Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Ingrid Pouw (Essent) in serie Fresh Energy

Transcriptie

1 ENERGIE Actueel Dinsdag 27 november 2012, jaargang 15, nummer 14 Tips voor de redactie? Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerpsuggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres. Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Hitachi koopt optie op bouw Britse kerncentrales Japans concern investeert in buitenland na ramp Fukushima 2 Nieuwe capaciteit waterkracht goedkoper dan kern- en windenergie DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Nieuwe waterkrachtcapaciteit is goedkoper dan kernenergie en windenergie aan land. Dat is de bevinding van de Zweedse elektriciteitsonderzoeksinstelling Elforsk. Gerekend per kilowattuur zonder belastingen, heffingen en nettarieven kost stroom van een nieuwe waterkrachtcentrale 3,5 cent, terwijl de twee andere productiemethoden respectievelijk 4,5 cent en tussen de 5,5 en 6 cent per kilowattuur vergen. Volgens energiebrancheorganisatie Svensk Energi bewijst dit eens te meer welke gunstige rol waterkracht speelt in de energiemix. Daar moeten we zuinig op zijn. In plaats van de uitbouw te beperken, zouden we juist meer waterkrachtcapaciteit moeten realiseren, constateert topman Kjell Jansson. Hij wijst er tevens op dat de kosten van bestaande waterkrachtcapaciteit in veruit de meeste gevallen bovendien allang is afbetaald. Dit in tegenstelling tot de windturbines die er vaak nog maar net staan. Gunstig Hoe gunstig waterkracht ook kan uitpakken voor de verbruikers bleek afgelopen zomer. Door de grote hoeveelheden water in de stuwmeren in combinatie met volop draaiende kernreactoren en een kleine vraag daalde de stroomprijs aan de elektriciteitsbeurs onder de 1 cent per kilowattuur. Dit in contrast met de wintermaanden toen soms 10 cent werd gehaald Jansson: De situatie bewijst ook met alle gewenste duidelijkheid dat de elektriciteitsmarkt goed functioneert. n opgemerkt Woordvoerders energie Tweede Kamer Het moet afgelopen zijn met zwalkende energiebeleid overheid 4+5 De Europese Commissie wil de toenemende wanverhouding tussen vraag en aanbod van emissierechten in de bestaande EU-regeling voor de handel in emissierechten (ETS) aanpakken. Als onmiddellijke eerste stap stelt zij voor om het tijdschema van de veilingen te herzien. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Meer concreet wil de Commissie de veiling van 900 miljoen emissierechten in de derde fase van het Europese emissiehandelssysteem ETS vanaf begin volgend jaar uitstellen ( backloaden ). Dit backloaden van te veilen hoeveelheden moet als een nood- Ingrid Pouw (Essent) in serie Fresh Energy Het moet soms een beetje schuren, anders is er geen lol aan 6 EU-energiemarkt 7 zakelijke eerste stap worden gezien, stelt de Commissie. Ze heeft tevens een rapport over de toestand van de Europese CO2 markt goedgekeurd, waarin een reeks mogelijke structurele maatregelen worden uiteengezet die kunnen worden genomen om het overschot aan emissierechten terug te dringen. Volgens EU-klimaatcommissaris Connie Hedegaard wil de Commissie een nog robuustere Europese CO2 markt die een sterkere drijvende kracht voor CO2 markten elders vormt. Overaanbod Hedegaard: Onze CO2 markt leidt tot uitstootverminderingen. Aangezien er echter sprake is van een overaanbod op de markt, leidt het ETS in onvoldoende mate tot meer energie efficiëntie en groene technologieën. Dit is slecht voor de innovatie en het Eurocommissaris Günther Oettinger 2014 absolute deadline voor eenwording Brussel wil Europese handel in emissierechten aanpakken Saluut aan de wind Leerlingen van basisschool De Tiggeldobbe uit Winsum brachten begin deze maand in de Eemshaven een luidruchtig saluut aan de wind. De leerlingen waren op uitnodiging van de provincie Groningen en energiebedrijf Essent in de Eemshaven aanwezig bij het saluut dat bij twee nieuwe windturbines werd gebracht. De door RWE/Essent gebouwde turbines hebben een vermogen van elk 6 megawatt. De turbines zijn geplaatst om ervaring op te doen met de bouw, beheer en exploitatie. De turbines dienen uiteindelijk gebouwd te worden in een door RWE gepland windpark op zee in de oostelijke Noordzee. n concurrentievermogen van Europa. Daarom stellen wij als onmiddellijke eerste stap voor de veiling van 900 miljoen emissierechten de komende drie jaar uit te stellen. We moeten een markt, waarop al sprake is van een overaanbod, niet nog verder overspoelen. Crisis Marktdeelnemers moeten hier vóór het einde van het jaar duidelijkheid over hebben. Tegelijkertijd presenteert de Commissie opties voor mogelijke structurele maatregelen die een duurzame oplossing kunnen bieden voor het overaanbod op de langere termijn. Dat er een overschot aan emissierechten is ontstaan, komt vooral doordat de industrie door de economische crisis minder broeikasgassen heeft uitgestoten dan verwacht. Dat leidde dan weer tot een lagere vraag naar emissierechten door de bedrijven. De Commissie verwacht dat deze ontwikkeling door de huidige economische crisis nog enkel jaren zal voortduren. n Biomassa en overcapaciteit doen Buggenum-centrale mogelijk de das om De trots van Nuon. Zo kwalificeerde het energiebedrijf destijds zijn elektriciteitscentrale in het Limburgse Buggenum. Een centrale met schone kolentechnologie en een groen hart. Nu, 19 jaar na ingebruikname van de Willem Alexander Centrale, moet die waarschijnlijk sluiten. De centrale in Buggenum vergast kolen voor stroomopwekking. Een methode die minder vervuilend is dan bij gewone kolengestookte centrales. De uitstoot van stof, SO2, stikstofoxiden en metalen is beperkt, omdat het kolengas grondig wordt gereinigd. En het rendement bij vergassing is hoger. Er zijn minder kolen nodig per kwh en er is minder CO2-uitstoot. Daarnaast wordt een deel van de kolen vervangen door biomassa. Ongewis Uitgerekend deze relatief milieuvriendelijke centrale zal mogelijk de deuren moeten sluiten, laat Nuon nu weten. Maar niet alleen de toekomst van Buggenum is ongewis. Vattenfall kijkt momenteel naar de winstgevendheid van al haar veertig energiecentrales in Europa. Door de economische crisis is de elektriciteitsvraag flink teruggelopen. Met als gevolg dat de ontstane overcapaciteit de resultaten van Vattenfall sterk onder druk zet. Nog voor het eind van dit jaar maakt het concern bekend wat er met Buggenum gaat gebeuren. Onrealistisch Momenteel wordt in Buggenum 15% biomassa bijgestookt, verklaart Nuon. Haar woordvoerder laat weten dat deze 15% bijstook met houtstof verhoogd moet worden naar 70% bijstook met zogenoemde getorrificeerde biomassa (refined pellets). Maar de beschikbaarheid van deze soort biomassa is op termijn onzeker. En dus is een verhoging van 55% in vijf jaar tijd niet realistisch, zegt het energieconcern. Ook dat is een reden waarom de toekomst van Buggenum op het spel staat. n VK stimuleert ombouw kolencentrales voor biomassa Twee grote Britse stroomproducenten, Drax en Centrica, hebben hun plannen voor de bouw van nieuwe biomassacentrales geschrapt vanwege een gebrek aan financiële steun van de regering. Wel zal Drax een aantal kolengestookte units ombouwen voor biomassa. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN De regering stelde in juli voor het subsidieniveau voor nieuwe biomassacentrales te verlagen ten gunste van conversie van kolencentrales. Volgens het ministerie van Energie is dat kosteneffectiever. Drax, eigenaar van de grootste kolencentrale in West-Europa, had vorig jaar plannen gelanceerd om drie nieuwe biomassacentrales van 290 megawatt te bouwen. Daar zou een investering van 2,5 miljard mee gemoeid zijn, maar er werd toen al gezegd dat die beslissing afhankelijk zou zijn van het subsidieniveau. Centrica had de intentie twee biomassacentrales te bouwen van 80 en 137 MW. Die plannen zijn nu van de baan. Meestook Drax zal, in plaats van nieuwe centrales, de helft van zijn zes kolengestookte units geschikt maken voor stook van houtpellets. Samen zijn die goed voor 2000 MW aan capaciteit. De eerste van de drie units zal april 2013 klaar zijn en de laatste in Dan wordt er ook besloten of er inderdaad 100% biomassa wordt gestookt of dat het bij meestook blijft. Drax steekt ongeveer een miljard in de plannen. De helft daarvan is bestemd voor de conversies, de andere helft voor de bouw van fabrieken en havenfaciliteiten in de Verenigde Staten om houtpellets te maken en transporteren. Volgens Drax is het mogelijk om de enorme hoeveelheid hout die het nodig heeft (8 miljoen ton per jaar) uit duurzame bron te betrekken. Ook de onafhankelijke kolencentrale Eggborough (2000 MW), niet ver van Drax in Yorkshire, heeft naar verluidt plannen om biomassa te stoken. Een besluit daarover hangt af van de definitieve subsidieregeling, waar de Britse energiesector al maanden op zit te wachten. n

