogen Colruyt Group Blue Planet Hydrogen persoon Mark Pecqueur technical develoment manager M +32 (0)476/ E mark.pecqueur@ blueplanethydrogen.com Sint-Aldegondiskaai Antwerpen F Blue-Planet-Energy-NV/ Blue Planet Hydrogen brengt duurzame zero-emissie mobiele energie op de markt door de inzet van waterstofverbrandingsmotoren voor auto s, openbaar vervoer en off-road voertuigen. Het bouwt waterstofmotoren in diverse mobiele en stationaire toepassingen en biedt sleutel op de deur oplossingen voor bedrijven die willen starten met waterstofverbrandingsmotoren in zowel mobiele als stationaire toepassingen. De rol van Blue Planet Hydrogen in het waterstofregioproject: Blue Planet Hydrogen heeft - in het kader van de logistieke demonstratieprojecten - een heftruck Still RX 70 omgebouwd naar waterstof. De heftruck wordt ingezet in het logistieke centrum van Colruyt Group in Halle. De hoofdactiviteit van Colruyt Group is retail. De missie van Colruyt Group is in retail samen duurzaam meerwaarde creëren door waardengedreven vakmanschap. De rol van Colruyt Group in het waterstofregioproject: Colruyt Group heeft één van zijn distributiecentra Dassenveld in Halle ter beschikking gesteld voor de installatie van een waterstoftankstation. Dit station werd gebouwd in kader van het waterstofregioproject en zal onder meer gebruikt worden voor een uitgebreide testcase van minimum anderhalf jaar met heftrucks op waterstof. Via hernieuwbare energiebronnen wind en zon, wordt groene waterstof via elektrolyse opgewekt en opgeslagen in de gasbuffer bij 350 bar. De heftrucks op waterstof zullen rechtstreeks aan het station kunnen tanken. Aansluitend op dit project startte Colruyt Group, in samenwerking met WaterstofNet en Hydrogenics, in januari 2012 met een MIP-studie (Milieu en energietechnologie Innovatie Platform) over het potentieel van waterstof als duurzame energiedrager. Bedoeling van deze MIP-studie is om aan te tonen hoe waterstof kan gebruikt worden bij een optimale afstemming van on-site productie en -verbruik van hernieuwbare energie. De buffercapaciteit van waterstof speelt in deze evaluatie een grote rol en Colruyt Group persoon Ulrich Dammans Projectingenieur Energie Milieu & Technieken T +32 (0)2/ E ulrich.dammans@colruyt.be Edingensesteenweg Halle zal mee worden onderzocht. Tevens werkt Colruy Group binnen het Europees project Don Quichote mee aan de uitbreiding van het tankstation binnen een smart-grid omgeving.

CONGRES. Realisaties, ervaringen en perspectieven. Waterstof in de regio Vlaanderen / Zuid-Nederland

CONGRES. Realisaties, ervaringen en perspectieven. Waterstof in de regio Vlaanderen / Zuid-Nederland CONGRES Waterstof in de regio Vlaanderen / Zuid- Realisaties, ervaringen en perspectieven. Het WaterstofNet congres 29 februari 2012 - Antwerpen 2 Inhoud Het WaterstofNet congres 29 februari 2012 - Antwerpen

Nadere informatie

nr. 215 van LYDIA PEETERS datum: 9 januari 2015 aan PHILIPPE MUYTERS Interreg IV - Waterstofimplementatietrajecten

nr. 215 van LYDIA PEETERS datum: 9 januari 2015 aan PHILIPPE MUYTERS Interreg IV - Waterstofimplementatietrajecten SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 215 van LYDIA PEETERS datum: 9 januari 2015 aan PHILIPPE MUYTERS VLAAMS MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, INNOVATIE EN SPORT Interreg IV - Waterstofimplementatietrajecten Op 15 november

Nadere informatie

Rijden op H2 is meer dan een andere bus Op weg naar een schone toekomst. Kivi Niria congres Sustainable Mobility

Rijden op H2 is meer dan een andere bus Op weg naar een schone toekomst. Kivi Niria congres Sustainable Mobility Rijden op H2 is meer dan een andere bus Op weg naar een schone toekomst Kivi Niria congres Sustainable Mobility Rob van der Sluis 1 Van fossiel naar duurzaam Andere brandstof / energiedrager Andere infrastructuur

Nadere informatie

Logistieke toepassingen van waterstof binnen Colruyt Group

Logistieke toepassingen van waterstof binnen Colruyt Group Logistieke toepassingen van waterstof binnen Colruyt Group Ludo Sweron 29 februari 2012 slide 1 Visie duurzaam ondernemen Colruyt Group Samen duurzaam meerwaarde creëren door waardengedreven vakmanschap

Nadere informatie

Waterstofstroom - Agenda

Waterstofstroom - Agenda Rol van waterstof bij energietransitie Rob van der Sluis Waterstofstroom - Agenda Introductie MTSA Brandstofcel principe Waterstof en Energietransitie Het 2 MW project een fotoreportage 1 MTSA Technopower

