De verwarring ontrafeld. vakkundige arbeidskrachten en het handhaven van onze innovatiekracht op het Europese speelveld.

Transcriptie

1 Wubbo Ockels Post Industrial Revolution, energiesector speelt een sleutelrol. Annette van Trigt Pittige gesprekken onder leiding van dagvoorzitter Annette van Trigt. George Parker Magistraal entertainment, inhoudelijk commentaar en extra energie in een magische context. Decentralisatie of Centralisatie Ontwikkelingen Gebied Europa Arbeidskracht CO 2 reductie Centrale opwekking Exacte richting Schaarste Energie Technologische ontwikkelingen Smart Grid Decentralisatie Gebied Europa Arbeidskracht Ontwikkelingen Centrale opwekking Exacte richting Schaarste Energie Technologische Grid CO 2 reductie Smart Splitsen en Fuseren Wat vinden de leden van Dutch Power Het Nederlandse energienetwerk is betrouwbaar. Nummer 1 in Europa worden is mogelijk. Maar geen enkel bedrijf kan dat alleen bewerkstelligen. Samenwerking is dus nodig: het delen van kennis, kunde en ervaring. P 12 >>> Edwin Groot: Verbinden tot prachtige keten De wereld van de energiesector staat op zijn kop en het kan alle kanten uit en staat aan de vooravond van een aantal enorme veranderingen. P 7 >>> Het thema van deze dag: De verwarring ontrafeld De energiesector staat aan de vooravond van een aantal enorme veranderingen. Ingegeven door politieke, technologische en maatschappelijke ontwikkelingen worden de komende jaren bijzonder boeiend: het splitsen van energiebedrijven en afsplitsen van hoogspanningsnetten, plaatsing van smart meters, internationale ontwikkelingen op smart grid gebied, de vraag of we grootschalige internationale centrale opwekking moeten ontwikkelen of juist duurzame lokale decentrale opwekking, gebrek aan kennis en knowhow, enorme schaarste aan vakkundige arbeidskrachten en het handhaven van onze innovatiekracht op het Europese speelveld. Stuk voor stuk zijn het richting bepalende thema s. De exacte richting is echter nog absoluut niet duidelijk en dat maakt het verwarrend. Niet voor niets heeft het 3e Dutch Power symposium daarom als titel DE VERWAR- RING gekregen. Vandaag worden, op bestuurlijk en technologisch niveau, inzichten en visies gegeven op de toekomstige ontwikkelingen binnen een van de betrouwbaarste infrastructuren van de wereld, onze energie infrastructuur. De rode draad van het symposium zal niet zijn het geven van kant en klare oplossingen maar het ontrafelen van de verwarring door het geven van visies op ontwikkelrichtingen binnen de energiesector. Vanuit de drie peilers; Besturing, Technologie en Ambitie komen verschillende sprekers aan het woord die ieder vanuit de eigen invalshoek diverse ontwikkelrichtingen belichten. Het programma is opgesplitst in 3 blokken: P 2 >>> Dutch Power Symposium 2008 Mede mogelijk gemaakt door: ie Ontwikkelingen 2 reductie Centrale Energie Technologische lisatie Europa Gebied wekking Exacte richting Grid nologische tsen en Fuseren 13 november 2008 Orpheus Apeldoorn

2 Programma en sprekers 1e Blok: Besturing: De energieketen in Nederland is nog steeds verdeeld over meerdere organisaties. De komende jaren wordt de keten om verschillende redenen flink op de proef gesteld. De steeds maar groeiende vraag naar elektrische energie, de groei van decentrale opwekcapaciteit en daarmee ook een toenemende diversiteit van productiebronnen zullen de ketenafstemming meer dan ooit noodzakelijk maken. Hoe handhaven we de balans tussen vraag en aanbod en hoe borgen we de noodzakelijke keten innovaties?. Vragen die alleen maar beantwoord kunnen worden door de topbestuurders van de bedrijven die in Nederland deel uitmaken van de energieketen. 2e blok: Technologie In de energiemarkt staat van alles te gebeuren op technologisch gebied. De ene na de andere uitdaging biedt zich aan. Hoe pakken we die aan en wat bedenken wij om het aantal storingsminuten in Nederland tot het laagste van Europa te laten zijn, of gaat het straks niet meer om de storingsminuten maar om de geleverde minuten? Hebben we straks wel voldoende intelligentie in de netten om alle energiestromen te beheersen?. Welke modellen moeten we ontwikkelen, één standaard of juist niet en wat zijn de energiedragers van de toekomst? Houden we onze traditionele netstructuur of komt er een intelligente laag overheen? Kortom was zijn de drijfveren om te innoveren en hoe bereiden wij ons daarop voor? En nemen we een doorkijk van de impact op de diverse onderdelen in de keten. Vanuit de primaire energieketen; productie, opwekking, transport en distributie en huisaansluitingen geven we toelichting op en een doorkijk naar de ontwikkelingen en de impact op de diverse onderdelen in de keten. Spreken we over Nut en Noodzaak en kijken we naar de lange termijn. 3e blok: Ambitie: Schaarste kans of bedreiging? Welke lessen kunnen wij leren. Welke parallellen zijn er met het Watermanagement. Is er een strategie gekozen waardoor Nederland wereldwijd een adviserende rol kan bieden als het gaat om watermanagement? Kunnen er parallellen getrokken worden naar Energiemanagement? 8.30 uur ONTVANGST 9.30 uur Opening en welkom door de voorzitter van Dutch Power Edwin Groot en dagvoorzitter Annette van Trigt 9.45 uur BESTURING Energiewoordvoerder politiek Mart van der Meijden - manager innovaties Tennet TSO BV Arnold van der Bie - manager strategie en regulering Stedin Robert de Kler Head Engineering Service Business Development & Projects Nuon Nico van Ruiten - voorzitter LTO Glaskracht Alexandra van Huffelen - director Essent New Energy Teus van Eck - directeur Energie en Milieu uur Wubbo Ockels - Post Industrial Revolution, energiesector speelt n sleutelrol uur Netwerk Lunch uur Wubbo Ockels, geeft antwoord op actuele vraagstukken uur TECHNOLOGIE Andre Jurres - directeur NPG Energy Edward Coster Stedin en promovendus TU Eindhoven Ben van den Berg - manager slimme meters Essent Netwerk Jan Blom - hoogleraar elektrische energietechniek TU Eindhoven uur Koffie- en theepauze uur John Scott - directeur Smart Grid bij de KEMA uur AMBITIE Jeroen van der Sommen - directeur Netherlands Water Partnership (NWP) uur Uitreiking 2e Dutch Power Award AFSLUITING uur George Parker (Stand-up magician) uur Borrel en dinerbuffet op de netwerkplaza P 2 >

3 De veranderingen in de markt gaan sneller dan we vanuit het verleden gewend zijn maar nog steeds op een weloverwogen en realistische manier. We hebben niet te maken met een trendgevoelig product, gestuurd door de willekeur en psychologie van de consumentenmarkt, maar we hebben te maken met professionals. We moeten dan ook niet overdrijven en in paniek raken maar onze kop erbij houden, stelt Jerry van Zundert, manager Sales, Marketing & Export van Alfen. Wij zijn als commerciële organisatie gewend aan veranderingen en zien met name kansen en uitdagingen. De complexiteit van de snelle verandering zit hem niet in de verandering op zich, maar in de onbekendheid van de richting. De manier om hierop te anticiperen is veel met elkaar praten en flexibel blijven. Tevens is het zaak om niet op een punt te fixeren, maar je kansen en energie te spreiden. Met name op het gebied van productontwikkeling is een flexibele opstelling straks de key tot succes. In beweging blijven is van belang. In beweging blijven is van belang Kiezen voor betrouwbaarheid Een hoge beschikbaarheid van de netwerkverbindingen kan alleen worden gerealiseerd met betrouwbare componenten van goede kwaliteit, die op elkaar zijn afgestemd. TKF ontwikkelt zich tot een leverancier van kabeloplossingen door het leveren van een breed portfolio midden- en hoogspanningskabels en -verbindingen tot het bereik van 150 kv. Investeringen in technologie, maar vooral kennis en knowhow zijn key succesfactoren. Kwaliteit versterkt bedrijfszekerheid Levering van midden- en hoogspanningskabels van hoogwaardige kwaliteit voor ondergrondse aanleg. TKF bereikt dit kwaliteitsniveau door samen te werken met gerenommeerde leveranciers en partners