2 ECONOMIE Financiën 2 Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november 2012 Hitachi koopt optie op bouw Britse kerncentrales Het Japanse concern Hitachi heeft de Britse kernenergieplannen nieuw leven ingeblazen met de overname van Horizon, de nucleaire joint venture waar de Duitse energieconcerns E.On en RWE vanaf wilden. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Hitachi betaalt ongeveer 875 miljoen euro voor Horizon en koopt daarmee de rechten om op twee locaties kerncentrales te bouwen. Op beide locaties, Wylfa in Noord- Wales en Oldbury niet ver van Bristol, staan oude Magnox-kernreactoren die al buiten werking zijn gesteld of die in 2014 moeten sluiten. Hitachi is van plan op ieder van deze locaties twee of drie nieuwe kerncentrales bouwen. Dat was ook de gedachte achter Horizon, maar E.On en RWE wilden van de joint venture af vanwege de financiële problemen in verband met de afbouw van het Duitse kernprogramma. Commitment Veel concurrentie voor de overname had Hitachi niet, Areva en Westinghouse zouden ieder met een Chinese partner een bod uitbrengen, maar de Chinezen lieten het afweten. Areva trok zich terug en Westinghouse bracht zelfstandig een bod uit. Hitachi verklaarde na acceptatie van zijn bod dat het zich voor honderd jaar aan Groot- Brittannië committeert. Het Japanse bedrijf wil reactoren van het ABWR-type (kokend waterreactor) bouwen. Dat is een ontwerp dat nog niet in Groot-Brittannië is goedgekeurd. En hoewel dat misschien een formaliteit mag zijn, is het toch een procedure die enige tijd in beslag zal nemen. Hitachi voorziet dat de eerste van de reactoren op zijn vroegst midden in de jaren 20 in gebruik zal worden genomen. Aandeel kernenergie in VK loopt sterk terug Meer risico Het zijn de gebeurtenissen in Japan na Fukushima en de stopzetting van het kernprogramma, die Hitachi hebben gedwongen meer risico in het buitenland te nemen. Het hoofd van Hitachi s nucleaire divisie, Masaharu Hanyu, verklaarde zelf dat het bedrijf weinig keus had: We doen dit niet omdat we het graag willen, maar omdat we plekken nodig hebben om kerncentrales te bouwen. Het is daarom niet uitgesloten dat Hitachi op den duur een deel van zijn belang in Horizon weer van de hand doet. En zo zouden de Chinezen wel eens door de achterdeur alsnog naar binnen kunnen komen. Nieuwe Energiewet Hitachi is niet het enige bedrijf met plannen voor kerncentrales in Groot-Brittannië. Het Franse EDF heeft plannen voor de bouw van vier reactoren op twee locaties, om te beginnen bij Hinkley Point in Somerset. Een definitief investeringsbesluit is daarover nog niet genomen. Die beslissing zal vooral afhangen van de hoogte van de prijs die de Britse overheid garandeert voor afname van koolstofarme stroom. Dat moet worden vastgelegd in de nieuwe Energiewet, maar die laat al maanden op zich wachten. Een ander consortium, NuGen, bestaand uit Iberdrola en GDF Suez, heeft ook plannen voor de bouw van kerncentrales in Groot- Brittannië, maar heeft een besluit uitgesteld tot Bovendien gaan er geruchten dat Iberdrola zich vanwege financiële problemen uit NuGen zou willen terugtrekken. Eerder dit jaar verkocht SSE zijn aandeel in NuGen al. n Tot een aantal jaren geleden was kernenergie goed voor ruim een vijfde van de Britse stroomvoorziening. Dat aandeel loopt sterk terug, omdat de oudere centrales moeten sluiten. Op dit moment zijn er negen centrales in gebruik, met zestien reactoren. Die zijn, op de Magnoxcentrale bij Wylfa na, allemaal eigendom van EDF, nadat het Franse bedrijf in 2008 British Energy overnam. Na 2023 zal er nog maar één van de huidige centrales operationeel zijn, namelijk Sizewell B in Sussex, de enige drukwaterreactor in Groot-Brittannië. Vier jaar geleden gaf de toenmalige Labourregering het groene licht voor een nieuwe generatie kerncentrales. Uiteindelijk werden daarvoor acht locaties aangewezen. Er werd destijds gehoopt dat de eerste centrale in 2017 kon worden opgeleverd, maar dat lijkt nu uitgesloten. n Marktontwikkeling APX-ENDEX / Volume (MWh) Volume (MWh) Volume MWh Volume (MWh) Base Index (e/mt) APX Markt Ontwikkeling 27/10/2012 t/m 16/11/2012 (EUR/MWh) /10 28/10 29/09 30/10 31/10 VOLUME (MWH) 02/11 03/11 04/11 06/11 07/11 09/11 10/11 11/11 13/11 14/11 AVG Base PRIJS (EUR) 16/11 M 100 M 90 M 80 M 70 M 60 M 50 M 40 M 30 M 20 M 10 M 0 Volume Bid Dec-12 Q1-13 Cal-13 Cal-14 Cal /10 27/ /10 29/10 28/07 ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume 30/10 29/10 29/07 APX TTF Day-Ahead Index & Volume 01/08 02/08 03/08 04/08 Volume MWh (Flow Day) 30/10 05/08 08/08 ENDEX Wood Pellets - Basislast Index Dec-12 Q1-13 CAL-13 CAL-14 CAL-15 09/08 10/08 11/08 12/08 15/08 16/08 APX TTF DAY-AHEAD INDEX ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume Volume WDNW 19-Nov-12 Dec-12 Q1-13 Sum-13 Cal-13 Cal-14 Cal-15 29/10 30/10 31/10 31/10 31/10 02/11 02/11 02/ /11 06/11 06/11 06/11 07/11 07/11 07/11 09/11 09/11 09/ /11 13/11 13/11 13/11 14/11 14/11 14/11 16/11 17/08 16/11 16/ ,50 28,00 27,50 27,00 26,50 26,00 25,50 25,00 Prijs (EUR) Base Index (M/MWh) M/MWh Base Index (M/MWh) Spotmarkt elektriciteit: Hoogste volume: MWh (1 nov) Laagste volume: MWh (15 nov) Hoogste prijs: 57,01 Eur/MWh (15 nov) Laagste prijs: 38,90 Eur/MWh (4 nov) Futures Power NL vanaf front month stijgende indices /MWh: Wk 47-12: 54,16 (-2,00) Dec-12: 55,53 (+1,48) Q1-13: 56,01 (+0,83) Cal-13: 53,50 (+1,17) Cal-14: 51,08 (+0,77) Cal-15: 50,45 (+0,17) Hoogste dagvolume: MWh (2 nov) TTF Gas Day-Ahead Laagste prijs deze periode: 26,69 /MWh (3/4 nov), hoogste prijs: 27,88 /MWh (30 okt) Het hoogste volume was 1 nov met MWh, het laagste MWh (6 nov) TTF Futures /MWh: WDNW: 27,27 (+0,37) Dec-12: 27,64 (-0,16) Q1-13: 27,74 (-0,17) Sum-13: 26,75 (+0,26) Cal-13: 27,38 (+0,10) Cal-14: 27,66 (-0,01) Cal-15: 27,31 (-0,11) Hoogste dagvolume: MWh (6 nov) Wood Pellets dalende prijzen /MT: Dec-12: 131,43 (-1,21) Q1-13: 134,49 (-0,49) Cal-13: 135,71 (-0,74) Cal-14: 139,26 (-0,24) Cal-15: 142,07 (-0,18) De afgelopen weken publiceerde een aantal Europese utilities de resultaten over de eerste negen maanden van RWE en E.On maakten hun concrete winstcijfers bekend, terwijl Centrica een trend in de cijfers aangaf. E.On keek ook vooruit naar volgend jaar en liet blijken niet aan de winstdoelstellingen voor 2013 te kunnen voldoen. Concurrent RWE maakte daarentegen positiever nieuws bekend. DOOR PETER WESTHOF E.On geeft winstwaarschuwing, RWE verhoogt prognose Voor E.On verliepen de zaken in het jaar 2011 teleurstellend. Voor het eerst werden er rode cijfers gepubliceerd en 2013 zouden betere jaren worden, zo beloofde het bedrijf eerder lijkt inderdaad volgens deze prognose te verlopen. In de eerste drie kwartalen werd een nettowinst van 4 miljard euro geboekt. Ook voor het resterende deel van 2012 worden de verwachtingen gehandhaafd. Maar de prognose voor 2013, een onderliggende nettowinst van 3,2 miljard tot 3,7 miljard euro, lijkt niet haalbaar. Dit is in hoofdzaak te wijten aan de aanhoudende problemen op economisch gebied in de eurozone. Gezien de grote economische risico s en de structurele veranderingen in de energiesector lijken de doelen niet langer haalbaar, stelde E.On bij de presentatie van de cijfers half november. Door de aanhoudende economische problemen neemt de vraag naar elektriciteit in Europa af. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) daalt de Europese vraag in de periode van 2010 tot en met 2015 met 2 procent, terwijl de elektriciteitsbehoefte in dezelfde periode wereldwijd met 10 procent toeneemt. E.On gaf geen verwachtingen over de periode na Beleggers op de Duitse beurs waren niet blij met de winstwaarschuwing van E.On en straften het aandeel af. Ook verlaagde een aantal analisten de adviezen voor het aandeel. Verhoging winstverwachting In tegenstelling tot E.On kwam RWE juist met positief nieuws. RWE maakte op 14 november bekend dat het zijn winstverwachting voor dit jaar heeft verhoogd. Het bedrijf verwacht nu op ongeveer hetzelfde resultaat uit te komen als in RWE zag in de eerste 9 maanden van dit jaar de nettowinst met 6 procent klimmen tot 1,9 miljard euro. Die verbeteringen kwamen vooral omdat een jaar eerder forse afschrijvingen werden doorgevoerd vanwege het besluit van de Duitse regering om te stoppen met kernenergie. RWE verkocht in de afgelopen drie kwar- talen 7 procent minder elektriciteit dan een jaar eerder. De afzet van gas daalde met 11 procent. De betere prognoses voor 2012 zijn vooral het gevolg van bezuinigingen en de verkoop van belangen in andere bedrijven. Zo lagen de investeringen van RWE in de eerste 9 maanden van dit jaar 1 miljard euro onder het peil van dezelfde periode in Daarnaast is het bedrijf van plan voor eind 2013 voor 7 miljard euro aan bezittingen te verkopen. Daarvan is inmiddels meer dan 20 procent gerealiseerd. Ondanks de verhoging van de prognose daalde de koers van RWE op de Duitse beurs licht. Uitdagend Het Britse Centrica maakte op 15 november in een tussentijds bericht bekend dat de winstgroei over 2012 in lijn is met eerder uitgesproken verwachtingen. Eerder had Centrica uitgesproken dat 2012 een uitdagend jaar zou worden, wat als moeizaam vertaald kan worden. Ook 2011 verliep niet op rolletjes, met slechts een winstgroei van 1 procent. Centrica maakte op 15 november geen concrete winstcijfers bekend. Wel stelde het bedrijf dat tot met oktober de gasconsumptie in Groot- Brittannië met 9 procent is toegenomen, in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. Centrica profiteerde van relatief koude weersomstandigheden in De gemiddelde elektriciteitsproductie was bij de Britten daarentegen 1 procent lager. Het klantenbestand van 15,8 miljoen Britse huishoudens blijft vrijwel intact. De schuldenpositie van Centrica blijft zorgwekkend, want de schuld bedraagt maar liefst 4,3 miljard Britse pond. Het aandeel, genoteerd aan de beurs in Londen, liet in reactie op het interimbericht weinig beweging zien. n Best en slechtst presterende beursfondsen periode 29 oktober t/m 19 november 2012 Best presterende in % Gasnatural - 2,46% Union Fenosa EVN 1,75% Iberdrola -1,02% National Grid Group -1,07% Enel -1,41% Minst presterende in % Endesa -4,10% Scottish & Southern -4,20% EDP -6,80% RWE -8,03% E.On -19,20%