Nadere informatie

Brabant aan de Waterstof: mobiliteit

Brabant aan de Waterstof: mobiliteit Brabant aan de Waterstof: mobiliteit H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 s-hertogenbosch, 5 april 2018 Wouter van der Laak WaterstofNet wouter.vanderlaak@waterstofnet.eu +31 6 2094 3104 WaterstofNet Non-profit

Nadere informatie

Kansen bij Waterstofregio Vlaanderen-Zuid-Nederland

Kansen bij Waterstofregio Vlaanderen-Zuid-Nederland Kansen bij Waterstofregio Vlaanderen-Zuid-Nederland Adwin Martens Gerard Blom WaterstofNet Middelburg, 24 september 2010 Waterstof energiedrager, geen energiebron Uit fossiele brandstoffen Uit duurzame

Nadere informatie

Masterplan. Waterstof -Net. Onderwijs. / Scholing. Duurzame Waterstof uit groene stroom en water. Projectbureau WaterstofNet

Masterplan. Waterstof -Net. Onderwijs. / Scholing. Duurzame Waterstof uit groene stroom en water. Projectbureau WaterstofNet tbureau 2 Europese initiatieven Onderwijs Scholing Projectbureau WaterstofNet Masterplan Demonstratie projecten Het Masterplan geeft gestalte aan de ambitie om een sterke Waterstofregio Vlaanderen Zuid

Nadere informatie

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Marcel Weeda, ECN Mini-symposium zero-emissie openbaar vervoer in Noord-Holland Provinciehuis NH, Haarlem 16 september 2015 www.ecn.nl Inhoud Zero-emissie openbaar

Nadere informatie

Op weg naar. Doetinchem, 8 maart 2018

Op weg naar. Doetinchem, 8 maart 2018 Op weg naar Doetinchem, 8 maart 2018 Agenda VDL Pieter Bastiaansen Mogelijkheden en ontwikkelingen batterij-elektrisch en waterstof-elektrisch Suez Edwin Kramer Batterij-elektrisch en waterstof-elektrisch

Nadere informatie

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen

Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Waterstofmobiliteit: status en uitdagingen Marcel Weeda, ECN Mini-symposium zero-emissie openbaar vervoer in Noord-Holland Provinciehuis NH, Haarlem 16 september 2015 www.ecn.nl Inhoud Zero-emissie openbaar

Nadere informatie

VDL Groep. Kracht door samenwerking. Heavy duty waterstoftoepassingen. Menno Kleingeld

VDL Groep. Kracht door samenwerking. Heavy duty waterstoftoepassingen. Menno Kleingeld VDL Groep Kracht door samenwerking Heavy duty waterstoftoepassingen Menno Kleingeld VDL Groep No-nonsens Nederlands familiebedrijf Met name gericht op de maakindustrie Wim van der Leegte: Boegbeeld Nederlandse

Nadere informatie

1.6 Alternatieve aandrijving

1.6 Alternatieve aandrijving 1.6 Alternatieve aandrijving In deze paragraaf worden alternatieve aandrijvingen behandeld. Er wordt dieper ingegaan op elektrische aandrijving waarbij batterijgestuurde aandrijving en aandrijving door

Nadere informatie

De noodzaak van waterstof. InnoTeP 2017 Jochem Huygen.

De noodzaak van waterstof. InnoTeP 2017 Jochem Huygen. De noodzaak van waterstof InnoTeP 2017 Jochem Huygen. Story line Korte introductie HyMove Uitdagingen energietransitie Wat wordt de elektriciteitsvraag? Hoe kan het net het aan? Rol van waterstof HyMove

Nadere informatie

Waterstofnet Congres. 29 November 2013 Jonas Cautaerts

Waterstofnet Congres. 29 November 2013 Jonas Cautaerts Waterstofnet Congres 29 November 2013 Jonas Cautaerts Inhoud 1. Missie 2. Historiek en ervaring 3. Lessons learned 4. Besluit 2 1 Missie Onze missie Samen duurzaam meerwaarde creëren door waardengedreven

Nadere informatie

Greenbridge wetenschapspark incubator demonstrator

Greenbridge wetenschapspark incubator demonstrator Greenbridge wetenschapspark incubator demonstrator - faciliteert de ontwikkeling/optimalisatie van uw technologie - helpt uw energietechnologie succesvol in de markt zetten voor (startende) bedrijven:

Nadere informatie

Energietransitie bij Mobiliteit

Energietransitie bij Mobiliteit Energietransitie bij Mobiliteit Aanpak openbaar vervoer in Zuid-Holland Jan Ploeger Presentatie voor Inspiratiedag KPVV 15 oktober 2015 In Zuid-Holland is pas 2,2 % van het energieverbruik duurzaam. Nationale