en participeert in nationale en internationale normalisatiecommissies om samen met partners uit de energiedistributiesector de hoge Nederlandse standaarden te waarborgen. Smart Connection Met de start van het project Smart Connection levert Alfen een belangrijke bijdrage om het netwerk van Nederland nummer 1 in Europa te laten zijn. Jerry van Zundert: Wij geloven erin dat niet het betrouwbaarste, maar het intelligentste net het net van de toekomst gaat worden. Smart Connection voorziet hierin en voorziet ons straks van informatie om te kunnen vaststellen welke informatie voor ons belangrijk is om het net slim te kunnen besturen. In het project Smart Connection wordt in een transformatorstation intelligentie gestopt en kan op middenspanningsniveau gemeten en gestuurd worden. Voor dit project is samenwerking in de branche gezocht. We moeten proberen onze, al dan niet terechte trots, om te zetten in daadkracht. Daadkracht Het Nederlandse net behoort tot de betrouwbaarste netten van de wereld als het gaat om storingsminuten. Dit is gelijk de grootste valkuil waar we mee te maken hebben. We moeten proberen die, al dan niet terechte trots, om te zetten in daadkracht. Het lijkt er nog steeds op dat we denken dat een betrouwbaar net belangrijk is. We staan dus stil en de key tot succes is bewegen. We moeten dus in beweging komen en gaan beseffen dat onze trots ons in de weg zit en dat we het misschien wel helemaal niet bij het goede eind hebben. Het net van de toekomst is slim, betrouwbaarheid wordt ondergeschikt. Vergelijk het eens met de telecom sector. De vaste telefoonlijn van vroeger was veel betrouwbaarder dan ons huidige mobiele net, en toch vinden we die veel belangrijker. En niet onbelangrijk, er wordt meer geld mee verdiend. En de telefoon behoort niet eens tot onze basis levensbehoefte, energie wel. Nederland heeft toppositie verworven in wereld van netwerkverbindingen IOP EMVT aan de wieg van intelligente netten De onderzoekswereld speelt een belangrijke ondersteunende rol in het voortdurende proces van technologische vernieuwing. De overheid wil ervoor zorgen dat technologisch onderzoek optimaal is afgestemd op de lange termijn behoeften van het bedrijfsleven. Daarom stimuleert het ministerie van Economische Zaken via meerjarige Innovatiegerichte OnderzoeksProgramma s (IOP s) het strategisch onderzoek aan Nederlandse universiteiten en onderzoeksinstellingen. In het kader van deze subsidieregeling is het IOP ElektroMagnetische VermogensTechniek gelanceerd in 2001 met een looptijd van acht jaar. EMVT wordt gezien als een enabling technology welke door zijn brede toepasbaarheid een meerwaarde heeft voor vele producten en diensten. Een van de toepassingen is het handhaven van de balans tussen elektriciteitsvraag en aanbod bij de complexe inpassing van een toenemend aantal productie-eenheden met een fluctuerend opwekpatroon. De drijfveer voor de inzet van deze decentrale elektriciteitsopwekking wordt gevormd door de doelstellingen van het beleid voor duurzame energie. EMVT is in staat hiervoor oplossingen aan te dragen, die worden onderzocht in het onderzoekthema Intelligente netten. Dit onderzoek is gericht op de stabiliteit van elektriciteitsnetten: van hoogspanningsnetten voor het grootschalige transport tot de laagspanningsnetten in de woonwijken. Onmisbaar voor het realiseren van intelligente netten is vermogenselektronica, die volgens bepaalde regelalgoritmen worden toegepast. Beide onderwerpen worden bestudeerd in het IOP EMVT. Kennisgenerator voor intelligente netten Intelligente netten staan wereldwijd sterk in de aandacht: zij moeten de infrastructuur gaan vormen voor een leveringszekere en betaalbare energievoorziening. De daarvoor noodzakelijke investeringen zijn enorm, maar eerst moeten nog complexe vragen worden opgelost. Het IOP EMVT draagt daaraan bij door kennis op het allerhoogste wetenschappelijk niveau beschikbaar te stellen: in acht jaar worden vijftig PhD s in de markt gezet! Hiervan is ongeveer de helft specialist op het gebied van intelligente netten. Met een ruim budget wordt hiermee een geweldige impuls aan de kenniseconomie in dit vakgebied gegeven. Geavanceerde onderzoeksfaciliteiten Daarnaast heeft het IOP EMVT een aantal van de meest geavanceerde onderzoeksfaciliteiten ter wereld geïnitieerd of gerealiseerd, zoals het unieke Flex Power Grid laboratorium (het EMVT-lab) in Arnhem, een van de grootste netwerksimulators ter wereld, de RTDS in Delft en het Power Quality Lab in Eindhoven. Aldus wordt in verregaande mate aan noodzakelijke voorwaarden voldaan om een netwerk te ontwikkelen dat nummer 1 is in Europa. De uitdaging is om te tonen dat het ook voldoende is. Milieuvriendelijke en innovatieve totaaloplossingen AREVA denkt mee met de markt en werkt van vraag naar product. Door onze innovatieve producten heeft het Nederlandse energienetwerk een van de hoogte betrouwbaarheidscijfers. AREVA T&D Nederland BV, Rijswijk, , >>> < P 3

4 The life blood of modern society Essent Netwerk is de onafhankelijke netbeheerder in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Flevoland (Noordoost Polder), Overijssel, Noord-Brabant en Limburg en verzorgt in deze gebieden de aanleg, het onderhoud en het beheer van energiedistributienetten. De deskundige medewerkers van Essent staan voor betrouwbaarheid, kwaliteit, snelle storingsafhandeling, klantgerichtheid en optimale service. Zo draagt Essent zorg voor een bedrijfszekere en veilige energievoorziening. Dit door het vastleggen en actueel houden van de net- en installatiegegevens die de basis vormen voor een beheer- en onderhoudsplan dat is gebaseerd op jarenlange ervaring. Daarbij wordt gebruikgemaakt van geavanceerde diagnose-apparatuur en gekwalificeerd personeel om zo te zorgen voor een betrouwbare infrastructuur met voldoende capaciteit. Ook adviseert Essent derden inzake beheer en onderhoud van hun installaties. Essent Netwerk werd in 2006 als eerste Nederlandse bedrijf ISO 9001 en PAS 55-1 gecertificeerd; een kwaliteitswaarborg voor professioneel netbeheer en continue verbetering. Het netwerk blinkt uit door een uitblinkend netwerk Essent Netwerk sluit niet alleen aan op haar netten, maar ook bij de actuele maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. De betrouwbare en betaalbare beschikbaarheid van voldoende energie is een absolute noodzaak voor het functioneren van moderne maatschappijen. Niet voor niets wordt energie in de Angelsaksische wereld betiteld als the life blood of modern society. Gezien het grote belang van energie enerzijds en de problematiek van de klimaatverandering en de eindigheid van de voorraden fossiele brandstoffen anderzijds, is er in toenemende mate aandacht voor verduurzaming van de energievoorziening. Essent Netwerk neemt in haar rol als beheerder van energiedistributienetten een spilpositie in de energievoorziening in. Daarom dragen wij uit volle overtuiging maximaal aan dit streven bij. Het feit dat de noodzaak van een transitie naar een duurzame energievoorziening parallel loopt met de veroudering van de infrastructuur en de toenemende schaarste aan gekwalificeerd technisch personeel, maakt de uitdaging des te groter, maar biedt tegelijk ongekende mogelijkheden. De vervangingsgolf van de komende decennia, die onontkoombaar op de netbeheerders afrolt, schept de mogelijkheid om over te schakelen op minder arbeidsintensieve methoden en technieken en om de transitie naar een duurzame energievoorziening versneld door te maken. Dit echter op voorwaarde dat duidelijk is welke eisen daaraan zullen worden gesteld en dat de daartoe benodigde technologie voorhanden is. Science meets industry Wedden op meerdere paarden Essent Netwerk werkt pro-actief aan de invulling van de randvoorwaarden die inhouden dat de contouren van een duurzaam energievoorzieningsysteem voor Nederland zichtbaar moeten worden en de daarvoor benodigde technologie moet worden ontwikkeld. Daarbij is het