3 BINNENLAND Agnes Nieuws Mulder, Tweede-Kamerlid CDA Inzetten op duurzaam beleid is soms een zoektocht. (Pagina 5) Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november PWC-RAPPORT: BETROUWBAARHEID EN BETAALBAARHEID STROOMSECTOR VERBETERD Europees en Nederlands energiebeleid timmeren flink aan de weg Er is de afgelopen vijftien jaar veel bereikt in de Nederlandse elektriciteitssector. En dat is te danken aan het Europese en nationale energiebeleid. Betrouwbaarheid en betaalbaarheid zijn verbeterd en er zijn stappen gezet om de energievoorziening te verduurzamen. Wel zijn extra maatregelen nodig om de Europese milieudoelstellingen te halen, zeggen de onderzoekers van het onderzoeksrapport De Nederlandse energiemarkt in perspectief, dat door adviesorganisatie PwC in opdracht van de energiesector is samengesteld. DOOR ALEXANDER HAJE De CO2-reductie en het aandeel duurzame energie zullen moeten toenemen de komende jaren, aldus het PwC-rapport. Europees beleid moet daarvoor uitkomst bieden en direct gericht zijn op het verminderen van milieubelastende emissies. Nationale maatregelen of maatregelen die zich focussen op specifieke brandstoffen of technologieën (zogenoemde inputgestuurde maatregelen) zijn minder effectief en kostenefficiënt dan Europese (outputgestuurde) maatregelen, zegt Paul Nillesen van PwC. Diverse maatregelen Het Europese energiebeleid richt zich op het scheppen van een betrouwbare, betaalbare en schone elektriciteitsvoorziening. Daarvoor bestaan verschillende maatregelen, zegt Nillesen. In de eerste plaats wordt de fysieke integratie van energiemarkten bevorderd via extra interconnectiecapaciteit. Daarnaast wordt concurrentie op de interne markt versterkt door liberalisering en splitsing van energiebedrijven. En in de derde plaats worden door invoering van passende milieumaatregelen investeringen in duurzame energie gestimuleerd. Drie pijlers De samenstellers van het onderzoeksrapport constateren dat het Nederlandse energiebeleid tot 1974 sterk op aardgas was gericht. Sindsdien stimuleert het diversificatie van energiebronnen, energie-efficiency en marktwerking. De periode 1974 tot 1986 legde vooral de nadruk op betrouwbaarheid met diversificatiedoelstellingen als gevolg van de oliecrisis. Vanaf 1986 werd de aandacht verlegd naar een schonere en efficiëntere energiehuishouding, mede door de kernramp in Tsjernobyl. Vanaf de jaren 90 zijn onder invloed van het bredere Europese energiebeleid marktwerking en betaalbaarheid belangrijk geworden. Het hedendaagse beleid dat zich richt op energietransitie benadrukt de samenhang van de drie pijlers: betrouwbare, betaalbare en schone energie. Flinke stap voorwaarts Nillesen: De betrouwbaarheid van de Nederlandse stroomvoorziening is de laatste jaren fors toegenomen, onder meer door de bouw van nieuwe centrales. De concurrentie op de elektriciteitsmarkt nam toe door de marktkoppeling in de Noordwest- Europese markt. Dit heeft tot gevolg gehad dat groothandelsprijzen voor stroom convergeren tussen ons land en omliggende landen en dat Nederlandse prijzen relatief daalden. Daarnaast heeft de Nederlandse elektriciteitssector stikstof-, zwavel-, CO2- en fijnstofemissies in de periode 1990 tot 2010 weten te beperken. Dat neemt niet weg dat er nog flinke slagen gemaakt moeten worden om de doelstelling van 2020 te halen. Uitdagingen De energietransitie brengt voor ons land belangrijke uitdagingen met zich mee, aldus het PwC-rapport. De energiesector zal die toename van duurzame elektriciteitsproductie tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten moeten realiseren. Om zo n transitie mogelijk te maken en broeikasemissies te verminderen, zijn op korte termijn milieumaatregelen op Europese en nationale schaal nodig, zegt Nillesen. Uit economische analyse blijkt dat outputgestuurde maatregelen de meest effectieve en kostenefficiënte maatregelen zijn om emissies adequaat aan te pakken en te verminderen. Ze zorgen ervoor dat de gemiddelde hoeveelheid uitstoot per eenheid product afneemt en de totale hoeveelheid emissies in absolute zin daalt. De effecten van inputgestuurde maatregelen, zoals de kolenbelasting waar diverse politieke partijen op aandringen, zijn geringer dan outputgestuurde maatregelen. Prikkel Een ander nadeel van inputgestuurde maatregelen is dat producenten alleen een prikkel krijgen om de belastbare energiebron te beperken, maar niet om in schonere technologieën te investeren. En ook vanuit welvaartsperpectief zijn outputgestuurde maatregelen effectiever dan inputgestuurde, stelt het PwC-rapport. Inputgestuurde maatregelen zouden bovendien een evenwichtig level playing field niet bevorderen. Zet je nationale maatregelen af tegen Europese milieumaatregelen, dan verdient een grensoverschrijdende aanpak sterk de voorkeur, aldus de onderzoekers. Nillesen: Een Europees emissiehandelssysteem is milieu- en kosteneffectiever dan een systeem op nationale schaal, en is om die reden te prefereren. n Markt volwassen, schaf vangnet af Volgens branchevereniging Energie-Nederland laat het PwC-rapport zien dat de Nederlandse energiemarkt inmiddels volwassen is. Directeur André Jurjus: Energiebedrijven zijn in gezonde concurrentie met elkaar en de klant weet inmiddels goed dat overstappen eenvoudig kan. De stijgende switch-cijfers laten dat zien. Een volgende logisch stap is volgens Jurjus dat de vangnetregulering wordt afgeschaft, daarmee doelend op extra regulering die bij de marktopening in het leven is geroepen, voor het geval de markt niet goed mocht werken. Het vangnet beperkt de bedrijven in slagvaardig handelen. Energieleveranciers moeten bijvoorbeeld nieuwe tarieven een maand voor aanbieding in de markt aan de NMa melden en kunnen nog tot lange tijd na introductie door de NMa op de vingers worden getikt. We zien dit ook als iets principieels: Of de tucht van de markt regeert, waarbij de leverende partijen in concurrentie met elkaar de klant scherpe aanbiedingen doen. Of er is onvoldoende concurrentie en je reguleert de markt. Maar niet allebei. Het is een goede gedachte geweest om dit vangnet in de lucht te hebben gedurende de aanvangsfase van de vrije markt. We zijn inmiddels acht jaar verder en in de volgende fase beland: de markt is volwassen. n Gerbrand Bruin & Max Jutters en voorstanders van Open Lab Duurzaam Ameland De grote vaart bracht mij naar alle hoeken van de wereld. Ik heb veel van de wereld gezien, maar op Ameland ben ik thuis. Hier weten we hoe kwetsbaar onze natuur is en zoeken we daarom naar manieren om het eiland schoon te houden. Dat betekent minder energie gebruiken en slimmer energie produceren. Als jutter help ik mee mijn eiland schoon te houden. Dat geldt ook voor GasTerra. Als initiatiefnemer van het project Duurzaam Ameland laten we zien hoe alternatieve energietoepassingen een reële oplossing vormen in de overgang naar een duurzame samenleving. Aardgas blijkt daarbij steeds weer een onmisbare schakel. Zo zijn we onderdeel van de oplossing.

4 POLITIEK Kamerleden 4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november 2012 ENERGIEWOORDVOERDERS TWEEDE KAMER Het moet echt afgelopen zijn met zwalkende energiebeleid overheid Vlak voor de verkiezingen waren de vertegenwoordigers van de belangrijkste partijen in de Tweede Kamer het tijdens één debat opvallend eens. De toenmalige fractiespecialisten voor energie stelden zich tijdens een bijeenkomst in Nieuwspoort in Den Haag allemaal op achter een oproep om tot een Nationaal Energietransitie Akkoord te komen. Over de grenzen van een nieuw kabinet heen. DOOR FRANK KOOLS Het idee heeft de verkiezingen duidelijk overleefd. Onlangs gaven de overheid, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de aftrap voor gesprekken over zo n nationaal akkoord bij de Sociaal-Economische Raad (SER). Op de drukst bezochte vergadering ooit besloot de SER unaniem om aan zo n akkoord te gaan werken, dat er over een half jaar zou moeten liggen. Dit wordt geen advies aan de overheid, maar een akkoord mét de overheid, zei SER-voorzitter Wiebe Draijer. Langjarige zekerheid Hoe denken de nieuwe energiewoordvoerders van de fracties over een groot akkoord met bindende afspraken over energiebesparing, schone technologie en het klimaatbeleid? Niet alle specialisten zijn gewonnen voor een SER-akkoord. Maar er lijkt brede overeenstemming dat het afgelopen moet zijn met het zwalkende energiebeleid van de overheid. De sector heeft langjarige zekerheid nodig, weten de energiewoordvoerders. Al verschillen hun prioriteiten en ideeën sterk. Prioriteiten Wie zijn de energiewoordvoerders? Een aantal van hen zat al in de Tweede Kamer en is ingewijd in het energiebeleid. Voor anderen is de Kamer en vaak ook het energiebeleid nieuw. Energie Actueel vroeg de fractiespecialisten naar hun achtergrond en hun prioriteiten en naar wat ze vinden van het regeerakkoord. Van de energiewoordvoerders van de elf fracties bleek alleen Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren niet beschikbaar. n Meepraten over Franse kerncentrales Het nieuwe kamerlid van de Partij van de Arbeid Jan Vos noemt zichzelf een rode ondernemer met een groen hart. De energiesector is nieuw voor hem, maar hij noemt het niet toevallig dat hij, als voormalig ondernemer, energie en klimaat en industriebeleid in portefeuille heeft gekregen. Nederland kan geen Energiewende betalen Op zijn persoonlijke website zegt René Leegte, die terugkeert als energiewoordvoerder voor de VVD, een nuchtere stem in de Kamer te willen zijn. Hij zegt klare wijn te schenken. De kolentaks noemt hij bijvoorbeeld een stupide afspraak uit het Lente-akkoord, die geen CO2-uitstoot scheelt. Maar ja, GroenLinks wilde dat graag en die partij heeft geen verstand van de energiewereld. Energie zal volgens de liberaal, die sinds oktober 2010 in de Kamer zit, de komende jaren hoger op de politieke agenda komen. Mensen zullen inzien dat de beschikbaarheid van betaalbare energie een cruciale