Nadere informatie

Introductie. ir. Frank Rieck

Introductie. ir. Frank Rieck Schone mobiliteit vanuit marktperspectief Sprekers: Frank Rieck, Hogeschool Rotterdam John Akkerhuis, Gemeentewerken Rotterdam Otto Friebel, Van Gansewinkel Ad van Merrienboer, VDL Bus&Coaches Time keeper:

Nadere informatie

3.3 Straddle Carriers

3.3 Straddle Carriers 3.3 Straddle Carriers 3.3.1 Inleiding Straddle carriers worden aangedreven door dieselmotoren (6 of 8 cilindermotoren). Deze motoren voldoen allen aan de Tier 3 standaard, de nieuwere uitvoeringen aan

Nadere informatie

Power to Power Energy management systems for local grids

Power to Power Energy management systems for local grids Power to Power Energy management systems for local grids MTSA Technopower MTSA Technopower ontwerpt en bouwt klantspecificieke installaties, machines en apparaten Pilot plants Demo plants Productie plants

Nadere informatie

Cluster Power to Gas

Cluster Power to Gas Cluster Power to Gas Adwin Martens WaterstofNet Doorn, 13 december 2018 WaterstofNet Gestart in 2009 als non-profit organisatie (geen structurele overheidsfinanciering) Focus op concrete projecten en roadmaps

Nadere informatie

Duurzame energie in balans

Duurzame energie in balans Duurzame energie in balans Duurzame energie produceren en leveren binnen Colruyt Group I. Globale energievraag staat onder druk II. Bewuste keuze van Colruyt Group III. Wat doet WE- Power? I. Globale energievraag

Nadere informatie

KHLim. Katholieke Hogeschool Limburg

KHLim. Katholieke Hogeschool Limburg KHLim Katholieke Hogeschool Limburg KHLim 1995, fusie van 9 katholieke hogescholen 6 departementen Media en Design Academie (master) Gezondheidszorg Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Industriële Wetenschappen

Nadere informatie

Waterstof Milkrun Food Valey. Versnellen van de energietransitie

Waterstof Milkrun Food Valey. Versnellen van de energietransitie Waterstof Milkrun Food Valey Versnellen van de energietransitie Energietransitie. Energietransitie Doelen Energieakkoord Mobiliteit & Transport Verhoging van de energie-efficiëntie. Efficiëntieverbetering

Nadere informatie

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders

Nadere informatie

William Meerschaut PR & Communication Manager Hyundai Belux

William Meerschaut PR & Communication Manager Hyundai Belux William Meerschaut PR & Communication Manager Hyundai Belux Pionier Hyundai is pionier in onderzoek en ontwikkeling waterstoftechnologie en toepassingen. Hyundai ECCOV Hybride elektrische driewieler

Nadere informatie

Project Transumo A15 Van Maasvlakte naar Achterland Innovatie input TU Delft

Project Transumo A15 Van Maasvlakte naar Achterland Innovatie input TU Delft Project Transumo A15 Van Maasvlakte naar Achterland Innovatie input TU Delft Satish K. Beella, René van Someren september 2008 Inhoudsopgave Introductie 3 Schematisch overzicht transportpreventie (goederen)

Nadere informatie

Jan Schouten. Volvo Truck Nederland

Jan Schouten. Volvo Truck Nederland Jan Schouten Quality Safety Environmental care A company driven by strong core values CO 2 -neutrale productie Eerste 100 % CO 2 -neutrale truckfabriek in Gent Windenergie, zonne-energie, biobrandstoffen

Nadere informatie

Waterstof: wat, status en perspectieven

Waterstof: wat, status en perspectieven Waterstof: wat, status en perspectieven Adwin Martens WaterstofNet > 70.000 km 2 tankstations 12 projecten Antwerpen, 20 juni 2018 Waterstof?? Waterstofeconomie lost energieprobleem op Waterstof wordt

Nadere informatie

van aardgasbuffer naar energiehub

van aardgasbuffer naar energiehub Aardgasbuffer Zuidwending van aardgasbuffer naar energiehub Voor het eerst in Nederland wordt een installatie opgezet waarbij op een schaal van 1 Megawatt (MW) ervaring wordt opgedaan met de omzetting

Nadere informatie

WaterstofNet Katalysator voor duurzame waterstofprojecten. Waterstof in de regio Vlaanderen / Nederland

WaterstofNet Katalysator voor duurzame waterstofprojecten. Waterstof in de regio Vlaanderen / Nederland Waterstof in de regio Vlaanderen / Nederland WaterstofNet Katalysator voor duurzame waterstofprojecten Ontwikkelen, coördineren, realiseren, evalueren en communiceren 2 Inhoud 3 Inhoudsopgave Inleiding

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

Haalbaarheidsstudie naar elektrische voortstuwing in de kottervisserij

Haalbaarheidsstudie naar elektrische voortstuwing in de kottervisserij Haalbaarheidsstudie naar elektrische voortstuwing in de kottervisserij Wat is in de komende 20 jaar technisch mogelijk, ecologisch verantwoord en economisch haalbaar? 20 Oktober 2016 Academic Consultancy