onderscheid tussen technologie-ontwikkeling enerzijds en grootschalige uitrol anderzijds cruciaal. Essent Netwerk neemt haar verantwoordelijkheid bij het ontwikkelen van technologie en is hiertoe als grote netbeheerder ook in staat. Daarbij wordt gewed op meerdere paarden, om geen technische alternatieven uit te sluiten en te voorkomen dat de netwerken een (technische) barrière zouden vormen voor de energietransitie. Zo wordt de tweede randvoorwaarde ingevuld. Tegelijk is Essent Netwerk echter niet in staat om wanneer de koers van de energietransitie ongewis is en/of wanneer de financiële middelen ontbreken, toch de energietransitie gaande te houden en de verduurzaming van de energievoorziening te realiseren. Met het oog daarop voert Essent Netwerk pro-actief de discussie met overheden en marktpartijen, met als doel gezamenlijk de contouren van de toekomstige energievoorziening te verhelderen om zo ook de eerstgenoemde randvoorwaarde in te vullen. Mobile Smart Grid De stijgende prijzen van fossiele brandstoffen en de daardoor veroorzaakte emissies, die klimaatverandering veroorzaken, maakt ons meer en meer van de behoefte aan betrouwbare en duurzame energie bewust. Elektrisch rijden kan een belangrijke rol spelen bij de transitie naar een duurzame energievoorziening: het vermindert de CO2-emissies die door wegvervoer worden veroorzaakt en biedt mogelijkheden om de integratie van niet stuurbare, duurzame energiebronnen in het systeem te ondersteunen. De vraag naar elektriciteit is op dit moment niet of nauwelijks te sturen. In het door Essent Netwerk ontwikkelde Mobile Smart Grid concept geldt dit niet langer. De batterijen in de elektrische auto s worden gezien als een geïntegreerd deel van het net. Dit maakt vraagsturing mogelijk zonder dat dit consequenties heeft voor verbruikers. Zo wordt een grotere bijdrage van fluctuerende, duurzame elektriciteitsopwekking mogelijk. Bijkomende voordelen zijn de hogere wellto-wheel efficiency van elektrische auto s in vergelijking met auto s met een verbrandingsmotor en een beperking van de uitstoot van fijnstof. Essent Netwerk zet op grond van dit alles zwaar in op elektrisch vervoer. Ksandr heeft als voornaamste doel het borgen, ontwikkelen en delen van ervaring en kennis met betrekking tot bestaande nutsinfrastructuren. Met name hoge gemiddelde leeftijd en schaarste aan mensen geven Ksandr een uitdaging om voor Nederland kennis zo optimaal mogelijk te delen en beschikbaar te stellen. Ksandr brengt kennis en ervaring bij elkaar van de diverse spelers zoals de verschillende netwerkbedrijven, fabrikanten en kennisinstituten. Hierdoor zijn wij in staat om instandhoudingvraagstukken te beantwoorden en zodoende een verdere optimalisatie te realiseren van het instandhoudingsproces. Wij zijn van mening dat het netwerk niet kan uitblinken zonder uitblinkend netwerk van mensen, bedrijven en kennisinstellingen. Het delen van praktijkkennis en het waar nodig inzetten van wetenschappelijk onderzoek is bepalend voor het succes. Het zijn met name de mensen uit het veld die een belangrijke rol spelen in het gehele proces. Dat innovatieve concepten ook echt kunnen werken, kan worden aangetoond door de innovatieve technologieën in de praktijk te testen. Samenwerking met bedrijven maakt dit mogelijk. Het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) werkt aan onderzoek op het gebied van intelligente elektriciteitsnetten. Wij beschikken over de kennis die nodig is om de transitie naar betrouwbare, duurzame en kosteneffectieve energienetten te bewerkstelligen die een groot aandeel variabele en decentrale bronnen kunnen accommoderen. Wij richten ons specifiek op een aantal technologische ontwikkelingen: intelligente vraag- en aanbodsturing, netkoppeling en netkwaliteit, en elektriciteitsopslag. Samenwerken Bij een groot aantal onderzoeksprojecten wordt samengewerkt met netwerkbedrijven en componentenleveranciers. Hierdoor vindt technologieoverdracht plaats en aansturing van het onderzoek. Bedrijven werken op verschillende manieren samen met ECN: deelname in advies- of klankbordgroep (articulatie van onderzoeksvragen), participatie in onderzoek (d.w.z. financiële of in-kind bijdragen), en opdrachtgever voor onderzoek (ook multi-cliënt). Honger naar kennis over netbeveiliging Edward Coster promoveert aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij onderzoekt het effect van grootschalige warmte-kracht op de beveiligen van middenspanningsnetten. Tijdens De Verwarring geeft hij een doorwrochte presentatie over een aantal thema s uit zijn promotieonderzoek: Sectoroverschrijdende kennisdrager en wereldwijde speler in risk, asset en business continuity management Door optimalisatie van de operatie en ROI, en door effectief asset en business continuity management, speelt Lloyd s Register in op de huidige veranderingen in de sector. Lloyd s Register maakt deel uit van Dutch Power en is sponsor van De Verwarring. Kijk voor meer informatie over Lloyd s Register op >>> Ontwikkeling van e-netten door (massale) komst van decentrale opwekeenheden in tuinbouwgebieden. Invloed van de decentrale opwekeenheden op netbeveiliging. Stabiliteit van decentrale opwekeenheden in relatie met de netbeveiliging. Mis het niet. P4>

5 Powering Business Worldwide Zoals bekend is het Nederlandse netwerk één van de betrouwbaarste netwerken ter wereld. Enerzijds komt dit natuurlijk doordat Nederland een ondergronds kabelnet heeft, anderzijds heeft Eaton Holec gedurende meer dan 50 jaar veilige en compacte schakelinstallaties geleverd op basis van vaste stofisolatie en vacuümtechnologie. Daarnaast beschikt Eaton over een serviceorganisatie, die 24 uur per dag en 7 dagen in de week paraat staat in geval van een storing of calamiteit, voor het geval er toch iets aan de hand mocht zijn. Hiermee draagt Eaton actief bij aan een reductie van de storingsminuten en een zeer hoge betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Uitblinker voor Eaton is de Magnefix: al meer dan 25 jaar een zeer veilige en kosteneffectieve schakeloplossing die past in elk transformatorstation. Dit systeem voldoet aan de normen volgens de IEC reeks inclusief de IEC Er staan meer dan Magnefix-installaties in het Nederlandse net en dit aantal groeit nog steeds elk jaar. Maatwerk in duurzaamheid Eaton werkt samen met klanten aan maatoplossingen voor specifieke toepassingen in de energiedistributie. Te denken valt aan slimme meetoplossingen in de vorm van Xiria-M en Magnefix Plus, en SF6- vrije, moderne, compacte schakelsystemen t/m 24kV die voldoen aan de IEC en geschikt zijn voor elke specifieke toepassing in het distributienet (Xiria, SVS en MMS). Klanten waarderen Eaton om zijn producten, toepassingskennis en flexibiliteit. Hiermee is Eaton koploper voor duurzame en veilige oplossingen voor een betrouwbaar energiedistributienet. Electriciteit krijgt kleur Energie is hot Velen hebben het over warmte, koude, wind, kern- en elektrische energie. De overheid doet een duit in het zakje door o.a. de splitsing van de e-bedrijven. Hierdoor is de ingeslagen weg van veranderingen in het land van energie niet meer te keren. De hele wereld praat erover. Genoemde splitsing van de e- bedrijven en decentrale opwekking van energie geeft een nieuwe dimensie in bijvoorbeeld het transporteren van elektrische energie. Eigen netten en teruglevering zijn heden ten dage niet vreemd. Van Gelder doet mee in deze ontwikkelingen. Zij adviseert, engineert, legt en brengt aan, en speelt haar rol in onderhoud en beheer, aldus Rien van den Berge, Commercieel directeur bij Van Gelder KLM. Van Gelder draagt bij om het netwerk van Nederland nummer 1 in Europa te laten zijn door te zorgen dat de juiste verbindingen tot stand worden gebracht. Of dit nu is op basis van partnership of door toepassing van de juiste materialen en/of componenten. We stimuleren en investeren in de juiste man op de juiste plaats. Dit wordt geborgd door op maat gemaakte