voorwaarde is voor groei. Onze Gouden Eeuw zou niet mogelijk zijn geweest als we niet zoveel turf hadden gehad. Onze uitdaging voor de komende tijd is de weerbaarheid van de economie behouden, terwijl we de transitie naar duurzame energie maken. Daarbij is nuchterheid geboden volgens Leegte. Nederland moet zeker niet de Duitse Energiewende proberen te imiteren. Dat kunnen we gewoonweg niet betalen. De Duitsers beginnen zich nu pas te realiseren wat de gevolgen zijn van hun geforceerde overgang naar duurzame energie. De energieprijzen rijzen daar de pan uit. Dat legt enorme druk op de Duitse concurrentiepositie. Het is een van de oorzaken dat de groei van dat land wegzakt. Ik wil wel samenwerken met de Duitsers. Het is volgens Leegte onzinnig dat beide landen elk aan een eigen buffercapaciteit werken, terwijl de Duitsers nu hun overschot aan zonnestroom moeten uitvoeren en Nederlandse centrales daarom uitgezet worden. Nederland moet volgens de liberaal een beheerst pad naar verduurzaming volgen, waarbij we heel slim zo laat mogelijk kosten maken. We doen het tot nu toe goed. Nederland is geen prijseiland meer. Nieuwe coalitiegenoot PvdA wil wat sneller gaan bij de verduurzaming, beseft Leegte. Maar ik zie geen onoverbrugbare verschillen tussen ons. De samenwerking gaat lukken. n René Leegte (VVD): Nederland is geen prijseiland meer. Beleid op Duitsland afstemmen Hij is intussen een bekende naam in energiekringen. Utrechter Paulus Jansen is dan ook al sinds 2006 de energiewoordvoerder van de SP. Zijn droom is een breed gedragen, vernieuwend energiebeleid. De Duitse Bondsdag besloot ooit unaniem tot de Atomausstieg. Het zou mij heel veel waard zijn als wij het ook zo eens konden worden. Vos groeide op in Zeeland, vlakbij Borssele. Ooit bezocht hij het gebied rondom Tsjernobyl, waar in 1986 een kernramp plaatsvond. Vanuit die achtergrond gaat Vos als Kamerlid bijzondere aandacht besteden aan kernenergie. Nederland moet er serieus naar kijken of Borssele niet versneld dicht moet. Op de langere termijn hoort kernenergie in elk geval niet thuis in Nederland. Hij wil ook de veiligheid van Europese kerncentrales op de agenda zetten. Helemaal na de recente problemen bij een Belgische kerncentrale en het nieuws dat de Franse kerncentrales slecht uit een EU-stresstest kwamen. Nederland heeft recht op veilige kerncentrales in zijn omgeving. Ik vind dat we de veiligheid van Franse en Belgische centrales in Europees verband moeten bespreken. Als die niet te verbeteren is, dan moeten we geld uittrekken om die centrales te sluiten. Brussel eiste ooit van Bulgarije sluiting van een gevaarlijke centrale, toen dat land onderhandelde over toetreding tot de EU. Zoiets kan de EU dus ook van Frankrijk vragen. Vos is blij met de ambitie van het kabinet van zestien procent duurzame energie in Want het is beschamend dat we nu in Europa, samen met Malta, op dat gebied helemaal achteraan hinken. Hij zou binnen de Kamer graag afspraken maken over een partijoverstijgend energiebeleid. Want we moeten af van de situatie dat elk nieuwe regering met een eigen speeltje komt. Hij is niet tegen een SER-akkoord, maar vindt dat de politiek eerst haar eigen verantwoordelijk moet nemen. n Jan Vos (PvdA): Nederland heeft recht op veilige kerncentrales in zijn omgeving. Elbert Dijkgraaf (SGP): Het wordt hoog tijd dat we gaan werken aan één grote deal. Politiek, kies nu eens een keer Op zich is Elbert Dijkgraaf, energiewoordvoerder van de SGP, blij dat Rutte II kiest voor een aandeel duurzame energie van 16 procent in Dat is een goede en heldere doelstelling. Maar ik vraag me wel af hoe het kabinet dat denkt te halen. Dat blijft helaas heel vaag. Terwijl het eerdere doel van 14 procent al een hele klus was. Goedbeschouwd heeft de overheid volgens hem nu bar weinig middelen om de innovatie aan te zwengelen. We moeten het haast van een leveranciersverplichting hebben. Ik was daar twee jaar geleden heel enthousiast over. Nu ben ik terughoudender gezien de ervaringen in andere landen. Hoe dan ook, zo n leveranciersverplichting is niet gratis. De grote tekortkoming in het hele Nederlands energiebeleid is het gebrek aan consistentie, meent het SGP-Kamerlid, tevens parttime hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het bedrijfsleven zegt terecht tot de politiek: Elke keer roepen jullie weer wat anders. Kies nu eens een keer. Het wordt hoog tijd dat we gaan werken aan één grote deal, zegt de SGP-er, die sinds 2010 in de Kamer zit. Ik pleit voor een privaat contract tussen de overheid en het bedrijfsleven met een duur van twintig à dertig jaar, waarin de beide partijen de route naar een duurzame energievoorziening vastleggen en waarin de overheid duidelijkheid schept over subsidiering, belasting en regelgeving. Dijkgraaf prefereert zo n contract boven wetgeving. Alles wat in wetgeving wordt vastgelegd, kan met een nieuw wetsvoorstel weer veranderd of ongedaan worden gemaakt. Maar van een contract kan de overheid niet zomaar af, omdat ze dan flinke schadeclaims mag verwachten. Dat schept de duidelijkheid die nodig is voor de langere termijn. Komt die er niet, dan blijft het bedrijfsleven zich indekken door risico s te spreiden en investeringen uit te stellen. Omdat bij volgende verkiezingen alles weer anders kan zijn. Hij is ook verheugd dat bij Rutte II energiebesparing prioriteit krijgt. Dat is prachtig. En iedereen roept hoezee. Maar de grote vraag is opnieuw: hoe gaan we dat bereiken? Dijkgraaf zelf wil de bouwnormen aanscherpen. n Duitsland is voor Jansen het gidsland. Het zou verstandig zijn als wij in Nederland ons energiebeleid in samenhang met de oosterburen formuleren. Nederland en Duitsland zijn al zo sterk vervlochten en je creëert zo schaalgrootte. Vorig jaar werd een motie van mij aangenomen waarin werd opgeroepen tot meer samenwerking met Duitsland op energiegebied. Maar daar is weinig mee gebeurd en op het gebied van verduurzaming is Nederland alleen maar achteruit gekacheld. Jansen wil de komende jaren tempo maken met verduurzaming en energiebesparing. Tegelijkertijd wil hij ervoor waken dat de leveringszekerheid en betrouwbaarheid van de energievoorziening niet in gevaar komen. Het wordt in zijn ogen een hele klus om meer duurzame energiebronnen te gaan gebruiken én toch de balans in het stroomnet te bewaren en black outs te voorkomen. Jansen maakte zich in zijn vorige termijn tevergeefs sterk voor een belastingvrijstelling voor energie die coöperaties van kleinverbruikers opwekken. Die wou hij betalen door grootverbruikers meer te laten betalen. Hij is blij dat Rutte II die schone opwek wil stimuleren, maar de manier waarop ze dat doet, noemt hij een sigaar uit eigen doos. Omdat die fiscale stimulans wordt betaald uit een verhoging van de energiebelasting voor kleinverbruikers, terwijl de grootverbruikers buiten schot blijven. Jansen is op zich wel blij dat het kabinet 16 procent duurzame energie in 2020 wil. Maar hij is er niet over te spreken dat een belangrijk deel van dat doel wordt ingevuld met bijstook van biomassa in kolencentrales. Dat is echt de minst vernieuwende techniek. n Paulus Jansen (SP): Op het gebied van verduurzaming is Nederland alleen maar achteruit gekacheld.

5 POLITIEK Kamerleden PwC-rapport: betrouwbaarheid en betaalbaarheid stroomsector verbeterd Europees en Nederlands energiebeleid timmeren flink aan de weg (Pagina 3) Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november Geen subsidie voor bijstook biomassa Ze heeft zich tot nu toe niet met energiebeleid beziggehouden. Carla Dik- Faber, het nieuwe Kamerlid voor de ChristenUnie, werkte hiervoor als freelance kunsthistorica en was Statenlid in Utrecht. Toch zegt ze grote passie voor het onderwerp te hebben. Dat heeft alles te maken met haar christelijke overtuiging, dat elk mens de zorg voor de schepping heeft, zo verklaart ze. Vanuit de Bijbelse opdracht wil de Veenendaalse zich de komende vier jaar sterk maken voor schone energie. We moeten nu echt een eind maken aan onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. De belastingvoordelen voor die brandstoffen moeten verdwijnen. Het regeerakkoord bevat in haar ogen op zich goede woorden en aanknopingspunten om mee aan de slag te gaan. Maar ik mis een langetermijnvisie. Er staat in het akkoord wel dat we streven naar een volledige duurzame energievoorziening in Dat is mooi, maar ik lees niet hoe de regering daar denkt te komen. Ze heeft kritiek op het feit dat het kabinet de bijstook van biomassa in kolencentrales wil subsidiëren Ruim baan voor decentrale opwek Zij kent de energiesector niet van binnenuit, maar Agnes Mulder heeft wel veel affiniteit met energie. Dat kan ook bijna niet anders, zegt de nieuwe energiewoordvoerder van het CDA. Ik woon in Assen. Daar staat het hoofdkantoor van de Nederlandse Aardoliemaatschappij. De provincie Drenthe heeft windenergieprojecten. En zij maakt deel uit van de Energie Valley in het Noorden. Op zich is Mulder te spreken over de energieparagraaf in het regeerakkoord. Het is een optelsom van een reeks maatregelen, die op zich allemaal wel goed zijn. Maar ik mis samenhang. Ik zie geen totaalvisie. Hoe werken die maatregelen uit in de praktijk, hoe grijpen ze wel of niet op elkaar in, vraagt het nieuwe CDA-kamerlid zich af. En hoe houdt de overheid die losse deeltjes bijeen? Ze zou graag zien dat die overheid inwoners structureel de ruimte gaf, bijvoorbeeld bij decentraal opwek- Agnes Mulder (CDA): Inzetten op duurzaam beleid is soms een zoektocht. om de doelstelling voor duurzame energie in 2020 te halen. Daarmee slaan we de verkeerde richting in. We moeten de kostbare subsidiegelden gebruiken voor innovatie, niet om oude kolencentrales op