Nadere informatie

Slimme energieoplossingen. EV-laden - Energieopslag - Smart grids

Slimme energieoplossingen. EV-laden - Energieopslag - Smart grids Slimme energieoplossingen EV-laden - Energieopslag - Smart grids EV-laden AC laadoplossingen voor elektrische voertuigen Sinds 2008 ontwikkelt Alfen slimme oplaadpunten voor elektrische voertuigen. Onze

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF RiBuilT (april 2012)

NIEUWSBRIEF RiBuilT (april 2012) RiBuilT-dag (door: Werner Eussen) Op woensdag 30 mei 2012 is het eindelijk zover. Dan vindt de eerste RiBuilT-dag plaats. Deze dag komt in de plaats van de Dag van de Nieuwe Energie, en zal volledig in

Nadere informatie

Automotive Energy Innovators

Automotive Energy Innovators Automotive Energy Innovators Inhoudsopgave Inhoudsopgave DEOdrive... 4 Fuel Cell Electric Vehicle (FCEV)... 5 Specificaties DEOdrive DEOdrive DEOdrive... 6 4 4 4 Hoe Fuel werkt Fuel Fuel Cell het? Cell

Nadere informatie

Onderzoek + Dienstverlening + Opleiding

Onderzoek + Dienstverlening + Opleiding Departement Industriële Wetenschappen & Technologie Universitaire Campus, Agoralaan Gebouw B bus 3, 3590 Diepenbeek T 011.288 260 F 011.288 269 www.khlimquadri.be Onderzoek + Dienstverlening + Opleiding

Nadere informatie

1 Beoordeling instellingsconversietabellen CDHO 1 2 Opheffing Hogeschool Positief advies CDHO: Engineering Engineering AOT Techniek(deeltijd) Einde instroom: 31-12-2011 Einde opleiding: 31-12-2016 Engineering

Nadere informatie

Wilt u warmte en elektriciteit. res-fc market

Wilt u warmte en elektriciteit. res-fc market Wilt u warmte en elektriciteit res-fc market Het project Het EU-project RES-FC Market wil de marktintroductie van brandstofcelsystemen voor huishoudens (FCHS) die gebruik maken van hernieuwbare energie

Nadere informatie

Droom en werkelijkheid van waterstofrijden in NL. Hub Cox, RWS/WVL/BIDK 18 mei 2017

Droom en werkelijkheid van waterstofrijden in NL. Hub Cox, RWS/WVL/BIDK 18 mei 2017 Droom en werkelijkheid van waterstofrijden in NL Hub Cox, RWS/WVL/BIDK 18 mei 2017 Droom en/of werkelijkheid van Waterstof rijden? Achtergrond en noodzaak Wat zou de droom/ideale situatie kunnen zijn?

Nadere informatie

STARTDOCUMENT. 1. De kracht van samenwerking. 2. Waarom een NWP

STARTDOCUMENT. 1. De kracht van samenwerking. 2. Waarom een NWP STARTDOCUMENT 1. De kracht van samenwerking Deltalinqs Energy Forum, Havenbedrijf Rotterdam, Havenbedrijf Amsterdam, Havenbedrijf Eemsmond, Energy Valley, Stichting Zero Emissie Busvervoer, RAI Platform

Nadere informatie

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie.

Nuon Helianthos. Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. 2 Nuon Helianthos Een doorbraak in zonne-energie. Nuon Helianthos 3 Een duurzame samenleving staat hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Een wezenlijke

Nadere informatie

2 De keuze van de hogeschool per individuele conversie geldt voor alle opleidingsvormen, inclusief de te beëindigen varianten. 1 Beoordeling instellingsconversietabellen CDHO 1 2 Opheffing Hogeschool Positief

Nadere informatie

Welkom. Terence Otemann Area Service Manager DAF Nederland A PACCAR COMPANY DRIVEN BY QUALITY

Welkom. Terence Otemann Area Service Manager DAF Nederland A PACCAR COMPANY DRIVEN BY QUALITY Welkom Terence Otemann Area Service Manager DAF Nederland OP WEG NAAR NOG SCHONER TRANSPORT GLOBAL WARMING LUCHT KWALITEIT Local Nationaal Week + trip ~ 1500km 2-3 day trip ~ 500km 1 day trip ~ 250km DC

Nadere informatie

Vlaamse Complementariteit. SET5Y Ronnie Belmans

Vlaamse Complementariteit. SET5Y Ronnie Belmans Vlaamse Complementariteit SET5Y Ronnie Belmans EnergyVille en Campus EnergyVille EnergyVille = samenwerking tussen VITO, KUL en IMEC in onderzoek, ontwikkeling en valorisatie Geïmplementeerd via samenwerkingsovereenkomsten

Nadere informatie

Power to gas onderdeel van de energietransitie

Power to gas onderdeel van de energietransitie Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte

Nadere informatie

uitgroeien tot een Vlaamse, Europese en internationale topregio met economische creativiteit als concept voor meer welvaart en welzijn in de regio.