opleidingen, de daarbij behorende certificaten en het nakomen van gemaakte afspraken. Kennis en uitstraling zijn onontbeerlijk. Het eigen opleidingscentrum van Van Gelder, dat uniek is in zijn soort, onderwijst cursisten in deze vaardigheden bij. De opgedane kennis wordt met velen, zowel intern als extern, gedeeld. Het opleidingcentrum is dan ook al twee maal uitgeroepen tot beste leerbedrijf van het jaar. Spanningsvol netwerken Door breed netwerken valt er ook te combineren, is het devies van Rien van den Berge. Door de opgebouwde knowhow in elk onderdeel van de infra weet Van Gelder als geen ander wat kwaliteit is. Om deze kwaliteit te blijven garanderen dienen de processen nauwgezet te worden uitgezet en gemonitord. Dit draagt bij tot een kwalitatief goed netwerk met een laag uitvalrisico. Daarnaast is effectief onderhoud een must. Innovatie, het uitnutten van toepassingen, probleemstellingen juist benoemen en hiervoor vervolgens oplossingen ontwikkelen, dragen bij tot het uitblinken van dit netwerk. Column Martin Dorgelo Steeds vaker worden de termen slim en smart gekoppeld aan elektriciteitsnetten. Maar wat houdt dat slim en smart nu eigenlijk in? Wordt een elektriciteitsnet slimmer door het aansluiten van een windmolen, WKK-eenheid, zonnepaneel of een nieuwe generatie elektriciteitsmeters. Volgens Phase to Phase niet. Lange tijd was het koppelnet met het regionale transportnet met alle productie-eenheden, het actieve deel van het elektriciteitsysteem. Het distributienet met de afnemers was het passieve deel. Om het actieve deel goed te kunnen besturen en te beheren, zijn proces- en stationsautomatisering hier ver doorgevoerd. De stationsautomatisering bestaat onder meer uit het beveiligen en (real time) meten van stroom en spanning. Bedrijfsvoerders en asset managers nemen beslissingen op basis van deze metingen. De slimheid zit hier dan ook vooral in de mensen. Door de komst van zon- en windenergie, (micro-) WKK en volledig elektrisch rijden (Mobile Grids) wordt het toekomstige distributienet verre van passief. Om dit distributienet in de toekomst goed te kunnen beheren en alle klanten met hun vraag en aanbod goed van dienst te kunnen zijn, is ook hier netautomatisering noodzakelijk. Echter, de netautomatisering zoals die wordt toegepast in transportnetten is absoluut niet geschikt voor distributienetten. Deze ongeschiktheid heeft alles te maken met de omvang van deze netten. Onze landelijke netbeheerder kan het koppelnet keurig weergeven op een velletje A4 en kent alle verbindingen en stations bijna persoonlijk. Elke investering in netautomatisering is dan ook met 30 stations te overzien. Alles is anders voor een netwerkbedrijf. Een Nederlands netwerkbedrijf heeft al gauw te maken met netstations en klanten. De gebruikelijke vorm van netautomatisering zou hier leiden tot gigantische investeringen en een hoeveelheid meetgegevens die niet is te overzien. Intelligent Om automatisering van het distributienet toch mogelijk te maken, moet op lokaal niveau het net worden bewaakt en bestuurd. Dat kan het beste plaatsvinden vanuit de netstations, de Smart Connections, of zelfs thuis in het geval van Mobile Grids met nieuwe hard- en software. Deze software bevat kennisregels voor het besturen en bewaken van het net en zal de netbeheerder ondersteunen. Door toevoeging van deze kennis aan het systeem ontstaat er slim, smart of intelligent netbeheer. Phase to Phase werkt hard om deze vorm van intelligent netbeheer mogelijk te maken. Hierbij worden wiskundige modellen steeds belangrijker voor de ontwikkeling van onze software. Flexibel Nieuwe eisen die worden gesteld aan de bewaking en besturing van het distributienet moeten met behulp van software updates kunnen worden beantwoord. Deze updates moeten op afstand kunnen worden geïnstalleerd in onder- en netstations. Dit concept van hardware met een lange levensduur in combinatie met flexibele software wordt al toegepast in het bekende SA- Sensor systeem van Locamation. Samen Elektriciteit krijgt in de toekomst steeds meer kleur. Bij volledig elektrisch autorijden stijgt zelfs het aandeel elektriciteit bij de persoonlijke energievraag in de mix van elektriciteit, gas en benzine van ongeveer 10% naar zo n 60%. En dat zet het product elektriciteit op z n kop! En wie weet wordt, als wij straks een elektrische auto kopen bij de garage, er een bundel aangeboden. Deze bundel bestaat dan uit een auto, een nieuwe superslimme elektriciteitsmeter van het netwerkbedrijf, een aandeel in een windpark en een auto-tent-elektrificeerset voor op de camping. < P 5

6 Wat vinden Het Nederlandse energienetwerk nummer 1 in Europa Het Nederlandse energienetwerk is betrouwbaar. Nummer 1 in Europa worden is mogelijk. Maar geen enkel bedrijf kan dat alleen bewerkstelligen. Samenwerking is dus nodig: het delen van kennis, kunde en ervaring. Wat betekent Dutch Power voor bedrijven als het gaat om het bereiken van het ultieme doel: het Nederlandse energienetwerk nummer 1 in Europa. Dutch Power is een prima platform om pro actief in te spelen op ontwikkelingen en behoeftes. [ABB] Willen we het nummer 1 net in Europa behouden, dan zullen we ons technisch moeten gaan onderscheiden, binnen Dutch Power kunnen we dat uitstekend organiseren. [Alfen] Dutch Power is een platform waar wensen en ideeën naar voren komen zodat onze R&D-afdelingen kennis hebben van datgene wat het netwerk nodig heeft. [Areva T&D Nederland BV] Dutch Power is een manier om aangesloten te blijven bij de zeer dynamische wereld van de energiebedrijven waar in vijf jaar meer veranderd is dan in de honderd jaar daarvoor. [Eaton Holec] Omdat alle belangrijke spelers op het gebied van elektriciteitsnetten in Dutch Power zijn vertegenwoordigd, kan het als springplank fungeren om Nederland te profileren als de nr. 1 speler in Europa. [Kema] Dutch Power = waar science meets industry. Het Nederlandse netwerk biedt unieke kansen. Door samen te werken aan technologische vernieuwing kan Nederland intelligente elektriciteitsnetten werkelijkheid laten worden. [ECN] Dutch Power behartigt tegelijk het algemeen belang van de verduurzaming van de energievoorziening en van een sterke Nederlandse energiesector, en het particuliere belang van de individuele leden. [Essent] P6 >

7 wij van Dutch Power? Veel belangrijke spelers Dutch Power is een Er ligt een prachtige kans Door het onafhankelijke hebben zich verenigd in prachtig platform waar voor Dutch Power: als karakter is Dutch Power Dutch Power waardoor netwerken van mensen schakelaar en makelaar in staat een verschei- een natuurlijk netwerk is gesmeed worden om tussen vraag en aanbod. denheid aan partijen te ontstaan voor het uitwis- netwerken van wereld- Een slimme manier om mobiliseren. Nieuwe in- selen van kennis en erva- klasse te kunnen bouwen de concurrentie voor te zichten die tot stand ko- ring van alle spelers bin- en te onderhouden. blijven, is de gehele bran- men, laten zich vertalen nen bv Nederland. [Nuon] che innovatiever te ma- in concrete oplossingen [Ksandr] ken; als dat lukt, worden die ervoor zorgen dat het Het samen delen en den- we vanzelf nummer 1. Nederlandse netwerk Kennis delen en sector- ken in mogelijkheden [SenterNovem] nummer 1 in Europa genoten uitdagen drijft draagt bij in het streven steeds dichterbij komt. de sector tot excellentie. tot het topsegment van Dutch Power bundelt (in- [Seher] [Lloyds Register] Europa te behoren. dividuele) Nederlandse [Van Gelder] krachten op het gebied Dutch Power - een net- Als platform voor innova- van energie. Hierdoor werk om te netwerken tieve Nederlandse bedrij- Dutch Power zet Neder- is het mogelijk om Ne- en op basis daarvan in ven kan Dutch Power ont- landse technologie op de derland te profileren als Nederland een elektrici- wikkelde concepten een kaart. een belangrijk kabelland teitsnetwerk te realise- betere herkenbaarheid [Lovink Enertech] dat meetelt in Europa ren dat Nr 1 van Europa in de Europese markt ge- en daarbuiten, om zo tot zal zijn. ven. Dutch Power maakt elek- een optimaal Europees [Siemens] [Locamation] triciteit weer zichtbaar netwerk te komen. als product en brengt [Prysmian] Dutch Power biedt een verschillende markten uniek platform om elkaar bijeen. Dutch Power is een in het streven naar een [Phase to Phase] marktplaats waar je ken- nummer 1 positie in Eu- nis en kunde brengt en ropa te stimuleren en om Door samenwerking ver- haalt. te komen tot innovatieve sterkt een klein land in [Stedin] oplossingen. de wereld van grote spe- [Logica] lers zijn positie en presenteert dynamiek en flexibiliteit in de wereld van netwerkverbindingen, waarin Nederland een toppositie heeft verworven. [TKF] < P7