de been te houden. Verder wil Dik ruim baan geven aan lokale energieopwekking. Ze betreurt het dat maatregelen voor energiebesparing, die in het Lenteakkoord stonden, weer zijn geschrapt. De ChristenUnie was partij bij dat akkoord. Het regeerakkoord zegt dat energiebesparing prioriteit krijgt. Maar ik moet nog zien hoe dat verder wordt uitgewerkt. En ik mis ook een financiële vertaling van die prioriteit. Dik steunt van harte het idee om in de SER een energie-akkoord te sluiten. Er moet dringend een einde komen aan de instabiliteit van het energiebeleid van de overheid. n Carla Dik-Faber (CU): We moeten nu echt een eind maken aan onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. ken. Inzetten op duurzaam beleid is soms een zoektocht. Ik hoor vaak over goede initiatieven in het land, maar hoor van betrokkenen ook veel dat overheden het moeilijk vinden daar mee om te gaan. Ik verwacht van overheden dat ze in houding en gedrag naast die initiatiefnemers gaan staan en echt meedenken. En als iets niet kan, dan moeten ze dat snel laten weten en kijken hoe het wel kan. Mulder vindt het op zich een goed idee van het kabinet om (zonne-) energie, die door coöperaties van kleinverbruikers is opgewekt, een lager tarief voor de energiebelasting te geven. Maar ik vraag wel af hoe dat in de praktijk moet gaan werken en hoe de overheid de decentrale, duurzame opwek wil coördineren. Overheidsbeleid gaat om meer dan alleen maar geld. Het gaat ook een andere houding en manier van omgaan met inwoners. Ze is blij met de ambitie van Rutte II om in procent van de energie duurzaam op te wekken, maar tekent aan: De oude doelstelling van 14 procent was al pittig, die nieuwe is dat helemaal. n Liesbeth van Tongeren (GroenLinks): Wij willen op een verstandige manier door met windenergie op land. Nederland krijgt straks spijt van bijstook Ze is ooit omschreven als meesteres in Groene Logica, die de subsidies voor fossiele brandstof op de agenda van de Tweede Kamer houdt. Dat doet Liesbeth van Tongeren, energiewoordvoerder voor GroenLinks, al sinds juni Daarvoor was zij algemeen directeur van Greenpeace Nederland. Gedreven is Van Tongeren nog altijd en ze praat alsof ze haast heeft. Ze wil snel af van kernenergie en op verstandige wijze door met windenergie op land. En dus niet zoals het in Noord-Holland gebeurt, waar je overal losse windmolens weg mag zetten, maar waar de provincie met een verbod op de vestiging van nieuwe windmolenparken kwam. Haar partij wil verder een spoedwet voor wind op zee, zodat Nederland in megawatt Noordzeestroom heeft. Nederland moet in haar ogen haast maken om in procent duurzame energie te halen, zoals Rutte II zichzelf ten doel stelt. Wij kunnen het hijgend halen. Met veel bijstook van biomassa in de kolencentrales, stelt zij. Met als risico dat op het moment dat het geld daarvoor op is die kolencentrales nog altijd Bruggen slaan tussen PvdA en VVD Al twee keer op rij is D66-Kamerlid Stientje van Veldhoven door Natuurmonumenten tot groenste politicus van het jaar uitgeroepen. Vanwege haar inzet voor natuurbescherming. Op energiegebied wist ze onlangs een Kamermeerderheid achter een motie te krijgen, die de regering vraagt in Brussel niet meer dwars te liggen bij hervorming van het CO2-handelssysteem ETS. De oud-beleidsambtenaar en voormalig diplomaat gaat de komende jaren constructief oppositie voeren. Ik wil geen oppositie voeren om het oppositie voeren. Ze denkt niet dat ze als lid van een middenpartij moeilijk weerwerk kan bieden tegen een regering van politiek links én rechts. Rutte II heeft Bruggen Slaan terecht als motto gekozen. Want ik denk dat het hard nodig zal zijn bruggen te slaan, omdat beide regeringspartijen vaak ver uit elkaar liggen. Wij willen hen helpen, als wij daarmee in de buurt komen van waar wij willen uitkomen. Dat PvdA en VVD door compromissen te sluiten soms op het D66- standpunt uitkomen, blijkt volgens haar uit de ambitie voor 16 procent aan duurzame energie uit het regeerakkoord. De VVD wilde 14 procent, de PvdA zette in op 18. Dus kwamen ze uit op 16. En dat is wat wij in ons verkiezingsprogramma hadden staan. Maar bij de invulling van die 16 procent zet de sociaal liberale, die sinds juni 2010 in de Kamer zit, flinke vraagtekens. Het kabinet draaien. Bijstook biedt dus geen structurele oplossing. Omdat Nederland met zulke lapmiddelen die 16 procent probeert te halen, bestaat in haar ogen het gevaar dat de weg naar 2020 een enorm obstakel wordt voor Daarom wil ik een doorkijk van de regering naar de toekomst. Wat voor energiemix hebben wij straks? En als je in 2050 een mix wilt die helemaal schoon is, hoe gaat Nederland daar dan komen? Hoe past die weg naar 2020 in dat grotere plan? Daar lees ik in het regeerakkoord niets over. Van Tongeren steunt het idee van een nationaal energieakkoord. Groenlinks zelf stelt voor om een Deltawet Nieuwe Energie aan te nemen, waar Nederland vastlegt hoe het fors inzet op energiebesparing, groene stroom en duurzame warmte. Met een Deltacommissaris erbij. n Stientje van Veldhoven (D66): Het kabinet maakt te weinig geld vrij om 16 procent duurzame energie te realiseren. maakt daar de komende vier jaren te weinig geld voor vrij. Met als gevolg dat de investeringen na 2017 flink omhoog zullen moeten gaan. Een volgende regering zal een enorm bedrag moeten vinden, terwijl er ook nog veel investeringen uit de markt gehaald moeten worden. Ik vraag me of dat lukt. Moeten we die investeringen niet eerder doen? n Het klimaatprobleem bestaat niet Ze wil niet ingaan op de vraag of ze affiniteit heeft met energie. En of ze soms ervaring heeft met de energiesector. Zulke vragen zijn niet van toepassing, aldus het nieuwe Kamerlid Reinette Klever van de PVV. En als het aan haar ligt, zegt Nederland hetzelfde over de Europese afspraken op gebied van klimaat en nieuwe energie. Klever is bedrijfseconoom. Ze zat eerder in de Eerste Kamer en werkte in het vermogensbeheer. De betaalbaarheid van energie en leveringszekerheid zijn de komende jaren haar prioriteiten. Zij denkt energie door de kabinetsplannen energie duurder wordt. Wij werden onlangs dan wel aangenaam verrast door de aankondiging van enkele energiebedrijven dat zij volgend jaar de tarieven fors verlagen, maar die verlagingen dreigen in het niet te vallen door alle belastingverhogingen die in het verschiet liggen. Als het aan het Rutte II ligt, gaan alle Nederlanders straks, net als de Duitsers honderden euro s per jaar meer betalen aan energiebelastingen om alle subsidies op windmolen en zonnepanelen op te hoesten. De PVV wil stoppen met die subsidies en voor iedereen de energiebelasting verlagen. De huidige vormen van duurzame energie zijn vooral duur en inefficiënt. Dat zie je in Duitsland, waar men dankzij de Energiewende te maken krijgt met forse prijsverhogingen. Klever heeft niets tegen het opwekken van duurzame energie. Maar dan zonder subsidies of andere fiscale voordeeltjes. Zodra duurzame bronnen economisch rendabel zijn, schakelt de markt vanzelf over. De Betaalbaarheid energie staat voorop Hij is nieuw in de Tweede Kamer, maar geen nieuweling op energiegebied. Ik heb me als Statenlid in Gelderland intensief met energie bezig gehouden, meldt Norbert Klein, woordvoerder energie voor 50PLUS. In mijn tijd was Gelderland nog grootaandeelhouder van Nuon. Ook in zijn vorige werk op een subsidieadviesbureau kreeg hij met energie te maken. Hij hielp er bedrijven die investeerden in besparende technieken een Energie Investeringsaftrek (EIA) aanvragen. Energiebeleid is zeker een belangrijk onderwerp voor de nieuwe kamerfractie van 50Plus, verzekert Klein. Wij staan als partij voor de belangen van de ouderen, maar willen ook zorgen voor een goede samenleving voor onze kinderen en kleinkinderen. Binnen die bezorgdheid voor onze toekomst past een duurzaam energiebeleid. Verder is energie gewoon een eerste levensbehoefte. En een flinke kostenpost voor senioren, die alleen van een AOW-uitkering moeten rondkomen. Daarom wil ik in de Tweede Kamer vooral ook waken over de betaalbaarheid van energie, aldus Klein. Voor zijn partij wordt decentrale energieopwekking in collectief verband de komende Kamerperiode een belangrijk punt. Dat kan heel belangrijk zijn bij verzorgingstehuizen of bij wooneenheden voor bejaarden. Het nieuwe kabinet wil dat decentraal, duurzaam opwekken door coöperaties van kleinverbruikers fiscaal stimuleren door invoering van een verlaagd tarief in de eerste schijf overheid moet zich verder niet met dat proces bemoeien. Die mag zich alleen bezighouden met het versoepelen van regelgeving, aldus Klever. Nederland moet de EU-klimaatdoelstellingen loslaten. Om die te halen zijn enorme investeringen nodig, die alleen opgebracht kunnen worden door forse belastingverhogingen. In haar ogen bestaat er geen klimaatprobleem. Het klimaatprobleem is de grootste marketingtruc aller tijden van de zeer machtige duurzaamheidsindustrie. n Reinette Klever (PVV): De huidige vormen van duurzame energie zijn vooral duur en inefficiënt. van de energiebelasting. Het staat er mooi, reageert Klein, maar we moeten afwachten hoe dat voorstel precies uitgewerkt wordt. Hij staat sympathiek tegenover het idee van een nationaal energieakkoord. Het zou goed zijn als het energiebeleid heel breed gedragen wordt. En als er heldere afspraken voor de langere termijn liggen. Het energiebeleid moet niet met elke nieuwe regering veranderen. Voor 50PLUS is betrouwbaarheid van de overheid een belangrijk punt. Of een SER-akkoord de manier is om tot een breed gedragen en meerjarig beleid te komen, weet ik nog niet. n Norbert Klein (50PLUS): Het energiebeleid moet niet met elke nieuwe regering veranderen.