uitgroeien tot een Vlaamse, Europese en internationale topregio met economische creativiteit als concept voor meer welvaart en welzijn in de regio. Flanders Smart Hub 1. Waarom dit project? 2. Wie maakt deel uit van dit project? 3. Vanwaar komt de naam? 4. Het vertrekpunt van het project 5. Actiedomeinen 6. Wat zijn onze doelstellingen? 7. Logistiek

Nadere informatie

Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging

Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014 Energie in Beweging Wat is Well to Wheel Met Well to Wheel wordt het totale rendement van brandstoffen voor wegtransport uitgedrukt Well to Wheel maakt duidelijk

Nadere informatie

Fleetclub van 100. Welkom

Fleetclub van 100. Welkom Fleetclub van 100 Welkom Fleetclub van 100 Welkom Michel Dudok Manager Fleetsales & Leasing Doel van deze workshop Na afloop van de workshop bent u op de hoogte van De achtergronden, techniek en actuele

Nadere informatie

Potentieel van waterstof binnen smart grids

Potentieel van waterstof binnen smart grids Potentieel van waterstof binnen smart grids Thomas Decamps, Head of Sourcing& Supply WE-POWER Smart Grid School 09/10/2013 Brussel 8.311 million Turnover (2012-2013) 25.775 Employees (2013) 2 3 Waterstof

Nadere informatie

SOLIDpower. Presentatie ISSO New Business event J.W. Tolkamp 5 november 2015

SOLIDpower. Presentatie ISSO New Business event J.W. Tolkamp 5 november 2015 SOLIDpower Presentatie ISSO New Business event J.W. Tolkamp 5 november 2015 Decentraal stroom opwekken Huidige Situatie: Centrale opwekking Toekomstige situatie: Decentrale flexibele opwekking 2 3 Huidige

Nadere informatie

NEW BUSINESS. Guy Konings

NEW BUSINESS. Guy Konings 2015 Guy Konings Stedin is verantwoordelijk voor transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: Altijd energie voor onze klanten, vandaag en morgen. Simpel, betaalbaar en duurzaam KERNGETALLEN

Nadere informatie

3. Hoeveel tankstations in Vlaanderen beschikken thans over een vergunning voor CNG-levering? Graag een overzicht per provincie.

3. Hoeveel tankstations in Vlaanderen beschikken thans over een vergunning voor CNG-levering? Graag een overzicht per provincie. SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 282 van MARTINE TAELMAN datum: 20 april 2015 aan ANNEMIE TURTELBOOM VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE Alternatieve

Nadere informatie

Strategische Innoveren met de Hogeschool Zuyd. Eric Curfs en Harald Theunissen Lectoraat Nieuwe Energie, Hogeschool Zuyd

Strategische Innoveren met de Hogeschool Zuyd. Eric Curfs en Harald Theunissen Lectoraat Nieuwe Energie, Hogeschool Zuyd Strategische Innoveren met de Hogeschool Zuyd Eric Curfs en Harald Theunissen Lectoraat Nieuwe Energie, Hogeschool Zuyd Strategisch innoveren met de Hogeschool Zuyd Interregproject: Waterstofregio Vlaanderen

Nadere informatie

Onderwerp. raad Energie Made in [Arnhem] 14-5. EMiA. Arnhem toonaangevend in energie. Themasessie raad 14 mei 2012 Marc de Kroon, sr.

Onderwerp. raad Energie Made in [Arnhem] 14-5. EMiA. Arnhem toonaangevend in energie. Themasessie raad 14 mei 2012 Marc de Kroon, sr. EMiA Arnhem toonaangevend in energie Themasessie raad 14 mei 2012 Marc de Kroon, sr. adviseur EZ Het begin van Energie Made in [Arnhem] UN Millennium doelen: Duurzame samenleving Duurzaam inkopen CO2 reductie

Nadere informatie

Energieoplossingen van de toekomst

Energieoplossingen van de toekomst Energieoplossingen van de toekomst Duurzaam en innovatief Naast de transformatorstations die Alfen voornamelijk aan netbeheerders levert, leggen we complete elektriciteitsnetwerken aan bij klanten in de

Nadere informatie

Samenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland

Samenwerkingsagenda Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Provincie Gelderland en de Provincie Gelderland 22 maart 2016 Overwegende dat: De provincie Gelderland veel waarde hecht aan de aanwezigheid van onderwijs/kennisinstellingen in haar Provincie. Uiteraard in hun functie van

Nadere informatie

Waterstof: de energiedrager van de toekomst. Frank de Bruijn. Waterstof. Een Gas Kleurloos;Geurloos;Niet Giftig; Brandbaar

Waterstof: de energiedrager van de toekomst. Frank de Bruijn. Waterstof. Een Gas Kleurloos;Geurloos;Niet Giftig; Brandbaar Waterstof: de energiedrager van de toekomst Frank de Bruijn www.ecn.nl Waterstof Een Gas Kleurloos;Geurloos;Niet Giftig; Brandbaar Hoge energie dichtheid op gewichtsbasis Lage energiedichtheid op volumebasis

Nadere informatie

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen

Nadere informatie

HAN en duurzame energie

HAN en duurzame energie Beroepsonderwijs tijdens de energie transitie HAN en duurzame energie Van buiten naar binnen. Tinus Hammink programma-manager SEECE Hogeschool van Arnhem en Nijmegen HBO en topsectoren; keuze van HAN 1.