8 Elektriciteit backbone van moderne samenleving Elektriciteit is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Met zijn allen zijn we erg afhankelijk geworden van de beschikbaarheid van elektriciteit op ons werk, maar ook privé. Het is zo belangrijk geworden dat de kleinste storing al de krant haalt. De maatschappij verlangt een elektriciteitsvoorziening met een hele hoge beschikbaarheid en accepteert eigenlijk geen storingen. Siemens levert systemen die bijdragen aan het verhogen van de beschikbaarheid. Onze sealed for live GIS installaties bieden gelijke schakelcondities onafhankelijk van de omgevingscondities. Daarnaast bieden wij onze klanten producten, systemen en diensten die bijdragen aan het verder reduceren van storingsminuten in middenspanningsnetten. Met condition monitoring bieden wij oplossingen waarbij mogelijke storingen vroegtijdig onderkend worden en tijdig maatregelen getroffen kunnen worden om de continuïteit van de elektriciteitsvoorziening te waarborgen. Netwerk van de toekomst De veranderingen in de elektriciteitswereld hebben grote veranderingen met zich meegebracht wat betreft de bedrijfsvoering van onze netwerken. Door de inpassing van decentrale opwekking als windmolens en WKK s bij tuinders op middenspanningsnetten worden de middenspanningsnetten op een andere wijze bedreven als daar waar ze oorspronkelijk voor ontworpen waren. Er zijn systemen noodzakelijk die de beheerder ondersteunen bij het beheersbaar houden van de onrust die in de loop der tijd in deze netten is opgetreden. Leven op aarde zou niet bestaan zonder energie Op basis van continue innovatie vanuit een wereldwijd netwerk biedt Siemens oplossingen aan zijn klanten. Oplossingen waarbij Siemens er voortdurend naar streeft trendsetter te zijn en daarmee klanten te ondersteunen in het realiseren van hun doelstellingen. Distributiemanagementsystemen, blindstroomcompensatie, netkwaliteit, decentrale energiemanagementsystemen en andere systemen zijn daarvan voorbeelden. Systemen die communiceren via IPtechnologie; draadgebonden, via PLC of mobiel. Compleet spectrum De Siemens-sector Energy is wereldwijd de grootste aanbieder van een compleet spectrum van producten, diensten en oplossingen voor de opwekking, het transport en de distributie van elektriciteit en voor de winning, de conversie en het transport van olie en gas. In boekjaar 2007 (ultimo 30 september, volgens IFRS) realiseerde de sector Energy een omzet van circa 20 miljard euro, een orderontvangst van in totaal ongeveer 28 miljard euro en een winst na belasting van 1,8 miljard euro. Aan het begin van boekjaar 2008 had de sector Energy medewerkers in dienst. Meer informatie vindt u op: energy. Intelligente netten, ofwel Smart Grids, zijn geen doel op zich. De netten moeten intelligenter worden omdat de klanten een constante of zelfs betere kwaliteit willen. Ze weten steeds beter dat de kwaliteit van de levering bepaald wordt door de netbeheerder. De netbeheerder weet op dit moment relatief weinig van het product dat hij in opdracht van de energieleverancier vervoert. Door de splitsing van de e-bedrijven zullen de leverancier en de vervoerder van energie ineens verschillende namen hebben. De netbeheerder zal in toenemende mate door de meer eisende klanten gedwongen worden om informatie over zijn eigen proces te kunnen geven in geval van waarneembare afwijkingen van de leveringskwaliteit. De klanten, de leveringsbedrijven en de toezichthouder kunnen de netbeheerders dwingen hun proces beter te beheersen. Hier ligt een grote uitdaging voor de netbeheerder. Ze zullen steeds een stap voor moeten lopen op de kwaliteitseisen van de marktpartijen en adequater kunnen reageren op veranderingen. Technologische uitdaging De introductie van intelligentie in netten is een complexe technologische uitdaging. De netten zijn veelomvattend en uitgestrekt, het bestaande personeel is niet zondermeer bedreven in het werken met de komende IT-technieken. De investeringen in apparatuur en opleiding zullen hierdoor omvangrijk zijn. Een heldere visie op deze uitdagingen is gerealiseerd in het SASensor concept dat Locamation, samen met Nuon en Phase-to- Phase, heeft ontwikkeld. SASensor is er klaar voor om de veel eisende marktpartijen te kunnen bedienen met het slimmer maken van de elektrische netwerken. Beheersing van software functionaliteit in een blauwe oceaan Blauwe oceaan De introductie van informatietechnologie in distributienetten dwingt de netbeheerders om na te denken over het beheer van op software gebaseerde, functionaliteit. Flexibiliteit en beheersing gaan niet vanzelfsprekend hand in hand. Softwarebeheer behoort niet tot de kerntaken van energiebedrijven, maar de functionaliteit van de software is wel essentieel voor het uitvoeren van de kerntaken. Het ontwikkelen van gereedschappen om versiebeheer door het eigen personeel eenvoudig en effectief te kunnen laten uitvoeren is de blauwe oceaan voor SASensor waar slechts weinige leveranciers zich in begeven. In het SASensor concept van Locamation is versiebeheer en veranderingsmanagement een volledig geïntegreerde en essentiële functie. Een onmisbare eigenschap om op een verantwoorde manier intelligentie in distributienetten te kunnen introduceren. De integratie van flexibele en op afstand wijzigbare functionaliteit met software beheersgereedschappen kan het Nederlandse energienetwerk een enorme voorsprong geven ten opzichte van de gebaande-paden-benadering in menig ander land. Van ruwe data naar nuttige informatie Digitaliseer alle primaire procesgegevens van het netwerk met sensoren die een lange levensduur hebben. Ontwikkel de benodigde sofware functies en pas ze toe op de plaatsen waar ze toegevoegde waarde hebben. Maak het eenvoudig mogelijk om veranderende functionele wensen tegen minimale kosten alsnog op de gewenste locaties te installeren. Het credo van SASensor is the Power of Simplicity en daarmee dragen we bij aan de power van Dutch Power. The power of simplicity Tyco s bijdrage aan de toekomst Innovatie Snel inspelen op nieuwe trends Ontwikkelen van vernieuwende oplossingen in >25 researchcentra wereldwijd De Nederlandse energiebedrijven laten meegenieten van alle Globale oplossingen Opbouw en vergroten van productiecapaciteit om de vraag te kunnen volgen Focus op het inbrengen van intelligentie in het net, het zogenaamde Smart Network Some examples of new products for the net: Mechanical Connectors Cold Applied Joints 3-core All-In-One Joint Cold Applied Cold Applied End-Joint P 8 >