6 SERIE Fresh energy 6 Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november 2012 INGRID POUW, DIRECTEUR A.I. CORPORATE AFFAIRS ESSENT Het moet soms een beetje schuren, anders is er geen lol aan Na een hectische periode als woordvoerder voor de VVD-fractie in de Tweede Kamer ben ik voor mezelf begonnen. Ik wilde vrijheid hebben en veel werkervaring opdoen. Ik dacht: nu kan ik voor veel verschillende organisaties werken, communicatieadvies, woordvoering, public affairs. Ik heb zowel voor de overheid als bedrijven gewerkt en veel geleerd. Toen klopte als laatste opdrachtgever RWE Nederland aan. Dat was vlak voor de overname van Essent. Als iemand mij tien jaar geleden had gezegd dat ik bij Essent zou gaan werken, dan had ik verrast gereageerd. Ik heb in die zin toen niet bewust voor de energiesector gekozen, maar ik dacht wel: die bedrijven worden maar één keer verkocht en het is ontzettend interessant om daar bij te zijn. DOOR SANDER SCHILDERS Ik had niet voor een onderneming met een buitenlands hoofdkantoor gewerkt. En dan zo n groot Duits energiebedrijf. Het triggerde me om te zien hoe het er daar aan toe gaat. RWE Nederland was toen niet meer dan een verkoopkantoor. Er was geen woordvoerder, en het hoofd facilitaire dienst verzorgde de interne communicatie. Het was alleen maar marketing. Allemaal leuk, die korte lijnen en dat kleine, maar niet echt iets voor mij. Het ging mij echt om de overname en privatisering van Essent. Op zich al een interessant proces, en met ruim 130 provinciale en gemeentelijke aandeelhouders ook politiek een enorme uitdaging. Vanuit Duitsland was meteen duidelijk dat het hele proces lokaal geregeld moest worden, met Nederlandse mensen. Daar ben ik een jaar lang intensief mee bezig geweest. Als je alleen positief in de krant wilt, kun je beter alleen advertenties plaatsen Lang doorwerken s avonds We hadden een vast team, met RWE ers en Essent-mensen. Het was lang doorwerken s avonds. We hadden een ruimte speciaal ingericht, een soort zenuwcentrum. De hele week overnachten in een hotel in Arnhem, in het weekend naar huis in Amsterdam. Je leeft in een flow, het geeft een hoop adrenaline. Ook leuk is de dynamiek die er in dat team groeide, als je zo intensief samenwerkt. Ons doel was: de aandeelhouders laten instemmen met de verkoop. Uiteindelijk is dat gelukt, maar soms was het best spannend. Op enig moment ging bijvoorbeeld de grootste aandeelhouder, provincie Brabant, schuiven. Toen zijn we gesprekken gaan inplannen om Statenleden nogmaals uit te leggen wie RWE is, wat RWE doet, en wat de plannen met Essent zijn. Er was toch het idee van Essent als mooi groen bedrijf en blijft dat wel zo als RWE het overneemt. Om dat wantrouwen weg te nemen, hebben we een contract opgesteld met de aandeelhouders. Daarin is vastgelegd wat Essent na de overname op duurzaam gebied zou gaan realiseren. Feit blijft dat we hen wel rekenschap moeten geven en uit moeten leggen wat we op duurzaam vlak gedaan hebben. Lastig overtuigen Ingrijpend onderdeel in het overnameproces was dat Borssele uit de deal moest. De Tweede Kamer vond dat de kerncentrale in publieke handen moest blijven. Opmerkelijk! Alsof Nederland met zijn ene kerncentrale alle wijsheid in pacht heeft. En dat ten opzichte van Duitsland met 17 kerncentrales, 59 in Frankrijk en zelfs 7 in België. Nederland staat ook op wetenschappelijk gebied al jaren stil op het gebied van kernenergie, in Duitsland wordt daar veel meer in geïnvesteerd. Bovendien werden de medewerkers van Borssele getraind op de RWE-kerncentrale in Biblis. Dat hebben we natuurlijk ook toegelicht in Den Haag. Je merkt dan dat het heel lastig is om mensen van die overtuigingen af te brengen, ook al staan de feiten aan je zijde. Vanuit de politiek overheerst toch het idee dat men bang is de grip op kerncentrales en op de energievoorziening kwijt te raken. Enfin, na lang praten zijn we voor 30 procent eigenaar van Borssele. Deuren open en naar buiten toe Waar Essent vroeger bij de stakeholders misschien een beetje als een voorzichtige partij overkwam, zijn we nu all over the place, en leidend in veel gevallen. Niet alleen met onze producten en diensten, ook met onze opinies. De CEO is daarbij bepalend. Het is de verdienste van de Raad van Bestuur geweest om vanaf dag één de blik naar buiten te richten. Open de deuren, rolluiken omhoog en naar buiten toe. Buiten gebeurt het, we gaan meespelen. Dat heeft ook in de interne cultuur van Essent een switch gegeven. We reageren op berichtgeving, schrijven artikelen in de kranten, laten van ons horen en organiseren Essent/RWE Talks, waarbij we discussies op hoog niveau voeren over de energievoorziening van vandaag en morgen. Dat zijn we aan onze stand verplicht, energie heeft maatschappelijke relevantie. Zo hebben we het online platform EnergieExpert opgezet. Daar schrijven ook mensen op die het niet met ons eens zijn. Daar moet je niet bang voor zijn. Want als je louter positief in de krant wil komen, kun je beter alleen advertenties plaatsen. Interesse van politiek en media voor RWE Ik denk dat Essent inmiddels een duidelijker profiel heeft dan bijvoorbeeld Nuon, waar het van oudsher altijd mee is vergeleken. Eneco heeft ook een duidelijk profiel met zijn duurzame portfolio. Maar wij spelen een veel bredere rol in het energielandschap. We hebben kolen, gas en groen. We gaan niet alleen voor een schone energievoorziening, maar ook voor betrouwbaarheid en betaalbaarheid. En we zijn geen ongesplitst bedrijf meer met publieke aandeelhouders. We opereren vol in de vrije markt en investeren in vele landen. We hebben dit jaar twee enorme boten aangeschaft die vanuit Bremen windmolens op de Noordzee gaan neerzetten. Die boten zijn duurder dan het gehele duurzaamheidsbudget van een aantal concurrenten bij elkaar. Dat zien stakeholders ook. Ik vind het interessant om te zien dat steeds meer politici veel meer geïnteresseerd zijn in wat RWE als grote Europese speler van iets vindt. Politici vinden dat ook boeiend. Kamerleden komen graag een kijkje bij ons nemen. De handelsvloer van RWE is ook machtig interessant. Zo is Ingrid Pouw (Essent): De politiek moet de randvoorwaarden scheppen en vervolgens de energiesector de ruimte geven om dat beleid uit te voeren. Dat betekent dus niet de hele tijd aan de knoppen willen draaien. Daar moeten we in Nederland echt mee ophouden. De toekomst van de energievoorziening Ze zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toekomst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van energiebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederlandse energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun visie op het energielandschap van straks. In dit zesde deel Ingrid Pouw van Essent. het beeld over RWE sinds de overname van Essent inmiddels flink bijgesteld. We worden niet meer alleen gezien als Duitse kolenboer, maar als bedrijf dat voorop loopt met elektrisch vervoer, groot is in gas en heel groot in windenergie, onshore en offshore. Een bedrijf dat zich verantwoordelijk voelt om een deel van de oplossing te zijn en mee te werken aan het realiseren van de Energiewende. Met een betere reputatie heb je ook meer invloed. Andersom worden wij natuurlijk ook beïnvloed door Kamerleden en andere stakeholders. Alles werkt twee kanten op. Dus de interesse van Kamerleden, en ook journalisten, voor wat RWE als groot bedrijf van de energiemarkt vindt en wat de strategie is, werkt in ons beider voordeel. Geef de ruimte aan duurzame investeringen Waar we wel last van hebben, is dat we in Nederland om de paar jaar een nieuw energiebeleid krijgen. Elk nieuw kabinet komt met haar eigen energiebeleid. Dat maakt het investeringsklimaat voor de energiesector ontzettend onzeker. Want wij doen allemaal langdurige investeringen. De centrales die wij bouwen staan daar voor de komende veertig jaar. Dus als je elke twee jaar een nieuw kabinet hebt met een totaal wisselend energiebeleid, kun je geen investeringsbeslissingen voor veertig jaar nemen. De politiek moet de randvoorwaarden scheppen en vervolgens de energiesector de ruimte geven om dat beleid uit te voeren. Dat betekent dus niet de hele tijd aan de knoppen willen draaien. Daar moeten we in Nederland echt mee ophouden. Neem de leveranciersverplichting waar wij een groot voorstander van zijn. Wij vragen van de politiek: ontwerp een verplichtingensysteem waarbij elke leverancier een door de politiek vastgesteld percentage duurzaam moet leveren. En laat ons onderling bekijken of dat met wind kan CV Ingrid Pouw of met biomassa of hoe dan ook. Dat zou een stuk meer zekerheid geven, ook qua investeringen. Energie is een beetje van ons Aan de andere kant begrijp ik de politieke discussie natuurlijk ook wel: politici willen grip hebben op energie. Het is van oudsher toch een nutssector. Ondanks de privatisering vinden ze dat het toch nog een beetje van hen is. Dat zag je ook aan het Lenteakkoord; er wordt al gauw gekeken of er nog wat bij de energiebedrijven te halen valt, zoals de kolentaks. Dat doen ze niet bij Unilever of Philips. Terwijl wij net zo zelfstandig en beursgenoteerd zijn als die bedrijven. Maar ik denk dat er toch nog de overtuiging bij veel mensen is dat zij bij ons aan de knoppen mogen draaien. Hoe kun je denken dat Nederland met zijn ene kerncentrale alle wijsheid in pacht heeft? Hectiek en dynamiek maken werk leuk Hoewel het overnameproces een hoogtepunt was, heb ik nu ook niet te klagen over dynamiek bij Essent. Er spelen veel issues, op het gebied van fossiele en duurzame energie, en met betrekking tot voorzieningszekerheid en betaalbaarheid. En nu heb ik weer een nieuwe uitdaging als ad interim directeur Corporate Affairs, nu mijn baas Dig Istha wethouder in Groningen is geworden. Ja, ik hou van hectiek. Op het moment dat ergens druk op staat, als het een beetje tegenzit, vind ik mijn werk het leukst. Essent is voor mijn werk interessanter en spannender, omdat je ook moet uitleggen waarom wij nog kolen in onze brandstofmix hebben. Het moet soms een beetje schuren, anders is er geen lol aan. n 1972: geboren in Montfoort 1992: HAVO, Minkema College, Woerden 1996: Hogeschool Rijn-Delfland Den Haag, Educatieve Media : Persvoorlichter, Manager Communicatie, Adviseur Public Affairs bij Schiphol Group : Persvoorlichter bij de VVD-fractie in de Tweede Kamer 2007: Vrije Universiteit Amsterdam, Beleid Communicatie en Organisatie : eigenaar Pouw Communicatie : Manager Public & Regulatory Affairs bij Essent november 2012: Directeur a.i. Corporate Affairs Essent n