Nadere informatie

Wereld in transitie. Drivers en trends

Wereld in transitie. Drivers en trends Wereld in transitie Drivers en trends Batterij vereisten Uitdagingen Veiligheid GRID EV ELECTRONICA Lange levensduur Hoge energiecapaciteit Snel laden Goedkoop Duurzaam 3 @VITO/EnergyVille Missie Doel:

Nadere informatie

CARLO MOL & INGE COOLS PROGRAMME OFFICE

CARLO MOL & INGE COOLS PROGRAMME OFFICE VLAAMSE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN CARLO MOL & INGE COOLS PROGRAMME OFFICE VLAAMSE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN 02/07/2012 1 Deze Proeftuin kwam er om de invoering van elektrische voertuigen

Nadere informatie

Energizing the city: Almere energy axis

Energizing the city: Almere energy axis Inhoud Energizing the city: Almere energy axis... 3 Van Noord/West naar Zuid/Ooost... 4 Energie die stroomt door de as... 5 Focus on knowledge & education... 6 Focus on innovation & experiments... 7 Focus

Nadere informatie

Milieuvriendelijke havenwerktuigen: inspirerende voorbeelden. 23 september 2015. Mark Pecqueur Tom Van Den Noortgaete

Milieuvriendelijke havenwerktuigen: inspirerende voorbeelden. 23 september 2015. Mark Pecqueur Tom Van Den Noortgaete Milieuvriendelijke havenwerktuigen: inspirerende voorbeelden Mark Pecqueur Tom Van Den Noortgaete Situatieschets NOx probleem Situatieschets NOx probleem Situatieschets NOx probleem Diesel: hoog rendement

Nadere informatie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie

Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Europese EFRO-subsidies voor innovatie en CO 2 -reductie Via het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) stimuleert Europa de regionale

Nadere informatie

Wat vraagt de energietransitie in Nederland?

Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen

Nadere informatie

Fuel Cell Technologie in Autobussen. J. Lanckriet Dir. RM

Fuel Cell Technologie in Autobussen. J. Lanckriet Dir. RM Fuel Cell Technologie in Autobussen J. Lanckriet Dir. RM Inhoudstafel Principe Een woordje geschiedenis Situatie ad hoc Evolutie in de buswereld Productie & transport van H 2 Toekomstperspectieven Besluit

Nadere informatie

Een schone, stille en mobiele batterij waarop de hele stad kan inpluggen

Een schone, stille en mobiele batterij waarop de hele stad kan inpluggen Een schone, stille en mobiele batterij waarop de hele stad kan inpluggen Page 1 of 5 Een snel oplaadbaar mobiele batterijsysteem een Mobile Green Energy System (MGES) is modulair inzetbaar in een stedelijke

Nadere informatie

Brandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw

Brandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw Brandstofcel in Woning- en Utiliteitsbouw Leo de Ruijsscher Algemeen directeur De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs Docent TU Delft faculteit Bouwkunde Inleiding Nu de brandstofcel langzaam

Nadere informatie

Hyundai en waterstof WaterstofNet congres William Meerschaut PR & Communications Manager Hyundai Belux

Hyundai en waterstof WaterstofNet congres William Meerschaut PR & Communications Manager Hyundai Belux Hyundai en waterstof WaterstofNet congres William Meerschaut PR & Communications Manager Hyundai Belux 1 Hyundai en de toekomst Hyundai is bekommerd om de toekomst» Verkoop!» Door een duurzaam beleid»

Nadere informatie

Innovatie support gids

Innovatie support gids Innovatie support gids Uw gids naar resultaat 1 Uw gids naar resultaat Innovatief duurzaam drukwerk Het drukwerk van deze gids is uitgevoerd in waterloos offset met inkt op plantaardige basis, dit resulteert

Nadere informatie

Duurzaam transport voor nu en de toekomst

Duurzaam transport voor nu en de toekomst Duurzaam transport voor nu en de toekomst CO2 reductie met heavy duty voertuigen Hans Binnendijk Product manager Scania Benelux 2 6/29/2016 Info class internal Department / Name / Subject Vier drijfveren

Nadere informatie

Samenvatting aanvraag

Samenvatting aanvraag Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing Nieuwe opleiding is): Nieuw Ad programma Nieuwe hbo master Nieuwe joint degree 1 Verplaatsing bestaande opleiding Nevenvestiging