9 Passie voor (energie)netwerken De kracht van het netwerk ligt in de gedrevenheid om steeds te willen blijven innoveren, waardoor Nederland in staat is om een goed en doordacht netwerk te realiseren. Energie is een onmisbaar onderdeel geworden in onze samenleving. Door de directe klantcontacten, deelname aan brede overlegstructuren en commissies is er een breed draagvlak gecreëerd van gedreven professionals die er met elkaar in overleg zorg voor dragen dat het Nederlandse elektriciteitsnetwerk up-to-date blijft en het netwerk tot één van de betrouwbaarste netwerken van Europa en van de wereld maakt. Prysmian participeert actief in commissies en werkgroepen om voor Nederland relevante normen te continueren en hiermee een optimaal kwaliteitsniveau te handhaven en waarborgen, afgestemd op de voor Nederland specifieke situatie (hoge belastingsgraad, hoge grondwaterstanden, etc.). Innovatie door overleg Prysmian is trots op het netwerk dat, in samenwerking met de energiebedrijven, de afgelopen decennia is ontwikkeld en opgebouwd. Onze kracht is kennis van kabels en kabelsystemen. Prysmian Delft richt zich op die producten die door netbeheerders zijn gespecificeerd. Wij streven naar een voortdurende verbetering van deze producten door technisch overleg te voeren met deze netbeheerders. Investeren op hoog niveau Prysmian Cables and Systems B.V. investeert voortdurend op hoog niveau in haar processen, nieuwe materialen, producten en diensten. Voorbeelden hiervan zijn: Uitbreiding productieapparaat door het in gebruik nemen van een 2e hoogspanningsisolatielijn. Ontwikkeling van het nieuwe, groene, isolatiemateriaal voor middenspanningskabels P-laser (en op termijn hoogspanningskabels). Prequalificatie 400 kv / 2500 mm2 kabelsysteem. Uitbreiding van diagnostieken, o.a. in samenwerking met de TU Delft. Versterking van het personeelsbestand om te investeren in de toekomst. Naast deze technische aspecten anticipeert Prysmian op deze ontwikkelingen door niet alleen te focussen op kwaliteit, maar ook op efficiëntie, in- en externe communicatie en goede service. De kracht van het netwerk ligt in de gedrevenheid steeds te willen blijven innoveren Innovatie waarborgt succes Seher profileert zich als een innovatief en vooruitstrevend bedrijf. Wij hebben nauw contact met al onze partners, waardoor wij van alle kanten op de hoogte worden gehouden van huidige maar ook toekomstige ontwikkelingen in de markt. Een goed voorbeeld daarvan zijn de slimme meters. Door intensief contact met de NTA groep (NTA8130) weten wij aan welke eisen de slimme meters moeten voldoen. Hierdoor zijn wij uitstekend voorbereid en kunnen we de ontwikkeling goed opvolgen. Vooruitstrevend in oplossingen In de markt van energie opwekking en distributie is Seher sinds jaar en dag een vertrouwde partner. Een partner met veel deskundigheid, betrouwbaarheid, service en ervaring in het Nederlandse netwerk. Seher beschikt bovendien over een zeer uitgebreid pakket toonaangevende leveranciers. Ieder vraagstuk wordt bij ons individueel bekeken waarna een passende oplossing wordt geboden bestaande uit een optimale samenstelling van leveranciers. Bij iedere oplossing wordt uitgegaan van duurzaamheid, betrouwbaarheid, praktisch en economische haalbaarheid. Door deze uitgangspunten en krachtenbundeling stellen wij onze partners in staat een landelijk net op en uit te bouwen en te onderhouden dat voor nu, maar vooral ook in de toekomst tot een van de beste van de wereld behoort. Veiligheid voorop Veiligheid staat bij Seher voorop als het gaat om het netwerk van Nederland. Om dit te waarborgen levert Seher alleen de beste materialen en hoogstaande producten. De veiligheid van het netwerk en van de mensen die het dagelijks onderhoud verzorgen, komt hierdoor niet in gevaar. Column Edwin Groot Verbinden tot prachtige keten De wereld van de energiesector staat op zijn kop en het kan alle kanten uit en staat aan de vooravond van een aantal enorme veranderingen. Ingegeven door politieke, technologische en maatschappelijke ontwikkelingen worden de komende jaren bijzonder boeiend. Door iedere schakel uit de energieketen zijn visie op mogelijke ontwikkelrichtingen te laten geven, ontrafelen we vandaag de verwarring. In de dikke Van Dale staat bij het woord keten onder andere: de geleidende delen die een stroomkring vormen samenwerkingsverband van ondernemingen - ook als tweede lid in samenstellingen: handelsketen, energieketen. Maar een keten is ook een verbinding van schakels. Als we dat vertalen naar Dutch Power dan bestaat de keten uit een verbinding van mensen, bedrijven en organisaties die ideeën bundelen, kennis delen en samen innoveren. Met tot doel de Nederlandse energiesector (inter) nationaal voor het voetlicht te brengen. De blik daarbij gericht op technologische verdieping en Europa. Dutch Power doet dat met mensen die passie hebben voor hun vak en voor de energiesector, die kundig en gedreven zijn, open-minded en gericht op de toekomst. En die willen verbinden. Want mensen die zich persoonlijk verbinden, brengen de goede energie en overtuiging, en vormen samen een krachtige, prachtige Dutch Powerketen >>> een sieraad. < P 9

10 Wereldwijd is prijs vaak leidend, in Nederland techniek en kwaliteit Wereldwijd is de prijs van producten vaak leidend. In Nederland staat de techniek en kwaliteit voorop en dit uit zich in een betrouwbaar netwerk. In Europa hebben Nederland en Duitsland de meest betrouwbare elektriciteitsnetten met een SAIDI (gemiddelde interruptieduur per klant per jaar) van minder dan 30 minuten. Binnen én buiten Europa ligt de SAIDI echter vaak ruim boven de 100 minuten. Een nummer 1 netwerk kan niet zonder betrouwbare producten. Maar wat is een betrouwbaar product? Betrouwbaarheid De LoviSil middenspanningsmoffen onderscheiden zich door gebruikmaking van de vloeibare siliconentechniek. Toepassing van deze techniek maakt de mof uitermate geschikt voor overgangsituaties (van papierlood- naar kunststofkabel) en biedt een perfecte vochtbestendigheid gezien de bodemomstandigheden in Nederland. De vloeibare siliconen technologie kan inmiddels bogen op ruim 20 jaar bewezen veldervaring met een extreem laag uitvalpercentage. De LoviQuick verbindingsmoffen maken gebruik van de geïntegreerde prefab technologie, een volledig nieuwe techniek voor het verbinden van kunststof kabels. Zowel de elektrische en mechanische bescherming als ook de verbinder zelf is reeds in de mof geïntegreerd. Dit kabelmofsysteem biedt een snellere montage en een beduidend kleinere kans op montagefouten. Tot slot biedt Lovink Enertech haar klanten een uitgebreid trainingsprogramma dat zowel intern bij Lovink als extern op de montagelocatie georganiseerd kan worden. Kortom betrouwbare producten blinken uit in technische kwaliteit, montagevriendelijkheid en komen de levensduur van het elektriciteitsnet ten goede. Verandering? Ontwikkeling! De energiesector krijgt meer en meer te maken met grote veranderingen waarbij het belang van een betrouwbaar elektriciteitsnet voorop staat. Deze ontwikkelingen zijn ook merkbaar voor de toeleveranciers van de energiebedrijven. Lovink Enertech heeft zich gespecialiseerd in de ontwikkeling, productie en levering van betrouwbare, innovatieve en gepatenteerde kabelgarnituren. Al vanaf 1919 worden er onderdelen voor kabelgarnituren gefabriceerd. Bij de ontwikkeling van nieuwe producten staan de wensen van de klant centraal: kabelgarnituren moeten een maximale bijdrage leveren aan de exploitatie van het elektriciteitsnet. Betrouwbaarheid, storingsvrij, zijn vaak gehoorde termen maar ook de levensduur van producten dragen bij aan het rendement van energiebedrijven. Lovink Enertech besteedt een aanzienlijk deel van haar budget aan innovatie en ontwikkeling. Binnen de onderneming is dan ook een belangrijke rol weggelegd voor de afdeling Productontwikkeling, waar veel specifieke kennis over processen en materialen is gebundeld. Waar mogelijk worden nieuwe producten of innovaties gepatenteerd. Lovink Enertech is dan ook houder van diverse belangrijke patenten. Het netwerk moet decentrale opwekking op grote schaal kunnen faciliteren Het kan altijd beter De beschikbaarheid van het netwerk is een belangrijke factor in de rangorde welk netwerk zich nummer 1 van Europa mag noemen. De beschikbaarheid laat zich vertalen naar het begrip Jaarlijkse Uitval Duur (JUD). De Nederlandse netwerken scoren in Europees perspectief bovengemiddeld. Toch kan het altijd beter. Binnen de Nederlandse regelgeving wordt kwaliteit van de voorziening uitgedrukt in de q-factor. Dit is een factor die afhankelijk is van de relatieve score van de netbeheerder ten