7 BUITENLAND Nieuws Jan Vos, Tweede-Kamerlid PvdA Nederland heeft recht op veilige kerncentrales in zijn omgeving. (Pagina 4) Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november Oettinger: 2014 absolute deadline voor eenwording EU-energiemarkt Europees energiecommissaris Günther Oettinger wil dat de EU-lidstaten zich extra inspannen om ervoor te zorgen dat de Europese interne markt voor energie eindelijk - na al het getalm van de laatste jaren - tegen 2014 wordt voltooid. Oettinger benadrukt dat een efficiënte, onderling gekoppelde en transparante Europese interne energiemarkt burgers en bedrijven een zekere en duurzame energievoorziening tegen de laagst mogelijke kosten biedt. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL In een nieuw document over de goede werking van de interne energiemarkt roept de Commissie de lidstaten op hun inspanningen op te voeren om de bestaande EU-regels voor deze markt in nationale wetgeving om te zetten én ten uitvoer te brengen. De Commissie zal samenwerken met de lidstaten om de inbreng van de consumenten te vergroten en staatsinterventies, die de marktwerking verstoren, geleidelijk uitbannen. Oettinger: Wanneer het om gas en elektriciteit gaat, stellen burgers en bedrijven belang in twee dingen: een permanente voorzieningszekerheid en betaalbare tarieven. We kunnen dit het best garanderen met een goed werkende Europese energiemarkt. Om de deadline van 2014 te halen, plant de Commissie een aantal acties. Daar is in de eerste plaats de tenuitvoerlegging van de wetgeving betreffende de interne markt en handhaving van de mededingingsregels. Zelfs 20 maanden na de uiterste datum voor de omzetting van de wetgeving (maart 2011) hebben sommige lidstaten het derde energiepakket nog altijd niet volledig in nationale wetgeving omgezet. Oettinger: De Commissie zal inbreukprocedures blijven inleiden en voortzetten om erover te waken dat de Europese regels, ook op het vlak van de concurrentie, op correcte wijze worden toegepast. Meer zeggenschap voor consumenten De Commissie wil de consument meer zeggenschap geven. Studies tonen aan dat slechts één op de drie consumenten de aangeboden diensten vergelijkt. Toch zouden de consumenten in de EU tot 13 miljard euro per jaar kunnen besparen door over te stappen op het goedkoopste beschikbare elektriciteitstarief. De Commissie zal erover waken dat de in de EU-wetgeving vervatte consumentenrechten ook worden opgenomen in de nationale wetgeving en naar behoren in acht worden genomen door alle marktpartijen. Dit omvat het recht om zonder financiële kosten en binnen een termijn van drie weken over te stappen van één leverancier naar een andere. De Commissie zal ook de brede verspreiding van slimme meters bevorderen, waarmee consumenten hun verbruik in realtime beter kunnen beheren en hun energiefacturen beter kunnen controleren. Bijzondere aandacht gaat naar bescherming van kwetsbare consumenten. De Commissie zal ook richtsnoeren inzake steunregelingen voor hernieuwbare energie opstellen, die de doeltreffendheid van de interne markt zullen vergroten. Valse indruk van bescherming De Commissie staat ook stil bij het feit dat de energietarieven op kleinhandelsniveau slechts in negen lidstaten (Oostenrijk, Tsjechië, Duitsland, Finland, Luxemburg, Nederland, Slovenië, Zweden en het VK) niet van overheidswege zijn gereguleerd. Oettinger: Via staatsinterventie vastgelegde tarieven geven consumenten doorgaans niet de beste deal. Het risico bestaat dat zij daardoor een valse indruk van bescherming krijgen, waardoor zij niet actief op zoek gaan naar betere opties, inclusief diensten ter bevordering van energie-efficiëntie. Bovendien vormen gereguleerde tarieven voor de eindgebruiker een belemmering voor investeringen. Zij schrikken ondernemingen af om de markt te betreden en te investeren in nieuwe productiecapaciteit. Tarieven die via regelgeving tot onder de kosten zakken, resulteren in schulden die uiteindelijk toch door de belastingbetaler moeten worden gedragen. Capaciteitsmechanismen Volgens Oettinger zijn sommige lidstaten van plan om elektriciteitsproducenten te ondersteunen wanneer zij hun opwekkingscapaciteit beschikbaar houden, om zo te waarborgen dat er voldoende capaciteit beschikbaar is, ook wanneer variabele bronnen zoals wind en zonne-energie niet kunnen produceren. In dat geval wordt gesproken over een capaciteitsmechanisme. Oettinger waarschuwt echter dat dergelijke (soms slecht ontworpen) capaciteits mechanismen kunnen resulteren in een versnippering van de interne markt en in belemmeringen voor investeringen. n China wil aandeel schone energie verhogen naar 15 procent In een poging de CO2-uitstoot van China terug te dringen, gaat de Europese Commissie (EC) projecten in het land subsidiëren die bijdragen aan reductie. Een eerste stap op een lange weg, want de Aziatische grootmacht is nog steeds de grootste producent van broeikasgassen. De honger naar steenkool is dit jaar opnieuw toegenomen. DOOR MARCEL VINK, BEIJING De EC stelt 25 miljoen euro beschikbaar om de Chinezen te stimuleren een eigen ETS-handelssysteem op te zetten voor de verhandeling van vergunningen om CO2 te mogen uitstoten. Het ETS-systeem moet een stimulans zijn voor ondernemingen om te investeren in CO2- arme productie. China heeft, in de persoon van premier Wen Jiabao, een overeenkomst getekend die de subsidies bekrachtigt. Groeiende capaciteit Volgens EU-klimaatcommissaris Connie Hedegaard houdt dit in dat China ernaar streeft zijn CO2-uitstoot op dit moment 18 procent van de wereldwijde uitstoot terug te dringen, en nieuwe technologie te ontwikkelen die veel minder vervuilend en ook zuiniger is. China doet dat naar eigen zeggen al veel langer. Volgens overheidscijfers wordt er vooral veel geïnvesteerd in groene energie. Het vermogen aan zonne-energie is in enkele jaren verdrievoudigd, naar 3 gigawatt. Ook de capaciteit aan windenergie groeide fors. China werd vorig jaar de grootste producent van windenergie en voor dit jaar wordt weer 18 gigawatt aan windvermogen bijgebouwd, zo geven cijfers van de Chinese Renewable Energy Industries Association aan. Ook met waterkracht wordt steeds meer elektriciteit opgewekt. Steenkool Mooie cijfers, maar lang niet voldoende om het gebruik van de vervuilende steenkoolcentrales terug te dringen. Integendeel, de energieconsumptie in China is sinds de jaren 90 met liefst 70 procent toegenomen. Slechts 7,2 procent komt van hernieuwbare energiebronnen. Ruim tweederde nog altijd van steenkool. De Elektriciteitsraad van het land heeft gemeld dat de steenkoolconsumptie van elektriciteitscentrales in het land dit jaar met 150 miljoen ton zal stijgen ten opzichte van een jaar eerder. Er wordt namelijk bij de stroomproductie een capaciteitstekort van 30 tot 40 gigawatt verwacht. Vijfjarenplan In 2011 steeg de vraag naar steenkool met bijna 12 procent, dit jaar zal die bijna 10 procent omhoog gaan. De volksrepubliek is al de grootste producent en consument van steenkool ter wereld. Het land produceert 3,2 miljard ton, waarvan de helft naar elektriciteitscentrales gaat. De overheid heeft een vijfjarenplan ontworpen, waarin onder andere afspraken zijn gemaakt over het reduceren van de energieconsumptie. China hoopt het aandeel hernieuwbare energie in die periode te verhogen van 7 naar 15 procent. Kolen zullen niettemin de belangrijkste energiebron blijven. China wil meer dan 500 nieuwe centrales bouwen dit decennium. n Grote verschuivingen in wereldmarkt op komst en kansen liggen voor het grijpen De recent verschenen World Energy Outlook 2012 (WEO) van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) heeft twee hoofdthema s: de wereldenergiesituatie gaat de komende 25 jaar drastisch veranderen en door meer energie-efficiëntie is enorme winst te boeken. Door Pieter Boot Bij zijn presentatie van de WEO op Clingendael begon hoofdauteur Fatih Birol met enkele feiten. De olieproductie in de VS, Irak en Canada neemt toe, het aandeel kernenergie in de elektriciteitsvoorziening daalt ten gunste van kolen en hernieuwbaar. De gasprijzen in Europa en de VS divergeren ten nadele van ons. De symptomen van duurzaamheid zijn gemengd: sterk groeiend kolenverbruik in Europa, maar meer aandacht voor energie-efficiëntie in China en de VS, sterke groei van hernieuwbaar maar recent afzwakking daarvan. De toename van subsidies voor fossiele brandstoffen in 2011 was groter dan het totale bedrag aan subsidies voor duurzame energie en alle publiek gefinancierde energie R&D samen. Grote toekomst voor gas De vooruitzichten worden aan de vraagkant vooral bepaald door China en India: zij nemen in het IEAbasisscenario tot % van de mondiale groei van het olieverbruik en de helft van alle elektriciteitsgroei voor hun rekening, wat ook voor 75% van de toename van CO2- emissies zal zorgen. Hierdoor daalt het aandeel van de OESO-landen in het wereldenergieverbruik van 60% in 1975 naar eenderde in Het energieaanbod blijft gedomineerd door fossiele brandstoffen: zij zorgen ook nog voor bijna 60% van de toename. Het aanbod van conventionele olie is over zijn top heen: er zal nog veel uit Irak komen, maar de productie uit andere velden daalt nog sneller. We moeten het steeds meer van de non gas liquids en onconventionele olie hebben. Het IEA voorziet een grote toekomst voor gas, terwijl het aandeel kolen in het energieverbruik op den duur fors zal dalen. In de elektriciteitsvoorziening breekt hernieuwbare energie door: meer dan de helft van de nieuwe capaciteit die tot 2035 wordt gebouwd is in hernieuwbare energie, het meest in wind. Op dit terrein blijft de Europese Unie een substantiële speler. In het transport en de warmtevoorziening gaan de verschuivingen trager. Energieprijzen stijgen Dit basisscenario veronderstelt al meer beleid dan wat nu is afgesproken en gaat ook uit van wat landen van plan zijn te doen. Ook dan blijft het aantal mensen dat geen toegang heeft tot elektriciteit of schoon koken op 2,6 miljard steken. Energieprijzen zullen stijgen en de toename van uitstoot van broeikasgassen zwakt wel iets af, maar de wereld koerst aan op een gemiddelde temperatuurstijging van 3,6 graden. Na 2017 is een stijging die tot 2 graden beperkt blijft volgens het IEA niet meer mogelijk. Maar er is een kans hier iets aan te doen en dat is door veel zwaarder in te zetten op energie-efficiëntie. Daarbij veronderstelt het IEA geen technologische doorbraken, maar eigenlijk alleen dat datgene wordt uitgevoerd met korte terugverdientijd. De kern van die aanpak is besparing zichtbaarder maken, inefficiënte producten verbieden, nieuwe financieringsconstructies invoeren, omdat efficiency vaak inhoudt dat je vooraf meer betaalt en later op brandstof bespaart. De economische baat zowel lagere brandstofkosten als minder investeringen in het energie aanbod blijkt dan in de OESO-landen het dubbele van de kosten. De importafhankelijkheid verbetert en alleen door meer efficiency zouden we tot 2020 driekwart van de extra broeikasgasemissies besparen. Klimaataanpak In feite wijst het IEA hier op een mogelijke klimaataanpak: energie-efficiëntie centraal stellen (en minder bomenkap, waarover het hier niet gaat) en daarin alles uitvoeren wat economisch zinvol is. In die tijd zorgen dat hernieuwbare energie en CO2-afvang en opslag (CCS) goedkoper worden door een slimme combinatie van uitrol en technologie ontwikkeling. Landen en regio s hebben daarvan zelf de baten. Het verdergaande klimaatbeleid moet wel voorbereid worden, anders houd je een lock-in. Voor Europa zou deze aanpak vooral een intensivering inhouden van renovatie van bestaande gebouwen, vervroegde sluiting van oude industrie, brandstofnormen voor vrachtauto s en frequente update van normen voor apparaten. Kortom, het lot van de mondiale energie ontwikkeling wordt niet in Europa bepaald, maar als we willen kunnen we een forse bijdrage leveren op een wijze waar we zelf baat bij hebben. Pieter Boot is verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving. n