Nadere informatie

Partner in duurzaamheid Presentatie 29 februari 2012 Waterstof Net 1

Partner in duurzaamheid Presentatie 29 februari 2012 Waterstof Net 1 v Wij helpen u op weg! Partner in duurzaamheid Presentatie 29 februari 2012 Waterstof Net 1 Hans van Wermeskerken Ballast Nedam Ballast opgericht in 1877, Nedam in 1899 Fusie Ballast Nedam 1969 4000 medewerkers

Nadere informatie

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven

Nadere informatie

WaterstofNet. Katalysator voor duurzame waterstofprojecten WATERSTOF IN DE REGIO VLAANDEREN - NEDERLAND

WaterstofNet. Katalysator voor duurzame waterstofprojecten WATERSTOF IN DE REGIO VLAANDEREN - NEDERLAND WATERSTOF IN DE REGIO VLAANDEREN - NEDERLAND WaterstofNet Katalysator voor duurzame waterstofprojecten Ontwikkelen, coördineren, realiseren, evalueren en communiceren Inhoud 3 Inleiding 4 Waarom waterstof?

Nadere informatie

Plant-on-a-Truck. Peter Van Broeck Director Chemical Technology Development Pharmaceutical Research & Development FISCH@ 30 September 2011 Leuven

Plant-on-a-Truck. Peter Van Broeck Director Chemical Technology Development Pharmaceutical Research & Development FISCH@ 30 September 2011 Leuven 0 Plant-on-a-Truck Peter Van Broeck Director Chemical Technology Development Pharmaceutical Research & Development FISCH@ 30 September 2011 Leuven 1 UITDAGINGEN VOOR CHEMISCHE PLANTS BINNEN DE FARMA Multifunctioneel

Nadere informatie

Duurzaam Groninger wagenpark

Duurzaam Groninger wagenpark NVRD Grondstoffencongres 28 maart 2019 Duurzaam Groninger wagenpark Gerrit Griffioen Hoofd Materieel gemeente Groningen Brandstof aangedreven equipment Circa 230.000 inwoners Gemeente Groningen heeft ongeveer

Nadere informatie

Instellingsbeleid doelstellingen en profiel

Instellingsbeleid doelstellingen en profiel Instellingsbeleid doelstellingen en profiel 1 Inleiding 2 Beleid 3 Onderwijs 4 Onderzoek 5 Beroepspraktijk en regio 6 Kwaliteit is mensenwerk 7 Operational Excellence 8 Bestuur 9 Raad van Toezicht 10 Financiën

Nadere informatie

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas

Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl

Nadere informatie

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta

Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta Campus Zeeland Investeren in economische structuurversterking in de Zuidwestelijke Delta BZW Bijeenkomst Middelburg, 4 april 2017 Inhoudsopgave 1. Campus Zeeland 2. Bèta College 3. Kennis & Innovatie Netwerken

Nadere informatie

Platform Toekomstbestendige Mobiliteit. PTM-H2 Rijden-op-Waterstof Extra bijeenkomst ihkv PTM-dag 17 juni Een initiatief van

Platform Toekomstbestendige Mobiliteit. PTM-H2 Rijden-op-Waterstof Extra bijeenkomst ihkv PTM-dag 17 juni Een initiatief van Platform Toekomstbestendige Mobiliteit PTM-H2 Rijden-op-Waterstof Extra bijeenkomst ihkv PTM-dag 17 juni 2016 Een initiatief van Agenda 12.00-13.00 (incl. lunch) RAI Vereniging Amsterdam 1. Opening, rondvraag

Nadere informatie

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien TenneT participeert in

Nadere informatie

Grootschalige energie-opslag

Grootschalige energie-opslag Er komt steeds meer duurzame energie uit wind Dit stelt extra eisen aan flexibiliteit van het systeem Grootschalige opslag is één van de opties om in die flexibiliteit te voorzien Uitgebreid onderzoek

Nadere informatie

Haalbaarheidsstudie naar elektrische voortstuwing in de kottervisserij

Haalbaarheidsstudie naar elektrische voortstuwing in de kottervisserij Haalbaarheidsstudie naar elektrische voortstuwing in de kottervisserij Wat is in de komende 20 jaar technisch mogelijk, ecologisch verantwoord en economisch haalbaar? 20 Oktober 2016 Academic Consultancy

Nadere informatie

Feeding the world with solar power.