opzichte van collega netbeheerders met betrekking tot de JUD. Deze wordt beïnvloed door: het aantal storingen (met energieonderbreking); de storingsduur; het aantal getroffen verbruikers per storing. Veel storingen worden veroorzaakt door graafwerkzaamheden waarbij onvoldoende de kabelinformatie wordt gebruikt of tijdig aangevraagd en verstrekt (KLIC-proces). Logica biedt oplossingen om dit proces soepel te laten verlopen. De storingsduur kan worden beperkt door vroegtijdige lokalisering van storingen en met snelle (re-)acties met betrekking tot energieherstel. Logica helpt met de inrichting van op afstand observeren en schakelen in de distributienetten. Intelligenter netwerk Behalve een lage JUD moet een netwerk ook veilig en flexibel zijn en weinig energieverlies veroorzaken. Daarnaast moeten moet het netwerk in staat zijn op grote schaal decentrale opwekking te faciliteren zonder dat dit leidt tot instabiliteit. Om dit mogelijk te maken, zal het netwerk van de toekomst intelligenter worden. Kernsystemen voor vrije energiemarkt Logica is een internationaal IT-bedrijf en al jaren actief in de utility markt. Overal ter wereld levert en beheert Logica de kernsystemen die de vrije energiemarkt mogelijk maken. De veranderingen die zich momenteel in Nederland voltrekken, doen zich ook elders voor of hebben zich al eerder voorgedaan. Wij begeleiden energiebedrijven bij het herdefiniëren van strategische doelstellingen en herinrichting van hun organisatie, processen en systemen. Samen met onze partners zijn we actief op het gebied van smart metering, distributie management en werken aan concepten voor intelligent netbeheer (Smart Grid). Ook met de inrichting van de besturing van grote windmolenparken hebben we inmiddels onze sporen verdiend. Verder in de tijd kijken Het netwerk van Nederland kenmerkt zich door een hoge beschikbaarheid en een hoge flexibiliteit waardoor aansluiten van zowel verbruikers als opwekkers binnen korte doorlooptijd is te realiseren. Als we verder in de tijd kijken, zie ik een netwerk dat bij een storing in staat is in eilandbedrijf te gaan met invoeding van decentrale opwek. Dat stelt Piet Wijdenes, directeur bij Nuon Tecno. Als we verder in de tijd kijken, zie ik een netwerk dat bij een storing in staat is in eilandbedrijf te gaan met invoeding van decentrale opwek Het netwerkbedrijf van Nuon investeert al jaren lang veel tijd en energie in (net)innovatie. Wijdenes: Een mooi voorbeeld is de SASensor. Een bouwsteen om digitalisering van het middenspanningsnet op een kostenefficiënte wijze mogelijk te maken. Deze technologie zal een wezenlijke bijdrage gaan leveren aan Intelligent Netbeheer. pro-actief splitsklaar Als Energiebedrijf hebben we pro-actief het bedrijf splitsklaar gemaakt. Onder Nuon vallen nu twee min of meer zelfstandige bedrijven namelijk het Netwerkbedrijf (NWB) en het Productie&Leveringsbedrijf (PLB). Uiterlijke datum van het doorvoeren van de daadwerkelijke splitsing is 1 januari Dit kan echter eerder worden als het PLB opgaat in een groter geheel. Naast deze organisatorische aspecten heeft Nuon veel geïnvesteerd in het ontwikkelen van het slimme meterconcept en diverse pilots gedraaid. Binnen het nieuwe NWB is nu een projectorganisatie ingericht die de grootschalige uitrol voor haar rekening gaat nemen. Innoveren maakt onderdeel uit van de ambitie van Stedin Stedin: opereert zelfstandig en met een uitstekende reputatie >>> eigen strategiegebonden innovatie planning is leidend op het gebied van veiligheid, kwaliteit en kostenefficiency >>> structurele innovatie geeft voorsprong transporteert tevens producten als CO 2, H 2 en stoom >>> nieuwe producten < > nieuwe technieken Om de innovatie gestructureerd te laten verlopen wordt de planning gebaseerd op de omgevingsanalyse uit het strategisch plan van Stedin en de doelstellingen die daarin zijn geformuleerd. Dit zijn triggers voor het innovatieplan van Stedin. Het innovatieplan is ingedeeld in clusters om de samenhang te kunnen bewaken. In 2009 wordt een eerste innovatiepilot uitgevoerd middels een self healing network in een middenspanningsnetwerk. Stedin beheert en onderhoudt de netten voor zo n twee miljoen klanten. Wij zorgen voor een veilig en continu transport van energie naar de Rotterdams Haven, drie van de vier grote steden in de Randstad en in de omgeving van Dokkum, Haarlem en Weert. Wij helpen onze klanten bij het realiseren van hun plannen op het gebied van energie; dienstverlenend en met kennis van zaken. Strategisch Plan Stedin Decentraal gas Energie transitie Decentraal elektra Kostenontwikkeling assets Innovatie Stedin-AM Technologische ontwikkeling Openbare ruimte Technologische ontwikkeling Instandhouding Innovatiemanagement Veiligheid en Milieu Van bedrijfsdoelstellingen Naar clustering met daarbinnen de afzonderlijke projecten P10 >

11 Dutch Power Award 2008 Namens Dutch Power willen wij graag onze felicitaties overbrengen aan de genomineerden van de Dutch Power Award Het verzoek voor nominatie is uitgezet onder 700 contacten binnen de Energiesector. Uit deze contacten zijn een aantal mensen voorgedragen en hieruit zijn Tijdens het 3e Dutch Power Symposium op donderdag 13 november maken we de winnaar bekend. De Dutch Power Award 2008 wordt uitgereikt aan degene die voor de Nederlandse energiesector de afgelopen 2 jaar de meest bijzondere en zichtbare bijdrage heeft geleverd en die geresulteerd heeft in zichtbare vorderingen en of verbeteringen op technologisch, innovatief of organisatorisch gebied. De Dutch Power Award is ontworpen om originele, innovatieve en zichtbare initiatieven aan te moedigen. De genomineerden zijn: André Postma, senior projectleider, Essent Netwerk Hij is deskundig, hij is innovatief, hij heeft visie en daarmee ruikt hij de kansrijke innovaties. Hij heeft zich recent bijvoorbeeld ingespannen op het gebied van slimme netstations, op het gebied van problemen van het veilig meten aan magnefix installaties en op het gebied van online kwaliteitsmetingen. Het laatste jaar onderscheidt hij zich met de ontwikkeling van Elektrisch Vervoer door het neerzetten van het concept voor het Mobile Smart Grid. André Postma is al jarenlang binnen de sector een kartrekker van vernieuwende activiteiten, die zowel theoretisch degelijk zijn als praktisch relevant en levert een wezenlijke bijdrage, waaronder in Dutch Power zelf. Ton Dalmeijer, directeur, Alfen Zijn manier van netwerken en proactieve houding zijn origineel en uniek in Nederland. Hij is een bruggenbouwer en maakt van Alfen meer dan een stationsbouwer, een solution - provider. Ton is een van de initiatiefnemers van Dutch Power en realiseert samenwerking binnen de sector: bij uitstek zijn piece of cake. Je kunt stellen dat zonder Ton Dalmeijer Dutch Power niet was ontstaan. Liefst van achter de schermen altijd bezig om op nationaal en internationaal niveau de zichtbaarheid van de energiesector te vergroten. Ronald Gruntjes, exploitatiemanager HVL, KEMA Ronald is uitgegroeid tot een expert in hoogspanningsproeven in het algemeen en typekeuringen, prekwalificaties, verouderingsproeven en testen na installatie met betrekking tot hoogspanning kabelgarnituren. Met veel inventiviteit en bevlogenheid heeft Ronald de prekwalificatie beproeving ontwikkeld en daarmee internationale prestige verworven bij Koreaanse en Europese klanten. Bij de prekwalificatie beproeving heeft hij veel inventiviteit aan de dag gelegd om die op te tuigen en zo internationaal prestige verworven bij de betreffende Koreaanse en Europese klanten. 