8 OPINIE Energie 8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 14 dinsdag 27 november 2012 Prius psychologie Het Internationaal Energieagentschap (IEA) heeft op 12 november jongstleden de nieuwe mondiale energievooruitzichten uitgebracht. Daarin werd een opvallend pleitbezorg gehouden voor het intensiever inzetten op energiebesparing. Door Coby van der Linde Energiebesparing is echter een stug onderwerp voor beleidsmakers gebleken. De resultaten van een studie naar het brandstofverbruik van hybride auto s zijn een veeg teken dat er nog veel lessen te leren zijn op dit vlak. Groene energie geeft een goed gevoel, maar het ontslaat de verbruiker er natuurlijk niet om zuinig om te gaan met de schaarse middelen die een auto vertegenwoordigt. Eenzelfde fenomeen valt ook vaak in energierijke landen te constateren, waar de energie-intensiteit van het bruto nationaal product (bnp) ruim boven dat van energiearmere landen ligt. ENERGIE Actueel Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de vereniging Energie-Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken. Redactieadres Energie Actueel Lange Houtstraat CW DEN HAAG Tel energie-actueel@energie-nederland.nl Hoofdredactie Anne Sypkens Smit Bladmanagement & eindredactie PACT Mediaproducties BV, Den Haag Redactie Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders Correspondenten Henk van den Boom (Barcelona), Elro van den Burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt), Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen) Lay-out & opmaak Do Company, Rotterdam Druk & Distributie Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland, in dienst van de overheid of hoger onderwijsinstelling. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren. Een jaarabonnement kost 99,- Losse nummers 6,50 Alle bedragen zijn inclusief BTW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maanden vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Lange Houtstraat 2, 2511 CW Den Haag Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: energie-actueel@energie-nederland.nl Advertentie-exploitatie André van Beveren, Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t , f andre@recent.nl Overname van artikelen uitsluitend toegestaan na toestemming van de hoofdredactie. ISSN Groene automobilist In de afgelopen weken verschenen verschillende berichten over de minder milieuvriendelijke, of beter gezegd, de energie-efficiënte aspecten van de Toyota Prius. Het benzineverbruik van deze auto s is veel hoger dan van traditionele modellen met alleen een benzinemotor. In die laatste categorie zijn de afgelopen jaren aanzienlijke efficiënties behaald, evenals in auto s met een dieselmotor. De fiscale voorkeurbehandeling van hybride auto s komt hiermee in een eigenaardig daglicht te staan, tenzij autofabrikanten het energieverbruik weten te verbeteren met een betere benzinemotor. Wat echter moeilijker in lijn gebracht kan worden met de schonere uitstraling van het type auto is de bestuurder, want die maakt ook nog eens een potje van het nieuwe rijden. Medeweggebruikers van deze uitdijende kaste van zogenaamd groene (lease)rijders kunnen beamen dat ze, in hun haast, de wieldoppen van andere weggebruikers er soms afrijden. Hier is sprake van imperfectie tussen technologie en de gebruiker. De vraag is natuurlijk of het onbegrip is van de bestuurder om de technologie ten volle te benutten, of gedrag. Het laatste zou dan wellicht te maken kunnen hebben met het feit dat men minder besparingsbewust is als het groene energie betreft of veroorzaakt wordt door opportunistisch aanschafbeleid. Een minder strak besparingsbewustzijn bespeurde ik ook bij mezelf, toen ik alle lampen in huis had vervangen door led-lampen en de, sinds de jaren zeventig, ingesleten gewoonte het licht uit te doen in ruimtes waarin ik niet verbleef, aanvankelijk verliet. Mijn observaties over het gedrag op de snelweg deden me beseffen dat ook bij mij sprake was van Prius psychologie en dat terugkeer naar mijn oude gewoonte geboden was. Een andere verklaring kan liggen in het gegeven dat de zakelijke Priusrijders onvoldoende gestraft worden voor hun rijgedrag. De zin van Abonnement op het maatschappelijk verantwoorde aankoopbeleid van de onderneming zit ze nog niet goed tussen de oren. De oplopende kosten van dit beleid voor ondernemingen zal ongetwijfeld leiden tot een aanscherping van de regels, betere meetmethoden en wellicht tot een toevoeging leiden aan het interne cursusaanbod. Zuinige Amerikanen Dat brengt ons bij een volgende observatie, die ook terugvoert naar een van de opmerkelijke boodschappen uit de nieuwe, mondiale energievooruitzichten. De Verenigde Staten stevenen af op een benadering van zelfvoorziening op het gebied van olie en gas, terwijl China, India, de EU en Japan allen aanzienlijk importafhankelijk zullen worden in deze brandstoffen. Deze voorspelling voor de VS is overigens mede afhankelijk van het volhouden of doorzetten van de energiebesparingen van de afgelopen jaren. De voorschriften voor auto s moeten dan nog verder worden aangescherpt en uitbarstingen van Prius psychologie moeten adequaat de kop in worden gedrukt. Ook in de VS is de hybride auto sinds 2008 populair geworden, hoewel de huidige lagere benzine- en elektriciteitsprijzen een snelle opmars dit type auto parten kan spelen. In ieder geval zorgen de lagere benzineprijzen ervoor dat de energie-inefficiëntie van de Prius en soortgenoten en het gedrag van haar of zijn berijder, minder in de papieren loopt. De Amerikaanse regering zal goed moeten nadenken over het energiebeleid wil het de voorspellingen van het IEA waarmaken. Geluk- ENERGIE Actueel Vul de bon volledig in en stuur naar: Energie Actueel, Lange Houtstraat 2, 2511 CW Den Haag Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost 99,- incl. 6% btw Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland de Rijksoverheid een hoger onderwijsinstelling Titel(s) Voorletters en naam Functie Telefoonnummer Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres* Postcode/woonplaats Aard van het bedrijf * Tevens factuuradres. Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres Postcode/woonplaats ** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen. Datum Ordernr. btw-nr. Handtekening kig voor de Amerikanen hebben ze met de huidige tegengestelde ontwikkeling qua geïmporteerde volumes en lokale prijzen een redelijk concurrerende marge op andere landen om het beleid te kunnen vervolmaken. Niettemin kan het ruime energieaanbod in de VS de ontwikkeling van de energiebesparing de nodige parten spelen. Gedragstechnologie De oproep van het IEA aan regeringen om zwaarder in te zetten op energiebesparing is een grote uitdaging. Het voorbeeld van de Prius, indertijd toegejuicht als een belangrijke stap richting een duurzamere transportsector, laat zien dat de praktijk weerbarstig is. Er zijn overeenkomsten met de eerste generatie biofuels. Eerste stapjes moeten snel gevolgd worden door tweede om de perverse effecten niet te groot te laten worden. De technologische ontwikkelingen vergen ook een aanpassing van ons gedrag om de besparingen ook daadwerkelijk te kunnen oogsten. Daar moeten prikkels rekening mee houden. Zolang dat niet gebeurt, zal ik me in ieder geval blijven ergeren aan assertieve Prius-rijders die onterecht meewarig neerkijken op hun, in de praktijk, milieuvriendelijkere collegaweggebruikers. Groen gedrag kun je niet kopen, maar moet je doen. Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. n Locatiecode M / V Verduurzaming: corporate, public én society governance Overal in de samenleving zien we discussie over de verantwoordelijkheden. Wie is op welk moment waar en in welke mate verantwoordelijk? Dat speelt binnen ondernemingen (corporate governance), bij overheden (public governance) en in de samenleving (society governance). In de energiesector komt deze verantwoordelijkheidsvraag op vijf punten terug. Door Frank van den Heuvel Allereerst komen we tot verschillende spelers: ondernemingen, overheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. De laatste is complex: de milieubeweging is gedifferentieerd en er zijn maatschappelijke organisaties, zoals de Consumentenbond, die een rol spelen. Uiteindelijk is ieder individu een energiegebruiker en daarmee een relevante speler. Er speelt een belangenafweging en nagenoeg alle deelnemers zijn het eens over het eindresultaat: een volledig duurzame energiehuishouding. Het enkele verschil zit hem in de timing. De milieubeweging, als one-issuebeweging wil het nu gerealiseerd hebben en de ondernemingen, die met investeringen met lange afschrijvingstermijnen zitten, kiezen, logisch, voor de weg van de geleidelijkheid. Hier ook conflicteert het ritme van een energiecentrale (40-60 jaar) met dat van een kabinet (2-3 jaar). Op een geliberaliseerde en kapitaalintensieve markt is de politieke grilligheid onverantwoord en ben je, wanneer je met iedere politieke wind meewaait, snel uitgespeeld. Op de tweede plaats speelt het financieringsvraagstuk. Terecht zei het vorige kabinet: wij faciliteren, de markt financiert. Wel kan de overheid een rol spelen bij innovatie, het aanjagen en medefinancieren van nieuwe ontwikkelingen, maar de overheid moet niet in de exploitatiesubsidies gaan zitten. Zoals zo vaak limiteren de middelen de idealen en de mogelijkheden. Om te sturen kan nog meer het principe de vervuiler betaalt worden toegepast. Dat doet recht aan idealisme, profijtbeginsel en betaalbaarheid. Een derde aspect van gespreide verantwoordelijkheid in de energiesector is het zoeken naar de balans tussen publiek en privaat. Juist in de energiesector spelen privatisering, liberalisering, deregulering en toezicht. In de 19de eeuw waren energiebedrijven privaat. Toen werden ze een publieke dienst en nu is de privatisering weer bezig. Kort gezegd is het maken van goede afspraken en de juiste verantwoordelijkheid nemen belangrijker dan het ene (publiek) of andere (privaat) dogma. Wel moeten partijen bij een gemaakte keuze consistent zijn om te voorkomen dat het slechte van twee werelden ontstaat. Beter is het beste van drie werelden: publieke verantwoordelijkheid, private uitvoering en maatschappelijk draagvlak. Op de vierde plaats speelt de schaal. En natuurlijk staan dan de ondernemingen tegenover de milieubeweging, het aloude grote energiebedrijf tegenover het kleinschalige groene energiebedrijfje en de Consumentenbond tegenover Greenpeace. En natuurlijk staat de consument tegenover de betrokken burger; die ook vaak nog in één persoon verenigd zijn. Interessant is het recente boek van de Engelse filosoof Roger Scruton, vertaald als Groene filosofie. Deze conservatieve denker werkt de gedachte van Oikofilie, bodemliefde, uit: mensen komen eerst in beweging wanneer hun eigen omgeving geraakt wordt; dan komt het eigenbelang dichterbij. Dat raakt mensen, strevend naar een schoon, veilig, leefbaar eigen gebied. Daarnaast, zegt Scruton, zijn om economische redenen grote energiebedrijven nodig. Kleinschalige initiatieven moeten, ook in Nederland, gekoppeld worden aan de grote energiebedrijven. Schaalvergroting en schaalverkleining worden dan vervangen door de echte oplossing: schaaloptimalisatie. Oikofilie speelt ook, en dat is het vijfde punt, wanneer we spreken over draagvlak. Grote energieprojecten gaan enkel nog door wanneer er voldoende steun is op lokaal niveau. Sociologen kunnen hier meer doen dan ingenieurs. Nodig is het vermogen om in verschillende arena s te acteren met altijd aanwezige onzekerheidsfactoren, die variëren in tijd en omstandigheden. Om dit draagvlak te kennen en te bereiken is kennis van en gevoel voor de samenleving nodig. Hoe is dit alles te verenigen? Nagenoeg alle betrokkenen zijn het eens over de einduitkomst in de energiesector: 100% duurzaam. Dat is bijzonder, want bijna bij geen enkel vraagstuk is men het eens over de einduitkomst. Ook de brieven die informateurs kregen van maatschappelijke organisaties, VNO-NCW en Climategate.nl kennen die doelstelling. De weg ernaartoe en de tijdslijn veroorzaken de verschillen in oplossingen en zeker ook in toon. En dan hebben we het over het idealisme van GroenLinks, de betaalbaarheid van de SP, het rentmeesterschap van het CDA, het profijtbeginsel van de VVD en ieders individuele verantwoordelijkheid van D66. En natuurlijk spelen daar additionele politieke filosofieën mee als: Moeten we willen blijven groeien?, Moeten we afhankelijk zijn van instabiele regimes die de grondstoffen beheren? en Is energieautarkie niet de oplossing?. Het is niet terecht elkaar de maat te nemen of men meer of minder duurzaam is. Het is beter om helderheid te creëren over de verantwoordelijkheidsvraagstukken om daarna de nieuwste technologieën niet maximaal, maar optimaal toe te passen. Daarbij moet gelden wat de Romeinen zeiden: Festina lente. Haast je langzaam: opschieten, maar in een verantwoord tempo. En daarbij heeft ieder zijn verantwoordelijkheid. Dat geldt voor energie, maar in wezen voor ieder vraagstuk. Frank A.M. van den Heuvel is directeur Public Affairs bij TNO n