Feeding the world with solar power. Feeding the world with solar power. inteqnion-solar.com Zonne-energie. Duurzame energiebron van de toekomst. De markt voor energievoorziening is volop in beweging. Fossiele brandstoffen als gas en olie

Nadere informatie

Logistics Community Brabant

Logistics Community Brabant Logistics Community Brabant Door bedrijven getekende Letter of Intends Breda, 13 september 2017 Logistics Community Brabant Gedurende de afgelopen maanden is het bedrijfsleven geconsulteerd over het initiatief

Nadere informatie

NAAR EEN GROENE WATERSTOFECONOMIE IN ZUID-HOLLAND EEN VISIE VOOR 2030

NAAR EEN GROENE WATERSTOFECONOMIE IN ZUID-HOLLAND EEN VISIE VOOR 2030 NAAR EEN GROENE WATERSTOFECONOMIE IN ZUID-HOLLAND EEN VISIE VOOR 2030 Een advies aan de Provincie Zuid-Holland Maart 2019 Zuid-Holland kent een dubbele urgentie voor ontwikkelen groene waterstofeconomie:

Nadere informatie

Alternatieve brandstoffen en tunnelveiligheid

Alternatieve brandstoffen en tunnelveiligheid Alternatieve brandstoffen en tunnelveiligheid Brandstoffenmix visie Clean Power for transport package / Alternative Fuels Infrastructure directive Hoe ver zijn wij? Nationale kaders SER Energieakkoord

Nadere informatie

Naar een hoogefficiënte en duurzame toekomstige energie-voorziening

Naar een hoogefficiënte en duurzame toekomstige energie-voorziening Naar een hoogefficiënte en duurzame toekomstige energie-voorziening J.W. Tolkamp - SOLIDpower 23/01/2017 The research leading to these results has received funding from the European Union s 7 th Framework

Nadere informatie

Onderwijsinstellingen HBO Zuid-Nederland

Onderwijsinstellingen HBO Zuid-Nederland Onderwijsinstellingen HBO Zuid-Nederland Zuyd Hogeschool Arcus College - www.arcuscollege.nl Opleiding Contactgegevens Engineering met de onderdelen Elektrotechniek Technische Bedrijfskunde Werktuigbouwkunde

Nadere informatie

DE VLAAMSE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN CARLO MOL PROGRAMME OFFICE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN

DE VLAAMSE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN CARLO MOL PROGRAMME OFFICE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN DE VLAAMSE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN SMART GRIDS SUMMERSCHOOL, 20 JUNI 2012, BRUSSEL CARLO MOL PROGRAMME OFFICE PROEFTUIN ELEKTRISCHE VOERTUIGEN 17/06/2012 1 Deze Proeftuin kwam er om de invoering

Nadere informatie

Transformatorstations

Transformatorstations Transformatorstations Alfen Transformatorstations Vertrouwde partij op het middenspanningsnet Transformatorstations en gerelateerde projecten zijn dé specialiteit van Alfen. In de jaren 60 bouwden wij

Nadere informatie

Soorten brandstoffen en aandrijvingen. Alternatieve Brandstoffen. Alternatieve Brandstoffen. Enkele voorbeelden. Alternatieve aandrijvingen

Soorten brandstoffen en aandrijvingen. Alternatieve Brandstoffen. Alternatieve Brandstoffen. Enkele voorbeelden. Alternatieve aandrijvingen Soorten brandstoffen en aandrijvingen WATT Roadshow wagens, alternatieve transportmiddelen en technologie De voor- en nadelen van WATT-voertuigen Prof. Joeri Van Mierlo Conventionele brandstoffen Benzine,

Nadere informatie

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020

Inhoud presentatie Cohesiebeleid 2014-2020 Situatie 2007-2013 Uitdaging 2014-2020 EU2020 OP EFRO OOST-NEDERLAND 2014-2020PRESENTATIE KENNISPARK, 23 APRIL 2014 JOLANDA VROLIJK, PROGRAMMAMANAGER EFRO OP EFRO Oost-Nederland 2014-2020 Inhoud presentatie 1. Inleiding Europese Fondsen: cohesie beleid

Nadere informatie

DE ENERGIE TRANSITIE

DE ENERGIE TRANSITIE DE ENERGIE TRANSITIE 1 DE ENERGIETRANSITIE In de huidige Europese energie sector zijn drie parallelle trends waar te nemen. Ten eerste decentralisatie, waarbij steeds groter wordende hoeveelheden decentrale

Nadere informatie

Visie op Valorisatie. van onderzoeken naar ondernemen. InnoTep, Radboud Universiteit Nijmegen, 30 september 2011. Maarten van Gils

Visie op Valorisatie. van onderzoeken naar ondernemen. InnoTep, Radboud Universiteit Nijmegen, 30 september 2011. Maarten van Gils Visie op Valorisatie van onderzoeken naar ondernemen InnoTep, Radboud Universiteit Nijmegen, 30 september 2011 Maarten van Gils Agenda Persoonlijke introductie Het onderzoeken bij MICORD De overgang in

Nadere informatie

Slimme energie-oplossingen bij Colruyt vandaag en in de toekomst

Slimme energie-oplossingen bij Colruyt vandaag en in de toekomst Slimme energie-oplossingen bij Colruyt vandaag en in de toekomst Thomas Decamps Startevent Smart Energy Solutions 4 december 2012 Het energiebeleid bij Colruyt Group WE POWER Het energiebeleid bij Colruyt

Nadere informatie

De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie

De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie Irene Mouthaan, themaleider Bio-based Economy, directie Industrie & Handel, ministerie van LNV en IPE 0 Opbouw Presentatie Bio-based Economy

Nadere informatie