3 personen genomineerd. Breng uw stem uit! U, als deelnemer aan het symposium De Verwarring, bepaalt op het Symposium wie de winnaar van de Dutch Power Award 2008 wordt. Tijdens het symposium ontvangt u bij de congresbalie een stemformulier. Inpassing van grootschalige en kleinschalige duurzame opwekking wordt de uitdaging waarin Nederland zich kan onderscheiden Een global player in Nederland Met het NorNed succes, het vervolg met BritNed, zet Nederland zich internationaal op de kaart. Voor wat betreft de toekomst zijn er genoeg uitdagingen. Smart Grids en flexibele inpassing van zowel grootschalige duurzame opwekking (offshore windparken, concentred solar power, waterkracht) als kleinschalige opwekking (micro WKK, zonnepanelen) zal de uitdaging worden waarin Nederland zich kan onderscheiden. Maar ook met ondergrondse aanleg van hoogspanning en inkoppeling van offshore windparken ver uit de kust, kan Nederland uitblinken. Hoe speelt ABB in op de huidige veranderingen in de sector en wat draagt ABB bij om het netwerk van Nederland nummer 1 in Europa te laten zijn? Optimale match tussen brede portfolio en behoefte in de sector ABB beschikt over een zeer grote portfolio aan producten en services. Van generatorschakelaars, hoogspanningsschakelaars, transformatoren, ondergrondse kabel, middenspanningsschakelaars, beveiliging, besturingstechniek, meterkasten tot en met het stopcontact bij u thuis inclusief alle daarbij behorende services als projectmanagement, engineering, montage en onderhoud. ABB s T&D producten zijn erop gericht de energie efficiëntie in de hele keten van opwekking tot en met de verbruiker te verbeteren. Door lagere verliezen en door opwekking mogelijk te maken op de beste locaties waar de opwekcapaciteit het hoogste is. Transmissie en distributie ABB levert een bijdrage met innovatieve technologieën zoals: HVDC Classic. Maakt sterke interconnector verbindingen mogelijk en plaatst daarmee Nederland in het hart van de rotonde in elektriciteitsvoorziening en -handel in Europa verhoogt het aandeel duurzame energie door import van waterkracht uit Scandinavië verhoogt de energie zekerheid door koppeling met andere landen. HVDC Light Maakt ondergrondse aanleg hoogspanningsverbindingen mogelijk en verhoogt de netstabiliteit. Vormt een oplossing voor maatschappelijke weerstand tegen hoogspanningslijnen. Maakt stopcontact op zee mogelijk waarbij windparken ver uit de kust geplaatst kunnen worden waar de meeste wind is. Ring Main Units met klasse 0.2s verrekeningsmeting. Biedt een compacte oplossing in distributie. Stationsautomatisering, schakelinstallaties en beveilingstechniek met IEC geeft ongekende flexibiliteit met koppeling tussen verschillende fabricaten en biedt efficiency in engineering en beheer. Technologisch Top Instituut Netbeheer Nederland Om het concurrentievermogen van de Nederlandse elektrotechnische industrie op internationaal niveau te versterken wordt, binnen SenterNovem (op initiatief van IOP EMVT), samen met enkele marktpartijen gewerkt aan het idee om een Technologisch Top Instituut voor dit vakgebied in te richten. Door gebundelde kennis in te zetten op specifieke vragen vanuit het bedrijfsleven moet het mogelijk zijn om de zo noodzakelijke kennistechnologie verder uit te bouwen. Voor meer informatie: SenterNovem, Geert Wessel Boltje, telefoon: , g.boltje@senternovem.nl Netbeheer Nederland is sinds 1 oktober 2007 de brancheorganisatie van de regionale en landelijke netbeheerders. De netbeheerders zien het faciliteren van de transitie naar een duurzame energievoorziening als een logische taak, naast hun primaire taak om een goed werkende gas- en elektriciteitsmarkt te faciliteren. De energietransitie noodzaakt tot innovatie in de elektriciteits- en gasnetten met als doel deze flexibeler te kunnen benutten. Zo zal het gasnet steeds vaker ook voor transport van Groen Gas worden gebruikt en moet het elektriciteitsnet worden voorbereid op het aansluiten van decentrale, duurzame elektriciteitsproductie. De netbeheerders staan voor de uitdaging om hieraan de komende decennia vorm te geven. Daarbij maken zij graag gebruik van de creativiteit van de in Dutch Power samenwerkende partijen door gezamenlijk innovatieve initiatieven te ontplooien met het doel de transitie naar een duurzame energievoorziening te versnellen. Voor meer informatie: Peter Ligtvoet, secretaris Taakgroep Duurzaamheid en Innovatie (TDI), tel , pligtvoet@netbeheernederland.nl < P 11

12 Verbindingen in de keten ABB b.v. Wessel Bakker AREVA T&D Nederland BV Martin Michiels Eaton Holec Wim Porte Alfen Ton Dalmeijer ECN Josko Kester Essent Han Slootweg Van Gelder Rien van den Berge KEMA Jos Wetzer Ksandr Frank de Vries / Theo van Rijn / Lloyd s Register Nederland B.V. Serge Teulings Locamation Frank Baldinger Logica Willem Altena Lovink Enertech Jeroen Krak Nuon Tecno Frank de Vries Phase to Phase Martin Dorgelo Prysmian Hanneke Tamminga Seher Wim Geneugelijk SenterNovem Geert Wessel Boltje Siemens Jan Langedijk Stedin Marko Kruithof TKF Rob Schurgers Tyco Electronics Nederland B.V. Patrick Wieme Netwerken is basis voor netwerk Nederland kan in Europa een toonaangevende rol spelen op het gebied van intelligente netten Samenwerking, bundeling van kennis, tijdig inspelen op nieuwe trends, toonaangevende positie laten zien op enkele specifieke thema s zoals Smart Grids. Dat zijn elementen waarin het Nederlandse netwerk uitblinkt. Begin 2008 heeft KEMA het boekwerk Smart Grids of the Future geschreven in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Tijdens een workshop is gesteld dat Nederland in Europa een toonaangevende rol kan spelen op het gebied van intelligente netten. KEMA is partner in een nieuw op te richten kenniscentrum op dit gebied, samen met TU Delft, TU Eindhoven en ECN. De industrie zal worden gevraagd vertegenwoordigers te leveren voor de stuurgroep. Dit kenniscentrum wil actiever participeren in Europese onderzoeks- en demonstratieprojecten en zal daar ook andere Nederlandse bedrijven bij betrekken. Op Europees niveau profileert KEMA zich ook via Pier Nabuurs, CEO van KEMA. Hij is voorzitter van het European Technolgy Platform SmartGrids. Van strategie tot eindgebruik KEMA is wereldwijd actief op het gebied van energievraagstukken, als adviseur, engineer en als testinstituut. KEMA heeft geadviseerd over de splitsing van het hoogspanningsnet en heeft verschillende due diligences uitgevoerd voor bedrijven uit de energiesector. Wij zijn vanaf het begin betrokken bij de ontwikkeling van slimme meters. KEMA heeft de functionele specificaties van de slimme meter geschreven en diverse marktstudies verricht. Onze adviseurs zijn al vanaf begin jaren 80 betrokken bij windenergie en al meer dan 20 jaar actief in bio-energie (waaronder mee- en bijstook) en energiewinning uit afval. KEMA geeft beleidsadviezen aan overheden, en ondersteunt projectontwikkelaars in het hele traject van haalbaarheidsstudies tot en met de bouw van duurzame energieprojecten. De laatste jaren voeren we tevens studies uit naar de inpassing van decentraal opgewekte energie, zowel in de energie-infrastructuur (elektriciteit en gas) als in de energiemarkt. In 2006 is het market issue Future Energy Systems opgericht waarin projecten worden uitgevoerd op het gebied van intelligente netten (Smart Grids) en energieopslag. Tot slot is dit jaar het Flex Power Grid Lab geopend op het KEMA-terrein, speciaal gebouwd om componenten in het (toekomstige) laag- en middenspanningsnet te testen. Colofon Organisatie & Communicatie JBace Event Management Vormgeving & Opmaak BIR Reclame Adviesbureau Redactie Bouwens Tekst Druk & Afwerking PrintPartners Ipskamp Doe mee met Dutch Power Dutch Power is een platform voor de Nederlandse energiesector en heeft ten doel het faciliteren van kennisuitwisseling op het gebied van energie infrastructuren tussen leveranciers, afnemers en kennisinstituten. Ook uw organisatie kan deel uitmaken van het Dutch Power Platform. Doe mee en lever een bijdrage aan de samenwerking tussen alle partijen in de sector om zodoende de technische kwaliteit van de infrastructuur te behouden en te innoveren waar mogelijk en noodzakelijk is. Voor meer informatie en participatie: Alfen BV / Ton Dalmeijer of JBace Event Management / Jeanet Brouwhuis Laat de Dutch Power tulp door veredeling en vermeerdering groeien en bloeien.